The analysis on the physical structure – spatial of urban decay of Bander Bushehr(case study: jofre sector of Bandar Bushehr)
Sayyed nouroddin Amiri
1
(
member of faculty art and Architecture. persian gulf university . Bushehr Iran
)
Mahsa Dehghanian
2
(
Master Student of Regional Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran
)
Keywords: Improvement and renovation, Worn tissue, Physical Spatial Analysis, Jofre Sector of Bandar Bushehr,
Abstract :
and "appearance" of a city or a "phenomenon" which, to date, is more and more likely to cause problems. , Have been affected by it. Sometimes in dealing with a phenomenon, and sometimes in comparison, it can be seen as erosion, weakness, and reduced efficiency. which can be due to physical deterioration, lack of proper urban services, and infrastructure, and unfavorable conditions. He mentioned environmental and various socio-cultural and economic issues. Worn-out tissue failure includes low width, lack or absence of infrastructure, a large number of durable buildings, low property values, insecurity, and socio-cultural problems. The instability of construction materials and the poverty of the residents of parts of the worn-out texture of Bushehr city cause more wear and tear on the worn-out texture of this city. The purpose of the research is to provide facilities for improvement, renovation, and reconstruction of the texture of this neighborhood. To investigate the issues, a descriptive-analytical survey method was used, and to identify the characteristics of this context and apply the factor analysis method, 100 questionnaires were distributed and the indicators were assessed in the form of a questionnaire. The information extracted from the questionnaires is entered in SPSS and ARC GIS software and the initial matrix is formed. Of the 40 indicators mentioned in the questionnaire, only 11 factors are considered the main factor. 11 is considered the least important factor with 2.852 of the total variance. The results of this study show that so far the plan of renovation and improvement in the dilapidated fabric of the city has been implemented in some areas and other areas due to the economic conditions of residents and the lack of proper use of barren lands have not been implemented so far. The final analysis in this study has led to solutions and suggestions for repairing and improving the worn-out urban fabric in the Jofre neighborhood of Bushehr, which is detailed in the text of the article.
_||_
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): - ISSN (Online):
|
Spring 2021. Vol 12. Issue |
Research Paper
The analysis of the physical structure – spatial of urban decay of Bander Bushehr(case study: Jofre sector of Bandar Bushehr)
Abstract Exhaustion as a "threat" means "vulnerability, inefficiency" and "weakness" in the performance of a "body" and "appearance" of a city or a "phenomenon" which, to date, is more and more likely to cause problems. , Have been affected by it. Urban textures in various types (historical, dilapidated, marginal, or informal settlements) require comprehensive measures to revive development and reorganization and urban revitalization, which can be due to physical deterioration, lack of proper urban services, and infrastructure, unfavorable conditions. He mentioned environmental and various socio-cultural and economic issues. Worn-out tissue failure includes low width, lack or absence of infrastructure, a large number of durable buildings, low property values, insecurity, and socio-cultural problems. The instability of construction materials and the poverty of the residents of parts of the worn-out texture of Bushehr city cause more wear and tear on the worn-out texture of this city. The purpose of the research is to provide facilities for improvement, renovation, and reconstruction of the texture of this neighborhood. To investigate the issues, a descriptive-analytical survey method was used, and to identify the characteristics of this context and apply the factor analysis method, 100 questionnaires were distributed and the indicators were assessed in the form of a questionnaire. The information extracted from the questionnaires is entered in SPSS and ARC GIS software and the initial matrix is formed. Of the 40 indicators mentioned in the questionnaire, only 11 factors are considered the main factor. 11 is considered the least important factor with 2.852 of the total variance. The results of this study show that so far the plan of renovation and improvement in the dilapidated fabric of the city has been implemented in some areas and other areas due to the economic conditions of residents and the lack of proper use of barren lands have not been implemented so far. The final analysis in this study has led to solutions and suggestions for repairing and improving the worn-out urban fabric in the Jofre neighborhood of Bushehr, which is detailed in the text of the article.
|
Received Accepted: PP:
Keywords: Worn Tissue,Physical Spatial Analysis, Improvement and Renovation, Jofre Sector of Bandar Bushehr.
|
Use your device to scan and read the article online
|
Citation:
DOI:
|
*Corresponding author:
|
Extended Abstract
Introduction
Urban contexts of various types (historical, dilapidated, marginal, or informal settlements) are in dire need of comprehensive measures to revitalize development and reorganization, in other words, urban regeneration, which can be attributed to physical deterioration, lack of proper urban service,s, and infrastructure. Pointed out the unfavorable environmental conditions and various socio-cultural and economic issues. Deficient tissue failure includes low width, lack or absence of inf, a large number of durable buildings, low property value, insect, city, and socirastructureo-cultural problems. The instability of construction materials and the poverty of the residents of parts of the worn-out fabric of Bushehr city cause more wear and tear on the worn-out fabric of this city.
It is necessary to pay attention to the worn-out structures, including the worn-out tissue of Bushehr city because the worn-out tissue and the old tissue of the city are the main ammunition and foundation of the cities of Iran and Bushehr. And if this urban fabric is left to its own devices, an unfavorable future can be imagined for it, and to improve people's lives, it is better to organize the worn-out fabric of Bushehr city. And the space of the worn texture of Bushehr is considered and with the physical organization of the space, the visual pleasure of the texture of Bushehr rises and people tend to live in this texture.
One of the cities in Iran that suffers from the problems caused by worn-out structures is the city of Bushehr, which over time has adopted worn-out neighborhoods. Today, there are several large dilapidated neighborhoods in this city. In this study, the Jofre neighborhood, which is considered a dilapidated area of this city, has been studied. The sub-objectives of this research are to improve the physical and cultural situation of this neighborhood and in line with that, access, services, infrastructure, safety, and security will be improved, social life movements will be created in this neighborhood, economic activities will be efficient and fina,lly the main goal Providing facilities for improvement, renovation and reconstruction of the texture of this neighborhood.
Accordingly, the research question is to identify the effective factor and index that is causing the erosion of the worn tissue in the Jofre neighborhood of Bushehr city. 100 people living in that neighborhood, the hypotheses are rejected or proved that those hypotheses include these two cases: 1- It seems that the effective factor in the erosion of Bushehr is the poverty of the residents and the inefficiency of the economic and social situation of the residents. 2- It seems that due to the worn texture in different parts of Bushehr city and their heterogeneity, there should be a combination of methods of organizing, recreating, and improving. For the revitalization of the Jofre neighborhood of Bushehr.
Methodology
This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. To collect the required information and data, documentary studies and field studies such as questionnaires have been used. The analyses have been performed using heuristic factor analysis and multivariate linear regression. Factor analysis is a method for analyzing urban issues that aim to purify data and turn it into key factors; Provided that the original data is not lost (Zabrdast, 2007).
Of all the questions in the questionnaire, 2 questions were designed as open and the rest as closed (Likert, five-choice, and multiple-choice). The validity test used in this study is content validity. In such a way the questionnaires were given to the professors to be tested face and content. Also, the opinions and suggestions of urban planning students were used. Then, corrections and adjustments were made according to their opinions and suggestions. As a result, some questions of the questionnaire were corrected, deleted, or added.
The statistical population in this study is the residents of the Jofre neighborhood of the worn-out tissue of Bushehr city. The sampling method was also using Cochran's formula. The questionnaires were delivered in absentia through social networks to the rest of the Jofre neighborhood and the same 100 questionnaires were referred according to Cochran's formula and all the completed ones were returned. Analytical methods and models and SPSS and EXCEL, as well as ARC MAP software, software were used to analyze the information.
Results and discussion
In this study, to apply the factor analysis method, the indicators have been assessed in the form of a questionnaire. After extracting information from the questionnaires and entering them into SPSS into ware, the initial information matrix was formed, of which out of 40 indicators in the questionnaire, only 11 factors have been proposed as the main factor. According to this analysis, none of the numbers in the subscription matrix was less than 0.4, which means that all the indicators have a significant relationship with the subject, which increases the explanatory power of the model.
Conclusion
- In the factor analysis of the questionnaire, 11 factors are considered and as shown in Tables 3 and 4, the most effective factors are related to the social status of the residents of the Jofre neighborhood and the first assumption is related to the poverty of the residents because all effective and acceptable factors are accepted. In analysis, it is a factor related to social homogeneity and so on.
- As can be seen in the factor analysis, various factors in this neighborhood face shortcomings, so according to the second hypothesis, a combination of methods of organizing, recreation,g, and improvement. the revitalization of the Jofre neighborhood of Bushehcity I discussidentsed below.
- Despite the renovation and improvement plan that has been done for the dilapidated structures of Bushehr city, these plans have not been implemented and have remained only within the plan and so far only a small part of it has been implemented and in some areas due to economic conditions Due to the lack of optimal capital, these parts have remained without the implementation of the improvement and renovation plan.
مقاله پژوهشی
تحلیل فضایی-کالبدی بافت فرسوده بندر بوشهر، نمونه موردی: محله جفره بندر بوشهر
چکیده فرسودگي بهعنوان یک تهدید به معناي آسیبپذیري، ناکارآمدي و ضعف در عملکرد یا پیکره و ظاهر شیء یا پدیده است که ممکن است موجب بروز مشکلات در آن و حرکت آن بهسوی نقطه پایاني شود و همچنین واقعیتی است که تاکنون بیشتر شهرهاي با سابقه و تاریخی ایران، تحت تأثیر آن قرار گرفتـه انـد. بافت های شهری در انواع گوناگون (تاریخی، فرسوده، حاشیهای یا اسکانهای غیررسمی) نیازمند اقدامات همهجانبه برای احیای توسعه و ساماندهی و به تجدید حیات شهری است که از دلائل آن میتوان به فرسودگی و نارسایی کالبدی، کمبود خدمات و زیرساختهای شهری مناسب، شرایط نامطلوب زیستمحیطی و انواع مسائل اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی اشاره کرد. نارسایی بافت فرسوده شامل عرض کم گذر، کمبود تأسیسات زیربنایی یا نبود آنها، تعداد زیاد ساختمانهای کمدوام، ارزش پایین ملک، ناامنی و معضلات اجتماعی- فرهنگی هست. نا مقاوم بودن مصالح ساختمانی و فقر ساکنان بخشهایی از بافت فرسوده شهر بوشهر موجب فرسودگی بیشتر کالبد بافت فرسوده این شهر میشود. هدف پژوهش، ارائه تسهیلات برای بهسازی و نوسازی و بازسازی بافت این محله است. برای بررسی مسائل مطرح شده، از روش پیمایشی، توصیفی- تحلیلی استفادهشده و بهمنظور شناخت ویژگیهای این بافت و کاربست روش تحلیل عاملی، 100 پرسشنامه توزیعشده و شاخصها در قالب پرسشنامه موردسنجش قرارگرفته است و برای تجزیهوتحلیل بهتر از نرمافزارهای ARC GIS، SPSS استفادهشده است. اطلاعات مستخرج از پرسشنامهها در نرمافزار SPSS وارد میشود و ماتریس اولیه تشکیل میشود که از 40 شاخص مطرحشده در پرسشنامه تنها 11 عامل آن بهعنوان عامل اصلی مطرحشده است که از میان 11 عامل، عامل اول با واریانس 26.970 از واریانس 68.932 مؤثرترین عامل محسوب میشود و عامل 11 بهعنوان عامل کماهمیتتر با 2.852 از واریانس کل محسوب میشود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تاکنون طرح نوسازی و بهسازی در بافت فرسوده شهر در برخی مناطق اجرایی شده است و در سایر مناطق به علت شرایط اقتصادی ساکنین و عدم بهرهبرداری صحیح از زمینهای بایر طرح تاکنون اجرانشده است. تحلیلهای نهایی در این پژوهش، بـه راهکارها و پیشنهادهای رهگشـا براي اصلاح و بهبود بافت فرسودهی شهري در محله جفره شهر بوشهر منجر شده که در متن مقاله بهتفصیل آمده است.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
واژههای کلیدی: بافت فرسوده، تحلیل فضایی-کالبدی، بهسازی و نوسازی، محله جفره بندر بوشهر. |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله بهصورت آنلاین استفاده کنید
|
، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال 12، شماره، مرودشت، صص.
