Studying factors affecting social tolerance with a metacombination approach
Subject Areas :
zahra heydari
1
*
,
mohsen niazi
2
1 - student of kashan university
2 - Department of Social Sciences, Kashan University
Keywords: tolerance, tolerance, hybridization, tolerance, social tolerance.,
Abstract :
In peace-oriented discourses, social tolerance and its role in human development are of significant importance. Tolerance and the acceptance of differences are key indicators of social well-being and enhance individuals' performance in social interactions. The extent and level of social tolerance reflect how members of a society perceive the "other." Therefore, identifying the factors that influence social tolerance can be a step toward recognizing and overcoming barriers to tolerance and promoting human development. This study, based on an interpretive paradigm, inductive approach, meta-study method, and meta-synthesis strategy, examines previous research on factors influencing social tolerance. Meta-synthesis is a rigorous method that allows researchers to systematically utilize findings from related studies on the research topic. By offering a systematic perspective, meta-synthesis enables the discovery of new and essential themes and metaphors through the integration of various studies. This research is applied in nature and uses a documentary-meta-synthesis approach for data collection. The statistical population includes previous articles on "social tolerance" indexed in the "Magiran" database, conducted between 2011 and 2021. The most relevant studies were purposefully selected, and after careful review, 19 studies were chosen. The data were analyzed qualitatively, and the findings categorize the factors affecting different dimensions of tolerance—including identity tolerance, political tolerance, and behavioral tolerance—into six broad categories: human capital, economic capital, cultural capital, social capital, symbolic capital, and demographic variables. The dimensions of each of these concepts have been extracted and categorized.
- افشاني، علیرضا(1381)،بررسی چگونگی تساهل سیاسی در تشکلهای دانشجویی، پایان نامه كارشناسي ارشد علوم اجتماعي، دانشگاه علامه طباطبایي.#
- افشانی،سید علیرضا؛ نجمه رام(1396)فرابطه سرمایه اجتماعی با مدارای اجتماعی در میان جوانان شهر یزد، مجلۀ تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، شمارۀ 4/72 بهار وتابستان 1396#
- بهشتی ،سید صمد، مصطفی علیزاده،زهرا کنعانی(1398).«تبیین جامعه شناختی رابطه هوش فرهنگی ومدارای اجتماعی بین شهروندان شهر یاسوج، پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال هشتم، شماره پیاپی 25، شماره دوم، تابستان 1398 صص 87-106.#
- بهشتي، سید صمد و رستگار، یاسر(1392 .)تبیین جامعه شناختی مدارای اجتماعی و ابعاد آن در بین اقوام ایرانی، دوفصلنامه مسائل اجتماعي ایران، شماره 14 ،ص 7 – 36.#
- بهیان، شاپور؛ بیاتی،پروانه؛جهانبخش، اسماعیل،(1397) تبیین جامعه شناختی چالش ها و فرصت های مرتبط با مدارا ی اجتماعی شهروندان تهران » .بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره نهم، شماره دوم ، پاییز وزمستان 1397، ص 17-39.#
- تیموری، فاطمه؛ مهنازفرهمند، ضیاء امیر محمدی(1397) .حسن همجواری و همزیستی اجتماعی – اخلاقی مسلمانان با زردشتیان، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال سیزدهم ، شماره 3. #
- حبیب پور، کرم و رضا صفری (1388 ،) راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی،تهران: نشر لویه، متفکران.#
رضوی، اشکان (1392 .)مداراگری یا تساهل چیست؟قابل دسترسي در h//www. org.iran-hambastegi #
- زردموی اردکلو،شاپور، گلابی، فاطمه؛محمد باقرعلیزاده اقدم، توکل آقایاری هیر(1398)، بررسی رابطه بین سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی با مدارا در بین شهروندان ( مطالعه شهروندان شهر مشهد، مجله علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد ، سال شانزدهم ، شماره 2 ، پاییز وزمستان 1398، شمارۀ پیاپی 34 ،صص 388- 347.#
- سادا ژاندرون (1378) تساهل در تاريخ انديشه غرب، ترجمه عبـاس بـاقري ، مجموعه مقالات، تهران: ني.#
- سراج زاده، سید حسین؛ شریعتي مزیناني، سارا و سیروس صابر (1383). بررسی رابطه میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی، نشریه علوم اجتماعي(4).#
- ســهرابی، بابــک؛ اعظمــی حمید رضا، امیر، یزدانی(1390)، آسیب شناســی پژوهش های اجامشده در زمینۀ مدیریت اسلامی با رویکرد فراترکیب، چـشم انداز مدیریت دولتی .24ـ9 :6#
- سیاحی، ستاره(1395) نقش آموزش حقوق بشر در ارتقای مدارا برای گروههای فرهنگی و اجتماعی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بشر. دانشکده حقوق ،دانشگاه علامه طباطبایی.#
- شریفي، سمیرا(1392)مطالعه و بررسی نقش شبکه های اجتماعی نوین در تغییر رفتار زنان در ایران در یک دهه اخیر، پایان نامه كارشناسي ارشد، رشته مطالعات زنان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.#
- عبدالمالکی ،پروانه ؛ یعقوب احمدی ، وکیل احمدی ، سعید گودرزی(1399). تبیین جامعه شناختی مدارا وابعاد آن ( مورد مطالعه: شهروندان هجده سال به بالای استان کرمانشاه ) مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران / دوره 10، شماره 2، تابستان 1400 : 379-408 .#
- عسگری، علي؛ شارع پور، محمود؛ (1388 )گونه شناسی مدارا و سنجش آن در میان دانشجویان دانشکده های علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علامه طباطبایی، فصلنامه تحقیقات فرهنگي، شماره8 ،.ص 34-1#
- فتاحي، تورج(1392). « مداراي بين نسلي؛ تفاوت يا توافق (مطالعه موردي: کلانشهر اهواز). دانش انتظامی، 5، 118-103 . #
- فیروز جاییان،علی اصغر؛ نازنین فرزام(1399) سرمایه اجتماعی ومدارا نسبت به مجرمان، فصلنامه علمی جامعه شناسی فرهنگ وهنر، دوره دوم ، شماره چهارم – زمستان 1399 صفحات 130 – 109.#
- قادرزاده، امید و یوسف نصرالهی(1396)، مدارای اجتماعی در جوامع چندفرهنگی؛ مطالعۀ پیمایشی شهروندان میاندوآب، مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد: شمارۀ 1 :1-01.#
- قاسمی، وحید؛ وجیهه جلائیان، محمد تقی ایمان (1395) تبیین جامعه شناختی رابطه اعتماد اجتماعی ومدارای اجتماعی مبتنی بر نظریه ساختار بندی گیدنز» فصلنامه توسعه اجتماعی ( توسعه انسانی سابق )، دوره 12، شماره 4، تابستان 97، صفحات 32-7.#
- قربانی دهناری،احد(1400) .رواداری در تاریخ فرهنگی ایران. تهران:افکار جدید.#
- گلابی، فاطمه ؛ محمد باقر علیزاده اقدم، توکل آقا یاری هیر، شاپور زردموی اردکلو(1399)،بررسی رابطه سرمایه اقتصادی با سازه مدارا در بین شهروندان شهر مشهد، دو فصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، سال دهم ،پاییز وزمستان 1400 ، صفحات 64-27.#
- گلابي، فاطمه و رضایي، اكرم (1392 .)بررسی تأثیرمشارکت اجتماعی بر مدارای اجتماعی در بین دانشجویان، مطالعات و تحقیقات اجتماعي در ایران، دوره دوم، شماره .#
- گلشاهي، كریم (1377). مقدمه کتاب نامهای در باب تساهل، تهران: نشر ني، چاپ اول.#
- لاک، جان (1377 ).نامه ای در باب تساهل، ترجمه شیرزاد گلشاهي كریم، تهران، نشرني، چاپ اول.#
- مرتضوی امامی زواره، سید علی؛ امیر محمد حاجی یوسفی(1399) بررسی رابطه بین میزان اعتماد در سرمایه اجتماعی با میزان مدارای اجتماعی وملی(مطالعه موردی دانشجویان تحصیلات تکمیلی عالی دانشگاه تهران )،پژوهشنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره نخست، زمستان 1399، صص 190- 165. #
- مومنی،مریم؛ محمد تقی ایمان، ماهرخ رجبی(1394)، بررسی جامعه شناختی رابطۀ الگوهای دینداری با انواع مدارای اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه شیراز، فرهنگ در دانشگاه اسلامی 20، سال ششم ، شماره سوم /پاییز 1395.#
- نجفی، سمیه(1396).تفکر انتقادی و ارتباط آن با مدارای اجتماعی در دانشجویان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی تربیتی .دانشگاه سیستان وبلوچستان.#
- نقی زاده، رضا؛ شعبان، الهی، منوچهر منطقی؛ سید سپهرقاضی نوری ( 1393)« فراترکیب مدل های نو آوری منطقه ای ؛ مروری بر سال های 1990-2013» مدیریت نو آوری (3) 4: 25-56.#
- نیکخواه، هدایت الله؛ زهرا ولی پور، پرنیان سرافراز، سیده زینب آهوقلندری(1399) تعیین کننده‌های اجتماعی مدارای اجتماعی در شهر بندر عباس، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال بیستم ، پاییز 99، شماره 78.#
- هابرماس، یورگن (1379 ). کنش ارتباطی بدیل خشونت، ترجمه: ابراهیم سلطاني، مجله كیان، ش 45 ، ص157-159.#
- والی زاده،مسعود؛حســین زاده،علی حسین؛ محسن زالی زاده(1393). بررسی جامعه شناختی ابعاد مدارا ی اجتماعی با تأکیـد بـر ویژگـیهـاي شخصیتی (مـورد مطالعـه دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز)، جامعه شناسی کـاربردي، سـال 26 ،سال بیست وششم ، شـماره پیـاپی (60) شماره چهارم ،زمستان 1394صص 149-164.#
Bench, S.; Day, T. (2010). “The user experience of critical care discharges: a meta-synthesis studies of qualitative research”. #International Journal of Nursing Studies. 47 (4): 487-499.
#- Beck, Cheryl Tatano. (2002)"Postpartum depression: A metasynthesis." Qualitative Health Research, 12(4): 453-472.
- Colesante, R. J. (1997). Narrative and Propositional Approaches to Promoting Moral and Political Tolerance (Doctoral #dissertation, University at Albany, Department of Educational Psychology and Statistics).
#-Goldschmidt, V. (1974). Social Tolerance and Frustration. International Journal of Sociology, 3(3-4), 147-163.
-Phelps, E. W. (2004). White students' attitudes towards Asian-American students at the University of Washington: A study of #social tolerance and cosmopolitanism (Doctoral dissertation, New York University).
- volhardt, J. Miggacheva, K. & Tropp, L. (2008). Social cohesion and tolerance for group difference, Handbook on building #culture of peace.
پژوهش‌های جامعه شناختی، سال هجدهم/شماره چهارم / زمستان ۱۴۰۳
Journal of Sociological Researches, 2025 (Winter), Vol.18, No.4
.............................................................................185
Studying factors affecting social tolerance with a metacombination approach
Mohsen Niazi1 000-0002-4469-7116
Professor Department of Social Sciences, Kashan University, Kashan. Iran
Zahra Heydari 0009-0002-4449-8691
PhD candidate of Sociology, Kashan University. Kashan. Iran.
