Sociological study of the role of the media in representing the effects of poverty in society and attracting donors
Subject Areas :
Seyed Mostafa Mousavi
1
,
golamreza jafarinia
2
*
,
Habib Pasalarzadeh
3
1 - PhD student, Department of Sociology, Islamic Azad University, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
2 - Associate Professor, Department of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran
3 - Assistant Professor, Department of Sociology, Islamic Azad University, Bushehr Branch, Bushehr, Iran
Keywords: Media, poverty, religiosity, social capital, donor,
Abstract :
This research aims to investigate the sociological role of the media in representing the effects of poverty in society and attracting benefactors. This research is of an applied type that has been done in a quantitative way. The statistical population of the research was made up of media elites, relief experts, and donors of Fars province, who were selected using Morgan table sampling. In order to collect information in the quantitative part, a researcher-made questionnaire was used, the validity of which was confirmed by using face validity, and its reliability was confirmed by calculating Cronbach's alpha coefficient. The reliability of all variables was higher than 0.7. The findings of the research, which were extracted through the qualitative method, include 5 core codes. They are the representation of the causal conditions of poverty in society, the representation of religiosity and the culture of poverty, the representation of social capital and poverty, the representation of the attraction of benefactors and institutions, and the representation of the consequences of poverty. The results showed that all these dimensions have been able to explain the main research variables meaningfully. Therefore, each of the above factors represents the effects of poverty in society and attracts donors in Fars province.
1. ابونوری، اسماعیل و مالکی، نادر (1395). خط فقر در استان سمنان طی برنامههای توسعه(83-1368)، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 7، شماره 28، ص238-215.
2. پژویان، جمشید(1395)، فقر، خط فقر و کاهش فقر، مجله برنامه و بودجه، شماره 2.ص23-5.
3. پیرایی، خسرو و شهسوار، محمدرضا (1398). بــررسـی وضعـیـت فـقـر در مناطق شهری و روستایی اسـتـان فــارس، پژوهشنامه اقتصادی، سال 9، شماره 3.
4. جعفری¬ثانی، مریم و بخشوده، محمد (1397). بررسی توزیع¬مکانی فقر و ناامنی غذایی خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک استانی در ایران، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 16، شماره 61.ص123-103.
5. حکمتی¬فرید، صمد(1397). برآورد خط فقر در مناطق شهری استان تهران و مقایسه تطبیقی آن با کل کشور، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران.
6. خداداد کاشی، فرهاد و حیدری، خلیل (1395). انـدازه‌گیـری شاخصهای فقـر براساس عملکرد تغذیه‌ای خانوارهای ایرانی، پژوهشنامه اقتصادی، سال نهم، شماره سوم.
7. دادورخانی، فضیله و مردانی، مریم (آزاده). (1387). توسعه یافتگی و شاخص های فقر انسانی و جنسیتی (مناطق شهری و روستایی ایران -سالهای 1375 و 1385). زن در توسعه و سیاست، دوره 6، شماره 4، ص 75-108.
8. راغفر، حسین و ابراهیمی، زهرا (4390). فقر در ایران طی سالهای 83-1368، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 24.
9. سن، آمارتیا (1391)، توسعه به مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی، تهران، دستان.
10. شادی طلب، ژاله و گرایی نژاد، علیرضا (۱۳۸۳)، فقر زنان سرپرست خانوار، فصلنامه پژوهش زنان، دوره ۲، شماره ۱، ص 49-70 11. عرب¬مازار، عباسی و حسینی‌نژاد، سیدمرتضی (1392). برآورد میزان فقر و شدت آن در گروههای مختلف شغلی خانوارهای روستایی ایران، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 45.
12. غروی نخجوانی، سید احمد (1390). فقر در خانوارهای ایرانی(با نگاهی به نتایج طرح هزینه درآمد خانوار در ایران)، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 17.
13. کیانی، منصور، عطار، خلیل و حبیبی، ژیلا (1390). اندازه گیری و تحلیل اقتصادی فقر شهری کشور(و استانهای 30 گانه)، ارایه شده در همایش نیم قرن با اقتصاد خانوار، مرکز آمار ایران.
14. مایکل همر وجیمزچمپی (1397) طرحریزی دوباره شرکت(مهندسی مجدد)، ترجمه ایرج پاد، انتشارات. سازمان مدیریت صنعتی، سال 1397.
15. مرتضوی مهر، علی و آهنگر نژاد، فایزه (1399). اثرات زکات در فقر زدایی از منظر اسلام و قرآن،نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، شیراز.
16. Adebua, A., Okurut, F., & Odowee, J. (2002). Determinants of regional poverty in Uganda. African Economic
Research Consortium, AERC Research Paper, 122.
پژوهش‌های جامعه شناختی، سال هجدهم/شماره چهارم / زمستان ۱۴۰۳
Journal of Sociological Researches, 2025 (Winter), Vol.18, No.4
.............................................................................118
Sociological study of the role of the media in representing the effects of poverty in society and attracting donors
Seyed Mustafa Mousavi 0009-0000-5253-4416 
PhD candidate of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
Gholamreza Jafarinia10000-0002-4858-1399
Associate Professor of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University,
Habib Pasalarzadeh0009-0000-4169-6126
3- Assistant Professor of Sociology, Bushehr Branch, Islamic Azad University, , Bushehr, Iran
Abstract: This research aims to investigate the sociological role of the media in representing the effects of poverty in society and attracting benefactors. This research is of an applied type that has been done in a quantitative way. The statistical population of the research was made up of media elites, relief experts, and donors of Fars province, who were selected using Morgan table sampling. In order to collect information in the quantitative part, a researcher-made questionnaire was used, the validity of which was confirmed by using face validity, and its reliability was confirmed by calculating Cronbach's alpha coefficient. The reliability of all variables was higher than 0.7. The findings of the research, which were extracted through the qualitative method, include 5 core codes. They are the representation of the causal conditions of poverty in society, the representation of religiosity and the culture of poverty, the representation of social capital and poverty, the representation of the attraction of benefactors and institutions, and the representation of the consequences of poverty. The results showed that all these dimensions have been able to explain the main research variables meaningfully. Therefore, each of the above factors represents the effects of poverty in society and attracts donors in Fars province.
Keywords: Media, Poverty, Religiosity, Social Capital, Donor.
بررسی جامعه شناختی نقش رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین
سید مصطفی موسوی
دانشجوی دکتری، گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
غلامرضا جعفری نیا2
دانشیار، گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، بوشهر، ایران.
حبیب پاسالارزاده
استادیار، گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاداسلامی، واحد بوشهر.بوشهر.ایران
تاریخ ارسال:۴/۵/۱۴۰۳ تاریخ پذیرش: ۲/۱۰/۱۴۰۳
چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی بررسی جامعه شناختی نقش رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین است. این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش کمی انجام شدهاست. جامعه آماری پژوهش را نخبگان حوزه رسانه، کارشناسان امداد و خیرین استان فارس تشکیل دادند که با استفاده از نمونهگیری جدول مورگان انتخاب شدند.برای جمع آوری اطلاعات در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی آن، با استفاده از روایی صوری و پایایی آن با استفاده از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرارگرفت. پایایی تمامی متغیرها بالاتر از ۷/۰ است. یافته های پژوهش که از طریق روش کیفی استخراج شد شامل، ۵ کد محوری و عبارت اند از: بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه، بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر، بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر، بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات و بازنمایی پیامدهای فقر. نتایج نشان داد که که تمامی این ابعاد توانسته‌اند تبیین معناداری از متغیرهای اصلی پژوهش داشته باشند.
کلیدواژه: رسانه، فقر، دینداری، سرمایه اجتماعی، خیّر.
مقدمه
فقر پدیده‌ای گسترده و پیچیده است که از سده‌های گذشته تاکنون توجه بسیاری از جامعهشناسان و پژوهشگران را به خود جلب کردهاست. فقر که نمودی از توسعه نیافتگی است، مشکلات مختلفی را در ابعاد گوناگون برای جوامع بهبار میآورد. سنجش فقر و نیز راه‌های مختلف فقرزدایی در دهه‌های اخیر اهمیت بیشتری در سیاستگذاریهای اقتصادی کشورهای دنیا، بهویژه کشورهای توسعه نیافته پیدا کردهاست (ابونوری و مالکی، ۱۳۹۵؛ پژویان، ۱۳۹۵). پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئله فقر مورد توجه گسترده‌ای قرار گرفته است بهگونهای که اصول ۳، ۲۱، ۲۹، ۳۱ و ۴۳ قانون اساسی مسأله فقر و رفاه اقشار آسیب‌پذیر را به صراحت مورد توجه قرار داده‌اند(پیرایی و شهسوار، ۱۳۹۸). در بررسی نظری وضعیت کشور جمهوری اسلامی ایران بهنظر میرسد که در این منطقه از جهان نیز، وجود حجمی وسیع از فقر و محرومیت بسیار محتمل باشد. در عین حال بررسی وضعیت فقر دراین کشور نیز همچون سایرکشورهای توسعه نیافته با مشکل کمبود آمار و اطلاعات مواجه است. سبب این امر این است که در جهان سوم، از جمله در ایران، مطالعات وسیع و قابلتوجهی در زمینه برآورد حجم و عمق فقر به دلایل مختلف اقتصادی اجتماعی و سیاسی صورت نمی‌گیرد. هر چند در تمامی این کشورها مطالعات موردی، مقطعی و منطقه‌ای ویژه درباره فقر و محرومیت در چند دهه اخیر صورت پذیرفته است. امروزه فقر در ایران یکی از چالشهای مهم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است و توجهی جدی میطلبد. در ایران براساس نتایج چند پژوهش، فقر یکی از مشکلات اجتماعی اولویتدار است(ابراهیمی ،۱۳۹۳). فقرزدا نبودن الگوی رشد در مناطق شهری (راغفر و همکاران،۱۳۹۴) و فقیرتر شدن وضعیت درآمدی خانوارها طی پنج برنامه توسعه (اشرفی و همکاران، ۱۳۹۷) و کاهش رشد اقتصادی در پنج سال اخیر (کریمی و کیاسر، ۱۳۹۸؛ مرکز آمار ایران،۱۳۹۹) نشان میدهند که در جامعه ایران، دستکم طی چهار دهه اخیر، مسئله فقر موضوع همیشگی بودهاست. در سالهای اخیر، دلایلی چون افزایش نظام سلطهگر سرمایهداری و تسلط ثروتمندان، ضعف مدیریت اقتصادی و شیوع فساد در آن، تحمیل جنگهای نابرابر، غارت منابع اقتصادی، سطح پایین تعلیم و تربیت و دیگر عوامل داخلی و خارجی به گسترش فقر در جوامع بشری دامن زدهاست. یکی از مهم‌ترین سازمان‌هایی که میتواند با جذب بیشترین مشارکت اجتماعی تأثیر شگرفی در حل مشکلات نیازمندان جامعه داشته باشد، سازمان‌های خیریه و خیرین هستند. این موسسه‌ها در واقع بهعنوان واسط بین حاکمیت و ملت عمل میکنند. درصورتیکه این موسسه‌ها بتوانند ظرفیت‌های خود را بشناسند و در جهت تحقق آن تلاش کنند، جامعه به سمت توسعه‌یافتگی حرکت خواهد کرد. مشارکت اجتماعی در سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها، باعث افزایش سرمایه اجتماعی، کارآمدی بیشتر نظام اقتصادی و بهینه کردن فرآیند برنامهریزی و عملی کردن آن در یک جامعه میشود. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان میدهد که میتوان با استفاده از مجموعه‌ای از راهکارها، مشارکت‌های مردمی در مؤسسات خیریه و مردم‌نهاد را افزایش داد(قربانی و همکاران،۱۴۰۲).
