Investigating the role of cultural capital in the tendency to government work according to economic, family and social contexts
Mehdi Najari
1
(
Department of Cultural Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
)
Khalil Mirzaei
2
(
Department of Sociology, Rodhan Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (corresponding author)
mirzaeei_khalil @riau.ac.ir
)
Afsaneh Varasteh far
3
(
Department of Sociology, Roudhen Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
)
Keywords: Cultural capital, Tendency to Government Work, Economic Background, Family Background, Social Background,
Abstract :
The aim of this study was to investigate the role of cultural capital in the tendency to government work with respect to economic, family and social contexts. The method of the present study is descriptive and the study population was 384 employees working in government and non-government sectors in Tehran who were selected based on multi-stage cluster sampling. The questionnaire used in this study is a combined questionnaire, the first part of which consists of the Bourdieu Cultural Capital Questionnaire (revised based on the research) and the second part of the researcher-made questionnaire oriented towards government jobs and family, economic and social fields. Findings obtained from research questionnaires were analyzed by SPSS 21 software. The results showed that institutional cultural capital in the first priority, objectified cultural capital in the second priority, economic context in the third priority, family context in the fourth priority, social context in the fifth priority and cultural capital embodied in the sixth priority. They are inclined towards government work. Therefore, it can be said that institutionalized and objectified cultural capital have more direct and indirect effects on the tendency to government jobs.Conflict of interest: According to the athors, the article did not have any conflict of interest.
_||_
تبیین جامعه شناختی عملکرد سرمایه فرهنگی در گرایش افراد به کارهای دولتی با توجه به زمینهی عوامل اقتصادی، خانوادگی و اجتماعی
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش سرمایه فرهنگی در گرایش به کارهای دولتی با توجه به زمینههای اقتصادی، خانوادگی و اجتماعی انجام گردید. روش پژوهش حاضر توصیفی است و جامعهی مورد مطالعه 384 نفر از کارکنان شاغل در بخش دولتی و غیر دولتی در شهر تهران بودند که بر اساس نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند. پرسشنامهی مورد استفاده در این پژوهش از پرسشنامهی ترکیبی استفاده شده است، که بخش اول از پرسشنامهی سرمایهی فرهنگی بوردیو( تجدیدنظر شده بر اساس پژوهش) و بخش دوم از پرسشنامهی پژوهشگر ساختهی گرایش به مشاغل دولتی و زمینههای خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی تشکیل شده است. یافتههای به دست آمده از پرسشنامههای پژوهش توسط نرم افزار Amos مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که زمینه خانوادگی و زمینه اجتماعی تاثیر مثبت و معنی داری بر سرمایه فرهنگی دارد. زمینه اجتماعی و سرمایه فرهنگی تاثیر مثبت و معنی داری بر گرایش به کارهای دولتی دارد. اما، زمینه خانوادگی و زمینه اقتصادی تاثیری بر گرایش به کارهای دولتی و زمینه اقتصادی تاثیری بر سرمایه فرهنگی ندارد.
کلمات کلیدی: سرمایهی فرهنگی، گرایش به کارهای دولتی، زمینهی اقتصادی، زمینهی خانوادگی، زمینهی اجتماعی
مقدمه و بیان مساله
"بیکاری یکی از مسائل مهم کشور است و اگر برای آن چارهای اندیشیده نشود ممکن است نقش زیادی در ایجاد انحرافات اقتصادی و اجتماعی ایفا نماید. زیرا افراد بیکار، آمادگی بیشتری برای قرار گرفتن در مسیر انحرافات را دارند و ممکن است برای کسب درآمد به کار خلافی اقدام نمایند و جامعه را با مشکلات زیادی روبرو سازند" (Mehranfar, 2005). بر اساس برآوردهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نرخ بیکاری کل کشور در سال 1390 معادل 12.3 درصد بود که برابر با سه میلیون و صد هزار نفر بیکار میباشد. این نرخ در مورد دانش آموختگان دانشگاهی فراتر از 19.6 درصد اعلام شده است. به عبارت دیگر، نرخ بیکاری در میان دانش آموختگان دانشگاهی بالاتر از میانگین نرخ بیکاری در جامعه است (Ministry of Cooperatives, 2011). احساس نیاز به شغل خاص باعث میشود که آن شغل برای فرد با ارزش شود و بر همین اساس، جوانان به مشاغل دولتی با توجه به شرایط استخدامی، حقوق ثابت، بیمه و بازنشستگی، امنیت شغلی و مسائل دیگری که پیش روی خود دارد و همچنین شغل آبرودار و محترمی که فرد میتواند با آن برای آینده خود مانند همسرگزینی و تعیین جایگاه اجتماعی و غیره موقعیت کسب کند روی میآورند و بنابر آمار منتشر شده توسط خبرگزاری تسنیم تعداد کارمندان دولت در سال 1397 بالغ بر 2 میلیون 276 هزار 928 نفر بوده که نشان از تمایل زیاد به استخدام در مشاغل دولتی است و این امر خود حاکی از بزرگتر شدن بدنهی دولت میشود که میزان زیادی از بودجهی کشور صرف پرداخت حقوق به این افراد میگردد. دلایل زیادی برای تمایل یا گرایش به استخدام در کارهای دولتی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها وضعیت فرهنگی حاکم بر جامعه و خانوادهها است.
