investigation the consequences of the formation and expansion of informal settlements in rural settlements located Around the metropolises (Case study: villages located in the region of Tehran city)

Hossein Farahani ¹ ( Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran )
Jamshid Einali ² ( Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran )
Mehdi Cheraghi ³ ( Assistant Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran )
sajad salehi ⁴ ( PhD student, , Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran )

Submited date : 2024-05-18 Accepted date : 2024-06-13

Keywords: rural informal settlements, Effects and consequences, region of Tehran city,

Abstract :

The formation and expansion of informal settlements in villages located Around the cities, especially in the region of Tehran, have always been expanding and has brought various effects and consequences. Identifying, analyzing, and evaluating these effects and consequences in rural areas is of particular importance due to the nature of the phenomenon, the method of organization, and management, and many other dimensions. This research is developmental-applied in terms of purpose, descriptive-analytical in terms of content, and a combination in terms of method. The analysis of data obtained from documentary and field studies was carried out in two stages. First, through interviews with experts and using content analysis, coding, and classification in MAX-Q-D-A software, concepts and terms related to the subject were identified. In the next step, to validate the concepts, data from 20 sample villages located within different ranges of the Tehran city limits were collected through questionnaires completed by 120 managers and knowledgeable local individuals. Statistical tests and inferential statistics including mean, standard deviation, coefficient of variation, and one-sample T-test were used for analysis. One-way analysis of variance (ANOVA), Duncan's post hoc test, and Inverse Distance Weighting (IDW) interpolation method were used to assess differences, categorize villages, and spatially present the effects and consequences of the formation of informal settlements in villages. Based on the research results, out of 49 identified concepts, 43 concepts were categorized into 7 main axes including; legal ambiguities and conflicts; managerial-executive challenges and vacuums; economic-livelihood gaps and deficiencies; social-cultural damages and conflicts; natural-environmental hazards and damages; functional-operational changes and transformations; spatial-physical changes and alterations as the effects and consequences of the formation of informal settlements in the studied villages with different intensities and scopes in the south and east of Tehran's region were identified and confirmed.

Full-Text:



Journal of Regional Planning Autumn 2023. Vol 13. Issue 51 ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051 https://jzpm.marvdasht.iau.ir/

 

Research Paper 

investigation the consequences of the formation and expansion of informal settlements in rural settlements located Around the metropolises

(Case study: villages located in the region of Tehran city)

 

Hossein. Farahani; Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran, [phone], [e-mail].

Jamshid. Einali; Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran, [phone], [e-mail].

Mahdi. Cheraghi; Assistant Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran, [phone], [e-mail].

Sajad. Salehi¹; Ph.D student, Department of Geography, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran.

Abstract

A R T I C L E I N F O

The formation and expansion of informal settlements in villages located Around the cities, especially in the region of Tehran, have always been expanding and has brought various effects and consequences. Identifying, analyzing, and evaluating these effects and consequences in rural areas is of particular importance due to the nature of the phenomenon, the method of organization, and management, and many other dimensions. This research is developmental-applied in terms of purpose, descriptive-analytical in terms of content, and a combination in terms of method. The analysis of data obtained from documentary and field studies was carried out in two stages. First, through interviews with experts and using content analysis, coding, and classification in MAX-Q-D-A software, concepts and terms related to the subject were identified. In the next step, to validate the concepts, data from 20 sample villages located within different ranges of the Tehran city limits were collected through questionnaires completed by 120 managers and knowledgeable local individuals. Statistical tests and inferential statistics including mean, standard deviation, coefficient of variation, and one-sample T-test were used for analysis. One-way analysis of variance (ANOVA), Duncan's post hoc test, and Inverse Distance Weighting (IDW) interpolation method were used to assess differences, categorize villages, and spatially present the effects and consequences of the formation of informal settlements in villages. Based on the research results, out of 49 identified concepts, 43 concepts were categorized into 7 main axes including; legal ambiguities and conflicts; managerial-executive challenges and vacuums; economic-livelihood gaps and deficiencies; social-cultural damages and conflicts; natural-environmental hazards and damages; functional-operational changes and transformations; spatial-physical changes and alterations as the effects and consequences of the formation of informal settlements in the studied villages with different intensities and scopes in the south and east of Tehran's region were identified and confirmed.

Received: Accepted:  PP:        Use your device to scan and read the article online             Keywords: Effects and consequences, rural informal settlements, region of Tehran city

Citation: Farahani, H., Einali, J., Cheraghi, M., Salehi, S. (2024). investigation the consequences of the formation and expansion of informal settlements in rural settlements located Around the metropolises (Case study: villages located in the region of Tehran city). Journal of Regional Planning, DOI: DOR:

 

 

---

[1]  Corresponding author: sajad salehi, Email: [e-mail], Tel: [phone]

Extended Abstract

 

Introduction

Rural areas surrounding cities, especially in the region of Tehran, have undergone various and numerous transformations in different demographic, social, economic, functional, and physical-spatial aspects over the past few decades. Among these transformations, the settlement of low-income groups in rural areas within the city's periphery in the form of informal settlements has had various effects and consequences in these spaces. Informal settlements, due to poverty creation and its spread, as well as endangering the environment and imposing heavy costs to solve problems, are perceived as a serious threat to the sustainability and cohesion of rural communities in peri-urban areas. Thus, there is a serious need to take special measures to address the consequences and challenges arising from this issue and to organize and prevent its negative repercussions in these villages. The aim of this research is to investigate and identify the effects and consequences resulting from the formation and expansion of informal settlements in these areas in order to sensitize and attract the attention of policymakers and relevant managers to organize these spaces.

Methodology

The research method used was a combined (qualitative-quantitative) approach, and data collection and analysis were conducted in two steps: first, data were collected through interviews with experts (26 individuals) and using content analysis, coding, and classification in the MAX-Q-D-A software, concepts and related themes were identified and quantified. In the next step, for the validation of concepts, in 20 sample villages exposed to migration and the formation of informal settlements within the periphery of Tehran, data were collected through questionnaires completed by 120 managers and informed local individuals. The data were then analyzed using descriptive and inferential quantitative statistics including mean, standard deviation, coefficient of variation, as well as one-sample T-test. Additionally, using one-way analysis of variance (ANOVA), Duncan's post hoc test, and inverse distance weighting (IDW) interpolation method, the differences in levels of villages were examined spatially to present the effects and consequences of the formation of informal settlements in these villages.

 

Results and Discussion

Based on the research findings, the most important effects and consequences of the formation and expansion of informal settlements in these villages, with an emphasis on the periphery of Tehran, were identified in 7 axes as follows:

In the axis of "Legal Ambiguities and Conflicts":

- Formation and prevalence of informality in construction

- Expansion of opaque ownership systems and existence of registration, legal, and ownership problems

- Expansion of informal land and housing transactions

- Possibility of formation of population settlements outside the village boundaries

In the axis of "Management Challenges and Vacuums":

- Political, managerial, and executive dispersion in urban areas and city peripheries

- Reduction in the managerial-executive power of village councils

- Possibility of corruption in local governance

- Financial burden on local management

In the axis of "Economic Disparities and Insufficiencies":

- Creation of economic disparities between urban and rural areas

- Economic dependence on the mother city

- Changes in livelihood patterns

- Changes in the role and function of villages and economic transformation

- Possibility of increasing employment and income levels in rural areas

- Expansion of land speculation and trading

- Growth of informal economy sector

In the axis of "Social-Cultural Damages and Conflicts":

- Loss of historical-cultural identity of villages

- Cultural mixing and increase in cultural conflicts

- Lifestyle changes

- Ethnic pluralism in villages

- Increase in dissatisfaction and decrease in social trust

- Increase in settlement of individuals without identity documents in villages

- Increase in social harms and decrease in social security

- Creation of conducive environments for increased crime and social damages

In the axis of "Natural-Environmental Hazards and Damages":

- Increase in population density

- Low resilience of areas against natural and man-made disasters

- Damage to natural resources and heritage, disappearance of agricultural and garden lands

- Decrease in environmental quality and increase in environmental pollution

- Biological and geographical constraints on population growth

In the axis of "Functional-Operational Changes and Transformations":

- Development instability in the region

- Transformation of rural areas into urban areas in the future

- Changes in the structure, function, and nature of rural settlements

In the axis of "Spatial-Physical Changes and Transformations":

- Disarray and change in the physical and indigenous appearance of village spaces

- Providing shelter for the poor and low-income individuals

- Increase in non-compliant constructions

- Land use change and informal land division

- Disarray and expansion of village physical structures, inappropriate and unstable housing

- Lack of facilities and pressure on rural services and infrastructure

Spatial examination of the results and consequences of the formation and expansion of informal settlements at the level of studied villages showed that overall, most villages located in the southern half of the Tehran city periphery, with some less intensity in the eastern part of this area, are involved in the issue of informal settlement formation. The results of the consequences of informal settlement formation quantified in the previous section of the research are manifested in these villages, meaning that the spaces of these villages are affected by the consequences of informal settlement formation in various mentioned axes.

Conclusion
Based on the research results, many consequences and impacts of the formation and expansion of informal settlements in rural areas located within the periphery of Tehran are observable, and undoubtedly, their scope is increasing due to critical economic conditions and housing shortages. Without appropriate policies and planning in economic, social, spatial, etc., areas, one can expect further increase in population in rural areas located within city peripheries, leading to informal settlements in these areas and their resulting consequences. The continuation of these conditions and not addressing them can expose rural spaces and communities, especially low-income rural residents in these areas, too much greater harms. Paying attention to the category of informal settlements and empowering informal settlements in rural areas in regional and local (rural) development plans and training and empowering local management in the context of facing the issue of the formation of informal settlements in rural areas, as strategies to overcome the issues and challenges formed in It has been proposed to prevent its effects on local communities.

 

 

مقاله پژوهشی

 

بررسی پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های ‌غیررسمی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پیرامون کلان‌شهرها (مورد پژوهی: روستاهای حریم شهر تهران)

 

حسین فراهانی: دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران، 09186200623، [e-mail].

جمشید عینالی: دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران، 09045541116، [e-mail].

مهدی چراغی: استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران، 09192784198، [e-mail].

سجاد صالحی¹: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

 

اطلاعات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش:  شماره صفحات:    از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید   واژه­های کلیدی: سکونتگاه‌های غیررسمی روستایی، اثرات و پیامدها، حریم شهر تهران

شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای واقع در پیرامون شهرها به ویژه حریم شهر تهران طی چند دهه گذشته همواره رو به گسترش بوده و اثرات و پیامدهای مختلفی را به همراه داشته است. شناسایی، تحلیل و ارزیابی این اثرات و پیامدها در روستاها به سبب ماهیت پدیده، شیوه ساماندهی و مدیریت و بسیاری ابعاد دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و هدف پژوهش را تشکیل می‌دهد. این پژوهش به لحاظ هدف، توسعه‌ای-کاربردی، به لحاظ محتوا، توصیفی- تحلیلی و از نظر روش، ترکیبی (کیفی- کمی) بوده و تحلیل داده‌های حاصل از مطالعات اسنادی و میدانی در دو مرحله انجام شده است. ابتدا از طریق مصاحبه با خُبرگان (26 نفر) و با استفاده از تحلیل محتوا، کدگذاری و طبقه‌بندی در نرم‌افزار MAX-Q-D-A، مفاهیم و مقولات مرتبط با موضوع شناسایی گردید. در گام بعد جهت اعتبارسنجی مقولات، در 20 روستای نمونه‌ی واقع در حرایم مختلف (5 تا بیش از 20 کیلومتر) محدوده شهر تهران، داده‌ها از طریق تکمیل پرسشنامه با 120 نفر از مدیران و افراد مطلع و آگاه محلی گردآوری و با استفاده از آمارها و آزمون‌های توصیفی و استنباطی کَمی شامل میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و آزمون T تک نمونه‌ای تحلیل شدند. از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا)، آزمون پس از تجربه دانکن و روش درونیابی IDW نیز جهت سنجش میزان تفاوت‌ها، سطح‌بندی و ارائه نمود فضایی اثرات و پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاها استفاده گردید. برطبق نتایج پژوهش از تعداد 49 مقوله احصاء شده، تعداد 43 مقوله در 7 محور کلی شامل؛ ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی؛ چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی- اجرایی؛ شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی؛ آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی؛ مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست‌محیطی؛ تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی و تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی به عنوان اثرات و پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای مورد مطالعه با شدت و دامنه متفاوت در جنوب و شرق محدوده حریم تهران شناسایی و مورد تأیید قرار گرفتند.