رسانهها در فرهنگ هر جامعه، نقش غالب را بازی میکنند و این بازی را نه فقط با بازتاب دادن فرهنگ بلکه، با شرکت در فرهنگ سازی نیز به اجرا میگذارند. رسانهها، نگرشها و ارزشهایی را که از قبل در فرهنگ وجود دارد، پرورش میدهند و این ارزشها را در بین اعضای یک فرهنگ حفظ و تکثیر میکنند(امیرانتخابی و دیگران، ۱۳۹۴). شناسایی نقش رسانه موضوعی است که در نگاه سطحی، سهل و بدیهی و با نگاه عمیق و کارشناسی دشوار و ممتنع است. هیچ نوع دگرگونی و توسعهای در جامعه بهوقوع نمیپیوندد، مگر اینکه رسانه در جایگاه تعریف شدهای قرارگیرد و کارکرد آن، الگوسازی برای توسعه در همه ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی باشد. کاركردهای رسانه در هر جامعه، آمیزهای از نظام رسانهای، نقش‌های پذیرفته شده ونه تعریف شده برای رسانه و رویكردهای رسانهای در ایفای این نقش‌ها است. براین اساس، نظام رسانهای در برگیرنده اصول و قواعدی است كه رسانه در محیط سیاسی ـ اجتماعی جوامع، برای انجام وظایف خود از آن تبعیت می‌كند. در حقیقت نظام رسانهای تبلور جایگاه نظام ارتباطی در نظام سیاسی یك جامعه است. این نظام، تحت تأثیر نیازها و خواسته‌های متفاوت مردم، تجربه‌های خاص آن جامعه، ساختار سیاسی ـ اجتماعی و نظام كنترل اجتماعی آن جامعه است. بنابراین، رسانه در هر جامعهای دارای نقش است (غلامی، ۱۳۹۵).
بهنظر میرسد، برخورد رسانهها با پدیده فقر، کلیشه ای است و نقش چندانی در بازنمایی آن و بلند کردن صدای فقرا ایفا نکردهاند. حالآنکه، رسانهها با توجه به دو کارکرد خبررسانی و هدایت یا ایجاد همبستگی اجتماعی در واکنش به محیط، میتوانند درکاهش فقر مؤثر باشند. رسانهها میتوانند با گزارش مسئله فقر از زوایای مختلف، فهم متفاوتی از فقر و فقرا در جامعه ایجاد کنند. مسئولیت آن را به طرف خاصی نسبت دهند، یا آنها را همچون یکی از گروههای ذینفع اجتماعی، واجد خواستهها و انتظارات بازنمایی کنند(پویا،۱۳۹۳). بیشک وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، نشریات و پایگاههای خبری مختلف، در جهت آگاهی رساندن، فرهنگ سازی و ایجاد بستر مناسب برای جامعه، نقش بسیار ارزشمندی ایفا میکنند. رسانههاي جمعي در معرفي و تبيين گفتمان خيّرين و آشنا نمودن عموم مردم با اين موضوع و ترغيب و تشويق آنان براي سهيم شدن در مسیر فقر زدایی، نقش مؤثری دارند. در این بین رسانههای مختلف گروهی، با توجه به نقشی که در زمینه فرهنگسازی و آگاهی‌بخشی جامعه دارند، بدون شک برای احیای فرهنگ مشارکت و تشویق مردم برای انجام کارهای خیر و حمایت از نیازمندان، تأثیر مهمی خواهند داشت(اجاق، ۱۴۰۱).
با وجود تحقیقات مستقلی که در مورد اهمیت جایگاه بررسی مسئله فقر در رسانهها از نگاه مخاطبان و مردم صورت گرفته است، همچنان سهم این برنامهها از کل برنامههای رسانههای فراگیر، بسیار اندک است. رسانهها بهدلیل فعالیت در سایه فرهنگ تجاری موجود و تلاش در جهت تأمین رضایت مدیران شرکت‌های آگهی‌دهنده، تلاش میکنند با پرهیز از انعکاس مطالب ناراحت‌کننده، که باعث دلزدگی مخاطبان میشود، لحظات خوشی را برای مخاطبانشان فراهم آورند. لذا بی‌تردید با شانه خالی کردن رسانهها از انعکاس این مشکلات، بار اصلی این مصایب تنها بر دوش افراد کم درآمد و فقیر همچنان سنگینی خواهد کرد. البته، شاید یکی از دلایل پیدایش شرایط کنونی را باید این حقیقت دانست که صاحبان رسانهها به داستان‌هایی با موضوع فقر علاقه‌ای ندارند، چراکه، این موضوعات با فرهنگ تجاری حاکم بر رسانه، در تضاد است. بنابراین هرچند از رسانه انتظار نمیرود که بودجه خاصی را به حمایت مستقیم از اقشار کم درآمد و محروم اختصاص دهد اما، تهیه و تولید برنامههای گوناگون فرهنگی، هنری، اجتماعی و اقتصادی، در ارتباط با بازنمایی فقر و جذب خیرین، از وظایف ضروری این نهاد بهشمار میرود که، به نوبه خود بسیار تأثیرگذار است. درنتیجه رسانه، علاوه بر ارزیابی و آسیبشناسی عملکرد دستگاههای اجرایی، باید به بررسی برنامهها و بهینه سازی عملکرد خود نیز توجه کند. روشن است که شیوههای مؤثر اطلاع رسانی در این زمینه، تنها به مصاحبه، میزگرد و مناظره علمی خلاصه نمیشود بلکه، هنر برنامهسازی در گنجاندن نتایج حاصله از این مباحث، در متن دیگر برنامه است. لذا رسانه باید از یاد آوری مشکلات این بخش هراسی به دل نداشته باشد و باید در نقش یک بلندگوی همگانی، به انعکاس مشکلات این بخش بپردازد. لذا چنین رفتاری از سوی رسانه، به منزله یک نوع نظارت بر عملکرد، تا حدودی، میتواند در اصطلاح وضعیت نابسامان کنونی مؤثر باشد (توحیدفام و توسرکانی،۱۴۰۰).
در مجموع،گسترش فقر در شرایط کنونی و استمرار آن در جامعه، این سؤال را به ذهن میآورد که، بازنمایی فقر در رسانهها چگونه باید باشد؟ برخی پژوهشگران، دانش ارتباطات را با توجّه بـه کـاربردهای این پدیده، ابزاری کـارآمـد برای جذب دانسته‌اند. بنابراین در این پژوهش، بررسی فقر به عنوان پدیده‌ای جهان شمول برای همه عناصر اجتماعی، اقوام و ملل در نظر گرفته شدهاست و تحت تأثیر فضای رسانهای دیجیتالی نوین امروز، مورد واکاوی قرار می‌گیرد تا بتوان جذب خیرین را نیز در آن مدیریت کرد. در نتیجه، خیرین قادر خواهند بود، تصمیمات و اقدامات لازم، برای کمک به فقرا و افراد کم بضاعت اتخاذکنند. چراکه در چنین جامعهای، وسایل نوین ارتباط جمعی با تولید و توزیع مطلوب اطلاعات، نقش مهمی در بالا بردن آگاهی‌های گوناگون و ضروری، بهعهده می‌گیرد و جامعه را در نیل به تعالی و ترقی همه جانبه یاری میکند. در همین راستا، پژوهش حاضر به بررسی جامعهشناختی نقش رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین می‌پردازد.
پیشینه تحقیق
کیاکجوری و چریانی زنجانی (۱۴۰۳) در پژوهشی تحت عنوان: «تأثیر تبلیغات رسانه و دینداری اسلامی بر مشارکت در خیرات و وقف با در نظر گرفتن نقش میانجی نگرش خیّران در میان خیّران مدرسه‌ساز»، نشان میدهند، نگرش خیران در رابطه بین تبلیغات رسانه، دینداری و مشارکت در امور خیریه و وقف نقش میانجی دارد. همچنین، تبلیغات رسانه و دینداری بر مشارکت در امور خیریه و وقف و نگرش خیران اثرگذار است.
قربانی و همکاران (۱۴۰۳) در پژوهشی تحت عنوان: «شناسایی زمینه‌های ارتباطی و رسانهای مؤثر برتوسعه مشارکت‌های اجتماعی در سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها»، به شناسایی زمینه‌های ارتباطی و رسانهای مؤثر در توسعه مشارکت‌های اجتماعی در سمن‌ها و خیریه‌ها به روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی پرداختند. داده‌های این پژوهش، از طریق گفت‌وگوهای نیمه ساختاریافته با ۲۲ نفر از صاحب‌نظران و مدیران فعال درحوزه‌های رسانهای و سمن‌ها و با نمونهگیری هدفمند و نظری گردآوری شدهاست. نتیجه نهایی پژوهش اینکه شناخت زمینه‌های ارتباطی و رسانهای مؤثر بر توسعه مشارکت‌های مردمی درسمنها، میتواند امکان فعال شدن ظرفیت‌های توسعه در نهادهای مردمی را فراهم آورد.