DOI:
مقدمه:
شهرها از زمان انقلاب صنعتی بهسرعت توسعه یافتند و در ارتباط با توسعه اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان گسترش یافتند. بااینحال، رشد سریع شهری مناطق منجر به مشکلات پیچیدهای ازجمله تراکم ترافیک، آلودگی محیطزیست، کاهش فضای باز و فرسودگی مراکز قدیمی مرکز شهر و برنامهریزی نشده یا توسعه زمین با برنامهریزی ضعیف است (Rahimi,2016,1;Lee,2008).
فرسودگی عبارت است از خارج شدن اجزای کالبدی شهر از شکل اصلی و حرکت بهسوی نابودی کالبدی-عملکردی شهر در چارچوب یک شهر مفهوم فرسودگی در ابعاد گوناگون: فرسودگی کالبدی سازهای، فرسودگی کارکردی، فرسودگی بصری، فرسودگی مکانی و فرسودگی اقتصادی بررسی میشود (لحمیان،1396، 397). همانطور که یک شهر توسعه مییابد، شکل شهری برای سازگاری با رشد و تغییرات ساختاری عمده تغییر در اقتصادهای جهانی، سیاستهای عمومی دولت، حملونقل و شرایط اجتماعی داشته باشد که فرسودگی شهری است و نتیجه تعامل بین تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی در شهرهاست (Alias et al, 2016,125; Andersen, 2003). آنچه در بهبود وضعیت تأثیرگذار است، شیوه برخورد صحیح با مسئله است. شاخصهای مصوب شوراي عالي معماري و شهرسازي میزان فرسایش در یک بافت، در همه جاي آن به یک اندازه نیست، بنابراین تعیین اولویت براي مداخله، پس از شناسایي آن از اهمیت زیادي برخوردار است. آنچه حائز اهمیت است، انتخـاب بهترین شیوه براي بررسـي بافت فرسوده بهمنظور پي برد به اولویتهاست پس از تعیین آن نوع مداخله مشخصشده و بر اساس اعمال آن، میزان فرسایش کاهش و عمر بافت شهري و فضاهاي وابسته به آن افزایش پیدا کند. بر این اساس، بافت شهري و بهتبع آن بافت آسیبپذیر، به بخشهایی کوچکتر تقسیم و تعریف ميشوند که حوزه بلوك نامیده ميشود. به این معني که هر یک از حوزهها با بلوکهای متعدد، تشکیلدهنده بافت شهري بوده و مورد ارزیابي قرار میگیرد (احمدی و پوراحمد،1397، 415).
پدیده فرسودگی در بافتهای شهری بر کالبد بافت و فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی آن اثرگذار است. محدود کالبدی بافت های فرسوده در شهرها، ازنظر تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، شهرسازی و معماری بسیار ارزشمند و نیازمند ساماندهی و برخوردی متناسب با واقعیتهای امروزی آنها است. امروزه این بافت ها با توجه به روندهای نوگرایی و فرا نوگرایی در حال جریان در بستر کالبدی و فرهنگی شهرها، بافت های ناکارآمد و چالش آفرین برای مدیریت و برنامهریزی در شهرها به شمار میآیند. مسائل شامل ناکارآمدی در شاخصههای کالبدی، جریان نامناسب و بهروز نبودن تحرکات زندگی اجتماعی در این بافت ها، ناکارآمدی فعالیتی، رکود، ناکارآمدی اقتصادی، مشکلات عدم دسترسی و تمایل به نوآوری و نپذیرفتن آن در مناسبت اجتماعی ساکنان و مهمتر از همه آسیبپذیری این بافت ها در برابر بلایای طبیعی اشاره کرد. مهمترین ضرورت توجه به سیمای کالبدی بافتهای تاریخی، توجه به فرسودگی روزافزون آنهاست. بافت فرسوده به مفهوم فرسودگی کالبدی و اجتماعی، محصول تأثیر و تأثر متقابل فرایندهای اجتماعی و فضای جغرافیایی است؛ ازاینرو موضوع بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، همواره یکی از مسائل و چالشهای شهرهای امروزی است (شفیعی دستجردی، 1392، 95).
بافت های شهری در انواع گوناگون (تاریخی، فرسوده، حاشیهای یا اسکانهای غیررسمی) بهشدت نیازمند اقدامات همهجانبه برای احیای توسعه و ساماندهی و به عبارت بهتر تجدید حیات شهری است که از دلایل آن میتوان به فرسودگی و نارسایی کالبدی، کمبود خدمات و زیرساختهای شهری مناسب، شرایط نامطلوب زیستمحیطی و انواع مسائل اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی اشاره کرد. نارسایی بافت فرسوده شامل عرض کم گذر، کمبود تأسیسات زیربنایی یا نبود آنها، تعداد زیاد ساختمانهای کمدوام، ارزش پایین ملک، ناامنی و معضلات اجتماعی- فرهنگی است. نا مقاوم بودن مصالح ساختمانی و فقر ساکنان بخشهایی از بافت فرسوده شهر بوشهر موجب فرسودگی بیشتر کالبد بافت فرسوده این شهر میشود.
توجه به بافت هاي فرسوده ازجمله بافت فرسوده شهر بوشهر به این دلیل ضرورت دارد که چون بافت فرسوده و بافت قدیمی شهر از مهمات و شالوده اصلی شهرهای ایران و شهر بوشهر است و این بافت مشکلاتی اعم از فقر ساکنین و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و تأسیسات شهری و... را دارا است و اگر این بافت شهری به حال خود رها شود آیندهای نامطلوب برای آن قابلتصور است و بهتر است در راستای بهبود زندگی مردم به ساماندهی بافت فرسوده شهر بوشهر پرداخته شود که در این پژوهش با توجه بهعنوان پژوهش بیشتر ساماندهی کالبدی و فضایی بافت فرسوده بوشهر مدنظر قرارگرفته شده و با ساماندهی کالبدی فضایی حظ بصری از بافت بوشهر بالا میرود و مردم تمایل پیدا میکنند تا در این بافت ساکن شوند و نه اینکه مردمگریزان از حضور در بافت باشند و مردم با سطح پایین درآمدی و فعالیتی در این بافت ساکن هستند درصورتیکه با ساماندهی بافت و ترغیب مردم این بافت پذیرای مردم با تمام سطوح درآمدی و فعالیتی میشود.
