Futures Studies of the Factors Affecting Emigration from Ahvaz City

Subject Areas : Urban Sociological Studies

Majid Goodarzi ^{1 *} , Zahra Soltani ² , Ebtesam Albu Baledi ³

1 - Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Letters and Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 - Assistant Professor of Geography and Rural Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
3 - Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Letters and Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Received: 2024-04-06 Accepted : 2024-08-15 Published : 2025-01-13

Keywords: future studies, emigration, intellectual and instrumental elites, Ahvaz city,

Abstract :

The present study aimed to do future studies of the factors affecting emigration from Ahvaz city. The applied study employed a descriptive-analytical research method. The results indicate the identification of 34 factors affecting the situation of emigration from Ahvaz city, which were classified into five components (social-cultural; economic; environmental; physical; and political-administrative) and into five categories of factors (effective, two-way, regulatory, affected, and independent) are identifiable. Finally, by examining the influence of the 34 mentioned factors on the situation of emigration from Ahvaz city with direct and indirect methods, it was determined that socio-cultural and physical factors had the greatest impact on the future studies of emigration from Ahvaz city. As a result of the matrix analysis and evaluation of the effectiveness and affectedness plan of key factors with direct and indirect methods, among the 34 effective factors, 15 key factors (citizenship rights, individual freedom, security, respect and commitment, social justice, job opportunity and diversity, criminality in antisocial behaviors, business reliability, prosperity, and economic profitability, hope for progress, water quality, urban sewage system, proper and efficient management, health facilities, and inflation rate) play a role in the state of future studies of the factors affecting the emigration from Ahvaz city.

References:

احمدنیا، محمدرضا، قنواتی، طاهره، امیرشکاری، مریم و راه‌نورد، نجف (1393). بررسی علل مهاجرت به شهر اهواز در بین ساکنان محلات حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: کوی منبع آب). هفتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران (جغرافیای سیاسی شهر)، تهران. https://civilica.com/doc/371242
- اعظمي، هادی، مرادی، امین و چناری، سمیرا (1399). نقش بهبود فضاي کسب‌وکار در کشور در کاهش مهاجر فرستي مناطق مرزي. همايش ملي ابعاد نظري و کاربردي توسعه و امنيت پايدار مناطق مرزي با رويکرد آمايشي.
- افشانی، سید علیرضا و شیری محمدآباد، حمیده (1401). واکاوی پیامدهای مهاجرت داخلی: مطالعه‌ای کیفی در استان یزد با تکنیک.SWOT نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 17(34)، 308- 269. doi: 10.22034/jpai.2023.1989488.1270
- آل بوبالدي، ابتسام (1397). بررسي وضعيت نورپردازي پارک‌هاي شهري. پايان‌نامه کارشناسي، دانشگاه شهيد چمران اهواز، استاد راهنما: دکتر سعيد امان پور.
- بیک محمدی، حسن و حاتمی، مجتبی (1389). تحلیل جغرافیایی روند مهاجرت در استان آذربایجان شرقی (85 -1365). فصلنامه آمایش محیط، 3(10)، 42- 32. https://www.sid.ir/paper/130489/fa
- پیرایش منقوطای، صونا (1399). بررسی پیامدهای گسترش مهاجرت و سکونتگاه‌های شهرنشینی. ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت امور مالی، تجارت، بانک، اقتصاد و حسابداری، تهران، https://civilica.com/doc/1453850
- جعفری جبلی، حسین (1400). تبیین الگوی برنامه‎ریزی کالبدی عملکردی فضاهای شهری در بافت تاریخی اصفهان (موردمطالعه: محدوده میدان امام علی (ع)). رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
- حسینی، قربان، مشفق، محمود و زارع مهرجردی، راحله (1395). توصیف و تحلیل مهاجرت‌های بین استانی در ایران و تعیین‌کننده‌های آن طی دورۀ 1385 تا 1390. برنامه‌ریزی فضایی، 4(6)، 44- 19. doi: 10.22108/sppl.2017.21643
- خسروی، احمدعلی، خسروی، سعید، منصوری بیدکانی، مهدی و میر سلطانعلی، علی (1398). مهاجرت نخبگان و رابطه آن با توسعه: فرصت‌ها و چالش‌ها برای سیاست‌گذاران. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 12(6)، 18- 8. https://edcbmj.ir/article-1-2330-fa.html
- زرقاني، سید هادی، حسینی، سید مصطفی، قنبری، محمد و قیاسی، محمد حسین (1395). بررسي و تحليل الگوي مهاجرت در استان خراسان رضوي. فصلنامه علمي ترويجي مطالعات فرهنگي – اجتماعي خراسان، 11(2)، 105 – 77. https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1069877.pdf
- شکفته گوهري، محمد و مشفق، محمود (1399). مطالعه وضعيت مهاجرت در شهرستان‌هاي مرزنشين ايران و اثرات سطح توسعه‌يافتگي بر آن. فصلنامه علوم اجتماعي، 27(88)، 144- 109. https://doi.org/10.22054/qjss.2020.48172.2172
- قنبري نژاد، زينب (1401). بررسي تأثير مهاجرت بر رشد شهرنشيني در فارس و پيامدهاي آن (1340 – 1355 ش). پژوهش‌نامه تاريخ اجتماعي و اقتصادي، 11(1)، 246- 221. https://doi.org/10.30465/sehs.2022.37959.1750
- نصيري، اسماعيل (1390). تحليلي بر دلايل مهاجر فرستي شهرهاي کوچک (مطالعه موردي: شهر قيدار). مطالعات و پژوهش‌هاي شهري و منطقه‌اي، 3(11)، 138- 119. https://urs.ui.ac.ir/article_20005.html
- نیازی، محسن، حسین پناهی، حلیمه و بایزیدی، رحیم (1401). مدل‌سازی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر مهاجرت منابع انسانی از ایران. مدیریت فرهنگی، 16(55) 22- 1. 10.30495/jcm.2022.63350.1553

- Afshani, A., and Shiri Mohammadabad, H. (2022). Analyzing the consequences of internal migration: a qualitative study in Yazd province with SWOT technique. Iranian Demographic Association Journal, [Persian], 17(34), 308-269. doi: 10.22034/jpai.2023.1989488.1270 (in Persian)
- Ahmadnia, M., Qanawati, T., Amirshakari, M., and Rahnoord, N. (2014). Investigating the causes of migration to Ahvaz city among the residents of marginal areas (case study: water source). 7th Congress of Geopolitical Association of Iran (Political Geography of the City), [Persian], Tehran. https://civilica.com/doc/371242. (in Persian)
- Al Bobaldi, I. (2017). Investigating the lighting status of urban parks. [Persian], Expert thesis, Shahid Chamran University of Ahvaz, supervisor: Dr. Saeed Amanpour. (in Persian)
- Atenafo, E. (2014). Investigating the relationship between poverty and rural-to-urban migration in Ethiopia, Urban Climate, 7(4), 115–133.
- Azami, H., Moradi, A., and Chenari, S. (2019). The role of improving the business environment in the country in reducing the sending of migrants to border areas. National conference on theoretical and practical dimensions of sustainable development and security of border areas with a combination approach, [Persian]. (in Persian)
- Beyk Mohammadi, H., and Hatami, M. (2009). Geographical analysis of migration trend in East Azerbaijan province (1365-85). Amish Mohit Quarterly, [Persian], 3(10), 32-42. https://www.sid.ir/paper/130489/fa. (in Persian)
- de Haas, H. (2011). Mediterranean migration futures: Patterns, drivers and scenarios. Global Environmental Change, 21(1), 559 – 569.
- Hosseini, Q., Mushfaq, M., and Zare Mehrjardi, R. (2015). Description and analysis of interprovincial migrations in Iran and its determinants during the period 2015 to 2016. Spatial Planning, [Persian], 4(6), 19-44. doi: 10.22108/sppl.2017.21643. (in Persian)
- Jafari Jabali, H. (1400). Explaining the pattern of functional physical planning of urban spaces in the historical context of Isfahan (case study: Imam Ali square area). [Persian], Doctoral thesis in the field of geography and urban planning, Payam Noor University, center of Tehran. (in Persian)
- Khosravi, A.A., Khosravi, S., Moori Bidkani, M., and Mir Sultan, A. (2018). Elite migration and its relationship with development: opportunities and challenges for policymakers. Bimonthly Scientific-Research Strategies of Education in Medical Sciences, [Persian], 12(6), 8-18. https://edcbmj.ir/article-1-2330-fa.html. (in Persian)
- Kilik, H., Biffl, G. (2022). Turkish Migration Policy from the 1960s Until Today: What National Development Plans Tell Us. Journal of International Migration and Integration, 23(4) , 2047- 2073.
- Lagakos, D., Mobarak, A.M., Waugh, M. (2018). The Welfare Effects of Encouraging Rural- urban Migration. National Bureau of Economic Research.1151. Massachusetts Avenue. Cambridge, MA 12138.January.2118.
- Mahmoudian, H., Ghasemi Ardahi, A. (2013). Study of the status of migration and urbanization in Iran. United Nations Population Fund with the assistance of the Institute of statistics and the Faculty of Social Sciences.
- Mangutai haircut, S. (2019). Investigating the consequences of the expansion of immigration and urban settlements. The 6th International Conference on Finance, Trade, Bank, Economy and Accounting Management, [Persian], Tehran, https://civilica.com/doc/1453850. (in Persian)
- Marton, L. (2022). Modeling and migration – based control of depopulation. Theoretical Population Biology, 148, 86 – 94.
- Murta, J. Akhmad, F., Bambang J., Ernan, R. (2020). Understanding migration motives and its impact on household welfare: evidence. 21.
- Nasiri, I. (2011). An analysis of the reasons for sending immigrants to small cities (case study: Kedar city). Urban and Regional Studies and Research, [Persian], 3(11), 119-138. https://urs.ui.ac.ir/article_20005.html. (in Persian)
 Niazi, M., Hossein Panahi, H., and Bayazidi, R. (2022). Interpretive structural modeling of factors affecting the migration of human resources from Iran. Cultural Management, [Persian], 16(55) 22-1. 10.30495/jcm.2022.63350.1553. (in Persian)
- Qanbarinejad, Z. (2022). Investigating the impact of immigration on the growth of urbanization in Fars and its consequences (1340-1355). Journal of Social and Economic History, [Persian], 11(1), 221-246. https://doi.org/10.30465/sehs.2022.37959.1750. (in Persian)
- Shams, M., Mostafa, G., Idris, A., Kaveh, M. (2011). Investigating the Rural Immigration and Its Impact on the Morphology of Cities Case Study: Saghez City. 12(1), 57 – 68.
- Shokfete Gohri, M., and Mushfaq, M. (2019). Studying the immigration situation in the bordering cities of Iran and the effects of the level of development on it. Social Science Quarterly, [Persian], 27(88), 109-144. https://doi.org/10.22054/qjss.2020.48172.2172. (in Persian)
- Stapleton, S. (2017). Report on climate change, migration and Displace – mint the Need for a Risk – Informed and coherent Approach. Joint Report of over – seas Development Institute and united Na – seas Development Institute and united Na – tions Development Programmed.
- Tataru, G.F. (2019). Migration – an Overviewon Terminology, Causes and Effects. Logos UniversalityMentality Education Novelty: Law, 7(2), 10-29.doi:10.18662/lumenlaw/24.
- Zarkani, Hadi, Hosseini, M, Ghanbari, M., and Qiyazi, M. H. (2015). Investigation and analysis of migration pattern in Razavi Khorasan province. Khorasan Cultural-Social Studies Promotional Scientific Quarterly, [Persian], 11(2), 105-77. https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1069877.pdf. (in Persian)