سیاوشی و فیروزی (۱۴۰۳)، در پژوهشی تحت عنوان: «اثربخشی تبلیغات مؤسسات خیریه: کاربست ارزش‌های فرهنگی (موردمطالعه: تبلیغات کمیته امداد امام خمینی)»، بهدنبال بررسی این بودند که بهکارگیری کدام ارزش‌های فرهنگی در تبلیغات خیریه به تبلیغات اثربخش‌تری منجر میشود. پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی بودکه طی دو مرحله کیفی و کمّی انجام شد. ابتدا با استفاده از تحلیل محتوای تفسیری، ارزش‌های فرهنگی موجود در هر یک از ۱۸ تبلیغ منتشرشده کمیته امداد امام خمینی قم مشخص شدند. سپس با انجام مطالعه میدانی، نظرات ۱۰۰ مخاطب قمی درباره جنبه‌های مختلف اثربخشی هر تبلیغ سنجیده شدند و میانگین رتبه اثربخشی هر تبلیغ و هر ارزش فرهنگی با استفاده از آزمون فریدمن مشخص شد. نتایج نشان داد که درحالی‌که ارزش‌های مهرورزی، دینی (اطمینان‌بخش)، خانواده، فردگرایی، دینی (منطقی)، اقتصاد و امنیّت، پرتکرارترین ارزشها در تبلیغات بررسی‌شده هستند، استفاده از ارزش‌های خانواده،کار، فردگرایی، میهن‌پرستی، دینی(منطقی) و جمع‌گرایی، به تبلیغات اثرگذارتری منجر شدهاند. با توجه به محدودیت منابع خیریه‌ها و هزینه بالای تبلیغات، بازاریابان خیریه باید در بهکارگیری ارزشها در تبلیغات، دقت بیشتری داشته باشند.
جاویدی و همکاران (۱۴۰۲) در پژوهشی تحت عنوان: «رتبهبندی مراجع اطلاعرسانی و ترویجی رسانهای و غیر رسانهای تأثیرگذار بر فرآیند مشارکت خیرین در ورزش مدارس»، نشن دادندکه، شبکه‌های اجتماعی و مشاهدات فردی، مهم‌ترین مراجع اطلاعرسانی و ترویجی رسانهای و غیر رسانهای در فرایند مشارکت خیرین در ورزش مدارس هستند. با این توجه، برای جذب خیرین به فعالیتهای مربوط به ورزش مدارس باید به مراجع اطلاعرسانی و ترویجی رسانهای و غیر رسانهای در حوزه شبکه‌های اجتماعی و مشاهدات فردی توجه شود.
همراز (۱۴۰۲) در پژوهشی تحت عنوان: «مطالعه کارکردهای رادیو در مناسک‌سازی امور خیریه و پویشگری دینی – اجتماعی»، در پی این امر بودهاست که چگونه از ظرفیت‌های آموزشی، اطلاعرسانی و اقناعی رادیو برای ترویج امور خیریه و مناسک‌سازی میتوان استفاده کرد؟ این مقاله به دو سؤال پاسخ دادهاست: در رادیو چه ساختاری برای اینگونه پیام‌ها و ترویج آن اتخاذ میشود؟ رادیو چگونه میتواند با تقویت پویش‌های دینی ـ اجتماعی، فعالیتهای خیریه را به نوعی مناسک تبدیل و به دوام آن کمک کند؟ در این مقاله با روش کیفی با رویکردی توصیفی‌تحلیلی نمونه‌هایی مطالعه شدهاند که از دو رادیو، فرهنگ و تهران، انتخاب شدهاند. یافته‌های تحقیق نشان میدهد، عواملی مانند تداوم و تمرکز بر اینگونه پیام‌ها که موجب شکل‌گیری پویش‌های اجتماعی خیریه در جامعه می‌شوند، نادیده گرفته شدهاند و فرهنگسازی با برنامههای پراکنده، بدون استفاده از ظرفیت‌های جدید رسانهای، موجب نهادینه‌شدن پیام و درنتیجه، مشارکت مستمر و تبدیل امر خیر به مناسک نخواهد شد.
مؤمنی و بهار (۱۴۰۱) در پژوهشی تحت عنوان: «تحلیل محتوای کیفی بازنمایی مفهوم فقر و امور خیریه در تبلیغات تلویزیونی صداوسیما (مطالعه موردی: تبلیغات کمیته امداد امام خمینی (ره))»، با ا استفاده از روش نمونهگیری هدفمند و با راهبرد شدت، ۴ نمونه از تبلیغات را انتخاب کردند و با روش تحلیل محتوای کیفی مورد ارزیابی قرار دادند. براساس نتایج به‌دست‌آمده،کمیته امداد برای بازنمایی مفهوم فقر از ۶ مؤلفه: زنان سرپرست محض خانواده تک‌والد، حوزه غذایی، جهت‌دهنده ارتباطات میان‌فردی، میزانسن کهنه، ظاهر مستمندانه، اشتغال اجباری زنان و کمک‌های خیریه، به‌مثابه کاهش‌دهنده فقر استفاده کردهاست. به‌عبارتی،کمیته امداد در انتخاب مؤلفههای فقر، مطابق با تعریف معیارها و مفهوم فقر عمل کردهاست. از طرف دیگر، از فنونی مانند بهکارگیری ارزشها برای اعتبار بخشیدن به خود، جاذبه‌های احساسی، جواب مثبت فرضی، راه‌حل ساده، نمادها، داستان‌محور بودن، جاذبه اخلاقی و روش غیرمستقیم (نرم) استفاده کردهاست.
مجیدی پرست و همکاران (۱۴۰۱) در پژوهشی تحت عنوان: «ارائه الگوی پارادایمی راهکارهای جذب سرمایه مردمی و مشارکت خیرین ورزشیار بر اساس نظریه داده بنیاد»، نشان دادند، عوامل مختلفی از جمله توسعه مدیریت یکپارچه و برنامه ریزی، توسعه فرهنگ جذب سرمایه‌های مردمی و مشارکت، توسعه تعاملات با خیرین، آموزش، توسعه ساختاری، فرهنگ سازی، اخلاق گرایی، توسعه تبلیغات و پیگیری رسانهای، میتواند در موفقیت راه کارهای جذب سرمایه مردمی و مشارکت خیرین ورزشیار تأثیرگذار باشند.
کرمی و همکاران (۱۴۰۱) در پژوهشی تحت عنوان: «ارائه مدل جذب مشارکت خیرین در توسعه ورزش (یک رویکرد آمیخته)»، نشان دادند عوامل مؤثر بر جذب مشارکت خیرین عبارتند از: بسترهای دینی، ارزش‌های فرهنگی ـ اجتماعی، عوامل نگرشی، بسترهای قانونی ـ حمایتی، مدیریت فرایندها، شناسایی موانع، عوامل نگرشی و عینی سازی برون داده‌ها. بنابراین پیشنهاد کردند، برای جذب مشارکت خیرین بهمنظور توسعه ورزش، باید تفاسیری از روایات و احادیث دینی یافت که دلالت بر اهمیت ورزش داشته باشد. همچنین پیشنهاد میشود عواملی که باعث تقویت انگیزه خیرین ورزشیار میشود، شناسایی و توسعه داده شوند.
گرجیان (۱۳۹۷) در پژوهشی تحت عنوان: «بازنمایی امور و فعالیتهای خیریه در رسانههای جمعی: مطالعه نشانه شناختی ویدئوهای تبلیغاتی در رابطه با گسترش نیکوکاری»، به مطالعه چگونگی بازنمایی نیکوکاری از منظر نشانه شناختی در رسانههای جمعی(تلویزیون و شبکه‌های اینترنتی) پرداختند. از همین منظر با اتخاذ روش نشانه شناسی، مبتنی بر آراء رولان بارت، متون بهدست آمده مورد واکاوی و بررسی قرار گرفت. ایشان بیان نمودند که نیکوکاری در این تبلیغات، بهگونهای بازنمایی میشود که،گویی کمک به فقرا در درجهی اول و کمک به سالمندان وکودکان و ناتوانان (در یک مرتبه) در درجه دوم، تنها اشکال متصور از نیکوکاری هستند. از طرفی مطالعه نشانه‌ها، ما را به این مسئله رهنمون می‌سازد که فعالیتهای خیر در این ویدئوها نه به صورت یک وظیفه مدنی و اجتماعی که در قالب لطف، وظیفه شرعی یا معامله اخروی بازنمایی میشود.
بهار و فروغی (۱۳۹۷) در پژوهشی تحت عنوان: «بررسی جایگاه رسانه در هدایت معنای نیکوکاری (مطالعه تصویرسازی برنامههای تلویزیونی پرمخاطب از فعالیت خیریه)»، معنای هدایتشده از نیکوکاری توسط بازنماییهای رسانهای تلویزیون رسمی درکشور را مورد بررسی قرار دادند. از اینرو، با در نظر گرفتن دو برنامه پربیننده «ماه عسل» و «فرمول یک» و بررسی قسمتهایی از هرکدام، که در آنها به فعالیتهای خیریه پرداخته شدهبود، تلاش کردند تا به معنای مورد نظر رسانه رسمی در قبال فعالیتهای خیریه دست یابند. بر این اساس با استفاده از روش تحلیل نشانه شناختی مبتنی بر پنج رمزگان مورد نظر رولان بارت، به تحلیل برنامهها پرداختند. آنها در این مطالعه دریافتند که نیکوکاری در این برنامهها (به عنوان بخشی از زبان رسانهای رسمی درکشور)، جزئی سیال از دوگانه (دارا/ ندار) بازنمایی میشود که به فراخور موقعیت هرکدام، مورد هجوم یا تأیید قرار میگیرند. از طرفی، بهنظر میرسد که علیرغم لحن، گاه، انتقادی این برنامهها، نوک پیکان هرگز به سمت سیاستهای کلان مولد نابرابری گرفته نمیشود. از دیگر سو اما به نظر میرسد این برنامهها با آفرینش دوگانه‌هایی از خلال بازنمایی، ضمن ابقای نگرش سنتی به فعالیت خیریه، نقش افراد را در امور خیریه به اهداکنندگان مالی صرف در برابر کنشگران دارای ایده تقلیل میدهند. در نهایت اینکه قسمتهای مربوط به امور خیریه برنامههای پرمخاطب تلویزیون بیش از ترویج نیکوکاری، در اصل پشت نیکوکاری برای بازتولید مفاهیم مورد نظر خود پنهان می‌شوند.