استناد:  فراهانی، حسین؛ عینالی، جمشید؛ چراغی، مهدی؛ صالحی، سجاد. (1403). بررسی پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های ‌غیررسمی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پیرامون شهرها (مورد پژوهی: روستاهای حریم شهر تهران). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال ...، شماره ...، مرودشت: صص ...-... DOI:  DOR:

 

---

[1]   نویسنده مسئول: سجاد صالحی، پست الکترونیکی: [e-mail] ، تلفن: [phone]

 

مقدمه

نیمه دوم سده‌ی بیستم میلادی، به‌ویژه دهه‌های پایانی آن، با شهر‌گرایی شتابان، به‌ویژه در سرزمین‌های توسعه نیافته غیرصنعتی همراه بوده است تا جایی که این فرآیند به تمرکز قابل‌توجه جمعیت جهان در شهرهای بزرگ و کلانشهرها منتهی شده است (Saidi & Shafiei Sabet, 2011: 150). در سال 2018 حدود 55 درصد از جمعیت جهان در مناطق و مجموعه‌های شهری ساکن بودند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 این جمعیت (شهری) به 68 درصد برسد (United Nations, 2019). در حال حاضر بیشترین رشد شهری به همراه فضاهای پیراشهری در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد، جایی که میانگین سالانه افزایش جمعیت چهار برابر بیشتر از کشورهای توسعه یافته است Goussous & Tayoun, 2020)). در این بین یکی از نتایج چنین شهرنشینی، شهری شدن فقر و شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در درون و مجاور شهرهای بزرگ]و نیز در فضاهای روستایی واقع در مناطق پیراشهری[ است. این سکونتگاه‌ها جلوه کالبدی فقر به شمار می‌روند که از لحاظ پویایی روند متفاوتی را طی می‌کنند(Irandoost & Sarrafi, 2006: 2). چرا که این سکونتگاه‌ ﻧﻴﺰ ﺟﺰﻳﻲ از ﻧﻈﺎم ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺑﻪﺧﻮدي ﺧﻮد، ﺑﻠﻜﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰاء، ﻳﻌﻨﻲ سکونتگاه‌های شهری و روستایی پیرامون، ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ(Saidi & Hosseini Hasele, 2008: 78) و به مثابه نظام‌های مکانی و فضایی در معرض پویایی و دگرگونی مداوم قرار دارند. این پویایی، دگرگونی و دگردیسی در نظام‌های مکانی- فضایی روستاها تحت تأثیر عوامل و نیروهای درونی و بیرونی در طی زمان در روند تحولات سکونتگاه‌های روستایی به ویژه در پیرامون شهرها و کلانشهرها تأثیر گذاشته(Saidi & Emani, 2023: 9)  و نمود آن در اشکال مختلف از جمله شکل‌گیری محدوده‌هایی به صورت سکونتگاه‌های غیررسمی بروز و تجلی یافته است.

سکونتگاه‌های غیررسمی در بسیاری از شهرهای کشورهای کم‌درآمد و متوسط گسترده شده‌اند و در حال حاضر بیش از یک میلیارد نفر را در خود جای داده‌اند. بر پایه آمار ارائه شده سازمان ملل متحد از نظر تعداد جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح شهرهای جهان، تا سال 2018 میلادی نزدیک به 1.23 میلیارد نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند (https://ourworldindata.org/urbanization, 2020). این مناطق فاقد شناخت رسمی از سوی دولت‌ها هستند و ساکنان معمولاً با طردهای اجتماعی- اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی متعددی روبرو هستند. ساکنان معمولاً فاقد مالکیت زمین أمن هستند و اغلب در خانه‌های شلوغ و غیراستاندارد واقع در زمین‌های حاشیه‌ای یا مکان‌های ناأمن زندگی می‌کنند. افزایش سطح خطرات مرتبط با محیط‌زیست از جمله علل عمده بیماری‌های جدی، آسیب و مرگ زودرس در سکونتگاه‌های غیررسمی است. افرادی که در آنجا زندگی و کار می‌کنند با طیف وسیعی از خطرات بهداشتی روبرو هستند، از خطرات «روزمره» مانند بیماری‌های عفونی و انگلی تا بلایای کوچک و بزرگ‌تر (IIED,2022).

گستردگی سکونتگاه‌های غیررسمی در سال‌های اخیر به حدی رسیده است که حتی در پیرامون کلانشهرها، روستاهایی با ساختار اسکان‌غیررسمی شکل گرفته و در حال افزایش است (Riahi, 2018: 83-104). سکونتگاه‌های غیررسمی روستایی¹ جوامعی هستند که بدون برنامه‌ریزی رسمی یا مجوز دولت در مناطق روستایی توسعه یافته‌اند. این سکونتگاه‌ها اغلب به دلیل عواملی مانند مهاجرت ناشی از جویای کار، نبود گزینه‌های مسکن ارزان قیمت و دسترسی محدود به خدمات اولیه و زیرساخت‌ها به وجود می‌آیند (Sheridan, 2023: 1). از مهم‌ترین پیامدهای چنین فرآیندی، دست‌اندازی شهر به فضاهای پیراشهری، زیر ساخت و ساز رفتن زمین‌های حاصل‌خیز کشاورزی، جذب جمعیت فقیر شهری و سایر نواحی در روستاهای پیراشهری، گرایش روستاهای پیراشهری جهت ورود به محدوده قانونی و ادغام در شهرهای مجارو، تغییرات کاربری اراضی، رهاسازی اراضی کشاورزی، فرسایش خاک، تخریب فیزیکی چشم انداز روستایی و... اشاره شده است (cloke, 2013: 113).

در کشور ایران نیز به موازات رشد شهرنشینی در دهه‌های اخیر، سکونتگاه‌های نامتعارف و خودانگیخته‌ای در درون، مجاور شهرها و حتی در محدوده‌های روستایی پیرامون کلانشهرها و شهرهای بزرگ به سرعت ایجاد شده و رشد یافته است. بررسی‌های آماری سازمان ملل متحد در سال 2021 در سطح کشور ایران نشان می‌دهد از تعداد کل جمعیت 67.13 میلیون نفری شهری کشور، تعداد 15.5 میلیون نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن هستند. (https://ourworldindata.org/urbanization, 2020). بر اساس مطالعات و برآوردهای شرکت بازآفرینی شهری ایران (وزارت راه و شهرسازی) در سال 1395 در مجموع قریب به 12 میلیون نفر ساکن سکونتگاه‌های غیررسمی بوده‌اند. البته این آمار فارغ از سکونتگاه‌های در حال شکل‌گیری ِداخل شهرها و روستاهای متعدد پیرامون شهرهای بزرگ طی سال‌های اخیر بوده که بی ِشک تاکنون شرایط بحرانی اقتصادی و گرانی مسکن بر ابعاد آنها افزوده است (سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی- مصوب 1401) و پیامدهای نامطلوب اقتصادی، اجتماعی و کالبدی به همراه داشته است. از جمله این پیامدها می‌توان به مسکن نامناسب، کمبود خدمات و زیرساخت‌ها، فقدان محیط اجتماعی سالم و فقر نسبی و بیکاری گسترده اشاره کرد (Mohammagi & shams, 2017: 1100). آنچه مسلم هست در حال حاضر اسکان‌غیررسمی واقعیتی موجود در پهنه‌های سکونتگاهی کشور است که در این واقعیت جمعیت فزاینده‌ای از اقشار کم درآمد در محلات غیرمجاز و کیفیت پایین زندگی می‌کنند(Sarrafi, 2013: 3) . در واقع به دلیل فقر و نابرابری و ناتوانی گروه‌هایی از اجتماع در تأمین مسکن مناسب و کاستی‌های نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در ایجاد زمینه‌های لازم جهت برخوردار شدن این گروه‌ها از مسکن مناسب، باعث شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی می‌گردد .(Daripuor et al, 2022: 1)  

منطقه و حریم شهری تهران در طی حدود نیم قرن اخیر شاهد دگرگونی‌های متنوع و متعددی در عرصه‌های مختلف جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی- فضایی چه در درون محدوده‌های شهری خود و چه در فضاها و سکونتگاه‌های روستایی پیرامونی و حریم خود بوده است (Hajipour, 2008: 260). به این دلیل که از دهه 40 شمسی به بعد در سایه تسلط اقتصاد شهری کلانشهر تهران و به علت نبود یک مکانیسم پویا برای تداوم جریان سرمایه به ویژه در طی سال‌های اخیر، منجر به رانت زمین، مسکن، ایجاد فرصت‌های نابرابر درآمدی و در نتیجه قطب ناکارآمد تجاری- سوداگری را در این منطقه موجب شده استpalizban et al, 2013: 27) ). این روند به دنبال خود مهاجرت‌های گسترده‌ای را از روستاها و شهرها به منطقه شهری و پیرامون شهر تهران باعث گردیده به نحوی که شمار جمعیت در این منطقه طی این سال‌ها به شدت افزایش پیدا نموده است. در واقع بالا بودن هزینه مسکن و عدم تطابق آن با درآمد خانوارها، از دلایل اصلی سکنا گزیدن تعداد زیادی از مهاجران در نقاط و در اراضی پیرامونی تهران است. طی دهه اخیر نیز در نتیجه‌ی تشدید تأثیر عوامل اقتصادی کلان و خرد در مکان‌گزینی کم‌درآمدها در مجموعه شهری تهران به دلیل کمبود زمین و مسکن در استطاعت در محدوده و حریم بلافصل شهر تهران، اسکان اقشار کم‌درآمد در روستاهای واقع در حریم شهر تهران به شدت اتفاق افتاده است (Akhuondi & Barakpour, 2011: 298). در گذر این فرآیند از گذشته تا کنون محدوده‌های اسکان‌غیررسمی توسط کم‌درآمدها و بدون برنامه‌ریزی قبلی در اشکال مختلف در محدوده و حریم شهر تهران شکل‌گرفته‌اند که می‌توان در سه گروه دسته‌بندی نمود؛ الف) شکل‌گیری اسکان غیررسمی در محدوده و حریم بلافصل شهر مادر و شهرهای پیرامونی شهر اصلی؛ ب) شکل‌گیری اسکان غیررسمی در محدوه و پیرامون نقاط روستایی مستعد واقع در حریم شهری؛ ج) شکل‌گیری اسکان غیررسمی در حریم و محدوده اراضی بایر یا کشاورزی به صورت لکه‌ها و محدوده‌های سکونتی که نه شهر هستند و نه روستا (Nozary et al, 2015: 56-59).

نتیجه آنکه شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در هر نوع از اشکال خود به سبب ایجاد فقر و گسترش آن و نیز به مخاطره انداختن محیط‌زیست و تحمیل هزینه‌های سنگین برای حل مشکلات، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جوامع انسانی و نیز سکونتگاه‌های روستایی واقع در فضاهای پیراشهری تهران (حوزه مدنظر و مورد تأکید این پژوهش) تلقی می‌شود به نحوی که نیاز جدی به اتخاذ تدابیر ویژه برای مقابله با پیامدها و چالش‌های برآمده از این مسئله و ساماندهی و جلوگیری از تبعات سوء آن در این روستاها از اهمیت  و ضرورت ویژه‌ای برخوردار است؛ لذا این پژوهش با هدف تحلیل و ارزیابی اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در نقاط روستایی حریم شهر تهران به بررسی و ارائه چشم‌اندازی از چالش‌ها و تبعات به وجود آمده حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در این فضاها بوده تا بتواند نسبت به حساس‌سازی و جلب توجه سیاست‌گذاران و مدیران ذی مدخل در سطوح مختلف جهت ساماندهی این فضاها اقدام نماید. بر این پایه، سوال بنیادین پژوهش به این صورت طرح شده است: مهم‌ترین اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پیرامون شهرها با تأکید بر حریم شهر تهران کدامند؟

 

مبانی نظری و پیشینه تحقیق 

اسکان غیررسمی عبارت است از شکل‌گیری شیوه‌ای ‌از سکونت ناپایدار در درون یا مجاور شهرها با سیمایی ناخوشایند و خارج از فضای رسمی و برنامه‌ریزی شده که کمیت و کیفیت پایین معیارهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی این سکونتگاه‌ها، به ویژه با پهنه‌های رسمی آشکار است و مسئله مشخص در آن از یک سو به تجمع فقر و آسیب‌های اجتماعی و از سوی دیگر به محیط نابسامان کالبدی و نبود خدمات کافی مربوط است(Sarrafi, 2013: 262) . اسکان غیررسمی یک چالش عمده برای حکمرانی در سراسر جهان است. در سال 2020 برآورد شد در حدود 2/24 درصد از جمعیت شهری جهان در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کردند و حدود 43 درصد جمعیت شهری در مناطق در حال توسعه در شهرک‌های غیررسمی با بسیاری از مسائل و آسیب‌ها زندگی می‌کردند (https://ourworldindata.org/urbanization, 2020).