Full-Text:



 

    سال چهاردهم ـ شماره­ی پنجاه‌ویک ـ تابستان 1403

صص 96- 71 

آينده­پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز

 

مجید گودرزی¹، زهرا سلطانی²، ابتسام آل بوبالدی³

10.71547/urb.2024.1121211

چکيده

مهاجرت علاوه بر تأثيرات کمي در رشد جمعيت، اثرات قابل‌توجهي در کيفيت جمعيت مناطق مبدأ و مقصد دارد؛ زيرا با مهاجرت بر توسعه‌نيافتگي مناطق مهاجر فرست افزوده مي‌شود و از سويي نيروي فعال و پرتحرک در اختيار مناطق مهاجرپذير قرار مي‌دهد و بدين ترتيب شکاف بين مناطق توسعه‌يافته و توسعه‌نيافته را بيشتر مي­کند. به همين منظور پژوهش حاضر باهدف آينده‌پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز تدوين شده است. اين پژوهش به لحاظ هدف، کاربردي و ازلحاظ ماهيت و روش انجام، توصيفي– تحليلي است. اطلاعات و داده‌هاي موردنياز از طريق روش کتابخانه‌اي و ميداني جمع‌آوري شده است. در مطالعات ميداني نيز با استفاده از مشاهده و مصاحبه، مراجعه به سازمان‌ها و ادارات، داده‌هاي موردنياز تحقيق جمع‌آوري مي‌شود. در پژوهش حاضر براي شناسايي متغيرهاي اوليه مؤثر بر وضعيت آينده‌پژوهي مهاجرفرستي شهر اهواز، از گروه خبرگان استفاده شده است و از روش تحليل اثرات متقابل / ساختاري براي بررسي ميزان و چگونگي تأثيرگذاري عوامل و درنهايت در شناسايي عوامل کليدي مؤثر در وضعيت آينده‌پژوهي مهاجرفرستي شهر اهواز استفاده شده است؛ براي تحليل داده‌ها از نرم‌افزار کاربردي MIC MAC استفاده شده است. نتايج حاکي از شناسايي 34 عامل مؤثر بر وضعيت مهاجر فرستي شهر اهواز است که در 5 مؤلفه (اجتماعي – فرهنگي؛ اقتصادي؛ زيست‌محيطي؛ کالبدي؛ و سياسي- اداري) طبقه‌بندی شدند و از لحاظ نحوه تأثیرگذاری در قالب پنج عامل (تأثيرگذار، دووجهي، تنظيمي، تأثيرپذير و مستقل) قابل دسته‌بندی هستند. درنهايت با بررسي تأثيرگذاري 34 عامل ذکرشده بر وضعيت مهاجر فرستي شهر اهواز با روش‌هاي مستقيم و غيرمستقيم مشخص گرديد که عوامل اجتماعي- فرهنگي و کالبدي بيشترين تأثير را بر آينده‌پژوهي مهاجر فرستي شهر اهواز داشته است. درنتيجه تحليل‌هاي ماتريس و ارزيابي پلان تأثيرگذاري و تأثيرپذيري عوامل کليدي با روش‌هاي مستقيم و غيرمستقيم، از ميان 34 عامل مؤثر، تعداد 15 عامل کليدي (حقوق شهروندي، آزادي فردي، امنيت، احترام و تعهد، عدالت اجتماعي، فرصت و تنوع شغلي، جرم خيزي در رفتارهاي غيراجتماعي، اطمينان کسب‌وکار، رفاه و سودآوري اقتصادي، اميد به پيشرفت، کيفيت آب، سيستم فاضلاب شهري، مديريت صحيح و کارآمد، امکانات بهداشتي، نرخ تورم) در وضعيت آينده‌پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجرفرستي شهر اهواز نقش دارند.

واژگان کليدي: آينده­پژوهي، مهاجر فرستي، نخبگان فکري و ابزاري، شهر اهواز.

 

مقدمه

کاهش جمعيت در سکونتگاه­های ويژه، پديده جهاني پايداري است که مي‌تواند دلايل تکان‌دهنده‌اي مانند جنگ، تصميمات سياسي يا فجايع طبيعي داشته باشد. علل ديگر همچون عوامل اقتصادي يا فرهنگي، اثرات بلندمدت تغييرات اقليمي، يا شهرنشيني باعث کاهش جمعيت بسيار کندتر، ولي مداوم، مي‌شود. کاهش جمعيت (به معناي کاهش قابل‌توجه در اندازه جمعيت) پيامدهاي جدي روي سکونتگاه مربوطه و اطراف آن در قالب از دست دادن پويايي اقتصادي، کاهش خدمات اوليه مانند آموزش، مراقبت‌هاي بهداشتي، حمل‌ونقل محلي يا رها شدن محصول در مورد کاهش جمعيت روستايي دارد. مهاجرت به معناي حرکت افراد يا گروه‌ها از يک سکونتگاه به سکونتگاه ديگر است که مي‌تواند اجباري يا داوطلبانه باشد. مهاجرت داوطلبانه اغلب به تصمیم افراد در جهت تمايل به بهبود کيفيت زندگي مرتبط است. مهاجرت نيروي کار مي‌تواند اثرات مهمي بر کاهش جمعيت کل کشورها داشته باشد (مارتون⁴، 2022: 12). مهاجرت يکي از خصوصيات ثابت و ماندگار در تاريخ بشريت و از مهم‌ترين و مبرم‌ترين مسائل جهاني عصر ما بوده است. وقتي مردم از مرز يک کشور عبور مي‌کنند، تحولي در وضعيت حقوقي آن‌ها رخ مي‌دهد- آن‌ها به‌طور ناگهاني با برچسب يا وضعيت خاصي - يعني مهاجر – شناخته مي‌شوند. مهاجرت پديده‌اي بسيار پيچيده است؛ دلايل مهاجرت افراد متنوع و دائماً در حال تغيير است. علاوه بر اين، دسته‌بندي افرادي که مهاجرت مي‌کنند آسان نيست؛ زيرا آن‌ها تحت شرايط مختلف از محيط‌هاي مختلف و با ويژگي‌هاي فردي متفاوت هستند. بر اين اساس، درک علل و پيامدهاي مهاجرت و همچنين کسب مهارت‌هاي نظري و عملي هم براي مقابله با چالش‌هاي پيش‌آمده و هم براي توسعه سياست‌هاي مؤثر براي حمايت از مهاجران ضروري است (تاتارو⁵، 2019: 11). مهاجر فرستي نوعي تحرک جغرافيايي و مکاني بين دو واحد جغرافيايي است که مي‌تواند موقتي يا دائمي باشد. مهاجرفرستي صرفاً يک مفهوم جمعيتي نيست؛ بلکه ملاحظات اقتصادي، جغرافيايي، جامعه‌شناختي، فرهنگي، روان‌شناختي و حتي حقوقي در عينيت يافتن اين مفهوم جايگاه مهمي دارند. مهاجرت علاوه بر تأثيرات کمي در رشد جمعيت، اثرات قابل‌توجهي در کيفيت جمعيت مناطق مبدأ و مقصد دارد؛ زيرا با مهاجرت بر توسعه‌نيافتگي مناطق مهاجر فرست افزوده مي‌شود و از سويي نيروي فعال و پرتحرک در اختيار مناطق مهاجرپذير قرار مي‌دهد و بدين ترتيب شکاف بين مناطق توسعه‌يافته و توسعه‌نيافته را بيشتر مي­کند.

