Analyzing Media Literacy and the Effectiveness of the Field Of Study, In Order To Improve Management and Policy-Making (Students of Medical, Engineering and Human Sciences of Razi University of Kermanshah Medical Sciences)
Subject Areas : Media ManagementFarzaneh Zolfaghari fard 1 * , Aliasghar kia 2
1 - کارشناس ارشد ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 - Professor of Allameh Tabatabai University
Keywords: Skills Training, Management and Policy Making, Media Language, Media literacy, students,
Abstract :
In today's era, when the media is one of the main factors of education, cultural identity, control and behavior change, it is necessary to know about the state of media literacy of different classes, especially students, in order to strengthen and promote media literacy and management and policy making. The main goal is to analyze the effectiveness of the field of study and investigate the media literacy status (medical, engineering and humanities students of Razi University of Kermanshah Medical Sciences). For this purpose, 5 hypotheses were formulated; the statistical population includes all students of medical, engineering and humanitarian sciences of the University of Medical Sciences and Razi University of Kermanshah in the academic year 2008-2009, which were 7142 people. The sample size was calculated by Cochran's formula, 365 people. Therefore, we completed 365 questionnaires using survey and stratified probability sampling method. The most important results are: - Most of the students of this research have average media literacy. - There is a significant relationship between students' field of study and the level of media literacy. - There is no significant relationship between students' field of study and the level of media literacy skills. - There is a significant relationship between students' field of study and the level of skill in media language. It is possible to increase the ability of analysis and interpretation and critical thinking in planning and policy-making, just as humanities students have received more non-media education in this field and have relatively more background and media literacy.
_||_
واکاوی سواد رسانهای و اثربخشی رشتهی تحصیلی، در راستای بهبود مدیریت و سیاستگذاری
(دانشجویان علوم پزشکی، مهندسی و انسانیِ دانشگاه رازی و علوم پزشکی کرمانشاه)
چکیده
در عصر حاضر که رسانهها یکی از عوامل اصلی آموزش، هویت فرهنگی، کنترل و تغییر رفتار هستند، آگاهی از وضعیت سواد رسانهای اقشار مختلف، بخصوص دانشجویان، جهت تقویت و ارتقا سواد رسانهای و مدیریت و سیاستگذاری ضرروی مینماید. هدف اصلی، واکاوی اثربخشی رشتهی تحصیلی و بررسی وضعیت سواد رسانهای (دانشجویان علوم پزشکی، مهندسی و انسانیِ دانشگاه رازی و علوم پزشکی کرمانشاه) است. بدین منظور 5 فرضیه تدوین شد؛ جامعهی آماری شامل کل دانشجویان علوم پزشکی، مهندسی و انسانی دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه رازی کرمانشاه در سال تحصیلی 98-99 است که 7142 نفر بودند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران، 365 نفر محاسبه شد. بنابراین با استفاده از روش پیمایش و نمونه گیری از نوع احتمالی طبقه ای، 365 پرسشنامه را تکمیل کردیم. که مهمترین نتایج عبارتند از:
- اکثر دانشجویان این پژوهش دارای سواد رسانهای متوسط میباشند.
- بین رشتهی تحصیلی دانشجویان و میزان برخورداری از سواد رسانهای رابطه معناداری وجود دارد.
- بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان برخورداری از مهارتهای سواد رسانهای رابطه معناداری وجود ندارد.
- بین رشتهی تحصیلی دانشجویان و میزان مهارت در آشنایی با زبان رسانهها رابطهی معناداری وجود دارد.
میتوان در برنامهریزیها و سیاستگذاریها، توانایی تحلیل و تفسیر و تفکر انتقادی را افزایش داد همانگونه که دانشجویان علوم انسانی در این زمینه آموزش غیررسانهای بیشتر دیدهاند و پیشزمینه و سواد رسانهای نسبتا بیشتری دارند.
واژههای كليدي: دانشجویان، زبان رسانهها، سواد رسانهای، مدیریت و سیاستگذاری، آموزش مهارتها.
مقدمه
امروزه در جهانی زندگی میکنیم که رسانهها ما را از هر سو احاطه کردهاند. فضای پیرامونی، سرشار از اطلاعات و اخبار جدیدی است که هر لحظه بر زندگی ما تأثیر میگذارند. در چنین فضایی، سواد رسانهای1 کمک میکند تا چگونگی استفاده از رسانهها و منابع اطلاعاتی آنها را یاد بگیریم. اینکه از بین اطلاعات ارائه شده توسط رسانهها چه مطالبی را انتخاب و چه مطالبی را کنار بگذاریم به دانش رسانهای ما بر میگردد. این فرآیند مستلزم دستیابی به سطح معقولی از مهارتها و دانشی است که بر پایه آن بتوان رابطهی فعالتری در ارتباط با رسانهها در پیش گرفت و از حالت رابطهی انفعالی و یکسویه با رسانهها خارج شد (طلوعی، 1391: 11-12). بهطور دقیقتر پاتر میگوید: «سواد خواندن»، «سواد بصری»، «سواد کامپيوتری» معادل «سواد رسانهای» نيستند، در مقابل صرفا اجزای سازنده آن هستند ... سواد رسانهای فراتر از اين توانايیهای ويژه است. چيزی است عمومیتر؛ سواد رسانهای مجموعهای از چشم اندازهاست که ما به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آن بهرهبرداری میکنيم تا معنای پيامهايی را که با آنها مواجه میشويم تفسير کنيم (پاتر، 1391: 17).
شایان ذکر است که اغلب ما فکر میکنیم که در حوزه رسانه باسواد هستیم میدانیم چگونه با رسانهها مواجه شویم و از آنها اطلاعات بگیریم و چگونه با آنها سرگرم شویم اما آیا واقعا ما در حوزهی رسانه، فردی با سواد محسوب میشویم؟ واقعیت این است که ما و دنیای واقعی چنان مغلوب دنیای رسانهای هستیم که به ندرت میتوانیم واقعیت را از مجاز تمییز دهیم. پیامهای رسانهای اغلب چندین لایه دارند و همیشه آنطور که به نظر میرسند نیستند ... وقتی از سطح بالایی از سواد رسانهای برخوردار باشیم، در واقع نقشهی روشنی در دست داریم که کمک میکند در جهان رسانهای راه را بهتر پیدا کرده، تجارب و اطلاعات مفیدی کسب کنیم، گرفتار جزر و مد پیامهای رسانهای نشده و بتوانیم با تسلط بر این پیامها، هوشیارانه کنترل زندگی خود را به دست گیریم (پاتر، 1391: 10). همچنان که شکرخواه میگوید: در دنیای معاصر خواه ناخواه در شرایط اشباع رسانهای زندگی میکنیم ... آگاهی از اینکه در فضای رسانهای چه مقدار در معرض رسانههای مختلف دیداری، شنیداری و نوشتاری واقع شده و چه بهرههای از آنها اخذ میکنیم از مباحث حائز اهمیت و روزآمد تلقی شده است (شکرخواه، 1386: 29).
