Investigating the role of diversifying economic activities on the sustainable livelihood of villagers (case study: Rasht county)

Mahdi Jafari ¹ ( Phd. Student, Department of Geography and Rural Planning, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran. )
Teimour Amar ² ( Associate Professor, Islamic Azad University, Rasht Branch )
Mohamma Baset Ghoryshi Minabad ³ ( Assistant Professor, Department of Geography and Rural Planning, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran. )

Submited date : 2023-08-02 Accepted date : 2024-04-14

Keywords: Village, sustainable livelihood, economic activity, Rasht county,

Abstract :

The economic and job structure in rural areas is facing obstacles, that the most important of them are less flexibility in the face of short-term weather fluctuations, product price fluctuations at the time of harvest, lack of proper supervision and control by dealers, destruction of basic natural resources, lack of job security, low level of quality of life and finally unstable rural livelihood. Therefore, the diversification of economic activities in rural areas is one of the new approaches to face this livelihood instability, and the purpose of this research is to investigate the role of diversification of economic activities on the sustainable livelihood of the villagers of Rasht county. In this regard, the research method in the current research is quantitative with an applied purpose and a causal-correlation nature. The statistical population of the research is the heads of rural households in Rasht county (69,789 people), and using Morgan's formula with sampling error (0.05), the sample size is estimated to be 382 people. Also stratified random sampling was used to select the sample size from the villages of the city. Also, data analysis was done using Phi, Cramer, Kruskal-Wallis, one-sample t-test, Pearson correlation and regression coefficient in SPSS26 software. The findings of the research show that there is a significant relationship between the number of activities and the level of education and between the changes in income resulting from shocks and the amount of income (P<0.000). The stability of livelihood in all aspects of livelihood is low in the studied area. Also, there is a positive and significant relationship between diversification and structures and processes with sustainable livelihoods, and a significant negative relationship between shocks and stresses with sustainable livelihoods (P<0.000).

Full-Text:



Journal of Regional Planning Autumn 2023. Vol 13. Issue 51 ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051 https://jzpm.marvdasht.iau.ir/

 

Research Paper 

Investigating the role of diversifying economic activities on the sustainable livelihood of villagers (case study: Rasht county) 

 

Mahdi Jafari: PhD Student of Geography and Rural Planning, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.

Teymour Amar¹: Associate Professor of Geography and Rural Planning, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.

Mohamma Baset Ghoryshi Minabad: Assistant Professor of Geography and Rural Planning, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.

 

Citation: Jafari, M., Amar, T., &  Ghoryshi Minabad, M. B. (2023).   Investigating the role of diversifying economic activities on the sustainable livelihood of villagers (case study: Rasht county). Journal of Regional Planning, Vol 13, No 51, PP: 93-114. DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR:

Abstract

A R T I C L E I N F O

The economic and job structure in rural areas is facing obstacles, that the most important of them are less flexibility in the face of short-term weather fluctuations, product price fluctuations at the time of harvest, lack of proper supervision and control by dealers, destruction of basic natural resources, lack of job security, low level of quality of life and finally unstable rural livelihood. Therefore, the diversification of economic activities in rural areas is one of the new approaches to face this livelihood instability, and the purpose of this research is to investigate the role of diversification of economic activities on the sustainable livelihood of the villagers of Rasht county. In this regard, the research method in the current research is quantitative with an applied purpose and a causal-correlation nature. The statistical population of the research is the heads of rural households in Rasht county (69,789 people), and using Morgan's formula with sampling error (0.05), the sample size is estimated to be 382 people. Also stratified random sampling was used to select the sample size from the villages of the city. Also, data analysis was done using Phi, Cramer, Kruskal-Wallis, one-sample t-test, Pearson correlation and regression coefficient in SPSS26 software. The findings of the research show that there is a significant relationship between the number of activities and the level of education and between the changes in income resulting from shocks and the amount of income (P<0.000). The stability of livelihood in all aspects of livelihood is low in the studied area. Also, there is a positive and significant relationship between diversification and structures and processes with sustainable livelihoods, and a significant negative relationship between shocks and stresses with sustainable livelihoods (P<0.000). Finally, it can be said that the diversification of economic activities is an important factor in achieving a sustainable way of living for the villagers.

Received:2020/11/20 Accepted:2021/08/29 PP: 93-114        Use your device to scan and read the article online             Keywords:   Economic activity, Sustainable livelihood, Village, Rasht county.

 

 

---

[1]  Corresponding author: Teymour Amar, Email: [e-mail], Tel: [phone]

Extended Abstract

 

Introduction

One of the most important strategies presented to reduce the negative effects of instability in various environmental, economic and social dimensions on rural areas and within the framework of the sustainable development model is sustainable livelihood. In order to realize rural livelihoods in sustainable rural development programs, it is necessary to pay attention to the 5 assets of sustainable livelihoods (human, social, financial, natural and physical) for the success and continuity of implementation plans. Meanwhile, it can be said that agriculture is the most prominent economic activity in most villages of Iran. Therefore, the livelihood of rural households is highly vulnerable, and with the smallest change, it suffers many economic and social problems, and sustainable livelihood faces serious risks. Therefore, one of the effective factors on sustainable livelihood that prevents the instability of villages is the diversification of economic activities. Considering the importance of sustainable livelihood in rural areas and the importance of diversification of economic activities in this context, the purpose of this research is to investigate the role of diversification of economic activities on the sustainable livelihood of the villagers of Rasht city. In general, the villages of Rasht city are facing a lack of capital and skilled workers. Examining the economic structure of the rural parts of the country and, as a result, Rasht city, shows that agriculture is the main focus of providing livelihood, and unfortunately, in most development programs, it includes the most important and only economic pillar of the villages.

 

Methodology

The research method in the current research is quantitative with an applied purpose and a causal-correlation nature. The statistical population of the research is the heads of rural households in Rasht county (69,789 people), and using Morgan's formula with sampling error (0.05), the sample size is estimated to be 382 people. Also stratified random sampling was used to select the sample size from the villages of the city. Also, data analysis was done using Phi, Cramer, Kruskal-Wallis, one-sample t-test, Pearson correlation and regression coefficient in SPSS26 software. In order to measure the internal validity, the content validity method was first used to increase the validity of the questionnaire. In this direction, the first step was taken by using the scales tested in the researches related to the sustainable livelihood of villages and their economic activities and by asking the opinions of professors and experts in this field. Then, the prepared questionnaire was completed during two preliminary and final stages, and by examining the answers obtained from 30 preliminary questionnaires and performing the necessary statistical calculations, the final questionnaire was prepared.

 

Results and Discussion 

The findings of the research show that there is a significant relationship between the number of activities and the level of education and between the changes in income resulting from shocks and the amount of income (P<0.000). The stability of livelihood in all aspects of livelihood is low in the studied area. Also, there is a positive and significant relationship between diversification and structures and processes with sustainable livelihoods, and a significant negative relationship between shocks and stresses with sustainable livelihoods (P<0.000).

 

Conclusion

Diversification of economic activities plays an essential role in improving various indicators of sustainability in rural areas. Examining the economic structure of the rural areas of the studied area shows that agriculture is the main source of livelihood and it is the most important economic pillar of the studied villages. Although such a structure was sustainable in the past due to the closed economy and the characteristics of the village and villagers, but with the expansion of the market and its undeniable impact on rural spaces and the instabilities in various natural, economic and social dimensions, ensuring the stability of residence and employment in rural areas, it's hard. Also, in the agricultural sector, the single-product nature of the rural economy, the lack of access to diverse markets for the sale of goods and services, the role of government policies and economic plans, including the targeted implementation of subsidies, the low profit from agricultural activities due to reasons such as the presence of middlemen and sharp changes in the prices of goods from There are many and important problems. On the other hand, studies indicate that the income level of households that work only in the agricultural sector is lower than other households that work in non-agricultural activities.

 

 

 

مقاله پژوهشی

 

بررسی نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان (مطالعه موردی: شهرستان رشت)

 

مهدی جعفری: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

تیمور آمار¹: دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

محمد باسط قریشی میناباد: استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

 

اطلاعات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:30/08/1399 تاریخ پذیرش:07/06/1400  شماره صفحات: 114-93   از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید   واژه­های کلیدی: فعالیت اقتصادی، معیشت پایدار، روستا، شهرستان رشت.