مهاجرت‌های داخلی در ایران پدیده‌ای قابل‌توجه است که تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی قرار دارد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران (1400)، اصلی‌ترین دلایل مهاجرت‌های داخلی شامل فرصت‌های شغلی، دسترسی به شرایط زندگی بهتر، آموزش و ازدواج هستند. مهاجرت از روستا به شهر طی دهه‌های گذشته به دلیل صنعتی‌شدن و شهرنشینی که منابع و خدمات را در شهرهای بزرگی نظیر تهران، مشهد و اصفهان متمرکز کرده است، روند غالب بوده است (ابراهیمیان و همکاران، 1399). مشکلات محیط‌زیستی مانند خشکسالی و کمبود آب نیز مهاجرت از مناطق روستایی را به‌ویژه در استان‌هایی نظیر خوزستان، سیستان و بلوچستان و کرمان تشدید کرده است. مطالعات نشان می‌دهند که این مهاجرت‌ها اغلب منجر به تراکم جمعیت در مراکز شهری و فشار بر مسکن، زیرساخت‌ها و خدمات عمومی می‌شود (احمدی و زارع، 1398). علاوه بر این، مهاجرت میان شهرها نیز به دلیل نابرابری‌های اقتصادی منطقه‌ای افزایش یافته است. استان‌هایی که فرصت‌های شغلی بیشتری دارند، مانند تهران و البرز، مهاجرانی را از مناطق کمتر توسعه‌یافته جذب می‌کنند که این امر نابرابری میان مناطق را تشدید می‌کند (تقوایی و همکاران، 1400). اگرچه مهاجرت‌های داخلی می‌تواند به توسعه اقتصادی در مناطق مقصد کمک کند، اما اغلب باعث کاهش نیروی کار و پیر شدن جمعیت در مناطق مبدأ می‌شود. دولت ایران تلاش کرده است این چالش‌ها را از طریق سیاست‌های توسعه منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری در مناطق کمتر توسعه‌یافته حل کند. بااین‌حال، راهبردهای جامع‌تری برای کاهش عوامل مهاجرت و تضمین رشد متوازن منطقه‌ای موردنیاز است (جعفری و همکاران، 1401). در اين ميان شهر اهواز در چند دهه اخير تحت تأثير مسائل مختلفي از قبيل جنگ، خشک‌سالي، ريزگردها، ضعف خدمات عمومی و ... جز يکي از شهرهاي مهاجرفرست کشور محسوب مي‌شود. مهاجر فرستي در شهر اهواز مي‌تواند پيامدهاي متفاوت اقتصادي، اجتماعي - فرهنگی و جمعيتي به دنبال داشته باشد که بسته به شرايط متفاوت است. اعمال سياست‌هاي مداخله‌اي مهاجرتي باهدف به حداقل رساندن پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي و باز توزيع مطلوب جمعيت نيازمند شناخت ويژگي‌هاي اقتصادي و اجتماعي شهر مهاجر فرست و محرکه‌ها و بازدارنده‌هاي مهاجرتي است. ازآنجایی‌که در رسانه‌های جمعی و افکار عمومی در خوزستان و به‌ویژه شهر اهواز این نگرانی ابراز می‌شود که جریان مهاجرت از شهر اهواز در مقایسه با جریان عکس آن قوت بیشتری یافته است؛ در این وضعیت به نظر می‌رسد که امواج مهاجرت از شهر اهواز بیشتر شامل افراد آموزش‌دیده‌تر، مجرب­تر و با سطح آموزش و مهارت شغلی بالاتر برجسته می‌نماید و آمارهای موجود و پژوهش‌های معدود این نگرانی را تااندازه‌ای تأیید می‌کند. در همین راستا، پژوهش حاضر باهدف آينده­پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز تدوین شده است و در پی پاسخ به این سؤال است که عوامل مؤثر بر مهاجر فرستی شهر اهواز کدام­اند؟

 

مبانی نظری

مهاجرت داخلی، نوعی تغییر دائمی و نیمه دائمی محل سکونت در مرزهای ملی یک کشور است که به عامل اصلی تغییرات جمعیتی تبدیل شده است. مهاجرت داخلی در همه کشورها پدیده مهمی تلقی می‌شود و در برخی از کشورها میزان مهاجرت داخلی بسیار بیشتر از مهاجرت بین‌المللی است (افشانی و شیری محمدآباد، 1401: 270). يکي از رفتارهاي انسان در طول حياتش جابه‌جا شدن در مکان و فضا يا به عبارتي مهاجرت است که به دلايل گوناگون ممکن است بروز کند. مفهوم مهاجرت، دربرگيرنده چهار بعد ويژه است: تغيير در مکان، اقامتگاه، زمان و فعاليت. مهاجرت به معني اعم کلمه، عبارت است از ترک سرزمين اصلي و ساکن شدن در سرزمين ديگر به‌طور دائم و يا موقت ولي به معني اخص کلمه که مهم‌ترين نوع تحرک جمعيت است، عبارت است از جابه‌جا شدن دسته‌جمعي يا انفرادي انسان‌ها به‌طور دائم بدون قصد بازگشت به مبدأ (احمدنیا و همکاران، 1393: 2). مهاجرفرستي و جابه‌جايي جمعيتي نشانگر پويايي و تلاش انسان است. انسان‌هايي که در يک مکان جغرافيايي زمينه‌ي تلاش را براي خود محدود مي‌دانند، اقدام به مهاجرت مي‌نمايند. مهاجرفرستي به‌عنوان يک واقعه‌ي تأثيرگذار بر رشد و تغيير جمعيت موردتوجه قرار مي­گيرد. مهاجرفرستي يک پديده‌ي جهاني است که در کشورهاي پيشرفته بعد از انقلاب صنعتي و در کشورهاي جهان سوم در نيم‌قرن اخير شدت گرفته است. مهاجرت در کشورهاي صنعتي مهارشده و ديگر به‌عنوان يک مشکل مطرح نیست؛ اما کشورهاي درحال‌توسعه نه‌تنها نتوانسته‌اند با تدابير لازم مشکل را حل نمايند، بلکه با ايجاد نابرابري‌ها بين مناطق آن را نيز تشديد نموده‌اند (شمس و همکاران، 2011: 58). مهاجرت، پديده‌اي پيچيده و چندوجهي است که همواره در طول تاريخ وجود داشته و خواهد داشت. مهاجرت شکلي از تحرک مکاني و جغرافيايي انسان‌هاست که به دلايل مختلف بين مکان‌هاي جغرافيايي صورت مي‌گيرد. البته اين جابه‌جايي‌ها با آنچه صورت مي‌گيرد، کاملاً متفاوت بوده و از طرفي، به علت کم بودن تعداد مهاجرين در گذشته، اين جابه‌جايي‌ها بر ساختارهاي اجتماعي، اقتصادي، سني و جنسيتي مناطق مهاجرپذير و مهاجرفرست تأثير چنداني نداشته‌اند (زرقاني و همکاران، 1395: 78). بر اساس تعريف رايج، واژه مهاجرت به انتخاب شخصي افراد براي ترک يک محيط‌زيست در حال تخريب اشاره دارد؛ آوارگي به افرادي که مجبور به ترک محيط‌زيست تخريب‌شده خود براي زنده ماندن هستند، اشاره مي‌کند و ميزاني از اجبار در جابه‌جايي را در نظر دارد؛ درواقع آن دسته از جابه‌جايي‌هاي انساني که سازمان‌يافته‌ترند، کنترل شده‌اند و در مقابل آسيب‌هاي زيست‌محيطي شديد صورت مي‌گيرد (استپلتون⁶، 2017: 15). مهاجرت علاوه بر تأثيرات کمي در رشد جمعيت، اثرات قابل‌توجهي در کيفيت جمعيت مناطق مبدأ و مقصد دارد؛ زيرا با مهاجرت نيروي انساني (جوانان واقع در سن کار و فعاليت) بر توسعه‌نيافتگي مناطق مهاجر فرست افزوده مي‌شود و از سويي نيروي فعال و پرتحرک در اختيار مناطق مهاجرپذير قرار مي‌دهد و بدين ترتيب شکاف بين مناطق توسعه‌يافته و توسعه‌نيافته را بيشتر مي­کند. مهاجرت عامل اصلی پیدایش حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی است و حاشیه‌نشینی خود به‌عنوان یکی از مسائل اجتماعی، پیامدها و آثار متفاوتی در سطوح خرد و کلان در جامعه به‌جای می‌گذارد (پیرایش منقوطای، 1399: 1).  