اهمیت مساله
در عصری که رسانهها همهجا را تحت پوشش و تسلط خود قرار دادهاند و اصطلاحاتی چون کلبه الکترونیک و دهکده جهانی مک لوهان به واقع قابل مشاهده است و روز بهروز بر تعداد رسانهها افزوده میشود، بالطبع علاوه بر مزایای فراوان، مسائلی نیز ایجاد شده است. خواه ناخواه همهی افراد با مسائل نوین جهانی شدن درگیرند و مجبور به تطابق و هماهنگ کردن خود با رسانهها که ابزارها و مجراهای (و در برخی موارد خود محتوا و پیام هستند) ارتباطی در کلبهی الکترونیکاند میباشند. سواد رسانهای یکی از مهمترین مؤلفههایی است که در سیاستگذاریهای رسانهای و ارتباطی در نیم قرن اخیر توسط کشورهای مختلف برای تحقیق، تحلیل، آموزش و آگاهی از تأثیرات رسانهای بر روی اقشار مختلف جامعه به کار رفته است، چرا که رسانه یکی از ابزارهای مؤثر در انتقال فرهنگی، تغییر فرهنگی و فرهنگسازی محسوب میشود و در امر آموزش سواد رسانهای دخیل است (تسلیمی و دیگری، 1394: 2). بعلاوه سواد رسانهای لازمه عصر ارتباطات برای پرورش شهروندانی آگاه و فعال است. قدرت نقد رسانهها، مهارت در تولید محتوا، دسترسی عادلانه به رسانهها و توانایی کنترل مصرف رسانهای همگی در گرو داشتن سواد رسانهای است. سواد رسانهای به شهروندان کمک میکند که به پیامهای دریافتی از رسانهها دیدی نقادانه داشته و داشتن سهمی از فضای رسانهای را حق خود بدانند و در رد یا قبول پیام‌‌ها‌یی که به آنها عرضه میشود و سود و ضررشان آگاه گردند (رستگاری و همکاران، 1398: 203). همچنان که پاتر به طور جزئیتر میگوید؛ سواد رسانهای در کنار آموختن خواندن ظاهر پیامهای رسانهای از رسانههای گوناگون میکوشد تا خواندن سطرهای نانوشته رسانههای نوشتاری، تماشای پلانهای به نمایش درنیامده و یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانههای الکترونیک را به مخاطبان خود بیاموزد (پاتر به نقل از شجاعی و همکاران، 1395: 180).
از طرفی امروزه در هر کشوری سکان جامعه به عهده اشخاصی است که از آموزش عالی برخوردارند دانشجویان به عنوان قشری پویا و جوان، که بروزتر و تواناتر از سایر اقشار جامعه اند عنصری اساسی و سرمایهای در هر جامعهای هستند که سزاوار توجه ویژه میباشند. یک ضرورت خاص برای انجام این تحقیق این است که؛ اطلاعات خاصی از تأثیر رشتههای مختلف دانشگاهی بر میزان سواد رسانه ای و در کل میزان سواد رسانهای دانشجویان رشتههای مختلف، جهت برنامهریزی و مدیریت صحیح، در دست نیست. و تقریبا به طور حدسی نظراتی شفاهی و غیر مستند مطرح میشود. همچنین با شناخت تأثیر و رابطه متقابل سواد رسانهای و نوع رشتههای دانشگاهی، میتوان در جهت بهبود و رفع مشکلات (و حتی کمک به ابداع و نوآوری) اقداماتی اساسی انجام داد. به همین دلیل محقق به بررسی پژوهشی با این عنوان پرداخته است.
و اما، هدف تحقیق این است که؛ هدف اصلی، واکاوی اثربخشی رشتهی تحصیلی و بررسی وضعیت سواد رسانهای (دانشجویان علوم پزشکی، مهندسی و انسانیِ دانشگاه رازی و علوم پزشکی کرمانشاه) است. و فرضیات تحقیق شامل:
1- بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان برخورداری از سواد رسانهای رابطه معناداری وجود دارد.
2- بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان برخورداری از مهارتهای سواد رسانهای رابطه معناداری وجود دارد.
3- بین رشته تحصیلی افراد و میزان مهارت آنها در آشنایی با زبان رسانهها رابطه معناداری وجود دارد.
پیشینه و مبانی نظری
سازمان بین المللی یونسکو به طور فعال از دهه 1960 به بعد به پشتیبانی از آموزش رسانهای همت گماشت و تلاش کرد در این زمینه برنامهای جهانی را به اجرا بگذارد. از نظر صاحبنظران یونسکو، آموزش رسانهای به مثابه راهکاری مناسب، توان جبران نابرابری اطلاعاتی میان کشورهای شمال و جنوب را دارد و پیشرفت مهارتهای فردی به منظور تفسیر و تحلیل پیامهای رسانه ای میان مخاطان تنها راهی است که میتواند قدرت استفاده کنندگان از رسانهها را در کشورهای جنوب افزایش دهد و آنان را از وضعیت انفعال صرف خارج سازد (ایرانپور،1389: 26). از همین رو، سواد رسانهای به عنوان ماده درسی در نظام آموزشی بسیای از کشورها مطرح شد و به سرعت در کشورهایی چون بریتانیا، استرالیا، آفریقای جنوبی، کانادا و آمریکا و همزمان نیوزیلند، ایتالیا، یونان، اتریش سویس توسعه یافت (شکرخواه، 1385: 31).
شایان ذکر است که حدود پنج دهه قبل و به دنبال عمومی شدن رادیو و تلویزیون و اختلال در تمرکز فکری مخاطبان، صحبت از سواد رسانهای به میان آمد تا در دنیای مملو از اطلاعات و پوشش شبانه روزی و همه جانبه رسانهها مخاطبان بتوانند آگاهانه و با دیدی باز و تفکری همراه با تجربه و تحلیل دست به انتخاب بزنند و ارتباط برقرار کنند. بیش از چهار دهه است که صاحبنظران ارتباطات به دیدگاهی روی آوردهاند که به نظر میرسد با گسترش آن، میتوان مانع از تاثیرات منفی رسانهها شد. این دیدگاه به طور کلی راه هرگونه ارتباط رسانهای را برخورداری از سواد رسانهای میداند (ایرانپور،1389: 12). به همین دلیل در این راستا کشورهای پیشرو عملا برنامهریزی کردند از جمله، در اوایل دههی 1960، مطالعات و نقدهای مربوط به فیلمهای اکران شده، وارد برنامههای آموزشی دبیرستانهای ایالات متحده آمریکا شد. همراه با آگاهی یافتن تدریجی آموزشدهندگان نسبت به ارزش توجه به مخاطب در تحلیلها و نقدهای سینمایی، تلویزیون در حال اثرگذاریهای خاص خود بود. در اوایل، آموزشدهندگان تفکر انتقادی، از تلویزیون به عنوان ابزاری برای آموزش استفاده میکردند. این کاربرد، طی دهههای 1950 و 1960 در ایالات متحده و انگلستان رواج یافت (Brown,1991:58).