یکی از شهرهاي ایران که از مشکلات ناشی از بافت هاي فرسوده رنج میبرد، شهر بوشهر است که درگذر زمان محلههای فرسوده را در بطن خودپذیرا شده است. امروزه چندین محله بزرگ فرسوده در این شهر وجود دارد که در این پژوهش محله جفره که از اراضی بافت فرسوده این شهر محسوب میشود موردبررسی قرارگرفته است. هدفهای فرعی این پژوهش این است که وضعیت کالبدی و فرهنگی این محله بهبود یابد و در راستای آن دسترسی و خدمات و زیرساختها و ایمنی و امنیت نیز بهبود یابد، تحرکات زندگی اجتماعی در بافت این محله ایجاد شود، فعالیتهای اقتصادی کارآمد گردند و درنهایت هدف اصلی ارائه تسهیلات برای بهسازی و نوسازی و بازسازی بافت این محله است. بر این اساس، سؤال پژوهش عبارت است از شناسایی عامل و شاخص مؤثر در ایجاد فرسودگی بافت فرسوده محله جفره شهر بوشهر، در راستای اهداف و پاسخ به سؤال این پژوهش یکسری فرضیات در ذهن پژوهشگران ایجادشده است که در ادامه با روش تحلیل عاملی و پرسشنامه از 100 نفر افراد ساکن آن محله، فرضیات رد یا اثبات میشود که آن فرضیات شامل این دو مورد است: 1-به نظر میرسد عامل مؤثر در فرسودگی بافت بوشهر فقر ساکنان و ناکارآمدی وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان است. 2-به نظر میرسد به علت اینکه بافت فرسوده در قسمتهای مختلف شهر بوشهر وجود دارد و ناهمگونی وضعیت آنها وجود دارد باید تلفیقی از روشهای ساماندهی، بازآفرینی و بهسازی و... را برای احیا محله جفره شهر بوشهر در نظر گرفت.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
مطالعات ارزشمندي در خصوص مداخله در بافت هاي فرسوده شهرهای مختلف ایران و خارج و تجربیات آنها صورت گرفته است كه بیانگر دغدغه مندی برنامه ریزان شهری به موضوع مدیریت و حل تعارض در پروژههای بافت فرسوده شهری و تأکید آنها بر تعارضات کالبدی- فضایی در عرصه برنامهریزی شهری و غفلت آنها از پرداختن به موضوع تعارض و مدیریت آن در بستر بافت های فرسوده شهری یکی از رسالتهای اصلی برنامه ریزان است. در جدول زیر به چند مورد از پیشینههای این پژوهش اشارهشده است:
جدول 1. پیشینه پژوهش
نویسندگان | سال | نشریه | عنوان پژوهش | روش پژوهش | اهداف | یافتهها |
علی زنگیآبادی و سعیده مؤید فر | 1391 | معماری، طراحی و برنامهریزی شهری | رویکرد بازآفرینی شهری در بافت های فرسوده: برزن شش بادگیری شهر یزد
| اسنادی و کتابخانهای، مصاحبه و مطالعات میدانی برای بررسی برزن شش بادگیری شهر یزد | احیا مجدد زندگی در بافت قدیم یزد و بازآفرینی و نوزایی در بافت قدیم با توجه به امکان و استعداد بالقوه آن | نقش عوامل بیرونی در بازآفرینی بافت فرسوده برزن شش بادگیری بیشتر و شدیدتر از نقش عوامل موجود در درون محله مذکور است |
شیر کو احمدی و همکارش
| 1397 | پژوهشهای جغرافیای انسانی | تحلیل ساختار کالبدی- فضایی بافت فرسوده شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: هسته مرکزی شهر سردشت) | توصیفی-تحلیلی و کتابخانهای و پیمایشی | تأثیر متقابل فرآیندهای اجتماعی و فضاهای جغرافیایی | مسئله ناپایداری و ریزدانگی و نفوذپذیری بخش مرکزی از مهمترین عوامل فرسودگی منطقه است |
برتود
| 2004 | - | سازمان فضایی شهرها: پیامد آگاهانه یا نتیجه پیشبینینشده؟ | توصیفی-تحلیلی و کتابخانهای | کشف رابطه بین ساختارهای فضایی شهرها با عملکرد حمل آلودگی هوا و فقر در شهرها | شکلگیری حاصل روابط متقابل نیروهای بازار با مقررات ساختار فضایی شهری سرمایهگذاریهای اولیه زیرساختها و مالیات است. |
ادوین و همکاران
| 2008 | - | شناسایی مفهوم طراحی شهری پایدار و بررسی فاکتورهای اساسی موردنیاز برای بهبود پایداری اجتماعی در پروژههای بهسازی و تجدید حیات شهری هنگکنگ | توصیفی-تحلیلی | همسو شدن ویژگیهای مشخص طرح برای دستیابی به پایداری اجتماعی | رضایتمندی از تقاضا (نیازهای آسایش)، حفظ و نگهداری منابع و محیط، ایجاد محیط زندگی هماهنگ، دسترسی آسان به عملکردهای زندگی روزانه، شکل توسعه و در دسترس بودن فضاهای بازار از عوامل اساسی و مهم افزایش پایداری اجتماعی در پروژههای نوسازی شهری محلی به شمار میآیند. |
جیم آنتونیو
| 1998 | فصلنامه عمران و بهسازی شهری | بافت فرسوده و تاریخی شهر قاهره | مشاهده مستقیم و کتابخانهای | بررسی پیشینه قاهره در دورههای گوناگون | بررسی پیشینه قاهره در دورههای گوناگونی چون بنیانگذاری آن، تحولات این شهر بررسیشده و ضمن بررسی و تحلیل وضعیت نابسامان مدیریت شهری به طرح احیای بافت تاریخی و ارائه چارچوب آن پرداختهشده است. |
کریستوفر الکساندر
| 1936 | - | رابطه بافت های فرسوده شهر و محوطههای تاریخی | توصیفی-تحلیلی | ایجاد نظم ارگانیک، اندام واره یا سازمند استفاده گسترده از مشارکت مردم | - |
تیسدل | 1996 | - | جایگزین سازی پارامترهای روانشناختی و معنوی احیای بافت تاریخی | توصیفی-تحلیلی | جایگزین کردن پارامترهای روانشناختی و معنوی احیای بافت تاریخی، بهبود بخشی کالبدی و زیستمحیطی جدید | ارتقای تصویر و هویت ناحیه موردنظر ارائهشده و بر طرحهای موضوعی- موضعی مانند ضوابط ورودیهای شهری، رهنمودهای تصویری، ساختمانسازی حفظ حداقل باقیمانده و... |
باوشان هان
| 2006 | - | چارچوب نظری برای مطالعه اجتماعی و شبکههای فضایی در محلههای سنتی در پکن | توصیفی-تحلیلی |
| درک درستی از متغیرهای بافت قدیمی در این محدودهها وجود دارد. رویکرد روابط اجتماعی و فضایی در این بافت ها نیز رویکردی جامع است و با جایگزینی کامل ساختار قدیمی بر اساس رویکردی مناسب این بافت ها با سایر بافت های شهری منطبق میشود. |
ژانگ
| 2008 | - | تحلیلی بر ساختار فضایی شهری با استفاده از برتری جامع نواحی نامنظم | توصیفی-تحلیلی و میدانی | پیشنهاد ایده نواحی برتر یک شهر برای تشخیص ساختار فضایی شهری | نواحیای که برتری زیادی دارند، در مکانشناسی هم برترند و جمعیت بیشتری دارند. |
اوزلم گزی | 2009 | - | راهکارهای بهسازی و باز زنده سازی نواحی مسکونی غیرمعمول و فرسوده در شهر آنکارا | توصیفی-تحلیلی و میدانی | شناسایی راهکارهای بهسازی و باز زنده سازی نواحی مسکونی و فرسوده در شهر آنکارا | باز زنده سازی و نوسازی این مناطق، راهبردی فضایی برای هویت بخشیدن به ساکنان آن مناطق و افزایش تجهیزات موردنیاز شهروندان است. |
گالدینی | 2005 | European Regional Science Association | فرآیند بازآفرینی شهری: مورد جنوا، نمونهای از رویکرد توسعه شهری یکپارچه | توصیفی-تحلیلی و میدانی | تحلیل روند بازآفرینی شهری در اروپا و عوامل مؤثر بر این فرآیند و همچنین اجرای آن | نقش جنوا پس از یک بحران عمیق، هویت جدید و نقش خود را در ایتالیا بازیابی کرده است، نظام اقتصادی و اجتماعی این مقاله سه موضوع را ادغام میکند. ابتدا برخی از ویژگیهای اصلی الگوی توسعه شهری و افزایش رقابت، زمینه را برای یک اقدام استراتژیک تر فراهم میکند. دوم به تجزیهوتحلیل مطالعه موردی جنوا، نمونهای از رویکرد توسعه شهری یکپارچه میپردازد و سوم توجه به روشی جلب میشود که در آن شهرها تصویر خود را خلق میکنند. |
باتیستی و همکاران | 2019 | Journal of Sustainability | فرآیند بازآفرینی شهری: نمونه موردی مجتمع مسکونی در حومه رم ایتالیا | توصیفی-تحلیلی و میدانی | ارتقای بهزیستی زیستی، اجتماعی و روانی، یک موسسه چند نهادی و فرآیند اقدام-پژوهشی چند رشتهای برای بازسازی یک واحد مسکونی بزرگ توسعه دادهشده در رم ایتالیا | فرآیند اجراشده امکان برنامهریزی واضح اقدامات و مداخلاتی را فراهم میکند که میتواند ازنظر اقتصادی از طریق ساختار و توسعه یک شبکه محلی پایدار انجام شود. |
رفیعیان و همکارش | 2016 | پیشنهاد چارچوب مفهومی تعامل بازآفرینی شهری و شهر کارآفرین در دستیابی به بازاریابی مکان | استقرایی کیفی و با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و تحلیل تطبیقی نمونههای جهانی | ارائه چارچوبی مفهومی برای مکان بازاریابی و بهبود زیرساختها و افزایش کیفیت زندگی | تغییرات ایجادشده همسو با بازآفرینی شهری با رویکرد شهر کارآفرین از تغییر در مدیریت سیستمها و استفاده از حاکمیت شرکتی در راستای ایجاد انگیزه و ایجاد بازار، ظرفیت انواع جدیدی از مشارکت را آغاز کرده است. | |
ژانگ و همکاران | 2021 | Journal of Land | بررسی جامع حکمرانی بازآفرینی شهری برای توسعه ترتیبات حاکمیتی مناسب | توصیفی- تحلیلی با روش فراترکیب | URG را مفهومسازی و مقایسه کنید و عوامل تأثیرگذار آن را تجزیهوتحلیل کند و بهعنوان یک روش تصمیمگیری یا مشارکت انتخاب گردد. | سه عنصر شریک، قدرت و رویه را متأثر از سه عامل پلان، مکان و شخص دانست که هرکدام مزایا و معایبی دارد، این مقاله برخی از یافتهها را نتیجهگیری میکند و یک مدل p8 ترسیم میکند که تحلیلی از آن ارائه میدهد و چارچوبی برای تصمیمگیرندگان و چهارراهی برای تحقیقات آتی پیشنهاد میکند. |
لوئیس
| 2013 | - | بازآفرینی شهری و نقش آن در برنامهریزی شهری: دیدگاههایی از اسپانیا | توصیفی- تحلیلی | دگرگونی مکانهای ممنوعه موجود شهر و ایجاد شهر جدید در خارج از شهر یا در شهرهای جدید پرداخت که هدف اصلی شهری نوسازی بوده است | یکسری استراتژیها مانند ایجاد کیفیت در داخل و بین بافت شهری در کنار گسترش مستمر شهری، با ایجاد حومههای عظیم انجامشده است. |
دارینکا | 2015 | - | بازسازی پایدار در مناطق شهری | - | بررسی فنّاوری در بازآفرینی بافت فرسوده، نوسازی مسکن و بازآفرینی بافت فرسوده، پایداری بازسازی شهری، مدیریت شهر پایدار | ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی را ادغام میکند و این شهرها را قادر میسازد برای به اشتراک گذاشتن شیوههای خوب متخصصان را فراگیرند. |
کنداس و همکاران | 2016 | International Archives of the Photogrammetry | درک بازآفرینی شهری در ترکیه | توصیفی- تحلیلی | مروری بر تاریخچه بازآفرینی شهری و فعالیت در ترکیه | مراحل اساسی فرآیند بازآفرینی شهری و بهویژه دادههای مکانی تعریفشده است و مراحل درخواستی شناساییشده است. |
کامیلوسیته | 1889 | - | زيباسازي شهرها كه بعد تبديل بـه كتـاب هر ساختن شهرها شد | توصیفی-تحلیلی | بهسازی و بازسازی بافـت هـاي فرسوده را پيشنهاد كرد كه در آن احترام بـه كالبـد اصل اساسي بوده و بهبود كـاركرد را به دنبال داشت | بهبود كاركردي و كالبدي بافـت هـاي فرسوده و تاريخي را نه با ماهيت مدرنيسـتي بلكـه بـا نگاه به گذشته و امروزي سـازي آن را بهتـرين شـيوه مداخله میدانست |
محمدی و همکاران | 1393 | - | تحلیل ساختار فضایی– کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی(مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان) | توصیفی-تحلیلی | با استفاده از مدل SWOT و تحلیل سلسله- مراتبی AHP و با بهرهگیری از نرمافزار ExpertChoice ،نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید را در جریان نوسازی و بهسازی بافت مذکور شناسایی نموده و راهبردهایی برای اصلاح و بهبود بافت ارائه کردهاند. | وجود تجهیزات شـهری مهمترین نقطه قوت و میزان بیکاری مهمترین نقطهضعف محسوب میشود، براین اساس راهبردهایی جهت دستیابی به اهداف ارائه شد. |
منبع: نگارندگان، 1400
بافت (texture):
مراد از بافت گسترهای هم پیوند است که با ریختشناسیهای متفاوت، طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر و یا حاشیه آن، در تداوم و پیوند با شهر شکلگرفته باشد. این گستره میتواند از بناها، مجموعهها، راهها، تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آن تشکیلشده باشد (رضویان و همکاران، 1392).