Abstract: Identifying factors influencing social tolerance can be a step towards identifying and removing barriers to tolerance and human development. Based on this, the main goal of this article is to identify factors influencing social tolerance. This research was conducted using a meta-composite qualitative method in order to systematically examine the findings of previous studies in this conceptual field. The data was collected using the documents available in the reference databases of valid articles in the period of 1390 to 1400 and included 19 articles. The method of data analysis was open coding. Findings of this research, 46 identified codes have been categorized and combined based on the degree of conceptual similarity. Based on this, the extracted codes are classified in the form of 46 components and 12 concepts. In the dimension of social tolerance, religious tolerance, political tolerance, tolerance with criminals, moral tolerance and tolerance with others (tolerance with other ethnicities, tolerance with other nations and tolerance with other genders) were obtained. Among the factors affecting social tolerance, the concepts of general trust, social capital, religious and religion-related factors, cultural capital, personality traits, economic factors and demographic variables were obtained. Finally, a comprehensive overview of different forms of social tolerance was obtained, which can be used as a model for other researches.
Keyword: tolerance, tolerance, hybridization, tolerance, social tolerance.
مطالعۀ عوامل مؤثربر رواداری اجتماعی با رویکرد فراترکیب*
محسن نیازی2
استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
زهرا حیدری
دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
تاریخ ارسال: ۲۸/۵/۱۴۰۳ تاریخ پذیرش: ۳۰/۷/۱۴۰۳
چکیده: شناسایی عوامل تأثیرگذار بر مدارای اجتماعی می‌تواند گامی در جهت شناسایی و رفع موانع مدارا و توسعه انسانی باشد. براین‌اساس، هدف اصلی مقاله حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر رواداری یا مدارای اجتماعی است. این پژوهش با استفاده از روش کیفی فراترکیب انجام شدهاست تا بتواند یافته‌های مطالعات پیشین در این حوزه مفهومی را به‌صورت نظاممند بررسی کند. گردآوری دادهها با استفاده از اسناد موجود در پایگاه‌های مرجع مقالات معتبر در بازه زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ و شامل ۱۹ مقاله بودهاست. شیوه تحلیل دادهها کدگذاری باز بودهاست. دریافته‌های این پژوهش تعداد ۴۶ کد شناسایی شده، بر اساس میزان مشابهت مفهومی دسته‌بندی و ترکیب شده‌اند. براین‌اساس، کدهای استخراج‌شده در قالب ۴۶ مؤلفه و ۱۲ مفهوم طبقه‌بندی شده‌اند. در مقوله ابعاد مدارای اجتماعی، مدارای دینی، مدارای سیاسی، مدارا با مجرمان، مدارای اخلاقی و مدارا با غیر (مدارا با اقوام غیر، مدارا با ملل غیر و مدارا با جنسیت غیر) بهدست آمد. در عوامل موثر بر مدارای اجتماعی نیز مفاهیم احساس اعتماد کلی، سرمایه‌های اجتماعی، عوامل دینی و مرتبط با دین، سرمایه‌های فرهنگی، ویژگی‌های شخصیتی، عوامل اقتصادی و متغیرهای جمعیت‌شناختی حاصل شد. درنهایت نمای جامعی برای صورت‌های مختلف رواداری اجتماعی بهدست آمد که می‌تواند راهگشای پژوهشگران این حوزه مفهومی باشد .
واژگان کلیدی: تساهل، رواداری، فرا ترکیب، مدارا، مدارای اجتماعی.
مقدمه و بیان مسئله
همزیستی صلح‌آمیز یکی از عوامل قوام و بقای جوامع انسانی است. انسان‌هـا همـواره درپي آن بوده‌اند كه شيوه‌هاي هم‌کناری با دیگران را، چه در روابط درون‌گروهی و چه در روابط میان‌گروهی، به‌کارگیرند و تقویت کنند. دردنیای امروز بـا رشـد و گسترش روزافزون ارتباطات، گرایش به شاخص‌های فرهنگي، قومي، زباني و اعتقادي و سیاسی متنوع‌تر شده و از سوی ديگر، ميزان تعاملات و برخورد افراد بیشتر شدهاست. در چنین شرایطی مدارای با دیگران وپذیرش تفاوت‌ها و تحمل دیدگاه‌های مخالف اهمیت چشمگیرتری پیدا می‌کند و مدارای اجتماعی بهعنوان عاملی مؤثر درخشونت‌پرهیزی، می‌تواند در راستای تقویت گفتمان‌های صلح محور وگسترش ارزش‌های دموکراتیک، موضوعیت بیشتری در مطالعات اجتماعی بیابد.
الگوی صلح وخشونت پرهیزی ریشه در آموزه‌ها و شرایط خاص تاریخی، اجتماعی و فرهنگی جوامع دارد. خشونت و خشونت پرهیزی تابع نگرش جمعی و مواجهه عملی با «ديگري» است. عوامل غیریت ساز و سازوکارهای فرهنگی مواجهه با «دیگری» ازمسائل اساسي انسان‌ها در زندگي اجتماعي است و پيوندي مستقيم با كيفيت زندگي آنها دارد. نوع كنش در مواجهه با «ديگـري» در طیفی از انتخاب‌ها ميان خشونت و طرد یا رواداری وتساهل قرار می‌گیرد.
خشونت ناشی از عدم تحمل دگرباشی و دگرانديشي از مهمترین تهديدات جامعه بشري است. مطلق‌اندیشی و باطل شمردن افکار و عقاید دیگران نتیجه‌ای جز ويراني و فرسايش سرمايه‌هاي مادي و معنوي نخواهند داشت (فتاحی، ۱۳۹۲: ۱۰۵). این در حالی‌ست که در سراسر تاريخ شاهد نبردهاي خونين ميان کساني هستيم که به‌دنبال به کرسي نشاندن حرف خود و استقرار حقيقت موردنظر خود بوده‌اند. اين امر می‌تواند ناشي از نوعي ترس از ديگري باشد. یعنی وضعیتی که در آن افراد ،حضور دیگری متفاوت با خود را در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تهدید تلقی می‌کنند و در موضع طرد و حذف آنها قرار می‌گیرند. وجود چنين فضايي سبب هدررفت بخش عمده‌اي از انرژي و توان شهروندان مي‌شود و به‌جای اینکه توان افراد براي حل مسائل و توسعه همه جانبه جامعه ساماندهي شود، مصروف مقابله با يکديگر می‌شود و بسیاری از درگیری‌های مذهبی، حزبی، قومی و منطقه‌ای را در پی دارد (شارع‌پور و عسگري، ۱۳۸۸: ۲). حرکت در مسیر صلح و زندگی مسالمت‌آمیز، مستلزم آن است که انسانیت بهعنوان امر مشترک بین انسان‌ها، درکانون ادراکمان از خود و دیگران قرار بگیرد. بدان معنا که انسان بودن اساسی‌ترین مؤلفه هویت دانسته شود. قائل بودن و محترم شمردن هویت مشترک انسانی، راه را برای پذیرش هویت‌های متکثر باز می‌کند. تکثری که سبب غنا و زیبایی و تنوع جامعه بشری است. یک مای جهانی می‌تواند تمایزات ثانویه را در خود هضم کند و به رفع رقابت و تخاصم و تضاد بیانجامد. باید در نظر داشت هویت مشترک انسان بودن، مبتنی بر ماهیت انسان است و سایر مشخصه‌های هویتی برساخته اجتماع هستند. کسانی که به یگانگی نوع بشر باور دارند، هویت‌های ثانویه و منافع خود را تابع هویت و منافع مشترک انسانی می‌دانند (نجفی، ۱۳۹۶: ۳۲).
همچنین رواداری یکی ازمؤلفه‌های اخلاق عمومی مبتنی بر ارزش‌های دموکراتیک است. فضیلت و کمالی است که انسان در عین توانایی، از تحمیل ارزش‌هایی که خود به آن باور دارد، خودداری می‌کند و از برابری و همزیستی ارزش‌های خود با دیگران احساس افتخار و خرسندی می‌کند. انسان روادار هم به خود و انتخاب خود ایمان دارد و هم به‌حق طبیعی آزادی دیگران اعتقاد کامل دارد. درجامعه روادار هیچ دیدگاهی ادعای جامعیت و حقیقت و حقانیت مطلق ندارد. پیامد و دستاورد این نگرش، نیل به هم‌کناری، همکاری سازنده، آرامش و آسایش و رفاه و شکوفایی همه‌جانبه انسانی، علمی، اقتصادی و فرهنگی است ( قربانی دهناری، ۱۴۰۰: ۸).
در جهان امروز، ضرورت رواداری بیش‌ازپیش احساس می‌شود. عصری که اقتصاد جهانی‌شده و تحرک بالای جمعیت و ارتباطات وسیع و گسترده، باعث ادغام و وابستگی متقابل مردم مناطق مختلف دنیا شدهاست. در چنین شرایطی که تنوع سلایق و علایق و ارزش‌ها بیشتر دیده می‌شود، تنها رواداری است که می‌تواند سلامت، بقا و دوام جوامع انسانی را تأمین کند. تلاش برای گسترش رواداری، تلاش برای رشد دمکراسی و احترام به حقوق بشر محسوب می‌شود. دفاع از تنوع و تفاوت، التزام اخلاقی به شأن و کرامت انسانی است (سیاحی،۱۳۹۵: ۵). براین‌اساس بررسی این موضوع اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، این موضوع نیز در مطالعات مختلف مورد بررسی قرارگرفتهاست. اما کثرت و یافته‌های متناقض و بررسی‌های جزیی نتوانستهاند نمای کلی از مطالعات انجام‌شده در این راستا را ارائه دهد. بنابراین بررسی از سایر زوایا و در قالب روش‌های پژوهش فراتحلیل، اهمیت و ضرورت دارد.
در این راستا، یکی از شیوه‌های دقیق برای مطالعه نتایج پژوهش‌ها، روش فراترکیب است که این امکان را برای محقق فراهم می‌سازد تا به شیوهای ساختارمند، از یافته‌های استخراج‌شده از مطالعات مرتبط با موضوع تحقیق استفاده کند. فراترکیب برای یکپارچه‌سازی چندین مطالعه، برای ایجاد یافته‌های جامع و تفسیری است. فراترکیب نوعی مطالعه کیفی است که اطلاعات و یافته‌های استخراج‌شده از دیگر مطالعات را بررسی می‌کند و با فراهم‌کردن نگرش نظاممند برای پژوهشگران، از طریق ترکیب پژوهش‌های مختلف، موضوع و استعاره‌های جدید و اساسی می‌پردازد. با توجه به وجود پژوهش‌های متعدد در زمینه‌های یکسان در بسیاری از رشته‌ها، اهمیت استفاده از روش فراترکیب بهعنوان روشی برای تحقیق ضرورت پیدا می‌کند.
در این راستا مساله اصلی پژوهش حاضر نیز این است که، با توجه به اهمیت رواداری اجتماعی در همبستگی و تأثیر نارواداری در شکاف اجتماعی و تبعات آن، پژوهشگران تا چه میزان بر عوامل تأثیرگذار بر سطح رواداری پرداخته‌اند و به کدام شاخص‌ها بیشترتوجه داشته‌اند. ترسیم طرح کلی پژوهش‌های انجام‌شده می‌تواند راهگشای پژوهشگران این حوزه مفهومی در آینده باشد. بنابراین در این مطالعه، بهمنظور آگاهی از وضعیت و سطح مؤلفههای مدارا در جامعه کنونی ایران، با استفاده از روش فراترکیب، پس از بررسی مقالات و پژوهش‌های انجام‌شده با موضوع سنجش و مطالعه میزان مدارا و رواداری، ابعاد و عوامل مؤثر بر آن در گروههای مختلف، به‌دنبال پاسخ این سوال‌ها هستیم که براساس یافته‌های پژوهش‌های موردمطالعه، ابعاد مدارای اجتماعی در ایران کدام است و مهمترین عوامل مؤثر بر مدارا و رواداری‌اجتماعی در ایران چیست؟ به همین منظور پس از شناسایی مؤثر بر مدارای اجتماعی، مقوله‌بندی آنها بر اساس تشابهها انجام شد.
