The impact of drought stress and spraying of zinc, iron, and manganese on the qualitative and quantitative traits of sunflower – highsun 33
Subject Areas :صابر ديندوست اسلام 1 , سعيد يوسف زاده 2
1 -
2 -
Keywords: Sunflower – drought stress – spraying – iron – zinc ,
Abstract :
To investigate the impact of drought stress and spraying the micro-nutrients of zinc, iron and manganese on the quantitative and qualitative traits of sunflower, highsun 33, an experiment was carried out in complete random blocks with three replications in 1384 in the research agricultural center of W. Azarbaijan – Khoy. The irrigation treatments included I1 ( non-irrigation in the stage of pollination ), I,2 complete irrigation every 8 days ) I,3 ( spraying in the stage of anthodium appearance ) which were considered as the main factors and stages of spraying micronutrients including F1 ( spraying in the stage of plate formation ) F2 ( spraying in the first stage of pollination ) F3 ( spraying in plate appearance and beginning of pollination ), and F,0 ( without spraying ) were taken as sub-level factors. The experiments showed that the effects of irrigation and spraying had significant impact on all the studied traits like the height of the shrubs, plate's diameter, number of grains in the plate, weight of 1000-grain, biologic yield, and oil. Also mutual irrigation and spraying stages showed the highest impact on the diameter of the plate, the number of grains in the plate, grain yield, and oil. The treatment usage of I,2 F3 and I,3 and F0 produced the highest grain and oil yield of 6.17 and 2.95 tons per hectare. The lowest, 2.16 and 1.06 tons per hectare respectively. The application of spraying reduced the impact of drought stress in most studied traits, especially grain and oil yield. It was shown that the spraying of micro-nutrients, especially in drought stress condition had remarkable role in reduction of negative effects of drought and the improvement of yield and its component in sunflower.
Baybordi, A.2004.Effect of Fe, Mn, Zn and Cu on the quality and quantity of wheat under salinity stress. J.Water and Soil Sci. 17:140-150. (in Persian)
Cakmak, I., Kalayci, M., Brauni, H. J, Kilinc, Y. and Yilmaz, A. 1999. Zn deficiency as a practical problem in plant and human nutriation in turkey: A Nato- Science for stability project. Field Crop Res. 60:175-188.
Cakmak, I. 2000. Possible roles of zinc in protecting plant cells from damage by reactive oxygen species. New phytol. 146: 85-200.
El-foly, M.M., and E .A .Abou El-nour. 1998. Registeration and use of foliar fertilizers in Egypt .pp: 1-5.
Chimenti, C. A., J. Pearson and A.J. Hall. 2002. Osmotic adjustment and yield maintenance under drought in sunflower. Field Crop Res. 75: 235-246.
Erdem, T., Y. Erdem, A. H. Orta and H. Okursoy. 2006. Use of a crop water stress index for scheduling the irrigation of sunflower (Helianthus annuus L.) Turk. J. Agric. For., 30: 11-20.
Ghafari, M. and Pashapur, H. 2006. Evaluation of variety of and inbreed lines of sunflower for drought tolerance. Scientific and Application of oil plant industrial Congress, Tehran, Iran. (In Persian).
Goksoy, A.T., Demir, A.O., Turan, Z.M. and Da ustu, N. 2004.Responce of sunflower to full and limited irrigation at different growth stages. Field Crop Res. 87: 167-187.
Goksoy, A. T., A. O. Demir, Z. M. Turan and N. Dagusta. 2004. Response of sunflower (Helianthus annuus L.) to full and limited irrigation at different growth stages. Field Crops Res. 87: 167-178.
Karaata, H. 1991. Water-production function of sunflower under kirklareli condition. Journal of Atathurk Village Affair Research Institute, 25:92pp.
Hemmati, B. 2001. Effects of foliar application of micro nutrients on the potato yield. Fifth Iranian Congress of Agronomy. P, 376 (in Persian)
Lewis, R. B., E. A. Hiller and W. R. Jordan. 1974. Susceptibility of grain sorghum to water deficient at three growth stage, Agron. J. 66: 598-591.
Lotfelahi, M. and Malakoti, M. J.1998. Reduction of nitrogen fertilizer application and grain protein increased by foliar application. The first national congress of reducing pesticides and fertilizers in agriculture. Ministry of Agriculture. Karaj. P,7.
Malakouti, M. J. M, Esmaili, A. Sepehr, and A. Golchin. 2001. Effects of Mg, Fe, Mn and Zn fertilizer on qualiy and quantity traites of sunflower. Optimum nutriation of oil seeds. (procendings). P, 237-242 (in Persian)
Malakouti, M. J. and V. A. H. Ziaeyn. 2000. Foliar application the method to increasing fertilizer efficiency for achieving sustainable agriculture. Technical Publications Department of Agricultural Extension. P, 23 (in Persian)
Masoni , A ,.A.Evacoli , and M . Mavoti .1996. Spectral of leaves deficient in iron, sulphur, magnesium and manganese .Agron .J. 88(6): 937 – 943.
Malakouti, M.J. and Sepehr, 2004. Optimize nourishment for oil seeds (effective step to attained oil independence in country) .Khaniran press, Tehran.464p. (in Persian)
Mazaheri lagab, H. F. Nori, H. Zare-Abyaneh, V. M. and Vafai, H. 2002. Effect of supplemental irrigation on important agronomic traits of three cultivar of sunflower (Helianthus annuus L.) in dryland farming. Journal Of Agriculture Research, Vol, 3, No, 1: 31-44.
Mirzapour, M.H., Kouchebaghi, A.H., Vakil, R. and Naeini, M.R.2005. Effect of using iron chelate on the growth and yield of sunflower variety Rackord in saline calcareous soils in Ghom. 1th oil seeds internatial Congress, Gorgan, (in Persian)
Movahedi Dehnavi, M. S. A. M. Modares-Sanavi, 2006. Effect of foliar pplication of Zn and Mn on yield and yield components of safflower cultivars of winter drought in the Esfahan region. Journal of Agriculture and Natural Resources, No 5,Vol: 13. (in Persian)
Mozaffari, K. Arshi, Y. and Zeynali-Khangah, V. H.1997. Effect of droght stess in some of morphological traits and yield component of sunflower (Helianthus annuus L.).Seed and Plant Journal. Vol, 12.No, 3: 24-33. (in Persian)
Nissanka, S. P., M. A. Dixon and M. Tollenaa 1997. Canopy gas exchange response to moisture stress in oil and new maize hybrid, Crop Sci.37: 172-181.
Norabadi, A. 2004. Effect of planting date and foliar application of micro nutrients on yield and yield component on Azargol cultivar of sunflower. M. Sc Thesis in Agronomy, Islamic Azad University, Dezfool branch. P, 106 (in Persian)
Osborne, S.L., Schepers, J.S., Franas, D.D., and Schlemmer, M.R. 2002. Use of spectral radiance to in- season biomass and grain yield in nitrogen and water-stressed corn. Crop Sci. 42:165-169.
Oman, A., Hibi, D., Akbarbujar, M. M. and Khodabande, N. 2006. Antioxidants enzymes and index to selection different genotype of sunflower for drought tolerance. Iran J. Agron. Plant breed. 1: 1-12. (in Persian).