مهاجرت‌های داخلی، پدیده‌ای چندوجهی است که از عوامل متعددی در سطوح اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی تأثیر می‌پذیرد. نظریه‌پردازان مختلف، تلاش کرده‌اند تا با ارائه چارچوب‌های نظری، دلایل و عوامل تعیین‌کننده مهاجرت‌های داخلی را توضیح دهند. در ادامه، مهم‌ترین نظریات و عوامل مرتبط ارائه شده‌اند:

 

جدول 1. نظریه­های مرتبط با پژوهش

ردیف	نظریه	شرح نظریه
1	نظریه فشار و کشش7	ارائه‌شده توسط اِورِت لی8، این نظریه یکی از رایج‌ترین چارچوب‌ها برای تحلیل مهاجرت است. عوامل فشار9: شرایط نامطلوب در مبدأ که افراد را به مهاجرت وادار می‌کند، مانند بیکاری، کمبود منابع طبیعی، نابرابری اقتصادی، یا فجایع طبیعی (لی، 1966). عوامل کشش10: جذابیت‌های مقصد که افراد را به سمت خود می‌کشد، مانند فرصت‌های شغلی، خدمات بهداشتی بهتر، یا کیفیت زندگی بالاتر. این نظریه تأکید دارد که تصمیم به مهاجرت، برآیند تعامل عوامل مثبت (جاذبه‌های مقصد) و عوامل منفی (مشکلات مبدأ) است.
2	نظریه نئوکلاسیک اقتصادی	بر اساس این نظریه، مهاجرت به‌عنوان یک فرآیند عقلانی در نظر گرفته می‌شود که طی آن افراد برای بهبود شرایط اقتصادی خود، از مناطقی با درآمد پایین به مناطقی با درآمد بالا حرکت می‌کنند (هریس و تودارو11، 1970). مهاجرت اغلب نتیجه تفاوت در دستمزدها، فرصت‌های شغلی، یا نرخ بیکاری بین مناطق است. این نظریه بیشتر به مهاجرت‌های اقتصادی توجه دارد و نقش بازار کار را برجسته می‌کند.
3	نظریه شبکه‌های مهاجرتی12	این نظریه بیان می‌کند که ارتباطات اجتماعی و شبکه‌های مهاجران قبلی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری و تسهیل مهاجرت دارند (میسی و همکاران13، 1993). خانواده‌ها، دوستان یا آشنایانی که قبلاً مهاجرت کرده‌اند، اطلاعات و حمایت لازم را برای مهاجرت فراهم می‌کنند. این امر هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی مهاجرت را کاهش می‌دهد و احتمال مهاجرت را افزایش می‌دهد.
4	نظریه تغییرات ساختاری14	بر اساس این دیدگاه، مهاجرت نتیجه تغییرات ساختاری در اقتصاد و جامعه است، از جمله صنعتی‌شدن، شهرنشینی و تمرکز خدمات و فرصت‌ها در مناطق شهری (لوییس15، 1954). مهاجرت داخلی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، پاسخی به تغییرات ساختاری اقتصادی است که باعث توزیع نابرابر منابع و فرصت‌ها میان مناطق شهری و روستایی می‌شود.
5	نظریه‌های زیست‌محیطی	برخی نظریه‌پردازان، عوامل زیست‌محیطی را به‌عنوان محرک اصلی مهاجرت در نظر می‌گیرند. تغییرات اقلیمی، خشکسالی، یا فجایع طبیعی از دلایل اصلی مهاجرت اجباری در مناطق آسیب‌پذیر هستند (بلک و همکاران16، 2011). در ایران، کاهش منابع آبی و بیابان‌زایی در مناطق روستایی، یکی از عوامل کلیدی مهاجرت روستایی به شهری بوده است.
6	نظریه نهادگرایی جدید17	این نظریه معتقد است که مهاجرت، علاوه بر عوامل فردی و اقتصادی، تحت تأثیر عوامل نهادی و سیاست‌های دولتی است. سیاست‌های توسعه منطقه‌ای، قوانین مهاجرتی داخلی و زیرساخت‌های شهری می‌توانند مهاجرت را تسهیل یا محدود کنند (دی هاس18، 2010). عوامل تعیین‌کننده مهاجرت داخلی شامل دلایل اقتصادی (مانند تفاوت در درآمد و اشتغال)، اجتماعی (مانند شبکه‌های اجتماعی)، زیست‌محیطی (مانند کمبود منابع طبیعی) و سیاست‌های دولتی است. این نظریات نشان می‌دهند که مهاجرت داخلی نه‌تنها نتیجه انتخاب‌های فردی است، بلکه به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کلان نیز وابسته است.

 

پیشینه پژوهش

نتایج مطالعه بیک محمدی و حاتمی (1389) نشان می­دهد که بالا بودن درصد جمعیت روستایی، پایین بودن درآمد کشاورزی و کاهش بهره‌وری، وجود اراضی کشاورزی دیمی، تشدید خشک‌سالی‌های گذشته، ضعف بنیادهای صنعتی و خدماتی در مراکز شهری و کمبود فرصت‌های شغلی در نواحی روستایی، در مهاجرت فرستی شدید منطقه مؤثر بوده است. نتایج مطالعه نصيري (1390) نشان می‌دهد که زمينه‌هاي مهاجر فرستي به‌عنوان پديده‌اي جمعيتي، رفتاري تصادفي در شهر قيدار نبوده است و عوامل اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در آن مؤثر بوده‌اند. نتایج مطالعه حسيني و همکاران (1395) نشان می‌دهد که طي دوره 1375 تا 1385، سهم مهاجران از کل جمعيت 2/17 بوده و در دوره 1385 تا 1390 به 4/7 نفر مهاجر در برابر هر 100 نفر رسيده است.

نتایج مطالعه خسروی و همکاران (1398) نشان می‌دهد که منابع انسانی نخبه و کارآمد در عرصه‌های مختلف ملی نقش حیاتی دارند و به همین دلیل، مدیریت مطلوب آن‌ها بسیار مهم تلقی می‌شود. مهاجرت نخبگان یا فرار مغزها در بین کشورهای درحال‌توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است. نتایج مطالعه شکفته گوهري و مشفق (1399) نشان می‌دهد که همواره يکي از واکنش‌هاي انسان به نابرابري، تغيير محل زندگي يا مهاجرت بوده است. توسعه‌يافتگي به صورتي نامتوازن بين شهرستان‌های ايران توزيع شده است و در برخي از شهرستان‌هاي مرزي ايران شاهد نابرابري شديدتري هستيم. نتایج مطالعه اعظمي و همکاران (1399) نشان می‌دهد که فضاي کسب‌وکار از شاخص­هاي تعيين‌کننده وضعيت اقتصادي هر کشوري است که با استناد به آن مي­توان به بررسي و تجزيه‌وتحليل شرايط اقتصادي هر کشور پرداخت. نتایج مطالعه افشانی و شیری محمدآباد (1401) نشان می‌دهد که جابه‌جایی از یک مکان به مکانی دیگر نه‌تنها برای فرد مهاجر همراه با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی است، بلکه برای جامعه مقصد نیز پیامدهای گوناگونی به همراه دارد. نتایج مطالعه قنبري­نژاد (1401) نشان می‌دهد که گسترش روزافزون شهرنشيني و افزايش تعداد شهرها و تغييرات کمي و کيفي آن تحت تأثير عوامل مختلفي نظير صنعتي شدن، مهاجرت روستائيان به شهرها، تحولات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در جوامع مختلف بوده است. نتایج مطالعه نیازی و همکاران (1401) نشان داد که شرایط محیطی و اقلیمی، سطح توسعه اقتصادی، جهانی‌شدن و ارزش‌های جهان‌وطنی، توسعه فرهنگی، کیفیت حکمرانی، سطح رفاه و امکانات معیشتی با قرارگیری در سطح پنجم و ششم هستند که به‌عنوان مهم‌ترین عوامل مهاجرت منابع انسانی محسوب می‌شوند.