اسكان غيررسمي عمدتاً از عوامل كلان ساختاري در سطح ملي و منطقه‌اي ناشي می‌شود. بدین معنی که رشد فزاینده جمعيت در حریم کلانشهرها ناشی از مهاجرت‌ها از توان سازمان‌های دولتي و غيردولتي برای توسعه و ارائه خدمات و تسهيلات براي اين جمعيت فزاينده پيشي گرفته و برآورده نشدن نياز مسكن و سرپناه اقشار کم‌درآمد در فضاي رسمي و برنامه‌ريزي شده، اسكان غيررسمي را در فضاهای قابل مستعد در محدوده و فضاهای بلافصل شهرها و روستاهای واقع در حریم کلانشهرها موجب می‌گردد(Athari & Khaleghian, 1995). ساکنان این سکونتگاه‌ها هیچ امنیتی در زمین و مسکن واقع در آن ندارند. معمولاً با فقر یا محرومیت خدمات و زیرساخت‌های اساسی شهری مواجه هستند. سکونتگاه‌های غیررسمی، فقیرترین و محرومترین سکونتگاه‌هایی هستند که به واسطه مساکن تخریبی واقع در پرمخاطره‌ترین اراضی، شناخته می‌شوند. ساکنان این سکونتگاه‌ها علاوه بر عدم امنیت به طور فزاینده از زیرساخت‌ها و خدمات اساسی، فضای عمومی و مناطق سبز محرومند و به طور دائم در معرض اخراج، بیماری و خشونت قرار دارند (UN-HABITAT, 2015: 1). 

تبعات و پیامدهای ناشی از اسکان غیررسمی پیچیده و متنوع هستند و تنوع گسترده‌ای را در داخل و بین کشورها نشان می‌دهند و با سرعت بسیار تغییر می‌کنند (Kovacic & Giampietro, 2017: 337) فقر، بیکاری، مسکن نابهنجار و محله‌های کم برخوردار از پیامدهای اصلی رشد و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی است (Irandoost, 2010). وجود چنین مکان‌هایی با زیرساخت‌های نامناسب از نظر دسترسی بسیار محدود به سیستم‌های بهداشتی، درمانی، آب آشامیدنی سالم، سیستم فاضلاب و دفع زباله شناخته می‌شوند که همین عامل باعث افزایش شیوع بیماری‌ها و آلودگی محیطی می‌شود (Katukiza et al, 2012؛ Gilbert, 2007؛ Hanchett et al 2003؛ Hunter, 2006؛ Isunju et al, 2011؛ Mara, 2003؛ Ooi & Phua, 2007؛ Tumwebaze et al, 2014؛ (Hosseini et al, 2020:83. همچنین کیفیت مسکن در این سکونتگاه‌ها بستگی به ویژگی‌های اجتماعی و کالبدی محیطی دارد که محل زندگی در آن واقع شده است (Gottdiener et al. 2015) در نتیجه اسکان غیررسمی به سبب ایجاد فقر و گسترش آن و نیز به مخاطره انداختن محیط‌زیست و تحمیل هزینه‌های سنگین برای حل مشکلات، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جوامع انسانی تلقی می‌شود (Habibi et al, 2018: 90). در ادامه با توجه به اینکه مطالعات و ارزیابی‌های چندان جامعی از اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح مناطق روستایی انجام نشده؛ لذا به صورت عام به برخی از مهم‌ترین نتایج اشاره شده پیرامون پیامدهای حاصل از شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در محدوده‌ها و حریم بلافصل شهری و به صورت خاص در مناطق روستایی حاصل از بررسی منابع داخلی و خارجی اشاره شده است.

کرمی جوزانی و همکاران (1402) در مطالعه‌ای تحت عنوان «تبیین پیامدهای اجتماعی ناشی از رشد محلات اسکان غیررسمی در اسلامشهر» به این نتیجه رسیده‌اند که بین رشد محلات اسکان غیررسمی با پیامدهای اجتماعی ناشی از رشد محلات اسکان غیررسمی تاثیر مستقیم، مثبت و معناداری وجود دارد که سطح آسیب‌های اجتماعی در خصوص پیامدهای اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی، به مسائل اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر باز می‌گردد و واگرایی نسبت به قوانین شهری نیز به میزان زیادی در این منطقه به چشم می‌خورد. در پژوهشی که توسط کمانرودی و همکاران (1399) تحت عنوان پیامدهای فضایی توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی در حریم کلانشهر مشهد انجام پذیرفته، نتایج آن نشان می‌دهد که سکونتگاه‌های غیررسمی به صورت شتابان و بدون برنامه در محدوده حریم کلانشهر مشهد در حال رشد و گسترش هستند. بیشترین تمرکز این سکونتگاه‌ها همواره در شمال، شمال غرب و غرب محدوده این کلانشهر بوده است. شکل‌گیری سکونتگاه‌های جدید و گسترش آن‌ها در سال‌های قبل، عمدتاً در حاشیه کشف‌رود و حد فاصل جاده جدید و قدیم قوچان صورت گرفته و تراکم آبادی‌ها در محدوده حد فاصل محدوده‌های منفصل شهری قرقی و توس تا شهر مشهد، یک پهنه یکپارچه و منسجم سکونتگاهی را تشکیل داده است. حسینی و همکاران (1399) در مطاله‌ای تحت عنوان «تحلیل اثرات اسکان غیررسمی بر پایداری محلات شهری؛ مورد مطالعه محله فرودگاه شهر یزد» به این نتیجه رسیدند که تحت تأثیر موضوع شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی وضعیت ابعاد پایداری در محدوده مورد مطالعه نشان از آن دارد در بُعد اجتماعی، پایداری در حد متوسط (7/50)، در بُعد اقتصادی، ناپایدار (5/38)، در بُعد کالبدی، متوسط (1/53) و در بُعد مدیریتی نیز وضعیت متوسط (3/48) دارد. روستایی و همکاران (1393) در پژوهشی تحت عنوان «ارزیابی فقر شهری در محلات اسکان غیررسمی شهر کرمانشاه با استفاده از مدل تحلیل عاملی» به این نتیجه رسیده‌اند که بلوک‌های شهر کرمانشاه مکانی برای تبلور تمایزات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی است. این سکونتگاه‌ها جلوه فقر به شمار می‌روند که از لحاظ پویایی روند متفاوتی را طی می‌کنند. شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی و وجود نواحی نابرابر در فضای شهر کرمانشاه منجر به بروز پیامدهایی از جمله جدایی گزینی فضایی، اجتماعی و اقتصادی شده است. صالحی امیری و خدائی (1389) در مطالعه‌ای تحت عنوان «وﻳژگیﻫﺎ و پیاﻣﺪﻫﺎي اﺳﻜﺎن ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ و ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﺷﻬﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮردي: ﻛﻼنﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان» به این نتیجه رسیدند که به دلیل گسترش فضایی نامنظم و بی رویه کلانشهر تهران که در نتیجه جابجایی و تغییر مکان فعالیت‌ها و جمعیت از مرکز شهر به خارج از شهر و پراکنش در نواحی فراشهری بوده، پیامد‌ها و آسیب‌های مختلفی به ویژه در حوزه اجتماعی به وجود آورده است. از سوی دیگر بی‌توجهی به معضلات پیرامون شهر موجب تهدید متن شهر شده و انواع آسیب‌های اجتماعی، روانی، آسایشی و امنیتی را به وجود آورده و به تعبیری حاشیه بر شهر حاکم شده است. سرور و همکاران (1389) در مطالعه‌ای با عنوان «آینده‌نگری گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در مناطق شهری آذربایجان غربی و راهبردهای مدیریتی آن» در رابطه با پیامدهای حاصل از شکل‌گیری اسکان غیررسمی در نقاط شهری آذربایجان غربی به این نتیجه رسیده‌اند که کمبود مسکن، بد مسکنی، آلودگی محیط‌زیست، پایین آمدن احساس امنیت، گسترش فقر، بیکاری و به طور کلی کاهش ارزش‌های زندگی تنها بخشی از تبعات رو به رشد پدیده سکونتگاه‌های غیررسمی در استان می‌باشد. 

در منابع خارجی، مطالعات بیکیس و پاندی² (2023) تحت عنوان «علل و پیامدهای حاشیه‌نشینی و شهرنشینی غیررسمی» در آدیس آبابا³ نشان می‌دهد پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در این شهر، افزایش قیمت زمین و مسکن، افزایش تراکم و ازدحام، کمبود مسکن، ساخت و سازهای بی‌برنامه و غیرمجاز، حاشیه نشینی رو به تزاید و... بوده است. بر اساس مطالعات مؤسسه بین‌المللی محیط‌زیست و توسعه (IIED, 2022) افزایش سطح خطرات مرتبط با محیط‌زیست، بروز بیماری‌های جدی، آسیب و مرگ و میر زودرس از جمله پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی است. ساکنانی که در این گونه سکونتگاه‌ها زندگی و کار می‌کنند با طیف وسیعی از خطرات بهداشتی روبرو هستند، از خطرات «روزمره» مانند بیماری‌های عفونی و انگلی تا بلایای کوچک و بزرگ‌تر.  مسیمانگ⁴ (2017) در مطالعه‌ای تحت عنوان «بررسی تاثیرات منفی سکونتگاه‌های غیررسمی بر محیط‌زیست؛ مطالعه موردی جیکا جو⁵، پیتر ماریتزبورگ⁶» بیان می‌کند سکونتگاه‌های غیررسمی به یک چالش همیشگی تبدیل شده‌اند و اثرات نامطلوبی بر محیط‌زیست تحمیل می‌کنند. از جمله اثرات و پیامدهای سکونتگاه‌های غیررسمی کمبود در ارائه خدمات اولیه، آلودگی آب و محیط‌زیست، ازدحام و تراکم بیش از حد، مدیریت ضعیف پسماند، بهداشت نامناسب، ایجاد آلودگی هوا و بروز و ظهور خطرات ناشی از بیماری‌های عفونی و مسری و... را به همراه دارد. یافته‌های منسا⁷ (2010) در پژوهشی تحت عنوان «علل و پیامدهای اسکان غیررسمی در غنا: مطالعه موردی ابوابو⁸ ، حومه کلانشهر کوماسی⁹ » نشان می‌دهد که وجود بسیاری از سازه‌های غیرمجاز در ابوابو ناشی از عوامل اجتماعی- اقتصادی، فرهنگی، نهادی، فیزیکی، سیاسی و تاریخی است. از پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در این منطقه به سیل، شرایط بد بهداشتی، تراکم و ازدحام بیش از حد و... به دلیل ساخت و سازهای غیرمجاز  اشاره شده است. مطالعات حاجی علی و سلیم سلیمان¹⁰ (2006) در زنگبار¹¹ نشان می‌دهد شهرنشینی یکی از دلایل اصلی گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه شهر زنگبار است. سیاست‌های مدیریت زمین و برنامه‌ریزی، که اغلب برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده مسکن توسط اکثریت فقیر، سخت و ناکافی تلقی می‌شوند، به رشد قارچ‌گونه سکونتگاه‌های غیررسمی منجر شده است. رشد سکونتگاه‌های غیررسمی پیامدهای اجتماعی- اقتصادی و زیست محیطی بسیار و پیچیده‌ای را به دنبال داشته است؛ از جمله آلودگی منابع آب، کاهش میزان آب زیرزمینی، آلودگی ناشی از پسماندها و فاضلاب‌های خانگی، جنگل زدایی، سیل، هدر رفتن زمین‌های کشاورزی، فرسایش خاک و رانش زمین، تراکم بالای مسکن و مواردی از این دست.

