بررسی مسئولیت مدنی و نحوه¬ی جبران خسارت ناشی از تقصیر دولت در شیوع ویروس کووید 19

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

مجتبی مقصودی ¹ , حمید سلیمانی ²

1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
2 - استادیار گروه حقوق موسسه آموزش عالی رهجویان دانش، دشتستان، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/16 تاریخ پذیرش : 1402/09/12 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: مسئولیت مدنی دولت قبال شیوع کووید 19, تقصیر دولت در شیوع ویروس کرونا, جبران خسارت ناشی از کووید 19, گستره مسئولیت دولت قبال شیوع کرونا.,

چکیده مقاله :

شیوع ویروس کووید 19 در اواخر سال 1398 شمسی و ایراد خسارات فراوان بر اشخاص، مسأله¬ای حائز اهمیت است که بررسی نقش و میزان تقصیر دولت در شیوع این بیماری، پژوهشی ویژه می¬طلبد. در پژوهش حاضر تلاش شده است با بررسی در ادبیات فقه شیعه و حقوق داخلی، با نگاهی به حقوق بین الملل، ابعاد مختلف مسئولیت مدنی دولت ناشی از تقصیر در شیوع بیماری کووید 19 و میزان مسئولیت دولت در جبران خسارات ناشی از تقصیر دولت در شیوع این ویروس تبیین شود. مقاله پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و با بهره¬مندی از اسناد و منابع کتابخانه¬ای، ضمن ایضاح کووید 19 و مسئولیت دولت، مسئولیت مدنی دولت، گستره آن و چگونگی جبران خسارت ناشی از تقصیر دولت را در شیوع ویروس کووید 19 بررسی می¬کند. بررسی منابع فقهی شیعه و حقوق داخلی، نمایان می¬سازد که مبانی و مستندات متعددی برای مسئولیت مدنی دولت، قبال تقصیر در شیوع ویروس کرونا وجود دارد و در خصوص میزان مسئولیت دولت، با توجه به عدم تفکیک میان اعمال تصدی و حاکمیتی برای دولت در فقه، خلاف قوانین داخلی، در صورت احراز تقصیر دولت و حصول آسیب ناشی از تقصیر دولت، بر مبتلایان ویروس کووید 19، قاعده¬ی انصاف، مقتضی آن است که هر یک از دولت و مبتلایان آسیب دیده، به میزان تقصیر خود مسئول هستند و چنانچه هیچ یک مقصر نباشند، جبران خسارت، از بیت المال است.

چکیده انگلیسی:

The spread of the Covid-19 virus at the end of 1398 and many damages it caused to individuals is an important issue that requires a special examination about the role and extent of the government's fault in the spread of this disease. In the current research, an attempt has been made to investigate the literature of Shia jurisprudence and internal law, with a look to international law, the different dimensions of the government's civil responsibility due to the fault in the spread of the disease of Covid-19 and the extent of the government's responsibility in compensating the damages caused by the fault of the government in the spread of this virus. The following article, in a descriptive and analytical method by using the documents and library resources, while explaining the covid-19 and the government's responsibility, examines the civil responsibility of the government, its scope and method of compensation caused by the government's fault in the spread of the covid-19 virus. Examining the Shia jurisprudence sources and internal law, shows that there are several foundations and documents for the civil responsibility of the government, due to the fault in the spread of the corona virus and regarding the extent of the government's responsibility, considering the lack of separation between administrative and sovereign acts for the government in Jurisprudence, contrary to internal laws, while occupying government’s fault and damages caused by the government's fault about the victims of the Covid-19 virus, the rule of fairness is that each of the government and the injured victims are responsible to the extent of their fault and If none of them are guilty, the compensation is from the treasury.