دی هاس (2011) در پژوهشی با عنوان «آینده مهاجرت مدیترانه‌ای: الگوها، محرک‌ها و سناریوها» به این نتیجه رسید که از سال 1950، تغییرات ساختاری در اقتصاد سیاسی منطقه به‌طور اساسی نقشه مهاجرت مدیترانه را تغییر داده است. به‌ویژه رشد اقتصادهای خلیج‌فارس و رشد اروپای جنوبی و گسترش اتحادیه اروپا، شمال مدیترانه و خلیج‌فارس را به قطب‌های مهاجرتی جدید تبدیل کرده است. عوامل اصلی این تغییرات، اقتصادی و سیاسی است. برخلاف باورهای رایج، نقش عوامل محیطی و جمعیتی نسبتاً محدود، احتمالی و غیرمستقیم به نظر می‌رسد. تغییرات اقلیمی آینده و استرس محیطی ممکن است بر حرکت داخلی تأثیر بگذارد، اما بعید است که منجر به مهاجرت گسترده بین‌المللی شود. در اکثر سناریوها، ترکیه و سایر کشورهای شمال آفریقا ممکن است به کشورهای مهاجرپذیر تبدیل شوند که هم‌زمان با افزایش مهاجرت از جنوب صحرای آفریقا به کل دریای مدیترانه است. آتنافو¹⁹ و همکاران (2014) در پژوهشي با عنوان «روابط بين فقر و مهاجرت روستا به شهر در اتيوپي» به اين نتيجه رسيدند که فقر شديد يکي از عوامل محرک اصلي در جريان مهاجرت است، همچنين استراتژي‌هاي بلندمدت در جايي که شرايط کار سخت و بازده پائين باشد مهاجرت را تشويق مي‌نمايد. لاگاکاس²⁰ (2018) در پژوهشي با عنوان «اثرات رفاهي تشويق مهاجرت روستا به شهر در مناطق درحال‌توسعه» به اين نتيجه رسيدند که روستاييان به دليل عدم درآمد کافي و رفاه نامناسب مهاجرت مي‌کنند و امکانات رفاهي تأثير مثبت بر روي مهاجرت دارد.

عمر²¹ و همکاران (2018) در پژوهشي با عنوان «تأثير مهاجرت روستايي بر بهبود اشتغال و رفاه خانواده» به این نتیجه رسیدند که مهاجرت تأثير مثبتي بر درآمد خانوارهاي روستايي دارد و اين تأثيرات بارزتر است. مورتا²² و همکاران (2020) در پژوهشي با عنوان «تأثير درک انگيزه‌هاي مهاجرت و تأثير آن بر رفاه خانوارها» به اين نتيجه رسيدند که مهاجرت، تأثير مثبت و معناداري بر رفاه خانوارهاي مهاجر بر مبناي انگيزه‌هاي سرمايه‌گذاري دارد، اما اين امر ناشي از تأثير مهاجرت بر مبناي انگيزه‌هاي مقابله با ريسک است. کيليک و بيفل²³ (2022) در پژوهشي با عنوان «سياست مهاجرت ترکيه از دهه 1960 تا امروز: چه برنامه‌هاي توسعه ملي به ما مي‌گويند»، به بررسي برنامه‌هاي توسعه ملي ترکيه از دهه 1960 تا امروز و زمينه‌هاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي آن پرداختند و به اين نکته اذعان مي‌کنند که ما سه دوره متمايز را شناسايي مي‌کنيم؛ دوره اول، دهه 1960 با حمايت صريح از مهاجرت براي کاهش فشار جمعيت و ارتقاء رشد اقتصادي مشخص مي‌شود. دوره دوم از دهه 1970 تا 2000 با سياست‌هاي دياسپورايي ترکيه نسبت به اروپا مشخص مي‌شود و از اين طريق به نقش دياسپوراي ترکيه در ارتقاي توسعه اقتصادي ترکيه و روابط بين‌المللي اذعان مي‌شود. از سال 2000، سياست مهاجرت ترکيه به ترويج مهاجرت بسيار ماهر، باهدف ارتقاء پيشرفت فناوري به سمت جامعه دانش با حمايت از نخبگان فکري روي آورد.

اگرچه تحقیقات پیشین به بررسی گسترده‌ای از عوامل مؤثر بر مهاجرت پرداخته‌اند، همچنان برخی خلأهای پژوهشی مشهود است:

تأثیرات چندبعدی مهاجرت داخلی و بین‌المللی: اغلب پژوهش‌ها تأکید بیشتری بر جنبه‌های اقتصادی یا اجتماعی داشته و به تعامل پیچیده این عوامل با زمینه‌های زیست‌محیطی، سیاسی و فرهنگی کمتر پرداخته‌اند.

تمرکز بر راهکارهای سیاستی: پژوهش‌ها به‌جای ارائه راه‌حل‌های اجرایی، بیشتر بر شناسایی عوامل مؤثر تمرکز داشته‌اند و نیاز به بررسی سیاست‌های عملی برای مدیریت و بهبود وضعیت مهاجرت احساس می‌شود.

پویایی‌های جدید مهاجرت در اثر تغییرات اقلیمی: با وجود اهمیت تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر مهاجرت، کمتر به این بُعد در مطالعات داخلی و بین‌المللی توجه شده است.

تفاوت‌های منطقه‌ای و گروه‌های جمعیتی خاص: برخی مناطق جغرافیایی و گروه‌های جمعیتی (مانند زنان، جوانان یا اقلیت‌ها) که ممکن است الگوهای متفاوتی از مهاجرت را نشان دهند، در تحقیقات پیشین کم‌تر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی چندبعدی مهاجرت‌های داخلی و بین‌المللی در کلان­شهر و ارتباط آن با تغییرات زیست‌محیطی، توسعه نابرابر و سیاست‌های مهاجرتی به دنبال پر کردن این خلأها است. این تحقیق می‌تواند از یک‌سو به درک بهتری از پویایی‌های نوظهور مهاجرت کمک کند و از سوی دیگر، مبنایی برای طراحی راهبردهای سیاستی مؤثر جهت مدیریت بهتر مهاجرت و کاهش نابرابری‌ها در سطح ملی و منطقه­ای فراهم آورد.

روش­شناسی تحقيق

این مطالعه از روش‌شناسی ترکیبی²⁴ با رویکرد متوالی (کیفی به کیفی) استفاده می‌کند. به این صورت که ابتدا از روش دلفی که یک روش کیفی است، برای شناسایی عوامل مؤثر بر مهاجرفرستی شهر اهواز بهره گرفته شده است و سپس این عوامل در مرحله بعدی با استفاده از اثرات متقابل / ساختاري تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. لازم به ذکر است که تحلیل اثرات متقابل بر اساس قضاوت‌های عددی است، اما در ذات خود همچنان روشی کیفی محسوب می‌شود (آسان و آسان²⁵، 2007).

در مرحله نخست، از روش دلفی استفاده شده است، بدین گونه که پرسشنامه‌ای طراحی و در اختیار جامعه­شناسان، اقتصاددان، برنامه ریزان شهری و مدیران شهری قرار گرفت و از آنها خواسته شد تا عوامل اثرگذار بر مهاجرفرستی شهر اهواز را مشخص کنند. روش دلفی، روشی مبتنی بر دیدگاه‌های متخصصان با نگاه به آینده است. پایه و اساس این روش بر این است که نظر متخصصین هر حوزه علمی در مورد پیش‌بینی آینده به‌عنوان صائب‌ترین نظرهاست؛ بنابراین بر خلاف روش‌های تحقیق پیمایشی، اعتبار روش دلفی نه به تعداد شرکت‌کنندگان در تحقیق که به اعتبار عملی متخصصان شرکت‌کننده در پژوهش بستگی دارد. هدف اصلی این روش به دست آوردن قابل اطمینان‌ترین توافق نظر از یک گروه کارشناسان توسط مجموعه‌ای از پرسشنامه‌های فشرده همراه با بازخورد نظرات کنترل شده است. در این مرحله متخصصین و کارشناسان خبره با استفاده از روش‌هایی همچون مصاحبه نیمه ساختاریافته، پرسشنامه تشریحی مورد پرسشگری قرار گرفتند. رسیدن به اصل اجماع در طی دو راند پرسشنامه و ارائه بازخوردها به گروه دلفی صورت گرفت. در راند اول این پژوهش، سؤال کلی در خصوص عوامل اثرگذار بر مهاجر فرستی شهر اهواز مطرح و زایش ایده‌ها و طوفان مغزی شکل گرفت. در راند دوم، پاسخ‌ها توسط نویسندگان سازمان‌دهی و نظرات مشابه، ترکیب و موضوعات حاشیه‌ای، حذف شدند و از گروه دلفی خواسته شد تا موافقت یا مخالفت خود را بر عنوان (متغیرهای کلیدی) اعلام دارند. نظرات کارشناسان در مورد عوامل تأثیرگذار بر وضعیت آینده سیستم، مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت تعداد 5 عامل استخراج شد (جدول 1).

در مرحله بعدی مقدار تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر در قالب پرسشنامه دیگری توسط کارشناسان مورد سنجش قرار گرفت، سپس این داده‌ها وارد نرم‌افزار MICMAC شده و با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل، متغیرهای کلیدی از مجموعه شاخص‌های اولیه استخراج شدند. تحلیل اثر متقابل، روشی برای تشخیص روابط متقابل است. به‌طوری‌که تأثیر هر روند بر روند‌های دیگر درجه‌بندی می‌شود. با استفاده از این روش می‌توان روابط بین متغیر‌ها و در نهایت عوامل کلیدی را مورد شناسایی قرار داد (نوری و بوجلبنه²⁶، 2022). این روش کیفی، موجب شناسایی روابط محرکان و پیشران‌های اصلی و نحوه اثر‌پذیری و اثرگذاری آن‌ها بر یکدیگر می‌شود (عمران و همکاران²⁷، 2014). مراحل انجام تحلیل اثرات متقابل در نرم‌افزار میک مک در چهار مرحله صورت می‌گیرد: 1- تهیه لیست عوامل اولیه، 2-تهیه ماتریس قطری n در n به تعداد عوامل فوق، 3-قضاوت در مورد این‌که روند A تا چه حد بر روند B تأثیر خواهد داشت. این تأثیر معمولاً با عددی در مقیاس صفر تا ۳ مشخص می‌شود. به‌طوری‌که عدد صفر بدون تأثیر، عدد ۱ تأثیر کم، عدد ۲ تأثیر متوسط و عدد ۳ تأثیر زیاد را نشان می‌دهد. 4- جمع‌بندی نتایج. جمع هر ردیف میزان قدرت پیش‌برندگی متغیر را نشان می‌دهد؛ این بدان معناست که این متغیر تا چه اندازه متغیر‌های دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. جمع هر ستون، سطح وابستگی هر متغیر را نشان می‌دهد.