فعالیتهای برخی کشورها در زمینه سواد رسانهای:
آموزش سواد رسانهای در کانادا در سال 1978 با تشکیل «انجمن سواد رسانهای» آغاز شد. اعضای این انجمن متشکل از معلمان، محققان، دانشگاهیان و تولیدکنندگان محصولات رسانهای بودند و مهمترین دستاورد آنان وارد کردن بحث سواد رسانهای به نظام آموزش مدارس عمومی استان «انتاریو» واقع در کشور کانادا و انتشار کتاب سواد رسانهای در این کشور بود (طلوعی، 1391: 38). سواد رسانهای در کشور ژاپن تا سال 1980 به صورت بسیار مختصر و در مطالعات محدود دنبال میشد اما از سال 1992 پس از ترجمه کتاب سواد رسانهای در ژاپن این مفهوم به صورت جدیدتری وارد مطالعات رسانهای این کشور شد. در ایالات متحده آمریکا سواد رسانهای با روند رو به رشدی آغاز به کار کرد. در این کشور اصطلاح سواد رسانهای و آموزش رسانهای به صورت مترادف به کار برده میشود و تنها در سالهای اخیر تفاوت بین این دو اصطلاح در کنفرانس همکاریهای بین المللی سواد رسانهای در دهه 1990 مورد بررسی قرار گرفت. در استرلیا و برخی کشورهای اروپایی موضوع آموزش سواد رسانهای به نگاه منتقدانه و خلاق بر روی محصولات رسانهای تأکید دارد و هدف اصلی آن توانمند کردن مخاطبان برای ایجاد تمایز بین ارزشهای فرهنگی موجود در جامعه و ارزشهای ارائه شده توسط تولیدات رسانهای است (هابز، به نقل از طلوعی،1391: 38).
بعلاوه از پژوهشهای خارجی و داخلی به نتایج مواردی مرتبط از آنها اشاره میکنیم؛
- در پژوهشی که توسط پانگ روی جوانان، در سنگاپور انجام گرفت وی به این نتیجه رسید که افرادی که راجب به سواد رسانهای آموزش دیده بودند، نسبت به افراد آموزش ندیده، سطح آگاهی و تفکر انتقادایی بالاتری دارند(Phange, 2005:11) .
- در سال 2012 بررسی سیاستهای اطلاعاتی و آموزشی در آمریکای لاتین، توسط فینکیولیویک و همکاران، آشکار کرد که برنامههای سواد رسانهای در مکزیک و پرو بر اساس این نیاز صورت گرفته تا سطوح بالایی از نابرابری و شکاف دیجیتالی چشمگیر را که همگام با نفوذ اینترنت ایجاد شده، حل کند ((Finquelievich, 2012.
- فرانک بیکر در کنفرانس تکنولوژیهای آموزشی، که در آمریکا برگزار شد در مورد جوانان بیان میکند که «امروزه جوانان شیفتهی رسانه هایشان هستند، یعنی دائما با آنها هستند (12 .(Baker, 2010:
در ایران مبحث سواد رسانهای مقولهای جدید است و نیاز به کار فراوان دارد و میتوان به یکسری مقالات چاپ شده در فصلنامهها اشاره کرد. همچنین به موضوع سواد رسانهای در قالب پایاننامههای دانشجویی در چند مورد پرداخته شده است. یافتههای چند مورد از مقالات داخلی اخیر بدین صورت است که:
- در پژوهشی با عنوان «نقش سواد رسانهای در تعدیل اعتیاد اینترنتی (مطالعۀ موردی: دانشآموزان مقطع متوسطۀ دوم چهارمحال و بختیاری)»، نتایج نشان داد که؛ آموزش سواد رسانهای، در تعدیل اعتیاد اینترنتی در بین دانشآموزان تأثیر دارد. همچنین آموزش سواد رسانهای، در میزان استفاده از رسانه، افزایش توانایی تحلیل و ارزیابی، توانایی تولید پیام رسانهای، توانایی برقراری ارتباط با تولیدکنندگان پیام رسانهای و افزایش تفکر انتقادی دانشآموازان در برخورد با پیام رسانهای اثر دارد (فرقانی و همکاران، 1398: 85).
- در پژوهشی با عنوان «سواد رسانه ای: یک فراتحلیل علم شناسانه از اسناد و تولیدات علمی (1970-2019)»، نتایج نشان میدهد که توزیع جغرافیایی و زبانی تولید علمی در زمینه «سواد رسانهای» به صورت ملموسی ناهمگن و به سمت کشورهای پیشرفته غربی جهتدار است. به لحاظ کیفی، موضوع «جوانان»، «آموزش»، «رفتار» و «تلویزیون» مهمترین محورهای مفهومپردازی و مبنای تحقیقات تجربی در این زمینه بوده است. همچنین کشورهای درحال توسعه، به رغم مسایل مبتلا به، با توجه به فقدان حضورشان در شبکه بین المللی تحقیق و توسعه در این حوزه، نقش کمتری در گسترش ادبیات مربوط به «سواد رسانهای» داشته اند (قنبری، 1398: 75).
- در پژوهشی با عنوان «بررسی رابطه سواد رسانه ای با شکوفایی اجتماعی در بین کارکنان شهرداری منطقه ده تبریز»، نتایج نشان داد که بین سطح سواد رسانهای و میزان شکوفایی اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین ابعاد سطح سواد رسانهای (آگاهی از اهداف پنهان پیامهای رسانهای کارکنان، درک محتوای پیام رسانهای کارکنان، گزینش آگاهانه پیام رسانهای کارکنان، نگاه انتقادی به پیام رسانهای کارکنان، تجزیه وتحلیل پیام رسانه ای) و شکوفایی اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد (حیدری، 1397: 21).