ساختار اقتصادي و شغلی در نواحی روستایی با موانعی روبه‌رو می‌باشد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به انعطاف کمتر در مقابل نوسانات کوتاه‌مدت آب و هوایی، نوسان قیمت محصول در زمان برداشت، عدم نظارت مناسب و کنترل توسط دلالان، تخریب منابع پایة طبیعی، نداشتن امنیت شغلی، پایین بودن سطح کیفیت زندگی و در نهایت معیشت ناپایدار روستایی اشاره کرد. از این‌رو متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی مناطق روستایی یکی از رویکردهای جدید مواجهه با این ناپایداری معیشتی بوده و هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان شهرستان رشت است. در این راستا، روش تحقیق کمی با هدف کاربردی و ماهیت علی-همبستگی می‌باشد. جامعة آماری پژوهش نیز سرپرستان خانوارهای روستانشین شهرستان رشت (69789 نفر) می‌باشد که با استفاده از فرمول مورگان با خطای نمونه‌گیری (05/0)، تعداد حجم نمونه 382 نفر برآورد گردیده است. براي انتخاب حجم نمونه از روستاهای شهرستان نیز از نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است. همچنین تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون‌های فی، کرامر، کروسکال والیس، تی تک نمونه‌ای، همبستگی پیرسون و ضریب رگرسیون در نرم‌افزار SPSS26 انجام گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ارتباط معناداري میان تعداد فعالیت‌ها و میزان تحصیلات و میان تغییرات درآمدي حاصل از شوك‌ها و میزان درآمد وجود دارد (000/0>P). وضعیت پایداري معیشت در همة ابعاد معیشتی در سطح منطقه‌ی مورد مطالعه پایین می‌باشد. همچنین بین متنوع‌سازی و ساختارها و فرایندها با معیشت پایدار رابطة مثبت و معنادار و بین شوک‌ها و استرس‌ها با معیشت پایدار رابطة منفی معنادار وجود دارد (000/0>P). در نهایت می‌توان گفت که متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی عاملی مهم در راستای دست‌یابی به شیوة معیشت پایدار روستائیان می‌باشد.

استناد: جعفری، مهدی؛ آمار، تیمور؛  قریشی میناباد، محمد باسط. (1402).  بررسی نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان (مطالعه موردی: شهرستان رشت). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال 13، شماره 51، مرودشت: صص 93-114 DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR:

 

---

[1]   نویسنده مسئول: تیمور آمار، پست الکترونیکی: [e-mail] ، تلفن: [phone]

 

مقدمه

تحقق و دست‌یابی به توسعة پایدار در سکونتگاه‌های انسانی نشأت‌گرفته از استقرار پایدار انسانی در سطوح مختلف (روستا، شهر و کشور) می‌باشد که این موضوع در اعلامیة مرکز اسکان بشر سازمان ملل متحد¹ (1978) و اعلامیة استانبول (1996) مورد تأکید قرار گرفته است. در این راستا، سکونتگاه‌های روستایی سطح اولیه و بنیادی در سیستم سکونتی انسانی به‌شمار می‌روند (Afshar, 1998:376). با این وجود تحقیقات و برنامه‌های معدودی در راستای سکونتگاه‌های روستایی و توسعة آن‌ها انجام گرفته و تمرکز اصلی برنامه‌ریزان بر سکونتگاه‌های شهری(Yuliastuti & Saraswati, 2014:32; Komeily & Srinivasan, 2015:33) و حومه‌ها بوده است (Aguilar, 2008:135; Thorn et al., 2015:122). بنابراین، ضروری است تا مناطق روستایی به‌عنوان سطح اولیة استقرار انسانی و تأثیرگذار در سیستم سکونتی به‌منظور توسعة روستاها و ارتقاء کیفیت زندگی روستانشینان مورد بحث و بررسی بیشتر و جدی‌تر قرار گیرد (Shekuru et al, 2022:2). به‌طور کلی می‌توان عنوان کرد که توسعة روستایی فرایندی همه‌جانبه و پایدار است که در چارچوب آن، توانایی‌های اجتماعی و اقتصادی روستایی به‌منظور رفع نیازهای مادی، معنوی و کنترل مؤثر بر نیروی شکل‌دهندة نظام سکونتی محلی (اکولوژی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی) رشد و تعالی می‌یابد (Alvani & Savari, 2022:27). از طرفی، در جهان امروز روستائیان از وضعیت نامطلوبی در رابطه با سطح زندگی و رفاه برخوردارند (Barati Chirani et al., 2023:1) و با توجه به عدم کارایی رویکردهای توسعة سنتی که عمدتاً بر مسائل اقتصادی تمرکز داشتند (Alavizadeh, A.M., & Mirlotfi, 2013:72; Arboni et al., 2023:222)، برای توسعة روستایی به فعالیت‌ها و رویکردهای جدیدی که پایدار و جامع باشند نیاز است (Do et al., 2022:2). در این راستا، یکی از مهم‌ترین راهبردهای ارائه‌شده برای کاهش اثرات منفی ناشی از ناپایداری در ابعاد گوناگون محیطی، اقتصادی و اجتماعی بر فضاهای روستایی و در چهارچوب الگوی توسعة پایدار، معیشت پایدار است. به‌منظور تحقق معیشت روستایی در برنامه‌های توسعة پایدار روستایی، توجه به دارایی‌های ۵گانة معیشت پایدار (انسانی، اجتماعی، مالی، طبیعی و فیزیکی) جهت توفیق و تداوم برنامه‌های اجرایی ضروری است (Khosrazadian et al., 2016:144). در این بین می‌توان گفت که کشاورزی برجسته‌ترین فعالیت اقتصادی در بیشتر روستاهای ایران است (Shamsi et al., 2020:48). بنابراین معیشت خانوارهای روستایی دارای آسیب‌پذیری بالایی است و با کوچک‌ترین دگرگونی دچار مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری می‌شود و معیشت پایدار با خطرات جدی روبه‌رو می‌شود (Javan et al., 2017:92). از این‌رو، یکی از عوامل مؤثر بر معیشت پایدار که از ناپایداری روستاها جلوگیری می‌کند، متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی است. متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی، تنوع‌بخشی به فعالیت‌ها و افزایش فرصت‌های کاری و درآمدی در کشاورزی و غیرکشاورزی است (Ma et al., 2022:583). همچنین متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی به‌عنوان استراتژی بنیادی موجب کارآفرینی، تثبیت جمعیت، بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی تجدیدشونده، ورود پویای اقتصاد روستایی در اقتصاد ملی و بین‌المللی، افزایش تولید و انباشت پس‌انداز، افزایش خودآگاهی، شخصیت و هویت فردی و ملی در روستاها می‌گردد (Rahbari et al., 2017:238). با توجه به اهمیت معیشت پایدار در مناطق روستایی و اهمیت جایگاه متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در این زمینه، هدف از تحقیق حاضر بررسی نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان شهرستان رشت می‌باشد. به‌طور کلی روستاهای شهرستان رشت با کمبود سرمایه و نیروی متخصص روبه‌رو هستند. بررسی ساختار اقتصادی بخش‌های روستایی کشور و به‌تبع آن، شهرستان رشت، گویای این مطلب است که کشاورزی محور اساسی تأمین معیشت به‌شمار آمده و متأسفانه در بیشتر برنامه‌های پیشرفت نیز مهم‌ترین و تنها رکن اقتصادی روستاها را شامل می‌شود. هرچند چنین ساختاری درگذشته با توجه به اقتصاد بسته و ویژگی‌های روستا و روستائیان توانایی دوام داشت ولی امروزه با توجه به دشواری‌های اقتصادی کشور، روستاهای شهرستان رشت به تنوع بیشتری نیاز دارند. از طرفی، روستاهای شهرستان رشت از توان‌ها و قابلیت‌های متنوعی مانند بوم‌گردی و گردشگری، محصولات آبزی، دامداری، باغداری و صنایع تبدیلی در زمینه‌های گوناگون اقتصادی برخوردارند که جز موارد معدود نقشی در توسعة این نواحی  ایفا نکرده است و همین عامل باعث جابه‌جایی‌ها و مهاجرت‌هاي گسترده‌ی خانوارهای روستایی به شهرها، گسترش فقر و بیکاري، عدم امنیت غذایی، قرار گرفتن عمدة جمعیت روستایی در حاشیه و مواردي از این دست شده است. بنابراین بررسی نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان شهرستان رشت می‌تواند با بررسی رابطة این دو مؤلفه به ارائة راهکارهای اجرایی توسعه‌ی مناطق روستایی مورد مطالعه بیانجامد. از این‌رو پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به سؤال زیر می‌باشد:

-       آیا متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی بر شیوة معیشت پایدار روستائیان رشت تأثیرگذار می‌باشد؟