مبانی نظری
بازنمایی رسانه
بازنمایی، یکی از مفاهیم بنیادی در مطالعات رسانهای است. بازنمایی راه و روشی است که از آن طریق، رسانهها حوادث و واقعیتها را نشان میدهند. از نظرریچارد دایر مفهوم بازنمایی در رسانهها عبارت است از، ساختی که رسانههای جمعی از جنبه‌های مختلف واقعیت مثل افراد، مکان‌ها، اشیاء، اشخاص، هویت‌های فرهنگی و دیگر مفاهیم مجرد ایجاد میکنند. تجلی بازنمایی‌ها ممکن است به صورت گفتاری، نوشتاری یا تصاویر متحرک باشد. محتوای رسانهای، همواره دارای ساختار است و هرگز پنجره‌ای شفاف و روشن نیست. بازنمایی، از ساختار واژه و لغت فراتر میرود و این سؤال را پیش می‌کشد که چگونه گروهها (و هر چیز ممکنی که در رسانه وجود خارجی پیدا میکند) بهوسیله محصولات رسانهای بازنمایی شدهاست؟ این مسأله به چگونگی رسانهها و ژانرهای مختلف مربوط میشود و در عین حال، معانی یا اثرات ضمنی سیاسی وسیعی را با خود به همراه دارد. بازنمایی، در واقع نوعی عمل دلالت‌گر است که منعکس کننده واقعیت بیرونی است. در واقع، بازنمایی نوعی تصویر دستکاری شده از واقعیت بیرونی است. همه امور جهان، کپی واقعیت هستند و در این میان هنر، کپی از کپی واقعیت است. هنر، بازنمایی از بازنمایی است. زبان، ابزار بازنمایی واقعیت است. تجلی‌های زبانی به صورت صدا، تصویر و غیره است که واقعیت را منعکس میکند. در این میان، رسانهها زبان ارائه بازنمایی از واقعیت را دارند و از خصیصه چند زبانی برخورداراند. از منظر استوارت هال سه رویکرد درباره بازنمایی وجود دارد: تعمدی، بازتابی و برساختگرا. در رویکرد تعمدی، مؤلف، معنای شخصی و منحصر به خود را از طریق زبان تحمیل میکند. به عبارتی، زبان آن چیزی که در متن او وجود دارد و همان معنای مورد نظر مؤلف است (هال،۲۵:۱۹۹۷). در رهیافت بازتابی، معنا از قبل در جهان وجود داشتهاست و زبان همانند آینه‌ای آن را منعکس میکند. رهیافت برساخت گرا وجود جهان مادی را انکار نمی‌کند اما آن را عامل انتقال معنا نمی‌داند، بلکه عامل را بازیگران اجتماعی می‌داند که برای ساخت معنا از سیستمهای مفهومی فرهنگ خود و سیستمهای بازنمایی زبانی و سایر سیستمها استفاده میکنند. رهیافت برساخت گرا به دو دسته «نشانه شناختی» و «گفتمانی» تقسیم میشود. رویکرد نشانه شناختی به دنبال چگونگی تولید معنا توسط بازنمایی و زبان است و رویکرد گفتمانی به تأثیرات و پیامدهای بازنمایی و سیاستهای آن توجه دارد (مهدی زاده، ۱۳۸۷: ۵۹-۵۶). در واقع رویکرد گفتمانی بر نوع زبان، خاص بودن آن و نحوه بهکارگیری آن، تأکید میکند. باید در نظر داشت که بازنمایی واقعیت توسط رسانهها، هیچ زمانی با واقعیت تطابق ندارند. هرچند که مخاطبان آن رسانه اغوا می‌شوند که بازنمایی را با واقعیت برابربدانند. حتی بازنمایی‌هایی که در تلاش برای بازتولید واقعیت هستند، مانند فیلم مستند، نتیجه‌ای از فرایندهای گزینشی است که به معنی تأکید بر ابعاد خاصی از واقعیت بودهاست. رسانهها متکی بر زبان و معنا هستند، لذا در یک چهارچوب گفتمانی قرار میگیرند و بازنمایی واقعیتها نیز در آن چهارچوب گفتمانی امکانپذیر میشود و هیچ وقت تمام واقعیت به مخاطب منتقل نخواهد شد (کروتی و هوینس، ۱۳۹۱: ۳۱۸). بازنمایی به ما یاد آوری میکند که سیاستِ نمایش دهنده رسانهها تعیین میکند که تصاویر و شیوههای تصویر کردن گروههای خاص چگونه به انجام برسد. بنابرین عمل بازنمایی میتواند بر چگونگی شکل‌گیری تجارب گروهها در جهان و چگونگی فهمیده شدن آنها یا وضع قانون توسط دیگران (برای این گروهها) تأثیرات ملموس و واقعی داشته باشد. این امر تا حدی به اهمیت رسانههای جمعی در داشتن قدرت بازنمایی بر می‌گردد، چرا که این شیوه، بعضی از تصاویر و فرض‌ها و گمان‌ها را بیشتر باز می‌نمایاند و برخی از تصاویر و فرض‌ها و گمان‌ها را میکند بهگونهایکه نمیتوان با آنها تعامل برقرار کرد.
فرهنگ وقف
فلسفه اصلی ترویج فرهنگ امور خیر و نیکوکاری، جلوگیری از گسترش فقر و آسیب رسیدن به اقشار ضعیف در جامعه است چراکه، فقر از عوامل اصلی نابودی همه جوامع به شمار می‌آید. فقر اقتصادی زمینهساز فقر روانی، فرهنگی، اجتماعی و روحی در جامعه است.گسترش فقر، منجر به افزایش کمبودها و زیرپا گذاشتن ارزش‌های اخلاقی خواهد شد. وقف یا امور خیر و نیکوکاری به معنای هرگونه کمک به انسان‌ها یا موجودات نیازمند است که میتوان از آن در جهت رفع کمبودها و تأمین نیازمندی‌های کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، نظامی، فرهنگی و آموزشی استفاده کرد.
کمک مالی و یا برآورده ساختن نیاز تهیدستان با انگیزه‌های انسان دوستانه نیز نیکوکاری است. نیکوکاری در ادیان و مکاتب فکری مختلف، کاری پسندیده و سفارش شده است. به عبارت دیگر فلسفه وجودی امورخیر و نیکوکاری در تأمین نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیار مهم و حائز اهمیت می‌باشد (درخشنده و عالیان، ۱۴۰۰). از سویی، امروزه امور خیر و نیکوکاری با پیشرفت تکنولوژی و رفع نیازهای گذشته، نیازهای جدیدی را نیز به دنبال داشته است.کشورها ناگزیرند برای رسیدن به یک جامعه ایده‌آل و با تأکید بر توسعه روزافزون بهعنوان مفهومی برای بهبود شرایط زندگی، به دنبال پاسخ و رفع این نیازها باشند. در واقع، توسعه و توسعه‌یافتگی به معنای بهبود وضعیت انسان در زندگی و در مسیر رشد و پیشرفت است که این بهبود در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی و سیاسی گسترش یافته است.
برای دستیابی به توسعه، الگوها، نظریه‌ها و مدل‌های مختلفی ارائه شدهاست که مهم‌ترین این الگوها، ترویج وقف و امور خیر و نیکوکاری بهمنظور تأمین نیازهای جامعه است. وقف یکی از برجسته‌ترین و ماندگارترین مظاهر امور خیر و نیکوکاری است که به مردم و خدمت به همنوعان مرتبط میشود و به تنظیم امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کمک میکند. تاریخچه وقف به زمان رسول اکرم (ص) برمی‌گردد. در وقف اصل مال یا ملک حفظ میشود و منافع و عواید آن در امور عام المنفعه مصرف میشود. این کار نیکی است و در ساماندهی زندگی فردی و اجتماعی نقش بهسزایی دارد. نهاد وقف در ادوار گذشته نیز وجود داشته و پس از اسلام با تأثیرپذیری از جهان بینی اسلامی به صورت استمرار و جهت دار مطرح میشود و همچون چشمه سار خیر خواهیِ خداپسندانه و مردمگرایانه در زمینه‌های مختلف به جریان خود ادامه میدهد. رشد و شکوفایی در عرصه‌های مختلف یک جامعه مستلزم وجود عاملی قوی برای انسجام و انگیزش است. در پاره‌ای از جوامع عامل ملیت، قومیت و یا نژاد چنین نقشی را برعهده داشته‌اند ولی، این عوامل در جامعه دینی نمی‌تواند نقش پررنگ و مؤثری ایفا کند. در جوامع دینی و اسلامی عامل متغیر اصلی برای توسعه، امور خیریه و نیکوکاری است. در این راستا، اصل نیک اندیشی میتواند نقش برجسته‌ای در صحنه اقتصاد ایفا کند و در شرایط فعلی جامعه در حالت خرد و فردی مورد توجه قرارگیرد؛ اما این وضعیت میتواند از طریق مطالعه و برنامهریزی‌های دقیق و جامع، به مفهوم وسیعتر و مؤثرتری تبدیل شود.
خیریه
مؤسسات خیریه نقش عمده‌ای در کاهش مسائل و مشکلات اجتماعی و افزایش رفاه اجتماعی دارند. و شامل انواع مؤسسات دولتی و غیردولتی می‌باشند. این سازمان‌ها از گروههای کوچک تا سازمان‌های بین‌المللی را شامل می‌شوند. سازمان‌های غیردولتی بهعنوان مکمل بخش دولتی در تأمین اهداف توسعه، دارای جایگاه ویژه‌ای هستند و فعالیتهای گوناگون و حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، محیط زیستی، اجتماعی، مبارزه با فقر وامثال آن را دربر میگیرند (مسعودی پور، 1403).
لذا با توجه به مباحث مطرح شده فرضیات پژوهش عبارتند از:
ü فقر در جامعه تأثیر معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارد.
ü بازنمایی دینداری تأثیر معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارد.
ü بازنمایی سرمایه اجتماعی تأثیر معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارد.
ü بازنمایی جذب خیرین و موسسات تأثیر معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارد.
ü بازنمایی پیامدهای فقر تأثیر معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارد.