Rahimi, M. M., D. Mazaheri, and Z. Tahmasebi. 2004. Effect of micronutrients Zn and Fe on yield and yield component in sunflower cultivars. Pajohesh Va Sazandegi journal. No, 64: 16-20 (in Persian)
Rahimizadeh, M. M, Kashani, A. Zareh Feyzabadi, A. Madani, and H. Soltani. 2008. Effect of micronutrients fertilizer on sunflower growth and yield in droght stress condition. EJCP., vol.(3)1:57-72 (in Persian)
Reddy, A. R., K. V. Chaitanya and M. Vivekanandan. 2004. Drought induced responses of photosynthesis and antioxidant metabolism in higher plants. J. Plant Physiol. 161: 1189-1202.
Sadana, U.S, and C.K.Nayyar.1991.Response of wheat on manganese – deficit soils to the methods and rates of manganese sulphate application .Fertilizer News .36:55 – 57.
Salahi Farahi, M. and V. M. J. Malakouti. 2000. Eeffects of some nutrient on sunflower yield in Gonbad Kavoos. Soil and Water Sciences Journal. Vol, 12. No, 13: 93-104 (in Persian)
Sepehr, A. and V. M. G. Malakouti. 1998. Effect of K, Mn, S and micronutrients on yield enhancement and improve quality of sunflower. M. Sc Thesis in Soil science, Tarbiat Modarres University. 95. P.(in Persian)
Sepehri, A. S. A. M. Modares- Sanavi, B. Garayazi, and V, Y. Yamani. 2002. Effect of water deficiency and different level of nitrogen on growth and development stage, yield and yield component of corn. Journal of Crop Science. Vol, 4. No, 3: 184-201 (in Persian)
Sepehr, A. and Malakouti, M.J. 2001. Necessaries of optimized fertilizer using for increasing yield and improved quality of sunflower. Technical J, No. 102, Agriculture educational publication, Tehran. (in persian)
Sepehr, A., Rasuli Sedghiani, M.H. and Malakouti, M.J. 2004. Effect of different resource of potassium and micronutrient fertilizers on quality and quality increasing in sunflower. Optimaized nourishment of oil grains. Khaniran press, Tehran. (in Persian).
Singh, O. M. and P. C. Gupta.2003. Effect of sowing date and irrigation levels on physiological arameters in relation to grown of spring sunflower (Helianthus annuus L.). Ind. J. Agric. Sci. 73: 169-171.
Sionit, N. 1977. Water status and yield of sunflower (Helianthus annuus L.) subjected to water stress during four stage of development. J. Agric. Sci. (Camb). 89: 663-666.
Yari, L., Modares, M.A. and Sorushzadeh, A. 2005. The effect of foliar application of Mn and Zn on qualitative characters in five spring sanflower cultivars.J. Water and Soil Sci. 18:143-151. (in Persian)
|
|
تاثیر تنش خشکی و محلول پاشی روی، آهن و منگنز بر خصوصیات کمی و کیفی آفتابگردان رقم هایسان ٣٣
صابر ديندوست اسلام1 و سعيد يوسف زاده2
چکیده
به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی و محلول پاشی عناصر ریزمغذی روی، آهن و منگنز بر خصوصیات کمی و کیفی آفتابگردان روغنی رقم هایسان 33، آزمایشی به صورت طرح کرتهای یکبار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1384 در مزرعه تحقيقاتي مرکز تحقيقات کشاورزي استان آذربايجان غربي در شهرستان خوي به اجرا در آمد. تیمارهای آبیاری شامل، I1 (قطع آبیاری در مرحله گرده افشانی)، I2 (آبیاری کامل هر هشت روز یکبار) و I3 (قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق) به عنوان سطوح فاکتور اصلی و مراحل محلول پاشی ریز مغذیها شامل F1 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق)، F2 (محلول پاشی در مرحله اوايل گرده افشانی)، F3 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق و اوايل گرده افشانی) و F0 (بدون محلول پاشی) به عنوان سطوح فاکتور فرعی درنظر گرفته شدند. نتایج نشان داد كه اثرات آبیاری و محلول پاشي بر تمامي صفات مورد مطالعه مانند ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و روغن تاثیر معنیدار داشت. همچنين اثر متقابل آبیاری و مراحل محلول پاشی نيز بر قطر طبق، تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه و روغن اثر معنیداری نشان داد. كاربرد تیمار I2F3 و I3F0 به ترتيب بيشترين (17/6 و 95/2 تن در هكتار) و کمترین ( 16/2 و 06/1 تن در هكتار) عملكرد دانه و روغن را توليد كردند. كاربرد محلول پاشي اثر تنش خشكي را در اكثر صفات مورد مطالعه بويژه عملكرد دانه و روغن كاهش داد. در مجموع نتايج نشان دادند كه محلول پاشي عناصر ريز مغذي در شرايط تنش خشكي نقش قابل ملاحظهاي در كاهش اثرات سوء تنش خشكي و بهبود عملكرد و اجزاي عملكرد آفتابگردان داشته است.
كلمات کلیدی: آفتابگردان، تنش خشكي، محلول پاشی، آهن، روی.
[1] تاريخ دريافت: 14/09/91 تاريخ پذيرش: 25/09/92
-دانش آموخته كارشناسي ارشد زراعت ، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي خوي - ايران
[2] - استادیار، گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور- ایران. (نويسنده مسئول) Email:Syousefzadeh@yahoo.com
مقدّمه و بررسی منابع علمی
تنش خشكي از مهمترين عوامل محيطي كاهش رشد و عملكرد بسياري از گياهان زراعي به خصوص در مناطق خشك و نيمه خشك دنيا محسوب ميشود. كاهش ميزان فتوسنتز به علت بسته شدن روزنهها، كاهش رشد گياه، كمبود مواد فتوسنتزي لازم براي پر كردن دانه و كاهش طول دوره پر شدن دانهها از مهمترين اثرات خشكي بر گياهان است (Reddy and et al., 2004). آفتابگردان (.Helianthus annuus L) يكي از پنج نبات روغني مهم ايران بوده كه به دليل مقاوم بودن در برابر خشكي و سازگار بودن با شرايط مختلف آب و هوايي كشور، رشد و نمو در طيف وسيعي از خاكها، بالا بودن كيفيت روغن (عدم وجود كلسترول)، امكان كوتاه بودن دوره رشد و كشت آن به عنوان محصول دوم بعد از برداشت گندم و جو سالانه بالغ بر 120 هزار هكتار از اراضي كشور را به كشت خود اختصاص مي دهد (Sepehr and Malakouti, 2001).
آفتابگردان یک گیاه پر نیاز و کود پذیر می باشد و نسبت به مصرف عناصر ریزمغذی پاسخ مطلوبی میدهد. این گیاه با تولید متوسط ٥/٣ تن دانه در هکتار حدود ١٣١ کیلوگرم نیتروژن، ٨٧ کیلوگرم فسفر، ٣٨٥ کیلوگرم پتاسیم، ۷۳۲ گرم آهن، ۳۴۸ گرم روی و ۴۱۲ گرم منگنز از خاک برداشت مینماید (Malakouti and et al., 2001). مصرف بهينه كود در گياهان روغني ضمن افزايش عملكرد دانه، موجب افزايش درصد روغن دانه، افزايش مقاومت گياه به تنش هاي محيطي، از قبيل خشكي، شوري و سرمازدگي، بهبود فعاليت هاي زيستي در خاك، زود رسي محصول، كاهش غلظت آلايندههايي نظير كادميوم در دانه، كاهش سميت بور و افزايش راندمان آبياري ميگردد (Malakouti and Sepehr, 2004).