بافت شهری (urban texture):
بافت شهر، ازنظر فیزیکی عبارت است از دانهبندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که با توجه به ویژگیهای محیط طبیعی، بهویژه توپوگرافی و اقلیم در محدوده شهر یعنی بلوکها و محلههای شهری بهطور فشرده یا گسسته و بانظمی خاص جایگزین شدهاند (توسلی، 1368، 5). بافت هر شهر، کمیتی پویا و درحالیکه تغییر است به نحوه شکلگیری چگونگی رشد و گسترش شهر را در طول زمان نمایان میسازد. بافت هر شهر، دانهبندی فضای کالبدی شهر و همچنین چگونگی و فاصله بین عناصر شهری را معین میکند. حصول شرایط ارتقای اجتماعی مبتنی بر پویایی بازرگانی و صنعتی، سودآوری خدمات و افزایش آن و رشد جمعیت، سبب جابهجایی مکانی و طبقهای انسانها در محدوده جغرافیایی شهرها شده و درنتیجه سبب خروج هر منطقه بهسوی منطقه بیرونی و تشکیل نوع خاصی از بافت شهری در فضای جغرافیایی شده است (رضویان و همکاران، 1392، 39).
فرسودگی (depletion/deterioration):
مراد از فرسودگی ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به میانگین بافت های شهری مکان موردبررسی است. فرسودگی در بافت و عناصر درونی آن یا به سبب قدمت و یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکلگیری بافت، به وجود میآید. پیامد فرسودگی بافت که درنهایت به از بین رفتن منزلت اولیه آن در میان شهروندان منجر میشود، در اشکال گوناگون ازجمله کاهش زیست پذیری و ایمنی، نابسامانی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تأسیساتی قابل دریافت و شناسایی است (رضویان و همکاران، 1392، 40). فرسودگی منعکسکننده مظاهر زیانآور بیتوجهی به محیط شهری است که ناشی از فقر و ظرفیت پایین ساکنان برای تأثیر در آن است (Fabiyi, 2011,172).
فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بیسازمانی، عدم تعادل و بیقوارگی آن میشود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعهای و شکل گرفتن حیات شهری روزمرهای کمک میکند. این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کموبیش تند، باعث حرکت بهسوی نقطه پایانی اثر میگردد. فرسودگی به دودسته فرسودگی نسبی (دریکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه میکند) و کامل (در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت آن رخنه کرده باشد) تقسیم میشود (حبیبی و همکاران، 1381، 41).
فرسایش:
مهمترین مسئله درازدست دادن چهره فضاهای شهری، فرسایش است. فرسایش امری طبیعی است که در تمام پدیدههای جهان مصداق دارد. فرسایش عملی است که تحت هیچ شرایطی نمیتوان آن را به کنار گذاشت اما این نیز میسر است که میزان فرسایش را کاهش داد و باعث افزایش عمر بافت و فضای شهری شد. برای جلوگیری از فرسایش، باید میزان پایداری را با انجام عمل مرمت در فضای شهری بالا برد. کاهش فرسایش ارتباط مستقیم با مسئله پایداری دارد و بالا بردن میزان پایداری در فضای شهری، نیازمند مرمت است (حبیبی و مقصودی،1381، 15-18)
بافت فرسوده شهری (urban deteriorated texture):
مراد از فرسودگي همان ناكارآمدي و كاهش كـارايي بافت نسبت به ميانگين بافت هاي شهري مكان موردبررسی است. فرسودگي در بافت و عناصر دروني آن يا به سبب قدمت به وجود میآیند و يـا بـه علـت فقدان برنامه توسعه و عدم نظـارت كـافي بـر شکلگیری بافت. پيامـد فرسـودگي بافـت كـه درنهایت منجر به از بين رفتن منزلـت آن در ميـان شـهروندان میشود، در اشكال گونـاگون ازجمله كـاهش و يـا فقدان شرايط زيسـت پـذيري و ايمنـي و نابسـاماني كالبدي، اجتماعي، اقتصـادي و تأسيسـاتي در بافـت شناسايي میگردد (زارع و همکاران، 1391: 80؛ پوراحمد، 1394 :7)
بافت فرسوده یکی از موضوعات مهم در سیاستگذاری عمومی است که طی دو دهه گذشته، در زمینههای نظری و عملی، پیگیریها و علایق پیوسته زیادی را به همراه داشته است (Samiei et al,2016; Ford, 1999; Roberts and Huag, 2002; Habibi et al. 2007; Hajipour, 2007; Jahanian and Pajoohan, 2011; Sedaghat Rostami et al. 2011; Sharifzadegan et al. 2011).
بافت های فرسوده شهری بخشهایی از بافت های شهری است که کیفیتهای کالبدی و کارکردی آن کاهشیافته و مختل گردیده است (وزارت مسکن،1384، 5). بافت های شهری برحسب ویژگیهای خود دیر یا زود در این روند قرار خواهند گرفت یا بدین ترتیب فرسودگی با توجه به ویژگیهای ظرف وقوع تعاریف و مشخصههای متفاوتی میپذیرد. در این میان تلقی عمومی از مفهوم فرسودگی در شرایط کنونی کشور ساختمانهای قدیمی و ناپایداری در بافت هایی با معابر کمعرض و ساکنان متعلق به طبقه کمدرآمد و دارای مشکلات اجتماعی که در مواقع بروز بلای طبیعی و غیرطبیعی امکان خدماترسانی به آنها کمتر است. در اکثر متون تخصصی از بافت فرسوده نزول کیفیت زیست و ارزشهای مکانی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی در محدوده موردنظر است. مهمترین ویژگی در این بافت ها نبود امکان نوسازی خود به خودی به دلیل فقر ساکنین و مالکین و همچنین نبود انگیزه برای سرمایهگذاران به دلیل عدم تضمین بازگشت سرمایه است با تلفیق تعاریف تخصصی و عمومی از مفهوم فرسودگی میتوان به این نتیجه رسید که هنگامیکه سازمان فضایی بافت دچار ناکامی گردد بهطوریکه از چرخه توسعه یک اجتماع خارج شود بافت شهری درروند فرسودگی قرارگرفته است (رضویان و همکاران،1392، 41)
در حال حاضر، بافت های ناکارآمد شهری بهعنوان جزئی از پیکره شهر، جزء محدودههای آسیبپذیر در برابر مخاطرات طبیعی به شمار میآیند که نیازمند برنامهریزی و مداخله هماهنگ برای سامان یابی هستند. مشخصه این بافت ها، ناپایداری و مجموعهای از نارساییهای اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و غیره است (ایزد فر و همکاران،1399؛ Ewing et al,2002,19).
بافت های فرسوده باگذشت زمان و عدم سرمایهگذاری لازم برای نگهداری از آنها از ویژگیهای خاصی برخوردار هستند. ویژگیهایی مانند عدم دسترسی به بافت، نبود زیرساختهای مناسب، مشکلات زیستمحیطی و آلودگی بالا، کمبود امکانات تفریحی، فقر و محرومیت، آسیبپذیری در برابر زلزله، پایین بودن سرانه خدمات، تراکم جمعیت بالا، دوام کم ساختوساز، ناامنی و معضلات اجتماعی (Mohammadpoor et al,2019;Andalib, 2006, 2)
معیارهای تشخیص بافت فرسوده:
بافت های آسیبپذیر بر اساس بلوك آسیبپذیر تعریفشده و بلوك آسیبپذیر، بلوکی است که حداقل یکي از شرایط سهگانه زیر را داشته باشد: (کلانتری و پوراحمد، 1385، 229)
ناپایداري: بلوکي که داراي حداقل 50 درصد بناهای فرسوده، نامناسب به لحاظ زیستي و سکونتي یا آسیبپذیر باشد.
ریزدانگي: بلوکي که حداقل 50 درصد املاك آن مساحتي کمتر از 200 مترمربع را داشته باشد.
نفوذپذیری: بلوکی که حداقل پنجاهدرصد عرض معابر آن بنبست و یا با عرض کمتر از 6 متر باشد یا ضریب نفوذپذیري آن کمتر از 30 درصد باشد.
در صورت وجود هریک از سه عامل اصلي ذکرشده در حوزه یا بلوکي از بافت شهري، آن بخش دچار فرسایش است. بهمنظور اولویتبندی حوزههای مختلف در بافت فرسوده نیز از همین معیارها استفاده ميشود. بهاینترتیب هرچه میزان عوامل ذکرشده در حوزه یا بلوکي بیشتر باشد، آن محدوده در اولویت رسیدگي قرار خواهد داشت (شفیعی دستجردی، 1392، 95).
ﻓﺮآﻳﻨﺪ شکلگیری ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده:
ﻫﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﺷﻬﺮ را میتوان ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده داﻧﺴﺖ، وﻟﻲ ﻫﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده، ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ نیست ﻟﺬا داﻣﻨﻪ ﺷﻤﻮل ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ میتواند ﺑﺎﻓـﺖ ﻓﺮﺳﻮده را دربر بگیرد (ﺷﻤﺎﻋﻲ،1380، 64). ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس، ﺑﺎفت های کهن ﺷﻬﺮي و روﺳﺘاﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﻤﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ایرانزمین، اﺳﻨﺎدي از ﺗـﺎرﻳﺦ، نمودهای ﻣﺤﺴﻮس هویت ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ ﻣﺤﺴﻮب میشوند. ﺑﺎﻓﺖ اینها دربرگیرنده ارزشهای ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ، ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﻗـﻮﻣﻲ و آﺛـﺎري ﻣﺘﻌﻠـﻖ بهتمامی نسلهای ﺣﺎﺿﺮ و آﻳﻨﺪه ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ درعینحال ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ (وارثی و همکاران،1391).