روش پژوهش
برای بررسی روایی محتوایی پرسشنامه از نظر استادان و برای بررسی روایی سازه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. همچنین برای بررسی پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که برای کل پرسشنامه معادل ۷۶/۰ محاسبه شد. در نهایت، داده‌های به دست آمده از پرسشنامه‌ها با استفاده از نرم افزار EXPERT CHOICE در محیط ویندوز، پردازش شد و تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح توصیف و تبیین صورت گرفت. آمار توصیفی شامل (جداول توزیع فراوانی، درصد و نمودارها) و آمار اسنتباطی شامل (آزمون ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تی مستقل و آزمون تحلیل واریانس دوراهه و آزمون معادلات ساختاری) در این پژوهش استفاده شدهاست. از آنجا که در پژوهش حاضر، هدف تدوین الگوی بازنمایی فقر است، استفاده از مدل معادلات ساختاری ضروری بهنظر میرسد. همچنین، با توجه به اینکه مدل پژوهش، از نوع تحليل مسير است؛ براي آزمون مدل، بهکارگيري منطق آماري مربوط به تحليل مسير،که مبتني بر طراحي و اجراي معادلات رگرسيوني مرکب است، مورد نیاز است. براي تحليل رابطه بين متغيرها از آمارهاي تحليل پراکنش و تحليل همبستگي استفاده شد.
یافته‌ها
شرکتکنندگان در این پژوهش ۳۸۴ نفر بودند که، از این تعداد ۴۵ درصد پاسخگویان (۱۷۵) را زن و ۵۵ درصد (۲۰۹) را مردان تشکیل داده‌اند. همچنین، ۳۴ درصد (۱۳۱) دارای سطح تحصیلات دیپلم، ۱۳ درصد (۵۰) دارای فوق دیپلم، ۳۲ درصد (۱۲۱) دارای سطح تحصیلات لیسانس، ۱۷ درصد (۶۴) دارای سطح تحصیلات فوق لیسانس و ۵ درصد (۱۸) دارای سطح تحصیلات دکتری بوده‌اند.
نتایج بهدست آمده برای عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین، در قالب ۵۲ کد باز و ۵ کد محوری دسته‌بندی شد. از آنجایی که عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین، یک متغیر فردی- اجتماعی است و با توجه به مبانی نظری وگفته‌های افراد مصاحبه‌شونده، در ارتباط با جامعه و دیگر عوامل اجتماعی بروز پیدا میکند و از متغیرهای مدیریتی و محیطی نیز تأثیر می‌پذیرد. بر همین اساس، عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین در پنج دسته کلی بازنمایی شرایط علی فقر در جامعه، بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر، بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر، بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات و بازنمایی پیامدهای فقر دسته‌بندی شدند. مدل حاصل از بخش کیفی در تصویر زیر ارایه شده است.
توصیف آماری متغیرهای پژوهش
برای توصیف آماری متغیرهای اصلی پژوهش، از شاخص‌هایی نظیر کمینه و بیشینه، میانگین و انحراف استاندارد استفاده شدهاست. این شاخص‌ها در جدول (۱) ارائه شدهاند.
جدول ۱: توصیف آماری متغیرهای اصلی پژوهش
متغیرهای اصلی پژوهش شاخص‌ها | میانگین | انحراف معیار | کمینه | بیشینه |
بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه | ۴۲/۳ | ۶۹۵/۰ | ۱ | ۵ |
بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر | ۲۳/۳ | ۷۴۲/۰ | ۱ | ۵ |
بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر | ۵۳/۳ | ۵۴۸/۰ | ۱ | ۵ |
بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات | ۶۱/۳ | ۳۹۷/۰ | ۱ | ۵ |
بازنمایی پیامدهای فقر | ۵۰/۳ | ۴۱۸/۰ | ۱ | ۵ |
با توجه به جدول فوق، میتوان گفت، بیشترین میانگین مربوط به متغیر بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات (61/3=M) و کمترین میانگین مربوط به متغیر بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه (42/3=M) است. همچنین، برای بررسی میزان ارتباط خطی میان متغیرها، از ماتریس همبستگی استفاده شدهاست. ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش در جدول 2 آورده شدهاست.
جدول ۲: ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش
بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه | ۱ | ||||
بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر | ۳۳۸/۰ | ۱ | |||
بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر | ۲۸۷/۰ | ۲۷۷/۰ | ۱ | ||
بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات | ۳۵۴/۰ | ۳۱۱/۰ | ۱۹۵/۰ | ۱ | |
بازنمایی پیامدهای فقر | ۲۵۶/۰ | ۳۲۴/۰ | ۲۴۶/۰ | ۲۰۸/۰ | ۱ |
یافته‌های جدول (۲) نشان میدهد که بین تمام متغیرها، همبستگی معناداری وجود دارد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت، بین متغیرها رابطه خطی وجود دارد. یافته‌ها نشان میدهد که بالاترین میزان همبستگی مربوط به رابطه بین متغیرهای بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات و بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه است (354/0=r).
برای استفاده از آزمونهای پارامتریک، پیش شرط‌هایی وجود دارد که یکی از آنها شرط نرمال بودن داده‌ها است،که باید برای کلیه داده‌ها مورد استفاده قرارگیرد. برای بررسی نرمال بودن عامل‌ها از آزمون تک نمونه‌ای کلموگروف ـ اسمیرنوف استفاده شد که در جدول ۳ آورده شدهاست.
جدول ۳: آزمون کلموگروف ـ اسمیرنوف برای تعیین وضعیت نرمال متغیرهای پژوهش
متغیرهای پژوهش | فقر | |||||
خرده مقیاس‌ها | شرایط علّی فقر در جامعه | دینداری و فرهنگ فقر | سرمایه اجتماعی و فقر | جذب خیرین و مؤسسات | پیامدهای فقر | |
تعداد | ۳۸۴ | ۳۸۴ | ۳۸۴ | ۳۸۴ | ۳۸۴ | |
پارامترهای نرمال | میانگین | ۴۲/۳ | ۲۳/۳ | ۵۳/۳ | ۶۱/۳ | ۵۰/۳ |
انحراف معیار | ۶۵۹/۰ | ۷۴۲/۰ | ۵۴۸/۰ | ۳۹۷/۰ | ۴۱۸/۰ | |
مقادیر z | ۵۹/۲ | ۸۷/۲ | ۹۸/۱ | ۰۸/۲ | ۸۱/۱ | |
سطح معناداری | ۱۳/۰ | ۰۹/۰ | ۲۵/۰ | ۱۲/۰ | ۰۹/۰ | |
نتایج نشان داد که که چون مقادیر سطح معناداری کلیه متغیرهای پژوهش بیشتر از ۰۵/۰ می‌باشند، پس میتوان گفت این عوامل، نرمال بودن توزیع داده‌ها را می‌رسانند و میتوان در تحلیل فرضیه‌های پژوهش، آزمونهای پارامتریک را بهکار گرفت.
- تحلیل عاملی تأییدی شاخص‌ها
- بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه
بهمنظور ارزیابی میزان برازش شاخص‌ها مرتبط با بازنمایی شرایط علی فقر در جامعه، از تحلیل عامل تأییدی مرتبه اول استفاده شد. تصویر 1 نشان دهنده مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنا داری بعد بازنمایی پیامدهای فقر می‌باشد.
تصویر ۱: مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنا داری بعد شرایط علّی فقر
با نگاهی با نتایج خروجی مدل متوجه می‌شویم که مدل اندازه‌گیری جامعه شناختی عملکرد رسانهها در بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه مدل مناسبی است، با توجه به خروجی مدل در حالت معناداری و با توجه به بار عاملی تمام سؤالات که بزرگتر از ۰.۳ می‌باشد، بنابراین برای اندازه‌گیری بعد بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه مناسب می‌باشند. در ادامه به منظور بررسی وضعیت هر یک از گویه‌ها در هر عامل از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد شرایط علّی فقر در جدول 4 آورده شده است.
جدول ۴: شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد شرایط علّی فقر
ردیف | سؤالات | میانگین نظری: 3 | ||||
میانگین | انحراف استاندارد | درجه آزادی | آماره تی | سطح معنا داری | ||
| بازنمایی آثار و پیامدهای تحریم‌های بین‌المللی | 03/4 | 543/0 | 383 | 24/37 | 000/0 |
| آگاهی بخشی از علل تورم روزافزون | 87/3 | 684/0 | 383 | 00/24 | 000/0 |
| آگاهی بخشی از علل رکود و بی رونقی بازار | 54/3 | 514/0 | 383 | 51/19 | 000/0 |
| بازنمایی نابرابری در توزیع ثروت | 31/3 | 422/0 | 383 | 28/16 | 000/0 |
| آگاهی بخشی از سیاستهای غلط اقتصادی | 59/3 | 735/0 | 383 | 16/20 | 000/0 |
| بازنمایی دلایل کاهش اشتغال پایدار | 43/3 | 429/0 | 383 | 90/17 | 000/0 |
| بازنمایی عدم توجه به دیدگاه متخصصین | 00/4 | 654/0 | 383 | 93/35 | 000/0 |
| آگاهی بخشی از فرهنگ مصرف بی‌رویه | 30/3 | 479/0 | 383 | 26/16 | 000/0 |
| معرفی و تبلیغ کالاهای بادوام و به صرفه | 71/3 | 665/0 | 383 | 48/22 | 000/0 |
| بازنمایی مبارزه با قاچاق و شغل‌های کاذب | 55/3 | 735/0 | 383 | 90/18 | 000/0 |
| آگاهی بخشی از سیاستهای غلط پولی و بانکی | 44/3 | 831/0 | 383 | 39/16 | 000/0 |
میانگین آماره‌های توصیفی نشان میدهد که میانگین مؤلفههای بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه در تمامی گویه‌ها بیشتر از مقدار نقطه آزمون (۳) می‌باشد. همچنین خروجی آزمون تی نشان میدهد که مقدار تی محاسبه شده برای هر گویه بزرگتر از تی استاندارد شده ۱.۹۶ می‌باشد و در منطقه H1 قرار گرفته‌اند و میتوان گفت در سطح معنی‌داری ۹۵% تمامی گویه‌ها مورد تأیید قرار میگیرند و مجموع آنها به عنوان بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه از سوی رسانهها تأثیر دارند. بیشترین میانگین مربوط به گویه بازنمایی آثار و پیامدهای تحریم‌های بین‌المللی (۰۳/۴) و کمترین میانگین معنی‌دار برای گویه آگاهی بخشی از فرهنگ مصرف بی‌رویه (۳۱/۳) می‌باشد.
- بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر
در ادامه بهمنظور بررسی برازش مناسب الگو و شاخصهای بهدست آمده برای هر یک از مؤلفههای بهدست آمده،آماره‌های برازش مدل و سایر معیارهای مناسب بودن برازش مورد بررسی قرار گرفت. تصویر 2 نشان دهنده مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنی داری بعد دینداری و فرهنگ فقر می‌باشد.