به علت قرار گرفتن اکثر اراضی زراعی ایران در منطقه خشک و نیمه خشک امکان استفاده بهینه از کودهای شیمیایی بصورت خاك مصرف چندان رضایت بخش نیست زیرا عناصر کم مصرف در هر یک از مراحل رشدی مورد نیاز گیاه میباشد و به علت کمبود نزولات جوی و عدم تامین آب کافی در اواخر دوره رشد گیاه امکان جذب عناصر ریز مغذی از طریق خاک محدود میگردد (El-foly and El-nour, 1998). خاكهاي زراعي ايران به دلايلي از قبيل آهكي بودن خاكها، بيكربناته بودن آب آبياري، پايين بودن مواد آلي و مصرف بيرويه كودهاي فسفاته دچار كمبود شديد ريز مغذيها بويژه روي و آهن مي باشند. امروزه کشاورزان برای افزایش عملکرد در واحد سطح از روش کود دهی بصورت محلول پاشی استفاده مینمایند. محلول پاشی برگی یکی از روش های سریع در عکس العمل گیاهان به کود بوده که باعث صرفه جویی در مصرف کود نیز میگردد (Malakouti and Ziaeyn, 2000). استفاده از این روش کوددهی علاوه بر جنبههای اقتصادی و اثر بخشی سریع، باعث حفظ محیط زیست شده و در نهایت در رسیدن به کشاورزی پایدار نیز بسیار موثر و مفید است. چاكمك و همكاران (Cakmak and et al, 1999) گزارش كردند كه كمبود عناصر ريزمغذي در خاك هاي آهكي مناطق خشك و نيمه خشك دنيا عامل محدوديت رشد بسياري از گياهان روغني است. با توجه به يافته هاي سپهر و همكاران (Sepehr and et al., 2004) كاربرد عناصر ريزمغذي توانست ارتفاع، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن دانه، درصد روغن دانه و در نهايت عملكرد دانه را به طور قابل توجهي تحت تاثير قرار دهد. نورآبادی (Norabadi, 2004) نشان داد زمان محلول پاشی عناصر ریز مغذی در آفتابگردان اثر معنی داری بر عملکرد و اجزاء عملكرد، تعداد برگ، تعداد دانه در طبق و عملکرد روغن و دانه داشت. در تحقيقات ديگري نيز استفاده از ريز مغذيها باعث افزايش عملكرد كمي و كيفي گياهاني چون گلرنگ، ذرت، كلزا، سيب زميني و ذرت شده است (Yari and et al., 2005; Hemmati, 2001; Rahimi and et al, 2004;).
كاهش عمكرد در نتيجه تنش خشكي به چند عامل بستگي دارد كه از جمله اين عوامل مي توان به مرحله توسعه گياه، شدت تنش خشكي و حساسيت رقم اشاره كرد(Nissanka and et al, 1997). نتايج تحقيقات روي چند گياه زراعي حاكي از آن است كه شروع مرحله زايشي (گل دهي و گرده افشاني)، حساسترين مرحله نسبت به تنش خشكي بوده و كمبود آب در اين مرحله بيشترين كاهش عملكرد را به همراه داشته است(Lewis and et al., 1974; Singh and Gupta, 2003 ). آفتابگردان به خشكي نسبتا مقاوم بوده و در نواحي نيمه خشك رشد موفقيت آميزي دارد. گزارش شده است كه وجود تنش خشكي در مرحله زايشي، نقصان زياد عمكرد دانه را به همراه دارد (; Sionit, 1977 Goksoy and et al., 2004). ارتفاع ساقه، قطر ساقه، تعداد برگ، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، درصد روغن دانه، وزن خشك كل گياه و شاخص برداشت از جمله صفاتي هستند كه با عملكرد آفتابگردان همبستگي داشته و تحت شرايط تنش خشكي كاهش مييابند (Oman and et al., 2006 Ghafari and Pashapur, 2006;). سيونيت (Sionit, 1977) نشان داد كه وجود تنش خشكي در مراحل گلدهي و دانهبندي، كاهش عملكرد دانه نسبت به عملكرد ماده خشك و در نتيجه نقصان معني دار نسبت به عملكرد ماده خشك و در نتيجه نقصان معنيدار شاخص برداشت را موجب شده است. مطالعات ديگر نشان دادند كه تنش خشكي باعث كاهش درصد و عملكرد روغن گرديده، ضمن اينكه محتواي روغن دانه كمتر از عمكرد روغن تحت تاثير تنش خشكي كاهش يافته است(Goksoy and et al., 2004). چيمنتي و همكاران (Chimenti and et al., 2002) و اردم و همكاران (Erdem and et al., 2006) نتيجه گرفتند تنش خشكي در گياه آفتابگردان سبب كاهش وزن هزار دانه و عملكرد دانه ميگردد.
در شرايط كمبود عناصر ريزمغذي فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيداني كاهش يافته و حساسيت گياهان به تنش هاي محيطي افزايش مييابد (Cakmak, 2000). با توجه به نیاز فراوان کشور به دانههای روغنی، توجه به این گیاه ارزشمند می تواند در راستای رفع نیازهای داخلی باشد. از اين رو، بررسی محلول پاشی عناصر ریز مغذی تحت شرایط کم آبی از اهمیت ویژهای برخوردار است. تا كنون تحقيقات زيادي در زمينه تاثير تنش خشكي در گياه آفتابگردان صورت گرفته ولي در مورد كاربرد محلول پاشي عناصر ريز مغذي و بررسي اثرات متقابل آن تحقيقات بسيار اندك است. از اين رو هدف از این تحقیق بررسی تاثیر تنش خشکی و محلول پاشی عناصر ریزمغذی روی، آهن، منگنز بر خصوصیات کمی و کیفی آفتابگردان روغنی رقم هايسان٣٣ بود.
مواد و روش ها
اين آزمايش بهصورت مزرعهاي در سال زراعي 85-1384 در مزرعه تحقيقاتي مرکز تحقيقات کشاورزي استان آذربايجان غربي واقع در شهرستان خوي انجام گرديد. براساس آمار هواشناسي شهرستان خوي، متوسط بارندگي ساليانه اين منطقه 296 ميليمتر بوده و با داشتن زمستانهاي سرد و تابستانهاي گرم و خشک داراي رژيم آب و هوايي نيمه خشک بوده و متوسط درجه حرارت ساليانه آن 12 درجه سلسيوس بود. با توجه به نتايج تجزيه خاك، كلاس بافت خاك مزرعه تحقيقاتي لومي رسي تشخيص داده شد (جدول 1).