مباني نظري
با ارائهی تعریفی از سواد رسانهای، مدل و نظریههای سواد رسانهای بحث نظری را دنبال میکنیم؛ سواد رسانهای مجموعه دیدگاههایی است درباره رویارویی با رسانهها، و تفسیر مفاهیمی که از پیامهای رودررویمان دریافت میکنیم. ما دیدگاههایمان را بر اساس دانستههای خود میسازیم (پاتر، 1391: 87 ). بعلاوه از نظر پاتر، هدف از گسترش سواد رسانهای، دستیابی به کنترل بیشتر در رویارویی با رسانه و معناسازی از اطلاعاتی است که شخص مخاطب دریافت میکند (پاتر، 1391: 87).
اما مدل سواد رسانهای (شکل یک) بر چهار عامل اصلی تأکید دارد، و از بین اینها ساختارهای دانش، عامل اساسی هستند. این عامل، مرکز تصمیمگیری شخصی [عامل دوم] را تغذیه اطلاعاتی (که برانگیزاننده تصمیمگیری هاست) میکند. عامل سوم مجموعه مهارتها و قابلیتهای شخصی است که ابزار پردازش اطلاعاتند، و عامل چهارم جریان پردازش اطلاعات است. این چهار عامل، با پیوندی دو سویه و در یک سامانه با یکدیگر در تعاملاند. ضعف یک ناحیه میتواند کارکرد خوب ناحیه دیگر را از بین ببرد؛ همچنین برای توانمندی برخی از این حوزهها، به توانایی در حوزههای دیگر نیاز است (پاتر، 1391: 92). (شکل 1)
نظریههای سواد رسانهای:
رویکردهای اصلی شامل؛ سواد رسانهای از نظر «هابز»، سواد رسانهای از نظر تامن، سواد رسانهای از نظر جیمز پاتر، نظریه آموزش رسانهای باکینگهام میباشد. اما مهمترین نظریه و محور این پژوهش, سواد رسانهای (رهیافتی شناختی) جیمز پاتر است که میتوان گفت مهمترین نظریه در حیطه سواد رسانهای است و شامل چهار قسمت اساسی میباشد؛ از نظر پاتر، سواد رسانهای الگویی چند عاملی است و «ساختارهای دانش»، «منبع شخصی»، «وظایف پردازش اطلاعات» و «مهارتها و تواناییها» عاملهای مدل سواد رسانهای وی هستند. براساس دیدگاه پاتر، ارتباط این عوامل، فضایی و حلزونی (نه سطحی) است؛ در هر برش عرضی، یکی از عوامل سواد رسانهای قرار دارند و از این رو هر یک از عوامل، عامل دیگر را پشتیبانی میکنند (سپاسگر، 1384: ا29). همچنین پاتر سواد رسانهای را دارای چهار بعد شناختی، احساسی، اخلاقی و زیباشناختی میداند (پاتر، 1991: 92).
روش پژوهش
روش پژوهش در این بررسی پیمایش، با تکنیک پرسشنامه میباشد. و جامعه آماری کلیه دانشجویان مقاطع تحصیلی اعم از کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا شاغل به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و دانشگاه رازی کرمانشاه در رشتههای علوم پزشکی، مهندسی و انسانی در سال 1398- 1399 باشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 365 نفر به دست آمده است که در جدول یک نشان داده میشود. (جدول 1)
برای تعیین نمونههای مورد پژوهش در جامعه آماری از شیوه نمونه گیری احتمالی از نوع نمونه گیری مطبق یا لایهبندی شده، استفاده شده است. و برای جمع آوری دادهها از روشهای اکتشافی گوناگون استفاده شده این روشها را می توان در دو طبق بندی کلی: روشهای کتابخانهای (ابزارهایی چون کتابها و مقالهها) و دیگری غیرکتابخانهای (توزیع و تحلیل پرسشنامه) جای داد. با توجه به این که متغیرهای اصلی تحقیق دانشجویان هستند لذا سطح تجزیه و تحلیل اطلاعات در این تحقیق خرد است. تکنیکهای آماری مورد استفاده برای توصیف و تحلیل اطلاعات در این پژوهش از هر دو دسته تکنیکهای آمار توصیفی و استنباطی بهره برداری شده است.
پس از گردآوری پرسشنامهها و کنترل و بازبینی پاسخها، اطلاعات از پرسشنامهها استخراج و بر مبنای کدهای از پیش تعیین شده در برگههای کدگذاری درج شده و آنگاه کلیهی دادهها در برنامهی «اس پی اس اس2» وارد شد تا بر اساس این برنامه محاسبات زیر انجام گیرد:
الف) محاسبه فراوانی تجمعی و درصدی و تهیهی جداول مربوط به توزیع فراوانیها برای توصیف و تحلیل دادهها.
ب) برای سنجش رابطه بین متغیرها از آزمون کای اسکوئر استفاده میشود.
ج) به منظور تعیین رابطه همبستگی و میزان درجهی رابطه بین صفات، از آزمون گاما استفاده شد.
اعتبار و پایایی تحقیق: پرسشنامه مقدماتی طراحی شده از طریق مراجعه به پنج داور (اساتید راهنما و مشاور و متخصصان حوزه ارتباطات) تصحیح و پرسشنامهی فعلی تهیه گردیده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه, از 15 نفر از اساتید و متخصصین حوزه اطلاعات و ارتباطات خواسته شده تا پرسشنامه را پر کنند و سپس ضریب آلفای کرونباخ توسط نرم افزار اس پی اس اس محاسبه شد. مقدار آلفای مذکور 929/0 محاسبه شده که مطلوب تلقی میشود.
تعاریف متغیرها:
متغیر های وابسته
1- سواد رسانهای
با عوامل توانایی دسترسی و استفاده، توانایی تحلیل و ارزیابی، توانایی برقراری ارتباط با پیامهای رسانهای و میزان تفکر انتقادی، سواد رسانهای سنجیده شد، برای هر عامل تعیین کننده آن، چند گویه یا سؤال طراحی شد. در مجموع سواد رسانهای هر دانشجو از جمع کردن، پاسخهای دانشجویان به 72 گویه یا سؤال به دست میآید. پاسخها بر اساس طیف پنجتایی لیکرت طراحی شدهاند. به عبارتی سؤالات و گویهها را به توجه به طیف لیکرت به صورت کلی ارزیابی نموده و شاخص سواد رسانهای سنجیده میشود که برآیند موارد گذشته است. با توجه به وجود 72 سؤال و گویه با طیف پنجتایی پاسخ و کد گذاری از 1 تا 5 برای پاسخها، حداقل سواد رسانه ای 72 و و حد اکثر 360 خواهد بود. با توجه به دامنهی این تغییرات دانشجویان در 3 سطح سواد رسانهای دستبندی شدند.
متغیرهای مستقل سواد رسانهای:
(متغیرهای زیر برای سواد رسانهای در حکم متغیر مستقل هستند)
توانایی دسترسی و استفاده از رسانهها، توانایی تحلیل و ارزیابی پیامهای رسانهای، توانایی برقراری ارتباط با پیامهای رسانهای، داشتن تفکر انتقادی نسبت به محتوای رسانهها.