منابع و مأخذ:

1. آشوری، داریوش، (1366)، دانشنامه سیاسی(فرهنگ اصطلاحات و مكتب¬های سياسي)، تهران، نشر مرواريد.
2. ابن بابویه، محمد بن على، (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
3. ابوالحمد، عبدالحمید، (1379)، حقوق اداری ایران: استخدام¬های کشوری، ارتش و نیروی انتظامی، تهران، انتشارات توس.
4. احسانی فر، احمد، (1399)، «ابعاد فقهي و حقوقي بيماري¬هاي واگير خطرناك و سريع الانتشار از منظر قاعده وجوب دفع ضرر محتمل»، حقوق اسلامي، سال هفدهم، شماره: 64، ص143-174.
5. اردبیلی، احمد بن محمد، (1403 ق)، مجمع الفائده و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
6. استوارسنگری، کورش، (1388)، «مفهوم دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، نشریه حقوق اساسی، دوره 6، شماره: 11، شماره پیاپی: 11، ص49-86.
7. السان، مصطفی، (1399)، «مسئولیت مدنی دولت در قبال بیماری¬های واگیردار(بررسی موردی: کووید-19)»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ویژه نامه حقوق و کرونا، دوره: 23، ص215-243.
8. امامی، محمد؛ استوارسنگری، کورش، (1390)، حقوق اداری، تهران، انتشارات میزان.
9. بادینی، حسن؛ مهراد، مهدی، (1396)، «کارایی اقتصادی در حقوق خصوصی؛ نظریه و مصادیق»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره: 47، شماره: 1، ص19-35.
10. توکلی، احمد؛ وحدت، کتایون؛ کشاورز، محسن، (1398)، «کروناویروس جدید 2019 (COVID-19) بیماری عفونی نوظهور در قرن 21»، دوماهنامه طب جنوب، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني بوشهر، سال بيست و دوم، شماره: 6، ص432-450.
11. حاجی عزیزی، بیژن، (1380)، «روش¬های جبران خسارت در مسئولیت مدنی، نشریه دانشور پزشكي»، دوره: 9، شماره : 36، ص63-72.
12. حییم، سلیمان، (1386)، فرهنگ معاصر کوچک انگليسي- فارسي حييم، تهران، ‌نشر فرهنگ معاصر.
13. دانش نهاد، محمد؛ علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل، (1396)، «مبانی قاعده اضطرار در مسئولیت مدنی اشخاص و دولت»، فصلنامه علمی و پژوهشی جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره پیاپی: 6، ص65-97.
14. روضه سرا، علي محمد؛ حسين نژاد كريمي، سید علی، (1396)، «تبيين قاعده اهم و مهم و جايگاه آن در فقه و قانون مجازات اسلامي»، نشريه مطالعات علوم سياسي، حقوق و فقه، دوره سوم، شماره: 3/1، ص137-149.
15. زمانی، سید قاسم، (1399)، «بحران کرونا و تعهد بین المللی دولت¬ها برای تضمین سلامت شهروندان»، بنیان، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، پیش شماره دوم، ص96-99.
16. زرگوش، مشتاق، (1389)، مسئوليت مدني دولت، قواعد عمومی، مباني و اصول، تهران، نشر ميزان.
17. سلطانی، عباسعلی، (1401)، «نگره¬ی قاعده نگاری انصاف با رویکرد به ادبیات فقه امامیه»، مجله آموزه¬های فقه و حقوق جزاء، سال اول، شماره: 1، ص77-90.
18. شفیعی سیف آبادی، محسن؛ باقری دولت آبادی، علی، (1399)، «بررسی تطبیقی عملکرد دولت ایران و سنگاپور در مقابله با کرونا و آینده پیش روی آنها»، فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال ششم، شماره: 22، ص141-175.
19. صفار، محمد جواد، (1373)، شخصيت حقوقي، تهران، نشر دانا.
20. طاهری، سارا، (1399)، «مروری بر بیماری کروناویروس (کووید 19) و آنچه درباره آن شناخته شده است»، تصویر سلامت، دوره: 11، شماره: 1، ص87-93.
21. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، (1390)، حقوق اداری، تهران، انتشارات سمت.