در این تحقیق، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به وابستگی به نظرات کارشناسان اشاره کرد که ممکن است با تحریف یا سوگیری همراه باشد. همچنین، روش دلفی به دلیل نیاز به تکرار چندباره به زمان و منابع زیادی نیاز دارد و نتایج آن ممکن است به‌سختی به دیگر شهرها تعمیم یابد.

 

 

يافته‌هاي پژوهش

در اولين مرحله پياده‌سازي مدل در پژوهش حاضر 34 عامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز تبيين شده است که در جدول 2 ذکرشده است.

 

جدول 2. متغيرهاي پژوهش

رديف	مؤلفه	عوامل
1	اجتماعي - فرهنگي	حقوق شهروندي- آزادي فردي- حريم شخصي- سبک زندگي – سطح سواد – نژاد - امنيت – ارتقاي کيفيت زندگي– سرزندگي- احترام و تعهد- عدالت اجتماعي- جرم خيزي و رفتارهاي غيراجتماعي- دسترسي به مسکن براي تمامي گروه‌هاي اجتماعي
2	اقتصادي	فرصت و تنوع شغلي – اطمينان کسب‌وکار- رفاه و سودآوري اقتصادي- اميد به پيشرفت- نرخ ماليات- نرخ تورم
3	زيست‌محيطي	کيفيت محيط – کيفيت آب- سيستم فاضلاب شهري – امکانات بهداشتي
4	کالبدي	معماري متنوع – اختلاط کاربري‌ها- مکان‌يابي کاربری‌ها- پويايي و سازگاري- تناسب فضاهاي عمومي- سرانه و سطوح کاربري‌ها- دسترسي‌ها
5	سياسي - اداري	مديريت صحيح و کارآمد- مديريت اشتراکي- مديريتي پاسخگو و مسئول- مديريت فرا قوميتي و فرا باندي

 

سپس بر اساس نتايج مستخرج از نشست‌هاي دلفي کارشناسان (درمجموع 50 نفر)، ميزان تأثير هر يک از عوامل بر ساير عوامل مؤثر بر مهاجرفرستي سنجيده شده است. به‌بيان‌ديگر 34 ماتريس اثرات متقاطع تشکيل شده است. انواع شدت و ميزان تأثير در اين الگو در چهار گروه بدون تأثير (عدد صفر)، تأثير ضعيف (يک)، تأثير متوسط (عدد دو) تأثير زياد (عدد سه) است. در تشکيل ماتريس نهايي قدر مطلق ميانگين مدنظر قرار گرفته است.

 

 

جدول 3. ماتريس اثرات متقاطع

 

مأخذ: (يافته­هاي پژوهش، 1401)

تحليل کلي محيط سيستم

بر اساس روش سيستم که در جدول بالا اشاره شد، 34 معيار در پنج مؤلفه به‌عنوان آينده‌پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز شناسايي و با روش تحليل اثرات متقابل / ساختاري با نرم‌افزار MIC MAC براي استخراج عوامل اصلي تأثيرگذار بر وضعيت آينده محدوده موردمطالعه تحليل شد. بر اساس تعداد معيارها، ابعاد ماتريس 34*34 بود که در پنج مؤلفه مختلف تنظيم شده است. تعداد تکرار دو بار در نظر گرفته شده است و درجه پرشدگي ماتريس 657/65 درصد است که نشان مي‌دهد ضريب متوسط است که طبيعي به نظر مي‌رسد؛ دليل آن هم پراکندگي عوامل مؤثر بر مهاجر فرستي شهر اهواز است. از مجموع 759 رابطه ارزيابي در اين ماتريس، 397 رابطه عدد صفر، تعداد يک‌ها 124، تعداد دوها 34، تعداد سه‌ها 295 بار است. از طرف ديگر ماتريس بر اساس شاخص‌هاي آماري با دو بار پخش داده‌هاي از مطلوبيت و بهينه‌شدگي 100 درصد برخوردار بوده که حاکي از روايي بالاي پرسشنامه و پاسخ‌هاي آن است.

 

جدول 4. تحليل اوليه داده‌هاي ماتريس اثرات متقابل

شاخص	اندازه ماتريس	تعداد تکرار	بدون تأثير (صفر)	تأثير ضعيف (1)	تأثير متوسط (2)	تأثير زياد (3)	ميزان پرشدگي
مقدار	34*34	2	397	124	340	295	657/65

مأخذ: (يافته­هاي پژوهش، 1401)

 

جدول 5. درجه مطلوبيت و بهينه‌شدگي ماتريس

چرخش	تأثيرگذاري	تأثيرپذيري
1	95%	90%
2	100%	100%

مأخذ: (يافته­هاي پژوهش، 1401)

 

ارزيابي تأثيرگذاري و تأثيرپذيري مستقيم و غيرمستقيم متغيرها

در اين مرحله براي تحليل تأثيرات معيارها، هرکدام از روابط معيارها توسط نرم‌افزار MIC MAC سنجيده شده و با توجه به جدول ميزان و درجه تأثيرات مستقيم و غيرمستقيم معيارها بر يکديگر به‌دست‌آمده است. به اين دليل که شيوه توزيع و پراکنش معيارهاي مؤثر بر آينده‌پژوهي عوامل مؤثر بر مهاجرفرستي شهر اهواز در صفحه، حاکي از ناپايداري سيستم است. مؤلفه­ها را از لحاظ نحوه تأثیرگذاری بر مهاجرت در پنج گروه می‌توان طبقه­بندی کرد (تأثيرگذار، دووجهي، تنظيمي، عوامل تأثيرپذير و مستقل).

 

جدول 6. ميزان تأثيرات مستقيم و غيرمستقيم متغيرها بر يکديگر

اثرات غيرمستقيم		اثرات مستقيم		متغير	رديف
ميزان تأثيرپذيري	ميزان تأثيرپذيري	ميزان تأثيرپذيري	ميزان تأثيرگذاري
127925	109463	49	54	حقوق شهروندي	1
90692	101392	46	40	آزادي فردي	2
118846	74747	32	52	حريم شخصي	3
128931	102747	45	55	سبک زندگي	4
156364	92739	39	68	سطح سواد	5
130382	97332	41	59	نژاد	6
133190	99260	40	58	امنيت	7
122138	91763	41	55	ارتقاي کيفيت زندگي	8
132124	99452	43	57	سرزندگي	9
139968	99721	41	61	احترام و تعهد	10
126322	64749	26	55	عدالت اجتماعي	11
110158	87949	37	49	جرم خيزي در رفتارهاي غيراجتماعي	12
129577	109215	45	56	دسترسي به مسکن براي تمامي گروه‌هاي اجتماعي	13
134414	89512	40	59	فرصت و تنوع شغلي	14
121500	115920	51	52	اطمينان کسب‌وکار	15
132519	123044	54	57	رفاه و سودآوري اقتصادي	16
125744	123884	52	56	اميد به پيشرفت	17
116662	128452	53	52	نرخ ماليات	18
138999	70398	31	60	نرخ تورم	19
115681	98244	43	50	کيفيت محيط	20
121973	105742	46	53	کيفيت آب	21
125644	121903	52	54	سيستم فاضلاب شهري	22
103198	118767	53	47	امکانات بهداشتي	23
113693	107166	45	50	معماري متنوع	24
116799	118558	54	50	اختلاط کاربري‌ها	25
2861	166533	73	40	مکان‌يابي کاربري‌ها	26
102172	150793	64	44	پويايي و سازگاري	27
62739	137454	63	27	تناسب فضاهاي عمومي	28
91903	138464	62	39	سرانه و سطوح کاربري‌ها	29
97131	133371	59	39	دسترسي‌ها	30
107244	152034	67	44	مديريت صحيح و کارآمد	31
67692	175698	76	28	مديريت اشتراکي	32
65310	145907	63	29	مديريت پاسخگو و مسئول	33
97869	145991	63	40	مديريت فرا قوميتي و فرا باندي	34

مأخذ: (يافته­هاي پژوهش، 1401)

 

در تحلیل‌های ساختاری و اثرات متقابل، عوامل مختلف به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که بر اساس تأثیر آن‌ها بر دیگر عوامل و نحوه تعامل آن‌ها با سایر متغیرها مشخص می‌شوند. در این زمینه، پنج دسته اصلی از عوامل شامل عوامل تأثیرگذار، عوامل دووجهی، عوامل تنظیمی، عوامل تأثیرپذیر و عوامل مستقل وجود دارند که در ادامه به شرح هر یک پرداخته می‌شود:

 

1. عوامل تأثیرگذار²⁸

عوامل تأثیرگذار به عواملی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم بر سایر عوامل تأثیر می‌گذارند و توانایی هدایت یا تغییر وضعیت دیگر عوامل را دارند. این عوامل معمولاً نقشی فعال در فرآیند تغییرات دارند و باعث تغییر و تحول در سایر عوامل می‌شوند. به‌طور مثال، در مطالعه‌ای که به بررسی تأثیر سیاست‌های اقتصادی بر مهاجرت پرداخته است، سیاست‌های دولتی یا تغییرات در بازار کار می‌توانند عوامل تأثیرگذاری باشند که بر تصمیمات مهاجرتی افراد تأثیرگذارند.