مروری بر مطالعات پیشین
اسلامی و همکاران (۱۴۰۱) در پژوهشی، به مطالعه مفهوم مدارا در مکتب لیبرالیسم پرداخته و نسبت آن را با مفهوم مدارا در نزد نواندیشان دینی در ایران بررسی کردند. این تحقیق ازنظر هدف از نوع کاربردی و ازلحاظ شیوه انجام از نوع پژوهش‌های توصیفی از نوع همبستگی بود که با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای به بررسی موضوع پرداخت. نتایج نشان داد این ارزش در دو مکتب مذکور مفهوم یکسانی دارد. اما درمورد این ارزش نیز تفاوت ظریفی وجود دارد. اگر تساهل بهعنوان صفتی اخلاقی به معنای آسان گرفتن، مدارا کردن، جوانمردی، بلندنظری و آزادگی به کار رود، تأیید اسلام است. اما تساهل به معنی بی‌تفاوتی کامل به باورها و رفتارهای اخلاقی افراد گروههای مختلف به نسبیت اخلاقی می‌انجامد. براین‌اساس، هرکس می‌تواند هر نوع باور و رفتار اخلاقی باشد ودیگران نه‌تنها نباید برای او مزاحمتی ایجاد کنند، بلکه بایدگوناگونی و تفاوت را توصیه و تشویق نمایند.
ذکایی( ۱۴۰۰) در پژوهش خود به‌دنبال فهم چيستي، فرایند و منطق شکل‌گيري مدارا، الزامات و اقتضائات آن در متن زندگي روزمره شهري بودهاست و درنهایت نظریه‌اي درباره چگونگي برساخت مدارا در زندگي روزمره شهري ارائه نموده است. در این پژوهش که با روش کیفی و بر اساس نظریه مبنایی انجام‌شده و شیوه نمونه‌گیری آن از نوع نظری است، تحلیل یافته‌ها با استفاده از روش تحلیل موقعیت کلارک انجام‌شد است. نتایج حاصله نشان میدهد در فرایند برساخت مدارا در زندگی روزمره، شهروندان آن را به منزله امری درجه‌مند، چندبعدی والبته به‌گونه‌ای کژنما و اغراق‌شده درک و فهم و بازنمایی می‌کنند.
آقابزرگی و همکاران (۱۴۰۰) در پژوهشی باعنوان فراتحلیل مطالعات رابطه سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی در ایران، در سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۸۸ ، به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی در مطالعات انجام‌شده در ایران پرداختند. در این پژوهش از نظریه‌های پاتنام و کلمن در بررسی مدارای اجتماعی و از نظریه‌های پیر بوردیو در بخش سرمایه اجتماعی استفاده شد. تحقیق با روش فراتحلیل پیرامون رابطه سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی در ایران انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پژوهش‌های انجام‌شده در ایران در سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۸۸ با موضوع مشابه پژوهش حاضر بود. نتایج نشان داد از مجموع ۱۱ مطالعه موردبررسی، رابطه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اجتماعی بر مدارای اجتماعی با اﺛﺮات ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﺼﺎدﻓﯽ در سطح اطمینان ۹۹درصد معنادار است. نتایج بیانگر ناهمگونی مطالعات انجام‌شده بود. از سوی دیگر، میانگین اندازه اثر سرمایه اجتماعی بر مدارای اجتماعی در پژوهش‌های موردمطالعه معادل ۲۰۵/۰ است که در سطح کم متمایل به متوسط قرار می‌گیرد.
مطالعه رابطه میان سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی در ایران، هدف پژوهش بودهاست. در این فراتحلیل، ۱۱ پژوهش موردبررسی قرارگرفتهاست و نتایج، بیانگر ناهمگونی مطالعات انجام‌شدهاست.
- صلاحی و همکاران (۱۳۹۷) در پژوهشی با عنوان «مدارای سیاسی-اجتماعی در ایران معاصر، چشم‌اندازی نظری به آسیب‌شناسی مفهومی و انضمامی»، این مسئله را بررسی کردند که چرا با توجه به اینکه، در دهه‌های پایانی قرن بیستم، مفهوم مدارا از اقبال عمومی و علمی بسیاری برخوردار شد، بسط و توسعه نیافته است. این مطالعه به روش تحلیلی ـ تطبیقی انجام شد. در این پژوهش، ضمن بررسی ابهامات ابعاد مفهومی و سطوح سیاسی، اخلاقی، مذهبی و اخلاقی مدارا، پس از تبارشناسی مفهوم آن، به ارائه تعریف وطبقه‌بندی مدارا پرداختهشد و ابهامات مفهومی آن در ایران مورد تأکید ویژه قرار گرفت. در یافته‌های این پژوهش، این چشم‌انداز اساسی مطرح می‌شود که ابهام معنایی مدارا به طرزی ناگزیر به سردرگمی عملی در برابر آن انجامیده است.
ـ الی مالیها3 و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان تقویت تحمل اجتماعی در میان مردم بومی مویی انجام دادند. هدف از این پژوهش تقویت بردباری اجتماعی مردم بومی مویی بود. این مطالعه به‌صورت کیفی و با روش پدیدارشناسانه توصیفی انجام شد. هدف این پژوهش، شناخت دلایل تضعیف و از بین رفتن مدارای اجتماعی است. نتایج نشان میدهد که عوامل متعدد، ازهمه مهم‌تر جهانی‌شدن، همان‌قدرکه در افزایش سطح مدارای اجتماعی مؤثربوده‌اند در تضعیف ارزش‌ها وقوانین هم نقش داشته‌اند.
ـ تاتیک ویجایانته و محمد اندی کورنیوان4(2023) پژوهشی با هدف بررسی تقویت ویژگی مدارا از طریق عادت‌دادن به مهربانی بهعنوان تلاشی برای پیش‌بینی درگیری در جوامع چندفرهنگی در روستای تمپور، منطقه جپارا انجام داده‌اند. این پژوهش از روش ترکیبی (کمی ـ کیفی) با تکنیکهای جمع‌آوری دادهها از طریق مشاهده، مصاحبه، مستندسازی، مطالعات ادبیات و پرسش‌نامه انجام شد. داده‌های کیفی با استفاده از مدل تحلیلی توصیفی مایلز و هوبرمن و داده‌های کمّی با استفاده از روش کمّی ساده آمار توصیفی تحلیل شدند. نتایج این مطالعه نشان میدهد که تنوع تهدید نیست؛ بلکه موهبتی خدادادی است که به مردم یک کشور فرصت میدهد با استفاده از اصول و ارزش‌های دموکراتیک ازآن‌ها حمایت شود. اجرای شیوه‌های تقویت شخصیت مدارا مدار، در جهت تلاش برای حفظ وحدت جامعه چندفرهنگی، می‌تواند راه‌حلی راهبردی باشد. این طرح از طریق تقویت عادت‌های مهربانی طی یک‌سری مطالعه انجام شدهاست ویافته‌ها نشان می‌دهند که عادت به مهربانی، بردباری افراد را افزایش میدهد و نقش مؤثری درکاهش درگیری‌ها و ایجاد هماهنگی در جوامع چندفرهنگی دارد.
- اوی ولتویس5 و همکاران (2021) در پژوهشی نشان داده‌اند که میان هم زیستی و تحمل تمایز وجود دارد. آنها در سه مطالعه‌ای که روی چهار گروه نمونه مردم هلند انجام داده‌اند، به‌صورت تجربی، دو صورت متفاوت مدارا را در گروههای هدف تشخیص داده‌اند. روش پژوهش از نوع توصیفی ـ پیمایشی بود و دادهها با استفاده از نظرسنجی آنلاین جمع‌آوری شدند. یافته‌ها نشان میدهد، مدارای منفی، احترام همراه با پیش‌داوری برای جلب کمک‌های مالی به مهاجرین است و مدارای مثبت، پذیرش اقلیت‌ها بدون تعصب است. همزیستی می‌تواند برپایه یک مدارای مصلحتی و منفعت‌گرایانه باشد، ولی احترام به تساهل پایدارتر است و برپایه شناخت و آگاهی است.
ـ مایکل ورکویتن و ملانی کلین6 (2021) در پژوهش خود با عنوان «مدارا، عقاید مخالف و تنوع فرهنگی» به‌دنبال پاسخ به سه سؤال اصلی بودند: آیا سن با پذیرش تنوع عقاید ارتباط دارد؟ دلایل تمرکز و آموزش مدارا به کودکان چیست؟ دلایل و شروطی که مدارا را کاهش می‌دهند کدامند؟ این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که سن تنها عامل تأثیرگذار بر مدارا یا نامدارگری نیست؛ بلکه سطح توقع تحمل، چگونگی آموزش و زمان آن در سطح و میزان تحمل اختلاف عقاید مؤثر است.
مروری بر مبانی نظری
نخستین بار پیر بیل7 بود كه در غرب نظریه تساهل را در كتابي به نام «مجبورشان كن تا بگروند» در دفاع از مدارای مذهبي مطرح كرد (رضوی، ۱۳۹۲). جان لاک8 هم در كتابي باعنوان «رساله‌ای در باب تساهل» (۱۶۸۷)، بر تساهل مذهبی تأکید دارد و معتقد است اشخاص، كلیساها و حتي دولت به بهانه دین، حق تجاوز به حقوق مدني و مواهب دنیوی دیگران را ندارند و قدرت فرمانروا نیز آنقدر نیست كه بتواند با استفاده از قوانین خود، احکام ایمان و اشکال عبادات را معین كند (لاک،۱۳۷۷؛ شریفی۱۳۹۲ :۲۲). وی تنها وظیفه حاكم یا دولت را تأمین امنیت، سلامت، حفظ جان و مال مردم مي‌داند و ایمان اجباری را بي‌پایه و پیامد زور مي‌داند (سادا -ژاندرون، ۱۳۷۸ :۱۰۰-۹۹). در اندیشه میل9 مفهوم مدارا به كمال می‌رسد. به نظر میل، ضرورت احترام به آزادی دیگران، عدم دخالت و لزوم مدارا را توجیه می‌کند (گلشاهي ،۱۳۷۷: ۳۴). وی معتقد است نه تنها تنوع باید وجود داشته باشد، بلکه دولت نیز باید در حفظ و بسط آن بکوشد. همچنین بر این امر تأکید دارد كه اگر انسان‌ها بخواهند خودمختار باشند، باید حق انتخاب داشتهباشند و این حق انتخاب ممکن نیست مگر در جوامعی كه در آنها تنوع و تعدد افکار وجود دارد ( شریفي، ۱۳۹۲: ۲۳). آنتونیوگرامشي10 مدارا را عمل مؤثر (پراكسیس) می‌داند. بدین معنا كه آن را شرط تعهد گروه اجتماعي و عمل سیاسي و نقطه مقابل بي‌تفاوتي مي‌شمارد. بر این اساس مدارا از نظر گرامشي، روش گفت و شنود بین انسان‌هاست (سادا -ژاندرون،۱۳۷۸ :۲۱۴-۲۱۷). هابرماس11 مدارا را حاصل بحث مباحثه كنندگان در زیست جهان با هم‌دیگر می‌داند و این که هر فردی این امکان را داشتهباشد كه درگفت‌وگوی آزاد شركت کند (هابرماس، ۱۳۷۹). وگت12، مدارا را خویشتن‌داری در برابر چیزی كه دوست نداریم یا چیزی كه نسبت به آن احساس تهدید مي‌كنیم، مي‌داند. او معتقد است كه ما معمولاً برای حفظ یک گروه اجتماعي یا سیاسي و هماهنگي در گروه، این راه را انتخاب مي‌كنیم (ولهارد 145:2008). ازنظر وگت، سنت نیز اساسي‌ترین ضرورت برای نگهداری و بقای جامعه را مدارا می‌داند (فِلپس، 2004 ،كولسِنت ، 1997). او مدارا را به سه دسته تقسیم مي‌كند كه با یکدیگر هم‌پوشاني دارند: مدارای سیاسي، اخلاقی و اجتماعي (فِلپس، 2004 ،كولسِنت، 1997). منظور او از مدارای سیاسي، خودداری آگاهانه در مواجه با عمل افراد در فضای عمومي یا احترام به آزادی‌های مدني دیگران است. مدارای اخلاقی، مدارا نسبت به اعمال دیگران در فضای خصوصي است (فِلپس، 2004 :26). منظور وگت از مدارای اجتماعي، مدارا نسبت به حالت‌های مختلف انسان بودن، شامل ویژگي‌های بدو تولد (مانند رنگ پوست و جنسیت) و ویژگی‌هایی كه انسان در طول زندگي از طریق فرآیند اجتماعي شدن (مانند زبان) كسب می‌کند (فلپس، 2004: 25، کولنست، 1997: 5).