 

مواد و روش تحقیق

پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع توسعه‌ای- کاربردی و به لحاظ محتوا از نوع توصیفی - تحلیلی است. روش‌شناسی این مطالعه ترکیبی (کیفی- کمی) است که در ابتدا با تکیه بر روش کیفی و با استفاده از تکنیک‌های پژوهشی مختلف از جمله تحلیل محتوا، کدگذاری و طبقه‌بندی بر روی داده‌های مصاحبه‌‌ای عمیق نیمه ساختار یافته و با طرح پرسش باز در بازه زمانی 40 تا 70 دقیقه مرتبط با موضوع، حاصل از 26 مصاحبه انجام‌شده از خُبرگان (اساتید دانشگاه، حرفه‌مندان و صاحب نظران مرتبط) انجام پذیرفت و سپس نتایج مصاحبه‌ها در نرم‌افزار MAX-Q-D-A تا رسیدن به مرحله اشباع نظری، نسبت به احصاء و مقوله‌بندی نظرات پیرامون پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیررسمی در نقاط روستایی اقدام شد که از مصاحبه بیستم (20ام)، داده‌ها به اشباع نظری رسید و ادامه مصاحبه‌ها صرفا ً برای اطمینان از صحت یافته‌ها انجام شد. سپس در این مرحله به منظور استخراج مفاهیم اولیه (زیرمقوله‌ها) پس از انجام همه مصاحبه‌ها و استخراج کدهای اولیه، اقدام به کدگذاری محوری و استخراج مفاهیم و سپس ترکیب مفاهیم، مقوله‌بندی و دسته‌بندی محوری مقولات شد. سپس جهت پالایش و اعتبارسنجی مقولات، طی تکمیل 120 عدد پرسش‌نامه از مدیران و افراد مطلع و آگاه محلی در 20 روستای نمونه‌ی در معرض مهاجرت و گسترش اسکان‌غیررسمی، از آمارها و آزمون‌های توصیفی و استنباطی کَمی شامل میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و همچنین آزمون T تک نمونه‌ای استفاده گردید و در ادامه به ترتیب با استفاده آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا)، آزمون پس از تجربه دانکن و روش درونیابی ¹²IDW، نسبت به بررسی میزان تفاوت‌ها، سطح‌بندی روستاها و ارائه نمود فضایی اثرات و پیامدهای شکل‌گیری اسکان غیررسمی در روستاهای نمونه مورد مطالعه اقدام گردید.

جامعه آماری پژوهش در بخش مطالعات کیفی را خُبرگان، اساتید دانشگاه، کارشناسان جامعه حرفه‌ای (مهندسان مشاور)، مدیران و کارشناسان دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط و مرتبط با حوزه اسکان غیررسمی در سطوح ملی و منطقه‌ای تشکیل داده است که با استفاده از روش انتخاب هدفمند ملاک‌مدار نسبت به گزینش و انتخاب حجم نمونه مناسب و در حد کفایت از بین جامعه آماری اقدام گردید به نحوی که در این مرحله تعداد 26 نفر از جامعه آماری به عنوان حجم نمونه برای انجام مصاحبه‌های عمیق نیمه ساختار یافته انتخاب شدند. معیارهای ورود حجم نمونه (متخصصین) به پژوهش شامل داشتن پژوهش و تألیف در زمینه موضوع اسکان غیررسمی، راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های ارشد و رسالۀ دکتری در این زمینه، سابقه اقدامات سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و مدیریتی- اجرایی در سطح دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی ذی‌مدخل در این حوزه در سطوح ملی و منطقه‌ای بوده است؛ بنابراین از بین مراکز علمی- پژوهشی، دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای ذی‌مدخل در حوزه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرایی در سطوح ملی و منطقه‌ای نسبت به انتخاب مشارت‌کنندگان اقدام شد.

جامعه آماری پژوهش در بخش مطالعات کَمی را نیز روستاهای واقع در حریم شهر تهران¹³ تشکیل می‌دهد که بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 تعداد 283 روستای دارای سکنه در این محدوده وجود دارد که از این بین، تعداد 20 روستا به عنوان حجم نمونه در حد کفایت (در حرایم تا شعاع 5 کیلومتری، 5 تا 10 کیلومتری، 10 تا 15 کیلومتری، 15 تا 20 کیلومتری و بیشتر از 20 کیلومتر با هدف بررسی جامع موضوع در تمامی پهنه حریم شهر تهران) و در معرض مهاجرت و گسترش اسکان‌غیررسمی جهت انجام پیمایش میدانی و تکمیل پرسشنامه از مدیریت محلی (بخشداری‌ها، دهیاری‌ها، شوراهای اسلامی روستاها) و سایر افراد آگاه و مطلع محلی انتخاب شدند (شکل 1). مشخصات و ویژگی‌های روستاهای نمونه در جدول 1 ارائه شده است.

 

شکل 1- موقعیت حریم شهر تهران و پراکنش روستای نمونه مورد مطالعه واقع در آن 

(منبع: طرح جامع حریم پایتخت/ مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن 1395)

 

جدول 1- مشخصات و ویژگی‌های جامعه نمونه

فاصله از شهر تهران	تعداد روستا	دهستان	نام روستا	تعداد جمعیت در سال 1395	تعداد خانوار در سال 1395	نرخ رشد جمعیت طی دوره سرشماری 95-1375	*‌ برآورد تقریبی تعداد جمعیت در سال 1403
تا 5 کیلومتر	4	کهریزک	خورایین	131	36	4/14	800≈
		آفتاب	حسن آباد باقراف	531	134	7/1	1200≈
		کهریزک	زمان آباد	4000	1141	6/4	6500≈
		خلازیر	مرتضی گرد	15506	4474	5/11	65000≈
5 تا 10 کیلومتر	4	لواسان کوچک	ناصر آباد	204	67	7/6	300≈
		سولقان	واریش	720	140	8/12	750≈
		قلعه نو	قاسم آبادتهرانچي	2645	732	3/2	4000≈
		سياهرود	سعيدآباد	7200	2012	6/0	15000≈
10 تا 15 کیلومتر	4	غنی آباد	توتک	161	38	2/9	500≈
		كهريزك	قلعه نوچمن زمين	1331	229	7/11	2200≈
		حصارامير	چهل قزوسياه دره	2466	742	0/12	4800≈
		قلعه نو	گل تپه كبير	10850	219	0/13	3500≈
15 تا 20 کیلومتر	4	لواسان بزرگ	پورزندوسطي	231	94	1/17	300≈
		صالح آباد	امامزاده باقر	1134	350	2/9	2500≈
		سياهرود	باغ كمش	2566	750	2/3	6000≈
		همدانك	اورين	17577	5180	0/8	31000≈
بیشتر از 20 کیلومتر	4	سياهرود	گل خندان جديد	444	150	9/4	800≈
		منجيل آباد	اصغرآباد	997	288	6/5	2500≈
		كلين	ابراهیم آباد	3530	808	5/6	10000≈
		وهن آباد	شترخوار	5360	1627	7/13	30000≈
جمع کل	20	15	20	77584	19211	4/8	187650≈

منبع: بررسی‌های پژوهش بر اساس داده‌های سرشماری‌ سال‌های 95-1375 مرکز آمار ایران و *آمار تقریبی جمعیت روستاها در سال 1403 ارائه شده توسط خانه‌های بهداشت و دهیاری‌های روستاهای مورد مطالعه (با احتساب تعداد تقریبی اتباع ساکن در روستاها).

 

بحث و یافته­های تحقیق

شناسایی و احصاء اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای حریم

در این پژوهش ابتدا از طریق انجام مصاحبه‌های عمیق نیمه ساختار یافته با 26 نفر از خُبرگان، اقدام به کدگذاری محوری و استخراج مفاهیم و سپس ترکیب مفاهیم، مقوله‌بندی و انتخاب محور از طریق نرم افزار مکس کیودا (MAX-Q-D-A) شد. در مرحله کدگذاری باز، تعداد 244 کد اولیه (شناسه‌/ مفاهم) در خصوص پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای واقع در حریم شهرها با تأکید بر حریم شهر تهران شناسایی و استخراج شد که پس از بررسی و تجمیع کدهای تکراری، تعداد 162 کد اولیه (زیرمقوله) در مرحله کدگذاری محوری مورد تحلیل قرار گرفت و در نهایت 48 مقوله اصلی در 7 محور به شرح داده‌های جداول 2 و شکل 2 از آن‌ها استخراج 

 