2. عوامل دووجهی²⁹

عوامل دووجهی به عواملی اطلاق می‌شود که هم‌زمان هم بر سایر عوامل تأثیر می‌گذارند و هم از آن‌ها تأثیر می‌پذیرند. این دسته از عوامل می‌توانند در یک شبکه پیچیده از روابط قرار بگیرند و تأثیرات متقابل داشته باشند. به‌طور مثال، تغییرات در نرخ تورم (عوامل اقتصادی) می‌تواند هم تأثیر مستقیم بر رفتار اقتصادی افراد (مانند تمایل به مهاجرت) داشته باشد و هم تحت تأثیر شرایط اجتماعی یا فرهنگی قرار گیرد؛ بنابراین، این عوامل نقش دوگانه‌ای دارند که هم اثرگذار هستند و هم از شرایط دیگر تأثیر می‌پذیرند.

 

3. عوامل تنظیمی³⁰

عوامل تنظیمی به عواملی اطلاق می‌شود که نقش نظارتی و کنترلی دارند و از طریق قواعد، قوانین، سیاست‌ها یا مقررات، شرایط و روابط میان سایر عوامل را تنظیم می‌کنند. این عوامل بیشتر در قالب سیاست‌های دولتی، قوانین و مقرراتی مانند قوانینی که مربوط به مهاجرت، محیط زیست، یا سلامت عمومی هستند، عمل می‌کنند. این عوامل نمی‌توانند به‌طور مستقیم باعث تغییرات در سیستم شوند، بلکه بیشتر با تنظیم و کنترل وضعیت، به دیگر عوامل جهت‌دهی می‌کنند. برای مثال، تغییرات در قوانین مهاجرت یا سیاست‌های اشتغال می‌توانند این عوامل را تنظیم کنند.

4. عوامل تأثیرپذیر³¹

عوامل تأثیرپذیر به عواملی گفته می‌شود که تحت تأثیر دیگر عوامل قرار دارند و تغییرات در آن‌ها نتیجه تأثیرات دیگر عوامل هستند. این عوامل نمی‌توانند به‌طور مستقل تغییر کنند، بلکه به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از عوامل تأثیرگذار و دووجهی وابسته هستند. به‌عنوان مثال، نرخ اشتغال یا کیفیت زندگی ممکن است تحت تأثیر تغییرات اقتصادی یا اجتماعی قرار گیرد. در این حالت، عوامل تأثیرپذیر نمی‌توانند به‌طور مستقیم تغییرات ایجاد کنند بلکه فقط به واکنش به تغییرات عوامل دیگر پاسخ می‌دهند.

5. عوامل مستقل³²

عوامل مستقل به عواملی گفته می‌شود که تأثیر مستقیمی بر سایر عوامل ندارند و تغییرات در آن‌ها تحت تأثیر سایر عوامل قرار نمی‌گیرد. این عوامل به‌طور مستقل عمل می‌کنند و ممکن است به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر وضعیت کلی تأثیر بگذارند، اما تحت تأثیر متغیرهای دیگر قرار نمی‌گیرند. به‌عنوان مثال، متغیرهایی مانند تغییرات در شرایط طبیعی یا اقلیمی می‌توانند به‌عنوان عوامل مستقل در نظر گرفته شوند که تأثیر مستقیمی بر سایر عوامل نمی‌گذارند اما بر کل وضعیت تأثیر می‌گذارند.

جدول 7. نحوه توزيع متغيرها بر اساس طبقه‌بندي آن‌ها

متغير	طبقه‌بندي
عدالت اجتماعي – حريم شخصي – نرخ تورم – جرم خيزي در رفتارهاي غيراجتماعي – سرزندگي – ارتقاي کيفيت زندگي – امنيت – نژاد – احترام و تعهد – سبک زندگي – سطح سواد – دسترسي به مسکن براي تمامي گروه‌هاي اجتماعي – فرصت و تنوع شغلي – معماري متنوع – کيفيت آب – کيفيت محيط	عوامل تأثيرگذار
رفاه و سودآوري اقتصادي – سيستم فاضلاب شهري – نرخ ماليات – کاربري‌ها	عوامل دووجهي
حقوق شهروندي – اميد – اطمينان کسب‌وکار – امکانات بهداشتي	عوامل تنظيمي
مکان‌يابي کاربري‌ها – پويايي و سازگاري – تناسب فضاهاي عمومي – سرانه و سطوح کاربري‌ها – دسترسي‌ها – مديريت صحيح و کارآمد – مديريت اشتراکي – مديريت پاسخگو و مسئول – مديريت فرا قوميتي و فرا باندي	عوامل تأثيرپذير
آزادي فردي	عوامل مستقل

شکل 1. پراکنش متغيرها در پلان تأثيرگذاري و تأثيرپذيري

 

شکل 2. روابط مستقيم بين متغيرها

شکل 3. روابط غيرمستقيم بين متغيرها

 

بحث و نتيجه‌گيري

در این پژوهش، به بررسی عوامل مؤثر بر وضعیت آینده مهاجر فرستی شهر اهواز پرداخته شد. روش تحقیق بر مبنای چارچوب نظری پارادایم هنجاری (آینده‌نگاری) و با استفاده از تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری مبتنی بر داده‌های حاصل از گروه خبرگان انتخابی و نرم‌افزار MIC MAC انجام شد. نتایج تحلیل‌ها نشان داد که از میان 34 عامل شناسایی‌شده، 15 عامل کلیدی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر وضعیت آینده مهاجر فرستی در این شهر تأثیرگذار هستند. این عوامل عبارت‌اند از: حقوق شهروندی، آزادی فردی، امنیت، احترام و تعهد، عدالت اجتماعی، فرصت و تنوع شغلی، جرم‌خیزی در رفتارهای غیراجتماعی، اطمینان کسب‌وکار، رفاه و سودآوری اقتصادی، امید به پیشرفت، کیفیت آب، سیستم فاضلاب شهری، مدیریت صحیح و کارآمد، امکانات بهداشتی و نرخ تورم.

این نتایج با تحقیقات مشابه در زمینه مهاجرت‌های داخلی و بین‌المللی هم‌خوانی دارد. به‌ویژه پژوهش‌های اخیر در زمینه تحلیل مهاجرت‌های داخلی با توجه به عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همانند تحقیق‌های دی هاس (2011) و آتنافو و همکاران (2014) نشان‌دهنده تأثیر عمده شرایط اقتصادی و رفاهی بر مهاجرت‌ها هستند. همچنین، نتایج این مطالعه مشابه با نتایج تحقیقاتی مانند مطالعه شکفته گوهری و مشفق (1399) است که تأثیر نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی را بر مهاجرت‌های داخلی مورد تأکید قرار داده‌اند. علاوه بر این، یافته‌های این پژوهش با تحقیقاتی همچون تحقیق خسروی و همکاران (1398) و نیازی و همکاران (1401) که بر اهمیت شرایط محیطی، توسعه اقتصادی و حکمرانی خوب در روند مهاجرت تأکید داشته‌اند، هم‌راستا است.

نتیجه‌گیری این پژوهش می‌تواند به‌عنوان یک ابزار تحلیلی در پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای کاهش مهاجرت‌های فرستی در مناطق مشابه به کار گرفته شود. همچنین این نتایج خلأ موجود در تحقیقات گذشته را که بیشتر بر روی ابعاد اقتصادی یا اجتماعی مهاجرت تمرکز داشتند، پر می‌کند و به تحلیل جامع‌تر و سیستمی از عوامل مؤثر بر مهاجرت‌های داخلی می‌پردازد.

 

منابع

ابراهیمیان، امیر؛ حسینی، فاطمه و محمدی، سارا (1399). مهاجرت روستا به شهر و پیامدهای اقتصادی-اجتماعی آن در ایران. فصلنامه مطالعات شهری، 12(2) 85- 67.

احمدنیا، محمدرضا؛ قنواتی، طاهره؛ امیرشکاری، مریم و راه‌نورد، نجف (1393). بررسی علل مهاجرت به شهر اهواز در بین ساکنان محلات حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: کوی منبع آب). هفتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران (جغرافیای سیاسی شهر)، تهران. https://civilica.com/doc/371242

احمدی، هادی و زارع، رضا (1398). عوامل محیط‌زیستی مؤثر بر مهاجرت روستا به شهر در ایران: تأکید بر کمبود آب. فصلنامه مطالعات محیطی، (3)45، 359- 345. 