اسکارمن13 ، مدارا را به دو دسته مدارای مثبت و مدارای منفي تقسیم كردهاست. از نظر او مدارای منفي به معنای عدم مداخله در امور مردم و رها كردن مردم به حال خودشان است. یعنی هر فرد در ارتباط با مسائل مختلف زندگي، انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دارای آزادی كامل است و افراد حق دخالت در محدوده آزادی فرد دیگر را ندارند (عسگری، ۱۳۸۸). مدارای مثبت هم به معني پشتیباني از حقوق و آزادی‌های مردم برای دست‌یابي به اهداف زندگي و برخورداری آنها، از فرصت‌های برابر در جامعه است (افشاني، ۱۳۸۱). از منظر جامعه شناختي، جامعه شناساني از جمله پیتركینگ14 (1976) تحمل و مدارا را بخشي از سرمایهۀ اجتماعي مي‌دانند. وی مدارا را برحسب موضوع، به سه دسته هویتي، سیاسي و رفتاری تقسیم كردهاست. مدارای هویتي یعني اعِمال مدارا نسبت به ویژگي‌هایي كه اختیاری نیستند كه خود شامل: مدارا نسبت به هویت‌های مختلف، از قبیل ادیان و ملیت‌ها و قومیت‌های متمایز مي‌شود. مدارای سیاسي كه ناظر به قبول حق برای گروه‌هایي است كه مورد تأیید فرد نیستند و مدارای رفتاری كه خود ناظر به سه نوع مدارا شامل: مدارا در الگوهای روابط جنسیتي، مدارا نسبت به جرم و مدارا نسبت به مجرمان است (سراج‌زاده و دیگران، ۱۳۸۳).
گلد اشمیت (1972)، مدارای اجتماعي را به دو دسته فعال و منفعل تقسیم كردهاست. مدارای فعال نیز به نوبه خود به دو دسته انتزاعي و عیني تقسیم مي‌شود: مدارای فعال انتزاعي بدین معني است كه فرد به لحاظ شفاهي به مدارا نسبت به دیگران،که با او تفاوت دارند، اعتقاد دارد اما زماني كه او علاوه بر این اعتقاد کلامی، به صورت عملی نیز مدارای خود را نشان میدهد، به مدارای فعال عیني بدل مي‌شود. مدارای منفعل نیز حکایت از نوعي بي تفاوتي افراد نسبت به یکدیگر دارد. به اعتقاد گلد اشمیت، اگر توسعه اجتماعي و توسعه در سایر عرصه‌ها با موفقیت صورت گرفته باشد، مدارای منفعل باید به مدارای فعال تبدیل شود. همچنین، وی معتقد است ادامه روند توسعه اصول جامعه پذیری مجدد، به عنوان تشخیص ضوابط جنایي، بدون در نظر گرفتن پیشینه این نوع مدارا خطرناک است. مدارای منفعل، ناكامي و بی علاقگی، همگي حاكي از این است كه واكنش‌های خشونت آمیز، دوباره گسترش خواهند یافت (گلد اشمیت، 1972 :161).
در یک نگاه کلی، مطالعات مربوط به مدارا به دیدگاه‌های سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند: نظریات سنتی بیشتر نگاهی اخلاقی به رواداری دارند و به عنوان یک فضیلت فردی دانسته می‌شود، اما در نظریات مدرن رواداری یکی ازمؤلفه‌های جامعه مدنی محسوب می‌شود و از تسهیل کننده‌های زیست اجتماعی سالم و از پیش برنده‌های توسعه انسانی است. تأکید بر نقش تنش‌زدا و خشونت پرهیز رواداری، ابتدا در زمینه مدارای دینی ومذهبی مطرح شد. وقتی در اروپا خشونت‌های مذهبی و جنگ‌های عقیدتی عامل اصلی کاهش همبستگی اجتماعی و گسست به حساب می‌آمد. به تدریج ابعاد دیگر رواداری اهمیت یافت، مانند رواداری سیاسی، قومی، فرهنگی، رفتاری، جنسیتی و غیره در نظریات نوین نقش حکومت‌ها و گروههای حاکم در میزان رواداری مردم مورد توجه بیشتری قرارگرفتهاست و رواداری از یک فضیلت فردی فراتر رفته و بهعنوان یک ویژگی اجتماعی در گروههای مختلف انسانی، مورد پژوهش و مطالعه قرار می‌گیرد. مؤلفههای رواداری مورد مطالعه در این پژوهش از دیدگاه‌های وگت، کینگ و گلداشمیت گرفته شدهاست.
روش شناسی
فرامطالعه15 یکی از روش‌هایی است که بـه منظـور بررسـی، ترکیـب و تحلیـل پژوهش‌هاي پیشین بهکار می‌رود، فرامطالعه به تجزیه و تحلیـل عمیـق کارهاي پژوهشی انجام شده در یک حوزه مشخص می‌پردازد و با توجه به نیازمنـدي پژوهش، بر چهار حوزه فراروش، فرانظـريه، فراتحلیـل و فراترکیـب دلالـت دارد. فراتحلیل بهعنوان مشهورترین حوزه فرامطالعه، بهطور ویژه بر مطالعات کمی تمرکز دارد. این روش اگر به صورت کیفـی انجـام شـود و مفـاهیم و نتـایج مـورد استفاده در مطالعات پیشین با شیوه کدگذاري متداول در پژوهش‌هـاي کیفـی مثـل نظریات داده محور مورد بررسی قرارگیرد، به نام فراترکیب شناخته می‌شـود (سهرابی و همکاران، ۱۳۹۰). فراترکیب مانند فراتحلیل، براي یکپارچه سازي چندین مطالعه براي ایجاد یافتههاي جدید و تفسیر آنها است. برخلاف فراتحلیل که بر داده‌هـاي کمی و رویکردهـاي آمـاري تأکیـد دارد. فراترکیـب بـر مطالعات کیفی و تفسیر و تحلیل عمیق آنها استوار‌است (نقی زاده وهمکاران،۱۳۹۳: ۳۱). فراروش بر تحلیل روششناسی مطالعات پیشین و فرانظـريه بر تحلیل نظریـه‌هـاي مطالعـات پیـشین تمرکـز دارنـد ( دی وبنچ 2010).
فراترکیب برای یکپارچه سازی چندین مطالعه، بهمنظور ایجاد یافته‌های جامع و تفسیری صورت می‌گیرد (بک 2002) پژوهشگران از طریق فراترکیب به نگرشی نظاممند دست می‌یابند. با این روش، دانش جاری پژوهشگر ارتقا می‌یابد و در او دیدی جامع و گسترده درمورد مسائل پدید می‌آید. فراترکیب مستلزم بازنگری دقیق و عمیق پژوهشگر است تا بتواند یافته‌های پژوش‌های مرتبط را ترکیب کند. در این پژوهش، از روش هفت مرحله‌ای فراترکیب سندلوسکی و باروسو16 (2006) استفاده شدهاست که مراحل آن شامل تنظیم پرسش‌های پژوهش، بررسی نظاممند متون، جستوجو و انتخاب مقاله‌های مناسب، استخراج اطلاعات مقاله، تجزیه و تحلیل و ترکیب یافته‌ها، کنترل کیفیت و ارائه یافته‌ها می‌باشد. در ادامه و در بخش یافته‌های پژوهش، چگونگی انجام دادن جستوجوی سیستماتیک و انتخاب مقاله‌های مناسب برای تحلیل کیفی و کمی شرح دادهمی‌شود.
گام اول: برای تنظیم پرسش‌های پژوهش ازپارامترهای تحقیق شامل چه چیز، چه جامعه‌ای، چه محدوده زمانی و چگونگی روش استفاده شدهاست. بر این اساس این پژوهش به دنبال پاسخ پرسش‌های زیر است :
۱.مهمترین عوامل مؤثر بر مدارا و رواداری‌اجتماعی در ایران کدامند؟
۲.مهمترین ابعاد عوامل اثرگذار بر مدارای‌اجتماعی درایران کدامند؟
گام دوم: بررسی نظاممند متون: این گام با جستوجوی مقالات فارسی نشریات علمی داخلی نمایه شده در بانک اطلاعات مجلات کشور «مگیران» به عنوان جامع‌ترین پایگاه مرجع مقالات مندرج در نشریات کشور با استفاده از واژه‌های کلیدی صورت پذیرفته است.
گام سوم: جستوجو و انتخاب متون مناسب. در این گام، پژوهشگر برای انتخاب مقاله‌های مناسب در جهت پاسخ به سوالات اساسی پژوهش، دست به بازبینی و پالایش مقالات موجود می‌زند. برای این کار ملاک‌هایی را برای انتخاب مقالات مناسب از مجموع مقالات در نظر می‌گیرد. در این پژوهش ملاک‌های مورد نظر به شرح زیر است :
- محل چاپ مقاله: نشریات علمی ـ پژوهشی مصوب وزارت علوم کشور.
- پایگاه نمایه: مگیران، نورمگز، سیویلیکا، انسانی، نورلیب و SID
- موضوع مورد مطالعه: عوامل مؤثر بر مدارای‌اجتماعی در ایران.
- حیطه کلی موضوع: مدارای اجتماعی در ایران.
- روش تحقیق مقالات: کمی و کیفی.
- محدوده زمانی تحقیقات: پژوهش‌های انجام شده در دوره ده ساله بین سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۰خورشیدی.