تصویر ۲: مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنا داری بعد دینداری و فرهنگ فقر
با توجه به نتایج خروجی مدل مشخص میشود که مدل اندازه‌گیری بررسی جامعه شناختی عملکرد رسانهها در بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر مدل مناسبی است، زیرا مقدار کای و RMSEA مناسب و مقدار GFI و AGFI بالای ۹۰ درصد است. با توجه به خروجی مدل در حالت معناداری و با توجه به بار عاملی تمام سؤالات که بزرگتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین از تمام سؤالات در آزمون فرضیات استفاده میشود و برای اندازه‌گیری بعد بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر در جامعه مناسب می‌باشند. شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد دینداری و فرهنگ فقر در جدول ۵ آورده شدهاست.
ردیف | سؤالات | میانگین نظری: 3 | ||||
میانگین | انحراف استاندارد | درجه آزادی | آماره تی | سطح معنا داری | ||
| ترویج گسترش فرهنگ قناعت و سازگاری | 52/3 | 448/0 | 383 | 35/28 | 000/0 |
| فرهنگ سازی جنبه‌های دینی فقر | 76/3 | 395/0 | 383 | 15/31 | 000/0 |
| بازنمایی اجرای قوانین اقتصادی سالم در جامعه | 60/3 | 475/0 | 383 | 16/24 | 000/0 |
| ترویج فرهنگ احادیث و آیات قرانی مرتبط با مبارزه با فقر | 11/4 | 389/0 | 383 | 48/35 | 000/0 |
| فرهنگ سازی مبارزه با جرائم اقتصادی و اختلاس‌ها | 32/3 | 645/0 | 383 | 16/24 | 000/0 |
| تلاش در جهت دست یابی به عدالت عمومی | 38/3 | 518/0 | 383 | 85/23 | 000/0 |
| تبلیغ و ترویج راهکارهای اسلامی مبارزه با فساد و فقر | 98/3 | 489/0 | 383 | 38/31 | 000/0 |
| ترویج فرهنگ پرداخت خمس و زکات | 45/3 | 665/0 | 383 | 48/27 | 000/0 |
| تهیه برنامههای غنی مرتبط با توانمندسازی دینی و فرهنگی جامعه | 38/3 | 758/0 | 383 | 19/26 | 000/0 |
| بازنمایی امر به معروف و نهی از منکر در حوزه فساد و نابرابری اقتصادی | 62/3 | 658/0 | 383 | 87/26 | 000/0 |
جدول ۵: شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد دینداری و فرهنگ فقر
در ادامه، به منظور بررسی وضعیت هر یک از گویه‌ها در هر عامل از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. میانگین آماره‌های توصیفی نشان میدهد که میانگین مؤلفههای بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر در جامعه در تمامی گویه‌ها بیشتر از مقدار نقطه آزمون (۳) می‌باشد. همچنین خروجی آزمون تی نشان میدهد که مقدار تی محاسبه شده برای هر گویه بزرگتر از تی استاندارد شده ۱.۹۶ می‌باشد و در منطقه H1 قرار گرفته‌اند و میتوان گفت در سطح معناداری ۹۵% تمامی گویه‌ها مورد تأیید قرار میگیرند و مجموع آنها به عنوان بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر در جامعه از سوی رسانهها تأثیر دارند. بیشترین میانگین مربوط به گویه ترویج فرهنگ احادیث و آیات قرانی مرتبط با مبارزه با فقر (۱۱/۴) و کمترین میانگین معنادار برای گویه فرهنگ سازی مبارزه با جرائم اقتصادی و اختلاس‌ها (۳۲/۳) می‌باشد.
- بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر
برای پاسخ به این پرسش نیز تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و آماره‌های مرتبط با آن و سایر معیارهای مناسب بودن برازش مدل مورد بررسی قرار گرفت. تصویر 3 نشان دهنده مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معناداری بعد دینداری و فرهنگ فقر می‌باشد.
تصویر ۳: مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معناداری بعد بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر
با بررسی نتایج خروجی مدل متوجه میشود که مدل اندازه‌گیری بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر مدل مناسبی است، زیرا مقدار کای و RMSEA مناسب و مقدار GFI و AGFI بالای ۹۰ درصد است. با توجه به خروجی مدل در حالت معناداری و با توجه به بار عاملی تمام سؤالات که بزرگتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین از تمام سؤالات در آزمون فرضیات استفاده میشود و برای اندازه‌گیری بعد بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر در جامعه مناسب می‌باشند.
با توجه به مناسب بودن شاخصهای نیکویی برازش، جهت ارزیابی وضعیت هر یک از گویه‌ها در هر عامل از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. میانگین آماره‌های توصیفی نشان میدهد که میانگین مؤلفههای بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر در جامعه در تمامی گویه‌ها بیشتر از مقدار نقطه آزمون (3) می‌باشد. همچنین خروجی آزمون تی نشان میدهد که مقدار تی محاسبه شده برای هر گویه بزرگتر از تی استاندارد شده ۱.۹۶ می‌باشد و در منطقه H1 قرار گرفته‌اند و میتوان گفت در سطح معناداری ۹۵% تمامی گویه‌ها مورد تأیید قرار میگیرند و مجموع آنها به عنوان بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر در جامعه از سوی رسانهها تأثیر دارند. بیشترین میانگین مربوط به گویه بازنمایی شغل مناسب و مولد و کاهش فقر (۰۹/۴) و کمترین میانگین معنادار برای گویه سواد رسانهای و کاهش فقر (۳۰/۳) می‌باشد. شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد سرمایه اجتماعی و فقر در جدول ۶ آورده شدهااست.
جدول ۶: شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد سرمایه اجتماعی و فقر
ردیف | سؤالات | میانگین نظری: 3 | ||||
میانگین | انحراف استاندارد | درجه آزادی | آماره تی | سطح معنا داری | ||
| مشارکت اجتماعی و کاهش فقر | 38/3 | 648/0 | 383 | 76/21 | 000/0 |
| توسعه جایگاه اجتماعی و کاهش فقر | 79/3 | 597/0 | 383 | 19/24 | 000/0 |
| آموزش و کاهش فقر | 99/3 | 713/0 | 383 | 28/28 | 000/0 |
| اعتماد اجتماعی و بین فردی و کاهش فقر | 65/3 | 569/0 | 383 | 50/23 | 000/0 |
| عضوت در انجمن‌ها و گروههای اجتماعی و کاهش فقر | 54/3 | 449/0 | 383 | 28/26 | 000/0 |
| سواد سیاسی و کاهش فقر | 41/3 | 625/0 | 383 | 19/24 | 000/0 |
| سواد رسانهای و کاهش فقر | 30/3 | 486/0 | 383 | 18/20 | 000/0 |
| فرهنگ مالیات و کاهش فقر | 41/3 | 596/0 | 383 | 43/27 | 000/0 |
| شغل مناسب و مولد و کاهش فقر | 09/4 | 507/0 | 383 | 15/29 | 000/0 |
| سلامت اجتماعی و کاهش فقر | 61/3 | 668/0 | 383 | 24/21 | 000/0 |
- بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات
در ادامه به منظور بررسی عملکرد رسانهها در بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات نیز از آزمون معادلات ساختاری و بررسی ساختار روابط بین گویه ها و ابعاد استفاده شد.
تصویر ۴ نشان دهنده مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنا داری بعد بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات خیریه می‌باشد.
تصویر ۴: مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معناداری بعد بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات خیریه
با توجه با نتایج خروجی مدل مشخص شد که مدل اندازه‌گیری عملکرد رسانهها در بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات مدل مناسبی است، زیرا مقدار کای و RMSEA مناسب و مقدار GFI و AGFI بالای ۹۰ درصد است. با توجه به خروجی مدل در حالت معناداری و با توجه به بار عاملی تمام سؤالات که بزرگتر از ۳/۰ می‌باشد بنابراین از تمام سؤالات در آزمون فرضیات استفاده میشود و برای اندازه‌گیری بعد عملکرد رسانهها در بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات در جامعه مناسب می‌باشند.
برای ارزیابی وضعیت هر یک از گویه‌ها در هر عامل از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. میانگین آمار‌های توصیفی نشان می‌دهدکه، میانگین مؤلفههای بازنمایی شرایط علی فقر در جامعه در تمامی گویه‌ها بیشتر از مقدار نقطه آزمون (۳) می‌باشد. همچنین خروجی آزمون تی نشان میدهد که مقدار تی محاسبه شده برای هر گویه بزرگتر از تی استاندارد شده ۹۶/۱ می‌باشد و در منطقه H1 قرار گرفته‌اند.
جدول ۷: شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد جذب خیرین و مؤسسات خیریه
ردیف | سؤالات | میانگین نظری: 3 | ||||
میانگین | انحراف استاندارد | درجه آزادی | آماره تی | سطح معناداری | ||
| معرفی مؤسسات خیریه معتبر | 24/3 | 658/0 | 383 | 35/18 | 000/0 |
| مددکاری اجتماعی و ترویج فرهنگ آن | 71/3 | 597/0 | 383 | 29/21 | 000/0 |
| معرفی و تقدیر از افراد خیر و بخشنده | 90/3 | 745/0 | 383 | 38/20 | 000/0 |
| ترویج فرهنگ وقف و خیریه | 94/3 | 598/0 | 383 | 31/25 | 000/0 |
| تبلیغ همایش‌های مرتبط با توانمندسازی اجتماعی | 54/3 | 662/0 | 383 | 10/19 | 000/0 |
| تشویق سلبریتیها و افراد مشهور به آموزش‌های توانمندساز اجتماعی | 39/3 | 487/0 | 383 | 35/17 | 000/0 |
| ایجاد صندوق‌های الکترونیکی کمکی و حمایت از فقرا | 00/4 | 517/0 | 383 | 29/27 | 000/0 |
| بازنمایی و معرفی مکان‌ها و افراد نیازمند کمک | 41/3 | 631/0 | 383 | 28/18 | 000/0 |
| شفاف سازی شیوه توزیع کمک‌ها و بخشش‌های اجتماعی | 37/3 | 544/0 | 383 | 08/18 | 000/0 |
| رابطه‌سازی از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با افراد مؤثر | 51/3 | 471/0 | 383 | 32/21 | 000/0 |
| اعتماد سازی خیرین و ترویج فرهنگ آن | 49/3 | 593/0 | 383 | 28/20 | 000/0 |
میتوان گفت در سطح معناداری ۹۵% تمامی گویه‌ها مورد تأیید قرار میگیرند و مجموع آنها بهعنوان بازنمایی شرایط علی فقر در جامعه از سوی رسانهها تأثیر دارند. بیشترین میانگین مربوط به گویه ایجاد صندوق‌های الکترونیکی کمکی و حمایت از فقرا (۰۰/۴) و کمترین میانگین معنادار برای گویه شفاف سازی شیوه توزیع کمک‌ها و بخشش‌های اجتماعی (۳۷/۳) می‌باشد. شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد جذب خیرین و مؤسسات خیریه در جدول ۷ آورده شدهاست.
