Manuscript ID : 140312031200056 Visit : 15 PDF XML

Article Type: Original Research

Assessment and Analysis of the Effects of Reviving the International Friendship Wetland on Environmental Migrations ( Wetlands along theTajan River)

Jaleh Ansari Mahabadiyan ¹ ( Specialized doctorate degree, field of environmental management - environmental law, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran )
Mansour Pournouri ² ( Assistant professor, Department of International Law, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran )
Nematollah Khorasani ³ ( Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Tehran, Tehran, Iran )
Shirin Shirazian ⁴ ( Assistant Professor, Department of Environmental Management, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran )
Maryam Afshari ⁵ ( Assistant Professor, Department of International Law, Damavand Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran )

Submited date : 2025-02-21 Accepted date : 2025-05-07

Keywords: biodiversity, environmental migrations, Dosti wetlands, international law,

Abstract :

^{The potential migration of millions of people due to climate and environmental changes is currently one of the most controversial consequences of environmental change and has become an increasingly important issue for governments and policymakers. In the study area, animal movement corridors such as deer and aurochs that move between the Iranian and Turkmen borders could be protected and managed by agreement between the two countries. Also, the restoration of the Jahanbani Forest and the forest lands around the village of Qasem Abad and their connection to the Tajan Protected Area would add to the richness of the region's biodiversity. According to the visits, it was determined that due to human and agricultural encroachments along the Tajan River, the aurochs corridors (around Shirtepe) are not sufficiently secure and may disrupt the connection between the wildlife habitats of Turkmenistan and Iran. The disconnection of these animal habitats means their insularization and eventual extinction. The Tajan River is an important and valuable habitat for a large number of birds. Land use changes, the entry of various pollutants into the Tajan aquatic ecosystem, the drying up of the river due to climatic factors, and human interference have caused this ecosystem to face many threats. Due to its high biodiversity and ecotone conditions, this region is home to some plant, aquatic, bird, and mammal species, and has very high ecological values}

References:

1. خراساني،ن. ا، منصوري، ج. 1364. تالابها، ارزش اقتصادي و اهميت آن براي انسان. مجله محيط شناسي.
2. ضیائی، ه، 1388. پستانداران ایران. اتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
3. كمالي، ك، 1392. خزندگان و دوزيستان ايران. انتشارات ايرانشناسي.
4. مهندسين مشاور هیدروپی، 1400. گزارش تنوع زيستي گياهي. مطالعات توجيهي احياء و ايجاد تالاب بين‌المللي دوستي (تالاب‌هاي حاشيه رودخانه تجن)،
5. منصوری، ج، 1380. پرندگان ایران. انتشارات نشر ذهن آویز.
6. يزدان داد، ح، 1390. بررسي تغييرات تنوع و فراواني پرندگان در اكوسيستم¬هاي آبي استان خراسان رضوي. فصلنامه علمي-پژوهشي محيط زيست جانوري،
7. ضیایی بیگدلی، م.ر . 1398. حقوق بین ااملل محیط زیست . تهران : گنج دانش.
8. ساعی، م.ح. 1400. حقوق محیط زیست در ایران . تهران.
9. Zdravković, “International Status of Environmental Migrants,” Eudaimonia, no. 3/2019, pp. 27–54, Apr. 2021, doi: 10.51204/IVRS_19302A.
10. Dieng, “Protecting internally displaced persons: The value of the Kampala Convention as a regional example,” Int. rev. Red Cross, vol. 99, no. 904, pp. 263–282, Apr. 2017, doi: 10.1017/S1816383117000613.
11. Zimmermann, J. Dörschner, and F. Machts, The 1951 Convention Relating to the Status of Refugees and its 1967 Protocol : A Commentary. Oxford University Press, 2011. doi: 10.1093/actrade/9780199542512.001.0001.
12. Raihan, R. A. Begum, M. N. M. Said, and J. J. Pereira, “Relationship between economic growth, renewable energy use, technological innovation, and carbon emission toward achieving Malaysia’s Paris agreement,” Environ Syst Decis, vol. 42, no. 4, pp. 586–607, Dec. 2022, doi: 10.1007/s10669-022-09848-0.
13. G. Ramcharan, The United Nations High Commissioner for Human Rights: The Challenges of International Protection. Brill | Nijhoff, 2002. doi: 10.1163/9789004480087.
14. French and L. J. Kotzé, Eds., Sustainable Development Goals: Law, Theory and Implementation. Edward Elgar Publishing, 2018. doi: 10.4337/9781786438768.
15. Quah and T. S. Tan, “Sustaining Growth, Climate Change, and Meeting Environmental Obligations: What can ASEAN Governments Do?,” in Adaptation to Climate Change, WORLD SCIENTIFIC, 2015, pp. 231–255. doi: 10.1142/9789814689748_0010.
16. E. Nabong and A. Opdyke, “Promoting migration as adaptation to climate change: addressing mobility barriers,” Development in Practice, vol. 33, no. 1, pp. 128–132, Jan. 2023, doi: 10.1080/09614524.2022.2043829.
17. Gemenne and P. Brucker, “From the Guiding Principles on Internal Displacement to the Nansen Initiative: What the Governance of Environmental Migration Can Learn from the Governance of Internal Displacement,” International Journal of Refugee Law, vol. 27, no. 2, pp. 245–263, Jun. 2015, doi: 10.1093/ijrl/eev021.
18. H. Qin, “Collectif Argos: Climate Refugees: Singapore: The MIT Press 2010. ISBN 978-0-262-51439-2, Price $ 29.95 US (paper). 349 pages,” Hum Ecol, vol. 39, no. 5, pp. 699–700, Oct. 2011, doi: 10.1007/s10745-011-9418-7.
19. K. H. Becker, J. P. Bello, and M. Porfiri, “Complex urban systems: a living lab to understand urban processes and solve complex urban problems,” Eur. Phys. J. Spec. Top., vol. 231, no. 9, pp. 1595–1597, Jul. 2022, doi: 10.1140/epjs/s11734-022-00581-y.
20. Mitsch, W. and J. G. Gosselink. 2016. Wetlands, Van Nostrand Reinhold .6th edition, New York,
21. M. Lozano, “Climate change: A call for action, even for Vox Sanguinis,” Vox Sanguinis, vol. 117, no. 11, pp. 1249–1250, Nov. 2022, doi: 10.1111/vox.13369.
22. M. Sahinkuye, “A Theoretical Framework for the Protection of Environmental Refugees in International Law,” The Transnational Human Rights Review, vol. 6, no. 1, p. 1, May 2019, doi: 10.60082/2563-4631.1085.
23. M. Popescu and K. Libal, “Social Work With Migrants and Refugees: Challenges, Best Practices, and Future Directions,” ASW, vol. 18, no. 3, pp. i–x, Sep. 2018, doi: 10.18060/22600.
24. M. J. Lynch, P. B. Stretesky, and M. A. Long, “Environmental justice: a criminological perspective,” Environ. Res. Lett., vol. 10, no. 8, p. 085008, Aug. 2015, doi: 10.1088/1748-9326/10/8/085008.
25. M. G. Lira, J. P. Robson, and D. J. Klooster, “Can indigenous transborder migrants affect environmental governance in their communities of origin? Evidence from Mexico,” Popul Environ, vol. 37, no. 4, pp. 464–478, Jun. 2016, doi: 10.1007/s11111-015-0247-2.
26. M. F. M. Radi et al., “Lessons on environmental health and disaster preparedness, response and recovery from the severe Kelantan flooding in 2014,” IJEM, vol. 15, no. 1, p. 26, 2019, doi: 10.1504/IJEM.2019.099204.
27. K. Rosenow-Williams, “Environmental Migration as a Humanitarian Challenge,” in From Cold War to Cyber War, H.-J. Heintze and P. Thielbörger, Eds., Cham: Springer International Publishing, 2016, pp. 87–104. doi: 10.1007/978-3-319-19087-7_6.
28. J. McAdam, Climate change, forced migration, and international law. Oxford New York NY: Oxford University Press, 2012.
29. J. Ostapiuk, “PROBLEMATYKA MIGRANTÓW KLIMATYCZNYCH,” Studia Iuridica, no. 94, pp. 305–316, Apr. 2023, doi: 10.31338/2544-3135.si.2022-94.18.
30. J. Rathod, “Legal Protections for Environmental Migrants: Expanding Possibilities and Redefining Success,” SSRN Journal, 2020, doi: 10.2139/ssrn.3686736.
31. L. Chen, D. Wang, and R. Shi, “Can China’s Carbon Emissions Trading System Achieve the Synergistic Effect of Carbon Reduction and Pollution Control?,” IJERPH, vol. 19, no. 15, p. 8932, Jul. 2022, doi: 10.3390/ijerph19158932.
32. R. F. Peters, “Balance environmental obligations and socio-economic compulsion; the case of Kadamaian’s indigenous community proficiency needs,” JTBC, vol. 18, Oct. 2021, doi: 10.51200/jtbc.v18i.3471.
33. R. Adeola, “The impact of the African Union Convention on the Protection and Assistance of Internally Displaced Persons in Africa,” Afr. hum. rights law j., vol. 19, no. 2, 2019, doi: 10.17159/1996-2096/2019/v19n2a2.
34. R. Castellano, N. Dolšak, and A. Prakash, “Willingness to help climate migrants: A survey experiment in the Korail slum of Dhaka, Bangladesh,” PLoS ONE, vol. 16, no. 4, p. e0249315, Apr. 2021, doi: 10.1371/journal.pone.0249315.
35. “Runk, J. V. (2012). Indigenous Land and Environmental Conflicts in Panama: Neoliberal Multiculturalism, Changing Legislation, and Human Rights. Journal of Latin American Geography, 11(2), 21–47. http://www.jstor.org/stable/24394811”.
36. T. Magaji, M. Z. B. Ahmed, and L. S. B. A. Apandi, “Assessing the Legal Frameworks for the Protection of Internally Displaced Persons (IDPs) in the North-Eastern Nigeria,” ARJASS, vol. 7, no. 4, pp. 1–10, Dec. 2018, doi: 10.9734/ARJASS/2018/45550.
37. T. Liu, “Comparative Study of Environmental Migration Issues in Bangladesh and Singapore,” AEMPS, vol. 16, no. 1, pp. 233–239, Sep. 2023, doi: 10.54254/2754-1169/16/20231013.
38. V. Koubi, J. Freihardt, and L. Rudolph, “Environmental Change and Migration Aspirations: Evidence from Bangladesh,” SocArXiv, preprint, Nov. 2022. doi: 10.31235/osf.io/h5q9y.
39. V. Koubi, S. Stoll, and G. Spilker, “Perceptions of environmental change and migration decisions,” Climatic Change, vol. 138, no. 3–4, pp. 439–451, Oct. 2016, doi: 10.1007/s10584-016-1767-1.
40. S. Martin, “Climate Change, Migration, and Governance,” GG, vol. 16, no. 3, pp. 397–414, Dec. 2010, doi: 10.1163/19426720-01603008.
41. V. Koubi, Q. Nguyen, G. Spilker, and T. Böhmelt, “Environmental migrants and social-movement participation,” Journal of Peace Research, vol. 58, no. 1, pp. 18–32, Jan. 2021, doi: 10.1177/0022343320972153.
42. V. N. Snetkov, A. V. Ponomarenko, and K. Asemenova, “Specific features of domestic and international legal regulation of environmental management in the Arctic,” IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci., vol. 302, no. 1, p. 012030, Jul. 2019, doi: 10.1088/1755-1315/302/1/012030.
43. X. Li, J. Song, T. Lin, J. Dixon, G. Zhang, and H. Ye, “Urbanization and health in China, thinking at the national, local and individual levels,” Environ Health, vol. 15, no. S1, p. S32, Dec. 2016, doi: 10.1186/s12940-016-0104-5.

Full-Text:

Water Resources Engineering Journal Summer 2025. Vol 12. Issue 46

Research Paper

Assessment and Analysis of the Effects of Reviving the International Friendship Wetland on Environmental Migrations ( Wetlands along theTajan River)

Zhaleh Ansari Mahabadiyan 1, Mansour Pournouri 2*, Nematollah Khorasani 3 , Shirin Shirazian 4, Maryam Afshari 5

1- Specialized doctorate degree, field of environmental management - environmental law, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2- Assistant professor, Department of International Law, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran *(Corresponding Author)

3- Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Tehran, Tehran, Iran

4- Assistant Professor, Department of Environmental Management, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

5- Assistant Professor, Department of International Law, Damavand Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Abstract

Introduction: This study examines the Tajan River wetlands and the potential of the International Friendship Wetland in reducing environmental migration through habitat restoration. It emphasizes the need for cross-border cooperation between Iran and Turkmenistan for effective wetland management.