جدول 2-کدگذاری و استخراج نتايج حاصل از تحلیل محتوای داده‌ها

زیرمقوله‌ها (شناسه‌/ مفاهم)	مقولات اصلی	محورها
عدم رعایت هیچ‌گونه ضابطه‌ای در ساخت و سازها در منطقه حریم/ عدم توجه به ضوابط و اصول مهندسی در  ایجاد واحدهای مسکونی/	شکل‌گیری و رواج بی ضابطه‌گی در ساخت ‌و سازها	ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی
گسترش نظام غیرشفاف مالکیتی/ وجود معضلات ثبتی، حقوقی و مالکیتی/ نامشخص بودن وضعیت حقوقی ساختمان‌هاي کنونی/ شکل‌گیری تنش‌های حقوقی در خصوص معاملات غیررسمی زمین و واحدهای مسکونی/	گسترش نظام غیرشفاف مالکیتی و وجود معضلات ثبتی-حقوقی و مالکیت
گسترش مبادلات غیررسمی/ شکل‌گیری بازار غیررسمی زمین و مسکن/ رواج ساخت و سازهای غیرمجاز/ افزایش مرغوبیت و ارزش زمین و تفکیک و فروش غیرمجاز آن/	گسترش مبادلات غیررسمی زمین و مسکن
ایجاد ابهام در تقسیمات سیاسی و امکان گسترش و شکل‌گیری سکونتگاه‌های جمعیتی در خارج از محدوده روستا/ وجود تفرق در تقسیمات سیاسی/	ایجاد ابهام در تقسیمات سیاسی
شکل‌گیری سکونتگاه‌های فقیرنشین و غیررسمی در اراضی و فضاهای پیرامونی و خارج از محدوده روستاها/	امکان شکل‌گیری سکونتگاه‌های جمعیتی در خارج از محدوده روستا
ابهام وضعیت مالکیت زمین و ساختمان (مسکونی و غیرمسکونی)/	ایجاد تعارض و ابهام در مالکیت اراضی و ساختمان
شکل‌گیری خلأ مدیریتی در محدوده‌ها و فضاهای بین روستاهای حریم و شهر پیرامون تحت تأثیر فعالیت دهیاری‌های مستقل در روستاها/ هم پوشانی در زمینه خدمات‌رسانی بین شهرداری و دهیاری به صورت همزمان  در محدوده حریم/	هم‌پوشانی در وظایف و خلاء مدیریتی در حریم به طور همزمان	چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی-اجرایی
عدم اشراف مدیریت روستا و غیرقانونی بودن خدمات‌دهی/ پیچیدگی مسائل و مشکلات نواحی روستایی و عدم توانایی دهیار برای حل مسائل/	کاهش قدرت مدیریتی- اجرایی دهیاری‌ها
امکان شکل‌گیری تعارض منافع در بین مدیریت‌های روستایی (دهیاران و اعضاء شورا) و کاهش انگیزه کنترل و نظارت بر موضوع/ امکان ایجاد و گسترش فساد در مدیریت محلی/	امکان ایجاد و گسترش فساد در مدیریت‌های محلی
شکل‌گیری تفرق سیاسی، مدیریتی و اجرایی در منطقه شهری و حریم شهرها/	تفرق سیاسی، مدیریتی و اجرایی در منطقه شهری و حریم شهرها
تحمیل با مالی و هزینه‌های مازاد به مدیریت‌های محلی جهت نظارت و ساماندهی محدوده‌های غیررسمی/	تحمیل بار مالی به مدیریت محلی
عدم توجه به شرایط و وضعیت شغلی و حرفه‌ای بین شهر و روستاهای حریم/ ایجاد شکاف بین روستا و شهر از نظر اقتصادی و سطح درآمدی و افزایش روز افزون آن/	ایجاد شکاف و اختلاف در سطوح اقتصادی بین شهری و روستایی	شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی
کاهش فرصت‌های تولیدی، شغلی، درآمدی در روستاها و وابستگی به شهر/ وابستگی درآمد خانوارها به شهر مادر/	وابستگی درآمدی به مادر شهر
تغییر ماهیت و نحوه معیشت روستاییان/ معيشت ناپايدار و غيررسمي/ تغییر الگوی زندگی و افزایش هزینه زندگی/ کاهش رغبت روستاییان به فعالیت‌های تولیدی کشاورزی و دامداری/	تغییر الگوی‌های معیشت
افزایش جمعیت روستاها همرا با دگرگونی ساختار کالبدي و نقش اقتصادي کنونی آنها/ تغییر نقش و عملکرد اقتصادی نواحی روستایی/	تغییر نقش و کارکرد روستا و دگرگونی اقتصادی
گسترش بورس بازی و سوداگری زمین در نتیجه جمعیت‌پذیری و رشد روستا/ افزایش قیمت زمین و مسکن و توسعه خارج از محدوده و خارج از ظرفیت در روستاها/	گسترش بورس بازی و سوداگری زمین
امکان افزایش اشتغال در سطح روستا/ ایجاد و تنوع فرصت‌های شغلی در روستا/ ایجاد شغل و افزایش درآمد در روستا/	امکان افزایش اشتغال و سطح درآمد در سطح روستا
تشدید شرایط ناکارآمد اقتصادی، تولیدی و گسترش فقر/ فرافکنی فقر درون شهری به حومه شهر/ شكل‌گيري طبقات محروم با درجات بالاي فقر/ افزایش فقر شهری و تزریق آن به نواحی روستایی/	بازتولید فقر
گسترش اشتغالات غیررسمی/ بيكاري و توسعه مشاغل كاذب/ توسعه مشاغل غیررسمی و زیرزمینی/	گسترش بخش غیررسمی اقتصاد
امکان ارائه فعالیت اقتصادی ارزان‌تر روستاها در مقایسه با شهر مرکزی /	امکان ارائه فعالیت اقتصادی ارزان‌تر در مقایسه با شهر مرکزی
افزایش فرصت‌های اشتغال دائم خانوارها و افزایش درآمد/	افزایش ثبات شغلی
از بین رفتن هویت تاریخی- فرهنگی اصیل روستاها/ افول حس تعلق مکانی و هویت روستایی/  از بین رفتن بافت بومی روستا/	ازبین‌رفتن هویت تاریخی فرهنگی اصیل روستا	آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی
شکل‌گیری اختلاف‌های اجتماعی / شکل‌گیری تعارضات فرهنگي/ اختلاط فرهنگی به شیوه‌ای فاقد کارایی/ ایجاد اختلاط فرهنگی میان دو خرده فرهنگ روستایی و شهری مهاجر در این مناطق/	اختلاط فرهنگی و شکل‌گیری و افزایش تعارضات فرهنگی
بحران هویت ساكنان بدلیل منشاء‌های متعدد مهاجرت/ سرخوردگی جوانان روستایی و یا طردشدگی از سوی جامعه/ کاهش همبستگی و مشارکت و کاهش سرمایه اجتماعی نواحی روستایی/	کاهش هویت فردی، همبستگی و سرمایه اجتماعی
تغییر ماهیت، نحوه معیشت و سبک زندگی ساکنان و سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهرها/ به فراموشی سپردن سنت‌های روستایی و گرایش به شیوه‌های زندگی شهری/	تغییر سبک زندگی
به وجود آمدن تکثرگرایی قومی در روستا/ شکل‌گیری محلات با ویژگی‌های قومی/ مهاجرت دسته جمعی خانوارها و سکنا گزیدن در بخش خاص/	تکثرگرایی قومی- قببله‌ای
در دسترس نبودن مراکر خدمات اجتماعی/ عدم برخورداری از حمایت‌های اجتماعی/ ضعف خدمات اجتماعی/	سطح پایین خدمات اجتماعی
تغییر انسجام و یکپارچگی اجتماعی روستاها/ کاهش کنترل اجتماعی در روستا/ از هم گسیختگی بافت اجتماعی روستاهای مهاجرپذیر/ افزايش سطح بي‌سوادي و اختلال در روابط خانوادگي و اجتماعی/ تفاوت سطح فرهنگ روستاییان در الحاق به فرهنگ شهرنشینی/ برهم خوردن مناسبات اجتماعی اولیه حاکم بر روستا/	برهم خوردن انسجام اجتماعی و کاهش کنترل اجتماعی
افول سرمايه‌هاي اجتماعي/ کاهش رضايت‌مندي و اميد به آينده/ شکل‌گیری نارضایتی و کاهش اعتماد اجتماعی/ ترویج ناکارآمد بودن روستا برای زندگی/  شکل‌گیری محله‌های کینه توز/	افزایش نارضایتی و کاهش اعتماد اجتماعی
گسترش تبعیض و نابرابری در فضای روستا/ جدایی گزینی جامعه روستایی و قطبی شدن فضای روستا/ بروز مسائل مختلف اجتماعی ناشی از ورود فرهنگ، آداب و روسوم مختلف/ محلی برای جذب اقلیت‌های قومی و مذهبی/ جدایی گزینی از سایر گروه ها/	جدایی گزینی و قطبی شدن اجتماع
کاهش امنیت اجتماعی/ شکل‌گیری تنش‌های ناشی از ضعف خدمات اجتماعی/ تشدید شرایط فرهنگی-اجتماعی نامناسب/ وقوع آسیب‌های اجتماعی/ رواج انواع آسيب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعي/	افزایش آسیب‌های اجتماعی و کاهش امنیت اجتماعی
افزایش سکونت افراد فاقد اسناد هویتی در برخی از روستاها/ هجوم اتباع بیگانه و سکنا گزینی در این فضاها/	سکونت گزینی افراد فاقد اسناد هویتی
ایجاد بستر و زمینه مناسب برای شکل‌گیری انواعی از مسائل و مشکلات و آسیب‌های اجماعی/ ایجاد محیط مساعد برای رشد بزهکاری و جرائم و آسیب‌ها/ شکل‌گیری کلنی‌های جرم و جنایت/	ایجاد محیط‌های مساعد برای افزایش بزهکاری و جرائم و آسیب‌ها
جمعیت پذیری بالا و افزایش تراکم جمعیت بیش از ظرفیت و توان محیطی روستاها/	افزایش تراکم و بار جمعیتی	مخاطرات و آسیب‌های طبیعی-زیست محیطی
تاب‌آوری پایین محدوده‌ها در برابر حوادث و سوانح طبیعی و غیر طبیعی/ ناکارآمدی در بافت/ شکل‌گیری بافت‌های ناأیمن/ ناپایدار و نامقاوم در برابر مخاطره‌های طبیعی مثل سیل و زلزله/	تاب‌آوری پایین محدوده‌ها در برابر حوادث و سوانح طبیعی و غیرطبیعی
تخریب محیط‌زیست روستا/ آسیب به منابع و میراث طبیعی(به ویژه منابع تجدیدناپذیر)/ از بین رفتن اراضی کشاورزی و باغات/ تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون شهرها به ویژه اراضی مابین روستا و شهر/	آسیب به منابع و میراث طبیعی و ازبین‌رفتن اراضی کشاورزی و باغی
افزایش آلودگی محیطی/ کاهش کیفیت محیط زیست/ کاهش کیفیت زندگی/ افزایش ترافیک و آلودگی هوا/ افت کیفیت سکونت و فعالیت/ تخریب و از بین رفتن تنوع زیستی/ رهاسازی پسماندهای ساختمانی و .../	کاهش کیفیت محیط زیست و افزایش آلودگی‌های محیطی
عدم توانایی پاسخ‌گویی ظرفیت‌های زیستی و جغرافیایی محدوده‌ها به افزایش تراکم جمعیتی و جمعیت پذیری/ محدودیت در تامین زمین و مسکن برای جوانان/	محدودیت‌های زیستی و جغرافیایی برای افزایش جمعیت
تغییر کارکرد و اندازه سکونتگاه‌های روستایی/ دگرگونی ساختار کالبدی و اقتصادی روستا/ تغییر ماهیت روستا/ کاهش فعالیت‌های کشاوری و ظهور فعالیت‌های جدید/ شکل‌گیری کارکرد خوابگاهی/ پدید آمدن روستاهایی با ویژگی‌های اقتصاد پساتولیدگرا/ تغییر ساختار روستا و تبدیل به سکونتگاه غیررسمی/ گسیختگی و تقابل کارکردی- عملکردی نقاط روستایی/ شکل‌گیری روستاهایی با کارکردهای چندگانه/	تغییر ساختار، کارکرد و ماهیت روستا	تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی
ایجاد ناپایداری توسعه در کل منطقه/ گسترش سطوح کلانشهری و برهم زدن تعادل و توسعه پایدار منطقه/	عدم تعادل و ناپایداری توسعه در منطقه
منجر به ایجاد شهرهای جدید و در نتیجه تغییر در تقسیمات سیاسی- اداری منطقه/ گسترش فیزیکی و کالبدی روستا بیش از حد متعارف/ رشد و توسعه بی‌رویه روستاهای حریم و گرایش و تمایل به تبدیل به نقطه شهری/	تبدیل نقاط روستایی به شهری در آینده
روستاهای پیرامونی به عنوان یک فرصت تمرکززدایی از شهر تهران و شهرهای اقماری/ جذب سرریز جمعیتی مادر شهر/ امکان ایجاد و توسعه فعالیت‌های کارگاهی و صنعتی در روستاهای حریم شهرها/	امکان تمرکززدایی از مادر شهر
ساخت بناهای غیرمجاز و خارج شدن روستا از ماهیت بومی/ بی‌قوارگی رشد روستایی/ به هم ریختن مورفولوژی روستا/ از بین رفتن بافت بومی روستا/ از بین رفتن معماری سنتی/ آشفتگی سیما و منظر نواحی روستایی/	آشفتگی و تغییر سیمای فیزیکی و بومی فضای روستا	تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی
دارای ظرفیت و بستر مناسب جهت تأمین سرپناه برای فقرا و کم درآمدهای مهاجر/	تأمین سرپناه برای فقرا و کم‌درآمدها
باز تفکیک غیرمجاز در سکونتگاه‌ها/ افزایش غیرمجاز سطح زیربنا/ افزایش طبقه غیرمجاز در بنای موجود/ ایجاد زیرزمین غیرمجاز در بنای موجود/ توسعه خارج از محدوده و خارج از ظرفیت/	افزایش تفکیکات و ساخت و سازهای خارج از ضوابط در بنا
ایجاد تغییر در کاربری‌های موجود و انجام تفکیک اراضی به صورت غیررسمی/ تفکیک‌های غیرقانونی و تبدیل اراضی و زمین‌های کشاورزی به کاربری های مسکونی، خدماتی و کارگاهی/ تغییر کاربری اراضی (خزش روستایی)/	تغییر کاربری و تفکیک اراضی به صورت غیررسمی
گسترش مسکن نامناسب و کم دوام/ ساخت و سازهای غیرمجاز و ناپایدار/ عدم رعایت و نظارت بر ضوابط و اصول ساخت و ساز/ در هم ریختگی کالبدی و ضعف ساختار ساختمان/ افزایش میزان آسیب‌پذیری کالبدی نواحی روستایی/	درهم‌ریختگی و گسترش کالبدی روستا و مسکن نامناسب و ناپایدار
فشار بر خدمات و زیرساخت‌های روستایی/ وجود تنگناهای خدماتی در روستا/ ناکارآمدی خدمات در سطح روستا/ عدم امکان خدمات‌رسانی مناسب به جمعیت ساکن در این نواحی/ عدم تامین فضاهای عمومی و سرانه‌های خدماتی/ کمبود سرانه‌ها، امکانات و زیرساخت‌ها/ تحمیل بار بیش از حد جمعیت به روستاها/	کمبود سرانه ها و فشار بر خدمات و زیرساخت‌های روستایی

منبع: یافته‌های پژوهش، 1403.