تیمارهای آبیاری شامل، I1 (قطع آبیاری در مرحله گرده افشانی) ، I2 (آبیاری کامل هر هشت روز یکبار) و I3 (قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق) به عنوان فاکتور اصلی و مراحل محلول پاشی ریزمغذیها شامل F0 (بدون محلول پاشی)، F1 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق)، F2 (محلول پاشی در مرحله اوايل گرده افشانی) و F3 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق و اوايل گرده افشانی) به عنوان سطوح فاکتور فرعی درنظر گرفته شدند. در این آزمایش هیبرید هایسان ٣٣ مورد استفاده قرار گرفت و عناصر روی، آهن و منگنز از منبع فوسین با غلظت یک در هزار بصورت مجزا از هم جهت جلوگیری از اثرات ضديت حاصل از اختلاط کود محلول پاشی شدند. اولین آبیاری بلافاصله پس از کاشت به روش نشتی بود و آبیاریهای بعدی در فواصل هر ٨ روز یکبار به طریق سیفونی صورت گرفت. نقطه ظرفیت زراعی در هر نمونه گیری با استفاده از استوانههای فلزی تعیین شد. نمونه ها از عمق 0-25 و 25-50 سانتیمتری خاک گرفته شدند. برای اعمال تنش در هر یک از مراحل تعیین شده آبیاری در سیکل بسته انجام گردید تا از اختلاط آب کرتهای اصلی جلوگیری گردد. در مرحله ظهور طبق و گرده افشاني از آبیاری کرت اصلی I3 به مدت دو هفته روز صرف نظر کرده و بعد از اتمام دوره مذکور آبیاری طبق روال طبیعی (هر ٨ روز یکبار) ادامه یافت. در تمام فصل رشد نیز کرت اصلی I2 هر ٨ روز یک بار آبیاری شد. کاشت به صورت هیرم کاری در تاریخ ١٨ خرداد ماه سال ١٣٨٤ انجام شد. برای حصول تراکم مورد نظر و افزایش درصد جوانهزنی میزان بذر بیشتری بصورت کپهای کشت شد و پس از سبز شدن و اطمینان از استقرار کامل گیاهچهها و در مرحله چهار برگی، بوته ها تنک و به یک بوته در هر کپه تقلیل یافت. با در نظر گرفتن سطوح هر يک از عوامل مورد بررسي و تعداد تکرارها، آزمايش داراي 12 تيمار و مشتمل بر 36 واحد آزمايشي بود. ابعاد هر کرت 5Í3 متر مربع، فاصله بین رديف ها 60 سانتيمتر و فاصله روی ردیف ها 25 سانتيمتر در نظر گرفته شد. در مراحل شش و هشت برگی نیز مبارزه با علف های هرز بصورت مکانیکی توسط کارگر انجام شد. در پایان دوره پس از رسیدگی نهایی بعد از حذف اثر حاشیه برداشت به صورت دستی انجام گردید. در اين تحقيق ويژگيهايي از قبيل ارتفاع ساقه، قطر طبق، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، عملکرد روغن و شاخص برداشت مورد بررسي قرار گرفتند. کلیه دادههای به دست آمده توسط برنامه MSTAT-C مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و میانگین ها با آزمون چند دامنه دانکن در سطح احتمال 5 درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
ارتفاع بوته
نتایج نشان داد قطع آبیاری و محلول پاشی برگی عناصر ریزمغذی بر ارتفاع بوته در سطح احتمال ١ درصد معنیدار گردید (جدول 2). بیشترین ارتفاع بوته از آبیاری کامل (I2) به میزان ٢/١٩٣ سانتیمتر بدست آمد. با قطع آبیاری در مرحله گرده افشانی ارتفاع بوته به ٢/١٨٤ سانتیمتر رسید. کمترین ارتفاع بوته از قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق به دست آمد (جدول 3). به نظر میرسد در شرایط تنش به علت کاهش آماس سلولی رشد و تقسیم سلولی و در نهایت ارتفاع گیاه کاهش مییابد. رحیمی زاده و همکاران (Rahimizadeh and et al, 2008) نیز نتایج مشابهی را در گیاه آفتابگردان گزارش کردند. در اثر کاربرد تیمار F3 )محلول پاشي در دو مرحله) و F0 (عدم محلول پاشي) به ترتیب بیشترین و کمترین ارتفاع بوته بدست آمدند (جدول 3). احتمالا عناصر ریز مغذی بویژه آهن با افزایش میزان فتوسنتز ارتفاع گیاه را افزایش داده است. نورآبادی (Norabadi, 2004) نیز گزارش نمود محلول پاشی عناصر ریز مغذی تاثیر معنیداری بر ارتفاع بوته داشت که با نتایج این تحقیق مطابقت دارد.
قطر طبق
با توجه به نتایج جدول تجزیه واریانس مراحل قطع آبیاری و محلول پاشی و اثر متقابل آنها بر قطر طبق معنیدار گردید (جدول 2). نتايج مقايسه ميانگين حاكي از آن بود كاربرد تيمار I2F3 (آبياري كامل و محلول پاشي در دو مرحله) بيشترين قطر طبق را توليد كرد (جدول 4). قطع آبياري در مرحله ظهور طبق و عدم محلول پاشي (I3F0) كمترين قطر طبق را توليد كرد. با توجه با نتايج ميتوان دريافت كه تنش خشكي قطر طبق را كاهش داده است. ﻗﻄﺮ ﻃﺒﻖ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺘﯽ اﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮ اﺟﺰاء ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﻈﯿﺮ ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ در ﻃﺒﻖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﺬارد. ﻣﻈﻔﺮی و ﻫﻤﮑﺎران (Mozaffari and et al., 1997) ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﻃﺒﻖ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ داﺷﺘﻪ و ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف اﺻﻼﺣﯽ آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان اﻧﺘﺨﺎب ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻃﺒﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. به نظر ميرسد مصرف عناصر ريزمغذي در حالت آبياري كامل يك اثر هم افزايي داشته است. صلاحی فراهی و ملكوتي (SalahiFarahani and Malakouti, 2000) گزارش كردند کاربرد منیزیم و روی در آفتابگردان نیز باعث افزايش قطر طبق شد. با توجه به نتايج محلول پاشي با عناصر ريزمغذي در مقايسه با عدم كاربرد آن در شرايط تنش خشكي قطر طبق را بهبود داده است. در اين راستا پژوهش موحدي دهنوی (Movahedi-Dehnavi and Modares-Sanavi, 2006) نشان داد اثر متقابل تنش خشکی و محلول پاشی با روی و منگنز به طور معنی داری قطر طبق را در گلرنگ افزایش داد.
وزن هزار دانه
نتايج جدول تجزيه واريانس نشان داد اثر مراحل قطع آبیاری و محلول پاشی بر وزن هزار دانه در سطح احتمال ١ درصد معنیدار شد (جدول 2). بیشترین وزن هزار دانه از آبیاری کامل (I2) به دست آمد جدول 3). با توجه به نقش مهم آب در فعاليتهاي فيزيولوژيكي گياه، فتوسنتز و ساخته شدن مواد مورد نياز و همچنين انتقال قندها، مواد محلول و مواد پرورده و انتقال مجدد مواد به سمت دانهها بيتاثير نبوده است. از دلايل ديگر كاهش وزن هزار دانه ميتوان به ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ اشاره كرد. بنابرين تنش خشكي با كاهش وزن دانه و افزايش پوكي دانه، باعث كاهش وزن هزار دانه شده است. وزن هزار دانه با محلول پاشی عناصر ريزمغذي در دو مرحله ظهور طبق و اوايل گرده افشانی (F3) و عدم كاربرد آن ((F0 به ترتيب بیشترین و كمترين مقدار وزن هزار دانه را توليد كردند (جدول 3). در اين راستا رحیمی و همکاران (Rahimi and et al, 2004) گزارش کردند افزایش وزن هزار دانه در آفتابگردان با کاربرد عناصر ریزمغذی افزایش یافت. كه با يافتههاي اين تحقيق مطابقت دارد. سادانا و ناییار (Sadana and Nayyar, 1991) نيز افزایش وزن هزار دانه گندم را به مصرف منگنز نسبت دادند.