الف- توانایی دسترسی و استفاده از رسانهها
با میزان دسترسی و استفاده از رسانهها سنجیده میشود. برای این29 سؤال و گویه طراحی شد. شامل سؤال شماره 2 و 4 و 10.
ب- تونایی تحلیل و ارزیابی پیامهای رسانهای
میزان آگاهی دانشجویان از محتوای سایتها و پیامها (تاریخچه سایتها، دامنه سایتها، قسمتهای مختلف سایتها)، اصول سواد رسانهای (شامل مؤلف، قالب، مخاطبان، محتوا یا پیام، انگیزه یا هدف (فرستنده)) میباشد (ایرانپور، 1389 :92).
برای میزان آگاهی دانشجویان از محتوای سایتها و پیامها از 12 گویه در قالب سوال 14 استفاده شد. و برای میزان آشنایی با اصول سواد رسانهای از 5 گویه در قالب سؤال 1 استفاده شد.
ج- توانایی تولید و ارتباط با پیامهای رسانهای
به مهارتها و توانمندیهای استفاده از رسانهها و میزان تواناییها در تولید پیامها اطلاق میشود (ایرانپور، 1389: 95).
- مهارتها و توانمندیها
در اینجا شامل آن دسته از توناییهاست که (به طور خاص) در استفاده از رسانههای تعاملی (اینترنت) نیاز است و شامل مهارتهای رایانهای مانند تسلط بر نرم افزارها و... میباشد (ایرانپور،1389: 95). در رابطه با توانمندی گویههایی مانند، کار با سیستم عامل ویندوز، کار با نرم افزارهای آفیس و اکسل و... ارائه شد. البته برای تعیین بهتر، در هر مورد یک مثال آورده شد. برای نمونه کار با نرم افزارهای گرافیکی مانند فتوشاپ و غیره.
- توانایی ارتباطی (توانایی تولید پیام)
شامل آن دسته از مهارتها و توانمندیهایی است که با استفاده از آنها ارتباط برقرار میشود. بنا به تعریف، ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده مشروط به این که در گیرندهی پیام مشابهت معنایی با معنای مورد نظر فرستنده ایجاد شود. توانایی تولید پیامها به توانایی اشاره دارد که به کمک آن افراد میتوانند پیامی را در رسانهها ایجاد نمایند (محسنیان راد به نقل از ایرانپور، 1389: 95). با طرح سؤال و گویههای مانند ارسال ایمیل، ایجاد پیامهای متنی، ایجاد پیامهای غیر متنی ایجاد وبلاگ، نظر دادن در وبلاگها و سایتها، اندازه گیری شد.
د- توانایی تفکر انتقادی نسبت به محتوای رسانهها
داشتن نگرش انتقادی به رسانهها در هنگام توجه کردن به کیفیت و صحت محتوا (برای مثال، قادر بودن به ارزشیابی اطلاعات، رفتار کردن با تبلیغات در رسانههای مختلف، استفادهی هوشمندانه از موتورهای جستجوگر)؛ تفکر انتقادی مرتبهای بالاتر از تحلیل و ارزیابی است و با تفکر، داوری و قضاوت همراه است (ایرانپور، 1389: 96).
با توجه به دیدگاه دانشجویان نسبت به رسانهها و محتوای رسانهها از طریق طرح 12 گویه در قالب سؤال 5 با طیفبندی لیکرت عملیاتی شد. مانند: چه اندازه از طریق محتوای برنامههای خبری، متوجه سوگیریهای رسانه میشوید؟
پرسشنامه و متغییرهای چهارگانه سواد رسانهای
با توجه به وجود چند سؤال یا گویه برای هر یک از مؤلفههای سازنده سواد رسانهای، شماره گویهها و سؤالات مربوط به هر مؤلفه یا متغیر سازنده سواد رسانهای، در جدول 2 بر اساس پرسشنامه ارائه شده است. (جدول 2)
2- مهارتهای سواد رسانهای
مهارتها ابزاریاند که ما در رویارویی با پیامها و پردازش اطلاعات به کار میبریم(برای سواد رسانهای هفت مهارت کلیدی وجود دارد). شامل1- ارزیابی 2- ارزشیابی 3- گروه بندی 4- استقرا 5- قیاس 6- ترکیب 7- تلخیص. این متغیر با سؤال 6 در قالب هفت گویه عملیاتی شده است. برای کدگذاری از 5 کد، از خیلی زیاد تا خیلی کم استفاده شده است.
بنابراین نمره 35 نشان دهندهی بیشترین میزان و نمره 7 نشان دهندهی کمترین میزان است. و نمره 7-16 برای میزان کم، نمره 16-25 متوسط و نمره 25-35 میزان بالاست.
3-آشنایی با زبان رسانهها
هر رسانه ترکیبی از زبانهای خاص خود دارد که در مبادلهی معنا به کار میرود. برای مثال، تلویزیون هم زبان کلامی و نوشتاری و هم زبان تصاویر متحرک و صدا را تو‌أمان به کار می برد. زبانهای این چنینی را میتوان چون مجموعهای از رمزگان ها و قراردادهای آشنا دانست که عموما فهم و دریافت میشوند. این متغیر با سؤال7 در قالب 7 گویه عملیاتی شده است. برای کدگذاری از 5 کد که شامل کد 5 برای خیلی زیاد و کد یک برای خیلی کم استفاده شده است.
بنابراین نمره 35 نشان دهندهی بیشترین میزان و نمره 7 نشان دهندهی کمترین میزان است. و نمره 7-16 برای میزان کم، نمره 16-25 متوسط و نمره 25-35 میزان بالاست.
سایر متغیرهای مستقل
1- رشته تحصیلی
تعریف عملی: این متغیر در قالب گویه 7 سؤال16 عملیاتی شده است. کد یک برای رشته علوم پزشکی، کد دو برای رشته علوم مهندسی و کد سه برای رشته علوم انسانی.
تحلیل دادهها
به منظور دستبابی به یافتههای این پژوهش نیاز به طبقهبندی, خلاصهسازی و تجزیه و تحلیل اطلاعات است که این کار در قالب روشهای آماری توصیفی و استنباطی، ارائه میشود.