هورلمان (Horleman, 1970) به عنوان یکی از جامعه شناسان کار و شغل برای نقش عوامل اقتصادی، اجتماعی و جو فرهنگی خانواده در گرایشهای شغلی فرزندان اهمیت خاصی قائل است. هولمان مدلی را عنوان میکند که در آن ابتدا موقعیت شغلی پدر و مادر مورد بررسی قرار می گیرد و نشان داده میشود که این اوضاع برای اعضای خانواده، امکانات و سطح معیشت خاصی به وجود میآورد که در آن فرهنگ خانواده، توانایی شناختی، زبان و شکل و جهت انگیزههای فرزندان شکل میگیرد، پس از این مرحله برای فرزندان توانایی و منزلت ناشی از تحصیلات در محیط مدرسه و دانشگاه شکل میگیرد. سپس مرحله تاثیرپذیری از فرهنگ مدرسه و دانشگاه آغاز میشود و فرد در پایان تحصیلات و دریافت تخصصها و مهارتهای نهایی آماده پذیرش شغل میگردد. شغلی که انتخاب میکند درآمدی دارد، منزلت اجتماعی او را مشخص میکند. این دور ادامه دارد و هر فردی تحت تاثیر شرایط فوق به انتخاب شغل دست میزند (Sadr Nabavi, 1370: 89). بنابر نظر هورلمان میتوان گفت عوامل فرهنگی در انتخاب شغل و گرایش به مشاغل دولتی نقش دارند. که میتوان به نقش سرمایه فرهنگی در گرایش به مشاغل دولتی اشاره کرد. همچنین، میتوان به نقش زمینهی خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی موثر بر سرمایهی فرهنگی نیز اشاره کرد.
بنابراین، با توجه به اینکه امر اشتغال در جامعهی ایرانی بسیار مهم است و یکی از مسائلی است که سالها مدیران و مسئولان و همچنین جامعه شناسان را به خود مشغول داشته است که این فرایند انتخاب شغل و گرایش به مشاغل خاص در گرو چه عواملی است. عوامل زیادی بر روی انتخاب شغل و گرایش افراد به مشاغل مخصوصا دولتی تاثیرگذار است. از جمله این عوامل میتوان به داشتن کار و حقوق ثابت، اطمینان خاطر از ادامهی کار، بیمه و مزایای دیگر مشاغل دولتی اشاره کرد. اما عوامل دیگری نیز میتواند در این بین مطرح باشد که از مسائلی است که تاکنون به آنها توجه نشده است سرمایه فرهنگی افراد است که میتواند تاثیر بسزایی بر گرایش افراد به مشاغل دولتی داشته باشد. از این رو، این امر به یک مسالهی کلی تبدیل شده است اما در ایران تنها پژوهشهای اندکی آن هم بر روی فرهنگ کار یا عوامل اجتماعی و اقتصادی و نقش آنها در گرایش به اشتغال سنجیده شدهاند و تاکنون پژوهشی در زمینهی نقش سرمایه فرهنگی در گرایش به مشاغل دولتی دیده نشده است. از این رو، این امر میتواند یک مسالهی کلی برای جامعه باشد که سرمایه فرهنگی چه نقشی در گرایش افراد به مشاغل دولتی دارد؟
ار آنجا که دغدغهی اصلی در کشور در حال حاضر اشتغال است و داشتن شغل دولتی و ثابت به دلیل داشتن حقوق ثابت و بیمه درمانی و بازنشستگی تبدیل به یکی از مسائل و دغدغههای خانوادهها شده است و از ابتدای آموزش فرزندان در مدارس تا دانشگاه به این امر فکر میکنند که فرزندشان چه آیندهی شغلیای دارد، لازم و ضروری است به این مهم پرداخته شود که سرمایهی فرهنگی که متشکل از سرمایه تجسم یافته (حافظه، مهارتهای تجربی و رفتاری و معلومات کسبشده)، سرمایه عینیت یافته (مجموعه میراثهای فرهنگی، آثار ادبی و شاهکارهای هنری) و سرمایه نهادینه شده (مدارک تحصیلی ومدارک حرفهای) میتوانند در گرایش به اشتغال دولتی نقش داشته باشد پرداخته شود. زیرا بدنهی دولت بسیار بزرگ شده است و شاید از این طریق توانست افراد را بر اساس سرمایهی فرهنگیشان به مشاغل غیر دولتی سوق داد و در ذهنیت افراد این مساله را پاک کرد که داشتن یک شغل دولتی و پشت میز نشینی دارای اهمیت نیست و افراد میتوانند در مشاغل دیگری که جامعه به آنها نیاز دارد فعالیت کنند.