تعداد دانه در طبق
نتايج جدول تجزيه واريانس حاكي از آن بود كه اثر مراحل قطع آبیاری و محلول پاشی بر تعداد دانه در طبق به ترتيب در سطح احتمال ٥ و 1 درصد معنی دار شد. همچنين اثر متقابل اين دو عامل نيز در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گشت (جدول 3). با توجه به نتايج بدست آمده ميتوان دريافت كه تنش خشكي در مرحله ظهور طبق و اوايل گرده افشاني تعداد دانه در طبق را كاهش داد. ﺑﺮوز ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و رﯾﺰش آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻨﺒﻊ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰی ﮔﯿﺎه و اﻓﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻧﺰﯾﻢ ﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﯽ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﻠﺪﻫﯽ و ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﯽ ﮐﻤﺒﻮد آب ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن داﻧﻪ ﻫﺎی ﮔﺮده و ﮐﻼﻟﻪ ﻣﺎدﮔﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺧﺘﻼل در ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺸﺮات ﻣﯽﺷﻮد. ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺬﮐﻮر در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺖ ﺗﻌﺪاد ﮔﻠﭽﻪﻫﺎی ﺑﺎرور ﺳﻄﺢ ﻃﺒﻖ ﻣﯽﮔﺮدد. نتايج مقايسات ميانگين نشان داد كه محلول پاشي در تمامي حالت در شرايط آبياري كامل (I2F1، I2F2و (I2F3 تعداد دانه در طبق را به طور معنيداري افزايش دادند (جدول 4). اين نتيجه نشان داد كاربرد محلول پاشي در شرايط آبياري كامل اثر هم افزاي مثبتي بر تعداد دانه در طبق داشت. به عبارت ديگر در شرايط رطوبتي مناسب جذب و انتقال ريزمغذيها در گياه با سهولت بيشتري صورت گرفته و تاثير بهتر ريزمغذيها بر تعداد دانه در طبق در شرايط عدم تنش منطقي به نظر ميرسد. همچنين نتايج حاصله نشان داد محلول پاشي باعث تعديل اثر تنش شده و مقاومت گیاه را تا حدی افزایش داده است. در اين رابطه ميتوان اذعان داشت كه طيف وسيعي از اختلالهاي مولكولي كه منجر به ايجاد آسيب هاي فيزيولوژيك در گياهان تحت تنش مي شوند را مي توان ناشي از توليد راديكالهاي فعال و مخرب اكسيژن دانست(Rahimizadeh and et al, 2008). يونهاي فلزي همچون آهن، روي، منگنز به عنوان كوفاكتور در ساختمان بسياري از آنزيمهاي آنتي اكسيدانت مشاركت داشته و تحت شرايط تنش خشكي اين عناصر فعاليت آنزيمهاي آنتي اكسيدانت را افزايش داده و لذا حساسيت گياه را به تنش خشكي كاهش داده است. همچنين در شرايط كاربرد عناصر ريزمغذي اختصاص مواد فتوسنتزي به دانه نيز بهود يافته است. رحيمي زاده و همكاران (Rahimizadeh and et al, 2008) گزارش كردند كاربرد عناصر ريزمغذي آهن و روي در شرايط تنش خشكي نسبت به تيمار شاهد (عدم مصرف كود ريزمغذي) تعداد دانه در طبق را 22 درصد افزايش داد. همچنين ميرزاپور (Mirzapour and et al., 2005) به نتايج مشابهي در گياه آفتابگردان دست يافتند. كه با نتايج اين تحقيق مطابقت دارد. ساير محقيقن نيز نتايج مشابهي را گزارش كردند(Yari and et al., 2005; Baybordi, 2004 ).
عملکرد بیولوژیک
نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین تیمارهای آبیاری از نظر عملکرد بیولوژیکی اختلاف بسیار معنیداری در سطح احتمال ١ درصد وجود داشت (جدول 2). بیشترین میزان عملکرد بیولوژیکی را تیمار آبیاری کامل (I2) به میزان 19/١٠ تن در هکتار داشت و کمترین عملکرد بیولوژیکی نیز در تیمار قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق (I3) به میزان 25/٨ تن در هکتار به دست آمد (جدول 3). ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ ﻣﺎدة ﺧﺸﻚ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺗﺪاوم ﻛﻤﺘﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﺎراﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮردرﻳـﺎﻓﺘﻲ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﺎدة ﺧﺸـﻚ ﮔﺮدﻳـﺪ. قطع آبياري در مرحله ظهور طبق در مقايسه با مرحله اوايل گرده افشاني عملكرد بيولوژيك را بيشتر تحت تاثير قرار داد هر چند كه تفاوت معنيداري بين اين دو تيمار مشاهده نشد. دراين رابطه ميتوان گفت كه تاثير تنش در مراحل ابتدايي و رشد سريع گياه در مقايسه با مراحل پاياني رشد بيشتر است. و اين امر شايد دليل عملكرد بيولوژيكي پايين تر در گياهان تحت تنش در مرحله ظهور طبق باشد.
اوسبورن و همکاران (Osborn and et al., 2002) گزارش كردند عملکرد بیولوژیکی در اثر وقوع تنش رطوبتی در گياه ذرت کاهش يافت. موحدي دهنوی (Movahedi-Dehnavi and Modares-Sanavi, 2006) گزارش كرد كه محلول پاشی با عناصر روی و منگنز عملکرد بیولوژیک را در گلرنگ افزایش داد. كه با نتايج اين تحقيق همخواني دارد. اثر مراحل تغذیه برگی نیز برعملکرد بیولوژیکی در سطح ١ درصد معنی دار بود (جدول 2). با تغذیه برگی در دو مرحله (F3) بیشترین عملکرد بیولوژیکی به میزان ٩/٩ تن در هکتار حاصل شد که با تیمار محلول پاشی در مرحله ظهور طبق (F1) اختلاف معنیداری نشان نداد. کمترین میزان عملکرد بیولوژیکی نیز در تیمار بدون محلول پاشی (F0) با ٥/٨ تن در هکتار مشاهده گردید (جدول 3). به نظر ميرسد عناصر ریزمغذی با افزایش میزان فتوسنتز و بهبود دوام سطح برگ باعث افزایش عملکرد بیولوژیکی میگردند. در بررسي ماسونی و همکاران (Masani and et al., 1996) اثرات کمبود عناصري همچون آهن، منگنز، سولفور و منیزیم در گياه آفتابگردان، ذرت، گندم و جو به علت كاهش غلظت کلروفیل برگ عملکرد بيولوژيك کاهش یافت. كه با يافته هاي اين تحقيق مطابقت دارد.
عملکرد دانه
نتايج جدول تجزيه واريانس حاكي از آن بود كه اثر مراحل قطع آبیاری و محلول پاشی و همچنين اثر متقابيل بين آنها بر عملكرد دانه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد. (جدول 2). با توجه به نتايج مقايسه ميانگين اثرات متقابل بيشترين و كمترين عملكرد دانه در اثر كاربرد تيمارهاي I2F3 (آبياري مطلوب و محلول پاشي در دو مرحله) و I3F0 (قطع آبياري در مرحله ظهور طبق و عدم محلول پاشي) به ترتيب با 17/6 و 16/2 تن در هكتار بدست آمد (جدول 4). ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﺘﻌﺎدل آب ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻤﻮ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻠﺪﻫﯽ و داﻧﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان ﻣﯽﮔﺮدد. زﯾﺮا ﮐﻪ ﻃﯽ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ دو ﺟﺰء ﻣﻬﻢ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ (ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ در ﻃﺒﻖ و وزن ﺻﺪ داﻧﻪ) ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد. در ﺿﻤﻦ آﺑﯿﺎری ﮐﺎﻓﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ روﯾﺸﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎ و ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﮔﯿﺎه ﻣﯽﺷﻮد. به نظر مي رسد كاهش دوره پر شدن دانه و پيري زود رس عملكرد دانه را كاهش داده است.