معیارهای اساسی شناسایی و تشخیص اینگونه از بافت ها:
جدول 2. معیارهای شناسایی بافت فرسوده
معیارهای شناسایی بافت فرسوده | تعریف | منابع |
عمر ابنیه | بیش از 80 درصد از ساختمانها در این بافت ها دارای قدمتی بیش از 50 سال میباشند یا اگر در 50 سال اخیر ساختهشده باشند، فاقد استانداردهای فنی هستند بهگونهای که غیراستاندارد بودن آنها از ظاهر ساختمان قابلتشخیص است. ابنیه این بافت ها عمدتاً تاب مقاومت در برابر زلزلهای با شدت متوسط را ندارد. | (رضویان و همکاران،1392، 42) |
دانهبندی | ابنیه مسکونی واقع در اینگونه بافت ها عمدتاً ریزدانه بوده و مساحت عرصه آنها بهطور متوسط کمتر از 200 مترمربع است. | (رضویان و همکاران،1392، 42) |
نوع مصالح | مصالح بهکاررفته در اینگونه بافت ها عمدتاً از انواع خشتی، خشت و آجر و چوب یا آجر و آهن بدون رعایت اتصالات افقی و عمودی و فاقد سیستم سازهای میباشند. | (رضویان و همکاران،1392، 42) |
تعداد طبقات | اکثر ابنیه در بافت های فرسوده یک یا دوطبقه است. | (رضویان و همکاران،1392، 42) |
وضعیت دسترسیها | بافت های فرسوده که عمدتاً بدون طرح قبلی ایجادشدهاند، عمدتاً از ساختاری منظم برخوردارند و دسترسیهای موجود در آنها عمدتاً پیاده است، بهگونهای که اکثر معابر آن بنبست یا با عرض کمتر از 6 متر بوده و ضریب نفوذپذیری در آن کم است. | (رضویان و همکاران،1392، 42) |
وضعیت خدمات و زیرساختها | بافت های فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات، زیرساختها و فضاهای باز و سبز و عمومی دچار کمبودهای جدی است. | (علیزاده، 1397، 47) |
منبع: برداشت نگارندگان از مبانی نظری، 1400
تحلیل علل فرسودگی، نتایج و پیامدهای آن:
اصول فرسودگی به کالبد منحصر نمیشود، بلکه معرف وجود شرایطی ازجمله موارد زیر است که ساکنان آن را از ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار میدهد: بالا بودن میزان جرائم، آسیبپذیری جدی خانههای بافت فرسوده در برابر زلزله، مشکلات جدی در امر خدماترسانی وامداد در موقع بحران، پایین بودن حفظ و حرمت انسانها، موانع جدی طبیعی در رشد و تربیت، پایین بودن زیرساختها نسبت به متوسط شهر، پایین بودن انگیزه اقتصادی و سرمایهگذاری.
**بهطورکلی تحلیل نتایج و پیامدهای فرسودگی این مناطق بیانگر نکات زیر است:
-نابرابری و دوقطبی شدن شهر مانند قرار گرفتن بافت های فرسوده در قطب کمتر برخوردار (نمونه تهران)(غفلت نسبت به عدالت و وجود نابرابری فرصتهای رشد و بالندگی)
-الگوی برنامهریزی شهری کالبد محور که موجب کمبود و نامطبوع بودن فضاهای خدماتی و مدنی در بافت های فرسوده شده است
-پایین بودن نسبت معابر که موجب کاهش میزان دسترسی درونی و بیرونی بافت های فرسوده میشود
-بارگذاری نامتعادل که موجب کاهش سرانههای زیستی و افزایش آسیبها و محرومیتها شده است
-نازل بودن کیفیت ساخت که فرسودگی زودرس این مناطق را در پی داشته است (رضویان و همکاران،1392، 60).
سازمان فضایی:
مقصود از سازمان فضایی، شبکههایی است که عناصر آن را مراکز شهری (مراکز مختلط تجاری، اداری، فرهنگی و نظیر اینها در مقیاس کل شهر و مناطق و نواحی آن)، محورهای مهم ارتباطی (معابر اصلی و خطوط مترو)، محورهای مهم عملکردی و کاربریهای عمده (در مقیاس شهر، مناطق و نواحی آن) تشکیل میدهند (بهزاد فر، 1392، 128). انطباق سازمان فضایی بر محیط کالبدی، ساختار فضایی خوانده میشود که در حقیقت ترتیب قرار گرفتن عناصر شهر و نحوه ارتباط آنها در چارچوب محورهای ارتباطی، عرصه یا حوزه معین جغرافیایی در رابطه با یکدیگر است. بهعبارتدیگر ساختار فضایی به مجموعهای از ارتباطات ناشی از فرم شهری و تجمع مردم، حملونقل و جریان کالا و اطلاعات اشاره دارد (پوراحمد و همکارش، 1397؛ رودریگو و دیگران، 2009، 54). دراینبین، بافت شهری گسترهای هم پیوندی است که از ریختشناسیهای متفاوت طی دوران حیات شهری در داخل محدود شهر و حاشیه آن در تداوم و پیوند با شهر شکلگرفته شده است. همچنین ممکن است گستره از بناها، مجموعه راهها، فضاهای شهری، تأسیسات و تجهیزات شهری یا ترکیبی از آنها تشکیلشده باشد (پوراحمد و همکارش، 1397؛ شفایی، 2005، 6).
مواد و روش تحقیق:
این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردي و ازلحاظ روش انجام توصیفی-تحلیلی است. براي جمعآوری اطلاعـات و دادههای موردنیاز، از بررسیهای اسنادي و همچنین مطالعات میدانی از قبیل پرسشنامه استفادهشده است و تحلیلها با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون خطی چند متغیره انجامشده است. روش تحلیل عاملی روشی برای تحلیل مسائل شهری است که هدف آن، خالصسازی دادهها و تبدیل آنها به عوامل اصلی است؛ به شرطی که دادههای اصلی از بین نرود (زبردست، 1386).
جامعه آماري در این پژوهش ساکنان محله جفره بافت فرسودهی شهر بوشهر است. روش نمونهگیری نیـز با استفاده از فرمول کوکران بوده است. پرسشنامهها غیرحضوری از طریق شبکههای اجتماعی به دست افراد ساکن محله جفره رسید و همان 100 پرسشنامه موردنظر طبق فرمول کوکران ارجاع داده شد و تمام آنها تکمیلشده برگشت داده شد. برای تجزیهوتحلیل اطلاعات از روشها و مدلهای تحلیلی و استفاده از نرمافزار SPSS برای تحلیل عاملی و رگرسیونی و از نرمافزار EXCEL برای رسم نمودارهای مربوط به پرسشنامه و همچنین از نرمافزار سیستم اطلاعات جغرافیایی ARC MAP جهت معرفی محلات و همچنین پارامترهای فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی و ... استفادهشده است.
معرفی محدوده موردمطالعه:
محله جفره بوشهر در جنوب غربی شهر بوشهر قرار دارد و از ﺷﺮق خیابان ﭼﻤﺮان و از غرب به خیابانهای خلیجفارس محدود میشود. غرب اﻳﻦ ﻣﺤله رو ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ اﺳﺖ و اسکله صیادی جفره ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤله ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﻲ ساختمانهای ﻣﻬﻢ ﺷﻬﺮ (ﺷﻬﺮداري مرکزی بوشهر) ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣحله ساختهشده است. ﻣﺠﺎورت ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻟﺒﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻏﺮﺑﻲ و ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻘﺮار اسکله ﺻﻴﺎدي ﺣﺎل و ﻫﻮاي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣحله داده اﺳﺖ. چشماندازهای روبهدریا و ﻓﺮاواﻧﻲ قایقها و ﻟﻨﺞ فعالیتهای پهلوگرفته در ﺳﺎﺣﻞ آن در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ فعالیتهای صیادی هویت اصلی این محله اﺳﺖ. این محله با مساحتی حدود 236033 مترمربع 8 درصد از مساحت بافت فرسوده را تشکیل میدهد (سلیمی،1391، 92).
طبق برآوردهای انجامشده در سرشماری سال 1365 تا 1395 جمعیت این محله رو به افزایش بوده است. در جدول زیر مشاهده میشود که در سالهای متمادی جمعیت این محله رو به افزایش است، در این محله 1204 خانوار وجود دارد.
شکل 1- محل قرارگیری محله جفره در شهر بوشهر
(مأخذ: ترسیم نگارندگان، 1400)
شناخت و تحلیل وضع موجود محدوده موردمطالعه:
نقش غالب محدوده مسکونی است، عموماً در پهنه سکونتی فعالیتها و خدمات موردنیاز ساکنین ازجمله کاربری آموزشی، بهداشتی، درمانی، ورزشی، فرهنگی و تجاری وجود دارد.
جدول 3. کاربری وضع موجود محله جفره بوشهر
ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﺑﺮي | تعداد | درصد تعداد | مساحت | درصد مساحت |
مسکونی | 596 | 87.01 | 145971.4781 | 25.23 |
تجاری | 7 | 1.02 | 1012.493864 | 0.17 |
فرهنگی مذهبی | 3 | 0.44 | 1042.043677 | 0.18 |
آموزشی | 1 | 0.15 | 2722.467831 | 0.47 |
انبار | 3 | 0.44 | 1096.575694 | 0.19 |
اسکله | 1 | 0.15 | 95125.96022 | 16.44 |
سبز و پارک | 2 | 0.29 | 820.0754351 | 0.14 |
ورزشی | 2 | 0.29 | 24858.95293 | 14.5 |
ادارات دولتی | 3 | 0.44 | 20261.66294 | 3.5 |
صنعتی | 3 | 0.44 | 55679.33793 | 9.62 |
در حال ساخت و مرمت | 1 | 0.15 | 69.4593865 | 0.01 |
مخروبه و معابر | 22 | 3.21 | 12003.06229 | 2.07 |
بایر | 41 | 5.99 | 24010.49512 | 4.15 |
معابر | - | - | 193945.7449 | 33.52 |
جمع | 685 | 100 | 578619.8103 | 100 |
(منبع: محاسبات نگارندگان، 1400)
جمعیت محله جفره بندر بوشهر:
طبق سرشماری سال 1395 جمعیت محله جفره 4216 نفر است که از این جمعیت 2258 نفر مرد و 1958 نفر زن میباشند که دلیل این اختلاف بین جمعیت مرد و زن در این محله مربوط به کاربری نظامی است.
هرم سنی:
بهطورکلی بیشترین تراکم جمعیت مردان در این ناحیه مربوط به رده سنی 24-20 سال است؛ که با توجه به کاربری مذکور (کاربری نظامی) این ازدیاد قابل توجیه است. نرخ رشد جمعیت تا سال 1368 سیر صعودی داشته و در اصطلاح به آن انفجار جمعیت گفته میشد (این افراد در حال حاضر در رده سنی 30-34 سال قرار دارند) و پسازآن دوره زمانی روند تغییرات جمعیت تحت تأثیر شعار فرزند کمتر زندگی بهتر روندی کاهنده داشته است.
بعد خانوار و تراکم:
بعد خانوار در این محله 3.5 است و با توجه به بعد خانوار کل شهر که (3.49) است، در این محله توازن برقرار است و خانوادهها اغلب 3 یا 4 نفره هستند. در این محله، منطقه نظامی دارای کمترین تراکم و بیشترین تراکم مربوط به یکی از بلوکهای مسکونی است و تراکم در این محله، 0.0123 است.