پیشینهی پژوهش
پژوهشهای انجام شده در داخل کشور و خارج کشور نشان میدهد که بیشتر پژوهشها در خصوص اشتغال و عوامل موثر بر آن هستند که از جملهی آنها میتوان به پژوهشهای که در ادامه میآید اشاره کرد.
عصاره و رضایی (Osareh, Rezaei, 2016) پژوهشی با عنوان نقش فرهنگ در اشتغال و انتخاب رشته در دوره متوسطه انجام داد. در این مقاله سعی شده است نقش فرهنگ در اشتغال و انتخاب رشته تحصیلی فراگیران با استفاده از روش اسنادی (کتابخانهای) مورد بررسی قرارگیرد. نتایج نشان میدهد که تغییر نگرش آحاد جامعه به خصوص اولیاء و بستر سازی فرهنگی میتواند در کیفیت فرایندهای آموزش فنی و حرفهای دوره متوسطه، اشتغال در رشتههای مورد علاقه، کاهش بیکاری و در نهایت، رشد و توسعهی اقتصادی جامعه موثر باشد.
نقدی، طاهری نیا، پاک سرشت، عیسی زاده (Naqdi, Taherinia, Pakseresht, Isazadeh, 2014) پژوهشی با عنوان بررسی نقش سرمایهی فرهنگی و اجتماعی در ورود به بخش اشتغال غیررسمی (مورد مطالعه: شاگرد مکانیکهای چاپارخانهی همدان) انجام دادند. این تحقیق با هدف مطالعهی نظام ورود به این فضای شهری با استفاده از روشهای کیفی مبتنی بر نظریهی زمینه ای، چگونگی ورود به آن را مطالعه میکند. یافتههای تحقیق نشان میدهد دو الگو و سبک کلی «اختیاری» و «اجباری» برای ورود به این سیستم وجود دارد. الگوی اجباری برآمده از بستری است که در آن افراد از سرمایهی فرهنگی پایینی در زمینهی آگاهی از مشاغل مختلف برخودارند و فاقد مهارت قبلی در زمینهی این گونه مشاغلاند. این افراد برای ورود به بازار کار از سرمایهی اجتماعی فامیلی- قومی بهره میگیرند. الگوی «اختیاری» نیز مبتنی بر بستر سرمایهی فرهنگی همچون آگاهی از مشاغل موجود در جامعه است و با داشتن مهارت قبلی در زمینهی شغلی مورد نظر از سرمایهی اجتماعی خانوادگی بهره میگیرد.
وزیری (Vaziri, 2013) پژوهشی با عنوان بررسی نقش سرمایه اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی بر نرخ اشتغال زنان در شهر تهران انجام داد. پژوهش حاضر باهدف تعیین نقش سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به نرخ اشتغال زنان صورت گرفت. روش پژوهش حاضر از نوع مطالعه علی – مقایسهای است. یافتههای پژوهش حاضر نشان داد سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی زنان شاغل بیشتر از سرمایههای فرهنگی اجتماعی و فرهنگی زنان غیر شاغل است. به علاوه مشخص شد و ترتیب سرمایههای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بیشترین سهم را در پیش بینی وضعیت اشتغال آنها دارد.
ندری ابیانه (Nadri Abyan, 2005) پژوهشی با عنوان زن، اشتغال و فرهنگ انجام داد. در بررسی باورهای دینی و باورهای فرهنگی، به نمونههایی از قرآن کریم و سنت نبوی مراجعه شده است تا معلوم شود هر نوع سیاستگذاری در خصوص زنان، حقوق و وظایف آنان و به ویژه مسئله اشتغال، مبتنی بر نوع نگرش نسبت به زن است. اساسا این بحث در گروی نگرش به انسان و جایگاه او در نظام هستی است. بررسی موانع فرهنگی اشتغال زنان و پیشنهادهایی برای رفع آن، هدف اساسی مقاله میباشد.