Methods:, remote sensing, and GIS analysis to assess biodiversity, habitat integrity, and water quality in the Tajan River wetlands. Water samples were analyzed for pollutants, and semi-structured interviews with local stakeholders provided qualitative insights. Both quantitative and qualitative methods were applied to ensure comprehensive.

findings: This study identifies key environmental challenges in the Tajan River wetlands, including habitat fragmentation due to agriculture, deforestation, and infrastructure. Water quality analysis revealed high pollutant levels from runoff and industrial activities. Despite awareness of the wetlands' ecological importance, community participation in conservation is limited. Effective conservation requires better implementation of legal frameworks and strengthened cooperation between Iran and Turkmenistan, aligned with international agreements like the Ramsar Convention.

Keywords:

Environmental,Migrants, Obligations and responsibility of governments,International documents

Citation: Zhaleh Ansari Mahabadiyan 1, Mansour Pournouri 2*, Nematollah Khorasani 3 , Shirin Shirazian 4, Maryam Afshari5

Assessment and Analysis of the Effects of Reviving the International Friendship Wetland on Environmental Migrations ( Wetlands along theTajan River)

Engineering Journal. 2025;

*Corresponding author: Mansour Pournouri

Address: Assistant professor, Department of International Law, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.*(Corresponding Author)

Tell: +989121098161

Email: pournouri@yahoo.com

Extended Abstract

Introduction

Climate change and environmental transformations have significantly increased environmental migration, a critical concern for policymakers. This study focuses on the Tajan River wetlands and the role of the International Friendship Wetland in reducing the impacts of these migrations. It emphasizes the importance of protecting wildlife corridors, particularly for species like deer and aurochs that migrate between Iran and Turkmenistan. Human encroachment, agricultural expansion, and weak legal frameworks threaten biodiversity, risking species isolation. The Tajan River, with its rich biodiversity, is endangered by climate change, pollution, deforestation, and water extraction. Restoration of the Jahanban Forest and adjacent pastures is vital for ecological integrity. The study highlights the potential of bilateral cooperation between Iran and Turkmenistan in conserving the Doosti Wetland, aligned with international agreements like the Ramsar Convention and the CBD. Legal tools like Article 50 of the Iranian Constitution are essential for wetland protection, and local community participation is crucial for long-term conservation. The study concludes that without timely action, irreversible habitat destruction and increased environmental migrations will occur.

Materials and Methods

This study used a mixed-method approach, combining field observations, spatial analysis, and document review. Data were collected from key ecological areas like the Jahanban Forest using site visits, remote sensing, and GIS to assess habitat conditions and wildlife movement patterns. Water quality samples were taken along the Tajan River to measure pollution levels. Biodiversity assessments focused on species such as deer and aurochs. Secondary data were sourced from national reports, the Ramsar Convention, and scientific literature. The study also involved local communities through interviews and workshops to gather insights. Legal frameworks, including Article 50 of the Iranian Constitution, were reviewed to improve wetland management. Descriptive and inferential statistical methods were applied to analyze correlations between environmental changes and species migration.

Findings

This study highlights critical environmental issues in the Tajan River wetlands, including habitat fragmentation caused by agriculture, deforestation, and infrastructure. Water quality analysis showed high pollutant levels from runoff and industrial activities, threatening aquatic ecosystems. While there is awareness of the wetlands' ecological importance, community participation in conservation is limited. Legal frameworks, such as Article 50 of the Iranian Constitution, need better implementation. Cooperation between Iran and Turkmenistan is essential for effective conservation, emphasizing joint management and adherence to international agreements like the Ramsar Convention.

Discussion

This study highlights the ecological significance of the Tajan River wetlands and the International Friendship Wetland in addressing climate change-induced migrations. Habitat fragmentation, especially in wildlife corridors, stresses the need for Iran-Turkmenistan cooperation. Water quality degradation, driven by agricultural runoff and industrial pollution, threatens aquatic life and wetland sustainability. Community participation is crucial, though local involvement in decision-making remains limited. Strengthening national legal frameworks, such as Article 50 of the Iranian Constitution, and aligning policies with international agreements like the Ramsar Convention can enhance wetland protection. An integrated approach combining ecological, social, and legal strategies is essential for the sustainable management of these ecosystems.

Conclusion

This study emphasizes the crucial role of the Tajan River wetlands and the International Friendship Wetland in addressing ecological impacts of climate change and human activities. Habitat fragmentation, water quality decline, and unsustainable land-use threaten biodiversity. Protecting wildlife migration corridors is essential to prevent species loss. Transboundary cooperation between Iran and Turkmenistan, along with stronger enforcement of legal frameworks like Article 50 of the Iranian Constitution, is key for wetland sustainability. The study concludes that integrated strategies involving ecological restoration, policy enforcement, and community involvement are vital for preserving the wetlands' biodiversity.

Ethical Considerations compliance with ethical guidelines

This study adhered to ethical guidelines, ensuring respect for local communities and wildlife. Informed consent was obtained from interview participants, and no protected species were harmed during the research.

Funding

No funding.

Authors' contributions

Design and conceptualization: Zhaleh Ansari Mahabadiyan 1, Mansour Pournouri 2*, Nematollah Khorasani 3 , Shirin Shirazian 4, Maryam Afshari5

Methodology and data analysis: Zhaleh Ansari Mahabadiyan 1, Mansour Pournouri 2*, Nematollah Khorasani 3 , Shirin Shirazian 4, Maryam Afshari5

Supervision and final writing: , Mansour Pournouri

مقاله پژوهشی

ارزیابی و تحلیل اثرات احیاء و ایجاد تالاب بین المللی دوستی بر مهاجرت های زیست محیطی (تالاب¬های حاشیه رودخانه تجن)

ژاله انصاری مهابادیان1، منصورپورنوری2*، نعمت اله خراسانی3، شیرین شیرازیان4 ، مریم افشاری 5

1- دانشجوی دکترای تخصصی، رشته مدیریت محیط زیست – حقوق محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2- استادیار گروه حقوق بین الملل، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران * (مسوول مکاتبات)

3- استاد گروه محیط زیست، دانشکده پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4- استادیار، گروه مدیریت محیطزیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

5- استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: مهاجرت می تواند به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه برای مقابله با تغییرات زیست محیطی است. جابه جایی های ناشی از تغییرات اقلیمی و محیطی یکی از چالش های مهم بشر دوستانه و توسعه ای است

روش: این پژوهش از یک رویکرد نظام‌مند برای بررسی شرایط زیست‌محیطی تالاب‌های رودخانه تجن بهره برد. در بخش میدانی، از طریق مشاهدات مستقیم و نمونه‌برداری، تنوع زیستی، یکپارچگی زیستگاه‌ها و کیفیت آب ارزیابی شد. همچنین، با استفاده از تکنیک‌های سنجش از دور و تحلیل‌های GIS، تغییرات کاربری اراضی و کریدورهای حیاتی حیات‌وحش شناسایی گردید .

نمونه‌های آب از نقاط مختلف در طول رودخانه جمع‌آوری و برای شناسایی آلاینده‌ها و بررسی تأثیر فعالیت‌های انسانی بر کیفیت آب مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. در کنار این اقدامات، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ذی‌نفعان محلی انجام شد تا دیدگاه‌ها و بینش‌های کیفی درباره چالش‌ها و فرصت‌های موجود در حوزه حفاظت از تالاب‌ها به دست آید .

در نهایت، داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق روش‌های کمی و کیفی پردازش شدند تا یافته‌های پژوهش از اعتبار و جامعیت لازم برخوردار باشند.

یافتهها:

یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده چالش‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی در تالاب‌های رودخانه تجن است و بر ضرورت اقدامات فوری برای حفاظت و احیای این اکوسیستم تأکید می‌کند. این تکه‌تکه شدن که عمدتاً در اثر گسترش اراضی کشاورزی، جنگل‌زدایی و توسعه زیرساخت‌ها رخ داده، الگوهای طبیعی جابه‌جایی گونه‌ها را مختل کرده و خطر انزوای جمعیتی و کاهش جمعیت حیات‌وحش را افزایش داده است.

نتیجهگیری: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تالاب‌های رودخانه تجن با چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه هستند و در صورت ادامه روند فعلی، این اکوسیستم ارزشمند با خطرات جبران‌ناپذیری روبه‌رو خواهد شد. تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها، آلودگی آب و مشارکت محدود جوامع محلی، از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده این تالاب‌ها محسوب می‌شوند.

واژههای کلیدی:

تنوع زیستی، مهاجرت های زیست محیطی، تالاب دوستی، حقوق بین الملل .

* نویسنده مسئول: منصورپورنوری

نشانی: استادیار گروه حقوق بین الملل، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. * (مسوول مکاتبات)

تلفن: 09121098161

pournouri@yahoo.com پست الکترونیکی:

مقدمه

عده ای از محققان بر این باورند که مهاجرت مو جودات زنده نشان دهنده شکست در سازگاری با محیط در حال تغییر است. در مقابل عده ای از محققان معتقدند که مهاجرت می تواند به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه برای مقابله با تغییرات زیست محیطی است. جابه جایی های ناشی از تغییرات اقلیمی و محیطی یکی از چالش های مهم بشر دوستانه و توسعه ای است که در قرن بیست و یکم با آن روبه رو هستیم باید به خاطر داشته باشیم گرفته شود چالشهای فراوانی برای برنامه ریزان و سیاست گذاران که رابطه محیط زیست و مهاجرت رابطه ای پیچیده است که به مطالعات بسیار دقیق تری نیاز دارد چراکه غالبا علل متعدد و پیچیده ای برای مهاجرت وجود دارد و این علت ها مستقیما به تغییر پذیری محیط یا تغییر اقلیم مربوط نمی شود. یکی از مسائل چالش برانگیز در عرصه حقوق بین الملل نوین، بروز نوع جدیدی از پناهندگی است که بر اساس دلایلی مانند مخاطرات زیست محیطی و پیامدهای تغییرات اقلیمی، انسانها را برای ادامه حیات و یا تامین بهتر مولفه های رفاهی، مجبور به ترک سرزمین میکند. جابجایی جمعیتی از برجسته ترین عالمات فقدان امنیت میباشد که هم سبب و هم نتیجه آن است و از مهمترین مخاطرات بشری است. نظام بین الملل پناهندگی امروزه به دلیل سرعت فزاینده تخریب محیط زیست و نیز تغییرات اقلیمی نیازمند ورود جدی در جهت پیشگیری و حمایت از آسیب دیدگان پناهندگی زیست محیطی است. در این راستا یکی از زیست بوم های مهم و تاثیر گذار در محیط زیست در کشور ایران تالاب ها می باشند.