 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری

اقتصاد روستایی، مجموعه فعالیت‌های اقتصادی است که در محیط روستا انجام می‌شود. چون بیشتر روستاها از دیرگاه، محل تولید محصولات کشاورزی بوده‌اند، بنابراین درصد بالایی از معیشت روستائیان به فعالیت‌های تولیدی حاصل از کشاورزی بستگی دارد و محدودیت‌های موجود در بخش کشاورزی باعث شده تا بازده کشاورزی به شدت پایین بیاید و پاسخگوی معیشت خانوارهای روستایی نباشد (Tumiwa et al., 2022:26). همچنین خانواده‌های روستایی در کشورهای کم‌درآمد عمدتاً به کشاورزی معیشتی در مقیاس کوچک به‌عنوان پایگاه معیشت خود متکی هستند (Larsen & Lilleor, 2014; 844). به عبارتی از ویژگی‌های سیستم تولید کشاورزی آنها می‌توان به نهاده‌های کم، فناوری عقب‌مانده، آسیب‌پذیری در برابر آب‌وهوا و شوک‌های مربوط به تولید و موارد مشابه اشاره کرد. از طرفی آنها هم برای بازار و هم برای مصرف در خانه به اندازه کافی تولید نمی‌کنند (Andersson et al., 2010:17). بنابراین می‌توان بیان کرد که سطح بهره‌وری کشاورزی در کشورهای کم‌درآمد و درحال توسعه بسیار پایین مانده است و نمی‌تواند غذای کافی برای مردم فراهم کند (Handiso, 2019:2) و مشخص است که وابستگی به بخش کشاورزی به تنهایی برای ادامة زندگی، رهایی از فقر و بهبود وضعیت روستائیان کافی نیست (Bekele & Rajan, 2017:70; Alemu et al., 2014:93). از این‌رو، برای پایداری معیشت روستایی باید اقدامات متنوعی را انجام داد، زیرا این امر باعث افزایش پایداري اقتصاد سکونتگاه‌هاي روستایی می‌شود. یکی از مهمترین این اقدامات، افزایش تنوع در معیشت روستایی است که باعث ایجاد انعطاف‌پذیری بیشتر در مسائل اقتصادی می‌شود (Sharifi et al., 2017:20). در این راستا، از دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران، مشارکت در ترکیبی از مجموعه‌های مختلف فعالیت‌ها (گسترش پایة اقتصادی خانوار روستایی) در فهرست برتر راه‌حل‌های پیشنهادی برای تضمین امنیت غذایی، خروج از فقر و کسب رفاه بهتر در مناطق روستایی ذکر شده است (Abera et al., 2021:2; Kassa, 2019:19). به‌عبارتی بهره‌مندی از فعالیت‌های اقتصادی متنوع، ضرورت توسعة اقتصادی مناطق روستایی و یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های ارائه‌شده در جهت کاهش اثرات منفی ناشی از ناپایداری روستاها در ابعاد مختلف است (You & Zhang, 2017:2). همچنین تأثیرات متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصاد روستایی در دستیابی به توسعة پایدار در سه بعد زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. عقیده بر این است که فقر روستایی موجب تخریب محیط‌زیست از سوی فقرا می‌شود و تخریب محیط نیز مجدداً منجر به آسیب‌پذیری بیشتر فقرای روستایی و فقیرتر شدن آنان خواهد شد. اگر فقرا به منابع دسترسی نداشته باشند و جهت تأمین معیشت خود وابسته به یک منبع یا منابع محدود باشند، نمی‌توان انتظار کاهش فقر و نیز کاهش تخریب محیط‌زیست را داشت. بنابراین یافتن منابع جایگزین و متعدد جهت تأمین معیشت فقرای روستایی از ضروریات کاهش فقر و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست است که تنوع‌بخشی به اقتصاد روستایی، راهبرد بسیار مناسبی در این راستا است (Sadeghi Chamchangi et al., 2016:26). در بعد اقتصادی، به دلیل تنوع موجود در دسترسی به منابع ضروری برای کشاورزی، درآمدها و فواید حاصل از فعالیت‌های کشاورزی به‌طور یکسان به تولیدکنندگان کوچک و متوسط روستایی و بسیاری از گروه‌های حاشیه‌ای نمی‌رسد. اما راهبرد تنوع‌بخشی با تأکید بر ایجاد فرصت‌ها و مشاغل جدید اقتصادی که در واقع مبتنی بر متنوع کردن مبنای اقتصادی است، گستره‌ای از استراتژی‌های بادوام و شیوه‌های معاش را فراهم می‌کند که موجب کاهش آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی به خصوص فقرای روستایی می‌شود (Wang et al., 2016:124). لازم به ذکر است که در حال حاضر این استراتژي در کشورهاي پیشرفته و در حال توسعه و از سوي سازمان‌هاي بین‌المللی مورد تأکید و توجه قرار گرفته است (Žibert et al., 2022:34). تنوع‌بخشی به اقتصاد سکونتگاه‌های روستایی در کشورهای در حال توسعه، سبب بهبود فرصت‌های شغلی غیرکشاورزی در مناطق روستایی شده و همینطور تأثیر مهمی در رفاه خانوارهای روستایی داشته است. مطالعات نشان می‌دهد که تنوع فعالیت‌های اقتصادی در پایداری اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی اثر دارد، بدین معنی که هر اندازه میزان تنوع فعالیت‌های اقتصادی بیشتر باشد، نشانگر پایداری اقتصادی بالاتری است (Riahi & Nouri, 2015). با توجه به مطالب ارائه‌شده می‌توان گفت که متنوع‌سازی شامل استفاده از فعالیت‌های کشاورزی و غیرکشاورزی در متن اقتصاد روستایی است که تأثیرات خود را در ابعاد مالی، انسانی، اجتماعی، فیزیکی و طبیعی روستاها و روستانشینان می‌گذارد. همچنین متنوع‌سازی تحت تأثیر ساختارها و فرایندهای تحول‌زا و استرس‌ها و شوک‌های مختلف قرار دارد.

 

شکل 1- مدل مفهومی تحقیق (Source: Authors, 2023)

بررسی پیشینة تجربی نیز نشان می‌دهد که متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در مناطق روستایی یکی از موضوعات مهم در ادبیات برنامه‌ریزی روستایی محسوب می‌گردد که طی سالیان گذشته پژوهش‌های متعددی را به خود اختصاص داده است. با بررسی پیشینة موضوع می‌توان عنوان کرد که تحلیل نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در معیشت پایدار روستائیان به‌صورت جامع و تأکید بر دارایی‌های ۵گانة معیشت پایدار (انسانی، اجتماعی، مالی، طبیعی و فیزیکی) خلأ پژوهش‌های گذشته و نوآوری پژوهش حاضر محسوب می‌گردد. در ادامه به برخی از پژوهش‌های مرتبط با موضوع اشاره می‌شود.

قاسمی و جوان (2014)، در تحقیقی به تبیین رابطة تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادی و توسعة پایدار روستایی در شهرستان مشهد پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فقط 8/8 درصد سکونتگاه‌های روستایی بررسی‌شده، از نظر ابعاد سه‌گانه پایدار بودند و 1/44 درصد آنها در گروه نیمه‌پایدار و 1/47 درصد در گروه ناپایدار قرار داشتند. همچنین میانگین نمرة تنوع فعالیت‌های اقتصادی در روستاهای پایدار 6/38، در روستاهای نیمه‌پایدار 7/30 و در روستاهای ناپایدار 5/27 بوده است (Ghasemi & Javan, 2014). وانگ و همکاران (2016)، در مطالعه‌ای با عنوان شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت پایدار کشاورزان به این نتایج دست یافته‌اند که تفاوت معنی‌داری در پایداری معیشت میان خانوارهای کشاورز وجود دارد. همچنین ساختارها و فرایندها به‌عنوان عوامل خارجی شکل‌دهندة دارایی‌ها مهمترین شاخص تأثیرگذار بر معیشت پایدار کشاورزان هستند؛ به‌طوری‌که این عامل دارای رابطة مستقیم با معیشت پایدار بوده، درحالی‌که شوک‌ها و استرس‌ها دارای رابطة معکوس می‌باشند (Wang et al., 2016). گوتام و اَندرسِن (2016)، در پژوهشی تحت عنوان تنوع معیشت روستایی و رفاه خانوار، منطقة هوملا² در نپال را مورد بررسی قرار داده‌اند. نتایج این پژوهش تنوع معیشتی را یک استراتژي جهت مقابله با شوك‌هاي زیست‌محیطی، اقتصادي و ابزاري براي کاهش فقر دانسته و در راستاي تنوع معیشت روستایی و رفاه خانواده در مناطق روستایی نپال به این نتیجه رسیده است که تنوع معاش باعث کاهش نابرابري درآمد و افزایش رفاه خانواده می‌شود و زمینة لازم جهت بهره‌برداري از فرصت‌هاي اقتصادي را براي خانوارهاي فقیر مهیا می‌سازد (Gautam & Andersen, 2016). جوان و همکاران (2017)، در پژوهشی تحت عنوان تحلیل قابلیت‌ها و موانع متنوع‌سازی معیشت در راستای توسعة پایدار روستایی به بررسی شهرستان رضوانشهر پرداخته‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در شهرستان مورد مطالعه، بخش کشاورزی به تنهایی قادر به تأمین معیشت خانوارها نیست. همچنین، مشخص شد که توان‌های طبیعی و محیطی با ضریب ۴۴۷/۰، بیش از سایر عوامل (عوامل اقتصادی و اجتماعی) در متنوع‌سازی معیشت روستایی شهرستان نقش داشته است؛ به علاوه از میان موانع موجود، موانع مدیریتی-نهادی با ضریب ۷۲۱/۰، عمده‌ترین مانع در جهت متنوع‌سازی در روستاهای این شهرستان است (Javan et al., 2017). کورچیک و همکاران (2021)، در مطالعه‌ای با عنوان نقش گردشگری روستایی در تقویت پایداری مناطق روستایی، به این نتیجه رسیده‌اند که تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادی خصوصاً بخش غیرکشاورزی به‌طور مثبت با تنوع معیشتی مرتبط بوده زیرا می‌تواند مشارکت در فعالیت‌های غیرکشاورزی را تسریع کند (Ćurčić et al., 2021). خیری و همکاران (1401)، در تحقیق خود تحت عنوان بررسی موانع تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادی روستاهای پیرامون دریاچة ارومیه، دهستان مرحمت‌آباد جنوبی شهرستان میاندوآب را مورد بررسی قرار داده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه روستائیان منطقه از لحاظ موانع تنوع‌بخشی اقتصاد روستایی، عوامل نهادی-مدیریتی مانند عدم دسترسی روستائیان به وام‌ها و منابع مالی، نبود یا نامناسب بودن خدمات مالی و عدم سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی نسبت به سایر عوامل تأثیر بیشتری را در ایجاد موانع تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی روستاهای منطقه داشته‌اند. لذا تأمین منابع مالی، ارائة آموزش‌های مهارتی، حذف موانع اداری و قانونی می‌تواند در تنوع‌بخشی اقتصادی نواحی روستایی منطقه در فعالیت‌های غیرزراعی بسیار مؤثر باشد (Khayri et al., 2022). دوجی (2022)، در پژوهشی تحت عنوان فراتر از معیشت پایدار: رویکرد اقتصادهای متنوع به معیشت دهقانان روستایی در استان چینگهای³ چین به این نتایج دست یافته‌اند که رویکردهای معیشت پایدار باید در کنار یک چارچوب اقتصادی متنوع برای تحلیل روش کنونی دهقانان روستایی برای ایجاد معیشت دنبال شود. این روش جدید معیشت دهقانان روستایی می‌تواند به‌ویژه روابط و شیوه‌های اقتصادی غیرسرمایه‌داری را برجسته کند که سهم عمده‌ای در معیشت پایدار و عادلانه برای دهقانان تبتی دارند (Duojie, 2022).