با اعمال تنش در مرحله ظهور طبق و گلدهی کامل، ازآسیمیلاسیون CO2 و هدایت روزنهای برگهای آفتابگردان کاسته میشود. تنشهای رطوبتی شدید نیز ظرفیت کربوکسیلاسیون و تولید ریبولوز بی فسفات (RUBP) را محدود میسازد. از دلايل ديگر افت عملكرد ميتوان به ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺟﺎری و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺠﺪد ﻣﻮاد ﻃﯽ دوره ﭘﺮ ﺷﺪن داﻧﻪ اشاره كرد. ﻣﻈﺎﻫﺮی ﻟﻘﺐ و ﻫﻤﮑﺎران (Mazaheri lagab and et al., 2002) در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رژﯾﻢ آﺑﯿﺎری ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺿﻤﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎ و ﭘﯿﺮی زودرس آﻧﻬﺎ، ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ ﻧﯿﺰ ميگردد. تيمار هاي I2F1 و I2F3 در يك گروه آماري قرار گرفتند، به عبارت ديگر با يك بار محلول پاشي مي توان به عملكرد بالايي دست يافت. با توجه به نتايج بدست آمده تنش در هر دو مرحله (ظهور طبق و گرده افشاني) در مقايسه با آبياري مطلوب (تيمار شاهد) به طور بسيار معنيداري عملكرد دانه را كاهش داد. همچنين با توجه به نتايج جدول مي توان گفت كاربرد ريزمغذي ها اثر تنش كم آبي را تعديل كرده و اثر مثبتي بر عملكرد دانه داشته است. تاثیر عناصر ریزمغذی بر عملکرد دانه به این صورت توجیه میگردد که این عناصر با افزایش میزان فتوسنتز و بهبود دوام سطح برگ باعث افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی میگردند. منگنز در فرايند فتوسنتز، سنتز كربوهيدراتها و متابوليسم چربيها نقش دارد. منگنز همچنين يك عنصر ضروري در سنتز پروتئينها به شمار ميرود و اثرات اين عنصر در افزايش عملكرد دانه در گياهان مربوط به نقش اين عنصر در فعاليت آنزيمها است. وجود روی در فعالیت اکسینها و سنتز پروتئین، تولید دانه و سرعت تکامل گیاه ضروری است (Lotfelahi and et al., 1998). روی علاوه براین، در احیاء مواد و تنظیم آب گیاه نیز دخالت دارد. کمبود آهن نيز به دلیل نقصان تولید کلروفیل در برگ موجب کلروز در برگ های جوان می شود. با توجه به مطالب عنوان شده وجود اين عناصر ريز مغذي ميتواند عملكرد را تحت تاثير قرار دهد. رحيمي زاده و همكاران (Rahimizadeh and et al, 2008) نشان داند در شرايط بدون تنش مصرف ريزمغذي ها تاثير بيشتري بر عملكرد دانه داشت كه با يافتههاي اين تحقيق مطابقت دارد. آنها همچنين اذعان داشتند در شرايط تنش و عدم تنش كاربرد عناصر آهن، روي و مس به ترتيب توانست عملكرد دانه را 32 و 61 درصد نسبت به تيمار شاهد افزايش دهد. موحدي دهنوی (Movahedi-Dehnavi and Modares-Sanavi, 2006) نشان داد محلول پاشی منگنز روی گلرنگ به طور معنی داری عملکرد دانه را از 1040 به 1450 کیلو گرم در هکتار (40%) افزایش داد. در گزارش ديگري سپهر و ملکوتی (Sepehr and Malakouti, 1998) گزارش کردند که با مصرف بهینه کودهای میکرو عملکرد دانه آفتابگردان افزایش یافت كه با يافتههاي اين تحقيق مطابقت دارد. به نظر ميرسد محلول پاشي عناصر ريز مغذي عناصر با افزایش میزان فتوسنتز و بهبود دوام سطح برگ باعث افزایش عملکرد دانه شده است. همچنين در شرايط عدم تنش به دليل سهولت جذب و انتقال عناصر ريز مغذي تاثير آن بر عملكرد دانه چشمگير بوده است. دليل پايين بودن عملكرد دانه را مي توان به پايين بودن قطر طبق، تعداد دانه در طبق و بالا بودن درصد پوكي در تيمار I3F0 (قطع آبياري در مرحله ظهور طبق و عدم محلول پاشي) نسبت داد. تنش كم آبي در مرحله اوايل گرده افشاني و ظهور طبق ميزان عملكرد دانه را كاهش داد. محققين زيادي اثر تاثير منفي و معني دار تنش خشكي را بر عملكرد و اجزائ عملكرد آفتابگردان بويژه در مراحل ظهور طبقها، گلدهي و شيري شدن دانهها را گزارش كرده اند (Goksoy and et al., 2004; Karaata, 1991). كه با نتايج اين تحقيق همخواني دارد.
عملکرد روغن
نتايج نشان داد مراحل قطع آبیاری و تغذيه برگي در سطح 1 درصد و همچنين اثر متقابل بين آنها در سطح 5 درصد معنيدار شد (جدول 2). مشابه با عملكرد دانه بیشترین عملکرد روغن در اثر كاربرد تیمار I2F3 (آبياري مطلوب و محلول پاشي در مرحله اوايل گرده افشاني و ظهور طبق) بود، که با تیمار I2F1 (آبياري مطلوب و محلول پاشي در مرحله ظهور طبق) در یک گروه آماری قرار گرفت. کمترین عملکرد روغن در اثر كاربرد تيمار I3F0 (قطع آبياري در مرحله ظهور طبق و عدم محلول پاشي) بدست آمد (جدول 4). به عبارت ديگر تنش خشكي و عدم محلول پاشي تاثير بسيار منفي در كاهش عملكرد روغن داشت. به نظر ميرسد آﺑﯿﺎری ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﻓﺰاﯾﺶ وزن داﻧﻪﻫﺎ و ذﺧﯿﺮه روﻏﻦ ﮐﺎﻓﯽ در آﻧﻬﺎ ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﮔﺮدد. با توجه به بالا بودن بسياري از صفات مورد مطالعه بويژه عملكرد دانه در تيمار I2F3 و I2F1و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﻋﻤﻠﮑﺮد روﻏﻦ آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ، بالا بودن عملكرد روغن منطقي به نظر ميرسد. با توجه به عدم معنيدار شدن درصد روغن (داده ها نشان داده نشده است) همبستگي عملكرد دانه نسبت به درصد روغن تاثير بيشتري در عملكرد دانه داشته است. با دقت در نتايج مي توان اذعان داشت تاثير محلول پاشي در تعديل اثر تنش كم آبي مثبت بوده است. روي و منگنز و آهن محلول پاشي شده احتمالا بر روي فتوسنتز و آنزيمهاي موجود در مسير متابوليك تبديل مواد فتوسنتزي به انرژي و مواد ذخيرهاي دانه اثر مثبت گذاشته بنابراين عملكرد روغن را افزايش داده است. همچنين نقش منگنز در متابوليسم چربيها بسيار كليدي است. طبق گزارشات رحيمي و همكاران (Rahimizadeh and et al, 2008) كاربرد عناصر ريز مغذي عملكرد روغن گياه آفتابگردان را 38 درصد نسبت به تيمار شاهد افزايش داد. در تحقيقي ديگر سپهر و ملكوتي (Sepehr and Malakouti, 1998) کاربرد سولفات روی عملکرد روغن آفتابگردان را بطور معنیداری افزایش داد. كه با نتايج اين تحقيق همخواني دارد.