تاﻻبﻫﺎ ﻣﺤﯿﻂﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آنﻫﺎ ﭼﯿﺰي ﻣﯿﺎن ﺧﺸﮑﯽ و آب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻮاره داراي آب و ﯾﺎ ﮔﺎﻫﯽ ﺧﺸﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ(2010 ,Keddy). تاﻻبﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ، و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺰو اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ در ﺟﻬﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ (Hu et 2017 ,.al) در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ، ﺗﺎﻻبﻫﺎ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮاﻫﻢ و ارزش ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد ( ,.Mohanta et a 2017). ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ آب، ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﺳﯿﻞ، ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﺎﺣﻠﯽ، ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺴﺎن و ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﯾﺢ و آﻣﻮزش ازﺟﻤﻠﻪ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﻻبﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ (2019 ,.Fagorite et al). از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﺎﻻبﻫﺎ 1 درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ، اﻣﺎ درﺑﺮدارﻧﺪه ﺑﯿﺶ از 40 درﺻﺪ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺟﺎﻧﻮري ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ (2003 ,.Mitra et al). اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺗﺎﻻﺑﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣ ﺎﻃﻖ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ، ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ، ﻫﯿﺪروﻟﻮژي و ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن دارﻧﺪ. همچنین ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻠﯿﺪي ﺑﺮاي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن، دوزﯾﺴﺘﺎن، ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺎﻫﯽﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ، ﺗﻐﺬیه، اﺳﺘﺮاﺣﺖ، آﺷﯿﺎﻧﻪ، ﺳﺮﭘﻨﺎه و اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻢﻧﻮﻋﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد (2016 ,.Chattoraj et al). ﭘﺎركﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪﯾﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎي ﺑﯿﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎﻫﯽ از ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﻮري و ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ذﺧﺎﯾﺮ ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ و ﺟﺎﻧﻮري ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد (Holden، 2016). ﯾﮑﯽ از ﺳﻄﻮح ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻧﻮري و ﮔﯿﺎﻫﯽ اﺳﺖ )Gale و Tantipisanuh، 2018). امروزه افزایش دخالت ها ي انسا نی در طبیعت باعث ایجاد تغییراتی در کاربري و پوشش اراضی شده است. این تغییرات باقطعه قطعه شدن زیستگاهها در مقیاس سیماي سرزمین، از بین رفتن و کاهش کیفیت آنها و کاهش جمعیتهاي حیات وحش همراه است. از اینرو پایش تغییرات کاربري و پوشش اراضی و پیشبینی آن در آینده به منظور مدیریت، کنترل و انجام اقدامات به موقع در جهت کاهش تهد یدات و خسارات ناشی از این تغییرات در مقیاس سیماي سرزمین، ضروري است.حساسترین اکوسیستمها به تغییرات کاربري اراضی، تالا بها هستند( Mitsch 2016). ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺼﺎرف، ﺑﺨﺼﻮص ﮐﺸﺎورزي، در ﯾﮏ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ از اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ در رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻼن آب در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. رژﯾﻢ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑـﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﯽ، ﻣﺤﯿﻂ زﻧـﺪه را ﺑــﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗــﺮار ﻣﯽدﻫــﺪ (2018 ,Khanmohammadi and Shokoohi). ﺗﻐﯿﯿﺮ در رژﯾﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ در اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺪه و ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ، ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد (4 ,.Gibes et al., 2016; Oryan et al). ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺎﻣﯿﻦ آب ﮐﺎﻓﯽ ﺑــﺮاي ﺣﻔﻆ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﯽ ﺑﺴﯿـــﺎر ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ (2017 ,.Zarakani et al). برداﺷﺖ آب ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ، از ﻣﺼﺎرف ﮐﺸﺎورزي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ آب ﺷﺮب، دﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ را ﮐﺎﻫﺶ داده و ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه درون رودﺧﺎﻧﻪ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ( 2016 ,.Nikghalb et al). برداﺷﺖ آب ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﻻبﻫﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﭘﺎﯾﯿﻦدﺳﺖ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ ﻗﺮار دارﻧﺪ، ﺻﺪﻣﺎت ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﯾﺮي را وارد آورد. ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑــﻪ آب اﺟﺮا ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ و اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﺎﻻبﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺗﺎﻻبﻫﺎ، اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺤﺼﺎل آب در ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﮐﺎﻫﺶ وﺳﻌﺖ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺎﻻبﻫﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺎﯾﯿﻦ دﺳﺖ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ ﺑــﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪه اﺳﺖ (2013 Garg, ). ﺳﺪﺳﺎزي و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾــﺎ اﻧﺤﺮاف ﺟـﺮﯾــﺎن آب ﺑــﺪون رﻋــﺎﯾﺖ ﻣﻠﺰوﻣــﺎت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ، وﻗــﻮع ﺳﯿﻼب و ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ، ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ و ﮔﺮﻣــﺎﯾﺶ ﺟﻬﺎﻧــﯽ ﻧﯿﺰ از ﻋـﻮاﻣـﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در ﺗﺨﺮﯾﺐ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑــﺎﺷﻨﺪ ( Shokoohi 2011 and Hong,). ﺗﺎﻻبﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ و ﺷﺎﺧﺼﯽ از ﭼﺮﺧﻪ آب ﺑﻮده و ﺣﻔﻆ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺑــﺮاي اﻧﺠﺎم ﺧــﺪﻣﺎت اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻬﯿﻨﻪ آب از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﯿﺎﺗــﯽ اﺳﺖ ( Gibbs et 2016 ,.al).

رودخانه تجن در حاشیه شهرستان سرخس و حد فاصل مرز سرخس با ترکمنستان میکرواکوسیستم متمایزی را ایجاد کرده که بر ارزشهای طبیعی و اکولوژیکی منطقه افزوده و تنوع زیستی بیشتری را فراهم نموده است. اين رودخانه که از بهم پیوستن دو رودخانه کشف رود و هریررود در محل پل خاتون شکل میگیرد، اگرچه در ناحیه سرخس بطور متوسط بیش از 6 ماه در سال جریان ندارد ولی بخاطر دبی بالای آن (متوسط 3806 لیتر بر ثانیه) و حمل گل و لای فراوان نقشی اساسی در روند توسعه شهر سرخس داشته و زیربنای کشاورزی منطقه را تشکیل میدهد. در حواشی این رودخانه جنگلهای پراکنده گز و پده دیده میشود که در منتهی الیه شمال شرقی سرخس این تودههای پراکنده به صورت جنگل انبوه نمایان شده و به نام جهانبانی معروف گشته است. در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ از ﺗﺎﻻبﻫﺎ، اﯾﻦ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻻت ﺷﺪﯾﺪي ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻓﺴﺎرﮔﺴﯿﺨﺘﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ، رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ. ﺗﺒﺪﯾﻞ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺗﺎﻻب ﺑﻪ زﻣﯿﻦﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي و ﯾﺎ اﻫﺪاف ﺗﺠﺎري دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در اﯾﻦ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد( Chowdhury & Nandi, 201). هدف از این مطالعه بررسی گونه های گیاهی و جانوری تالاب های حاشیه رودخانه تجن و ارائه راهکارهای لازم جهت کاهش اثرات عوامل تهدید بر تنوع زیستی رودخانه تجن و جلوگیری از روند مهاجرت گونه های جانوری و مهاجرت اهالی منطقه به مراکز جمعیتی شهرهای اطراف می باشد. مهاجران محیط زیست یا افرادی که به دلیل تغییرات محیطی مجبور به ترک خانه های خود می شوند، یک نگرانی جهانی رو به رشد را نشان می دهند. ترویج توسعه پایدار یکی دیگر از راهبردهای مهم برای حمایت از مهاجران زیست محیطی است. تالاب‌های حاشیه رودخانه تجن، به‌ویژه تالاب بین‌المللی دوستی، از زیستگاه‌های مهم و ارزشمند در منطقه مرزی ایران و ترکمنستان محسوب می‌شوند. این اکوسیستم‌ها نه‌تنها پناهگاهی برای گونه‌های جانوری و گیاهی هستند، بلکه نقش مهمی در تعدیل اقلیمی، کنترل سیلاب، و حفظ منابع آبی دارند. با این حال، در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب، توسعه زمین‌های کشاورزی، و فعالیت‌های انسانی مخرب موجب کاهش تنوع زیستی و تهدید جدی این زیستگاه‌ها شده است. در این راستا، حقوق بین‌الملل محیط زیست می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای مدیریت پایدار این اکوسیستم به کار گرفته شود. با توجه به موارد فوق و به دلیل عدم انجام مطالعات مشابه در منطقه و حتی در شرق کشور این تحقیق می تواند به عنوان یک مسیر راه ادامه مطالعات و تصمیم گیریهای محیط زیستی را تحت شعاع قرار دهد و این مهمترین نوآوری تحقیق خواهد بود.

مواد رو روش ها

محدوده مطالعاتی

حوضههای مورد مطالعه، بخشی در ایران و بخشی دیگر در افغانستان واقع میباشد. در ایران حوضه مورد مطالعه قسمتی از حوضه بزرگ قرهقوم است که بر روی رودخانه کشفرود واقع شده است و در افغانستان حوضه آبریز بر روی رودخانه هریرود میباشد. موقعيت جغرافيايي محدوده مطالعاتی ً16 َ17 58 درجه تا ً26 َ48 66 درجه طول شرقی و ً54 َ32 33 درجه تا ً52 َ10 37 درجه عرض شمالي واقع گرديده است. رودخانه هریرود از کوههاي هندوکوش در کشور افغانستان سرچشمه ميگيرد. اين رودخانه در 75 کيلومتري شهرستان سرخس در شمال شرق خراسان رضوي واقع است. این رودخانه پس از طی مسیر نسبتاً طولانی وارد دشت هرات میشود و سپس مرز مشترک ایران و افغانستان را تشکیل میدهد. خط مرزی ایران و ترکمنستان نیز در امتداد این رودخانه در بخش شمالی آن قرار دارد و سد دوستی در این مرز مشترک ساخته شده است. بخش عمده حوضه آبریز هریرود در بالادست سد دوستی در خاک افغانستان و بخش کمی از آن در خاک ایران و ترکمنستان واقع است(شکل 1).

Iran_Afghan2

شکل 1: موقعیت حوضههای مطالعاتی در ایران و افغانستان

تقسيم بندي حوضه آبريز

به طوركلي براي شناخت بهتر خصوصيات هيدرولوژيكي حوضه، تقسيمبندي حوضه مورد مطالعه به چند واحد هيدرولوژيكي يا زيرحوضه، اجتنابناپذير است. در بررسی فیزیوگرافی محدوده مورد مطالعه، با توجه به هدف این مطالعات که مطالعات توجیهی احیاء و ایجاد تالاب بین المللی دوستی است، محلهای پیشنهادی تالاب، همچنین محل سد دوستی، انتهای کشفرود و محل اتصال هریرود و کشفرود به عنوان خروجی در نظر گرفته شد، که در مجموع 7 حوضه تعیین و محاسبات فیزیوگرافی آن انجام شده است(شكل 2).

REGIONAL DOSTI 2

شکل 2. الف) موقعیت حوضه های مورد مطالعه بر روی مدل رقومی ارتفاع. ب) موقعیت حوضه رودخانه هریرود نسبت به منطقه در مختصات جغرافیایی و ج) نمایی از رودخانه هریررود در پایین دست سد دوستی تا شهر سرخس

شناخت وضع موجود تنوع زیستی رودخانه تجن (فون ، فلور و زیستگاهها)

بر اساس اطلاعات بدست آمده در منطقه مورد مطالعه، مناطق جنگلی و گونههای پده و گز جزء زیستگاهها و گونههای آسیب دیده رودخانه تجن محسوب میشوند که يكي از موارد اصلي تخريب و آسیب پوشش گياهي منطقه بوته كني و قطع بوته و درختچه‌ها به منظور تأمين سوخت منطقه در گذشتهی نه چندان دور بوده است. تخریب این جنگلها نوع درخت غالب آن یعنی پده را به گز تغییر داده و نه تنها میزان رطوبت هوای منطقه کاهش پیدا نموده بلکه عامل تخریب حواشی رودخانه تجن گرديده و سالانه خسارات زیست محیطی غیر قابل جبرانی بر خاک منطقه وارد میشود. بر اساس بررسيهاي انجام شده ميزان رسوب گذاري رودخانه تجن بطور متوسط حدود 2/15483145 تن در سال ميباشد كه نشان از فرسايش بسيار زياد آن دارد. فرسايش خاك رودخانه باعث تخريب ديوارههاي آن ميگردد كه اين امر سبب كشيده شدن بستر رودخانه بسمت خاک تركمنستان ميشود. به تبع این تخریب زیستگاه وحوش منطقه نیز دستخوش تغییر گشته و از ارزش تنوع اکولوژیکی و زیستی آن کاسته شده است (ضیایی بیگدلی، 1398).

شکل 3: نمايي از رودخانه تجن و زيستگاههاي اطراف آن

تنوع زيستي گياهي منطقه

در زمينه تنوع زيستي گياهي منطقه نيز بر اساس اطلاعات بدست آمده، مناطق جنگلی و گونههای پده و گز جزء زیستگاهها و گونههای آسیب دیده رودخانه تجن محسوب میشوند که يكي از موارد اصلي تخريب و آسیب پوشش گياهي منطقه بوته كني و قطع بوته و درختچه‌ها به منظور تأمين سوخت منطقه در گذشتهی نه چندان دور بوده است. تخریب این جنگلها نوع درخت غالب آن یعنی پده را به گز تغییر داده و نه تنها میزان رطوبت هوای منطقه کاهش پیدا نموده بلکه عامل تخریب حواشی رودخانه تجن گرديده و سالانه خسارات زیست محیطی غیر قابل جبرانی بر خاک منطقه وارد میشود. پوشش گياهى تجن در تنوع زيستى تاثير مستقيم دارد. بر اساس مطالعات پوشش گياهي انجام شده در اين طرح مشخص گرديد كه تودههاي جنگلي پده در منطقه مورد مطالعه از تنوع گياهي كمي برخوردار است و تعداد گياهان تشكيلدهنده اين جوامع محدود بوده بطوريكه اشكوب بالايي توسط پده و مياني توسط گز بعنوان گونه غالب منطقه پوشيده شده است. اين جامعه بصورت يك لكه كوچك در جنگل جهانباني مشاهده مي‌گردد كه طي ساليان متوالي بر اثر قطع و تخريب قسمت اعظم آن از بين رفته و بخش اندكي از آن امروزه باقي مانده است. ساير گياهان به همراه تعدادي درختچه و گياهان بوتهاي و زير بوتهاي اشكوب نيز اكثرا توسط گراسها و شورپسندهاي يكساله پوشيده شده است¹.