- رابطه بین رشته تحصیلی افراد و میزان برخورداری آنها از سواد رسانهای
بر اساس نتایج جدول3، مقدار آزمون خی‌دو برابر با050/41 میباشد و با توجه به درجه آزادی 4=d.f، با قبول خطای کمتر از 01/0 (000/0 =sig ) و درجه اطمينان بیش از 99/0 میتوان گفت بین رشته تحصيلی افراد و ميزان برخورداری آنها از سواد رسانهای رابطه معناداری وجود دارد، يعنی فرضيه خنثی (0H ) كه نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی‌پذيريم و رد میكنيم. لازم به ذکر است با توجه به مقدار آزمون کرامر بدست آمده شدت همبستگی بین دو متغیر در حد متوسط میباشد. (جدول 3)
- رابطه بین رشته تحصیلی افراد و میزان برخورداری آنها از مهارتهای سواد رسانهای
بر اساس نتایج جدول 4، مقدار آزمون خی دو برابر با 079/5 میباشد و با توجه به درجه آزادي 4=d.f، با قبول خطای بیش از 05/0 (297/0=sig) و درجه اطمينان کمتر از 95/0 مي‌توان گفت بین رشته تحصيلی افراد و ميزان برخورداری آنها از مهارتهای سواد رسانهای رابطه معناداری وجود ندارد، يعنی فرضيه خنثی(0H) كه نشانگر عدم وجود رابطه است را پذیرفته و نمیتوانیم رد کنیم. (جدول 4)
- رابطه بین رشته تحصیلی افراد و میزان مهارت آنها در آشنایی با زبان رسانهها
بر اساس نتایج جدول 5، مقدار آزمون خی‌دو برابر با 966/53 میباشد و با توجه به درجه آزادی 4=d.f، با قبول خطای کمتر از 01/0 (000/0 =sig ) و درجه اطمينان بیش از 99/0 میتوان گفت بین رشته تحصيلی افراد و ميزان مهارت آنها در آشنايی با زبان رسانهها رابطه معناداری وجود دارد، يعنی فرضيه خنثی(0(H كه نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی‌پذيريم و رد میكنيم. لازم به ذکر است با توجه به مقدار آزمون کرامر بدست آمده شدت همبستگی بین دو متغیر در حد متوسط میباشد. (جدول 5)
نتیجهگیری
فراگیری و سلطهی رسانهها، نیاز به تجزیه و تحلیل سواد رسانهای و شناخت عوامل مؤثر بر آن را جهت مدیریت و سیاستگذاری صحیح، امری ضروری ساخته است. یکی از این عوامل میتواند رشتهی تحصیلی باشد چرا که جیمز پاتر، از صاحبنظران معتبر سواد رسانهای، دانسته های شخص را مهم و منجر به شکلگیری دیدگاههای مواجهه با رسانهها میداند. بدین خاطر ، هدف اصلی، واکاوی اثربخشی رشتهی تحصیلی و بررسی وضعیت سواد رسانهای (مطالعه موردی دانشجویان علوم پزشکی، مهندسی و انسانیِ دانشگاه رازی و علوم پزشکی کرمانشاه) است.
چارچوب نظری تحقیق بر پایه نظریه شناختی پاتر است که ساختارهای دانش، مهارتها، مرکز تصمیمگیری شخصی را بر جریان فرآیند اطلاعات مؤثر میداند به منظور سنجش دانش و مهارت دانشجویان، سؤالاتی پرسیده شد که نتایج تحقیق نشان میدهد بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان سواد رسانهای آنها رابطه وجود دارد و در کل سواد رسانهای دانشجویان علوم انسانی نسبت به دانشجویان علوم پزشکی و مهندسی بالاتر است. چرا که دانشجویان علوم انسانی بنا به ماهیت و محتوای آموزشی خود، طبیعتا از لحاظ تحلیل و تفسیر و تفکر انتقادی، ذهنیتی آمادهتر دارند و این میتواند در سیاستگذاری آموزش سواد رسانهای سایر رشتهها و در کل قابل توجه باشد. همچنین سواد رسانهای اکثر دانشجویان این پژوهش در حد متوسط میباشد. بنابراین با توجه به اینکه قشر تحصیلکرده که از دانشگاههای معتبر نمونهگیری شدهاند چنین وضعیتی دارند سواد رسانهای کل جامعه را میتوان قابل بررسی و احتمالا ضعیفتر دید.
- بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان مهارتهای سواد رسانهای رابطه معناداری وجود ندارد.
- بر اساس نتایج بین رشته تحصيلی دانشجویان و ميزان مهارت در آشنايی با زبان رسانهها، رابطه معناداری وجود دارد.
- یافتهها حاکی از آن است که بین رشته تحصیلی دانشجویان و سطح سواد رسانهای آنها رابطه وجود دارد. به طوری که بر اساس پرسشنامههای تکمیل شده، اکثر دانشجویان علوم انسانی (3/44 درصد) دارای سواد رسانهای بالا، اکثر دانشجویان مهندسی (2/52 درصد) داری سواد رسانهای متوسط، و اکثر دانشجویان پزشکی (4/41 درصد) دارای سواد رسانهای بالا میباشند.
- اکثر دانشجویان در این پژوهش دارای سواد رسانهای متوسط (9/38) میباشند، همانگونه که در پژوهش نواح که به «پیامدهای جامعهشناختی سواد رسانهای بر آگاهی از حقوق شهروندی و دموکراسی خواهی» پرداخته است نشان میدهد شهروندان از سواد رسانهای متوسطی 54/ 108 (در بازه ی 163-56) برخوردارند (نواح و همکاران، 1398: 223). همراستا با این نتایج، نعمتیفر و همکاران در پژوهش خود، بیان کردهاند که سطح سواد رسانهای در رسانههای اجتماعی (رسانه اجتماعی تلگرام) در بین کاربران در حد متوسط، حدود 567/ 0 درصد است (نعمتیفر و همکاران، 1397: 143). گفتنی ست که در پژوهشی که باباپیرعلی و همکاران انجام دادهاند نتیجه میگیرند، مخاطبان به شدت تحت تأثیر پیامهای رسانهای قرار دارند و این شدت در مخاطبان با تحصیلات بالا کمتر است و سواد رسانهای به مخاطبان کمک زیادی میکند تا در الگوپذیری خود از رسانهها آگاهانه عمل کنند و منفعل نباشند (باباپیرعلی، 1397: 91).
و اما در رابطه با فرضیهها و نتایج باید گفت که:
بر اساس نتایج بین رشته تحصيلی افراد و ميزان برخورداری آنها از سواد رسانهای رابطه معناداری وجود دارد بنابراین فرضیه یک تأیید میشود. بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان برخورداری از مهارتهای سواد رسانهای رابطه معناداری وجود ندارد بنابراین فرضیه 2 رد میشود. همچنین بین رشته تحصيلی افراد و ميزان مهارت آنها در آشنایی با زبان رسانهها رابطه معناداری وجود دارد و فرضه 3 تأیید میشود.