مارسن (Marcén, 2014) پژوهشی با عنوان نقش فرهنگ در خود اشتغالی انجام داد. این کار به بررسی تأثیر تفاوتهای فرهنگی در اشتغالزایی میپردازد. نتایج نشان میدهد که فرهنگ تأثیر کمی در اشتغال زایی دارد. این یافته به مشخصات جایگزین و معرفی چندین کنترل قوی است. تجزیه و تحلیلهای اضافی نشان میدهد که تفاوتهایی در تأثیر فرهنگ بر اشتغال زایی از نظر جنسیت وجود دارد، زیرا مردان نسبت به زنان نسبت به زنان حساس هستند و به دلیل فعالیت اقتصادی، به این ترتیب که افراد درگیر در فعالیتهای حرفهای، علمی و فنی و افراد در محلهای اقامت و سرویسهای غذا، بیشتر تحت تأثیر اختلافات فرهنگی قرار میگیرند. ما همچنین انتقال فرهنگ را بررسی میکنیم و نقش مهمی از انتقال بین نسلی فرهنگ را مشاهده میکنیم، اگرچه تأثیر فرهنگ بر خود اشتغالی از نسلی به نسل دیگر کاهش مییابد.
جمع بندی پژوهشهای انجام شده در داخل کشور و خارج کشور نشان میدهد که متاسفانه در مورد نقش سرمایه فرهنگی در گرایش به کارهای دولتی پژوهشی صورت نگرفته است. مطالعات اندکی که در ایران صورت گرفته است عمدتا بر توصیف روابط کلی متمرکز شده است. برخی از مطالعات به بررسی تاثیر عوامل اجتماعی یا اقتصادی در گرایش به کارهای پرداخته است یا در مواردی به نقش فرهنگ کار پرداخته شده است. و با توجه به اینکه نقش فرهنگ فرد میتواند تاثیر بسزایی در این امر داشته باشد بدان پرداخته نشده است. بنابراین این پژوهش از لحاظ پرداختن به نقش سرمایه فرهنگی در گرایش به کارهای دولتی دارای نوآوری است.
چهارچوب نظری
به نظر تراسبی، تثبیت شدهترین کاربرد مفهوم سرمایه فرهنگی به احتمال زیاد در جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی متاثر از بوردیو است که بعدا ایدههایش به حوزههای دیگری مثل نقد ادبی، اقتصادی، سیاسی و مردمشناسی و آموزش و پرورش گسترش یافته است. .... تراسبی کلا معتقد است که هم مفهوم بوردیو راجع به سرمایه فرهنگی و هم حداقل برخی تفاسیر سرمایه اجتماعی به ویژگیهای افراد مربوط میشوند و به معنای دقیق کلمه به ایده سرمایه انسانی که در علم اقتصاد به کار میرود، نزدیک میشوند (Trasbi, 2003: 73). بنابراین، در فرایند نظری این پژوهش از نظریات بوردیو که در این زمینه صاحب نام است استفاده میشود و چهارچوب نظری این پژوهش بر مبانی نظریهی سرمایهی فرهنگی بوردیو بنا شده است، البته از نظریات سایر نظریهپردازان همچون ریتزر، اعظم آزاده، تراسبی، تومه، گیدنز، دوپویی، و روحانی نیز استفاده گردیده است.
ریتزر در توضیح نظریهی سرمایه فرهنگی بوردیو مینویسد: «این سرمایه بیشتر از خاستگاه طبقه اجتماعی مردم و تجارب آموزشیشان سرچشمه میگیرد، در این بازار انسانها سرمایهشان را جمع میکنند و آن را یا برای بهبود جایگاه اجتماعیشان هزینه میکنند و یا جایگاهشان را از دست میدهند و باعث میشود که جایگاهشان در چهارچوب اقتصاد فرهنگی وخیمتر شود» (Ritzer, 1995: 728).
همانگونه که بوردیو (۱۹۸۶) اظهار میدارد، همه اشکال سرمایه بهم وابستهاند به عنوان مثال، سرمایه اجتماعی میتواند به سرمایه اقتصادی تعبیر شود، اگر پیوندهای شخصی به یک تاجر جهت بستن یک قرارداد مهم کمک کند، سرمایه اجتماعی همچنین میتواند به سرمایه فرهنگی تعبیر شود اگر آگاهی و شناخت شخص او را با جهان تئاتر آشنا سازد».
ولی سرمایه فرهنگی برعکس سرمایه اقتصادی نمیتواند به ارث برسد و یا به صورت خیلی ملموس در تصرف و مالکیت فرد باشد، بلکه به طور ضمنی و در طی فرایند جامعهپذیری انتقال پیدا میکند. انتقال سرمایه فرهنگی از راه آموزش و تمرین فرهنگی ممکن میشود. از منظری دیگر باید گفت که سرمایه فرهنگی دائماً خود را بازتولید میکند. اعظم آزاده (۱۳۷۹) (Azamazadeh, 2000) مینویسد: «بدین ترتیب اگرچه افراد در طول زندگی خود، دائماً مجهز به ابعاد فرهنگی جدیدی میشوند که به گونهای آزادانه از بین تجربیات مطلوب برمیگزینند، ولی این انتخابها تنها از بین جنبههایی از فرهنگ صورت میگیرد که با جهتگیری و عادات وی منطبق باشد. بنابراین تنها چیزهایی را میآموزند که شبیه عادات و سلایق آنان میباشد و تغییر چندانی در سرمایه فرهنگی آنان ایجاد نمیکند.