در حال حاضرتخریب پوشش گیاهی در اكوسيستم تجن به منظور افزایش زمینهای کشاورزی عامل مهم کاهش تنوع زیستی و از بین رفتن زیستگاه حیات وحش، محلهای لانه گذاری و استراحت پرندگان و همچنین نابودی محل تخمریزی ماهیان و دوزیستان می باشد (منصوری، 1380). تغییر کاربریهای سرزمین، ورود آلایندههای مختلف به اکوسیستم آبی تجن، خشک شدن رودخانه بدلیل عوامل اقلیمی و دخل و تصرفهای انسانی باعث شده است بررسیهای انجام یافته از وضعیت حیات وحش منطقه سعی در شناسایی گونههاي آسيب ديده، زیستگاهها و همچنین موقعیت و ارزش حفاظتی گونهها با توجه به طبقهبندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) و وضعیت آنها در فهرست کنوانسیون بین المللی تجارت گونههای در خطر انقراض (CITES) داشته است (يزدان داد، 1390 و هیدروپی، 1400).

روستاهای موجود در منطقه طرح

طول رودخانه تجن از پایاب سد دوستی تا شهر سرخس 27/86 کیلومتر میباشد. در مجاورت رودخانه روستاهای متعددی قرار دارد که می توان گفت بالغ بر 9 روستا و 2 پاسگاه در محدوده طرح موجود میباشد. فاصله پایاب سد دوستی تا اولین روستا 22 کیلومتر می باشد.

$\\Salehi\احیاء و ایجاد تالاب بین المللی دوستی\گزارشات\گزارش زیست محیطی\زیستگاه.jpg$

شكل5 :الف) موقعيت زيستگاههاي حيات وحش در منطقه مورد مطالعه ب) تصوير ماهواره اي زمين هاي كشاورزي حاشيه رودخانه هريرود

بحث و نتایج

آلودگی های محیط زیست

عوامل آلاینده منطقه سرخس به سه گروه آلایندههای صنعتی، کشاورزی و دامداری و خانگی تقسیم میشود. در محدوده شهر سرخس محصولات غذایی و آشامیدنیها، ساخت منسوجات، دباغی چرم، کیف ، چمدان، کفش ساخت فلزات اساسی، ماشین آلات دفتری و حسابداری و... دارای 31 مرکز فعالیت میباشند . اگرچه منطقه سرخس در حال حاضر علاوه بر پالایشگاه گاز، از فعالیت صنعتی چشمگیری برخوردار نیست ولی با توجه به شرایط خاص منطقه و برنامه ریزیهای گستردهای که در ارتباط با منطقه آزاد تجاری در جریان است مسلماً رشد صنعت را نیز در پی خواهد داشت لذا بایستی در برنامه ریزی این مسئله نیز بطور جدی مد نظر قرار گیرد تا در آینده مثل بسیاری از شهرها و کشور با مشکل آلودگی و مزاحمت صنایع روبرو نشویم از این نظر در منطقه مورد نظر برای نیل به این هدف حرکت در دو جهت ضرورت دارد. علاوه بر این مهاجران محیطی اغلب در جوامع میزبان خود با به حاشیه رانده شدن اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مواجه می شوند. به عنوان مثال، در پاناما، توسعه اقتصادی نئولیبرالی منجر به تغییرات سیاستی شده است که حقوق بومیان برای زمین و محیط زیست را تضعیف می‌کند و چالش‌های پیش روی مهاجران محیط‌زیست را تشدید می‌کند (Runk, J. V. (2012) .

1- اعمال نظارت شدید بر رشد افقی شهر 2- استقرار کلیه واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی بالقوه آلاینده در منطقه مجاز و دور از مراکز مسکونی به صورت مجتمعهای صنعتی

فاضلاب شهری

با توجه به مقدار سرانههاي آلاينده، براي روستاهاي حاشیه رودخانه تجن با اعمال تعديل حدودي و با توجه به مقادير سرانه آلايندهها از استانداردهاي موجود به صورت زير پيشنهاد ميشود، يعني مقدار 25 گرم در روز به ازاي هر نفر را به عنوان سرانه BOD5 در نظر ميگيرد. با در نظرگرفتن مقادير TSS‌ و COD به ترتيب برابر با 30 و50 گرم در روز به ازاي هر نفر انتخاب ميشود. بر اساس اطلاعات جمعیتی منتشر شده در سالنامه آماری استان خراسان رضوی ( 1400)، میزان بار آلودگی هر یک از روستاها مورد محاسبه قرار گرفته است (جدول 2).

جدول2: میزان آلاینده های تولیدی ناشی از فاضلاب در روستاهای حاشیه رودخانه تجن

نام	جمعيت	مشخصات كيفي
نام	1390	BOD5 (kg/day)	COD (kg/day)	TSS (kg/day)
آصف آباد	438	10950	21900	13140
قوش عظیم	1689	42225	84450	50670
قلعه قصاب	278	6950	13900	8340
قوش سربوزی	2191	54775	109550	65730
دولت آباد	591	14775	29550	17730
قاسم آباد	84	2100	4200	2520
کچولی	2436	60900	121800	73080
سنگر	1614	40350	80700	48420
شیرتپه	2886	72150	144300	86580
صمدآباد/کلاته مام خان	687	17175	34350	20610
کلاته مرهای	291	7275	14550	8730
نوروزآباد	229	5725	11450	6870

از میان منابع آلاینده مستقر در محدوده مطالعاتی فاضلاب ناشی از مصارف شهری و روستائی در درجه اول اهمیت می باشد. با توجه به موقعیت مکانی شهر سرخس ، اسقرار روستاها و صنایع فعال منطقه بر روی آبخوان دشت و با عنایت به شیوه دفع فاضلاب در محدوده مطالعاتی (استفاده از چاههای جذبی جهت دفع فاضلاب نشت فاضلاب و آلودگی سفره آب زیر زمینی امری بدیهی و محتمل می نماید. با توجه به عمق نسبتاً کم سطح ایستابی آبخوان و بافت نسبتاً درشت دانه خاک در لایه های بالایی ، احتمال نشت آلودگی از طریق چاههای جذبی بسیار محتمل و قابل پیش بینی می باشد. مهاجران محیط زیست اغلب در دسترسی به خدمات اولیه از جمله مسکن، مراقبت های بهداشتی و آموزش با چالش هایی مواجه هستند. به عنوان مثال، در کلمبیا، تنها گزینه های سکونت در دسترس مهاجران محیطی، چه رسمی و چه غیررسمی، در نواحی پیرامونی و حاشیه ای قرار دارند، وضعیت آسیب پذیری اجتماعی آنها را نادیده گرفته می شود(V. Koubi et all. 2021).

ارزيابي اوليه رودخانه تجن

ويژگيهاي مهم و بي نظير تالاب و رودخانه تجن، مقياس بزرگ، طبيعي بودن آن، تنوع زيستگاهي، و نقشي كه در تامين معاش ساكنين محلي ايفا ميكند، جداول 3 الی 7 ارزشها و تهديدات تالاب و رودخانه تجن را توصيف مي كنند.

ارزش ها

ارزشهاي (عملكردها، خدمات و توليدات) رودخانه تجن به صورت زير شناسايي شدهاند. اهميت اين ارزشها متضمن حفظ خود تالاب است. قيمت اقتصادي اين ارزشها هنوز برآورد نشده است، ولي پيامدهاي تخريب كيفيت تالاب قابل توجه است.

جدول 3: کارکرد رودخانه تجن

کارکرد	توضیحات
حمايت از تنوع زيستي	انواع زيستگاههاي متنوع در رودخانه و كاركردهاي مختلف آنها از طيف وسيعي از تنوع زيستي حمايت مي كنند . تجن پذيراي پرندگان مهاجر با اهميت بين المللي است كه براي زمستان گذراني، تغذيه، زادآوري، و اقامت وارد رودخانه ميشوند. گونههاي آبزي كه بيشتر آنها ارزش اكولوژيكي و اقتصادي دارند دررودخانه حضور داشته، تغذيه، تخم ريزي و رشد و نمو پيدا مي كنند. رودخانه همچنين از تنوع غني گياهي بي نظيرند حمايت مي كند.
تعدیل اقلیمی	سطح وسيع منطقه رودخانه در تنظيم ميكروكليماي منطقه (حرارت و رطوبت) كمك ميكند، و آن را از نواحي اطراف مناسب تر مي كند.
كنترل سيلاب و طوفان	تالاب سيلاب ناشي از طغيان رودخانه تجن را پيش از به خطر انداختن روستاهاي پايين و زمینهای کشاورزی دست جذب ميكند.
كاركرد دفاعي	رودخانه به عنوان يك مانع طبيعي در برابر ورود نيروها و اتباع خارجی غیر مجاز عمل میکند.
نگهداري رسوبات و آلاينده ها	رودخانه رسوبات و آلايندههايي را كه توسط رودخانه کشف رود وارد مي شود در خود نگه مي دارد و مانع پخش شدن آنها در سطح وسيعي در محيط زيست مي شود.
سيماي سرزمين	رودخانه به خاطر زيبايي چشم اندازها و مناظرش معروف است.

جدول 4: خدمات رودخانه تجن

خدمات	توضیحات
توريسم/ اكوتوريسم/ تفريح و تفرج	پتانسيل زيادي براي توسعه اكوتوريسم وجود دارد. چنين پتانسيل هايي تابحال مورد استفاده قرار نگرفته اند.
ميراث فرهنگي	مردم بومي رابطه دوجانبهاي با رودخانه داشتهاند و شيوه زندگي خود را با ويژگيهاي رودخانه انطباق داده اند.
تحقيقات و آموزش	جنبه هاي مختلف ويژگيهاي رودخانه موضوع تحقيقات دانشگاهي، مقالات، و كارهاي ميداني و آموزش بوده و هنوز هم هست.
آموزش	رودخانه زمينه هاي وسيعي را براي مطالعه موضوعات مرتبط با منابع طبيعي در سطوح دبيرستان و دانشگاه فراهم مي كند.
آبزي پروري	شيلات در جريان توزيع گونه هاي بومي و غير بومي، منابع ماهي رودخانه را تقويت مي كند

جدول 5 تولیدات رودخانه تجن

تولیدات	توضیحات
ماهی	میتوان ماهيهاي رودخانه، منابع عمده تامين معاش عده زيادي از مردم محلی شیرتپه و دولت آباد است.
چرای دام	چرای دام در حاشیه رودخانه برای اهالی روستاهای حاشیه رودخانه
نيزار براي ساخت و ساز و صنايع دستي	نيهاي رودخانه در سطح وسيعي براي ساخت سايبان هاي سنتي، سقف خانه هاي روستايي، و صنايع دستي مورد استفاده قرار میگيرند.

تهديدها

تهديداتي كه بر روی رودخانه شناسايي شدند همانند ارزشهاي آن متعددند. پس از بازنگري سريع اطلاعات موجود (برگرفته از بازدیدهای میدانی و ارگان های دولتی)، تهديدات اصلي رودخانه به صورت زير دسته بندي شدند.

جدول 6: تهديدات خارجي (تهديداتي كه در بيرون تالاب حادث مي شوند ولي بر آن تاثير مي گذارند)

تهدبدات	توصبحات
رقابت در استفاده از منابع آب / تخصيص آب	توسعه وسعتهاي كشاورزي، مسكوني در مسیر رودخانه تجن به طور فزاينده اي با تخصيص آب رودخانه رقابت ميكنند.
افزايش جريانات ورودي زهكش ها	جريانات زهكشي از توسعه شبكه آبياريو توسعه پرورش ماهي پرورش در حریم کیفی رودخانه در همين حال جريانات زهكشي روخانه کشف رود به طور غير مستقيم (از طريق رودخانه) وارد تالاب مي شوند. جريانات زهكشي حاصل از طرح هاي آبشوئي اراضي کشاورزی (هر چند خیلی کم میباشد)
آلودگي آب	افزايش ورود باقيمانده مواد شيميايي كشاورزي از كل حوضه آبخيز و باقيمانده سموم که استفاده قرار گرفته است. افزايش فاضلاب و زبالههاي خانگي ورود مستقيم فاضلابهاي تصفيه نشده خانگي و جريانهاي سيلابي
كاهش جريانهاي سيلابي	احداث سد دوستی جهت تامین آب شرب شهر مشهد و استفاده از آب رودخانه جهت کشاورزی روستاهای اطراف رودخانه و پاک تراشی حریم رودخانه و استفاده برای کشاورزی، وقوع خشكسالي و تغييرات اقليمي بر منابع آبي حوضه و رودخانه اثر گذاشته است.
تغييرات اقليمي/ خشكسالي طولاني مدت	وقوع دورههاي كم آبي نسبتا عادي است. اما به نظر مي رسد تغييرات اقليمي موجب وخيم تر شدن اوضاع شود.
معرفي گونه هاي غيربومي	فعاليتهاي پاک تراشی جنگ طراف رودخانه و کشت محصولات زراعی

جدول 7: تهدیدات داخلی (در داخل تالاب حادث می شوند)

تهدیدات	توضیحات
تغییر کاربری زیستگاههای رودخانه	پيشروي و تجاوز زمينهاي زراعي به حریم رودخانه ساخت ساختمانها، جادهسازي، خطوط انتقال آب، كانالها و زهكش ها، ... در عرصه تالاب
تنزل کیفیت آب	ورود زباله روستاهاي به درون رودخانه ورود مستقيم فاضلابهاي روستايي
اختلال و ايجاد مزاحمت براي حيات وحش	جاده سازي و رفت و آمد نظامی در داخل حریم رودخانه تيراندازي
فشار بر منابع	برداشت بی رویه منابع رودخانه
آتش زدن نیزار و جنگل جهانبانی	آستان قدس و مردم محلی گاهگاه نیزار را آتش میزنند.