 

مواد و روش تحقیق

روش تحقیق در پژوهش حاضر کمی با هدف کاربردی و ماهیت علی-همبستگی می‌باشد. جامع ة آماری پژوهش نیز سرپرستان خانوارهای روستانشین شهرستان رشت (69789 نفر) می‌باشد که با استفاده از فرمول مورگان با خطای نمونه‌گیری (05/0)، تعداد حجم نمونه 382 نفر برآورد گردیده است. براي انتخاب حجم نمونه از روستاهای شهرستان (18 دهستان) نیز از نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است. همچنین تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون‌های فی، کرامر، کروسکال والیس، تی تک نمونه‌ای، همبستگی پیرسون و ضریب رگرسیون در نرم‌افزار SPSS26 انجام گرفته است. به منظور سنجش اعتبار دروني نیز ابتدا از روش اعتبار محتوا براي افزايش اعتبار پرسشنامه استفاده شده است. در اين راستا با استفاده از مقیاس‌های آزمون شده در پژوهش‌های مربوط به معیشت پایدار روستاها و فعالیت‌های اقتصادی آنها و نظرخواهي از اساتيد و كارشناسان متخصص در اين زمينه گام اول برداشته شد. سپس پرسشنام ة تدوين شده طي دو مرحله‌ی مقدماتي و نهايي تكميل گرديد و با بررسي پاسخ‌های به‌دست آمده از 30 پرسشنام ة مقدماتي و انجام محاسبات آماري لازم، پرسشنامه‌ی نهايي تدوين گرديد. برای سنجش پایایی تحقیق نیز از آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آن برای شاخص متنوع‌سازی 884/0، برای شاخص ساختارها و فرایندها 779/0 و برای شاخص‌های شوک‌ها و استرس‌ها 724/0 محاسبه‌شده که نشانگر همبستگی درونی بالا بین متغیرها می‌باشد. قابل ذکر است شاخص‌های مورد استفاده برای سنجش عوامل مؤثر بر معیشت پایدار روستائیان به شرح جدول شماره 1 است.

جدول 1- متغیرها و گویه‌های سنجش عوامل مؤثر بر معیشت پایدار روستائیان

عوامل	گویه‌ها
ساختارها و فرایندها	سیاست‌هاي دولت در زمین ة اشتغال‌زایی و توسعه، نقش دولت در تثبیت قیمت‌ها، خرید تضمینی محصولات زراعی، باغی و دامی، حمایت دولت از طرح‌هاي توسعة کارآفرینی و ... ، حمایت دولت از سرمایه‌گذاري بخش خصوصی و تلاش براي حل کردن مشکلات قانونی و بوروکراسی، ارائ ة تسهیلات مناسب از سوي دولت به کشاورزان، افزایش سطح آگاهی و دانش مردم از مشاغل جانبی، ترویج و آموزش روش‌هاي نوین کشاورزي توسط مروجان، سطح خدمات آموزشی در حوزه‌هاي کشاورزي، امكانات ارتباطی و رسان ة جمعی نظیر تلویزیون، رادیو، اینترنت و ... .
شوک‌ها و استرس‌ها	تخریب و فرسایش منابع طبیعی، مخاطرات اقلیمی (خشکسالی، سیل و ...)، وجود واسطه‌ها هنگام فروش محصولات، وجود منابع طبیعی مناسب (زمین، آب و ...)، اجراي ناموفق طرح هدفمندي یارانه‌ها برای تأمین درآمد کشاورزان، وضعیت منابع آب در دسترس برای کشاورزان، وضعیت فعلی مراتع که در آن دام‌ها چرا می‌کنند، فراوانی باران، فراوانی خشكسالی‌هاي فصلی و دوره‌اي، موانع و محدودیت‌هاي ملی و بین‌المللی در توسع ة تجارت، وجود امراض فصلی و بیماري محصولات.
متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی	وجود پس‌انداز و منابع مالی مناسب، داشتن مراکز شهري بزرگ در مجاورت و دسترسی به بازار آن‌ها، نقش دولت در اشتغال‌زایی و توسعه، ایجاد و توسعة صنایع تبدیلی، توانایی روستا در جذب گردشگر، نبود امکانات مناسب پذیرایی، اقامتی و بهداشتی برای گردشگران، سنتی بودن شیوه‌های تولید، عدم تاب‌آوری اکوسیستم روستایی در برابر آسیب‌های محیطی، فرصت‌های شغلی غیرکشاورزی در مناطق روستایی، توسعة شبکه‌های اجتماعی و ضرورت ایجاد دوره‌های آموزشی برای روستائیان، تعاونی‌های تولیدی با تقویت سرمایه‌های مالی، اجتماعی و معیشتی.

(Source: Authors, 2023)

 

محدودة مورد مطالعه

شهرستان رشت در مرکز استان گیلان واقع شده است که از شمال به دریاي خزر و شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان رودبار، از شرق به شهرستان‌هاي سیاهکل، لاهیجان، آستانه اشرفیه و از غرب به شهرستان‌هاي صومعه‌سرا، فومن و شفت متصل می‌باشد که داراي 1427 کیلومتر مربع وسعت، 6 بخش، 7 شهر، 18 دهستان و 293 روستا و جمعیت 956971 نفر که 748715 نفر شهري و 208256 نفر روستایی به عبارت دیگر 24/78 درصد جمعیت شهري و 76/21 درصد روستایی می‌باشند. آمارها نشان می‌دهد از تعداد کل شاغلان مناطق روستایی استان گیلان، شهرستان رشت بیشترین مساحت زراعی را به خود اختصاص داده است که عمدتاً به صورت آبی است. همچنین بر اساس آمارهای مربوط به مجوزهای صادر شده صنایع تکمیلی و کشاورزی استان گیلان، رشت با 563 مجوز مقام اول را دارد.

 

شکل 2- نقشة شهرستان رشت به تفکیک شهر، بخش و دهستان (Source: Authors, 2023)