شکل 2- بعد خانوار در هر بلوک محله جفره
(ماخذ: ترسیم نگارندگان، 1400)
شکل 3- تراکم در هر بلوک محله جفره
(ماخذ: ترسیم نگارندگان، 1400)
بحث و ارائه یافتهها:
روش تحلیل عاملی پرسشنامه محله جفره:
در این پژوهش بهمنظور کاربست روش تحلیل عاملی، شاخصها در قالب پرسشنامه موردسنجش قرارگرفته است. پس از استخراج اطلاعات از پرسشنامهها و واردکردن آنها در نرمافزار SPSS اقدام به تشکیل ماتریس اولیه اطلاعات شد که از 40 شاخص مطرحشده در پرسشنامه تنها 11 عامل آن بهعنوان عامل اصلی مطرحشده است. مطابق با انجام این تحلیل هیچیک از اعداد در ماتریس اشتراکات کمتر از 0.4 به دست نیامد و این بدین معنا است که کلیه شاخصها دارای ارتباط معناداری با موضوع میباشند که این مورد قدرت تبیینکنندگی مدل را افزایش است. خروجی بعدی تحلیل عاملی مربوط به آزمون KMO است و این مقدار همواره مابین 0 و 0.1 است اگر این مقدار کمتر از 0.5 باشد دادهها برای تحلیل عاملی مناسب نیستند و اگر دادهها بین 0.5 تا 0.69 باشد باید بااحتیاط تحلیل عاملی را انجام داد اما اگر این مقدار از 0.7 بیشتر باشد همبستگی موجود میان دادهها برای تحلیل دادهها مناسب خواهد بود (زبردست، 2007) از سوی دیگر برای اطمینان از مناسب بودن دادهها برای تحلیل عاملی باید از آزمون بارتلت استفاده کرد. آزمون بارتلت این فرضیه را که ماتریس همبستگیهای مشاهدهشده، متعلق به جامعهای با متغیرهای نابسته است، میآزماید. برای آنکه یک مدل عاملی، مفید و دارای معنا باشد، لازم است متغیرها همبسته باشند، در غیر این صورت دلیلی برای تبیین مدل عاملی وجود ندارد. اگر این فرضیه که متغیرها باهم رابطه ندارند رد نشود، کاربرد تحلیل عاملی زیر سؤال خواهد رفت و بنابراین باید در آن تجدیدنظر کرد. به همین دلیل است که قبل از تحلیل عاملی باید به تشکیل ماتریس همبستگی بین متغیرها اقدام کرد. اگر ماتریس همبستگي واحد باشد براي تحلیل عاملي نامناسب است، آزمون بارتلت هنگامي معنادار است که احتمال وابسته به آن کمتر از 0.05 باشد. اگر آزمون بارتلت معنادار باشد این خطر وجود دارد که ماتریس همبستگي ماتریسي واحد (با عناصر قطری یک و غیر قطری صفر) باشد و براي تحلیل بیشتر نامناسب است (خلیلی، 2011). مطابق با جدول زیر مقدار عددی آزمون KMO در این پژوهش عدد 0.812 است و این بدین معنی است که همبستگی موجود بین دادهها برای تحلیل دادهها مناسب است. خروجی بعدی مربوط به آزمون بارتلت است و این آزمون زمانی معنادار است که احتمال وابسته به آن کمتر از 0.05 باشد و طبق جدول زیر سطح معناداری صفر است و آزمون بارتلت قابلپذیرش است.
جدول 4. آزمون بارتلت محله جفره بوشهر
آزمون کایز مییر اوکلین و کرویت بارتلت | ||
|---|---|---|
آزمون کفایت نمونهگیری کایز مییر اوکلین | 0.812 | |
آزمون کرویت بارتلت | کای اسکوئر | 1.665E3 |
درجه آزادی | 630 | |
سطح معناداری | 0.000 | |
(منبع: محاسبات نگارندگان، 1400)
در گام بعدی به محاسبه ماتریس محاسبات مقدماتي پرداخته میشود که در آن واریانس تبیین شده بهوسیله هر عامل مشخص میشود. بهعبارتدیگر ماتریس مربوطه که در قالب جدول واریانس تبیین شده نشان داده میشود، بهروشنی مشخص میکند که برآیند تحلیل عاملي در کاهش و خلاصهسازی شاخصها و سنجههای تحلیل فضایی کالبدی بافت فرسوده به چند عامل نهایي منتهي شده است و مهمتر اینکه سهم هریک از عوامل مربوطه در تحلیل فضایی کالبدی بافت فرسوده به چه میزان بوده است. درنهایت با انجام این تحلیل 11 عامل استخراج میشود که باید مقادیر ویژه برای هر عامل باید بیشتر از یک باشد و واریانس جمعی باید بیشتر از 60 باشد و واریانس هر عامل بهتنهایی بیشتر از 10 باشد. مطابق با جدول زیر، 34 عامل وجود دارد که 11 عامل مشترک استخراجشده است.
شکل 4. نتایج آزمون دادهها
(منبع: محاسبات نگارندگان، 1400)
جدول 5. مجموع واریانس تبیین شده عوامل مؤثر بر تحلیل فضایی کالبدی بافت فرسوده در محله جفره بوشهر
| کل | درصد واریانس | درصد از واریانس تجمعی |
1 | 9.709 | 26.970 | 26.970 |
2 | 2.128 | 5.911 | 32.881 |
3 | 1.919 | 5.331 | 38.212 |
4 | 1.809 | 5.025 | 43.237 |
5 | 1.688 | 4.690 | 47.927 |
6 | 1.476 | 4.100 | 52.028 |
7 | 1.391 | 3.863 | 55.891 |
8 | 1.315 | 3.651 | 59.542 |
9 | 1.244 | 3.457 | 62.999 |
10 | 1.109 | 3.082 | 66.081 |
11 | 1.027 | 2.852 | 68.932 |
12 | .970 | 2.694 | 71.626 |
13 | .895 | 2.486 | 74.112 |
14 | .854 | 2.373 | 76.485 |
15 | .830 | 2.307 | 78.792 |
16 | .757 | 2.104 | 80.896 |
17 | .702 | 1.950 | 82.846 |
18 | .594 | 1.651 | 84.497 |
19 | .588 | 1.633 | 86.130 |
20 | .573 | 1.591 | 87.721 |
21 | .500 | 1.389 | 89.110 |
22 | .487 | 1.352 | 90.462 |
23 | .435 | 1.207 | 91.669 |
24 | .387 | 1.076 | 92.745 |
25 | .368 | 1.022 | 93.767 |
26 | .334 | .927 | 94.694 |
27 | .298 | .827 | 95.521 |
28 | .291 | .808 | 96.329 |
29 | .267 | .743 | 97.072 |
30 | .238 | .662 | 97.734 |
31 | .205 | .569 | 98.303 |
32 | .161 | .447 | 98.750 |
33 | .145 | .403 | 99.153 |
34 | .118 | .329 | 99.482 |
35 | .108 | .301 | 99.783 |
36 | .078 | .217 | 100.000 |
(منبع: محاسبات نگارندگان، 1400)
جدول 6. ماتریس دوران یافته
شاخص
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
بیشترین سهم درآمد |
|
|
|
| -.414 |
| -.483 |
|
|
|
|
تملک |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
نوع واحد مسکونی |
|
|
| -.524 |
|
|
|
|
|
|
|
تعداد طبقات |
|
|
|
|
| -.635 |
|
|
|
|
|
کیفیت |
|
|
|
|
|
|
| .503 |
|
|
|
اجازه نوسازی مسکن |
|
|
| -.408 |
|
|
| .405 |
|
|
|
تعریض معابر |
|
|
| .494 |
|
|
| .453 |
|
|
|
مصالح بنا |
|
|
|
| .564 |
| -.592 |
|
|
|
|
آلودگی محیطی |
|
|
|
| .561 |
|
|
|
|
|
|
تجهیزات شهری | -.441 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
دسترسی | .504 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده | .407 |
|
|
|
|
|
|
| .454 |
| -.550 |
فضای باز | .461 | .484 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
اراضی کافی | .455 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
قیمت زمین |
|
|
| .402 |
|
|
|
|
|
|
|
بیکاری | -.665 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
درآمد مردم | .461 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
وضعیت معابر | .641 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تجانس اجتماعی | .669 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بزهکاری | .451 |
| -.456 |
|
|
|
|
|
|
|
|
اطلاعرسانی فعالیت به مردم | .534 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خدمات و امکانات | .505 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سطح سواد | .613 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
نظارت برساخت و ساز | .569 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
فعالیت برای آگاهی شهروندان | .894 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
دسترسی به مناطق مسکونی همجوار | .847 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
دسترسی به خدمات مناطق همجوار | .789 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
اشتغال |
| .492 | .562 |
|
|
|
|
|
|
|
|
مهاجرت | .593 |
|
|
|
|
|
| -.434 |
|
|
|
نگرش منفی | .424 | .499 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سرمایهگذاری | .741 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
مشارکت مردم | .460 |
| -.442 |
|
|
|
|
|
|
|
|
دسترسی سواره | .818 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
امکانات |
|
|
|
|
|
|
|
|
| .413 |
|
حملونقل عمومی | .886 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
کمبود پارکینگ | .724 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(منبع: محاسبات نگارندگان، 1400)
بعد از تعیین واریانس هر یک از عوامل تبیینکننده تحلیل فضایی کالبدی بافت فرسوده ماتریس عاملي را دوران داده تا هر یک از شاخصهای مربوطه بیشترین ارتباط را با عوامل مربوطه به دست آورند و شرایط را براي نامگذاری و شناسایي عوامل مربوطه به مدد امتیاز هر شاخص از عامل تسهیل نمایند که نتایج آن در ماتریس دوران یافته جدول 5 آمده است. از میان 11 عامل، عامل اول با واریانس 26.970 از واریانس 68.932 مؤثرترین عامل محسوب میشود و عامل 11 بهعنوان عامل کماهمیتتر با 2.852 از واریانس کل محسوب میشود.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
متغیرها و شاخصها:
- یکی از مسائل قابلمطالعه در جهت شناخت شهر و نحوه شکلگیری آن، مطالعه بافت فرسوده شهر است. سیری گذرا و کلی بر تمامی شهرها بافت های قدیمی و باارزش را به نمایش میگذارد که درگذشته نهچندان دور از تحرک، نشاط و سرزندگی زیادی برخوردار بودهاند. این بافت ها بااینکه در مراکز شهرها قرار دارند اغلب مساکن آنها بهواسطه مصالح ناپایداری که در آن بهکاربرده شده است در حال تخریب و رهایی میباشند. بررسی تجارب گذشتگان را که همواره تلاشهایی برای حفظ موجودیت کالبدی این عناصر بهعملآمده است و تصور بر این است که پژوهش و مطالعات بنیادی و شناخت جغرافیای از این بافت های شهری، بحثی کافی است که برای هرگونه حرکت عمرانی باهدف باز زنده سازی و احیای آن ضرورت کامل دارد.