- زبان مورد استفاده پژوهشگران: فارسی
در این پژوهش ازمجموع ۴۸ مقاله موجود در موضوع مورد مطالعه، ابتدا به گزینش بر اساس چکیده مقالات و واژگان کلیدی پرداخته‌ایم و سپس برای ارزیابی کیفیت سایر مقالات از۱۰ معیار: هدف پژوهش، اصول و روش‌ها، ساختار پژوهش، نمونه، مرتب سازی دادهها، انعکاس‌پذیری، مبانی اخلاق حرفه‌ای، دقت تحقیق، تبیین روشن نتایج و نتیجه‌گیری کلی تحقیق، با در نظر گرفتن حداکثر ۵ امتیاز برای هر معیار، استفاده کرده‌ایم. بر این اساس تعداد ۲۳ مقاله ارزیابی شدند و در نهایت ۱۹ مقاله مورد تأیید نهایی قرارگرفتند. حداکثر امتیاز داده شده به مقالات ۵۰ و حداقل ۳۷ بوده است. نتایج گزینش مقالات نهایی به شرح زیر می‌باشد :
- تعداد کل مقالات ومنابع اولیه : ۴۸ مقاله
- تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس عنوان پژوهش : ۱۵ مقاله
- تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس چکیده پژوهش :۱۰ مقاله
- تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس محتوای کلی پژوهش :۴ مقاله
- تعداد مقالات پذیرش نشده بر اساس کیفیت تحقیق : ۰
- تعداد مقالات پذیرفته شده نهایی : ۱۹ مقاله
گام چهارم: استخراج نتایج؛ در این مرحله اطلاعات مقاله‌ها براساس مرجع مربوط به هر مقاله شامل نام و نام خانوادگی نویسنده، به همراه سال انتشار مقاله و اجزای هماهنگی بیان شده در هر مقاله طبقه‌بندی شده است :
(جدول ۱) فهرست مقالات منتخب با موضوع عوامل موثر بر مدارای اجتماعی
| عنوان مقاله | نویسنده | سال انجام تحقیق | محل | یافته ها |
۱ | تبیین جامعه‌شناختی مدارای‌اجتماعی و ابعاد آن در بین اقوام ایرانی | یاسر رستگار و همکار | ۱۳۹۰ | اصفهان | قوم‌مداری و جامعه‌پذیری قوم‌‌محور بر همه ابعاد مدارا اعم از مدارا با زنان، مدارای‌دینی، مدارای‌سیاسی، مدارای با ملل دیگر و مدارای با مجرمان مؤثر است. |
۲ | مدارای اجتماعی و ابعاد آن | سیدصمد بهشتی و همکاران | ۱۳۹۰ | اصفهان | رابطه منفی معنی‌داری میان قوم‌مداری و مدارای‌اجتماعی، تحصیلات و مصرف رسانه در افزایش سطح مدارای‌اجتماعی موثراست . |
۳ | بررسی تأثیر مشارکت اجتماعی بر مدارای‌اجتماعی در بین دانشجویان | فاطمه گلابی و اکرم رضایی | ۱۳۹۲ | مشگین شهر | با افزایش روحیه مشارکتی و فعالیت مشارکتی و نگرش مثبت نسبت به مشارکت، میزان مدارای اجتماعی افزایش می یابد. از میان ابعاد مدارا، به جز مدارای ملی و اخلاقی، بقیه ابعاد مدارای اجتماعی بامیزان مشارکت اجتماعی دانشجویان رابطه معنی‌دار دارند. مشارکت بیشترین تأثیر را بر مدارای عمومی و کمترین تأثیر را بر مدارای‌قومی و دینی داشته است. میزان مدارای اجتماعی در پسران بیشتر از دختران بوده است. با افزایش مقطع تحصیلی میزان مدارا افزایش می‌یابد ،که نشانگر تأثیر مثبت تحصیلات بر مدارای اجتماعی ست. وضعیت تأهل برمیزان مدارا تأثیر معناداری نداشته است. |
۴ | رابطه سرمایۀ اجتماعی با مدارای‌اجتماعی در میان جوانان شهر یزد | سید علیرضا افشانی / نجمه رام | ۱۳۹۴ | یزد | رابطه مثبت و معناداری بین ابعاد سرمایه اجتماعی (هنجار های اجتماعی ، شبکه‌های اجتماعی و اعتماد )و مدارای اجتماعی و ابعاد آن ( مدارای عقیدتی، مدارای هویتی، مدارای رفتاری)وجود دارد. رابطه معناداری بین سرمایه‌اجتماعی و مدارای سازمانی وجود ندارد. بعد اعتماد اجتماعی با شاخص کل مدارای اجتماعی رابطه مستقیم و معنا دار دارد. |
۵ | بررسی جامعه‌شناختی ابعاد مدارای‌اجتماعی باتأکید بر ویژگی‌های شخصیتی ( مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز) | مسعود زالی زاده وهمکاران | ۱۳۹۴ | اهواز | متغیر توافق پذیری پیش‌بینی کننده مدارای عقیدتی است. وظیفه شناسی، توافق‌پذیری و باز بودن، مدارای سیاسی رابه طور مثبت پیش‌بینی می‌کند. برون‌گرایی و باز بودن پیش‌بینی کننده‌های مثبت مدارای هویتی هستند. |
۶ | بررسی جامعه‌شناختی رابطۀ الگوهای دینداری با انواع مدارای‌اجتماعی دربین دانشجویان دانشگاه شیراز | مریم مومنی و همکاران | ۱۳۹۴ | شیراز | تفاوت میانگین نمره مدارا بر حسب جنس معنادار است، مدارای اجتماعی در زنان بیشترازمردان است. تفاوت میانگین نمره مدارا بین افراد متأهل و افراد مجرد به لحاظ آماری معنادار نیست. میزان مدارا در گروههای تحصیلی مختلف یکسان نیست، گروه تحصیلی هنر بیشتری مدارا و گروه دانشجویان علوم انسانی دارای کمترین مدارا هستند. تفاوت میانگین مدارا درگروه‌های قومی معنادار نبود. دینداری با مدارا به صورت کلی رابطه مستقیم دارد اما این رابطه به لحاظ آماری معنادار نیست. تمام الگوهای دینداری (الگوی مناسک گرا، الگوی عرفان‌گرا، الگوی اخلاق‌گرا) با مدارای‌سیاسی و مدارای جنسیتی رابطه مستقیم و معنادار دارند، اما بین الگوهای دینداری با مدارای‌دینی و مدارای با مجرمان رابطه معکوس معنادار وجود دارد. |
۷ | تبیین رابطه اعتماد اجتماعی ومدارای‌اجتماعی مبتنی برنظریۀ ساختاربندی گیدنز | وحید قاسمی و همکاران | ۱۳۹۵ | اصفهان | رابطه‌ای مثبت معنی‌دار بین اعتماد بنیادین و اعتماد نهادی برمدارای فردی واجتماعی وجود دارد. |
۸ | حسن همجواری و همزیستی اجتماعی- اخلاقی مسلمانان با زردشتیان . | فاطمه تیموری و همکاران | ۱۳۹۵ | یزد | رابطه مثبت معنی‌داری بین منزلت و طبقه اجتماعی و مدارای اجتماعی وجود دارد، رابطه معنی‌داری بین سن و جنس و مدارای اجتماعی وجود دارد، هر چه فرد بیشتر اهل وفاق اجتماعی باشد از مدارای اخلاقی بیشتری نسبت به اقلیت‌های دینی برخوردار است. هر چه مشارکت‌اجتماعی بین افراد بیشتر باشد مدارای اخلاقی بیشتر است. |
۹ | بررسی جامعه‌شناختی تآثیر سرمایه فرهنگی بر ارتباطات بین فردی با تأکید بر مدارای اجتماعی | علی اصغرفیروز جائیان و همکاران | ۱۳۹۵ | ساری | تفاوت معناداری بین زنان و مردان در مدارای‌اجتماعی در ابعادمختلف مشاهده نشده است. میانگین مدارای اجتماعی بین افراد مجرد بیشترازافراد متأهل است و تفاوت معنادار است. بین سرمایه فرهنگی و مدارای رفتاری رابطه معنادار مثبت وجود دارد. بین سن و مدارای اجتماعی رابطه معنا وجود دارد، با افزایش سن مدارای رفتاری کاهش می یابد. میزان درآمد با مدارای اجتماعی رابطه مثبت معنی‌دار دارد، اگر چه در رابطه با مدارا با نوع پوشش این رابطه معنا دار نمی‌باشد. رابطه سطح سواد تنها با مدارای رفتاری با جرم معنی‌دار بوده است. مدارای رفتاری با سواد والدین رابطه مثبت معنی‌داری دارد. رابطه هر سه بعد سرمایه فرهنگی( ذهنی، عینی، نهادی) با مدارای رفتاری معنی‌دار و مثبت است. |
۱۰ | تبیین جامعه‌شناختی چالش ها و فرصت‌های مرتبط با مدارای‌اجتماعی شهروندان تهران | پروانه بیاتی و همکاران | ۱۳۹۶ | تهران | رابطه مثبت و معناداری بین دینداری و مدارای اجتماعی، اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی، احساس امنیت ومدارای اجتماعی، وجود دارد. براساس یافته‌های این پژوهش رابطه معناداری بین آنومی و بی‌هنجاری اجتماعی، جزم اندیشی و فردگرایی با مدارای اجتماعی وجود ندارد. |
۱۱ | مدارای اجتماعی در جوامع چندفرهنگی: مطالعه پیمایشی اقوام شهر میاندوآب. | امید قادر زاده / یوسف نصراللهی | ۱۳۹۶ | میاندو آب | میانگین شاخص مدارا بین اقوام (کردها، ترک‌ها )تفاوت معنادار ندارد. میزان بهره‌مندی ازسرمایه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی رابطۀ مثبت و معناداری با مدارای اجتماعی درابعاد سیاسی، رفتاری وهویتی دارد. |
۱۲ | مطالعه رابطۀ بین سرمایه اجتماعی ومدارای اجتماعی (مطالعه موردی: شهروندان 15 تا 44 سال استان مازندران) | شاپور بهیان وهمکاران | ۱۳۹۷ | استان مازندران | متغیرهای احساس امنیت، اعتماد، پیوند اجتماعی بیشترین میزان همبستگی را با مدارای اجتماعی دارند. رابطۀ معنی‌داری بین متغیرهای سن و جنس ووضعیت تأهل با مدارای اجتماعی وجود ندارد. تفاوت معناداری بین سطح تحصیلات و مدارای اجتماعی وجود دارد. |
۱۳ | تبیین جامعه‌شناختی رابطۀ هوش فرهنگی و مدارای اجتماعی بین شهروندان شهر یاسوج | سید صمد بهشتی و همکاران | ۱۳۹۷ | یاسوج | براساس یافته‌های این پژوهش رابطۀ بین هوش‌فرهنگی فراشناختی، بُعد انگیزشی هوش فرهنگی و بعد رفتاری هوش فرهنگی با مدارای اجتماعی تأیید شده است. بعد شناختی هوش فرهنگی رابطۀ معناداری با مدارای اجتماعی ندارد. متغیرتعدیلگر جنسیت بیان‌کنندۀ تأثیرگذاری آن در رابطۀ بین هوش فرهنگی و مدارای اجتماعی است. زنان هم هوش فرهنگی بالاتری دارند و هم شدت اثر گذاری هوش فرهنگی بر مدارای اجتماعی بین زنان بیشتر از مردان است. |
۱۴ | بررسی رابطه بین سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی با مدارا در بین شهروندان (مطالعۀشهروندان شهر مشهد) | شاپور زردموی اردکلو و همکاران | ۱۳۹۸ | مشهد | مدارا در ابعاد فردی و اجتماعی در سطح متوسط روبه بالاست، مدارای سیاسی در سطح پایین، مدارای جنسیتی در پایین تر ین سطح نسبت به سایر ابعاد، متغیرهای سرمایۀ فرهنگی و سرمایۀ اجتماعی در افزایش میزان مدارا مؤثر است. متغیرهای زمینه‌ای همچون جنسیت، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل و منطقه سکونت بر میزان مدارا مؤثر بوده است. |
۱۵ | بررسی رابطه بین میزان اعتماد در سرمایه اجتماعی بر میزان مدارای اجتماعی وملی | امیر محمد حاجی یوسفی، سید علی مرتضوی امامی زواره | ۱۳۹۹ | تهران | بین اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی رابطه وجود دارد. رابطه بین گرایش‌های همکاری‌جویانه با مدارای اجتماعی، رابطه بین صراحت و مدارای اجتماعی، رابطه بین صداقت و مدارای اجتماعی تایید نشده، رابطه بین اطمینان و مدارای اجتماعی تاییدشده است. |
۱۶ | تبیین جامعه شناختی مدارا و ابعاد آن (مورد مطالعه: شهروندان هجده سال به بالای استان کرمانشاه) | پروانه عبدالمالکی وهمکاران | ۱۳۹۹ | استان کرمانشاه | میزان سرمایه اجتماعی و اقتصادی بیشترین ارتباط را با ابعاد اجتماعی و سیاسی مدارا داشته است. حجم سرمایه فرهنگی ارتباط معنادار بیشتری با ابعاد اخلاقی وعقیدتی مدارا و همچنین کل مدارای شهروندان داشته است. رابطه معکوس و معناداری بین سن افراد با میزان مدارای شهروندان وجود دارد اما شدت معناداری در حد پایین است. اثر جنسیت و وضعیت تأهل بر میزان مدارا معنا دار نیست. سطح تحصیلات اثر مثبتی بر افزایش مدارا داشته است. |