نتيجه گيري كلي
تاثير تنش خشكي و محلول پاشي عناصر ريزمغذي بر همه صفات مورد بررسي معنيدار بود. تنش خشكي در مقايسه با آبياري مطلوب تمامي صفات مورد مطالعه را كاهش داد. اثر مثبت كاربرد محلول پاشي برروي ارتفاع بوته، قطر طبق، عملكرد و اجزاء عملكرد كاملا مشهود بود.
محلول پاشي با عناصر ريز مغذي توانست اثرات سوء تنش خشكي را كاهش دهد. در نهايت از نتايج بدست آمده مي توان چنين استنباط كرد كه محلول پاشي عناصر ريز مغذي آهن، روي و منگنز در شرايط تنش خشكي تحت شرايط مناطق خشك و كم آب نقش قابل ملاحظهاي در كاهش اثرات سوء تنش خشكي و بهبود عملكرد و اجزاي عملكرد آفتابگردان داشته است.
جدول 1- خصوصيات فيزيكو شيميايي خاك
Table 1. Soil physical and chemical properties
منگنز قابل دسترس | روي قابل دسترس | آهن قابل دسترس | پتاسيم قابل دسترس | فسفر قابل دسترس | نيتروژن كل | كربن آلي | اسيديته | هدايت الكتريكي | كلاس بافت خاك | ||
Mn (ava) p.p.m | Zn (ava) p.p.m | Fe (ava) p.p.m | K (ava) p.p.m | P (ava) p.p.m | Total N (%) | Organic carbo (%) | pH | EC (dS m-1) | Texture | ||
3.66 | 0. 5 | 4.95 | 180 | 4 | 0.075 | 0.81 | 7.7 | 1.24 | لومي رسي | ||
جدول 2- تجزيه واريانس صفات اندازه گيري شده در آفتابگردان رقم هايسان 33
Table 1- analysis of variance for measured traits in hysun 33 cultivar of sunflower
oil yield عملكرد روغن | seed yield عملكرد دانه | Biological yield عملكردبيولوژيك | Seed per capitulum تعداد دانه در طبق | weight of 1000 seeds وزن هزار دانه | capitulum diameter قطر طبق | Plant height ارتفاع بوته | d.f درجه آزادي | S.O.V (منابع تغييرات) |
4.52** | 19.19** | 11.24** | 489676.86* | 77.91** | 15.04* | 1596.63** | 2 | Irrigation ( آبياري) |
1.39** | 6.59** | 3.54** | 201505.66** | 106.25** | 25.64** | 2107.85** | 3 | Foliar application محلول پاشي)) |
0.08* | 0.42** | 0.18 | 30086.97** | 5.55 | 3.07** | 25.04 | 6 | Irrigation × Foliar application (آبياري ×( محلول پاشي |
0.06 | 0.27 | 1.19 | 1018.11 | 7.12 | 0.69 | 63.03 | 2 | Rep. تكرار)) |
0.06 | 0.37 | 0.33 | 35164.81 | 16.76 | 1.73 | 82.07 | 4 | Errora خطاي الف |
0.3 | 0.74 | 0.32 | 6900.64 | 9.76 | 0.5 | 61.34 | 18 | Errorb خطاي ب |
8.07 | 6.51 | 6.17 | 8.69 | 5.07 | 4.21 | 4.29 |
| C.V(%) ( ضریب تغییرات) |
**و* به ترتيب معني دار در سطح 1 و 5 درصد.
and *: significance at the P value of 0.01 and 0.05, respectively **
|
|
Table 2- Means comparison of main effects on the some traits in hysun 33 cultivar of sunflower
Biological yield (t/ha) عملكرد بيولوژيك (تن در هكتار) | weight of 1000 seeds وزن هزار دانه | Plant height (cm) ارتفاع بوته (سانتي متر) | Irrigation ( آبياري) |
9.2b | 66.21a | 184.2a | I1 (قطع آبياري در مرحله گرده افشاني) |
10.19a | 66.22a | 193.2a | I2 (آبياري مطلوب) |
8.2b | 52.33b | 170.3b | I3 (قطع آبياري در مرحله ظهور طبق) |
|
|
| Foliar application (محلول پاشي) |
8.47b | 57.51c | 165.9d | F0 (عدم محلول پاشي) |
9.56a | 61.97b | 189.9b | F1 (محلول پاشي در مرحله ظهور طبق) |
8.95b | 61b | 174.4c | F2 (محلول پاشي در مرحله اوايل گرده افشاني) |
9.87a | 65.87a | 200a | F3 (محلول پاشي در هر دو مرحله ) |
در هر ستون ميانگن هاي داراي حداقل يك حرف مشترك، اختلاف آماري معني داري در سطح 5 درصد ندارند.
.Means followed by the same letter in each column are not significantly different at 5% of probability level
جدول 4- مقايسه ميانگين اثرات متقابل دوجانبه بر تعدادي از صفات مورد مطالعه در آفتابگردان رقم هايسان33
Table 3- Means comparison of two way intraction on the some traits in hysun 33 cultivar of sunflower
oil yield (t/ha) عملكرد روغن (تن در هكتار) | seed yield (t/ha) عملكرد دانه (تن در هكتار) | seed per capitulum تعداد دانه در طبق | capitulum diameter (cm) قطر طبق (سانتي متر) | I × F (interaction) |
1.34fgh | 2.73gh | 626.3f | 15.49ef | I1F0 |
2.36cd | 4.97cd | 1084.33bc | 16.82cd | I1F1 |
1.62f | 3.34f | 708.3f | 16.57de | I1F2 |
2.42cd | 5.07c | 1056.3c | 16.98cd | I1F3 |
2.25d | 4.52d | 1051.66c | 15.22f | I2F0 |
2.79ab | 5.74ab | 1216.33a | 18.54b | I2F1 |
2.63bc | 5.58b | 1253.77a | 17.77bcd | I2F2 |
2.95a | 6.17a | 1241.33a | 20.86a | I2F3 |
1.06h | 2.16i | 644f | 13.29g | I3F0 |
1.5fg | 3.19fg | 866.33de | 17.5bcd | I3F1 |
1.26gh | 2.61hi | 737ef | 15.08f | I3F2 |
1.92e | 3.98e | 997cd | 17.95bc | I3F3 |
در هر ستون ميانگن هاي داراي حداقل يك حرف مشترك، اختلاف آماري معني داري در سطح 5 درصد ندارند.
.Means followed by the same letter in each column are not significantly different at 5% of probability level
I1 (قطع آبیاری در مرحله گرده افشانی) ، I2 (آبیاری کامل هر هشت روز یکبار) و I3 (قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق)، F0 (بدون محلول پاشی)، F1 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق)، F2 (محلول پاشی در مرحله اوايل گرده افشانی) و F3 (محلول پاشی در مرحله ظهور طبق و اوايل گرده افشانی)
منابع مورد استفاده
References
ü Baybordi, A.2004.Effect of Fe, Mn, Zn and Cu on the quality and quantity of wheat under salinity stress. J.Water and Soil Sci. 17:140-150. (in Persian)
ü Cakmak, I., Kalayci, M., Brauni, H. J, Kilinc, Y. and Yilmaz, A. 1999. Zn deficiency as a practical problem in plant and human nutriation in turkey: A Nato- Science for stability project. Field Crop Res. 60:175-188.
ü Cakmak, I. 2000. Possible roles of zinc in protecting plant cells from damage by reactive oxygen species. New phytol. 146: 85-200.
ü El-foly, M.M., and E .A .Abou El-nour. 1998. Registeration and use of foliar fertilizers in Egypt .pp: 1-5.
ü Chimenti, C. A., J. Pearson and A.J. Hall. 2002. Osmotic adjustment and yield maintenance under drought in sunflower. Field Crop Res. 75: 235-246.