- بافت فرسوده دارای ساختار منظمی بوده است و گسترش شهر هیچ آسیبی به آن وارد نکرده است، این قسمت از بافت فرسوده دارای دسترسیهای فراوان به مراکز شهر و سایر نقاط شهر بود و ساختار محله با مقیاس عملکرد محلی ناسازگار نبود باگذشت زمان و متفاوت شده عملکرد محلات شهر این قسمت از شهر دارای برخی کاربریها با مقیاس شهری است تا محلی و مردم از تمام نقاط شهر به این نقطه رجوع میکنند و با این تحولات ساختار و کالبد آن دچار آسیب و بهتبع آن دچار تغییر شد.
- کیفیت بنا یکی از عوامل مؤثر تغییر فرم و ریختشناسی و تحولات کالبدی بافت فرسوده بوشهر است. بناها با قرار گرفتن در مسیر افت کیفیت ناشی از گذشت ایام، تأثیر آبوهوا، نگهداری نامناسب و نامطلوب ناشی از عدم بضاعت مالی ساکنان در سرمایهگذاری ساختوساز، دچار فرسودگی و تغییر فرم شدند. بهطوریکه از برداشتهای میدانی و پرسشنامهها کیفیت اکثر بناها قابل نگهداری است زیرا محله جفره جز محلههای قدیمی بوشهر محسوب میشود (54 درصد) و تعدادی از بناها نوساز میباشند آن قسمت از محله جفره که در خیابان چمران واقعشده است نوساز است به همین دلیل 20 درصد کیفیت بنا این محله را نوساز میدانند و 18 درصد آن را مرمتی میدانند به دلیل اینکه در قسمت ساحلی برخی بناها مرمتشدهاند و در مرکز محله بناهای تخریبی نیز دیده میشود. این آمر نشان میدهد بیش از نیمی از بناهای این محله فرسوده هستند بنابراین از کیفیت بنا بهعنوان یکی از عوامل مؤثر در فرسودگی کالبدی نیز میتوان یادکرد.
- بررسیها نشان میدهد مصالح مورداستفاده در ساخت بناها نیز یکی از عوامل مؤثر در تغییر فرم و ریختشناسی و تحولات کالبدی بافت فرسوده شهر بوشهر بوده است. با توجه به برداشتهای میدانی برخی بناها هنوز باگذشت سالها دارای مصالح خشت و گل هستند و آجرهایی هستند که باگذشت زمان و در اثر گرما و رطوبت ناشی از آبوهوای بوشهر دچار فرسودگی شدهاند و افراد ساکن به علت فقر قدر به مرمت آن نیستند و همچنین بهینه نبودن سرمایهگذاریها به این فرسودگی دامن زده است.
- از دیگر نتایج بهدستآمده است که باوجود طرح نوسازی و بهسازی که برای بافت های فرسوده شهر بوشهر انجامشده است، این طرحها اجرا نگردیده است و فقط در حد طرح باقیمانده است و تاکنون تنها بخش ناچیزی از آن اجراشده است و در برخی مناطق به دلیل شرایط اقتصادی ساکنین و در برخی موارد به علت عدم بهینه بودن سرمایهها این قسمتها بدون اجرا طرح بهسازی و نوسازی باقیمانده است.
- بافت فرسوده دارای یک سری موانع و تنگناها هست که باعث عدم بهبود و ارتقا اوضاع کالبدی بافت قدیم شهر شده است که عبارتاند از: عدم توانایی مالی ساکنین بافت فرسوده جهت احیا مجدد بافت فرسوده، کمبود تجهیزات شهری در بافت فرسوده، گرایش به ساختوساز در پیرامون بافت فرسوده و گسترش خارج از ضابطه هستههای جمعیتی، ضعف در شبکه ارتباطی داخلی بافت و ناکارآمد بودن بافت، پایین بودن روحیه مشارکت مردم ساکن بافت فرسوده.
- علاوه بر موارد ذکرشده که از پرسشنامهها و تحقیقات میدانی به دست آمد و از طریق آزمون فرضیات مورد تأیید است. بررسیها نشان میدهد که بافت فرسوده بهمرورزمان تحت تأثیر فرآیندهای دیگری نیز تغییر فرم داده و دچار فرسودگی کالبدی شده است که بهطور خلاصه عبارتاند از: تغییر ساختار کلی شهر از یک هستهای به چندهستهای، کم شدن احساس تعلق به بافت فرسوده بهویژه در بین جوانان و مهاجران غیربومی بافت، کم شدن اهمیت محله دیدگاه اجتماعی و فرهنگی، انقطاع گذرها و معابر قدیمی بافت، کماهمیت شدن بافت فرسوده بعد از توسعههای جدید شهر، بالا بودن هزینه ساخت بهویژه در قسمت ساحلی و خیابان چمران، تباین این بافت با بافت های دیگر که سبب ناهمگونی سیمای شهر شده است، پایین بودن قیمت و ارزش زمین در برخی قسمتهای محله.
- در تحلیل عاملی پرسشنامه 11 عامل در نظر گرفتهشده و همانطور که در جدول 4 و 5 مشاهده میگردد بیشترین عاملهایی که مؤثر بودهاند مربوط به وضعیت اجتماعی ساکنین محله جفره است و فرض یک که مربوط به فقر ساکنین است قبول میگردد زیرا تمام عاملهای مؤثر و موردقبول در تحلیل عاملی مربوط به تجانس اجتماعی و ... است.
- همانطور که در تحلیل عاملی مشاهده میشود عاملهای مختلف در این محله با کاستیهایی روبهرو هستند بنابراین باید مطابق با فرض دوم تلفیقی از روشهای ساماندهی، بازآفرینی و بهسازی و. را برای احیا محله جفره شهر بوشهر در نظر گرفت که در زیر به آن راهکارها پرداختهشده است.
جدول 7: راهکارها و پیشنهادهای ساماندهی فضایی کالبدی بافت فرسوده محله جفره بوشهر
راهکارها و پیشنهادها |
جلب رضایت ساکنان در خرید خانه تا آنها بتوانند با آن هزینه در محله دیگر شهر خانهای تهیه کنند چون افراد نیازمندی ساکن این محله هستند و به این پول برای خرید خانه جدید نیاز دارند |
ایجاد خدمات و تأسیسات زیربنایی از خروج افراد بومی و جایگزین آنها افراد مهاجر غیربومی جلوگیری میکند |
برطرف کردن مشکلات زیستمحیطی ناشی از تخریب، نوسازی و بهسازی در بافت فرسوده شهری |
کمک به مردم برای اجرای طرح نوسازی توسط خودشان که این کار از طریق دادن وام و کمکهای مالی و ایجاد تعاونیها محقق شود |
تصویب قانون برای مشارکت همگانی سازمانهای دولتی و خصوصی و مردمنهاد برای نوسازی و تغییر کاربریها |
فرآیند تغییر و اجرای آن در بافت باید منجر به ایجاد بافتی با هویت فرهنگی و مطابق استاندارهای فنی باشد و رعایت چنین اصلی منجر به استفاده بهینه از منابع میشود |
توانمندسازی ساکنان بافت فرسوده و احیای بافت فرسوده ارزشافزوده قابلتوجهی را در پی خواهد داشت |
جلوگیری از سوداگری زمین اهمیت قابلتوجهی در احیا بافت فرسوده دارد |
توانمندسازی بخش عمرانی برای تأمین مسکن گروههای هدف، فرآیند احیا را بهگونهای طراحی میکند که منجر به توانمندسازی دولت در اعمال سیاستهای خود جهت تأمین مسکن و گروههای هدف میشود |
افزایش تراکم معمولترین روش اقتصادی کردن پروژههای تملک اجباری، افزاش تراکم منطقه موردنظر است |
تغییر کاربری، روش دیگر اقتصادی کردن پروژههای تملک اجباری تغییر کاربری مسکونی به تجاری در بافت فرسوده است |
استفاده از یارانههای دولتی و وامهای خارجی به علت پایین بودن نرخ بهره برای تملک اجباری بناها مورداستفاده قرار میگیرد |
اعتمادسازی مردم و نهادها و احداث دفتر برای رسیدگی به کارهای محلی و مردم بتوانند به آن رجوع کنند و سبب ایجاد اعتماد بین مردم و سازمانها گردد |
طرح بهسازی و نوسازی باید برای مالکان و ساکنان محله تشریح شود بهنحویکه آنان متوجه شوند هیچ اطلاعات محرمانهای وجود ندارد و هیچکس نمیتواند سو استفاده کند |
افزایش میزان وامها به ساکنین برای مرمت یا تعمیر بناها |
باید سرمایهگذار جهت تأمین اسکان موقت ساکنان و مالکان تعیین گردد و سعی شود اسکان آنها در همان محل فراهم گردد |
(منبع: نگارندگان، 1400)
- قیاس مقاله تحلیل ساختار فضایی– کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان) با پژوهش حاضر: این مقاله از روش SWOT و AHP استفادهشده است و نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید محله دو گنبدان ذکرشده است و بر این اساس باید به برنامهریزی هدفمند و پایدار براي تقویت نقاط قوت، از بین بردن نقاط ضعف، بهرهگیری مناسب از فرصتها و مقابله با تهدیدهاي موجود پرداخت و درنهایت راهبردها و راهکارهای بهسازی و نوسازی شهری با استفاده از مدل تحلیل راهبردی سوات بیانشده است و تمامی راهبردهای در راستای یافتههای پژوهش است ولی در پژوهش حاضر با استفاده از تحلیل عاملی به بیان ویژگیهای بافت فرسوده پرداختهشده است و راهبردها و راهکارهایی برای بهبود محله ارائهشده است و همچنین درنتیجه گیری به فرضیات پاسخدادهشده است.
1- ابوبکری، طاهره و رضویان، محمدتقی و محمدی، کاوه (1392). فضاهای فرسوده شهری (برنامهریزی بهسازی و نوسازی)، دانشگاه امام رضا (ع)، مشهد.
2- احمدی، شیر کو و پوراحمد، احمد (1397). تحلیل ساختار کالبدی- فضایی بافت فرسوده شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: هسته مرکزی شهر سردشت)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 50، شماره 2.
3- ادوین، چان و لی گرس (2008). شناسایی مفهوم طراحی شهری پایدار و بررسی فاکتورهای اساسی موردنیاز برای بهبود پایداری اجتماعی در پروژههای بهسازی و تجدید حیات شهری هنگکنگ.
4- الکساندر، کریستوفر (1936). رابطه بافت های فرسوده شهر و محوطههای تاریخی.
5- امین زاده، بهنام (1385). معضلات تراکم در بافت های فرسوده، دومین سمینار ساختوساز در پایتخت، https://www.civilica.com/Paper.