۱۷ | سرمایه اجتماعی و مدارا نسبت به مجرمان | علی فیروز جائیان ونازنین فرزام | ۱۳۹۹ | ساری | هرچه میزان اعتماد بین شخصی و عام بیشتر باشد، افراد نسبت به مجرمان از مدارای بیشتری برخوردارند. در این سازه اعتماد بین شخصی تعیین کنندگی بیشتری دارد. به همین صورت هرچه روابط رسمی و غیر رسمی در افراد بیشتر باشد رفتار آنان با مجرمان از مدارای بیشتری برخوردار است. در این سازه نیز متغیر روابط غیر رسمی تعیین کنندگی بیشتری دارد. |
۱۸ | تعیین‌کننده‌های اجتماعی مداری‌اجتماعی در شهر بندرعباس | هدایت الله نیکخواه و همکاران | ۱۳۹۹ | بندرعباس | بین احساس تعلق، میزان دینداری و جامعه پذیری با مدارای اجتماعی رابطه مثبت معنا داری وجود دارد. بین مصرف رسانه‌ای ومدارای اجتماعی رابطه وجود دارد. بین سن و مدارای اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود ندارد. تفاوت معنی‌داری بین مدارای اجتماعی زنان و مردان مشاهده نشده است. متأهلان مدارای اجتماعی بیشتری نسبت به مجردها دارند. |
۱۹ | بررسی رابطه سرمایه اقتصادی با سازه مدارا دربین شهروندان شهر مشهد | فاطمه گلابی و همکاران | ۱۳۹۹ | مشهد | نتایج تحقیق نشان مي‌دهد متوسط درآمد با همه ابعاد مدارا به جز مدارای مذهبي رابطه مثبت و معناداری دارد. بدین ترتیب با افزایش متوسط درآمد شهروندان میزان مدارای آنان افزایش مي یابد. همه ابعاد مدارا و ارزش تقریبي جواهرات( جواهرات به عنوان دارایی و سرمایۀ کل خانواده) با همه ابعاد مدارا به جز مدارای مذهبي رابطه دارد. شاخص سرمایه اقتصادی نیز با همه ابعاد مدارا رابطه مثبت و معناداری دارد. بنابراین مي‌توان گفت با افزایش سرمایه اقتصادی، میزان مدارای شهروندان افزایش مي یابد. مدارای مذهبی فقط با بعد ارزش تقریبی املاک رابطه مثبت و معناداری دارد. مدارای فردی، سیاسی، اجتماعی، جنسیتی با سرمایه اقتصادی همبستگی مثبت معناداری دارند. |
(جدول ۲) عوامل مؤثر بر مدارای‌اجتماعی به تفکیک منبع
| عنوان مقاله | عوامل مؤثر بر مدارای اجتماعی |
۱ | تبیین جامعه شناختی مدارای اجتماعی و ابعاد آن در بین اقوام ایرانی | قوم مداری و جامعه پذیری قوم محور |
۲ | مدارای اجتماعی و ابعاد آن | سرمایه فرهنگی شامل ابعاد: تحصیلات و مصرف رسانه ای. قوم مداری، جامعه پذیری قوم محور. متغیرهای زمینه‌ای (سن، وضعیت درآمد، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل) |
۳ | بررسی تأثیرمشارکت اجتماعی بر مدارای اجتماعی در بین دانشجویان | مشارکت اجتماعی (روحیه مشارکتی، فعالیت مشارکتی، نگرش مثبت نسبت به مشارکت) متغیرهای جمعیتی و زمینه ای شامل: جنسیت، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل.
|
۴ | رابطه سرمایۀ اجتماعی با مدارای اجتماعی در میان جوانان شهر یزد | سرمایه اجتماعی (هنجارهای اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی و اعتماد) |
۵ | بررسی جامعه شناختی ابعاد مدارای اجتماعی باتأکید بر ویژگی‌های شخصیتی(مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز) | ویژگی‌های شخصیتی توافق پذیری، وظیفه شناسی، باز بودن، برون‌گرایی |
۶ | بررسی جامعه شناختی رابطۀ الگوهای دینداری با انواع مدارای اجتماعی دربین دانشجویان دانشگاه شیراز | جنسیت، گروههای تحصیلی مختلف یکسان نیست، گروه تحصیلی. دینداری با تمام الگوهای دینداری (الگوی مناسک‌گرا، الگوی عرفان‌گرا، الگوی اخلاق‌گرا). |
۷ | تبیین رابطه اعتماد اجتماعی و مدارای اجتماعی مبتنی برنظریۀ ساختاربندی گیدنز | اعتماد اجتماعی در ابعاد اعتماد بنیادین و اعتماد نهادی |
۸ | حسن همجواری وهمزیستی اجتماعی- اخلاقی مسلمانان با زردشتیان. | منزلت و طبقه اجتماعی، سن و جنس، وفاق اجتماعی، مشارکت اجتماعی |
۹ | بررسی جامعه‌شناختی تآثیر سرمایه فرهنگی بر ارتباطات بین فردی با تأکید بر مدارای اجتماعی | وضعیت تأهل، سن، میزان درآمد، سطح تحصیلات و سطح سواد والدین به عنوان متغیرهای زمینه‌ای. هر سه بعد سرمایه فرهنگی(ذهنی، عینی، نهادی) |
۱۰ | تبیین جامعه شناختی چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با مدارای اجتماعی شهروندان تهران | دینداری، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت. |
۱۱ | مدارای اجتماعی در جوامع چند فرهنگی: مطالعه پیمایشی اقوام شهر میاندوآب. | سرمایه اجتماعی، سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی. |
۱۲ | مطالعه رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی (مطالعه موردی: شهروندان 15 تا 44 سال استان مازندران) | احساس امنیت، اعتماد، پیوند اجتماعی. سطح تحصیلات. |
۱۳ | تبیین جامعه‌شناختی رابطۀ هوش فرهنگی و مدارای اجتماعی بین شهروندان شهر یاسوج | هوش فرهنگی فراشناختی، بعد انگیزشی هوش فرهنگی و بعد رفتاری هوش فرهنگی، جنسیت ( متغیر تعدیلگر ) |
۱۴ | بررسی رابطه بین سرمایه های فرهنگی و اجتماعی با مدارا در بین شهروندان ( مطالعۀشهروندان شهر مشهد ) | سرمایۀ فرهنگی وسرمایۀ اجتماعی. متغیرهای زمینه ای: جنسیت، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل ومنطقه سکونت. |
۱۵ | بررسی رابطه بین میزان اعتماد در سرمایه اجتماعی برمیزان مدارای اجتماعی و ملی | اعتماد اجتماعی، گرایش های همکاری جویانه، اطمینان. |
۱۶ | تبیین جامعه شناختی مدارا و ابعاد آن (مورد مطالعه: شهروندان هجده سال به بالای استان کرمانشاه) | سرمایه اجتماعی و اقتصادی، حجم سرمایه فرهنگی، سن و سطح تحصیلات. |
۱۷ | سرمایه اجتماعی و مدارا نسبت به مجرمان | اعتماد بین شخصی و عام، روابط رسمی و غیر رسمی. |
۱۸ | تعیین کننده‌های اجتماعی مداری‌اجتماعی در شهر بندرعباس | احساس تعلق، میزان دینداری، جامعه پذیری، مصرف رسانه ای، وضعیت تأهل. |
۱۹ | بررسی رابطه سرمایه اقتصادی با سازه مدارا در بین شهروندان شهر مشهد | سرمایه اقتصادی، متوسط درآمد، ارزش تقریبي جواهرات، ارزش تقریبی املاک. |
گام پنجم: تجزیه و تحلیل و تلفیق یافته‌ها؛ در این تحقیق، بر اساس مطالعات پیشین تمام اطلاعات استخراج شده به صورت کدگذاری باز فهرست شد یعنی هر کدام از نتایج به صورت یک عبارت ساده و یک واحد اطلاعاتی ثبت شدند. بعد از آن با در نظرگرفتن مفهوم هریک از واحدهای استخراج شده، تمامی کدها یا به عبارتی مقوله‌های باز در یک مفهوم مشابه دسته بندی شدند.
براساس تحلیل‌های صورت گرفته و تحلیل محتوای مقالات، از۱۹ مقالة نهایی انتخاب شده درمجموع ۱۰ مقوله و ۱۳ مفهوم و ۴۶ کد برای مؤلفههای مؤثر بر مدارای اجتماعی در این تحقیق استخراج و برچسب‌گذاری شدند. یافته‌ها در این مرحله نشان داد در مطالعات گذشته تاکنون چنین مطالعة نظام‌مندی انجام نگرفتهاست و هر یک از مطالعات پیشین، فقط به جنبه‌ای ویژه یا چند جنبه از مقوله مدارای اجتماعی توجه داشته‌اند. در مقوله ابعاد مدارای اجتماعی مدارای دینی، مدارای سیاسی، مدارا با مجرمان، مدارای اخلاقی و مدارا با غیر (مدارا با اقوام غیر، مدارا با ملل غیر و مدارا با جنسیت غیر) بهدست آمد. در عوامل مؤثر بر مدارای اجتماعی نیز مفاهیم احساس اعتماد کلی، سرمایه‌های اجتماعی، عوامل دینی و مرتبط با دین، سرمایه‌های فرهنگی، ویژگی‌های شخصیتی، عوامل اقتصادی و متغیرهای جمعیت‌شناختی حاصل شد. در جدول 3، کدهای نهایی استخراج شده مرتبط با هر مقوله و مفهوم نشان داده می‌شود:
جدول ۳. ابعاد مدارای اجتماعی و عوامل موثر بر هر بعد
مقوله ها | مفاهیم | کدها و منابع |
عوامل مؤثر بر مدارای اجتماعی | احساس اعتماد کلی
| اعتمادبنیادین(۷و ۱۵، ۱۲) اعتماد نهادی( ۷ و ۱۵، ۱۲) احساس امنیت(۱۰) اطمینان اجتماعی (۱۵) قوم‌مداری (۱۸) |
سرمایه‌های اجتماعی | شبکه‌های اجتماعی (۴) هنجارها (۴) پیوندهای اجتماعی(۱۲) منزلت و طبقه اجتماعی (۸ ) مشارکت اجتماعی (۱۵) احساس تعلق(۱۸) جامعه پذیری(۱۸) قوم مداری (۱۸)
| |
عوامل دینی و مرتبط با دین | دینداری(۶،۱۰ ، ۱۸) الگوی مناسک‌گرا (۶) الگوی عرفان‌گرا(۶) الگوی اخلاق‌گرا (۶) ) آموزه‌های دینی (۱۰) (۶) | |
سرمایه‌های فرهنگی | تحصیلات (۲، ۳، ۹، ۱۳، ۱۴، ۱۶) رشته وگروه تحصیلی (۶) سواد والدین (۹) مصرف رسانه ای (۲، ۱۸) | |
ویژگی‌های شخصیتی
| هوش فرهنگی (۱۳) هوش فراشناختی(۱۳) هوش انگیزشی (۱۳) ویژگی‌های شخصیتی (۵) روحیه مشارکتی (۳، ۱۵) فعالیت مشارکتی(۳) نگرش مثبت نسبت به مشارکت(۳) صراحت (۱۵) | |
عوامل اقتصادی | میزان درآمد (۹، ۱۹) منطقه سکونت (۱۴) ارزش تقریبی املاک (۱۹) ارزش تقریبی جواهرات (۱۹) | |
متغیرهای جمعیت‌شناختی | سن (۸، ۹، ۱۶) جنس (۳، ۶، ۸، ۱۲، ۱۴) وضعیت تأهل (۳، ۹، ۱۴، ۱۸) | |
| ||
ابعاد مدارای اجتماعی |
مدارای دینی | سرمایه فرهنگی (۱۶)قوم مداری (۱) |
سرمایه اجتماعی (۴) مشارکت اجتماعی (۳) وفاق اجتماعی (۸ ) دینداری (۶) | ||
ویژگی شخصیتی توافق‌پذیری(۵) | ||
مدارای سیاسی | سرمایه اقتصادی (۱۱، ۱۶ و ۱۹) متوسط درآمد (۱۹) | |
سرمایه اجتماعی (۱۱، ۱۶) دینداری (۶) جامعه پذیری قوم محور ( ۱) | ||
سرمایه فرهنگی (۱۱) قوم مداری (۱) | ||
وظیفه شناسی (۵) توافق پذیری (۵) باز بودن ( ۵) | ||
| مدارای با مجرمان | اعتماد بین شخصی(۱۷) اعتماد عام (۱۷) روابط رسمی (۱۷) روابط غیر رسمی (۱۷) جامعه پذیری (۱) دینداری (۶) |
سرمایه اقتصادی (۱۹) | ||
مدارای اخلاقی | سرمایه اقتصادی (۱۹) متوسط درآمد ( ۱۹) سرمایه فرهنگی (۱۶) مشارکت اجتماعی (۸) | |
مدارا با غیر (مدارا با اقوام غیر، مدارا با سایر ملل، مدارا با جنسیت غیر) | سرمایه اجتماعی(۴،۱۱)، مشارکت اجتماعی(۳) سرمایه فرهنگی(۱۱)، سرمایه اقتصادی (۱۱)، متوسط درآمد (۱۹) ویژگی شخصیتی برون‌گرایی (۵) ویژگی شخصیتی بازبودن (۵) قوم‌مداری (۱) جامعه‌پذیری ( ۱) مشارکت اجتماعی (۳) سرمایه اقتصادی (۱۹) قوم مداری (۱) دینداری (۶) |
گام ششم: کنترل کدهای استخراجی، شاخص کاپا زمانی‌که دو رتبه دهنده، پاسخگویان را رتبه بندی می‌کنند و قصد سنجش میزان توافق این دو رتبه دهنده را دارند، استفاده می‌شود )حبیب پور و صفری، ۱۳۸۸). به منظور کنترل مفاهیم استخراجی، از مقایسه نظر پژوهشگر با یک خبره استفاده شدهاست.