چشم انداز، هدف اصلي و اهداف اجرايي

عناصر كليدي برنامه مديريت عبارتند از چشم انداز مشترك براي 25 سال آينده رودخانه و تالاب تجن، يك هدف اصلي مشترك در جهت دستيابي به چشم انداز، و اهداف اجرايي قابل سنجش كه بوسيله نهادها و گروههاي اصلي ذيربط به اجرا گذارده ميشوند. همانگونه كه اشاره شد، اين عناصر در جريان برگزاري كارگاه رايزني با مشاركت نمايندگان گروههاي ذيربط تعريف و مشخص گرديد.

همه ذينفعان بر ضرورت پايدار سازي تالاب براي استفاده و انتفاع نسلهاي حاضر و نسل هاي آينده توافق دارند.

رويكرد اكوسيستمي پيشنهادي يك راهبرد مديريت جامع و يكپارچه زمين، آب و زيستمندان است كه موجب ارتقاي حفاظت و نيز استفاده پايدار از منابع تالاب به شيوهاي متعادل و منصفانه مي شود. رويكرد اكوسيستمي چارچوب اوليه برنامهريزي و اقدام براي حفاظت از تنوع بيولوژيكي است و مشتمل بر 12 اصل مي باشد. در تمامي جهان رويكرد اكوسيستمي به عنوان چارچوبي براي مديريت نواحي حفاظت شده در حال پذيرش است. كاربرد رويكرد اكوسيستمي در مديريت تالاب و رودخانه تجن شامل ملاحظات زير است:

تالاب و رودخانه تجن بايد در چارچوب حوضه آبريز تالاب مديريت شود، چرا كه فعاليتهاي سراسر حوضه بر تالاب اثر خواهند داشت. اين بدان معناست كه لازم است يك رويكرد مشترك بين استفاده كنندگان اصلي از منابع آب در سطح حوضه استقرار يابد. اهداف اجرايي مديريت رودخانه تجن هرچند براي دراز مدت تدوين و تنظيم مي شود اما قابل بازنگري است، زيرا كه تغييرات اجتناب ناپذير است. در هر حال در تنظيم و تدوين اهداف اجرايي، مردم بايد در كانون توجه قرار گيرند.

مديريت بايد تا پايينترين سطوح ممكن تمركز زدايي شود. مديريت بايد شامل همه گروههاي ذينفع، به ويژه جوامع محلي، هم در سطح برنامه ريزي و هم در سطح اجرا باشد .فهرست گروههاي ذيربط در مديريت رودخانه تجن شامل سازمان حفاظت محیط زیست، اداره کل منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، آستان قدس در است.

حفاظت از ساختار و عملكرد اكوسيستم جهت حفظ فوايد و تداوم خدمات اكوسيستم (ارزشها) رودخانه بايد اولويت مقدم باشد. تعادل مناسبي بايد بين حفاظت و استفاده پايدار منابع طبيعي رودخانه، بر اساس ظرفيت سيستم برقرار شود.

مديريت بايد جنبه هاي اقتصادي موثر بر مديريت رودخانه را مد نظر داشته باشد. بايد براي اقداماتي كه باعث تخريب شرايط رودخانه ميشود عوارض وضع كرد و از اقداماتي كه به بهبود و پايدار سازي ارزشهاي رودخانه كمك ميكند پشتيباني و حمايت كرد.

مديريت بايد بر مبناي مدارك و شواهد عيني باشد(شامل دانش محلي سنتي).

عنصر كليدي ديگر نيز وجود دارد. تا زماني كه مردم از ارزشها و تهديدات رودخانه آگاه نباشند اقدامات مديريتي موفق نخواهد بود. بنابراين افزايش آگاهي عمومي اولويت بالايي دارد. به همين ترتيب، لازم است افراد مسئول مديريت ظرفيتها و قابليتهاي لازم جهت اجراي برنامه مديريت را كسب نمايند.

اهداف اجرايي مديريت

برمبناي نتايج حاصل از مذاكرات با کارشناسان محیط زیست، اهداف اجرايي زير براي دستيابي به هدف اصلي و چشم انداز برنامه مديريت ضروري تشخيص داده شده اند. اين جداول از طريق نتايج حاصل از بحثها و تبادل نظرها کارشناسی تكميل شده و بعنوان بخش اصلي برنامه مديريت مورد استفاده قرار خواهد گرفت .

هدف اجرايي 1: افزايش آگاهي در مورد ارزشها و تهديدات رودخانه و ارتقاي مشاركت عمومي در مديريت آن

هرگاه مديران و تصميمگيران و نيز مردم محلي از ارزشها، تهديدها و حساسيتهاي رودخانه مطلع بوده و به نقش خود در پايدار سازي عملكرد تالاب آگاه باشند، بطور موثرتري در مديريت آن همكاري و مشاركت خواهند كرد. براين اساس افزايش آگاهيهاي عمومي براي پايدارسازي و مديريت رودخانه ضروري است. اين امر نيازمند آگاهي رساني در زمينه ارزشها و تهديدات رودخانه، اهميت نقش آن در تامين معاش جوامع محلي، تاثير بر زيست بوم و اقليم محلي است و علاوه برآن لازم است در زمينه شيوههايي كه فعاليتهاي انساني ميتواند در پايدارسازي يا بالعكس در تخريب عملكرد رودخانه تاثير بگذارد نيز آگاهي سازی شود. افزايش آگاهي تصميمگيران كليدي در مورد عواقب و پيآمدهاي تخريب تالاب بر محيطهاي پيرامون و سلامت و رفاه جوامع مجاور رودخانه اهميت ويژه اي دارد. آگاه سازی بايد به نحو موثري رودخانه و عملكردهاي آن را به جوامع محلي، ملي و بين المللي معرفي كند و بدين ترتيب فرصتها و منابع جديدي را براي ارتقاي مديريت آن جستجو نمايد. اين اقدام ميتواند به عنوان منبعي براي توليد منافع اقتصادي اضافي براي مردم محلي و اهرمي براي ارتقاي حساسيت آنها براي پايدارسازي هر چه بهتر رودخانه عمل كند (جدول 7).

هدف اجرايي2: تامين آب كافي براي تالاب

كيفيت و كميت منابع آب رودخانه احتمالا مهمترين عاملي است كه بر پايداري عملكرد اقتصادي و اكولوژيكي آن تاثير ميگذارد. به هر حال هر دو عامل به دليل فعاليتهاي انساني نظير ساخت سد دوستی و توسعه شبكه هاي آبياري و طرحهاي كشاورزي در بالادست حوضه در معرض تهديدات رو به افزايش قرار دارند. افزايش استفاده از آب براي توسعه آبياري بهمراه افزايش مصرف مواد شيميايي كشاورزي نتايج آشكار چنين توسعهاي هستند كه كيفيت و كميت منابع آب رودخانه را كاهش ميدهند. افزايش جريانات ورودي به تالاب از زهآبهاي تصفيه نشده حاوي مواد مضر معضل ديگري است كه براي حفظ و تداوم عملكردهاي تالاب بايد با دقت زيادي در سطح حوضه مديريت شود. در حال حاضر توسعه صنعتی در محدود رودخانه تجن وجود ندارد (جدول 8).

هدف اجرايي 3: حفاظت از تنوع زيستي و استفاده پايدار از منابع رودخانه

اين هدف اجرايي بهبود و احياي تنوع زيستي رودخانه از طريق حفاظت از زيستگاهها و گونههاي رودخانه و ارتقاي كاركردهاي اكولوژيكي زيستگاهها را مد نظر دارد. اين هدف به ويژه بر بهبود زيستگاههاي مهم ملي و بين المللي براي جانوران آبزي و نيز پرندگان مهاجر آبزي تمركز دارد. جهت دستيابي به چنين اهدافي مهمترين عوامل تهديد كننده رودخانه بايد به دقت شناسايي شده و به طور مناسبي كنترل و مديريت شوند. استفاده خردمندانه از اين منابع لازمه اصلي حفاظت موثر از اين رودخانه است، كه علاوه بر ديگر اقدامات مديريتي نيازمند افزايش آگاهي ذينفعان اصلي است (جدول 9).

هدف اجراي 4: ارتقاي معيشت جوامع بومي

استفاده ناپايدار از منابع رودخانه ميتواند نتيجه مستقيم شرايط اقتصادي و منابع درآمدي مردم محلي باشد. تخريب رودخانه، محدودتر شدن منابع درآمد و سختتر شدن معيشت مردم محلي را در پي دارد. به اين ترتيب اين هدف اجرايي به پايدار سازي همه بهرهبرداريها از رودخانه (کشاورزی، ماهيگيري، شكار، چرايدام و نيبري) و جستجوي فرصتهاي جديد جهت افزايش اشتغال و منابع تامين درآمد در خارج و يا داخل رودخانه (توسعه گردشگري و صنايع وابسته به توليدات رودخانه) توجه دارد(جدول 10).

[1] Allenia glauca, Aleropus littoralis, Annual grass, Artemisia khorasanika, Asparagus sp, Atriplex tatarica, Bassia sp, Clematis orientalis, Lycium sp, Phragmites sp, Salsola aucheri, Salsola cressa, Salsola gosypina, Salsola richteri, Syrianeum sp, Tamarix spp, Zygophyllum spp.

جدول 7: هدف اجرايي1: افزايش آگاهي در مورد ارزشها و تهديدات تالاب و ارتقاي مشاركت عمومي در مديريت آن

اولویت

هدف ها

اقدامات اولویت دار

نهاد مستول (م)

نهاد همکار (ه)

آگاه سازي مديران و

تصميم گيران

دراز مدت) 25ساله):

مسئولان نهادهاي دولتي مرتبط با استان خراسان به رودخانه و ويژگيهاي آن آشنايي كامل داشته و الزام به حفاظتپایدار آن راپذيرفته اند.

کوتاه مدت) 5 ساله):

حفاظت از رودخانه تجن به عنوان يك ضرورت در سياست ها و برنامه ريزي هاي استاني مورد توجه قرار ميگيرد .

1-1-تهيه گزارش خلاصه مستند از وضعيت كنوني رودخانه )شامل ارزش، اهميت، حساسيتها و تهديدها) با تاكيد بر نقش تصميمگيريها در عملكرد رودخانه براي ارائه به مديران و تصميمگيران

1-2-برگزاري سمينار براي تشريح وضعيت رودخانه و ضرورت توجه به اولويتهاي مورد نياز تالابهای رودخانهای از جمله اقدامات قانوني

1-3- انجام بازديدهاي گروهي از مواضع حساس و مهم

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

ه- سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوی

اداره كل منابع طبیعی خراسان رضوی

اداره كل صنايع و معادن خراسان رضوی

صدا و سيماي استان

آموزش و پرورش استان

جوامع محلي و نهادهاي غير دولتي

آگاه سازي مردم محلي در داخل و اطراف رودخانه

دراز مدت) 25ساله):

مردم و جوامع محلي خود براي ارتقاي دانش عمومي از رودخانه تلاش نموده و نقش اصلي را بر عهده ميگيرند.

کوتاه مدت) 5 ساله):

جوامع محلي به ارزشها، حساسيتها و تهديدهايي كه متوجه تالاب

است آگاهي مناسبي دست مييابند.

1-4- ارائه آموزشهاي چهره به چهره و ترويجي به مردم محلي در زمينه حساسيتهاي رودخانه تجن و شيوههاي كاهش تهديدها

1-5- آموزش اهميت و نقش تالاب به داشن آموزان دبستاني و دبيرستاني از

طريق ارائه جزوههاي آموزشي

1-6- تهيه برنامههاي آموزشي براي آگاهي رساني عمومي )در سطح استان)

براي پخش از رسانههاي عمومي

مشاركت مردم محلي در مديريت تالاب و رودخانه

دراز مدت) 25ساله):

جوامع محلي با توجه به نیاز به آب و رودخانه بر طبق موافقتنامهاي با نهادهاي استاني، مسئوليت اصلي براي مديريت منابع تالاب را بر عهده دارند .