از نظر بوردیو (۱۹۸۶) (Bourdiue, 1986) افرادی در زمینهی انباشت سرمایه فرهنگی موفقترند که رموز فرهنگی صحیح را بهتر در مدرسه و جامعه کسب کرده باشند. گیدنز (1376) (Giddens, 1997). اظهار میدارد که کودکانی که از زمینهی اجتماعی و خانوادگی طبقه پائین برخاستهاند، بویژه کودکان گروههای اقلیت قومی، شیوههای گفتاری و رفتاری پیدا میکنند که با شیوههای گفتاری و رفتاری مسلط در مدرسه مغایر است. اگرچه میل نظریات مطرح شده در زمینهی سرمایه فرهنگی به طرف ایجاد تمایز و تولید نابرابری است، اما دانشگاه میتواند شرایط یکسان فراهم کند و در اختیار تمام دانشجویان قرار دهد تا هرکس بنابر استعداد و توانایی خود از آن بهره ببرد. دانشگاه از سه نظر میتواند فراهم آورندهی شرایط یکسان باشد، که عبارتند از جو گروه آموزشی، ساختار گروه آموزشی و تجربیات طلبگی دانشجویان (Ghazi Tabatabai &Vaddahir, 2011: 180).
به اعتقاد تراسبی یکی از ابزارهای پر کردن شکاف میان علم اقتصاد و فرهنگ، مطرح نمودن رهیافتی برای بازنمایی پدیدههای فرهنگی است که ویژگیهای ذاتی این پدیدهها را طوری در بر میگیرد که هم در گفتمان اقتصادی و هم در گفتمان گستردهتر فرهنگی قابل درک است. وی معتقد است که چنین ابزاری به وسیله مفهوم سرمایه فرهنگی فراهم میشود (Trasbi, 2003: 67). ژرژ تومه معتقد است فرهنگ و جامعه با هم در تعامل هستند و فرهنگ هدایتکننده عملکرد افراد جامعه میباشد. با تغییر فرهنگ، میتوان رفتار مردم را تغییر داد اما فرهنگ هدایت کننده عملکرد افراد جامعه میباشد. یا تغییر فرهنگ، میتوان رفتار مردم را تغییر داد اما فرهنگ فقط یک عامل یا یک واژه و عبارت نیست، بلکه دنیای گستردهای است. فرهنگ متشکل ا عادات و آداب است، عاداتی که در طی زمان شکل گرفتهاند و مردم مطابق آنها رفتار میکنند (Tome, 2001: 50).
"فرهنگ هر جامعه از ویژگیهای اساسی آن جامعه است که هویت یک جامعه را مشخص میکند. به طور کلی فرهنگ شامل آداب و رسوم، اهداف، ارزشها و باورها است که سبک زندگی یک جامعه را مشخص میکند. فرهنگ، کلیت تامی از ویژگیهای معنوی، مادی، فکری و عاطفی است که یک جامعه یا گروه اجتماعی را مشخص میکند. فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در بر میگیرد بلکه شامل آیینهای زندگی، حقوق اساسی انسان، نظامهای ارزشی، سنتها و باورها نیز میشود" (UNESCO, 1997: 13).
فرهنگ هر جامعه در طول تاریخ آن جامعه شکل و تکامل مییابد و به مثابه میراث به آیندگان منتقل میشود. اگرچه فرهنگها نیز دستخوش تغییر و تحول میشوند اما تغییرات آن کند و تدریجی است. فرهنگ در رفتارها و ساختارها متجلی و در آنها ساری و جاری میشود و به همین جهت فرهنگ از ویژگیهای اساسی متمایز کننده و هویت بخش هر جامعه به شمار میرود.