 

 شکل 2- شبکه مقولات مرتبط با اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های‌غیررسمی در محدوده‌های روستایی واقع در حریم شهرها با تأکید بر حریم شهر تهران (منبع: یافته‌های پژوهش، 1403)

اعتبارسنجی و پالایش اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای نمونه

بعد از آن که اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح کلان با مرور اسناد مربوطه و مصاحبه با خُبرگان و صاحب‌نظران شناسایی و احصاء گردید، در این مرحله از پژوهش جهت اعتبارسنجی و پایش این موارد، از نظرات مدیران و افراد مطلع و آگاه محلی استفاده شد. جهت نظرسنجی از مدیران و افراد آگاه و مطلع محلی از ابزار پرسش‌نامه و طراحی سؤالات بسته در طیف 1 تا 5 استفاده گردید. برای اعتبارسنجی و پالایش مقولات سه پارامتر آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات و همچنین آزمون T تک نمونه‌ای مورد بررسی قرار گرفت تا از این طریق مشخص گردد تا چه میزان مقولاتی که در سطح کلان و بر اساس اسناد و نظرات خُبرگان به‌عنوان اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شناخته شده است، در سطح محلی نیز مورد تأیید قرار می‌گیرد. در این بخش تعداد 48 مقوله در 7 محور کلی شامل؛ ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی (6 مقوله)؛ چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی- اجرایی (5 مقوله)؛ شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی (10مقوله)؛ آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی (12مقوله)؛ مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست‌محیطی (5 مقوله)؛ تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی (4 مقوله) و تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی (6 مقوله) دسته‌بندی و مورد بررسی و پالایش قرار گرفتند. بعد از گردآوری داده‌ها و پاسخ‌های ارائه شده از سوی مدیران و افراد آگاه و مطلع محلی مقادیر میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات و همچنین آماره T و سطح معناداری هر کدام از مقوله‌ها محاسبه گردید. برای مقایسه میانگین‌ها عدد 3 به‌عنوان میانگین حد متوسط تعیین شد و مقوله‌هایی که دارای مقدار میانگین بالاتر از میانگین حد متوسط، ضریب تغییرات و انحراف معیار کمتر، مقدار آماره T بالاتر از 671/1 و سطح معناداری کمتر از 05/0 بوده‌اند به‌عنوان مقوله‌هایی شناخته شده‌اند که مورد تأیید و توافق مدیران و افراد آگاه محلی قرار گرفته‌اند و مقوله‌هایی که این ویژگی را نداشته به‌عنوان مقوله‌هایی شناخته شده‌اند که مورد تأیید و توافق مدیران و افراد آگاه محلی نبوده‌اند و در واقع آن‌ها را به ‌عنوان اثرات و پیامدهای مربوط به شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح روستا تأیید نکرده‌اند. در جدول 3 نتایج بررسی مقوله‌ها در هر کدام از محورهای 7 گانه ارائه شده است. بر این اساس از بین 48 مقوله‌ مورد برررسی، تنها تعداد 6 مقوله‌ شامل: ایجاد ابهام در تقسیمات سیاسی؛ ایجاد تعارض و ابهام در مالکیت اراضی و ساختمان؛ همپوشانی و خلأ مدیریتی در حریم به طور همزمان؛ باز تولید فقر؛ گسترش بخش غیررسمی اقتصاد و جدایی‌گزینی و قطبی شدن اجتماع به عنوان پیامدهای اسکان‌غیررسمی در سطح روستاهای مورد مطالعه، مورد تأیید مدیران و افراد آگاه محلی قرار نگرفتند و سایر مقولات شناسایی شده در مرحله قبل (تعداد 42 مقوله) به عنوان پیامدهای اسکان‌غیررسمی در سطح روستاهای مورد مطالعه مورد تأیید مدیران و افراد آگاه و مطلع محلی قرار گرفتند.

جدول 3- اعتبارسنجی مقوله‌ها در محورهای مختلف بر اساس نظرات مدیران و افراد آگاه و مطلع محلی

محورها	مقولات	میانگین	انحراف معیار	ضریب‌تغییرات	مقدار T	سطح معنی‌داری	وضعیت
ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی	شکل‌گیری و رواج بی‌ضابطگی در ساخت‌وسازها	40/3	28/1	38/0	424/2	02/0	تأیید
	گسترش نظام غیرشفاف مالکیتی و وجود معضلات ثبتی و حقوقی و مالکیت	55/3	31/1	37/0	259/3	00/0	تأیید
	گسترش مبادلات غیررسمی زمین و مسکن	45/3	35/1	39/0	836/1	01/0	تأیید
	امکان شکل‌گیری سکونتگاه‌های جمعیتی واقع در خارج از محدوده روستا	37/3	38/1	41/0	062/2	04/0	تأیید
	ایجاد ابهام در تقسیمات سیاسی	95/2	23/1	42/0	316/0-	75/0	عدم تأیید
	ایجاد تعارض و ابهام در مالکیت اراضی و ساختمان	00/3	30/1	43/0	000/0	00/1	عدم تأیید
چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی-اجرایی	همپوشانی و خلا مدیریتی در حریم به طور همزمان	18/3	08/1	34/0	313/1	19/0	عدم تأیید
	تفرق سیاسی، مدیریتی و اجرایی در منطقه شهری و حریم شهرها	31/3	07/1	23/0	826/1	03/0	تأیید
	کاهش قدرت مدیریتی - اجرایی دهیاری‌ها	50/3	00/1	29/0	873/3	00/0	تأیید
	امکان ایجاد و گسترش فساد در مدیریت‌های محلی	45/3	95/0	27/0	843/2	00/0	تأیید
	تحمیل بار مالی به مدیریت محلی	53/3	13/1	32/0	666/3	00/0	تأیید
شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی	ایجاد شکاف و اختلاف اقتصادی بین نقاط شهری و روستایی	47/3	14/1	33/0	166/3	00/0	تأیید
	وابستگی درآمدی به شهر مادر	45/3	10/1	32/0	181/3	00/0	تأیید
	افزایش ثبات شغلی	47/3	79/0	23/0	569/4	00/0	تأیید
	تغییر الگوهای معیشت	77/3	09/1	29/0	424/5	00/0	تأیید
	امکان ارائه فعالیت اقتصادی ارزان‌تر در مقایسه با شهر مرکزی	87/3	91/0	24/0	371/7	00/0	تأیید
	تغییر نقش و کارکرد روستا و دگرگونی اقتصادی	58/3	23/1	34/0	688/3	00/0	تأیید
	امکان افزایش اشتغال و سطح درآمد در سطح روستا	47/3	10/1	32/0	297/3	00/0	تأیید
	گسترش بورس‌بازی و سوداگری زمین	34/3	25/1	37/0	885/1	02/0	تأیید
	باز تولید فقر	40/2	38/1	58/0	367/3-	00/0	عدم تأیید
	گسترش بخش غیررسمی اقتصاد	75/2	28/1	47/0	508/1-	14/0	عدم تأیید
آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی	ازبین‌رفتن هویت تاریخی فرهنگی اصیل روستا	58/3	14/1	32/0	966/3	00/0	تأیید
	اختلاط فرهنگی و شکل‌گیری و افزایش تعارضات فرهنگی	45/3	13/1	32/0	970/1	03/0	تأیید
	کاهش هویت فردی، همبستگی و سرمایه اجتماعی در روستا	36/3	21/1	36/0	867/1	01/0	تأیید
	تغییر سبک زندگی	62/3	01/1	28/0	729/4	00/0	تأیید
	تکثرگرایی قومی در روستا	41/3	18/1	34/0	386/2	01/0	تأیید
	سطح پایین خدمات اجتماعی	65/3	99/0	27/0	093/5	00/0	تأیید
	برهم‌خوردن انسجام اجتماعی و کاهش کنترل اجتماعی	32/3	13/1	34/0	176/2	03/0	تأیید
	افزایش نارضایتی و کاهش اعتماد اجتماعی	38/3	11/1	33/0	684/2	01/0	تأیید
آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی	افزایش سکونت افراد فاقد اسناد هویتی در برخی از روستاها	40/3	34/1	39/0	307/2	02/0	تأیید
	جدایی‌گزینی و قطبی شدن اجتماع	75/2	11/1	41/0	738/1-	09/0	عدم تأیید
	افزایش آسیب‌های اجتماعی و کاهش امنیت اجتماعی	38/3	20/1	35/0	393/3	03/0	تأیید
	ایجاد محیط‌های مساعد برای افزایش بزهکاری و جرائم و آسیب‌ها	42/3	25/1	36/0	093/3	01/0	تأیید
مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست محیطی	افزایش تراکم جمعیتی	63/3	33/1	37/0	696/3	00/0	تأیید
	تاب‌آوری پایین محدوده‌ها در برابر حوادث و سوانح طبیعی و غیرطبیعی	63/3	06/1	29/0	641/4	00/0	تأیید
	آسیب به منابع و میراث طبیعی و ازبین‌رفتن اراضی کشاورزی و باغی	47/3	42/1	41/0	546/2	01/0	تأیید
	کاهش کیفیت محیط‌زیست و افزایش آلودگی‌های محیطی	42/3	24/1	36/0	605/2	01/0	تأیید
	محدودیت‌های زیستی و جغرافیایی برای افزایش جمعیت	68/3	07/1	29/0	968/4	00/0	تأیید
تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی	امکان تمرکززدایی از شهر مادر	13/3	06/1	33/0	244/2	01/0	تأیید
	ناپایداری توسعه در منطقه	37/3	96/0	28/0	971/2	00/0	تأیید
	تبدیل نقاط روستایی به شهری در آینده	15/3	07/1	33/0	189/2	04/0	تأیید
	تغییر ساختار، کارکرد و ماهیت سکونتگاه‌های روستایی	77/3	08/1	29/0	502/5	00/0	تأیید
تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی	آشفتگی و تغییر سیمای فیزیکی و بومی فضای روستا	37/3	19/1	35/0	381/2	02/0	تأیید
	تأمین سرپناه برای فقرا و کم‌درآمدها	38/3	14/1	33/0	824/1	04/0	تأیید
	افزایش ساخت‌وسازهای خارج از ضوابط در بنا	52/3	18/1	33/0	914/1	01/0	تأیید
	تغییر کاربری و تفکیک اراضی به‌صورت غیررسمی	42/3	12/1	32/0	108/2	00/0	تأیید
	درهم‌ریختگی و گسترش کالبدی روستا و مسکن نامناسب و ناپایدار	48/3	17/1	33/0	065/2	01/0	تأیید
	کمبود سرانه‌ها و فشار بر خدمات و زیرساخت‌های روستایی	35/4	78/0	18/0	453/3	00/0	تأیید

منبع: یافته‌های پژوهش، 1403.