- بازنمایی پیامدهای فقر
در این بعد نیز جهت ارزیابی میزان برازش شاخص‌ها مرتبط با بازنمایی پیامدهای فقر از تحلیل عامل تاییدی مرتبه اول استفاده شد. تصویر ۵ نشان دهنده مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معناداری بعد بازنمایی پیامدهای فقر می‌باشد.
تصویر ۵: مدل در حالت تخمین استاندارد و ضریب معنا داری بعد پیامدهای فقر
با نگاهی با نتایج خروجی مدل متوجه می‌شویم که مدل اندازه‌گیری جامعه شناختی عملکرد رسانهها در بازنمایی پیامدهای فقر در جامعه مدل مناسبی است. با توجه به خروجی مدل در حالت معناداری و با توجه به بار عاملی تمام سؤالات که بزرگتر از ۰.۳ می‌باشد، بنابراین برای اندازه‌گیری بعد بازنمایی پیامدهای فقر در جامعه مناسب می‌باشند.
در ادامه، برای بررسی وضعیت هر یک از گویه‌ها در هر عامل از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شد. خروجی آزمون تی نشان میدهد که مقدار تی محاسبه شده برای هر گویه بزرگتر از تی استاندارد شده ۹۶/۱ می‌باشد و در منطقه H1 قرار گرفته‌اند و میتوان گفت در سطح معناداری ۹۵٪ تمامی گویه‌ها مورد تأیید قرار میگیرند و مجموع آنها بهعنوان بازنمایی بازنمایی پیامدهای فقر در جامعه از سوی رسانهها تأثیر دارند. بیشترین میانگین مربوط به گویه گرایش به شغل‌های کاذب (۰۱/۴) و کمترین میانگین معنادار برای گویه بی اعتمادی به دولت‌ها و نافرمانی اجتماعی (۲۹/۳) می‌باشد. شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد پیامدهای فقر در جدول ۸ آورده شدهاست.
جدول ۸: شاخصهای توصیفی و مقدار تی بعد پیامدهای فقر
ردیف | سؤالات | میانگین نظری: 3 | ||||
میانگین | انحراف استاندارد | درجه آزادی | آماره تی | سطح معنا داری | ||
| گرایش به شغل‌های کاذب | 01/4 | 557/0 | 383 | 28/31 | 000/0 |
| شکاف طبقاتی وسیع | 51/3 | 682/0 | 383 | 39/25 | 000/0 |
| گسترش فساد و فحشا | 40/3 | 724/0 | 383 | 15/21 | 000/0 |
| بازماندن از تحصیل و آموزش | 53/3 | 695/0 | 383 | 59/25 | 000/0 |
| مشکلات بهداشتی و روانی | 38/3 | 688/0 | 383 | 15/26 | 000/0 |
| از هم پاشیدگی کانون خانواده | 49/3 | 597/0 | 383 | 90/19 | 000/0 |
| گرایش به مصرف مواد مخدر و انزوای اجتماعی | 76/4 | 449/0 | 383 | 16/27 | 000/0 |
| بی اعتمادی به دولت‌ها و نافرمانی اجتماعی | 29/3 | 628/0 | 383 | 97/16 | 000/0 |
| ایجاد فساد و انحراف اخلاقی در جامعه | 60/3 | 915/0 | 383 | 39/27 | 000/0 |
| عدم توجه به تعالیم معنوی و انحراف از دین | 72/3 | 668/0 | 383 | 59/26 | 000/0 |
در ادامه، برای تعیین میزان تأثیر هر یک از مؤلفههای مکنون اصلی پژوهش در ارزیابی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین استان فارس از آزمون فریدمن استفاده شد،که نتایج آن در جدول ۹ آورده شدهاست.
جدول ۹: آزمون فریدمن برای اولویت بندی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین
اولویت | میانگین رتبه | میانگین | متغیر |
4 | 425/5 | 428/3 | بازنمایی شرایط علی فقر در جامعه |
1 | 152/6 | 612/3 | بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات |
3 | 611/5 | 504/3 | بازنمایی پیامدهای فقر |
|
| 342/417 | خی دو |
|
| 384 | فراوانی |
|
| 5 | درجه آزادی |
|
| .000 | سطح معناداری |
با توجه به نتایج آزمون فریدمن، مقدار خی دو حاصل که برابر با (۳۴/۴۱۷) است با درجه آزادی ۵ در سطح ۰۵/۰ معنادار است و بیانگر این است میزان تأثیر هر یک از مؤلفههای مکنون اصلی پژوهش در ارزیابی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین متفاوت می‌باشد. رتبهبندی یا اولویت بندی تأثیر میزان تأثیر هر یک از مؤلفههای مکنون اصلی پژوهش در ارزیابی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین، نشانگر این است که بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات با میانگین رتبه ای ۱۵۲/۶ دارای بیشترین تأثیر بر بازنمایی آثار فقر و جذب خیرین در جامعه می‌باشد. اولویت بندی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین در تصویر ۶ آورده شدهاست.
تصویر ۶: اولویت بندی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین
- آزمون مدل نهایی پژوهش
برای بررسی برازش مدل و نیز بررسی قابلیت تعمیم آن، مدل معناداری پژوهش (مدل t) ارائه شدهاست. بر اساس مدل معناداری پژوهش (تصویر ۷) و با توجه به شاخصهای نیکویی برازش مدل نهایی پژوهش بر اساس اکثر شاخصهای برازندگی، مناسب بودهاست. مقادیر تی بالاتر از ۲ نشان دهنده مناسب بودن رابطه بین دو متغیر و ارتباط آنها می‌باشد.
تصویر ۷: مقادیر تی مدل پژوهش
نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعهشناختی عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین صورت گرفت. در واقع، شناخت بیشتر رسانه و راهبردهای آن در کاهش فقر در جامعه و تقویت نقاط قوت و مثبت آن در جهت کاهش فقر و نابرابری، میتواند زمینهساز برنامههای مثبت و افزایش شناخت جامعه از اثرات فقر و نابرابری و بهتبع آن جذب کمک‌های مناسب، بهخصوص از طرف خیرین و مؤسسات خیریه در جامعه باشد. بدین منظور، در این پژوهش مؤلفههای بازنمایی شرایط علّی فقر، بازنمایی پیامدهای فقر و همچنین بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات خیریه مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج آزمون معادلات ساختاری نشان داد که تمامی مؤلفههای عملکرد رسانهها در بازنمایی شرایط علّی فقر در جامعه، داری بارعاملی مناسب می‌باشند و شاخصهای شناسایی شده دارای قدرت تبیین مناسب از بازنمایی رسانهها در شرایط علّی فقر دارند. بنابراین فرضیات پژوهش تأیید شده هستند و میتوان گفت متغیرهای فقر در جامعه، بازنمایی دینداری و فرهنگ فقر، بازنمایی سرمایه اجتماعی و فقر، بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات، بازنمایی پیامدهای فقر دارای تأثیر مثبت و معناداری بر عملکرد رسانهها در بازنمایی آثار فقر در جامعه و جذب خیرین دارند. در تبیین نتایج بهدست آمده میتوان گفت که عملکرد رسانهها در زمینه بررسی علل و زمینه‌های فقر و توسعه آن در جامعه، نقش مهم و قابل توجهی داشته باشند. در حقیقت با شناخت ریشه و بنیان و نیز علل و عوامل مؤثر بر فقر و نابرابر در جامعه بهتر و بیشتر میتوان با این پدیده مذموم مقابله کرد. این نهادها در جلب مشارکت و توانمندسازی فقرا و در مطالبهگری بسیار مهم هستند. رسانهها باید در زمینه شنیده شدن صدای فقرا بکوشند و نباید ورود آنها را به منزله رویارویی با دولت و سیاهنمایی دانست. رسانهها میتوانند چالش‌ها و راهکارها را در قالب برنامههای تولیدی انعکاس دهند. اکنون نسبت به موضوع فقر در جامعه یک نوع بی تفاوتی وجود دارد که این امر در عرصه‌های مختلف خود را نشان دادهاست.
همچنین، نتایج آزمون معادلات ساختاری نشان داد که تمامی مؤلفههای عملکرد رسانهها در بازنمایی جذب خیرین و مؤسسات در جامعه داری بارعاملی مناسب می‌باشند و شاخصهای شناسایی شده دارای قدرت تبیین مناسب از بازنمایی رسانهها دارند. در تبیین نتایج این بعد نیز میتوان گفت که رسانهها با شناخت بیشتر موانع و محدودیت‌های مرتبط با فقر و جنبه‌های آن و نیز شناخت موقعیت‌های مختلف، زمینهساز گرایش بیشتر خیرین به کمک‌های انسان دوستانه و مناسب به منابع مختلف فقر در جامعه باشند. همچنین، نتایج آزمون معادلات ساختاری نشان داد که تمامی مؤلفههای عملکرد رسانهها در بازنمایی پیامدهای فقر در جامعه داری بارعاملی مناسب می‌باشند و شاخصهای شناسایی شده دارای قدرت تبیین مناسب از بازنمایی رسانهها دارند. در تبیین نتایج این بعد نیز میتوان گفت که کاهش پیامدهای منفی فقر در بسیاری از موارد، از مسیر رسانههای گوناگون می‌گذرد زیرا آنها نقش بارزی در این زمینه ایفا میکنند. با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش‌های بسیاری در ارتباط با ابعاد گوناگون آن در رسانهها از نگاه مردم انجام شدهاست اما همچنان سهم این برنامهها از مجموع عملکردهای مختلف رسانههای کشور، بسیار اندک است. رسانهها باید در زمینه بازتاب پدیده فقر و ارائه راهکار، تمام تلاش خود را انجام دهند و این امر تنها با شناخت کاربرد و عملکرد رسانهها در جامعه و نقشی که آنها در جوامع بشری به عهده دارند و طرح برنامههای مؤثر برای استفاده مطلوب و عقلانی از رسانهها برای انعکاس پیامدهای فقر در جامعه تحقق می‌یابد. لذا پیشنهادات پژوهش در راستای نتایج بهدست آمده عبارت است از:
۱.گزارش دقیق و مستند از وضعیت زندگی افراد و خانواده‌های کم‌درآمد و مستضعف. این گزارش‌ها باید واقعی‌تر و دقیق‌تر از چیزی باشد که معمولاً در رسانهها دیده میشود.