گام هفتم: در مرحله هفتم از فرا ترکیب، با توجه به یافته‌های حاصل از مراحل گذشته، یک نمای مفهومی بر اساس ابعاد و مؤلفه‌ها برای درک بهتر یافته‌ها ارائه می‌گردد.
شکل شماره ۱ : نمای کلی ابعاد مدارای اجتماعی و عوامل موثر بر مدارای اجتماعی
جمع بندی
گونه‌گونی، تفاوت و تنوع و اختلاف نظر و عقاید گروههای انسانی در جوامع امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است. از این رو انسان‌ها در طول تاریخ برای با هم زیستن به شیوه‌های مختلف در تمرین مدارا بوده‌اند. تدابیرفرهنگی، اجتماعی وحتی قانونی در کنار ویژگی‌های روانشناختی فردی و اجتماعی در تقویت شکیبایی و تاب‌آوری انسان‌ها مؤثر بوده‌اند. در جوامع امروزی به موازات گسترش وسایل ارتباطی، تعاملات انسان‌ها نیز گستره‌تر شدهاست، این شرایط هم ضرورت تساهل و مدارا را بیشتر می‌کند و هم خود در ارتقاء سطح تاب‌آوری جوامع نقش داشته‌است. مدارا در گفتمان‌های صلح برای دستیابی به توسعه صلح محور و دموکراتیک از ابزارهای اصلی است. فرهنگ صلح و مسالمت، نبود خشونت، رسیدن به تعادل و تعالی، و پذیرش تفاوت و تکثر، در عین تلاش براي تحقق آشتی، مصالحه و اجماع، براي دموکراسی و توسعه ضروری است؛ لذا لازمه شناخت همه جانبه اهمیت و نقش مدارا در انسجام اجتماعی، شناخت همه عوامل مؤثر بر تقویت و تضعیف مدارا است. این نوشتار حاصل مطالعه مقاله‌هایی است که در فاصله بین سال‌های ۱۳۹۰ تا۱۴۰۰ به پژوهش در زمینه عوامل مؤثر برمدارای اجتماعی درایران پرداخته‌اند که در مجموع شامل ۱۹ مقاله منتخب است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نتایج یافته‌های متعدد در این زمینه و در نهایت ارائه نمای کلی از یافته‌ها مدلی برای رواداری اجتماعی انجام شدهاست. با توجه به اهمیت مسئله پژوهش و همچنین مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق، ضرورت تجمیع داده‌های پژوهش‌های مختلف در بهدست آوردن یک الگو و نمای کلی‌تر برای رواداری احساس گردید. برای دستیابی به هدف مورد نظر، پس از انتخاب مقاله‌ها، با روش کیفی فراترکیب و با استفاده از روش کدگذاری، عوامل مؤثر بر رواداری استخراج گردید. این عوامل قالب ۴۶ مؤلفه و ۱۲ مفهوم در دو مقوله مرتبط با سوال پژوهش دسته‌بندی شدند. تحلیل یافته‌های مقالات نشان میدهد ابعاد و عوامل مختلف، سرمایه اجتماعی و فرهنگی موضوع بیشتر این مقاله‌ها بودهاست. پس ازآن ابعاد مختلف سرمایه‌های اقتصادی و انسانی و نمادین به عنوان عوامل مؤثر بر مدارای اجتماعی مورد توجه پژوهشگران بودهاست. لازم به ذکر است، از آنجا که ابعاد مختلف سرمایه همپوشانی‌های چشمگیری باهم دارند، ارائه آمار دقیق مقاله‌ها به تفکیک ابعاد مورد سنجش با محدودیت‌هایی روبرو می‌شد. ازسوی دیگر انواع مختلف مدارای اجتماعی(مدارای دینی، مدارای سیاسی) هم در ابعاد خردتری مطالعه گردیده‌اند، اما به دلیل گستره کار در این ابعاد و محدودیت در پزوهش‌ها در اینجا ابعاد کلان مورد نظر بودهاست.
در نمای کلی همه ابعاد مدارا و عوامل مؤثر برآن به تفکیک ابعاد و شاخص‌ها ارائه گردیدهاست. ازعوامل دیگر مؤثر بر مدارا ی اجتماعی که رابطه آنها با میزان مدارای‌اجتماعی مورد سنجش قرار گرفته است، متغیرهای جمعیتی بوده‌اند که عمدتاً سن و جنس و وضعیت تأهل رابطه معناداری با سطح مدارای افراد داشته‌اند. افراد در سنین مختلف ویژگی‌های متفاوتی دارند. در سنین پایین‌تر درک تفاوت‌ها هنوز به طور کامل اتفاق نمی‌افتد و کودکان کمتر متوجه تفاوت‌های ظریف هستند. علاوه بر این برخی مفاهیم اجتماعی و اقتصادی هنوز در ذهنیت آنها شکل نگرفتهاست و در نتیجه ملاک مدارا در آنها نیست. این در حالی است که افراد بزرگتر با درک این تفاوت‌ها و شکلگیری یک هویت اجتماعی و درونی شدن بسیاری از ارزش‌ها در فرآیند جامعه‌پذیری این تفاوت‌ها را درک می‌کنند و بنا به ارزش‌ها و اعتقادات شکلگرفته نگرش متفاوتی نسبت به مدارای اجتماعی پیدا می‌کنند. در متغیر جنس نیز برخی تفاوت‌های شخصیتی، عاطفی و هیجانی در افراد جنس زن و مرد وجود دارد. این تفاوت‌ها و ویژگی‌های شخصیتی مرتبط با جنس مفهوم مدارا را برای هر کدام متفاوت می‌کند و در نتیجه در عمل نیز در میزان مدارای اجتماعی آنها مؤثر است. هر چند انتظار مدارا از نقش جنسیتی زن با مفهم سازگاری بیان درستی نیست اما به دلیل توانایی شخصیتی و روانشناختی بیشتر زنان برای مدارا این انتظار تا حدودی شکل می‌گیرد. در بحث سرمایه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز جوامع با داشتن سرمایه بیشتر در هر بعدی احساس امنیت عمومی بیشتری دارند، کمتر با سایر جوامع درگیر شده، تمایل به ارتباط بیشتری با آن جوامع از سوی سایر اقوام و ملت‌ها وجود دارد و در نتیجه مدارا با سهولت بیشتری اتفاق می‌افتد. علاوه بر این هر کدام از این سرمایه‌ها ابزارهایی را برای جامعه ایجاد می‌کنند که باعث می‌شود راهبردهای متنوعی برای مدارا در دسترس داشته باشند. در حوزه، دین نیز وجود اعتقادات مشترک در سطح خرد و بودن آموزه‌های اخلاقی و رهنمودهای دینی باعث می‌شود روند تساهل و مدارا تحت تأثیر قرارگیرد. جوامع با دین مشترک وجهی دارند که حول محور آن قرار می‌گیرند و علاوه بر این، دستورات دینی در بسیاری موارد بر صلح، دوستی، مدارا، همزیستی و کمک به سایرین تأکید دارد.
با توجه به گستردگی موضوع مدارای اجتماعی و عوامل متعدد مؤثر برآن، پیشنهاد می‌شود در مطالعه این عوامل تنوع و تکثر بیشتری مشاهده شود تا در پژوهش‌های بعدی، عوامل مغفول مانده در پژوهش‌های حاضر هم در ذخایر دانشی حوزه جامعهشناسی و فرهنگ جای خود را پیدا کنند. ازسوی دیگر چون مدارای اجتماعی موضوعی چند وجهی و چندبعدی است، مطالعات میانرشته‌ای (فلسفه، ادبیات، روانشناسی، علوم سیاسی و غیره) می‌تواند فرصت و امکان بیشتری را در جهت شناخت کامل‌تر عوامل مؤثر بر مدارا و ابعاد آن، برای پژوهشگران حوزه جامعهشناسی وعلوم اجتماعی فراهم کند.
منابع
- اسلامی،سعید؛پولادی کمال، حسینی جو سید امیر(۱۴۰۱). تحلیل چارچوب‌های تساهل ومدارا در شاخص‌هی فکری نو اندیشان دینی ایران و لیبرالیسم. ماهنامه علمی_پژوهشی جامعه شناسی سیاسی ایران، سال پنجم،شماره ۱۱، بهمن ،صص۱۳۶۴-۱۳۵۱.
- افشاني، علیرضا(۱۳۸۱)،بررسی چگونگی تساهل سیاسی در تشکلهای دانشجویی، پایان نامه كارشناسي ارشد علوم اجتماعي، دانشگاه علامه طباطبایي.
- افشانی،سید علیرضا؛ نجمه رام(۱۳۹۶)فرابطه سرمایه اجتماعی با مدارای اجتماعی در میان جوانان شهر یزد، مجلۀ تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، شمارۀ ۴/۷۲ بهار وتابستان ۱۳۹۶
- آقابزرگی،شیوا؛ نیازی،محسن(1400). فراتحلیل مطالعت رابطه سرمایه اجتماعی و مدارای اجتماعی در ایران. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز وزمستان 1400، ص 1-26.