بحث و یافته­های تحقیق

یافته‌های توصیفی

نتایج حاصل از توصیف ویژگی‌های دموگرافیک خانوارهای روستایی نشان می‌دهد از کل حجم نمونه بر حسب میزان سن، 16/9 درصد بین 30-20 سال، 59/57 درصد بین 40-30 سال، 17/26 درصد بین 50-41 سال، 02/6 درصد بین 60-51 و 06/1 درصد در گروه سنی بیشتر از 60سال قرار دارند. از لحاظ ساختار جنسی تعداد 370 نفر (85/96 درصد) را مردان سرپرست خانوار و تعداد 12 نفر برابر (15/3 درصد) را زنان تشکیل دادند. بر مبنای وضعیت تحصیلات، پاسخگویان در 8 طبقة بیسواد 5 نفر (31/1 درصد)، خواندن و نوشتن 10 نفر (62/2 درصد)، ابتدایی و راهنمایی 225 نفر (9/58 درصد)، دیپلم 87 نفر (77/22 درصد)، فوق‌دیپلم 18 نفر (71/4 درصد)، لیسانس 30 نفر (85/7 درصد)، فوق‌لیسانس 5 نفر (30/1 درصد) و دکترا 2 نفر (52/0 درصد) قرار دارند. همچنین نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد از کل تعداد پاسخگویان بیشترین تعداد 225 نفر (90/58 درصد) دارای تحصیلات ابتدایی و راهنمایی و کمترین تعداد 2 نفر (52/0 درصد) دارای تحصیلات دکترا می‌باشند. از طرفی 07/91 درصد از سرپرست‌های خانوار فقط دارای یک نوع فعالیت اقتصادی، ۲۷/۶ درصد دارای دو نوع فعالیت اقتصادی و فقط ۶/۲ درصد از سرپرست‌های خانوار روستاهای مورد مطالعه دارای سه نوع فعالیت اقتصادی می‌باشند. در میان خانوارهاي مورد مطالعه به لحاظ نوع فعالیت اقتصادي غالب بیشترین فراوانی مربوط به کشاورزی می‌باشد؛ 202 نفر معادل 88/52 درصد از سرپرستان خانوار اظهار نموده‌اند که نوع غالب فعالیت معیشتی و منبع درآمدي آنها کشاورزی است. در بین دو فعالیت شغلی بیشترین مربوط به زراعت و پرورش ماهی 40 نفر (47/10 درصد) و در بین سه فعالیت شغلی بیشترین مربوط به فعالیت زراعت، باغداری و طیور 31 نفر (12/8 درصد) می‌باشد. از طرفی عمده‌ترین فعالیت‌های غیرکشاورزی روستائیان شامل گردشگری، خدماتی، صنایع دستی، کارگری و دست‌فروشی است. بر این اساس بیشترین فراوانی فعالیت‌هاي غیرکشاورزي مربوط به فعالیت‌های گردشگری 110 نفر (80/28 درصد) و کمترین فراوانی مربوط به فعالیت صنایع دستی است. اما نکتة قابل توجه این است که 98 نفر (65/25 درصد) از پاسخگویان به غیر از فعالیت‌هاي کشاورزي فاقد فعالیت دیگري بوده‌اند. بیشترین فراوانی از نمونة مورد مطالعه مربوط به مساحت زمین، 2-4 هکتار 153 نفر (05/40 درصد) و کمترین بالای 10 هکتار 31 نفر (12/8 درصد) است. تحلیل یافته‌ها نشان می‌دهد که 120 نفر (41/31 درصد) از خانوارهای روستایی از تسهیلات رسمی، 210 نفر (97/54 درصد) از تسهیلات غیررسمی، 35 نفر (۶/۲ درصد) هم از تسهیلات رسمی و تسهیلات غیررسمی استفاده نموده‌اند و 17 نفر (45/4 درصد) نیز از هیچ تسهیلاتی استفاده ننموده‌اند. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد 303 نفر (33/79 درصد) محصولات زراعی خود را از طریق واسطه‌ها و 58 نفر (18/15 درصد) از طریق خرید تضمینی دولت به فروش می‌رسانند و 21 نفر (49/5 درصد) گزارش کرده‌اند که عرضة محصولات آنها از طریق خرید تعاونی‌ها بوده است. از لحاظ تولید، 264 نفر (10/69 درصد) محصولات خود را به صورت ترکیبی برای بازار و مصرف شخصی، 18 نفر (71/4 درصد) برای مصرف شخصی و 100 نفر (19/26 درصد) برای بازار تولید می‌‎نمایند. از لحاظ درآمد تعداد 213 نفر (8/55 درصد) 5 میلیون و کمتر، 128 نفر (5/33 درصد) بین 5 تا 10 میلیون و 41 نفر (7/10 درصد) بالاتر از 10 میلیون درآمد داشته‌اند. از لحاظ آسیب‌دیدگی محصولات در نتیجة آفات زراعی و باغی، 13/97 درصد از حجم نمونه در پژوهش بیان کرده‌اند که آفات به محصولات آن‌ها آسیب رسانده و 87/2 درصد گزارش کرده‌اند که آفات به محصولات آن‌ها آسیبی نرسانده است. از لحاظ آسیب‌دیدگی محصولات در نتیجة مخاطرات اقلیمی 292 نفر (43/76 درصد) از حجم نمونه بیان کرده‌اند که مخاطرات اقلیمی مانند کم‌آبی، خشکسالی و ... به محصولات آن‌ها آسیب رسانده و 90 نفر (57/23 درصد) گزارش کرده‌اند که مخاطرات اقلیمی به محصولات آن‌ها آسیب نرسانده است.

جدول 2- توزیع فراوانی‌هاي حجم نمونه مرتبط با سطح تحصیلات و تعداد فعالیت‌هاي اقتصادي

جمع	تعداد فعالیت			تحصیلات
	سه فعالیت و بیشتر	دو فعالیت	یک فعالیت
5			5	بیسواد
10		1	9	خواندن-نوشتن
225	2	43	180	ابتدایی-راهنمایی
87	24	58	5	دیپلم
18	8	9	1	فوق دیپلم
30	20	8	2	لیسانس
5	4	1		فوق لیسانس
2	2			دکترا
382	60	120	202	جمع

(Source: Research findings, 2023)

به‌منظور بررسی رابطة بین متغیرهای تحصیلات و تعداد فعالیت و همچنین متغیرهای درآمد و تعداد فعالیت از آزمون کروسکال، فی و کرامر استفاده شده است. با توجه به جداول 2 و 3 با اطمینان (95/0 درصد) می‌توان گفت میان تحصیلات و تعداد فعالیت‌ها رابطة معناداری وجود دارد (000/0>P). یعنی با افزایش سطح تحصیلات تعداد فعالیت‌های خانوارها نیز افزایش می‌یابد.

جدول 3- ارتباط میان سطح تحصیلات و تعداد فعالیت‌هاي اقتصادي هر خانوار

سطح معناداری	خطای استاندارد	value
000/0	023/0	130/0	تحصیلات	کروسکال
000/0	027/0	227/0	تعداد فعالیت	tau
000/0		695/0		فی
001/0		495/0		کرامر

(Source: Research findings, 2023)

با توجه به یافته‌های جداول 4 و 5 حاصل از آزمون کروسکال، فی و کرامر می‌توان گفت که رابطة معناداری میان تعداد فعالیت‌ها و افزایش درآمد وجود دارد (000/0>P). یعنی خانوارهایی که از تنوع اقتصادی برخوردار هستند میزان درآمد آن‌ها بیشتر است.

جدول 4- توزیع فراوانی‌هاي مرتبط با میزان درآمد و تعداد فعالیت‌هاي اقتصادي

	تعداد فعالیت
جمع	سه فعالیت و بیشتر	دو فعالیت	یک فعالیت
213		16	197	5 میلیون و کمتر	میزان درآمد
120	38	85	5	5-10 میلیون
41	22	19		10 میلیون بیشتر
382	60	120	202	جمع

(Source: Research findings, 2023)

جدول5- ارتباط میان درآمد و تعداد فعالیت‌هاي اقتصادي هر خانوار

سطح معناداری	انحراف استاندارد	value
000/0	023/0	130/0	تحصیلات	کروسکال
000/0	025/0	227/0	تعداد فعالیت	tau
000/0		586/0		فی
000/0		414/0		کرامر

(Source: Research findings, 2023)

یکی از آسیب‌های خانوارهاي روستایی که داراي فعالیت‌هاي اقتصادي متنوع نیستند و وابسته به فعالیت‌هاي کشاورزي هستند، آسیب‌پذیري وضعیت درآمدي و معیشتی آن‌ها در مقابل شوك‌ها (آسیب‌های محیطی و انسانی) است. بدین منظور از آزمون‌هاي کروسکال، فی و کرامر براي بررسی رابطه‌ی میان آسیب‌پذیري معیشتی خانوارهاي روستایی و تعداد فعالیت‌ها در مقابل شوك‌ها استفاده شده است. با توجه به یافته‌های جداول 6 و 7 می‌توان گفت که در روستاهاي مورد مطالعه رابطه‌ی منفی (54/0-) معناداري میان تعداد فعالیت‌ها و آسیب‌پذیري معیشتی آنها در مقابل شوك‌ها وجود دارد (000/0>P). یعنی‌ خانوارهایی که علاوه بر فعالیت‌هاي کشاورزي، شاغل در فعالیت‌هاي دیگري هستند، آسیب‌پذیري کمتري نسبت به خانوارهایی دارند که فقط داراي یک فعالیت هستند. مطابق با یافته‌ها با افزایش تعداد فعالیت‌هاي اقتصادي درآمد روستائیان افزایش می‌یابد؛ یعنی خانوارهایی که از تنوع اقتصادي برخوردار هستند میزان درآمد آن‌ها بیشتر است. از مجموع خانوارهای مورد مطالعه (04/51) درصد که فقط دارای یک نوع فعالیت بودند وضعیت درآمدی و معیشتی آن‌ها در مقابل شوک‌های محیطی دچار آسیب شده است، درحالی‌که از خانوارهایی که دو فعالیت شغلی داشتند (85/7) درصد و همچنین خانوارهایی که سه فعالیت یا بالاتر فعالیت شغلی داشتند تنها (78/0) درصد در مقابل شوک‌های محیطی دچار آسیب شده‌اند.