 

سطح‌بندی روستاها براساس میزان اثرگذاری و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی

در ادامه به بررسی و سنجش تفاوت بین 20 روستای نمونه مورد مطالعه بر اساس محورهای هفت گانه پرداخته شده است. برای انجام این کار ابتدا با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا) مشخص شد که آیا بین روستاها در رابطه با میزان اثرگذاری و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیررسمی در محورهای هفت‌گانه تفاوت معنادار وجود دارد یا خیر؟ نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا) نشان می‌دهد بر اساس سنجش اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیررسمی در هر کدام از محورهای 7 گانه، مقدار sig به دست آمده نزدیک به صفر و بیانگر وجود تفاوت بین روستاها در تمامی محورها است. همچنین در این آزمون اگر مقدار F مثبت باشد، تایید کننده وجود تفاوت بین گروه‌های مورد بررسی (روستاها) می‌باشد و هر چقدر مقدار آن بزرگتر باشد نشان دهنده تفاوت بیشتر بین گروه‌ها است که در تمامی محوره نیز مقدار F مثبت بوده که نشان دهنده وجود تفاوت بین روستاها به لحاظ اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی در روستاهای مورد مطالعه واقع در حریم کلان‌شهر تهران است. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا) در هریک از محورهای یاد شده در جدول 4 ارائه شده است. بر اساس نتایج به دست آمده بیشترین تفاوت روستاها در محورهای مورد بررسی به ترتیب در محور آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی (مقدار F مثبت و برابر با 12/48)، مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست محیطی (مقدار F مثبت و برابر با 61/46)، تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی (مقدار F مثبت و برابر با 02/43) و در محور ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی (مقدار F مثبت و برابر با 24/39) بوده و در سایر محورها نیز با درجه و شدت کمتر بین روستاها تفاوت وجود دارد.

نتایج آزمون آنووا جهت بررسی تفاوت بین روستاها به لحاظ مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی در محورهای 7 گانه بر طبق جدول 5 ارائه شده است. بر اساس سنجش مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیررسمی مقدار sig به دست آمده نزدیک به صفر و بیانگر وجود تفاوت بین روستاها در کلیه محورها است. همچنین مقدار F مثبت و برابر با 10/81 که نشان دهنده وجود تفاوت بین روستاها به لحاظ اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی در روستاهای حریم کلان‌شهر تهران است.

 

جدول 4- نتایج آزمون آنووا جهت بررسی تفاوت بین روستاها به لحاظ اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی در هریک از محورهای مورد بررسی

محورها	گروه‌ها	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	Sig
ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی	بین گروهی	73/69	19	67/3	24/39	000/0
	درون گروهی	74/3	40	09/0
	جمع	47/73	59
چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی-اجرایی	بین گروهی	75/35	19	88/1	54/12	000/0
	درون گروهی	00/6	40	15/0
	جمع	75/41	59
شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی	بین گروهی	68/27	19	46/1	49/27	000/0
	درون گروهی	12/2	40	05/0
	جمع	80/29	59
آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی	بین گروهی	22/51	19	70/2	12/48	000/0
	درون گروهی	24/2	40	06/0
	جمع	46/53	59
مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست محیطی	بین گروهی	73/40	19	14/2	61/46	000/0
	درون گروهی	84/1	40	05/0
	جمع	57/42	59
تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی	بین گروهی	89/38	19	05/2	56/24	000/0
	درون گروهی	33/3	40	08/0
	جمع	23/42	59
تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی	بین گروهی	89/55	19	94/2	02/43	000/0
	درون گروهی	73/2	40	07/0
	جمع	62/58	59

منبع: یافته‌های پژوهش، 1403.

 

جدول 5 - نتایج آزمون آنووا جهت بررسی تفاوت بین روستاها به لحاظ مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی

گروه‌ها	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	Sig
بین گروهی	54/38	19	03/2	10/81	000/0
درون گروهی	00/1	40	03/0
جمع	54/39	59

منبع: یافته‌های پژوهش، 1403.

پس از مشخص شدن وجود تفاوت بین روستاها به لحاظ مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی، با استفاده از آزمون پس از تجربه دانکن، روستاها به لحاظ میزان اثرگذاری و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیررسمی سطح‌بندی شده‌اند که بر اساس آن روستاها در 3 سطح قرار گرفته‌اند. در سطح اول که نشان دهنده کمترین میزان اثرگذاری و بروز پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر رسمی است، روستاهای توتک، حسن آباد باقراف، خورایین، واریش، ناصرآباد، پورزند وسطی، امام زاده باقر، گل تپه کبیر، سعیدآباد و چهل قزو سیاه دره قرار دارند. در سطح دوم روستاهای باغ کمش، گل خندان جدید، شترخوار و اورین قرار دارند. در سطح سوم که نشان دهنده بیشترین میزان اثرگذاری و بروز پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر رسمی است روستاهای قاسم آباد تهرانچی، زمان آباد، اصغرآباد، قلعه نو چمن زمین، ابراهیم آباد و مرتضی گرد قرار دارند (جدول 6). بررسی نمود فضایی مجموع اثرات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش اسکان‌غیررسمی در محورهای 7 گانه در سطح روستاهای مورد مطالعه نیز از طریق روش درونیابی ¹⁴IDW بر طبق شکل 3 ارائه شده است. بر این اساس چنانکه مشخص است به طور کلی بیشتر روستاهای واقع در جنوب محدوده حریم شهر تهران و تعدادی نیز با درجه و شدت کمتر در بخش شرقی این محدوده، درگیر با موضوع شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی بوده و نتایج حاصل از پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی احصاء شده در بخش‌های‌ پیشین پژوهش، در این روستاها بروز و نمود داشته و به عبارتی دیگر این روستاها شدیداً درگیر با تبعات شکل‌گیری اسکان‌غیررسمی در محورها و در ابعاد مختلف پیش گفته هستند.

جدول 6- سطح‌بندی روستاهای نمونه بر اساس مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش اسکان غیر‌رسمی

ردیف	روستاها	سطح 1	سطح 2	سطح 3
1	توتک	00/2
2	حسن آباد باقراف	29/2
3	خورایین	31/2
4	واریش	56/2
5	ناصر آباد	57/2
6	پورزند وسطی	73/2
7	امام زاده باقر	92/2
8	گل تپه کبیر	92/2
9	سعیدآباد	92/2
10	چهل قزو سیاه دره	98/2
11	باغ کمش		61/3
12	گل خندان جدید		66/3
13	شترخوار		70/3
14	اورین		96/3
15	قاسم آباد تهرانچی			05/4
16	زمان آباد			08/4
17	اصغرآباد			27/4
18	قلعه نو چمن زمین			30/4
19	ابراهیم آباد			36/4
20	مرتضی گرد			78/4

منبع: یافته‌های پژوهش، 1403.

 

 

شکل 3- نمود فضایی مجموع اثرات و پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیر‌رسمی در روستاهای حریم کلان‌شهر تهران

(منبع: یافته‌های پژوهش، 1403)

نتيجه­گيري و ارائه پيشنهادها

نتایج پژوهش پیرامون بررسی و واکاوی پیامدها و تبعات حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های ‌غیررسمی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پیرامون کلان‌شهر تهران نشان می‌دهد، این فضاها درگیر با مسائل و چالش‌های متعدد در زمینه‌های مختلف از جمله گسترش مبادلات غیررسمی زمین و مسکن در فضاهای روستایی و اراضی بلافصل خود، هم پوشانی در وظایف و خلاء مدیریتی در حریم به طور همزمان بین مدیریت‌های منطقه‌ای و محلی، کاهش قدرت مدیریتی- اجرایی دهیاری‌ها و سایر نهادهای محلی، تغییر الگوی‌های معیشت مهاجران وارده به روستا و همچنین بومیان روستایی، تغییر نقش و کارکرد روستا و دگرگونی اقتصاد آن طی زمان، رواج بالای بورس بازی و سوداگری زمین در نتیجه تقاضای بالا جهت سکونت در روستاها، گسترش بخش غیررسمی اقتصاد در فضاهای روستایی، اختلاط فرهنگی و شکل‌گیری و افزایش تعارضات فرهنگی بین بومیان و افراد مهاجر از فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف، برهم خوردن انسجام اجتماعی روستاها و کاهش کنترل اجتماعی در این فضاها، افزایش نارضایتی و کاهش اعتماد اجتماعی بین ساکنان، افزایش آسیب‌های اجتماعی و کاهش امنیت اجتماعی ناشی از حضور و سکنا گزیدن افراد مهاجر با طبقه پایین و فقیر در روستاها، سکونت گزینی افراد فاقد اسناد هویتی و اتباع وارده به روستاها، تاب‌آوری پایین محدوده‌ها در برابر حوادث و سوانح طبیعی و غیرطبیعی در نتیجه ساخت و سازهای خارج از اصول و ضوابط ساختمانی، کاهش کیفیت محیط‌زیست و افزایش آلودگی‌های محیطی در نتیجه انباشت جمعیت مازاد بر توان محیطی روستاها، تغییر کاربری و تفکیک اراضی به صورت غیررسمی و دائم و... اشاره نمود. نتایج این پژوهش به صورت موردی نیز با نتایج بسیاری از مطالعات انجام شده پیرامون بررسی پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در فضاهای سکونتی (شهری- روستایی) از قبیل: کرمی جوزانی و همکاران (1402)؛ ایجاد آسیب‌های اجتماعی اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر، حسینی و همکاران (1399)؛ بروز ناپایداری در بُعد اقتصادی، روستایی و همکاران (1393)؛ شکل‌گیری تمایزات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی و جدایی گزینی فضایی، اجتماعی و اقتصادی، صالحی امیری و خدائی (1389)؛ بروز انواع آسیب‌های اجتماعی، روانی، آسایشی و امنیتی، سرور و همکاران (1389)؛ کمبود مسکن، بدمسکنی، آلودگی محیط‌زیست، پایین آمدن احساس امنیت، گسترش فقر،Bikis & Pandey  (2023)؛ افزایش قیمت زمین و مسکن، افزایش تراکم و ازدحام، کمبود مسکن، ساخت و سازهای بی‌برنامه و غیرمجاز، حاشیه‌نشینی رو به تزاید وMsimang  (2017)؛ کمبود در ارائه خدمات اولیه، آلودگی آب و محیط‌زیست، تراکم بیش از حد، بهداشت نامناسب منطبق است.

نتایج یافته در بررسی‌های میدانی در سطح روستاهای حریم شهر تهران نیز نشان داد بسیاری از تبعات و پیامدهای حاصل از شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در نقاط روستایی واقع در حریم شهر تهران به ویژه در روستاهای واقع در بخش جنوبی و شرقی حریم تهران قابل مشاهده است و بی‌شک دامنه آن با توجه به تداوم توسعه‌ی نامتوازن، برنامه‌ریزی بخشی، بحران‌های زیست‌محیطی، خلاء برنامه‌های آمایشی، عقب‌ماندگی کشاورزی، نبود برنامه هم‌پیوند توسعه‌ی روستایی در کشور (به ویژه با پیامدهاي نامساعد رها کردن و تخلیه‌ی روستاها) و همچنین شرایط بحرانی و تکانه‌های اقتصادی و گرانی مسکن که بر شدت فقر و محرومیت در سال‌های اخیر افزوده، در حال فزونی است. 

در نهایت یافته‌ها مؤید این نکته است که در صورت نادیده گرفتن و عدم توجه به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مناسب در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، مدیریتی، حقوقی، فضایی و... مرتبط با روستاهای حریم کلانشهرها، باید انتظار بیشتری در افزایش جمعیت نقاط روستایی واقع در حریم شهرها و حریم تهران و به‌تبع رشد و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در این محدوده‌ها و بروز و نمود پیامدها و تبعات حاصل از آن داشت. تداوم این شرایط و چاره نکردن آن می‌تواند فضا و جامعه‌ی روستایی و به خصوص کم درآمدهای روستایی ساکن در این نقاط را متحمل آسیب‌های بسیار بیشتری کند. چرا که بي‎توجهي و عدم اعتنا به اين شیوه‌ی سکونت در روستاها، نه‌تنها آسیب‌های فراوانی برای روستا به همراه خواهد داشت، بلکه تهدیدی جدی برای فضاها و مناطق شهری و شهروندان خواهد بود. به عبارتی دیگر، نمی‌توان این روستاها را جدای از مناطق کلانشهری دانست و آن‌ها را در فرآیند برنامه‌ریزی (برنامه‌ریزی‌های بهسازی و یا توانمندسازی مربوط به مناطق سکونتگاه‌های غیررسمی) به حساب نیاورد؛ چرا که این روستاها در ارتباط مداوم با مادرشهر اصلی بوده و به‌گونه‌ای بخشی از منطقه‌ی شهری به حساب می‌آیند؛ لذا علاوه بر پیشنهادات عام که می‌توان برای توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و پیش‌نگری و پیش‌گیری از شکل‌گیری و رشد این سکونتگاه‌ها در مناطق روستایی مطرح کرد، به صورت اختصاصی نیز جهت برون رفت از مسائل و چالش‌های شکل‌گرفته در این خصوص و نیز جلوگیری از اثرات آن بر اجتماعات محلی، پیشنهادات پژوهش به شرح ذیل ارائه گردیده است:

-       توجه به مقوله اسکان‌غیررسمی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در نقاط روستایی در طرح‌های توسعه منطقه‌ای و محلی (روستایی)

-       آموزش و توانمندسازی مدیریت محلی (فرمانداران، بخشداران، شوراهای اسلامی روستاها، دهیاران و...) در زمینه مواجه با موضوع شکل‌گیری سکونتگاه‌های ‌غیررسمی در فضاهای روستایی

-       توجه نهادهای متولی به موضوع تغییر نقش و کارکرد روستاهای در معرض گسترش اسکان غیررسمی در حریم شهرها و هدایت آنها

-       تعیین تکلیف ساختار مدیریتی- نهادی روستاهای واقع در حریم شهرها در ارتباط با شهرمادر در راستای همسوسازی نظام مدیریتی در منطقه حریم و رفع تضادها و چالش‌های موجود

 

 ملاحظات اخلاقی:

حامی مالی: مقاله حاضر برگرفته از رساله دکتری نویسنده چهارم، در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی در دانشگاه زنجان است و حامی مالی نداشته است.