در حیطهی نظری، به منظور بررسی سطح سواد رسانهای دانشجویان، نظریه سواد رسانهای پاتر مورد استفاده قرار گرفته است. به طور اجمال، از نظر جیمز پاتر، سواد رسانهای الگویی چندعاملی است و «ساختارهای دانش»، «منبع شخصی»، «وظایف پردازش اطلاعات» و «مهارتها و تواناییها» عاملهای مدل سواد رسانهای وی هستند. این الگو نسبت به الگوهای دیگر، بیشتر میتواند حدود دانش مخاطب نسبت به رسانهها، مهارتهای لازم برای استفاده از رسانهها و مهمتر از همه نظام معنایی پیام را مورد بررسی قرار دهد.
ساختارهای دانش اصلیترین و پایهایترین عنصر مؤثر در میزان سواد رسانهای فرد است که همانگونه که گفته شد شامل؛ تأثیرات رسانه, محتوای رسانه, صنایع رسانهای, جهان واقعی و خویشتن است. که رشته تحصیلی دانشجو به عنوان مهمترین متغیر مستقل محقق در این پژوهش, متغیری است که هم بر جهان واقعی و خویشتن دانشجو به گونه مستقیم و غیر مستقیم تأثیرگذار است و هم بر تأثیرات برگرفته دانشجو از رسانهها, محتوای رسانه و صنایع رسانهای به گونهای ضمنیتر مؤثر است.
نهایتا عوامل متعددی در میزان سواد سانهای افراد تأثیرگذار است که با توجه به چارچوب نظری و فرضیههای بیان شده، این عوامل شامل؛ چهار مؤلفه سواد رسانهای (دسترسی و استفاده از رسانهها، توانایی تحلیل و ارزیابی پیامهای رسانهای، توانایی تولید وارتباط با پیامهای رسانهای، توانایی تفکر انتقادی نسبت به محتوای رسانهها)، مهارتهای سواد رسانهای (شامل1- ارزیابی 2- ارزشیابی 3- گروه بندی 4- استقرا 5- قیاس 6- ترکیب 7- تلخیص)، آشنایی با بازنمایی رسانهای، شیوههای کسب اطلاعات، مرکز تصمیمگیری شخصی، مشکلات دستیابی به اطلاعات میباشد. که با توجه بیشتر به عوامل مؤثر، سیاستگذاری و مدیریت کاراتری خواهیم داشت.
سواد رسانهای در حد متوسط دانشجویان (با نمونهگیری معتبر) و بالاتر بودن سطح سواد رسانهای دانشجویان علوم انسانی، نیاز به بازنگری و آیندهنگری وضعیت سواد رسانهای را نشان میهد که میتوان با برنامهریزی و سیاستگذاری صحیح، توانایی تحلیل و تفسیر و تفکر انتقادی را افزایش داد همانگونه که دانشجویان علوم انسانی در این زمینه آموزش بیشتر دیدهاند و سواد رسانهای نسبتا بیشتری دارند.
محدودیتهای پژوهش
- پایین بودن سواد رسانهای در میان والدین، آموزگاران و کارگزاران رسانهای.
- توسعه رسانهها در ایران از وضعیت مطلوبی برخودار نیست.
- عدم وجود منابع و کتابهای فارسی لازم، و کمبود منابع خارجی ترجمه شده.
- عدم همکاری دانشگاه مربوطه و صرف زمان طولانی برای دریافت اطلاعات.
پیشنهادهای پژوهش
- انجام پژوهشها و مطالعات بیشتر برای ارزیابی سواد رسانهای اقشار مختلف جامعه.
- گنجاندن واحدهای درسی ویژه تحت عنوان سواد رسانهای برای دانشجویان.
- همکاری با پژوهشگران سواد رسانهای و تسریع روند کار آنها.
- تهیه پرسشنامه استاندارد و بومی شده سواد رسانهای برای تحقیقات داخلی.
- نوشتن کتابهای مناسب (بخصوص متناسب با فرهنگ بومی ایران) در زمینه سواد رسانهای, به عنوان مرجعهای مرتبطتر برای پژوهشگران.
چهار عامل اساسی
معناسازی |
معنایابی |
پالایش |
شایستگیها و مهارتها |
مرکز تصمیمگیری |
خویشتن |
جهان واقعی |
صنایع رسانه ای |
محتوای رسانه |
تأثیرات رسانه |
منبع: پاتر، 1391: 92 شکل(1)،
جدول 1- حجم نمونه
ردیف | دانشگاه | جمعیت | حجم نمونه |
1 | علوم انسانی | 2254 | 115 |
2 | مهندسی | 2388 | 122 |
3 | پزشکی | 2500 | 128 |
4 | جمع | 7142 | 365 |
جدول 2- پرسشنامه و متغیرهای چهارگانه سواد رسانهای
مؤلفههای سازنده سواد رسانهای | شماره سؤالات در پرسشنامه | |
دسترسی به رسانهها و استفاده از رسانهها | 2 و 4 و 10 | |
توانایی تحلیل و ارزیابی پیامها رسانهای | 1 و 14 | |
توانایی تولید و ارتباط با پیامهای رسانهای | 15 | |
تفکر انتقادی نسبت به رسانه و پیامهای رسانهای | کدگذاری مثبت | 5 (1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 6 و 7) |
کدگذاری وارونه | 5 (8 و 9 و 10 و 11 و 12) | |
جدول 3- رابطه بین رشته تحصيلی افراد و ميزان برخورداری آنها از سواد رسانهای
ميزان برخورداری افراد از سواد رسانه ای افراد | رشته تحصيلی | جمع | ||||
علوم انسانی | مهندسی | پزشکی | ||||
پایین | 32 | 36 | 36 | 104 | ||
8/27 0/0 | 5/29 0/0 | 1/28 0/0 | 5/28 0/0 | |||
متوسط | 32 | 71 | 39 | 142 | ||
8/27 0/0 | 2/58 0/0 | 5/30 0/0 | 9/30 0/0 | |||
بالا | 51 | 15 | 53 | 119 | ||
3/44 0/0 | 3/12 0/0 | 4/41 0/0 | 6/32 0/0 | |||
جمع | 115 | 122 | 128 | 365 | ||
0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | |||
Chi-Square = 050/41 Sig = 000/0
Cramer's V = 337/0 Df = 4
رشته تحصیلی افراد و ميزان برخورداری آنها از مهارتهای سواد رسانهای جدول 4- رابطه بین
ميزان برخورداری افراد از مهارتهای سواد رسانهای افراد | رشته تحصيلی | جمع | ||||
علوم انسانی | مهندسی | پزشکی | ||||
پایین | 35 | 49 | 38 | 122 | ||
4/30 0/0 | 2/40 0/0 | 7/29 0/0 | 4/33 0/0 | |||
متوسط | 50 | 39 | 51 | 140 | ||
5/43 0/0 | 0/32 0/0 | 8/39 0/0 | 4/38 0/0 | |||
بالا | 30 | 34 | 39 | 103 | ||
1/26 0/0 | 9/27 0/0 | 5/30 0/0 | 2/28 0/0 | |||
جمع | 115 | 122 | 128 | 365 | ||
0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | |||
Chi-Square = 079/5 Sig = 297/0