کوتاه مدت) 5 ساله):

استفاده كنندگان در مورد دستورالعملهاي استفاده پايدار و زون

بندي تالاب برنامه ريزي كرده و به توافق رسيدهاند

1-7- آگاهي رساني به مردم محلي در زمينه عزم سازمان حفاظت محيط زيست براي مشاركت دادن مردم در تصميمگيره يا و مديريت رودخانه

1-8- بررسي براي تعيين ظرفيتهاي مطمئن براي بهره برداري از رودخانه

1-9- آموزش روشهاي مديريت پايدار رودخانه و تالاب )آموزش مفاهيم بهره برداري

خردمندانه(

1-10-بازنگري دستورالعملها و قوانين براي مشاركت مردم محلي در مديريت تالاب

1-11- تدوين دستورالعملهاي لازم براي مديريت تالاب بوسيله مردم محلي

جدول 8: هدف اجرايي2: تامين آب كافي براي تالاب

اولویت

هدف ها

اقدامات اولویت دار

نهاد مستول (م)

نهاد همکار (ه)

تضمين تامين مقدار آب

كافي جهت پايدارسازي

تالاب

دراز مدت) 25ساله):

حداقل نياز رودخانه تجن از سد دوستی تضمين و تامين ميشود

کوتاه مدت) 5 ساله):

برنامههاي جديد براي بهره برداري از منابع آب حوضه آبريز

رودخانه تجن منوط به تأمين نياز آبي تالاب ميباشد و در قالب منابع تآمين شده از اصلاح الگوي مصرف، ارتقاء مديريت آب در مزارع و صرفه جويي مصارف در بالا دست خواهد بود .

2-1-بررسي براي تعيين حداقل نياز آبي تالاب

2-2- بررسي، شناسايي و كنترل برداشتهاي غير مجاز در حوضه بالا دست

2-3- پياده سازي مديريت يكپارچه منابع آب حوضه آبريز

2-4- بازنگري طرحهاي توسعه در حوضه بالادست با در نظر گرفتن نيازهاي

رودخانه و تالاب

2-5- مديريت و بهسازي مصرف آب در حوضه بالادست رودخانه (اصلاح الگوي كشت و افزايش راندمان آبياري)

2-6- تجهيز ايستگاههاي اندازهگيري تغييرات آب و پايش روند تامين نيازهاي آبي تالاب

2-7- تامين پشتوانه قانوني براي تامين نياز آبي تالاب

2-8- الزامي كردن انجام مطالعات ارزيابي اثرات محيط زيستي براي كليه طرحهايي كه در سطح حوضه آبريز برنامه ريزي مي شود.

م: شرکت آب و منطقه ای خراسان رضوی

ه: اداره كل حفاظت محيط زيست

تضمين كيفيت آب مناسب جهت پايدارسازي تالاب

دراز مدت) 25ساله):

شاخص WQI بالاي70 درصد كنترل شود

کوتاه مدت) 5 ساله):

شاخص WQI حداقل در حد 60 درصد كنترل شود

2-9- تدوين استاندارهاي مناسب براي كيفيت آب تالاب و رودخانه تجن

2-10- تدوين برنامه و هماهنگي براي مديريت آلاينده هاي صنعتي

2-11- ايجاد شبكه و انجام پايش كيفيت آب تالاب

2-12-تدوين برنامه و ايجاد امكانات براي واكنش در شرايط اضطراري

2-13- تدوين برنامه و هماهنگي براي مديريت مصرف مواد شيميايي كشاورزي در بالادست

م: اداره كل حفاظت محيط زيست

ه: اداره كل صنايع و معادن

شرکت آب و منطقه ای خراسان رضوی

سازمان جهاد كشاورزي

جدول 9: هدف اجرايي 3: حفاظت از تنوع زيستي و استفاده پايدار از منابع تالاب

اولویت مشکلات	هدف ها	اقدامات اولویت دار	نهاد مستول (م) نهاد همکار (ه)
تبديل كاربري زيستگاههاي تالاب براي ساير استفاده ها	دراز مدت) 25ساله): جلوگيري كامل از تغيير و تبديل كاربري عرصه تالاب کوتاه مدت) 5 ساله): توقف تبديل كاربريهاي قابل اجتناب	3-1- تهيه نقشه طبقه بندي و زون بندي تالاب 3-2- تهيه نقشه كاربري اراضي تالابي در شرايط كنوني 3-3- تدوين دستورالعمل الزامآور منطقهاي براي جلوگيري از تغيير كاربري اراضي عرصه تالابي 3-4- پايش منظم منطقهي تالابي براي اقداماتي كه منجر به تغيير كاربري ميشود 3-5- مشخص كردن مستثنيات براي تغيير كاربري اراضي تالابي 3-6- مشاركت دادن مردم محلي در كنترل تغييرات كاربري اراضي 3-7- تعيين حريم و علامت گذاري محدوده رودخانه	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی ه- شرکت آب و منطقه ای خراسان رضوی مراجع قضائي سازمان جهاد كشاورزي اداره كل منابع طبيعي آستان قدس رضوی
اختلال در زيستگاه	دراز مدت) 25ساله): كنترل كامل زيستگاههاي آبي کوتاه مدت) 5 ساله): كاهش و جلوگيري از عوامل موثر در روند توسعه اختلال زيستگاهها	3-8- توليد و نگهداري اطلاعات از زيستگاه هاي آسيب ديده 3-9- شناسايي عوامل اختلالزا و جلوگيري از ايجاد و توسعه آنها 3-10-فرهنگ سازي و آموزش آسيبهاي ناشي از اختلال در زيستگاهها و شيوههاي كاهش آسيب 3-11- بررسي شيوه هاي بازسازي زيستگاه هاي آسيب ديده 3-12-برنامه ريزي و اجراي برنامه هاي بازسازي زيستگاه هاي آسيب ديده	م= اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی
شكار بي رويه و كنترل نشده پرندگان آبي	دراز مدت) 25ساله): شكار فقط در منطقه مجاز صورت ميگيرد کوتاه مدت) 5 ساله): كنترل شكار بي رويه	3-13- فرهنگ سازي و آموزش شكارچيان محلي در جهت كاهش شكار بيرويه 3-14- اعمال كنترل و جريمه براي شكارهاي غير قانوني 3-15- ايجاد فرصتهاي اقتصادي جايگزين براي شكارچيان 3-16-استمداد و استفاده از مردم محلي براي كنترل شكارهاي غيرقانوني	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی ه- مراجع قضائي - نهادهاي تعاوني
ورود گونه هاي غير بومي	دراز مدت) 25ساله): تنوع گونهاي تالاب بطور كامل تحت مديريت و كنترل است کوتاه مدت) 5 ساله): از حذف بيشتر گونه هاي بومي جلوگيري شود	3-17- ارزيابي و شناسايي تنوع ژنتيكي آبزيان )ماهيها) 3-18-كنترل گونههاي ماهيان غير بومي 3-19-تكثير مصنوعي گونههاي بومي براي رها سازي به تالاب	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

اولویت مشکلات

هدف ها

اقدامات اولویت دار

نهاد مستول (م)

نهاد همکار (ه)

تبديل كاربري زيستگاههاي

تالاب براي ساير استفاده ها

دراز مدت) 25ساله):

جلوگيري كامل از تغيير و تبديل كاربري عرصه تالاب

کوتاه مدت) 5 ساله):

توقف تبديل كاربريهاي قابل اجتناب

3-1- تهيه نقشه طبقه بندي و زون بندي تالاب

3-2- تهيه نقشه كاربري اراضي تالابي در شرايط كنوني

3-3- تدوين دستورالعمل الزامآور منطقهاي براي جلوگيري از تغيير كاربري اراضي عرصه تالابي

3-4- پايش منظم منطقهي تالابي براي اقداماتي كه منجر به تغيير كاربري ميشود

3-5- مشخص كردن مستثنيات براي تغيير كاربري اراضي تالابي

3-6- مشاركت دادن مردم محلي در كنترل تغييرات كاربري اراضي

3-7- تعيين حريم و علامت گذاري محدوده رودخانه

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

ه- شرکت آب و منطقه ای خراسان رضوی

مراجع قضائي

سازمان جهاد كشاورزي

اداره كل منابع طبيعي

آستان قدس رضوی

اختلال در زيستگاه

دراز مدت) 25ساله):

كنترل كامل زيستگاههاي آبي

کوتاه مدت) 5 ساله):

كاهش و جلوگيري از عوامل موثر در روند توسعه اختلال زيستگاهها

3-8- توليد و نگهداري اطلاعات از زيستگاه هاي آسيب ديده

3-9- شناسايي عوامل اختلالزا و جلوگيري از ايجاد و توسعه آنها

3-10-فرهنگ سازي و آموزش آسيبهاي ناشي از اختلال در زيستگاهها و شيوههاي كاهش آسيب

3-11- بررسي شيوه هاي بازسازي زيستگاه هاي آسيب ديده

3-12-برنامه ريزي و اجراي برنامه هاي بازسازي زيستگاه هاي آسيب ديده

م= اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

شكار بي رويه و كنترل نشده پرندگان آبي

دراز مدت) 25ساله):

شكار فقط در منطقه مجاز صورت ميگيرد

کوتاه مدت) 5 ساله):

كنترل شكار بي رويه

3-13- فرهنگ سازي و آموزش شكارچيان محلي در جهت كاهش شكار بيرويه

3-14- اعمال كنترل و جريمه براي شكارهاي غير قانوني

3-15- ايجاد فرصتهاي اقتصادي جايگزين براي شكارچيان

3-16-استمداد و استفاده از مردم محلي براي كنترل شكارهاي غيرقانوني

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

ه- مراجع قضائي

- نهادهاي تعاوني

ورود گونه هاي غير بومي

دراز مدت) 25ساله):

تنوع گونهاي تالاب بطور كامل تحت مديريت و كنترل است

کوتاه مدت) 5 ساله):

از حذف بيشتر گونه هاي بومي جلوگيري شود

3-17- ارزيابي و شناسايي تنوع ژنتيكي آبزيان )ماهيها)

3-18-كنترل گونههاي ماهيان غير بومي

3-19-تكثير مصنوعي گونههاي بومي براي رها سازي به تالاب

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

جدول 10: هدف 4: ارتقاي معيشت جوامع بومي

اولویت مسائل	هدف ها	اقدامات اولویت دار	نهاد مستول (م) نهاد همکار (ه)
پايدار سازي ماهيگيري	دراز مدت) 25ساله): کوتاه مدت) 5 ساله): دستيابي به ظرفيت کشاورزی حفاظت شده بدون تخریب و ورود به حریم رودخانه	4-1- ارزيابي ذخاير قابل استحصال آبزيان رودخانه 4-2- مشخص كردن زونهاي مناسب و مجاز براي ماهيگيري 4-3- تكثير مصنوعي گونههاي بومي براي رها سازي در تالاب و رودخانه 4-4- ساماندهي تشكلهاي ماهيگيري	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی ه - اداره كل جهاد کشاورزی
استفاده پايدار از منابع گياه	دراز مدت) 25ساله): کوتاه مدت) 5 ساله):	4-5- تعيين ظرفيت چراي دام و برداشت علوفه و ني 4-6- زون بندي مناطق مناسب و مجاز براي چراي دام و برداشت ني	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی
توسعه اكوتوريسم	دراز مدت) 25ساله): استفاده از همه پتانسيلهاي شناخته شده اكوتوريستي تالاب کوتاه مدت) 5 ساله): اجرايي شدن اولين برنامه اكوتوريسم	4-7- شناسايي ظرفيتهاي موجود و تواناييهاي سنتي و تهيه طرحهاي مناسب براي توسعه اكوتوريسم (پرنده نگري و طبيعت گردي) 4-8- شناسايي ظرفيتها و تشويق و حمايت از جوامع محلي براي مشاركت در توسعه اكوتوريسم	م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی ه- اداره كل گردشگري و ميراث فرهنگي اداره كل تعاون استان
ساير ابتكارات توسه سبز	دراز مدت) 25ساله): استفاده از امكانات بعنوان منبع موثر اقتصاد خانوارهاي روستايي کوتاه مدت) 5 ساله): ايجاد اولين تشكل توليد كنندگان صنايع دستي	4-9- شناسايي ظرفيتها براي توسعه صنايع دستي محلي 4-10- شناسايي ظرفيتها و تشويق و حمايت از جوامع محلي براي اشتغال در صنايع دستي 4-11- شناسايي و حمايت از ايجاد و توسعه صنايع وابسته به ني

اولویت مسائل

هدف ها

اقدامات اولویت دار

نهاد مستول (م)

نهاد همکار (ه)

پايدار سازي ماهيگيري

دراز مدت) 25ساله):

کوتاه مدت) 5 ساله):