تعارض منافع: مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع است.

 

References

‌1. Akhuondi, Abbas., & Barakpour, Naser. (2011). Formulating Strategies for Establishing Governance System of Tehran Metropolitan Region. Strategy, 18(4), https://dorl.net/dor/20.1001.1.10283102.1389.18.4.9.0. [In Persian]

‌2. Ali, M. H., & Sulaiman, M. S. (2006). The causes and consequences of the informal settlements in Zanzibar. In XXIII Congress of the International Federation of Surveyors, Munich, Germany, Retrieved from https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=1558565. [In Persian]

‌3. Athari, Kamal., & Khaleghian, Behzad (1995). Marginalization in cities and its effects and consequences. Research project of the Ministry of Housing and Urban Development. Deputy of Urban Planning and Architecture. [In Persian]

‌4. Bikis, A., & Pandey, D. (2023). Squatter settlement and informal urbanization: Causes and consequences. Environmental Science and Pollution Research, 30(9). Doi: 10.1007/s11356-022-23778-z.

‌5. Cloke, Paul, 2013, Rural Land-Use Planning in Developed Nations, Routledge, USA. https://doi.org/10.4324/9781315880570.

‌6. Daripuor, N., firouzi, M. A., & Goudarzi, M. (2022). Codification of Effective Scenarios for the Development of Informal Settlements in Ahvaz with Emphasis on the Application of Futures Studies. Regional Planning, Doi: 10.30495/ jzpm.2022.29821.4047. [In Persian]

‌7. Gilbert, A. (2007). The return of the slum: does language matter? International Journal of Urban and Regional Research, 31(4), 697-713. https://doi.org/10.1111/j.1468-2427.2007.00754.x

‌8. Gottdiener, M., Budd, L., & Lehtovuori, P. (2015). Key concepts in urban studies: Sage. https://www.academia.edu/79728479/Key-Concepts-in-Urban-Studies.

‌9. Goussous, J., & Tayoun, L. (2020). A holistic approach to slum reduction: finding gaps in Cairo’s ‘how-to-deal ‘model with international collected experience. Cities & Health. Doi: abs/10.1080/23748834.2020.1735156.

‌10. Habibi, K., Ghaderi, A., Asadi, J. & Rahimi, A. (2018). Evaluation the level of sustainability in informal neighborhoods by using ecological footprint model, The case of Abas-abad neighborhood, Sanandaj. Quarterly Journal of Urban Studies, 7(26), 89-98. Doi:10.34785/J011.2018.002. [In Persian]

‌11. Hajipour, Khalil. (2008). Explaining the process of formation and spatial transformation of the metropolitan area of Tehran. Ph.D. Thesis. With the guidance of Dr. Esfandiar Zabardast. University of Tehran. Faculty of Urban Planning. [In Persian]

‌12. Hanchett, S., Akhter, S., Khan, M. H., Mezulianik, S., & Blagbrough, V. (2003). Water, sanitation and hygiene in Bangladeshi slums: an evaluation of the WaterAid–Bangladesh urban programme. Environment and Urbanization, 15(2), 43-56. Doi: 10.1177/095624780301500219.

‌13. Hosseini, A., Rezaei, P., & Momeni, A. (2020). Analysis of the effects of informal settlement on the sustainability of urban neighborhoods: The case study of Airport neighborhood in Yazd. The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 8(1), 81-111. Doi: 20.1001.1.2345332.1399.8.1.4.9 [In Persian]

‌14. https://ourworldindata.org/urbanization.

‌15. Hunter, M. (2006). Informal settlements as spaces of health inequality: the changing economic and spatial roots of the AIDS pandemic, from apartheid to neoliberalism. Centre of Civil Society Research Report,1(44), https://api.semanticscholar.org/CorpusID:38029077.

‌16. International Institute for Environment and Development, Article, 09 June 2022. https://www.iied.org.

‌17. Irandoost, Kiomars., & Sarrafi, Mozaffar. (2006). despair and hope in informal settlements, a case study of Kermanshah city. Social Welfare Quarterly. The seventh year, number 26, pp. 201-221. URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-11-fa.html. [In Persian]

‌18. Isunju, J., Schwartz, K., Schouten, M., Johnson, W. P., & van Dijk, M. P. (2011). Socio-economic aspects of improved sanitation in slums: a review. Public health, 125(6), 368-376. Doi: 10.1016/j.puhe.2011.03.008.

‌19. Kamal, n., nariman, m., & mohammadkazem., j. (2015). Analyzing the challenges in informal settlements located in the immediate vicinity of cities. The first international conference on urban slums, towards sustainable improvement and regeneration. https://elmnet.ir/doc/21044440-72681. [In Persian]

‌20. kamanroodi kajverdi, M., Karami, T., Zanganeh, A., & Hossein Nejad, M. R. (2020). Spatial implications for the development of informal settlements in the metropolitan area of Mashhad. Research Political Geography Quarterly, 5(4), 72-90. Doi:org/10.22067/pg. v 5i4.88152. [In Persian]

‌21. Karmi Jozani, Z., Noorikermani, A., Rajabi, A. (2023). Explaining the social consequences of the growth of informal settlements in eslamshahr. Journal Organization of Space Economy,1(2), 51-65. Doi:10.30510/psi.2022.350310.3687. [In Persian]

‌22. Katukiza, A., Ronteltap, M., Niwagaba, C., Foppen, J., Kansiime, F., & Lens, P. (2012). Sustainable sanitation technology options for urban slums. Biotechnology advances, 30(5). Doi: 10.1016/j.biotechadv.2012.02.007.

‌23. Kiomars, Irandoost. (2010). Reviewing the short experience of empowering informal settlements in the city of Kermanshah. Geography and Development, 8(20), 59-78. Doi: 10.22111/gdij.2010.597. [In Persian]

‌24. Kovacic, Zora and Giampietro, Mario, (2017). Between theory and quantification: An integrated analysis of metabolic patterns of informal urban settlements. Energy Policy. VOL10. Doi: 10.1016/j.enpol.2016.06.047.

‌25. Mara, D. D. (2003). Water, sanitation and hygiene for the health of developing nations. Public health,117(6). Doi: 10.1016/S0033-3506(03)00143-4.

‌26. Mensah, C. A. (2010). Causes and consequences of informal settlement planning in Ghana: A case study of Aboabo, a suburb of Kumasi metropolis (Doctoral dissertation, University of Cape Coast). https: //api. semanticscholar.org/CorpusID:169047737.

‌27. Msimang, Z. (2017). A Study of the Negative Impacts of Informal Settlements on the Environment: A Case Study of Jika Joe, Pietermaritzburg (Doctoral dissertation, University of KwaZulu-Natal, Howard College). https://researchspace.ukzn.ac.za/handle/10413/16293.

‌28.Ooi, G. L., & Phua, K. H. (2007). Urbanization and slum formation. Journal of Urban Health, 84(1), 27. https://doi.org/10.1007/s11524-007-9167-5.

‌29. Riahi, Vahid. (2018). Investigating biological hazards in informal settlements around Tehran metropolis, case study: Eslamshahr.The Journal of Applied Research in Geographical Sciences. URL: http://jgs.khu.ac.ir/article-1-583-fa.html. [In Persian]

‌30.Rustaee, S., Ahadnejad, M., Asgharizamani, A., Zangane, A., & Saeedi, S. (2015). Evaluation of Urban Poverty in Informal Settlements across Kermanshah, Iran through Factor Analysis (A Case Study of Dolat Abad & Shater Abad Settlements in 2006). Journal of Geography and Planning, 19(53), 137-166. https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_3914.html?lang=fa. [In Persian]

‌31. Saidi, A., & Emani, B. (2023). The role of internal and external factors and forces in the physical-spatial transformation process of rural settlements. Geography, 12(40), 1-28. https: //mag. iga.ir/ article-701408. html? lang =fa [In Persian]

‌32. Saidi, Abbas., Shafiei Sabet, Naser. (2011). Rural-Urban Relationships in Iran. Mehramino Publications. ISBN: 9786009190621. [In Persian]

‌33. Saidi, Abbas., Hosseini Hasele, sedighe. (2008). The foundation of locating and establishing new villages. Publisher of Housing Foundation of Islamic Revolution. ISBN: 9786005099201. [In Persian]

‌34. Salehi Amiri, R., & Khodaie, Z. (2010). Investigating the Consequences of Informal Settlements: A Case Study of Tehran. Journal of Social Problems of Iran, 1(3), -. https://ijsp.ut.ac.ir/article-21899.html?lang=fa. [In Persian]

‌35. Sarrafi, Mozaffar. (2013). Toward the formulation of a national strategy for the organization of informal settlements, Haft Shahar Quarterly Journal. Year 3. No. 9-10. SID. https://sid.ir/paper/467075/fa. [In Persian]

‌36. Sheridan, molly (2023). Research in action: planning with, not for, informal settlement communities, https://news.cornell.edu/stories/2023/04/research-action-planning-not-informal-settlement-communities.

‌37. Siavash, p., Majid, Sh., & Rahim S. (2013). Investigating the socio-economic developments of unproductive capitalism in Iran and its effect on informal settlement in Tehran province. Regional Planning; Volume 3, January 0. Pages 27-41. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_21.html. [In Persian]

‌38. Tumwebaze, I. K., Niwagaba, C. B., Günther, I., & Mosler, H. J. (2014). Determinants of households' cleaning intention for shared toilets: Case of 50 slums in Kampala, Uganda. Habitat international, 41, 108-113. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.07.008.

‌39. Un- habitat, (2003). The Challenge of Slums;Global Report on Human Setllement 30- Roberts, P.,
Sykes, H. (2000). https://unhabitat.org/the-challenge-of-slums-global-report-on-human-settlements-2003.

‌40. United Nations. (2019). world urbanization prospects, the 2018 revision. Department of Economic and Social Affairs, New York. ISBN:978-92-1-148319-2.

---

[1]  - Rural informal settlement

[2] - Bikis & Pandey 

[3]  -Addis Ababa

[4]  -Msimang

[5]  -Jika Joe

[6]  -Pietermaritzburg

[7] - MENSAH

[8] - Aboabo

[9]  -KUMASI

[10]  -Haji Ali & Salim Sulaiman

[11]  -Zanzibar

[12]  - Inverse Distance Weighted (IDW)

[13]  -حریم شهر تهران محدوده‌ای است به وسعت 5920 کیلومترمربع به مرکزیت شهر تهران و بر پایه مطالعات طرح جامع تهران (مصوب سال 1386) مرز حریم پایتخت در حال حاضر بر اساس تقسیمات سیاسی موجود شامل محدوده سیاسی 9 شهرستان شامل شهرستان‌هاي تهران، شمیرانات، پردیس، ري، اسلامشهر، قدس، شهریار، رباط‌کریم و بهارستان کنونی است.

[14] - Inverse Distance Weighted (IDW)