Cramer's V = 083/0 Df = 4
جدول 5- رابطه بین رشته تحصيلی افراد و ميزان مهارت آنها در آشنايی با زبان رسانهها
ميزان مهارت افراد در آشنايی با زبان رسانهها | رشته تحصيلی | جمع | ||
علوم انسانی | مهندسی | پزشکی | ||
پایین | 25 | 82 | 59 | 166 |
7/21 0/0 | 2/67 0/0 | 1/46 0/0 | 5/45 0/0 | |
متوسط | 46 | 23 | 46 | 115 |
0/40 0/0 | 9/18 0/0 | 9/35 0/0 | 5/31 0/0 | |
بالا | 44 | 17 | 23 | 84 |
3/38 0/0 | 9/13 0/0 | 0/18 0/0 | 0/23 0/0 | |
جمع | 115 | 122 | 128 | 365 |
0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | 0/100 0/0 | |
Chi-Square = 966/53 Sig = 000/0
Cramer's V =4 372/0 Df =
منابع
- ایرانپور، پرستو. (1389). «میزان سواد رسانهای و نقش آن در استفاده از رسانههای تعاملی، بررسی رفتار ارتباطی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان»، پایاننامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما علیرضا حسینی پاکدهی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
-باباپیرعلی، سمیه. (1397). «نقش سواد رسانهای در تجزیه و تحلیل و الگوپذیری مخاطبان از تبلیغات اقناعی تلویزیون»، فصلنامه مدیریت رسانه، پاییز، شماره 43، صص 91 -110.
- پاتر, دبلیو. جیمز. (1391). «بازشناسی رسانههای جمعی با رویکرد سواد رسانهای», ترجمه: امیر یزدیان, منا نادعلی, پیام آزادی, قم: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهشهای اسلامی.
- پاتر، جیمز. (1391). «مبانی سواد رسانه ای»، ترجمه: صدیقه ببران، افسون حضرتی، مهران بهروز فغانی, چاپ اول، تهران, تأویل.
- تسلیمی، محمدسعید؛ کلاته آقامحمدی، آمنه. 1394). «بازطراحی سازوکار سیاستگذاری رسانهای متأثر از رویکرد ارتقای سواد رسانهای (مورد مطالعه: سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، تابستان 1394، دوره 8، شماره 2، صص 1-28، بازیابی شده در سایت htp://www.jicr.ir/article، در تاریخ 24/ 02/1399.
-حیدری، مهدی. (1397). «بررسی رابطه سواد رسانهای با شکوفایی اجتماعی در بین کارکنان شهرداری منطقه ده تبریز»، فصلنامه مطالعات مدیریت و حسابداری. زمستان، دوره 4، شماره 4، صص 21-28.
-رستگاری، سمیه؛ نواح، عبدالرضا؛ حزباوی، عزیز. (1398). «پیامدهای جامعهشناختی سواد رسانهای بر آگاهی از حقوق شهروندی و دموکراسی‌خواهی»، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. تابستان، شماره 18، صص 203 – 227.
- سپاسگر, ملیحه. (1384). «رویکرد نظامی به سواد رسانهای», فصلنامه پژوهش و سنجش. سال 12، شماره 44.
- شجاعی، ثاراله؛ دهداری، طاهره؛ دوران، بهناز؛ اله نوری، کرامت؛ شجاعی محمد. (1395). «تاثیر آموزش سواد رسانهای بر پرخاشگری و نگرش به خشونت در کاربران نوجوان بازیهای رایانهای خشن»، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. زمستان، سال 2، شماره 8، صص 173-201.
- شکرخواه, یونس. (1385). «سواد رسانهای یک مقالهی عقیدهای», فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، سال 5, دوره 4، شماره 68، صص 27-32.
- شکرخواه، یونس. (1386). «سواد رسانهای». فصلنامه رسانه، شماره 68. صص 27-32.
- طلوعی، علی. (1391). «سواد رسانهای درآمدی بر شیوه یادگیری وسنجش»، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها.
- فرقانی، محمدمهدی؛ خدامرادی، یاسین. (1398). «نقش سواد رسانهای در تعدیل اعتیاد اینترنتی (مطالعۀ موردی: دانشآموزان مقطع متوسطۀ دوم چهارمحال و بختیاری)»، فصلنامه مطالعات فرهنگ –ارتباطات، بهار، شماره 77، صص 85 – 102.
- قنبری باغستان، عباس. (1398). «سواد رسانهای: یک فراتحلیل علمشناسانه از اسناد و تولیدات علمی (1970-2019)»، فصلنامه جهانی رسانه، تابستان، شماره 27، صص 75 – 93.
- نعمتیفر، نصرت اله؛ خجسته باقرزاده، حسن؛ کاظمی، هاجر. (1397). «سطح سواد رسانهای در کاربران رسانه های اجتماعی (مطالعه موردی شبکه اجتماعی تلگرام)»، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، زمستان، شماره 16، صص143-175.
- نواح، عبدالرضا؛ حزباوی، عزیز؛ رستگاری سمیه. (1398). «پیامدهای جامعه شناختی سواد رسانهای بر آگاهی از حقوق شهروندی و دموکراسی خواهی»، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین. تابستان، سال پنجم، شماره 18، صص 228-223.
- Baker, Frank. (2010). "Critical Thinking Information Age". A Report from The 2010 Midwest Educational Technology Conference, Media In The Young People Ages, P: 8-18, www. Onlinelibrary.Wiley.Com/doi/10.1111/j,14602466.1998.tb02736.x.
- Brown, James. A. (1991), "Television Critical Viewing Skill education". Hillsadale, NJ: Lawrence Flbaum.
- Finquelievich, Susana: Feldman, Patricio Julian. & Fischnaller, Celina. (2012). "Publice Policies on Media and Information Literacy and Education in Latin America: Overview and Proposals". Paper Presented at the Internatinal Conference on Media and Information Literacy for Knowledge Societies", Moscow, Russian Federation.
- Phange, Anna. (2005). "Add a dose of media literacy in the media diplomas curriculum and syllabus", P: 11. www.Esd. Edu. Sg/eetc07/does/JTP/Media literacy-annaphang, PDf.
[1] Media Literacy
[2] Spss