"یادآوری این نکته حائز اهمیت است که تجلی و جریان فرهنگ در رفتارها و نهادهای جامعه بسیار طبیعی و بدون الزام و اجبار بیرونی صورت میگیرد. از این رو، اگر فرهنگ یک جامعه متعالی و دارای عناصر مثبت و پیش برنده باشد مسیر تعالی و پیشرفت آن جامعه هموار و حرکت در آن مسیر تسهیل میشود و همزمان در مقابل تغییرات اجتماعی نامناسب مقاومت میکند. بنابراین تاثیر فرهنگ در حوزههای مختلف اقتصادی و اجتماعی زندگی انسان بسیار زیاد و نافذ است. هر گونه تغییر اجتماعی و هر نوع سیاستگذاری اقتصادی یا اجتماعی بدون در نظر گرفتن عناصر فرهنگی جامعه بی فایده یا حداقل بسیار کم نتیجه خواهد بود. به همین دلیل امروزه در برنامههای توسعه اقتصادی و اجتماعی، عناصر فرهنگی بیش از پیش مورد توجه قرار میگیرد تا جایی که توسعه فرهنگی فراتر از توسعه اقتصادی و عامل پویایی و نوآوری تلقی میشود " (Dupuis, 1995: 23). از این رو، سرمایه فرهنگی فرد میتواند عاملی موثر در انتخاب شغل و گرایش افراد به مشاغل خاص باشد. بوردیو مقولههای علم و دانش را سرمایه فرهنگی میداند یعنی به عبارت دیگر سرمایه فرهنگی به «صورت هایی از دانش، مهارت ها، آموزش و مزایایی که هر فردی واجد آن است و به او اجازه میدهد که جایگاه بالاتری در جامعه کسب کند»، گفته میشود. از دیدگاه بوردیو، پدران به فرزندان خود (با انتقال نگرشها و معرفت هایی که در سیستم آموزشی جاری به موفقیت آنان کمک میکند) سرمایه فرهنگی میبخشند (Rohani, 2005: 14).
حال باید در این نکته دقیق شد که چرا سرمایه فرهنگی یک عامل تولیدکننده نابرابری است. گفته شد که سرمایه فرهنگی عبارت است مهارتها و شناختهایی که یک جامعه در اختیار فرد قرار میدهد. میدان اجتماعی فرصتهای برایری را برای همه اعضای آن جامعه فراهم میکند، لیکن تنها آنهایی میتوانند از این فرصتها سود ببرند که مهارت جذب این فرصتها را داشته باشند.از این حیث سرمایه فرهنگی یک متغیر مداخلهگر بسیار مهمی است هم در مواقعی که در توزیع منابع نابرابری وجود دارد یعنی بعنوان یک مغیر در بازتولید نابرابری اجتماعی دخالت دارد و هم در مواقعی که جامعه متقاضی برابری فرصتها و پاداشها است میتواند متغیر مداخلهگر مهمی باشد. بنابراین زمینهی خانوادگی و زمینه اجتماعی به طور مستقیم بر حصول سرمایه فرهنگی تأثیر دارند و سرمایه فرهنگی به طور مستقیم بر دستاوردهای علمی و شغلی تأثیر خواهد داشت. حتی بر خورداری از نظرها و عقاید شخصی نیز ثمره تحصیلات و مهارتهای اکتسابی است (Bourdieu, 2005: 83
با توجه به نظریهی بوردیو و سایر نظریهپردازان، که سرمایهی فرهنگی متشکل از سرمایهی فرهنگی تجسم یافته (حافظه، مهارتهای تجربی، مهارتهای رفتاری و معلومات کسب شده)، سرمایهی عینیت یافته (مصرف کالای فرهنگی، تملک کالای فرهنگی و علاقهمندی به هنر) و سرمایهی نهادینه شده (مدارک تحصیلی، مدارک حرفهای و مدارک کارایی که به اشتغال فرد اشاره دارند) است و همچنین این امر که زمینهی خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی فرد بر سرمایهی فرهنگیاش موثر است مدل مفهومی زیر طراحی و بر اساس آن فرضیههای پژوهش تدوین گردید.
مدل نظری
فرضیههای پژوهش
· سرمایه فرهنگی تجسم یافته بر اشتغال به کارهای دولتی اثر گذار است.
· سرمایه فرهنگی عینیت یافته بر اشتغال به کارهای دولتی اثر گذار است.
· سرمایه فرهنگی نهادینه شده بر اشتغال به کارهای دولتی اثر گذار است.
· سرمایه فرهنگی با تاثیر بر زمینهی خانوادگی افراد در اشتغال به کارهای دولتی تاثیر دارد.
· سرمایه فرهنگی با تاثیر بر زمینهی اجتماعی افراد در اشتغال به کارهای دولتی نقش دارد.
· سرمایه فرهنگی با تاثیر بر زمینهی اقتصادی افراد در اشتغال به کارهای دولتی نقش دارد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی و از نظر مسیر پژوهشی توصیفی قلمداد میشود. مطالعه در اين پژوهش در محيط و بافت طبيعي بدون دستکاري آزمايشي و انتخاب نمونه تصادفي از جامعهي پژوهش انجام شده و پژوهشگر پس از تدوين فرضيههاي خود و عملياتي کردن متغيرهاي برآمده از فرضيهها، ابزار خود را که يک پرسشنامهي پژوهشگر ساخته است، مدون نموده و آن را روي اعضاي نمونه اجرا نموده است.