دستيابي به ظرفيت کشاورزی حفاظت شده بدون تخریب و ورود به حریم رودخانه

4-1- ارزيابي ذخاير قابل استحصال آبزيان رودخانه

4-2- مشخص كردن زونهاي مناسب و مجاز براي ماهيگيري

4-3- تكثير مصنوعي گونههاي بومي براي رها سازي در تالاب و رودخانه

4-4- ساماندهي تشكلهاي ماهيگيري

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

ه - اداره كل جهاد کشاورزی

استفاده پايدار از منابع گياه

دراز مدت) 25ساله):

کوتاه مدت) 5 ساله):

4-5- تعيين ظرفيت چراي دام و برداشت علوفه و ني

4-6- زون بندي مناطق مناسب و مجاز براي چراي دام و برداشت ني

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

توسعه اكوتوريسم

دراز مدت) 25ساله):

استفاده از همه پتانسيلهاي شناخته شده اكوتوريستي تالاب

کوتاه مدت) 5 ساله):

اجرايي شدن اولين برنامه اكوتوريسم

4-7- شناسايي ظرفيتهاي موجود و تواناييهاي سنتي و تهيه طرحهاي مناسب براي توسعه اكوتوريسم (پرنده نگري و طبيعت گردي)

4-8- شناسايي ظرفيتها و تشويق و حمايت از جوامع محلي براي مشاركت در توسعه اكوتوريسم

م- اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان رضوی

ه- اداره كل گردشگري و ميراث فرهنگي

اداره كل تعاون استان

ساير ابتكارات توسه سبز

دراز مدت) 25ساله):

استفاده از امكانات بعنوان منبع موثر اقتصاد خانوارهاي روستايي

کوتاه مدت) 5 ساله):

ايجاد اولين تشكل توليد كنندگان صنايع دستي

4-9- شناسايي ظرفيتها براي توسعه صنايع دستي محلي

4-10- شناسايي ظرفيتها و تشويق و حمايت از جوامع محلي براي اشتغال در صنايع دستي

4-11- شناسايي و حمايت از ايجاد و توسعه صنايع وابسته به ني

معرفی عوامل تهدید تنوع زیستی رودخانه تجن (فون ، فلور و زیستگاهها)

رودخانه تجن از زیستگاههای مهم و با ارزش برای شمار زیادی از پرندگان محسوب میشود. تغییر کاربریهای سرزمین، ورود آلایندههای مختلف به اکوسیستم آبی تجن، خشک شدن رودخانه بدلیل عوامل اقلیمی و دخل و تصرفهای انسانی باعث شده است تا این اکوسیستم با تهدیدهای زیادی مواجه باشد. این منطقه بدلیل تنوع زیستی بالا و قرار گرفتن در شرایط اکوتون برخي از گونههای گیاهی، آبزیان، پرندگان و پستانداران را در خود جای میدهد و از ارزشهای اکولوژیک بسیار بالایی برخوردار است (کمالی، 1392 و ضیائی، 1388). به دليل اهميت اين قبيل اكوسيستمهاي آبي به عنوان زيستگاه حيات وحش و نقش آنها در افزايش تنوع زيستي كشور تلاش در جهت شناسايي و كاهش عوامل تهديد كننده تنوع زيستي امري ضروري است.

از جمله عوامل تهدید تنوع زیستی در حوزه رودخانه تجن ميتوان موارد زير را ذكر نمود:

· بهره برداريهای ناپایدار و بیرویه از منابع آب، زهکشی نامناسب زمینهای کشاورزی، آلودگی آبها به دلیل رواناب زمین های کشاورزی، افزایش رسوب گذاري و فرسایش خاك در اثر تخریب حوزه آبخیز تجن، تخریب زیستگاه حیات وحش و تبدیل آن به زمینهای کشاورزی، شکار غیر قانونی حیات وحش، چرای زود رس و مازاد بر ظرفيت مراتع در حاشيه رودخانه تجن، کاهش پرندگان آبزي بدلیل تخریب و کاهش زیستگاه آبی، دامداري و شیوع بیماري توسط دام هاي اهلی، خشکسالی بدليل عوامل طبيعي، تيراندازي در منطقه به علت مسايل امنيتي كشور، آتشسوزي طبيعي و يا عمدي در منطقه و تردد وسايل نقليه

- فاصله جاده سرخس به صالح آباد در بعضي مناطق در 50 كيلومتري رودخانه تجن است و در برخي ديگر حتي به 1 كيلومتر نيز رسيده است. عبور جاده از حاشيه رودخانه تجن ضمن محدود كردن دسترسي برخي از حيات وحش به رودخانه، باعث به وجود آمدن تلفات جادهاي نيز براي آنها گرديده و منجر به كاهش جمعيت آنها شده است.

· عدم رعايت حقابه زيستمحيطي براي حفظ و تعادل رودخانه تجن

احداث سدها بدون توجه به مسايل محيط زيستي،خشكساليهاي پياپي، در نظر نگرفتن حقابههاي پايين دست، عدم برنامهريزي در تخصيص آب به كاربريهاي مختلف، از جمله مواردي است كه باعث شده اين منطقه با چنين تهديدهايي مواجه شود. تصميمگيران با داشتن ديدگاه واقعي از تغييرات به وجود آمده در اين تالاب به عواقب چنين فاجعه زيست محيطي در بلند مدت توجه كافي داشته باشند.

ارائه راهکارهای لازم جهت حفظ تنوع زیستی رودخانه تجن (فون ، فلور و زیستگاهها)

براي حفاظت از ذخاير ژنتيكي حوزه رودخانه تجن بايد همت گماشت و تعارضات موجود بين انسان و محيط را به حداقل رساند . توجه به ارزشهاي متنوع گونه هاي جانوري در برنامه ريزيهاي توسعه ، ايجاد حس حمايت از حيات وحش منطقه ، جلب مشاركت هاي مردمي در مديريت و حفاظت حيات‌‌وحش، انجام پژوهش كاربردي و بنيادي به منظور شناخت و مديريت گونه هاي جانوري و احياي زيستگاه و جمعيت آنها ، فراهم نمودن امكانات، تجهيزات و نيروي كيفي و كمي مورد نياز حفاظتي و جلوگيري از تخريب زيستگاهها مي تواند شرايط مطلوبي را براي پويايي و پايداري گونه هاي جانوري منطقه مورد مطالعه و زيستگاههاي آنها فراهم نمايند.

دولت‌های محلی نقش عمده‌ای در حفاظت از تنوع زیستی ایفا می‌کنند، زیرا آنها اختیار اولیه برای تنظیم استفاده از زمین خصوصی را دارند. اقدامات آنها می تواند بر انتخاب های انجام شده توسط مدیران اراضی عمومی ایالتی و فدرال تأثیر بگذارد و می تواند به جلوگیری از کاهش مضر بیشتر در زیستگاه های با کیفیت بالا و گونه های مورد حمایت آنها کمک کند (Chen and et al. 2022). دولت ها همچنین تعهداتی برای تضمین دسترسی به اطلاعات زیست محیطی دارند. قوانین آزادی اطلاعات (FOIA) برای امکان دسترسی به اطلاعات زیست محیطی، به ویژه برای اطلاعاتی که توسط شرکت ها به دولت ها ارسال می شود، اساسی بوده است. با این حال، تنش مداومی بین ارائه و دسترسی به اطلاعات کامل نظارتی و علاقه به حفظ ارزش اقتصادی اسرار تجاری وجود داشته است.. علاوه بر این تعهدات، دولت ها نیز مسئولیت رسیدگی به تأثیر تغییرات آب و هوا را دارند. این می تواند شامل اجرای سیاست هایی برای کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی و همچنین حمایت از تحقیق و توسعه در فناوری های جدید و استراتژی های سازگاری با تغییرات آب و هوایی باشد(Lozano. 2022). برای انجام این تعهدات، دولت ها باید قوانین داخلی خود را مطابق با تعهدات بین المللی خود در قبال محیط زیست تدوین کنند. این می‌تواند شامل مجموعه‌ای از اقدامات، از اجرای مقررات و سیاست‌های جدید، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فناوری، آموزش عمومی در مورد مسائل زیست‌محیطی و اهمیت شیوه‌های پایدار باشد(Raihan and et al. 2022).

ارائه راهکارهای لازم جهت کاهش اثرات عوامل تهدید بر تنوع زیستی رودخانه تجن (فون ، فلور و زیستگاهها)

هم سو کردن حفاظت از تنوع زیستی و بهره برداري پایدار با فعالیت بخشهاي کشاورزي، مرتع و آب، تهيه، تدوين و اجراء برنامه هاي جامع مديريت گونه هاي جانوري در معرض خطر و تهديد، رفع تعارضات و تهديدات موجود در زيستگاه حيات وحش، جلوگيري از بروز انواع آلودگيها (بخصوص آلودگي آب در اثر كشاورزي) در زيستگاه جانوران از طريق آموزش نحوه استفاده صحيح از كودها و سموم به كشاورزان منطقه، ایجاد ارتباط و هماهنگی بین تنوع زیستی با فعالیت هاي انسانی (ساعی، 1400)، ارتقاي شاخصهاي زیست محیطی در رودخانه تجن و ارائه الگوي مدیریتی پایدار زیست بوم هاي تالابی، گسترش تسهیلات کنترل و نظارت در منطقه، تامین علوفه دامداران منطقه از طریق بخش کشاورزی و اقداماتی همچون خرید جو، یونجه و غيره، بررسی زیست محیطی احداث شبکه هاي آبیاري و زهکشی و ارائه راهکارهاي مدیریت زیست محیطی و ارائه روش هاي زیست محیطی، آموزش کشاورزان در جهت میزان استفاده از سموم و کود بوسیله کارشناسان سازمانهاي زیربط، افزایش آگاهی عمومی در زمینه فواید حفاظت از اكوسيستمهاي آبي و ایجاد فرهنگ زیست محیطی جهت رفع مشکل آلودگیهاي ناشی از عملکرد انسانها در بخش کشاورزی و مسکونی، حفظ محل زادآورى پرندگان در فصل هاى توليد مثل گونه هايى كه به صورت كلونى زادآوري مى كنند (مثل پليكان،حواصيل و غيره) به دليل آسيب پذيري ويژه، در برابر شكار و مزاحمت هاى انسانى به محافظت احتياج دارند. توسعه و بكارگيري تكنولوژي هاي نوين براي مديريت و حفاظت گونه هاي جانوري، سرشماري و پايش مداوم حيات وحش منطقه، ايجاد زمينه مشاركت فعال بخش خصوصي در مديريت و حفاظت حيات وحش، ملحوظ نمودن ارزشهاي تنوع زيستي، توان طبيعي و ظرفيت تحمل زيست بومها در طرحهاي توسعه، بازسازي و احياء گونههاي آسيب ديده و احياء زيستگاههاي خسارت ديده ناشي از اثرات تخريب و خشكسالي