6- ایزد فر، نجمه و رضایی، محمدرضا و محمدی، حمید (1399). ارزیابی بافت های ناکارآمد شهری بر اساس رویکرد بازآفرینی پایدار (مطالعه موردی: بافت ناکارآمد شهر یزد)، پژوهش های جغرافیای برنامهریزی شهری، دوره 8 ، شماره 2، صص 327-345.
7- آنتونیو جیم (1998). بافت فرسوده و تاریخی شهر قاهره فصلنامه عمران و بهسازی شهری.
8- برتود (2004). سازمان فضایی شهرها: پیامد آگاهانه یا نتیجه پیشبینینشده؟
9- بهزاد فر، مصطفی (1392). طراحی و برنامه در توسعه شهری، نشر شهر، تهران.
10- پور زرگر، محمدرضا (1394). باز زنده سازی و احیاء بافت فرسوده با رویکرد حفظ هویت مسکن نمونه موردی محله جویبارِ اصفهان، ماهنامه باغ نظر.
11- تیسدل (1996). جایگزین سازی پارامترهای روانشناختی و معنوی احیای بافت تاریخی.
12- حاجی پور، خلیل و خلیلی، احمد (1387). رهیافتی بر پیوستارهای سیاسی محتوایی در مفهوم مرمت شهری، نخستین همایش بافت های فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار چالشها و ارزشها، دانشگاه شهید چمران اهواز.
13- حبیبی، سید محسن و مقصودی، ملیحه (1381). مرمت شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
14- دویـــران، اســـماعیل و مشـــکینی، ابوالفضـــل و کاظمیـــان، غلامرضـــا و علیآبادی, زینــب (1390). بررسی مداخله در ساماندهی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ترکیبی (نمونه موردی: محله زینبیه زنجان)، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامهریزی شهری، 2(7)، 71-90.
15- زبردست، اسفندیار (1386). روشهای ارزیابی در شهرسازی (جزوه کلاسی دانشگاه تهران)، پردیس هنرهای زیبا.
16- زنگیآبادی، علی و مؤید فر، سعیده (1391). مقاله رویکرد بازآفرینی شهری در بافت های فرسوده: برزن شش بادگیری شهر یزد، نشریه معماری، طراحی و برنامهریزی شهری (معماری و شهرسازی آرمانشهر).
17- ژانگ (2008). تحلیلی بر ساختار فضایی شهری با استفاده از برتری جامع نواحی نامنظم.
18- سازمان نوسازی شهر تهران (1384). طرح ساماندهی، بهسازی و نوسازی تهران، مهندسین مشاور شارمند.
19- سلیمی، سمیه (1391). تدوین راهکارهای جلب مشارکت مردمی در نوسازی بافتهای فرسوده شهری با رویکرد برنامهریزی مشارکتی نمونه موردی: محلههای عالی آباد، صلح آباد، چهارصد دستگاه و جفره ماهینی شهر بوشهر، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
20- شفیعی دستجردی، مسعود (1392). نوسازی بافت های فرسوده و ضرورت تغییر نگرش در تهیه و اجرای طرحهای جامع و تفصیلی (نمونه موردی: شهر اصفهان)، فصلنامه علمی پژوهشی مرکز پژوهشی هر معماری و شهرسازی نظر، سال دهم، شماره 24.
21- شماعی، علی (1380). توسعه فیزیکی شهر یزد بر بافت قدیم و راهکارهای ساماندهی و احیای آن، رساله دکتری دانشگاه تهران.
22- علیزاده، شیوا و رسولزاده، زهرا و کاظمی، مینا (۱۳۹۷). تحلیل ساختار فضایی-کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، دانشگاه تبریز- دانشگاه شهید مدنی آذربایجان - دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تبریز، تبریز.
23- کلانتری خلیلآباد، حسین و پوراحمد، احمد (1385). الگوها و فنون برنامهریزی مرمت بافت تاریخی شهرها، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی، دوره دوم شماره 3 پیاپی 7، صص 105-116.
24- گزی، اوزلم (2009). راهکارهای بهسازی و باز زنده سازی نواحی مسکونی غیر معمور و فرسوده در شهر آنکارا.
25- لحمیان، رضا (1396). ارزیابی اثرات اجتماعی بهسازی بافت فرسوده محلات شهری مطالعه موردی: محله امامزاده یحیی شهر ساری، فصلنامه علمی پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیای ایران.
26- محدس، جمال و شفقی، سروش و نوری، محمد (1393). تحلیل ساختار فضایی– کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی(مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان)، برنامهریزی فضایی سال چهارم، شماره 2، (پیاپی 13).
27- وارثی، حمیدرضا و تقوایی، مسعود و رضایی، نعمتالله (1391). ساماندهی بافت فرسوده (نمونه موردی: شهر شیراز)، مجله علمی تخصصی برنامهریزی فضایی، سال دوم، شماره 2.
28- وزارت مسکن و شهرسازی: مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص بافت های فرسوده (1384).
29- هاشم زاده قلعه جوق، فرشید و ابی زاده، سامان و صفرعلیزاده، اسماعیل (1399). شناسایی و اولویتبندی مهمترین عوامل مؤثر در پیشبرد برنامههای مدیریت شهری در حوزه بافت فرسوده (مطالعه موردی: شهر ماکو)، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامهریزی شهری، 11(40)، 137-154.
30- هان، باوشان (2006). چارچوب نظری برای مطالعه اجتماعی و شبکههای فضایی در محلههای سنتی پکن.
31-Ahmadi, A.(2011). Analysis of The Prospects for Sustainable Development of Urban Distressed Areas Using Geographic Information System Mavrany Neighborhood of Sartapeh Sanandaj, Master Thesis, Department of Geography, University of Chamran Shahid. (In Persian).
32-Alexander, Christopher et al.(1936). New Theory of Urban Design, Translation: Company Tash, publishing ideas, Tehran. (In Persian).
33-Alias, Zyed, Chai.(2016). Revitalising critical components of urban decay features, Journal of Building Performance, Vol 7, Issue 1.
34-Andalib, Alireza.(2006). Renovation of newly eroded tissue in Tehran. Tehran: Publications of Tehran Nosazi Organization.
35-Andersen, H. S.(2003). Urban Sores. On the interaction between segregation, urban decay and deprived neighbourhoods: Ashgate.
36-Battisti, Alessandra, Asia Barnocchi, and Silvia Iorio. (2019). Urban Regeneration Process: The Case of a Residential Complex in a Suburb of Rome, Italy , Sustainability, no.21, https://doi.org/10.3390/su11216122.
37-de Las Rivas Sanz, Juan Luis. (2013). Urban Regeneration and Its Role in City Planning: Perspectives from Spain, Universidad de Valladolid.
38-E.Candas, J.Flacke, T.Yomralioglu.(2016). UN DE RSTANDING URBAN REGENERATION IN TURKEY, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Volume XLI-B4.
39-Edwin Chan, Grace K.L.Lee.(2008). Critical Factors for Improving Social Sustainability oF Urban Renewal Projects, Soc9 India Res, Vol.8.
40-Ewing R. Pendall R. & Chen, D. (2002). Measuring Sprawl and Its Impact. Washington: Smart Growth America, 1, 1-55.
41-Fabiyi,O.(2011). Analysis of urban decay from low resolution satellite remote sensing data: Example from organic city in Nigeria, International Journal of Development and Management Review, Vol 6.
42-Ford, R. D. (1999). Strategic Management. In A. Parsaeian, & S. M. Arabi (Translated), Cultural Research Bureau (17th ed). Tehran.
43-Habibi, K. Pourahmad, A. & Meshkini, A. (2007). Regeneration and Rehabilitation of Old Urban Fabrics. Sanandaj: Publication of Kordestan University and Civil and Urban Development Organization (Original Work).
44-Hajipour, K. (2007). Introduction to Evolution and Development of Urban Restoration Approaches (the Period after the First World War to the Beginning of the Third Millennium). Journal of Andishe Iranshahr, 2, 16-25.
45-Jahanian, M. & Pajoohan, M. (2011). Analysis and Classification of Urban Deteriorated Areas in the Metropolis of Tehran and Intervention Strategies in It. Journal of Human Geography, 3, 93-106.
46-Khalili, A.(2011). Booklet of Urban Planning Methods, Faculty of Art and Architecture, Iran University of Science and Technology.
47-Lee H.Y. (2008) An analysis on development capacity of an urbanized area for urban growth management. Journal of the Korean Urban Geographical Society 11 (1),1–18 (in Korean).
48-Mohammadpoor Saber, Nabizadeh Zolpirani Maziyar. (2019). Improvement of Urban Space Quality in Worn Textures with Urban Regeneration Approach (Case study: Khahar-emam neighborhood, Rasht, Iran), Journal of Novel Applied Sciences.
49-RAFIEIYAN,M.MOHAMMADI,AYDAGH MIS H FATEMEH.(2017).PROPOSING A CONCEPTU AL FRAMEWORK OF URBAN REGENER ATION INTERACTION AND ENTREPRENEUR CITY IN ACHIEVING PLACE MARKETING ,J OURNAL OF URBAN ECONOMICS AND MANAGEMENT, Volume 5, Number 2 (18); PP: 1-20.
50-Rahimi,Akbar.(2016). A methodological approach to urban landuse change modeling using infill development pattern—a case study in Tabriz, Iran, Ecological Processes, DOI:10.1186/s13717-016-0044-6.
51-Roberts, P. & Sykes, H. (2000). Urban Regeneration. London: SAGE Publication.
52-Rodrigue, J.P. Claude C, and Brian S.(2009). the Geography of Transport Systems, Routledge.
53-Rossana Galdini. (2005). Urban Regeneration Process-The Case Of Genoa, An Example Of Integrated Urban Development Approach, ERSA conference papers ersa05p426, European Regional Science Association.
54-Rostami, S. et al. (2011). Develop Indicators to Identify Dysfunctional Fabrics. Journal of Spatial Planning, 1, 103-120.
55-Samiei Abbas, Sayafzadeh Alireza.(2016). Analysis of the Worn-Out Tissues Characteristics and Providing of Intervention Pattern, Case Study: Eslamshahr City, Tehran, Current Urban Studies, Vol 4, pp:267-279.
56-Sharifzadegan, M. H. et al. (2011). Determine Priority Modernization Areas with Urban Decline by Using the Factor Analysis and Model Boolean Logic, Case Study: Region 15 of Tehran. Journal of Urban Management, No. 27, 217-228.
57-Urbact.(2015). Sustainable regeneration in urban areas, URBACT II capitalization, France http://urbact.eu.
58-Xie, Fangyun, Guiwen Liu, and Taozhi Zhuang. (2021). A Comprehensive Review of Urban Regeneration Governance for Developing Appropriate Governance Arrangements, Journal of Land , no. 5, https://doi.org/10.3390/land10050545.
59-Zebardast, E. (2007). Booklet of Urban Planning Methods, College of Fine Arts, University of Tehran.