جدول 6- توزیع فراوانی مربوط به تعداد فعالیت‌های شغلی و آسیب‌پذیری

جمع	تعداد فعالیت
	سه فعالیت و بیشتر	دو فعالیت	یک فعالیت
172	2	20	150	خیلی زیاد	آسیب‌پذیري معیشتی در مقابل شوك‌ها
55	1	10	44	زیاد
44	5	35	4	متوسط
83	35	45	3	کم
28	17	10	1	خیلی کم
382	60	120	202	جمع

(Source: Research findings, 2023)

جدول 7- تبیین شدت ارتباط میان تعداد فعالیت‌ها و میزان آسیب‌پذیري درآمد مقابل شوك‌ها

سطح معناداری	انحراف استاندارد	value
000/	018/	120/0	آسیب‌پذیري در مقابل شوك‌ها	کروسکال
000/0	020/0	54/0-	تعداد فعالیت	tau
000/0		52/0		فی
000/0		53/0		کرامر

(Source: Research findings, 2023)

همچنین بر اساس جدول شماره 8 و با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت همة شاخص‌های متنوع‌سازی اقتصادی با میانگین (9/3) بالاتر از حد متوسط می‌باشند (000/0>P). با توجه به یافته‌ها عوامل مؤثر در متنوع‌سازی عبارتند از حذف واسطه‌ها هنگام فروش محصولات، وجود منابع طبیعی مناسب (زمین و آب)، وجود پس‌انداز و منابع مالی مناسب، ایجاد و توسعة صنایع تبدیلی، حمایت دولت در تأمین نهاده‌هاي بخش کشاورزي، حمایت دولت از سرمایه‌گذاري بخش خصوصی و تلاش براي حل کردن مشکلات، خرید تضمینی محصولات زراعی، باغی و دامی و برگزاري کلاس‌هاي آموزشی و مهارتی در بازاریابی و فروش محصولات در عملیات کاشت و داشت و برداشت براي افزایش راندمان و رفاه کشاورزان.

از طرفی با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت پایداری همة شاخص‌های ساختارها و فرایندها با میانگین (36/2) پایین‌تر از حد متوسط بوده است (000/0>P). از جمله دلایل پایین بودن پایداری این عامل می‌توان به کاهش توسعه‌ی بیمة محصولات، کمبود اعطای وام و اعتبارات به آسیب‌دیدگان از مخاطرات با بهره‌ی کمتر، عدم تضمین محصولات کشاورزی تولیدشده توسط دولت، نبود توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر روستایی توسط سازمان‌های دولتی و ارائة تسهیلات کشاورزی به روستائیان اشاره کرد.

درنهایت با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت پایداری بعد شوک‌ها و استرس‌ها با میانگین (68/3) بالاتر از حد متوسط بوده است (000/0>P). با توجه به یافته‌ها از عوامل تأثیرگذار بر افزایش پایداری شوک‌ها و استرس‌ها می‌توان به عدم دسترسی به بازارهای متنوع فروش کالا و خدمات، نقش سیاست‌ها و طرح‌های اقتصادی دولت از جمله اجرای هدفمندی یارانه‌ها، پایین بودن سود حاصل از فعالیت‌های کشاورزی به علل وجود واسطه‌ها، هزینه‌های تولید بالا و قیمت پایین، افزایش دلالان اراضی کشاورزی در روستا، کم آبی و تغییرات شدید قیمتی کالاها و خدمات اساسی اشاره داشت.

جدول 8- توزیع فراوانی متنوع‌سازی، فرایندها و ساختارها و شوک‌ها و استرس‌ها

متغیر		عوامل مؤثر بر معیشت پایدار
خیلی کم	کم		متوسط		زیاد		خیلی زیاد		میانگین		کای اسکوئر		معناداری
متنوع‌سازی		15		18		27		252		70		90/3		257/0		000/0
ساختارها و فرآیندها		95		130		85		68		4		36/2		1250/0		002/0
شوک‌ها و استرس‌ها		28		83		44		55		172		68/3		851/0		030/0

(Source: Research findings, 2023)

همچنین آمارهای رسمی از میزان درآمد و تنوع معیشیتی نیز تأییدی از نتایج می‎‌باشد. به عبارتی روستانشینان با درآمد بالا دارای فعالیت‌های اقتصادی متنوع دو یا سه فعالیت بوده‌اند⁴.

یافته‌های استنباطی

در این قسمت از آزمون‌های تی تک‌نمونه‌ای، پیرسون و رگرسیون استفاده شده است. در مؤلفة متنوع‌سازی طبق نتایج آزمون T با اطمینان 95/0 در سطح (000/0>P) تفاوت معنادار است. میانگین متنوع‌سازی به‌صورت کل (9/3) بالاتر از حد متوسط است. از نظر حجم نمونة آماری، متنوع‌سازی نقش مؤثری در معیشت پایدار دارد. در مؤلفة شوک و استرس طبق نتایج آزمون T  با اطمینان 95/0 در سطح (000/0>P) تفاوت معنادار است. میانگین شوک‌ها و استرس‌ها به صورت کل (68/3) بالاتر از حد متوسط است. از نظر حجم نمونة آماری، شوک‌ها و استرس‌ها نقش مؤثری در کاهش معیشت پایدار دارند. همچنین در مؤلفة ساختارها و فرایندها طبق نتایج آزمون T با اطمینان 95/0 در سطح (000/0>P) تفاوت معنادار است. میانگین ساختارها و فرایندها به صورت کل (36/2) پایین‌تر از حد متوسط است. از نظر حجم نمونة آماری از نظر پایداری، سطح ناپایدار دارد.

جدول 9- آزمون T تک نمونه‌ای جهت ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر معیشت پایدار

وابسته	مستقل	T آماره	میانگین	سطح معناداري	حد متوسط	تفاوت میانگین
معیشت پایدار	متنوع‌سازی	091/4	9/3	000/0	3	90/0
	ساختارها و فرآیندها	141/1-	36/2	000/0	3	54/0-
	شوک‌ها و استرس‌ها	210/5	68/3	000/0	3	68/0

(Source: Research findings, 2023)

همچنین بر اساس جدول 10 با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت میانگین شاخص‌های دارایی مالی، اجتماعی و فیزیکی کمتر از حد متوسط (3) بوده است (000/0>P). یعنی  وضعیت این دارایی‌ها به سمت کاهش و ناپایداری است و میانگین دارایی‌های انسانی و طبیعی با اطمینان 95 درصد از حد متوسط بالاتر به‌دست آمده است (000/0>P). یعنی در جهت افزایش و به تبع آن پایداری گام بر می‌دارد. میانگین و انحراف معیار دارایی معیشتی کل به ترتیب 288/2 ± 601/0 و ارزش آزمون تی 78/0 بوده، که پایین‌تر از حد متوسط و ناپایدار است. ازجمله مهم‌ترین عامل پایین بودن شاخص دارایی مالی را می‌توان، درآمد پایین خانوارها، هزینه‌های بالای خانوارها و نحوه‌ی پس‌انداز آن‌ها بیان کرد.

جدول 10- آزمون T تک نمونه‌ای جهت ارزیابی وضعیت معیشت پایدار

شاخص	میانگین	انحراف معیار	آماره t – استیودنت (مقدار= 3)	سطح معناداری
دارایی مالی	284/2	834/0	21/9-	020/0
دارایی انسانی	357/3	824/0	122/4	001/0
دارایی طبیعی	20/3	625/0	245/3	004/0
دارایی فیزیکی	20/2	528/0	529/8-	000/0
دارایی اجتماعی	601/2	721/0	901/6-	031/0
دارایی معیشتی کل	288/2	6012/0	78/0	000/0

(Source: Research findings, 2023)

به‌منظور بررسی رابطة میان متنوع‌سازی، ساختارها و فرایندها با متغیر معیشت پایدار از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که میان متنوع‌سازی و متغیر معیشت پایدار (91) درصد رابطة مثبت و معناداری وجود دارد (000/0>P). همچنین میان ساختارها و فرایندها و متغیر معیشت پایدار (78/0) درصد رابطة مثبت و معناداری وجود دارد (000/0>P). یعنی اینکه با اطمینان (95/0) می‌توان گفت با افزایش متنوع‌سازی و ارتقاء ساختارها و فرایندها، متغیر معیشت پایدار افزایش خواهد یافت. از طرفی میان شوک‌ها و متغیر معیشت پایدار (/045-) درصد رابطة منفی و معناداری وجود دارد (000/0>P). یعنی در سطح اطمینان (95/0) درصد با افزایش شوک‌ها و استرس‌ها، متغیر معیشت پایدار کاهش یافت.

جدول 11- ضریب همبستگی پیرسون میان متغیر متنوع‌سازی اقتصادی، ساختارها و شوک‌ها با معیشت پایدار

مؤلفه		ارزش‌ها		متنوع سازی		ساختارها		شوک‌ها	معیشت پایدار
متنوع‌سازی		پیرسون		1		81/0		48/0-	91/0
معناداري	000/0		000/0		000/0		000/0
تعداد	382		382		382		382
ساختارها		پیرسون		81/0		1		53/0-	78/0
معناداري	000/0		000/0		000/0		000/0
تعداد	382		382		382		382
شوک‌ها		پیرسون		48/0-		53/0		1	45/0-
معناداري	000/0		000/0		000/0		000/0
تعداد	382		382		382		382
معیشت پایدار		پیرسون		91/0		78/0		45/0-	1
معناداري	000/0		000/0		000/0		000/0
تعداد	382		382		382		382

(Source: Research findings, 2023)

درنهایت جدول 12، نتايج تحليل رگرسیون به‌منظور تحلیل و بررسی عوامل مؤثر بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی است. با توجه به یافته‌ها، ضریب همبستگی چندگانة این متغیرها 91/0 و ضریب تعیین رگرسیون خطی 64/0 است. به عبارتی متغیرهای مستقل مدل رگرسیونی 64/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کند. بر اساس یافته‌ها، متنوع‌سازی 77/0 از معیشت پایدار را پیش‌بینی می‌کند؛ یعنی با افزایش متنوع‌سازی اقتصادی، معیشت پایدار افزایش می‌یابد. عامل ساختارها و فرایندها 35/0 از معیشت پایدار را پیش‌بینی می‌کند؛ یعنی با افزایش ساختارها و فرایندها، معیشت پایدار افزایش می‌یابد. همچنین عامل شوک‌ها و استرس‌ها با معیشت پایدار رابطة معکوس (31/0-) دارد؛ یعنی با افزایش شوک‌ها و استرس‌ها، معیشت پایدار کاهش می‌یابد.