نتیجه گیری

مهاجران محیط زیست یا افرادی که به دلیل تغییرات محیطی مجبور به ترک خانه های خود می شوند، یک نگرانی جهانی رو به رشد را نشان می دهند. جامعه بین المللی چالش های پیش روی این افراد را از طریق چندین سند کلیدی، از جمله کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر آب و هوا (UNFCCC) و سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) ، محیط زیست و تغییرات آب و هوایی: مجموعه مختصر سیاست ها تشخیص داده است. این اسناد نیاز به راهبردهای جامع برای حمایت از مهاجران زیست محیطی از جمله حمایت های قانونی، دسترسی به منابع و طرح های توسعه پایدار را برجسته می کند. دولت ها نقش مهمی در حمایت از مهاجران محیط زیست ایفا می کنند. آنها می توانند چارچوب های قانونی و سیاستی را ارائه دهند که از حقوق این افراد محافظت کند و دسترسی آنها به خدمات و منابع ضروری را تضمین کن آنها همچنین می توانند سیاست هایی را اجرا کنند که تضمین کند این افراد به خدمات اولیه مانند مراقبت های بهداشتی، آموزش و پرورش و فرصت های شغلی دسترسی دارند. علاوه بر چارچوب‌های قانونی و سیاست‌گذاری، دولت‌ها همچنین می‌توانند سیستم‌های هشدار اولیه را برای کمک به جوامع برای آماده‌سازی و واکنش به تغییرات محیطی تسهیل کنند. این سیستم ها می توانند اطلاعات به موقع و دقیقی در مورد خطرات محیطی بالقوه ارائه دهند و جوامع را قادر می سازند تا اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهند و خطر مهاجرت را کاهش دهند. ترویج توسعه پایدار یکی دیگر از راهبردهای مهم برای حمایت از مهاجران زیست محیطی است. دولت‌ها می‌توانند در انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنند، شیوه‌های کشاورزی پایدار را اجرا کنند و بهره‌وری منابع را برای کاهش اثرات تغییرات محیطی ارتقا دهند. این ابتکارات می تواند به کاهش آسیب پذیری جوامع در برابر خطرات زیست محیطی و افزایش انعطاف پذیری آنها کمک کند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که هیچ راه حل یکسانی برای حمایت از مهاجران محیط زیست وجود ندارد. نیازها و شرایط این افراد می تواند به طور گسترده ای متفاوت باشد، و استراتژی ها باید برای رفع این نیازها متفاوت و منحصر به فرد طراحی شوند. این امر مستلزم یک رویکرد جامع و منعطف و همچنین تعهد و همکاری مستمر از سوی همه ذینفعان است. در نتیجه، حمایت از مهاجران زیست‌محیطی نه تنها یک الزام اخلاقی و انسانی است، بلکه یک جزء حیاتی از تلاش‌های جهانی برای رسیدگی به تغییرات آب و هوا و ترویج توسعه پایدار است. عدم حمایت از این افراد می‌تواند اثرات مضری هم بر افراد آسیب‌دیده و هم بر جامعه جهانی داشته باشد. تالاب‌های حاشیه رودخانه تجن، به‌ویژه تالاب بین‌المللی دوستی، از زیستگاه‌های مهم و ارزشمند در منطقه مرزی ایران و ترکمنستان محسوب می‌شوند. این اکوسیستم‌ها نه‌تنها پناهگاهی برای گونه‌های جانوری و گیاهی هستند، بلکه نقش مهمی در تعدیل اقلیمی، کنترل سیلاب، و حفظ منابع آبی دارند. با این حال، در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب، توسعه زمین‌های کشاورزی، و فعالیت‌های انسانی مخرب موجب کاهش تنوع زیستی و تهدید جدی این زیستگاه‌ها شده است. در این راستا، حقوق بین‌الملل محیط زیست می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای مدیریت پایدار این اکوسیستم به کار گرفته شود. همکاری فرامرزی بین ایران و ترکمنستان برای مدیریت تالاب دوستی از الزامات حقوق بین‌الملل محیط زیست است. معاهدات دوجانبه و چندجانبه در زمینه حفاظت از منابع آبی مشترک و تنوع زیستی می‌توانند به اجرای اقدامات مؤثر حفاظتی کمک کنند. در این راستا، تشکیل کارگروه مشترک برای پایش وضعیت اکولوژیکی تالاب و تدوین راهکارهای حفاظتی ضروری است.

انعقاد توافقنامه بین ایران و ترکمنستان برای مدیریت پایدار تالاب دوستی و رودخانه تجن، در راستای اصول کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون رامسر و کنوانسیون تنوع زیستی (CBD).

اجرای سیاست‌های حفاظتی سخت‌گیرانه برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی و محدود کردن بهره‌برداری غیرمجاز از منابع آبی تالاب.

ایجاد یک سازوکار پایش مشترک برای نظارت بر وضعیت تنوع زیستی و کیفیت آب تالاب، با مشارکت نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای.

آگاهی‌بخشی و مشارکت جوامع محلی در فرآیندهای مدیریت محیط‌زیست، مطابق با اصل مشارکت عمومی در تصمیم‌گیری‌های زیست‌محیطی.

منابع

1. خراساني،ن. ا، منصوري، ج. 1364. تالابها، ارزش اقتصادي و اهميت آن براي انسان. مجله محيط شناسي.

2. ضیائی، ه، 1388. پستانداران ایران. اتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

3. كمالي، ك، 1392. خزندگان و دوزيستان ايران. انتشارات ايرانشناسي.

4. مهندسين مشاور هیدروپی، 1400. گزارش تنوع زيستي گياهي. مطالعات توجيهي احياء و ايجاد تالاب بين‌المللي دوستي (تالاب‌هاي حاشيه رودخانه تجن)،

5. منصوری، ج، 1380. پرندگان ایران. انتشارات نشر ذهن آویز.

6. يزدان داد، ح، 1390. بررسي تغييرات تنوع و فراواني پرندگان در اكوسيستمهاي آبي استان خراسان رضوي. فصلنامه علمي-پژوهشي محيط زيست جانوري،

7. ضیایی بیگدلی، م.ر . 1398. حقوق بین ااملل محیط زیست . تهران : گنج دانش.

8. ساعی، م.ح. 1400. حقوق محیط زیست در ایران . تهران.

9. Zdravković, “International Status of Environmental Migrants,” Eudaimonia, no. 3/2019, pp. 27–54, Apr. 2021, doi: 10.51204/IVRS_19302A.

10. Dieng, “Protecting internally displaced persons: The value of the Kampala Convention as a regional example,” Int. rev. Red Cross, vol. 99, no. 904, pp. 263–282, Apr. 2017, doi: 10.1017/S1816383117000613.

11. Zimmermann, J. Dörschner, and F. Machts, The 1951 Convention Relating to the Status of Refugees and its 1967 Protocol : A Commentary. Oxford University Press, 2011. doi: 10.1093/actrade/9780199542512.001.0001.

12. Raihan, R. A. Begum, M. N. M. Said, and J. J. Pereira, “Relationship between economic growth, renewable energy use, technological innovation, and carbon emission toward achieving Malaysia’s Paris agreement,” Environ Syst Decis, vol. 42, no. 4, pp. 586–607, Dec. 2022, doi: 10.1007/s10669-022-09848-0.

13. G. Ramcharan, The United Nations High Commissioner for Human Rights: The Challenges of International Protection. Brill | Nijhoff, 2002. doi: 10.1163/9789004480087.

14. French and L. J. Kotzé, Eds., Sustainable Development Goals: Law, Theory and Implementation. Edward Elgar Publishing, 2018. doi: 10.4337/9781786438768.

15. Quah and T. S. Tan, “Sustaining Growth, Climate Change, and Meeting Environmental Obligations: What can ASEAN Governments Do?,” in Adaptation to Climate Change, WORLD SCIENTIFIC, 2015, pp. 231–255. doi: 10.1142/9789814689748_0010.

16. E. Nabong and A. Opdyke, “Promoting migration as adaptation to climate change: addressing mobility barriers,” Development in Practice, vol. 33, no. 1, pp. 128–132, Jan. 2023, doi: 10.1080/09614524.2022.2043829.

17. Gemenne and P. Brucker, “From the Guiding Principles on Internal Displacement to the Nansen Initiative: What the Governance of Environmental Migration Can Learn from the Governance of Internal Displacement,” International Journal of Refugee Law, vol. 27, no. 2, pp. 245–263, Jun. 2015, doi: 10.1093/ijrl/eev021.

18. H. Qin, “Collectif Argos: Climate Refugees: Singapore: The MIT Press 2010. ISBN 978-0-262-51439-2, Price $ 29.95 US (paper). 349 pages,” Hum Ecol, vol. 39, no. 5, pp. 699–700, Oct. 2011, doi: 10.1007/s10745-011-9418-7.

19. K. H. Becker, J. P. Bello, and M. Porfiri, “Complex urban systems: a living lab to understand urban processes and solve complex urban problems,” Eur. Phys. J. Spec. Top., vol. 231, no. 9, pp. 1595–1597, Jul. 2022, doi: 10.1140/epjs/s11734-022-00581-y.

20. Mitsch, W. and J. G. Gosselink. 2016. Wetlands, Van Nostrand Reinhold .6th edition, New York,

21. M. Lozano, “Climate change: A call for action, even for Vox Sanguinis,” Vox Sanguinis, vol. 117, no. 11, pp. 1249–1250, Nov. 2022, doi: 10.1111/vox.13369.

22. M. Sahinkuye, “A Theoretical Framework for the Protection of Environmental Refugees in International Law,” The Transnational Human Rights Review, vol. 6, no. 1, p. 1, May 2019, doi: 10.60082/2563-4631.1085.

23. M. Popescu and K. Libal, “Social Work With Migrants and Refugees: Challenges, Best Practices, and Future Directions,” ASW, vol. 18, no. 3, pp. i–x, Sep. 2018, doi: 10.18060/22600.

24. M. J. Lynch, P. B. Stretesky, and M. A. Long, “Environmental justice: a criminological perspective,” Environ. Res. Lett., vol. 10, no. 8, p. 085008, Aug. 2015, doi: 10.1088/1748-9326/10/8/085008.

25. M. G. Lira, J. P. Robson, and D. J. Klooster, “Can indigenous transborder migrants affect environmental governance in their communities of origin? Evidence from Mexico,” Popul Environ, vol. 37, no. 4, pp. 464–478, Jun. 2016, doi: 10.1007/s11111-015-0247-2.

26. M. F. M. Radi et al., “Lessons on environmental health and disaster preparedness, response and recovery from the severe Kelantan flooding in 2014,” IJEM, vol. 15, no. 1, p. 26, 2019, doi: 10.1504/IJEM.2019.099204.

27. K. Rosenow-Williams, “Environmental Migration as a Humanitarian Challenge,” in From Cold War to Cyber War, H.-J. Heintze and P. Thielbörger, Eds., Cham: Springer International Publishing, 2016, pp. 87–104. doi: 10.1007/978-3-319-19087-7_6.

28. J. McAdam, Climate change, forced migration, and international law. Oxford New York NY: Oxford University Press, 2012.

29. J. Ostapiuk, “PROBLEMATYKA MIGRANTÓW KLIMATYCZNYCH,” Studia Iuridica, no. 94, pp. 305–316, Apr. 2023, doi: 10.31338/2544-3135.si.2022-94.18.

30. J. Rathod, “Legal Protections for Environmental Migrants: Expanding Possibilities and Redefining Success,” SSRN Journal, 2020, doi: 10.2139/ssrn.3686736.

31. L. Chen, D. Wang, and R. Shi, “Can China’s Carbon Emissions Trading System Achieve the Synergistic Effect of Carbon Reduction and Pollution Control?,” IJERPH, vol. 19, no. 15, p. 8932, Jul. 2022, doi: 10.3390/ijerph19158932.

32. R. F. Peters, “Balance environmental obligations and socio-economic compulsion; the case of Kadamaian’s indigenous community proficiency needs,” JTBC, vol. 18, Oct. 2021, doi: 10.51200/jtbc.v18i.3471.

33. R. Adeola, “The impact of the African Union Convention on the Protection and Assistance of Internally Displaced Persons in Africa,” Afr. hum. rights law j., vol. 19, no. 2, 2019, doi: 10.17159/1996-2096/2019/v19n2a2.

34. R. Castellano, N. Dolšak, and A. Prakash, “Willingness to help climate migrants: A survey experiment in the Korail slum of Dhaka, Bangladesh,” PLoS ONE, vol. 16, no. 4, p. e0249315, Apr. 2021, doi: 10.1371/journal.pone.0249315.

35. “Runk, J. V. (2012). Indigenous Land and Environmental Conflicts in Panama: Neoliberal Multiculturalism, Changing Legislation, and Human Rights. Journal of Latin American Geography, 11(2), 21–47. http://www.jstor.org/stable/24394811”.

36. T. Magaji, M. Z. B. Ahmed, and L. S. B. A. Apandi, “Assessing the Legal Frameworks for the Protection of Internally Displaced Persons (IDPs) in the North-Eastern Nigeria,” ARJASS, vol. 7, no. 4, pp. 1–10, Dec. 2018, doi: 10.9734/ARJASS/2018/45550.

37. T. Liu, “Comparative Study of Environmental Migration Issues in Bangladesh and Singapore,” AEMPS, vol. 16, no. 1, pp. 233–239, Sep. 2023, doi: 10.54254/2754-1169/16/20231013.

38. V. Koubi, J. Freihardt, and L. Rudolph, “Environmental Change and Migration Aspirations: Evidence from Bangladesh,” SocArXiv, preprint, Nov. 2022. doi: 10.31235/osf.io/h5q9y.

39. V. Koubi, S. Stoll, and G. Spilker, “Perceptions of environmental change and migration decisions,” Climatic Change, vol. 138, no. 3–4, pp. 439–451, Oct. 2016, doi: 10.1007/s10584-016-1767-1.

40. S. Martin, “Climate Change, Migration, and Governance,” GG, vol. 16, no. 3, pp. 397–414, Dec. 2010, doi: 10.1163/19426720-01603008.

41. V. Koubi, Q. Nguyen, G. Spilker, and T. Böhmelt, “Environmental migrants and social-movement participation,” Journal of Peace Research, vol. 58, no. 1, pp. 18–32, Jan. 2021, doi: 10.1177/0022343320972153.

42. V. N. Snetkov, A. V. Ponomarenko, and K. Asemenova, “Specific features of domestic and international legal regulation of environmental management in the Arctic,” IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci., vol. 302, no. 1, p. 012030, Jul. 2019, doi: 10.1088/1755-1315/302/1/012030.

43. X. Li, J. Song, T. Lin, J. Dixon, G. Zhang, and H. Ye, “Urbanization and health in China, thinking at the national, local and individual levels,” Environ Health, vol. 15, no. S1, p. S32, Dec. 2016, doi: 10.1186/s12940-016-0104-5.