جامعه آماري و حجم نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری مورد مطالعه: کلیهی افراد شاغل 20 تا 60 سال شهر تهران اعم از شاغل در بخش دولتی و غیردولتی (شرکتهای خصوصی) است که بر اساس سرشماری سال 1395 جمعیت بین 15 تا 55 سال برابر بوده است با 8،045،645 میلیون نفر و جمعیت شاغل در بخش دولتی بر اساس سرشماری سال 1397 برابر بوده است با 2،276،928 نفر بوده است، بر همین اساس نیمی از جمعیت 20 تا 60 سال (15 تا 55 سال در سال 1395) را جمعیت شاغل در بخش دولتی و غیردولتی (شرکتهای خصوصی) در نظر خواهیم گرفت که برابر با 4،000،000 میلیون نفر برآورد میشود.
حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 384 نفر انتخاب شدند و از روش نمونه گیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای استفاده شد.بدین صورت که ابتدا شهر تهران به 22 منطقه تقسیم شده و سپس بر اساس شرایط جغرافیایی 5 منطقه بطور تصادفی انتخاب شده و در هر منطقه نیز 3 اداره دولتی از بین ادارات منطقهای برق، آب، گاز و مخابرات، شهرداریهای منطقهای و ناحیهای، آموزش و پرورش منطقهای و مدارس دولتی و 3 شرکت خصوصی از بین شرکتهای غیر دولتی موجود در منطقه انتخاب و در هر اداره دولتی یا شرکت خصوصی بر اساس انتخاب نمونه تصادفی نظامند و لیست کارمندان بر اساس چینش الفبایی یک فرد شاغل انتخاب و پرسشنامههای مربوطه توسط این افراد تکمیل گردید.
در این پژوهش از پرسشنامهی ترکیبی استفاده شده است. بخش اول پرسشنامه برگرفته از پرسشنامهی سرمایه فرهنگی بوردیو است که بر حسب نیاز پرسشهایی از آن حذف و تعدادی به آن اضافه گردید و تعداد گویهها به 33 سوال افزایش پیدا کرد و بخش دوم پرسشنامه، پرسشنامهای پژوهشگر ساخته برای سنجش میزان گرایش افراد به کارهای دولتی و زمینههای خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی ساخته شد.
اعتبار پرسشنامه از طريق اعتبار محتوا، اعتبار سازه از طریق آزمون kmo (کیزر – میر – اولکین و آزمون بارتلت) و پايايي ابزار نیز از طريق روش آلفاي کرونباخ مشخص شده است.
جدول شمارهی 1: پرسشنامهی پژوهش
متغیر | تعریف عملیاتی | تعداد گویه | آلفا | KMO | CVR |
سرمایه فرهنگی | نمرهای که شرکت کنندگان از پرسشنامه تجدیدنظر شده سرمایه فرهنگی بوردیو با 3 شاخص سرمایه فرهنگی تجسم یافته، سرمایه فرهنگی عینیت یافته و سرمایه فرهنگی نهادی و ضابطهای کسب میکنند. | 13
| 0.843 | 0.578 | 0.878 |
گرایش به کارهای دولتی | میانگین نمرهای است که شرکتکنندگان از طریق پاسخ به پرسشنامهی پژوهشگر ساخته مبنی بر میزان علاقه و تلاش برای مشاغل دولتی، راهها و شرایط به دست آوردن شغل دولتی و امکانات و مزایای شغل دولتی کسب میکنند. | 27 | 0.785 | 0.671 | 0.890 |
زمینهی خانوادگی | میانگین نمرهای است که شرکتکنندگان از طریق پاسخ به پرسشنامهی پژوهشگر ساخته مبنی بر وضعیت مذهبی و بعد خانواده کسب میکنند. | 17 | 0.793 | 0.662 | 0.807 |
زمینهی اجتماعی | میانگین نمرهای است که شرکتکنندگان از طریق پاسخ به پرسشنامهی پژوهشگر ساخته مبنی بر پایگاه اجتماعی، روابط و مناسبات اجتماعی و رسانههای اجتماعی کسب میکنند. | 15 | 0.801 | 0.589 | 0.862 |
زمینهی اقتصادی | میانگین نمرهای است که شرکتکنندگان از طریق پاسخ به پرسشنامهی پژوهشگر ساخته مبنی بر وضعیت درآمدی، میزان داراییهای منقول و میزان پس انداز پولی کسب میکنند. | 3 | 0.863 | 0.570 | 0.888 |
روش تجزیه و تحلیل دادهها
با توجه به اينکه شرايط آزمون پارامتري – توزيع نورمال که از طريق نمونه گيري تصادفي، برابري واريانسها و نيز پيوسته بودن مقياس –مهيا بود، تحلیل مدل نظری پژوهش از با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون آماری رگرسیون خطی صورت گرفت.