اعظمي، هادی؛ مرادی، امین و چناری، سمیرا (1399). نقش بهبود فضاي کسب‌وکار در کشور در کاهش مهاجر فرستي مناطق مرزي. همايش ملي ابعاد نظري و کاربردي توسعه و امنيت پايدار مناطق مرزي با رويکرد آمايشي.

افشانی، سید علیرضا و شیری محمدآباد، حمیده (1401). واکاوی پیامدهای مهاجرت داخلی: مطالعه‌ای کیفی در استان یزد با تکنیک.SWOT نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 17(34)، 308- 269. doi: 10.22034/jpai.2023.1989488.1270

آل بوبالدي، ابتسام (1397). بررسي وضعيت نورپردازي پارک‌هاي شهري. پايان‌نامه کارشناسي، دانشگاه شهيد چمران اهواز، استاد راهنما: دکتر سعيد امان­پور.

بیک­محمدی، حسن و حاتمی، مجتبی (1389). تحلیل جغرافیایی روند مهاجرت در استان آذربایجان شرقی (85 -1365). فصلنامه آمایش محیط، 3(10)، 42- 32. https://www.sid.ir/paper/130489/fa

پیرایش منقوطای، صونا (1399). بررسی پیامدهای گسترش مهاجرت و سکونتگاه‌های شهرنشینی. ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت امور مالی، تجارت، بانک، اقتصاد و حسابداری، تهران، https://civilica.com/doc/1453850

تقوایی، مجید؛ غفاری، محمد و شفیعی، سحر (1400). نابرابری اقتصادی و روند مهاجرت‌ها در ایران. فصلنامه توسعه منطقه‌ای، 1(14)، 117- 102.

جعفری جبلی، حسین (1400). تبیین الگوی برنامه‎ریزی کالبدی عملکردی فضاهای شهری در بافت تاریخی اصفهان (موردمطالعه: محدوده میدان امام علی (ع)). رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.

جعفری، علی؛ محسنی، مجید و پارسا، حسن (1401). سیاست‌های دولت برای مقابله با چالش‌های مهاجرت داخلی در ایران. فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی ایران، 8(4)، 40 – 23.

حسینی، قربان؛ مشفق، محمود و زارع مهرجردی، راحله (1395). توصیف و تحلیل مهاجرت‌های بین استانی در ایران و تعیین‌کننده‌های آن طی دورۀ 1385 تا 1390. برنامه‌ریزی فضایی، 4(6)، 44- 19. doi: 10.22108/sppl.2017.21643

خسروی، احمدعلی؛ خسروی، سعید؛ منصوری بیدکانی، مهدی و میر سلطانعلی، علی (1398). مهاجرت نخبگان و رابطه آن با توسعه: فرصت‌ها و چالش‌ها برای سیاست‌گذاران. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 12(6)، 18- 8. https://edcbmj.ir/article-1-2330-fa.html

زرقاني، سید هادی؛ حسینی، سید مصطفی؛ قنبری، محمد و قیاسی، محمد حسین (1395). بررسي و تحليل الگوي مهاجرت در استان خراسان رضوي. فصلنامه علمي ترويجي مطالعات فرهنگي–اجتماعي خراسان، 11(2)، 105 – 77. https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1069877.pdf

شکفته گوهري، محمد و مشفق، محمود (1399). مطالعه وضعيت مهاجرت در شهرستان‌هاي مرزنشين ايران و اثرات سطح توسعه‌يافتگي بر آن. فصلنامه علوم اجتماعي، 27(88)، 144- 109. https://doi.org/10.22054/qjss.2020.48172.2172

قنبري­نژاد، زينب (1401). بررسي تأثير مهاجرت بر رشد شهرنشيني در فارس و پيامدهاي آن (1340 – 1355 ش). پژوهش‌نامه تاريخ اجتماعي و اقتصادي، 11(1)، 246- 221. https://doi.org/10.30465/sehs.2022.37959.1750

مرکز آمار ایران. (1400). آمار مهاجرت‌های داخلی در ایران. بازیابی از https://www.amar.org.ir

نصيري، اسماعيل (1390). تحليلي بر دلايل مهاجر فرستي شهرهاي کوچک (مطالعه موردي: شهر قيدار). مطالعات و پژوهش‌هاي شهري و منطقه‌اي، 3(11)، 138- 119. https://urs.ui.ac.ir/article_20005.html

نیازی، محسن؛ حسین پناهی، حلیمه و بایزیدی، رحیم (1401). مدل‌سازی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر مهاجرت منابع انسانی از ایران. مدیریت فرهنگی، 16(55) 22- 1. 10.30495/jcm.2022.63350.1553

 

Asan, S. S., & Asan, U. (2007). Qualitative cross-impact analysis with time consideration. Technological forecasting and social change, 74(5), 627-644.‏

Atenafo, E. (2014). Investigating the relationship between poverty and rural-to-urban migration in Ethiopia, Urban Climate, 7(4), 115–133.

Black, R., Adger, W. N., Arnell, N. W., Dercon, S., Geddes, A., & Thomas, D. (2011). The effect of environmental change on human migration. Global Environmental Change, 21(S1), S3-S11. doi:10.1016/j.gloenvcha.2011.10.001

De Haas, H. (2010). Migration and development: A theoretical perspective. International Migration Review, 44(1), 227–264. doi:10.1111/j.1747-7379.2009.00804.x

De Haas, H. (2011). Mediterranean migration futures: Patterns, drivers and scenarios. Global Environmental Change, 21(1), 559 – 569.

Harris, J. R., & Todaro, M. P. (1970). Migration, unemployment and development: A two-sector analysis. American Economic Review, 60(1), 126–142.

Lagakos, D., Mobarak, A.M., Waugh, M. (2018). The Welfare Effects of Encouraging Rural- urban Migration. National Bureau of Economic Research.1151. Massachusetts Avenue. Cambridge, MA 12138.January.2118.

Lee, E. S. (1966). A theory of migration. Demography, 3(1), 47–57. doi:10.2307/2060063

Lewis, W. A. (1954). Economic development with unlimited supplies of labor. The Manchester School, 22(2), 139–191. doi:10.1111/j.1467-9957.1954.tb00021.x

Marton, L. (2022). Modeling and migration – based control of depopulation. Theoretical Population Biology, 148, 86 – 94.

Massey, D. S., Arango, J., Hugo, G., Kouaouci, A., Pellegrino, A., & Taylor, J. E. (1993). Theories of international migration: A review and appraisal. Population and Development Review, 19(3), 431–466. doi:10.2307/2938462

Murta, J. Akhmad, F., Bambang J., Ernan, R. (2020). Understanding migration motives and its impact on household welfare: evidence. 21.

Nouri, M. S., & Boujelbene, Y. (2022). Determinants of the export performance of Tunisian SMEs: Analysis through the MICMAC method. South Asian Research Journal of Business and Management, 4(1), 1-12. https://doi.org/10.36346/sarjbm.2022.v04i01.001

Omran, A., Khorish, M., & Saleh, M. (2014). Structural analysis with knowledge-based MICMAC approach. International Journal of Computer Applications, 86(5).‏ doi:10.5120/14985-3290

Shams, M., Mostafa, G., Idris, A., Kaveh, M. (2011). Investigating the Rural Immigration and Its Impact on the Morphology of Cities Case Study: Saghez City. 12(1), 57 – 68.

Stapleton, S. (2017). Report on climate change, migration and Displace – mint the Need for a Risk – Informed and coherent Approach. Joint Report of over – seas Development Institute and united Na – seas Development Institute and united Na – tions Development Programmed.

Tataru, G.F. (2019). Migration – an Overviewon Terminology, Causes and Effects. Logos UniversalityMentality Education Novelty: Law, 7(2), 10-29.doi:10.18662/lumenlaw/24.

 

COPYRIGHTS © 2023 by the authors. Licensee Advances in Sociological Urban Studies Journal. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

 

---

[1]  . دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران (نویسنده مسئول).

                                                                                                       [e-mail]

[2]  . دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

                                                                                                           [e-mail]

[3]  . دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران  

                                                                                                     [e-mail]

تاریخ وصول 18/1/1403                                                                     تاریخ پذیرش 25/5/1403

[4]  . Marton

[5]  . Tataru

[6] . Stapleton

[7] . Push and Pull Theory

[8] . Everett Lee

[9] . Push Factors

[10] . Pull Factors

[11] . Harris & Todaro

[12] . Migration Networks Theory

[13] . Massey et al

[14] . Structural Change Theory

[15] . Lewis

[16] . Black et al 

[17] . New Institutional Theory

[18] . De Haas 

[19] . Atenafo

[20] 2. Lagacas,2018

[21] . Omar

[22] . Murta

[23] . Kilik& biffl

[24] . Mixed-Methods 

[25] . Asan & Asan 

[26] . Nouri, M. S., & Boujelbene

[27] . Omran et al

[28] . Driving Factors

[29] . Dual-Impact Factors

[30] . Regulatory Factors

[31] . Dependent Factors

[32] . Independent Factors

---