22. طبری، محمد بن جریر، (1987 م)، تاریخ طبری، بیروت، مؤسسه أعلمي.
23. طوسى، محمد بن حسن، (1365)، تهذیب الأحكام، تهران، انتشارات علمیه.
24. علیان نژادی، ابوالقاسم، (1394)، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیت الله مکارم شیرازی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
25. علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل؛ دانش نهاد، محمد، (1397)، «جایگاه قاعده تحذیر، در مسئولیت مدنی اشخاص و دولت»، آموزه¬های فقه مدنی، شماره: 17، ص189-212.
26. غمامی، مجید، (1376)، مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود، تهران، نشر دادگستر.
27. قاضی، سید ابوالفضل، (1398)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، نشر میزان.
28. کاتوزیان، ناصر، (1386)، الزام¬های خارج از قرارداد (ضمان قهری): مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
29. کاظمی، محسن؛ روشن، محمد؛ روزبهانی، شجاع، (1393)، «مسئولیت مدنی ایراد خسارت معنوی ناشی از بیماری¬های ایدز و هپاتیت در اثر انتقال خون آلوده، با نگاهی به پرونده هموفیلی¬ها»، فصلنامه حقوق پزشکی، سال هشتم، شماره: ۳۰، ص147-181.
30. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407 ق)، الفروع من الکافى، تهران، انتشارات اسلامیه.
31. گنجی، علی؛ مسیبی، قاسم؛ خاکی، محسن؛ قضاوی، علی، (1399)، «مروری بر کروناویروس نوپدید 2019: (COVID-2019) ایمونوپاتوژنز، بیولوژی مولکولی و جنبه¬های بالینی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، دوره: 23، شماره: 1، ص8-20.
32. مظفری، مصطفی؛ میرزایی¬مقدم، مرتضی، (1399)، «بررسی حقوقی نحوه عملکرد و مسئولیت دولت در جبران خسارات ناشی از بحران کووید 19»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره: 23، ویژه¬نامه حقوق و کرونا، ص385-411.
33. معین، محمد، (1386)، فرهنگ معین، تهران، انتشارات اَدِنا.
34. مهرا، نسرین، (1399)، «مسئوليت دولت در جبران خسارت قربانيان كرونا»، فصلنامه تحقيقات حقوقی، دوره: 23، ویژه¬نامه حقوق و کرونا، ص143-162.
35. مهمان نوازان، روح الله، (1388)، خسارات قابل جبران در حقوق کیفری ایران، تهران، نشر آثار اندیشه.
36. میرموسوی، سید علی، (1400)، «تعهد و مسئولیت دولت در برابر حقوق بشر»، دوفصلنامه حقوق بشر، سال شانزدهم، شماره: 1، شماره پیاپی: 31، ص25-51.
37. نجارزاده هنجنی، مجید، (1399)، «تحلیل حقوقی وضع محدودیت¬های ناشی از همه گیری کرونا در حقوق ایران؛ در جستجوی اداره صلاحیت دار»، فصلنامه حقوق اداری، سال هفتم، شماره: ۲۳، ص225-245.
38. نجفی، محمد حسن، (1362)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
39. وحدتی شبیری، سید حسن؛ سامانی، احسان، (1400)، «تحلیل فقهی حقوقی مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال زیانبار حاکمیتی در قبال شهروندان»، فصلنامه علمی پژوهش¬های نوین حقوق اداری، سال سوم، شماره: 6، ص85-106.
40. هاشمی، سید محمد، (1391)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران: حاکمیت و نهادهای سیاسی، تهران، نشر میزان.
41. هوشمند فیروزآبادی، حسین، (1399)، «امکان سنجی رفع مسئولیت مدنی ناقلان بیماری¬های همه گیر در پرتو قاعده تحذیر»، حقوق اسلامی، سال هفدهم، شماره: 64، ص77-110.
42. یزدانیان، علیرضا ، (1387)، حقوق مدنی: قواعد عمومی مسئولیت مدنی، تهران، نشر میزان.