ü Erdem, T., Y. Erdem, A. H. Orta and H. Okursoy. 2006. Use of a crop water stress index for scheduling the irrigation of sunflower (Helianthus annuus L.) Turk. J. Agric. For., 30: 11-20.
ü Ghafari, M. and Pashapur, H. 2006. Evaluation of variety of and inbreed lines of sunflower for drought tolerance. Scientific and Application of oil plant industrial Congress, Tehran, Iran. (In Persian).
ü Goksoy, A.T., Demir, A.O., Turan, Z.M. and Da ustu, N. 2004.Responce of sunflower to full and limited irrigation at different growth stages. Field Crop Res. 87: 167-187.
ü Goksoy, A. T., A. O. Demir, Z. M. Turan and N. Dagusta. 2004. Response of sunflower (Helianthus annuus L.) to full and limited irrigation at different growth stages. Field Crops Res. 87: 167-178.
ü Karaata, H. 1991. Water-production function of sunflower under kirklareli condition. Journal of Atathurk Village Affair Research Institute, 25:92pp.
ü Hemmati, B. 2001. Effects of foliar application of micro nutrients on the potato yield. Fifth Iranian Congress of Agronomy. P, 376 (in Persian)
ü Lewis, R. B., E. A. Hiller and W. R. Jordan. 1974. Susceptibility of grain sorghum to water deficient at three growth stage, Agron. J. 66: 598-591.
ü Lotfelahi, M. and Malakoti, M. J.1998. Reduction of nitrogen fertilizer application and grain protein increased by foliar application. The first national congress of reducing pesticides and fertilizers in agriculture. Ministry of Agriculture. Karaj. P,7.
ü Malakouti, M. J. M, Esmaili, A. Sepehr, and A. Golchin. 2001. Effects of Mg, Fe, Mn and Zn fertilizer on qualiy and quantity traites of sunflower. Optimum nutriation of oil seeds. (procendings). P, 237-242 (in Persian)
ü Malakouti, M. J. and V. A. H. Ziaeyn. 2000. Foliar application the method to increasing fertilizer efficiency for achieving sustainable agriculture. Technical Publications Department of Agricultural Extension. P, 23 (in Persian)
ü Masoni , A ,.A.Evacoli , and M . Mavoti .1996. Spectral of leaves deficient in iron, sulphur, magnesium and manganese .Agron .J. 88(6): 937 – 943.
ü Malakouti, M.J. and Sepehr, 2004. Optimize nourishment for oil seeds (effective step to attained oil independence in country) .Khaniran press, Tehran.464p. (in Persian)
ü Mazaheri lagab, H. F. Nori, H. Zare-Abyaneh, V. M. and Vafai, H. 2002. Effect of supplemental irrigation on important agronomic traits of three cultivar of sunflower (Helianthus annuus L.) in dryland farming. Journal Of Agriculture Research, Vol, 3, No, 1: 31-44.
ü Mirzapour, M.H., Kouchebaghi, A.H., Vakil, R. and Naeini, M.R.2005. Effect of using iron chelate on the growth and yield of sunflower variety Rackord in saline calcareous soils in Ghom. 1th oil seeds internatial Congress, Gorgan, (in Persian)
ü Movahedi Dehnavi, M. S. A. M. Modares-Sanavi, 2006. Effect of foliar pplication of Zn and Mn on yield and yield components of safflower cultivars of winter drought in the Esfahan region. Journal of Agriculture and Natural Resources, No 5,Vol: 13. (in Persian)
ü Mozaffari, K. Arshi, Y. and Zeynali-Khangah, V. H.1997. Effect of droght stess in some of morphological traits and yield component of sunflower (Helianthus annuus L.).Seed and Plant Journal. Vol, 12.No, 3: 24-33. (in Persian)
ü Nissanka, S. P., M. A. Dixon and M. Tollenaa 1997. Canopy gas exchange response to moisture stress in oil and new maize hybrid, Crop Sci.37: 172-181.
ü Norabadi, A. 2004. Effect of planting date and foliar application of micro nutrients on yield and yield component on Azargol cultivar of sunflower. M. Sc Thesis in Agronomy, Islamic Azad University, Dezfool branch. P, 106 (in Persian)
ü Osborne, S.L., Schepers, J.S., Franas, D.D., and Schlemmer, M.R. 2002. Use of spectral radiance to in- season biomass and grain yield in nitrogen and water-stressed corn. Crop Sci. 42:165-169.
ü Oman, A., Hibi, D., Akbarbujar, M. M. and Khodabande, N. 2006. Antioxidants enzymes and index to selection different genotype of sunflower for drought tolerance. Iran J. Agron. Plant breed. 1: 1-12. (in Persian).
ü Rahimi, M. M., D. Mazaheri, and Z. Tahmasebi. 2004. Effect of micronutrients Zn and Fe on yield and yield component in sunflower cultivars. Pajohesh Va Sazandegi journal. No, 64: 16-20 (in Persian)
ü Rahimizadeh, M. M, Kashani, A. Zareh Feyzabadi, A. Madani, and H. Soltani. 2008. Effect of micronutrients fertilizer on sunflower growth and yield in droght stress condition. EJCP., vol.(3)1:57-72 (in Persian)
ü Reddy, A. R., K. V. Chaitanya and M. Vivekanandan. 2004. Drought induced responses of photosynthesis and antioxidant metabolism in higher plants. J. Plant Physiol. 161: 1189-1202.
ü Sadana, U.S, and C.K.Nayyar.1991.Response of wheat on manganese – deficit soils to the methods and rates of manganese sulphate application .Fertilizer News .36:55 – 57.
ü Salahi Farahi, M. and V. M. J. Malakouti. 2000. Eeffects of some nutrient on sunflower yield in Gonbad Kavoos. Soil and Water Sciences Journal. Vol, 12. No, 13: 93-104 (in Persian)
ü Sepehr, A. and V. M. G. Malakouti. 1998. Effect of K, Mn, S and micronutrients on yield enhancement and improve quality of sunflower. M. Sc Thesis in Soil science, Tarbiat Modarres University. 95. P.(in Persian)
ü Sepehri, A. S. A. M. Modares- Sanavi, B. Garayazi, and V, Y. Yamani. 2002. Effect of water deficiency and different level of nitrogen on growth and development stage, yield and yield component of corn. Journal of Crop Science. Vol, 4. No, 3: 184-201 (in Persian)
ü Sepehr, A. and Malakouti, M.J. 2001. Necessaries of optimized fertilizer using for increasing yield and improved quality of sunflower. Technical J, No. 102, Agriculture educational publication, Tehran. (in persian)
ü Sepehr, A., Rasuli Sedghiani, M.H. and Malakouti, M.J. 2004. Effect of different resource of potassium and micronutrient fertilizers on quality and quality increasing in sunflower. Optimaized nourishment of oil grains. Khaniran press, Tehran. (in Persian).
ü Singh, O. M. and P. C. Gupta.2003. Effect of sowing date and irrigation levels on physiological arameters in relation to grown of spring sunflower (Helianthus annuus L.). Ind. J. Agric. Sci. 73: 169-171.
ü Sionit, N. 1977. Water status and yield of sunflower (Helianthus annuus L.) subjected to water stress during four stage of development. J. Agric. Sci. (Camb). 89: 663-666.
ü Yari, L., Modares, M.A. and Sorushzadeh, A. 2005. The effect of foliar application of Mn and Zn on qualitative characters in five spring sanflower cultivars.J. Water and Soil Sci. 18:143-151. (in Persian)