جدول 12- ضریب رگرسیون میان متغیر متنوع‌سازی اقتصادی، ساختارها و شوک‌ها با معیشت پایدار

متغیر	میزان تأثیر متغیرهای مستقل بر معیشت پایدار
	B	خطای استاندارد	بتا	T	سطح معناداری
ثابت	21/9	12/1		235/12	000/0
متنوع‌سازی	928/0	039/0	77/0	545/23	000/0
ساختارها و فرآیندها	78/0	055/0	35/0	125/12	001/0
شوک‌ها و استرس‌ها	45/0-	026/0	31/0-	15/4-	002/0

(Source: Research findings, 2023)

 

نتيجه­گيري و ارائه پيشنهادها

متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی نقش اساسی در ارتقاء شاخص‌های مختلف پایداری در نواحی روستایی دارد. بررسی ساختار اقتصادي نواحی روستاي محدودة مورد مطالعه، گویاي این مطلب است که کشاورزي محور تأمین معشیت به‌شمار آمده و مهم‌ترین رکن اقتصادي روستاهاي مورد مطالعه را شامل می‌شود. هرچند چنین ساختاري در گذشته با توجه به اقتصاد بسته و ویژگی‌هاي روستا و روستائیان قابلیت دوام داشت، ولی با گسترش بازار و تأثیر انکارناپذیر آن بر فضاهاي روستایی و ناپایداري‌هاي موجود در ابعاد مختلف طبیعی، اقتصادي و اجتماعی، تضمین پایداري سکونت و اشتغال در نواحی روستایی، دشوار است. همچنین در بخش کشاورزی نیز تک محصولی بودن اقتصاد روستاها، عدم دسترسی به بازارهای متنوع فروش کالا و خدمات، نقش سیاست‌ها و طرح‌های اقتصادی دولت ازجمله اجرای هدفمندی یارانه‌ها، پایین بودن سود حاصل از فعالیت‌های کشاورزی به عللی نظیر وجود واسطه‌ها و تغییرات شدید قیمتی کالاها از جمله مشکلات عدیده و مهم است. از طرفی بررسی‌ها حاکی از آن است که سطح درآمد خانوارهایی که صرفاً در بخش کشاورزی شاغل هستند، نسبت به سایر خانوارهایی که در فعالیت‌های غیرکشاورزی مشغول به کار هستند، در وضعیت پایین‌تری قرار دارد. از جمله دلایل عمده و مهم این وضعیت فصلی بودن فعالیت‌های کشاورزی و هدررفت نیروی کار، عدم تکمیل زنجیرة تولید و فقدان صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی، عدم سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی، نبود امکانات مناسب پذیرایی-اقامتی و بهداشتی برای گردشگران، نامناسب بودن زیرساخت‌های ارتباطی، کمبود منابع آبی، اقتصاد تک‌محصولی و آسیب‌پذیر بودن این نوع اقتصاد را می‌توان نام برد.

اقدامات خانوارهای روستایی نسبت به این شرایط تغییر فعالیت و مهاجرت، گسترش شغل دامداري و ایجاد مشاغل دیگر در کنار کشاورزي بوده و تصمیماتی از قبیل تغییر شیوه‌ی آبیاري از سطحی به تحت فشار، ایجاد دامداري صنعتی و حفر چاه‌هاي عمیق، انجام داده‌اند که با موانعی هم‌چون نبود امکانات مناسب، تعصبات قدیمی در جهت کشت تنها یک محصول، عدم همکاري مردم با یکدیگر، نبود تسهیلات و اعتبارات لازم و مشکلات مدیریتی روبه‌رو بوده‌اند. مسائل مهم دیگری که مردم این محدوده، برای متنوع‌سازی معیشت با آن مواجه‌اند، نبود سرمایه‌گذاری خصوصی و دولتی، نبود تسهیلات بانکی بلندمدت، عدم انگیزه‌ی کافی و نبود مهارت لازم برای ایجاد مشاغل تازه است. به‌طورکلی، می‌توان چنین نتیجه گرفت که مناطق روستایی شهرستان مورد مطالعه، دارای قابلیت‌های طبیعی و انسانی در زمینة بهبود وضعیت اقتصادی هستند، اما موانع زیرساختی نهادی، مالی و اجتماعی حاکم بر سکونتگاه‌های این شهرستان تاکنون اجازه نداده است که سهمی در توسعة روستاها داشته باشد. بنابراین سیاست‌های توسعه‌ای و طرح‌های دولتی بایستی به‌منظور شناخت جنبه‌های تنوع‌بخشی به معاش روستائیان باشند تا در راستای کاهش آسیب‌پذیری در برابر خطرات طبیعی و اقتصادی پیش رو مؤثر واقع گردند. بدین منظور، در صورت برنامه‌ریزی و ایجاد تنوع در مشاغل روستائیان شهرستان می‌توان انتظار داشت که از میزان بیکاری کاسته شده، سطح درآمدها افزایش یابد، کیفیت زندگی خانوارهای روستایی ارتقا یافته، مهاجرت‌های روستایی-شهری کاهش و در نتیجه پایداری معیشت خانوارهای روستایی شهرستان مورد مطالعه تحقق یابد. 

درنهایت، به‌منظور به‌کارگیری رهیافت متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی راهکارهایی از جمله، ترویج گردشگری در روستاها، شناسایی و حذف واسطه‌ها هنگام فروش محصولات، استفاده از منابع طبیعی مناسب (زمین و آب)، استفاده از پس‌انداز و منابع مالی مناسب، ایجاد و توسعة صنایع تبدیلی، حمایت دولت در تأمین نهاده‌هاي بخش کشاورزي، حمایت دولت از سرمایه‌گذاري بخش خصوصی و تلاش براي حل کردن مشکلات، خرید تضمینی محصولات زراعی، باغی و دامی و برگزاري کلاس‌هاي آموزشی و مهارتی در بازاریابی و فروش محصولات و در عملیات کاشت و داشت و برداشت ارائه می‌گردد که از این طریق می‌توان وضعیت اشتغال روستائیان را بهبود بخشیده و توانمندی آنها را در درآمدزایی افزایش داد.

همچنین با بررسی پتانسیل‌های بالقوه‌ی روستاهای مورد مطالعه مشخص گردید می‌توان با تغییر در شیوة کشاورزی، دامداری، پرورش ماهی، چند محصولی کردن اراضی، انجام کشت دوم و گردشگری، بهبودی نسبی وضعیت خانوارهای روستایی و همین‌طور پایداری نسبی معیشت روستائیان را فراهم کرد.

همچنین نتایج پژوهش حاضر تأییدی از نتایج پژوهش‌های جوان و همکاران (1396)، عدم توانایی کشاورزی صرف در تأمین معیشت خانوارها، خیری و همکاران (1401)، تأثیر عوامل مدیریتی-نهادی بر عدم شکل‌گیری تنوع‌بخشی اقتصاد روستایی و وانگ و همکاران (2016)، ساختارها و فرایندها به‌عنوان عوامل خارجی شکل‌دهندة دارایی‌ها و معیشت پایدار کشاورزان می‌باشد. از تفاوت‌های پژوهش حاضر با پیشینة مطالعاتی نیز می‌توان به بررسی تأثیر شوک‌ها و استرس‌ها در عدم دست‌یابی به متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی و به تبع آن معیشت پایدار اشاره کرد.

 

 ملاحظات اخلاقی:

پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعة حاضر، داده‌های پیمایشی با نتایج رسمی تطبیق داده شده است. 

حامی مالی: مقالة حاضر که مستخرج از رسالة دکتری بوده، حامی مالی نداشته است.

تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقالة حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

 

References

1-       Abera, A., Yirgu, T., & Uncha, A. (2021). Determinants of rural livelihood diversification strategies among chewaka resettlers’ communities of southwestern Ethiopia. Agriculture & Food Security, 10(30), 1-13. https://doi.org/10.1186/s40066-021-00305-w

2-       Afshar, F. (1998). Balancing global city with global village. Habitat International, 22, 375–387. https://doi.org/10.1016/S0197-3975(98)00013-7

3-       Aguilar, A.G. (2008). Peri-urbanization, illegal settlements and environmental impact in Mexico City. Cities, 25(3), 133–145. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.02.003

4-       Alavizadeh, A.M., & Mirlotfi, M. R. (2013). The Role of Non-Farm Economy on Rural Immobility in Rural Settlements, Semirom Country. Journal of Regional Planning, 3(10), 71-82. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_32.html?lang=en [In Persian].