- بهشتی، سید صمد، مصطفی علیزاده،زهرا کنعانی(۱۳۹۸).«تبیین جامعه شناختی رابطه هوش فرهنگی ومدارای اجتماعی بین شهروندان شهر یاسوج، پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال هشتم، شماره پیاپی ۲۵، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ صص ۸۷-۱۰۶.
- بهشتي، سید صمد و رستگار، یاسر(۱۳۹۲)تبیین جامعه شناختی مدارای اجتماعی و ابعاد آن در بین اقوام ایرانی، دوفصلنامه مسائل اجتماعي ایران، شماره ۱۴ ،ص ۷ – ۳۶.
- بهیان، شاپور؛ بیاتی،پروانه؛جهانبخش، اسماعیل،(۱۳۹۷) تبیین جامعه شناختی چالش ها و فرصت های مرتبط با مدارا ی اجتماعی شهروندان تهران » .بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره نهم، شماره دوم ، پاییز وزمستان، ص ۱۷-۳۹.
- تیموری، فاطمه؛ مهنازفرهمند، ضیاء امیر محمدی(۱۳۹۷) .حسن همجواری و همزیستی اجتماعی – اخلاقی مسلمانان با زردشتیان، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال سیزدهم ، شماره ۳.
- حبیب پور، کرم و رضا صفری (۱۳۸۸) راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی،تهران: نشر لویه، متفکران.
- ذکایی،محمدسعید؛ ایمری‌مقدم محدثه(۱۴۰۰). برساخت اجتماعی مدارادر زندگی روزمرۀ شهری. نشریه جامعه شناسی کاربردی، سال سی و دوم، شماره پیاپی(۸۴)، شماره چهارم،زمستان .ص ۱-۲۴.
- رضوی، اشکان (۱۳۹۲.)مداراگری یا تساهل چیست؟ قابل دسترسي در h//www. org.iran-hambastegi
- زردموی اردکلو،شاپور، گلابی، فاطمه؛محمد باقرعلیزاده اقدم، توکل آقایاری هیر(۱۳۹۸)، بررسی رابطه بین سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی با مدارا در بین شهروندان ( مطالعه شهروندان شهر مشهد، مجله علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد ، سال شانزدهم ، شماره 2 ، پاییز وزمستان، شمارۀ پیاپی ۳۴ ،صص ۳۸۸- ۳۴۷.
- سادا ژاندرون (۱۳۷۸) تساهل در تاريخ انديشه غرب، ترجمه عبـاس بـاقري ، مجموعه مقالات، تهران: ني.
- سراج زاده، سید حسین؛ شریعتي مزیناني، سارا و سیروس صابر (۱۳۸۳). بررسی رابطه میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی، نشریه علوم اجتماعي(۴).
- ســهرابی، بابــک؛ اعظمــی حمید رضا، امیر، یزدانی(۱۳۹۰)، آسیب شناســی پژوهش های اجامشده در زمینۀ مدیریت اسلامی با رویکرد فراترکیب، چـشم انداز مدیریت دولتی .۲۴ـ۹ :۶
- سیاحی، ستاره(۱۳۹۵) نقش آموزش حقوق بشر در ارتقای مدارا برای گروههای فرهنگی و اجتماعی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بشر. دانشکده حقوق ،دانشگاه علامه طباطبایی.
- شریفي، سمیرا(۱۳۹۲)مطالعه و بررسی نقش شبکه های اجتماعی نوین در تغییر رفتار زنان در ایران در یک دهه اخیر، پایان نامه كارشناسي ارشد، رشته مطالعات زنان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
- صلاحی، ملک یحیی؛داسه حاصل،توسلی رکن‌آبادی(۱۳۹۸).مدارای سیاسی- اجتماعی درایران معاصرچشم‌اندازی نظری به آسیب شناسی مفهومی وانضمامی، فصلنامه مجلس وراهبرد، سال بیست و ششم، شماره۹۷، بهارص ۳۵۸- ۳۸۰.
- عبدالمالکی ،پروانه ؛ یعقوب احمدی ، وکیل احمدی ، سعید گودرزی(۱۴۰۰). تبیین جامعه شناختی مدارا وابعاد آن ( مورد مطالعه: شهروندان هجده سال به بالای استان کرمانشاه ) مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران / دوره ۱۰، شماره ۲، تابستان : ۳۷۹-۴۰۸ .
- عسگری، علي؛ شارع پور، محمود؛ (۱۳۸۸ )گونه شناسی مدارا و سنجش آن در میان دانشجویان دانشکده های علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علامه طباطبایی، فصلنامه تحقیقات فرهنگي، شماره۸ ،.ص ۳۴-۱
- فتاحي، تورج(۱۳۹۲). « مداراي بين نسلي؛ تفاوت يا توافق (مطالعه موردي: کلانشهر اهواز). دانش انتظامی، ۵، ۱۱۸-۱۰۳ .
- فیروز جاییان،علی اصغر؛ نازنین فرزام(۱۳۹۹) سرمایه اجتماعی ومدارا نسبت به مجرمان، فصلنامه علمی جامعه شناسی فرهنگ وهنر، دوره دوم ، شماره چهارم – زمستان صفحات ۱۳۰ – ۱۰۹.
- قادرزاده، امید و یوسف نصرالهی(۱۳۹۶)، مدارای اجتماعی در جوامع چندفرهنگی؛ مطالعۀ پیمایشی شهروندان میاندوآب، مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد: شمارۀ ۱ :۱-۱۰.
- قاسمی، وحید؛ وجیهه جلائیان، محمد تقی ایمان (۱۳۹۵) تبیین جامعه شناختی رابطه اعتماد اجتماعی ومدارای اجتماعی مبتنی بر نظریه ساختار بندی گیدنز» فصلنامه توسعه اجتماعی ( توسعه انسانی سابق )، دوره ۱۲، شماره ۴، تابستان ۹۷، صفحات ۳۲-۷.
- قربانی دهناری،احد(۱۴۰۰) .رواداری در تاریخ فرهنگی ایران. تهران:افکار جدید.
- گلابی، فاطمه ؛ محمد باقر علیزاده اقدم، توکل آقا یاری هیر، شاپور زردموی اردکلو(۱۳۹۹)،بررسی رابطه سرمایه اقتصادی با سازه مدارا در بین شهروندان شهر مشهد، دو فصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، سال دهم ،پاییز وزمستان ، صفحات ۶۴-۲۷.
- گلابي، فاطمه و رضایي، اكرم (۱۳۹۲)بررسی تأثیرمشارکت اجتماعی بر مدارای اجتماعی در بین دانشجویان، مطالعات و تحقیقات اجتماعي در ایران، دوره دوم، شماره .
- گلشاهي، كریم (۱۳۷۷). مقدمه کتاب نامهای در باب تساهل، تهران: نشر ني، چاپ اول.
- لاک، جان (۱۳۷۷).نامه ای در باب تساهل، ترجمه شیرزاد گلشاهي كریم، تهران، نشرني، چاپ اول.
- مرتضوی امامی زواره، سید علی؛ امیر محمد حاجی یوسفی(۱۳۹۹) بررسی رابطه بین میزان اعتماد در سرمایه اجتماعی با میزان مدارای اجتماعی وملی(مطالعه موردی دانشجویان تحصیلات تکمیلی عالی دانشگاه تهران )،پژوهشنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره نخست، زمستان، صص ۱۹۰- ۱۶۵.
- مؤمنی،مریم؛ محمد تقی ایمان، ماهرخ رجبی(۱۳۹۴)، بررسی جامعه شناختی رابطۀ الگوهای دینداری با انواع مدارای اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه شیراز، فرهنگ در دانشگاه اسلامی 20، سال ششم ، شماره سوم /پاییز.
- نجفی، سمیه(۱۳۹۶).تفکر انتقادی و ارتباط آن با مدارای اجتماعی در دانشجویان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی تربیتی .دانشگاه سیستان وبلوچستان.
- نقی زاده، رضا؛ شعبان، الهی، منوچهر منطقی؛ سید سپهرقاضی نوری ( ۱۳۹۳)« فراترکیب مدل های نو آوری منطقه ای ؛ مروری بر سال های ۱۹۹۰-۲۰۱۳» مدیریت نو آوری (۳) ۴: ۲۵-۵۶.
- نیکخواه، هدایت الله؛ زهرا ولی پور، پرنیان سرافراز، سیده زینب آهوقلندری(۱۳۹۹) تعیین کننده‌های اجتماعی مدارای اجتماعی در شهر بندر عباس، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال بیستم ، پاییز، شماره ۷۸.
- والی زاده،مسعود؛حســین زاده،علی حسین؛ محسن زالی زاده(۱۳۹۳). بررسی جامعه شناختی ابعاد مدارا اجتماعی با تأکیـد بـر ویژگـیهـاي شخصیتی (مـورد مطالعـه دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز)، جامعه شناسی کـاربردي، سـال ۲۶ ،سال بیست وششم ، شـماره پیـاپی (۶۰) شماره چهارم ،زمستانصص ۱۴۹-۱۶۴.
- هابرماس، یورگن (۱۳۷۹ ). کنش ارتباطی بدیل خشونت، ترجمه: ابراهیم سلطاني، مجله كیان، ش ۴۵ ، صص۱۵۷-۱۵۹.
Beck, Cheryl Tatano. (2002)"Postpartum depression: A metasynthesis." Qualitative Health Research, 12(4): 453-472.
Colesante, R. J. (1997). Narrative and Propositional Approaches to Promoting Moral and Political Tolerance (Doctoral dissertation, University at Albany, Department of Educational Psychology and Statistics).
Malihah, E., & Fitriasari, S. (2023, December). Strengthening Social Tolerance Among Moi Indigenous People. In 2nd Annual Conference of Islamic Education 2023 (ACIE 2023) (pp. 142-147). Atlantis Press.
Velthuis, E., Verkuyten, M., & Smeekes, A. (2021). The different faces of social tolerance: Conceptualizing and measuring respect and coexistence tolerance. Social Indicators Research, 158(3), 1105-1125.
volhardt, J. Miggacheva, K. & Tropp, L. (2008). Social cohesion and tolerance for group difference, Handbook on building culture of peace
Bench, S.; Day, T. (2010). “The user experience of critical care discharges: a meta-synthesis studies of qualitative research”. International Journal of Nursing Studies. 47 (4): 487-499.
Goldschmidt, V. (1974). Social Tolerance and Frustration. International Journal of Sociology, 3(3-4), 147-163.
Phelps, E. W. (2004). White students' attitudes towards Asian-American students at the University of Washington: A study of social tolerance and cosmopolitanism (Doctoral dissertation, New York University).
Verkuyten, M., & Killen, M. (2021). Tolerance, dissenting beliefs, and cultural diversity. Child Development Perspectives, 15(1), 51-56
Wijayanti, T., & Kurniawan, M. A. (2023, August). Strengthening the Character of Tolerance Through Habituation of Kindness as an Effort to Anticipate Conflicts in Multicultural Communities in Tempur Village, Jepara Regency. In 4th Annual Civic Education Conference (ACEC 2022) (pp. 668-678). Atlantis Press.
[1] . Corresponding Author: niazim@kashanu.ac.ir
[2] . نویسنده مسئول: niazim@kashanu.ac.ir
این مقاله مستخرج ازرسالۀ دکتری خانم زهرا حیدی است.
[3] - Malihah, E., & Fitriasari, S
[4] - Wijayanti, T., & Kurniawan, M. A
[5] - Velthuis, E., Verkuyten, M., & Smeekes, A
[6] - Verkuyten, M., & Killen, M
[7] .pierre Bayle
[8] JohnLock
[9] . John Stuart Mill
[10] Antonio Gramsci
[11] Jurgen Habermas
[12] Voget
[13] Escarman
[14] .Peter King
[15] Meta study
[16] Sandelowski & Barroso