۲.ترسیم مصداق‌های ملموس و انسانی از آثار فقر مانند محرومیت از خوراک، پوشاک، مسکن و خدمات بهداشتی و آموزشی مناسب. این مسأله به خیرین کمک میکند تا واقعیت را لمس کنند.
۳.معرفی اقدامات و برنامههای خیرخواهانه‌ای که در حال انجام است و خیرین را به مشارکت تشویق کند. همچنین گزارش از نتایج و اثربخشی این اقدامات.
۴.افزایش آگاهی عمومی درباره مفاهیم فقر، عوامل آن و راه‌های مبارزه با آن از طریق آموزش و ایجاد گفتمان عمومی.
۵.حمایت از فعالیتهای سازمان‌های مردم‌نهاد و مؤسسات خیریه فعال در حوزه مبارزه با فقر.
۶.جلب مشارکت نخبگان، افراد موفق و چهره‌های شناخته‌شده در این راستا. این میتواند برای جذب مشارکت‌های مالی و اجتماعی مردم مؤثر باشد.
۷.تولید محتوای ویژه برای نسل جوان و آموزش آنان درباره مسئولیت‌های اجتماعی و مبارزه با فقر.
۸.تأمین زیرساخت‌های رسانهای، برنامهریزی و تدوین پارادایم رسانهای و تبلیغی نیکوکاری.
۹.برنامهریزی برای تبلیغات منسجم مداوم و فرهنگسازی فعالیتهای خیرخواهانه.
۱۰.تقویت عوامل انگیزشی و استفاده از گروههای مرجع اجتماعی و برنامه ریزی برای جذب خیرین و داوطلبان
۱۱.بهرهگیری از شیوه تبلیغات بهروز در خصوص جذب خیرین با توجه به امکانات جدید.
۱۲.اعلام نیاز در حوزه‌های مورد نیاز بهصورت رسمی از طرف نهادهای متولی به نمایندگی از دولت.
۱۳.هماهنگی برای اتخاذ روشهای تشویقی و تسهیلاتی خیرین از طریق حذف یا کاهش مالیات و عوارض.
منابع
ابراهیمی، مهدی. (۱۳۹۳). فقر درآمدی فقر قابلیتی و طرد اجتماعی روندناسی تحول مفاهیم در بررسی فقر و محرومیت. فصلنامه تامین اجتماعی، ۱۲(۴)، ۳۷-۵۹.
ابونوری، اسماعیل، و مالکی، نادر. (1395). خط فقر در استان سمنان طی برنامههای توسعه (83-1368)، فصلنامه رفاه اجتماعی، 7(28)، 238-215.
اجاق، زهرا. (1401). زبان رنج: تحلیل چارچوب مساله فقر و فقرا در رسانه های برخط ایران. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1(8)، 69-103.
اشرفی، سکینه؛ بهبودی داوود؛ مواعظ مهدوی، محمدرضا و پناهی، حسین. (۱۳۹۷). سه وجهی رشد، نابرابری و فقر در ایران طی برنامههای توسعه. فصلنامه رفاه اجتماعی، ۱۸ (۷۱)، ۹-۴۴.
بهار، مهری و فروغی، مریم. (1397). بررسی جایگاه رسانه در هدایت معنای نیکوکاری (مطالعه تصویرسازی برنامههای تلویزیونی پرمخاطب از فعالیت خیریه)، دومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران،https://civilica.com/doc/954427
پژویان، جمشید. (1395)، فقر، خط فقر و کاهش فقر، مجله برنامه و بودجه، شماره 2. 23-5
پویا، مریم. (1393). نقش رسانه ها در ارتقاء فرهنگی جامعه در رویارویی با پدیده فقر. نخستین همایش مدیریت اسلامی در فرهنگ رضوی.
مسعودی پور, سعید، و باقری نصرآبادی، محسن. (1397). اولویت‌بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه‌ها. سیاستگذاری عمومی،4(3).141-158.
پیرایی، خسرو و شهسوار، محمدرضا. (1398). بــررسـی وضعـیـت فـقـر در مناطق شهری و روستایی اسـتـان فــارس، پژوهشنامه اقتصادی، 9(3).
توحید فام، محمد و توسرکانی، علی. (1400). بررسی مؤلفههای الگوی سیاستگذاری در حوزه رسانه (گذر از نهادگرایی کلاسیک به نهادگرایی جدید). سیاست، 1(12)، 135-153.
جاویدی، یاسر، جمشیدیان، لیلا سادات، ترک فر، احمد و میرحسینی، محمدعلی. (1402). رتبهبندی مراجع اطلاع رسانی و ترویجی رسانهای و غیررسانه‌ای تأثیرگذار بر فرآیند مشارکت خیرین در ورزش مدارس. مدیریت ارتباطات در رسانههای ورزشی.
جعفری‌ثانی، مریم. و بخشوده، محمد. (1397). بررسی توزیع‌مکانی فقر و ناامنی غذایی خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک استانی در ایران، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 16(61)، 123-103.
راغفر، حسین؛ باباپور، میترا؛ و یزدانپناه، محدثه. (۱۳۹۴). بررسی رابطه رشد اقتصادی با فقر و نابرابری در ایران طی برنامه های اول تا چهارم توسعه، مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، ۴(۱۶)، ۵۹-۷۹.
سیاوشی، ملیحه و فیروزی، فاطمه (1403). اثربخشی تبلیغات مؤسسات خیریه: کاربست ارزش‌های فرهنگی (موردمطالعه: تبلیغات کمیته امداد امام خمینی). پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه، 3(2)، 229-248.
قربانی، محمد رضا، تقی پور، فائزه و پورمیری، منصوره (1403). شناسایی زمینه‌های ارتباطی و رسانهای مؤثر برتوسعه مشارکت‌های اجتماعی در سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 13(1).
قربانی، محمدرضا؛ تقی پور، فائزه؛ و پورمیری، منصوره. (1402). راهبردهای توسعه مشارکت های اجتماعی در سازمان های مردم نهاد و موسسات خیریه. توسعه روستایی،237.1-252.
کرمی، صادق، فردوسی، محمد حسن، اسمعیلی، محسن و رفیعی دهبیدی، وحید. (1401). ارائه مدل جذب مشارکت خیّرین در توسعه ورزش (یک رویکرد آمیخته). مجلس و راهبرد، 29(112)، 291-334.
کروتی، دیوید و هوینس، ویلیام. (۱۳۹۱). رسانه و جامعه صنایع، تصاویر و مخاطبان (مترجم: مهدی، یوسفی و سیدرضا مرزانی تهران دانشگاه امام صادق(ع).
کریمی، فروغ و کیاسر امیر. (۱۳۹۸). تحولات رشد اقتصادی ایران طی سال ۱۳۹۷.
کیاکجوری، داود و چریانی زنجانی، یاسمن. (1403). تأثیر تبلیغات رسانه و دینداری اسلامی بر مشارکت در خیرات و وقف با در نظرگرفتن نقش میانجی نگرش خیران در میان خیران مدرسه‌ساز. پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه.
گرجیان، فرناز. (1397). بازنمایی امور و فعالیتهای خیریه در رسانههای جمعی: مطالعه نشانه شناختی ویدئوهای تبلیغاتی در رابطه با گسترش نیکوکاری، دومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران،https://civilica.com/doc/954424
مجیدیپرست، معصومه، مؤمنی، سجاد و بخشوده نیا، ایمان. (1401). ارائه الگوی پارادایمی راهکارهای جذب سرمایه مردمی و مشارکت خیرین ورزشیار بر اساس نظریه داده بنیاد، نشریه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، پیاپی 26 (4)، 135 تا 163.
مرکز آمار ایران (۱۳۹۹). شاخصهای عدالت اجتماعی.
ملکی مینباش رزگاه مرتضی؛ و شرفی، وحید. (۱۳۹۶). بررسی رابطه بین بازاریابی رابطه ای مؤسسات خیریه و تمایل به اهدای کمک از سوی خیرین با نقش تعدیلگر هویت فرهنگی - محلی در شهر، ایلام، فرهنگ ایلام، 79-58.
مهدی زاده، محمد. (۱۳۸۷). رسانهها و بازنمایی: تهران دفتر مطالعات و توسعه رسانهها.
مؤمنی، علی و بهار، مهری. (1401). تحلیل محتوای کیفی بازنمایی مفهوم فقر و امور خیریه در تبلیغات تلویزیونی صداوسیما(مطالعه موردی: تبلیغات کمیته امداد امام خمینی(ره)). مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، 5(16)، 194-165.
هار، مهری و فروغی، مریم. (1397). بررسی جایگاه رسانه در هدایت معنای نیکوکاری (مطالعه تصویرسازی برنامههای تلویزیونی پرمخاطب از فعالیت خیریه)، دومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران،https://civilica.com/doc/954427
همراز، ویدا. (1402). مطالعه کارکردهای رادیو در مناسک‌سازی امور خیریه و پویشگری دینی- اجتماعی. پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه،1(2)، 23-40.
Azkia, M., & Ghafari, G. (2013). Rural Development with Emphasis on Rural Sociology of Iran. Tehran: Ney Publishing. (In Persian).
Ghorbanzadeh, D., Rahehagh, A., & Ghiyasi, M. (2024). Enhancing word of mouth in the quick service restaurants: role of perceived brand globalness and localness. Nankai Business Review International.
Hall, Stuart. (1997). Representation: cultural Representations and practices. London: Sage Publications.
Oakley, P., & Marsden, D. (2001). Participatory Approaches to Rural Development, translated by Mansour Mahmoud Nejad. Tehran: Rural Research and Research Center of Ministry of Jihad-e-Agriculture.
[1] .Corresponding Author: G.jafarinia@gmail.com
[2] . نویسنده مسئول: .G.jafarinia@gmail.com
این مقاله حاصل رساله دکتری اقای سیدمصطفی موسوی است.