5-       Alemu, D., Ayele, G., Gecho, Y., & Lemma, T. (2014). Rural household livelihood strategies: options and Determinants in the case of wolaita Zone southern Ethiopia. Social Sciences, 3(3), 92–104. https://doi.org/10.11648/j.ss.20140303.15

6-       Alvani, N., & Savari, M. (2022). Comparison of sustainable tourism indicators in rural areas of Khorramshahr and Abadan counties using SWOT matrix. Geography and Human Relationships, 5(17), 26-42. https://doi.org/10/22034/gahr.2022.337891.1702 [In Persian].

7-       Andersson, A., Djurfeldt, G., & Jirstrom, M. (2010). Smallholders caught in poverty flickering signs of agricultural dynamism. In: G. Djurfeldt, E. Aryeetey, A.C. Isinika (Eds.), African Smallholders Food Crops, Mark Pol, CABI, Wallingford. https://doi.org/10.1079/9781845937164.0074

8-       Arboni, Z., Yeghaneh, B., Einali, J., Farahani, H., & Cheraghi, M. (2023). Analysis and ranking of livelihood strategies for villagers to deal with the effects of drought Case study: Zanjan city. Journal of Regional Planning, 12(48), 221-236. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1401.12.48.15.9 [In Persian].

9-       Barati Chirani, F., Hassanimehr, S., Asghari, H., & poushikhiyan, A. (2023). Future of sustainable rural development in rural areas of Rasht. Journal of Geographical Engineering of Territory, 7(15), 1-17. https://doi.org/10.22034/jget.2023.144645 [In Persian].

10-       Bekele, S., & Rajan, D.S. (2017). Rural household livelihood strategies choices: the case of humbo woreda, wolaita Zone, southern nation nationalities and people regional state Ethiopia. Journal of Economics and Sustainable Development, 8(3), 69–85. https://www.iiste.org/Journals/index.php/JEDS/article/view/35513

11-       Ćurčić, N., Mirković Svitlica, A., Brankov, J., Bjeljac, Ž., Pavlović, S., & Jandžiković B. (2021). The Role of Rural Tourism in Strengthening the Sustainability of Rural Areas: The Case of Zlakusa Village. Sustainability, 13(12), 47-67. https://doi.org/10.3390/su13126747

12-       Do, M.H., Nguyen, T.T., Halkos, G., & Grote, U. (2022). Non-farm employment, natural resource extraction, and poverty: evidence from household data for rural Vietnam. Environment, Development and Sustainability, 26, 1-38. https://doi.org/10.1007/s10668-022-02391-7

13-       Duojie, C. (2022). Beyond sustainable livelihoods: A diverse economies approach to rural peasant livelihoods in China's Qinghai Province. Asia Pacific Viewpoint, 63(1), 12-24. https://doi.org/10.1111/apv.12331

14-       Gautam, Y., & Andersen, P. (2016). Rural livelihood diversification and household well-being: Insights from Humla, Nepal. Journal of Rural Studies, 44, 239-249. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2016.02.001

15-       Ghasemi, M., & Javan, J. (2014). Clarification of the Relationship between Diversification of Economic Activities and Sustainable Rural Development Case Study: Mashhad Township. Journal of Rural Research, 5(2), 237-262. https://doi.org/10.22059/jrur.2014.52470 [In Persian].

16-       Handiso, Y.H., Lachore, S.T. & Mota, A.A. (2019). Assessment of food insecurity and its Determinants in the rural households in damot gale woreda, wolaita Zone, southern Ethiopia. Agriculture & Food Security, 8, 1-11. https://doi.org/10.1186/s40066-019-0254-0

17-       Javan, F., Afrakhteh, H., & Riyahi, V. (2017). Investigation of the Potentials and Obstacles for Diversifying Livelihood Leading to Sustainable Rural Development (Case Study: Rezvanshahr County). Journal of Research and Rural Planning, 6(20), 91-106. https://doi.org/10.22067/jrrp.v6i4.59772 [In Persian].

18-       Kassa, W.A. (2019). Determinants and challenges of rural livelihood diversification in Ethiopia: qualitative review. Journal of Agricultural Extension and Rural Development, 11(2), 17–24. https://doi.org/10.5897/JAERD2018.0979

19-       Khayri, T., Yasouri, M., & Shahzeidi, S.S. (2022). Barriers to diversification of economic activities in villages around Urmia lake (Case study: South Marhamatabad in Miandoab County). Geographical Studies of Coastal Areas Journal, 3(8), 101-118. https://doi.org/10.22124/gscaj.2021.18875.1066 [In Persian].

20-       Khosrazadian, M., Ghanian, M., & Abdshahi, A. (2016). Prioritization of Agricultural Exploitation Systems for Behbahan Township Based on the Model of Sustainable Livelihoods. Co-Operation and Agriculture, 5(19), 143-166. https://dorl.net/dor/20.1001.1.27835464.1395.5.19.6.2 [In Persian].

21-       Komeily, A., Srinivasan, R.S., (2015). A need for balanced approach to neighborhood sustainability assessments: a critical review and analysis. Sustainable Cities Soc. 18, 32–43. https://doi.org/10.1016/j.scs.2015.05.004

22-       Larsen, A.F., & Lilleor, H.B. (2014). Beyond the field: the impact of farmer field schools on food security and poverty alleviation. World Development, 64, 843–859. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.07.003

23-       Ma, W., Vatsa, P., Zheng, H., & Rahut, D.B. (2022). Nonfarm employment and consumption diversification in rural China. Economic Analysis and Policy, 76, 582-598. https://doi.org/10.1016/j.eap.2022.09.010

24-       Rahbari, M., Shafie Sabet, N., & Rezaai, Z. (2017). Analysis of the factors affecting the diversification of non-agricultural economics and its impact on the sustainability of rural settlements: A case study of sarvelayat division, Neyshabur County. Journal of Geography and Regional Development Reseach Journal, 15(28), 237-258. https://doi.org/10.22067/geography.v15i1.59424 [In Persian].

25-       Riahi, V., & Nouri, A. (2015). Variation of Economic Activities and Achievement of rural sustainability Case: Khoramdareh. Space economy and rural development, 3(10), 113-128. http://serd.khu.ac.ir/article-1-2171-fa.html [In Persian].

26-       Sadeghi Chamchangi, S., Taghdisi, A., & Seydayi, S.A. (2016). The effect of economic diversity on the stability of rural areas (case study: rural areas of Shahrekord city). Rural Research and Planning, 5(15), 25-37. https://doi.org/10.22067/jrrp.v5i3.44097 [In Persian].

27-       Shamsi, M., Khorasani, M.A., & Motiee Langroodi, S.H. (2020). The effects of diversification into economic activities on the welfare of the rural community case study: the central district of Kerman county. Journal of Regional Planning, 10(37), 47-62. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1399.10.37.4.2 [In Persian].

28-       Sharifi, Z., Noripour, M., & Sharifzadeh, M. (2017). Vulnerability analysis of rural households in the central part of Dana Couny: application of the sustainable livelihood framework. Spatial analysis of environmental hazards, 4(2), 19-36. http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2714-fa.html [In Persian].

29-       Shekuru, A.H., Berlie, A.B., & Bizuneh, Y.K. (2022). Rural household livelihood strategies and diet diversification in North Shewa, Central Ethiopia. Journal of Agriculture and Food Research, 9, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.jafr.2022.100346

30-       Thorn, J., Thornton, T.F., Helfgott, A., (2015). Autonomous adaptation to global environmental change in peri-urban settlements: evidence of a growing culture of innovation and revitalisation in Mathare Valley Slums, Nairobi. Global Environ. Change 31 (1), 121–131. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.12.009

31-       Tumiwa, J.R., Tuegeh, O., Bittner, B., & Nagy, A. (2022). The Challenges To Developing Smart Agricultural Village In The Industrial Revolution 4.0.: The Case Of Indonesia. Torun International Studies, 1(15), 25-45. https://doi.org/10.12775/TIS.2022.002

32-       Wang, C., Zhang, Y., Yang, Y., Yang, Q., Kush, J., Xu, Y., & Xu, L. (2016). Assessment of sustainable livelihoods of different farmers in hilly red soil erosion areas of southern China. Ecological Indicators, 64, 123-131. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.12.036

33-       You, H., & Zhang, X. (2017). Sustainable livelihoods and rural sustainability in China: Ecologically secure, economically efficient or socially equitable? Resources, Conservation and Recycling, 120, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2016.12.010

34-       Yuliastuti, N., Saraswati, N., (2014). Environmental quality in urban settlement: the role of local community association in east Semarang sub-district. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 135, 31–35. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.07.321

35-       Žibert, M., Prevolšek, B., Pažek, K., Rozman, Č., & Škraba, A. (2022). Developing a diversification strategy of non-agricultural activities on farms using system dynamics modelling: a case study of Slovenia. Kybernetes. 51(13), 33-56. https://doi.org/10.1108/K-04-2021-0254

 

 

---

[1]  - UN-Habitat

[2]  - Humla

[3]  - Qinghai

[4]  - سالنامة آماری استان گیلان (1400).