یافتههای پژوهش
دادههای حاصل از این پژوهش با استفاده از روشهای تحلیل رگرسیون خطی و تحلیل مسیر مورد تحلیل قرار گرفتند که نتایج به دست آمده در خصوص فرضیههای ذکر شده در قالب جداول 1 تا 8 و نمودار شمارهی 1 آورده شدهاند:
جدول شمارهی 1: خلاصه مدل رگرسیون تاثیر سرمایه فرهنگی و متغیرهای زمینهای بر گرایش به مشاغل دولتی
مدل |
| مجموع ضرایب تعیین | درجه آزادی | میانگین ضرایب تعیین | F | سطح معنادار | ضریب همبستگی | مجذور R | ضریب تعیین | خطای استاندارد برآورد | ||
1 | رگرسیون | 50173994 | 6 | 836.332 | 6.393 | 0.000 | 0.304 | 0.092 | 0.078 | 11.438 | ||
| باقیمانده | 49320.629 | 377 | 130.824 |
|
|
|
|
|
| ||
| جمع | 54338.622 | 383 |
|
|
|
|
|
|
| ||
| a. پیش بینی (ثابت): سرمایه فرهنگی b. متغیر وابسته: گرایش به مشاغل دولتی | |||||||||||
مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیر سرمایه فرهنگی و متغیرهای زمینهای با گرایش به مشاغل دولتی، 0.304 میباشد که نشان میدهد بین متغیر متغیر سرمایه فرهنگی و متغیرهای زمینهای با گرایش به مشاغل دولتی همبستگی وجود دارد. همچنین، با توجه به معنی داری مقدار آزمون F (6.393) در سطح خطای کوچکتر از 0.05، میتوان نتیجه گرفت که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از متغیر سرمایه فرهنگی و متغیرهای زمینهای با گرایش به مشاغل دولتی مدل نسبتا خوبی است.
جدول شمارهی 2: ضرایب تاثیر گذاری متغیر سرمایه سرمایه فرهنگی و متغیرهای زمینهای بر گرایش به مشاغل دولتی | ||||||
|
| ضرایب غیر استاندارد | استاندارد | |||
مدل |
| B | Std. Error | Beta | t | Sig |
1 | (ثابت) | 29.632 | 7.661 |
| 3.868 | 0.000 |
| تجسم یافته | 0.030- | 0.125 | 0.022- | 0.241- | 0.810 |
| عینیت یافته | 0.185 | 0.377 | 0.045 | 0.492 | 0.623 |
| نهادی | 0.223 | 0.077 | 0.152 | 2.897 | 0.004 |
| زمینه خانوادگی | 0.103- | 0.140 | 0.056- | 0.732- | 0.464 |
| زمینه اقتصادی | 0.164- | 0.130 | 0.091- | 1.257- | 0.210 |
| زمینه اجتماعی | 0.666 | 0.146 | 0.272 | 4.567 | 0.000 |
a. متغیر وابسته: گرایش به مشاغل دولتی | ||||||
متغیرهای سرمایه فرهنگی نهادینه شده و زمینه اجتماعی به ترتیب با ضریب تاثیر 0.152 و 0.272 بر روی متغیر گرایش به مشاغل دولتی تاثیر مستقیم داشته است. همچنین، سرمایه فرهنگی تجسم یافته، زمینه خانوادگی و زمینه اقتصادی به ترتیب با ضریب تاثیر 0.022-، 0.056- و 0.091- بر گرایش به مشاغل دولتی اثرگذاری معنی داری ندارند، اما اگر اثرگذاری در نظر گرفته شود این اثرگذاری معکوس است. سرمایه فرهنگی عینیت یافته نیز با ضریت تاثیر 0.045 اثر معنی داری بر گرایش به کارهای دولتی ندارد اما اگر این تاثیرگذاری در نظر گرفته شود این تاثیر مستقیم است.
جدول شمارهی 3: خلاصه مدل رگرسیون تاثیر سرمایه فرهنگی بر زمینه خانوادگی
مدل |
| مجموع ضرایب تعیین | درجه آزادی | میانگین ضرایب تعیین | F | سطح معنادار | ضریب همبستگی | مجذور R | ضریب تعیین | خطای استاندارد برآورد | ||
1 | رگرسیون | 4092.437 | 3 | 1364.146 | 20.519 | 0.000 | 0.373 | 0.139 | 0.133 | 8.154 | ||
| باقیمانده | 25263.373 | 380 | 66.483 |
|
|
|
|
|
| ||
| جمع | 29355.810 | 383 |
|
|
|
|
|
|
| ||
| a. پیش بینی (ثابت): سرمایه فرهنگی b. متغیر وابسته: زمینه خانوادگی | |||||||||||
مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه خانوادگی، 0.133 میباشد که نشان میدهد بین متغیر متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه خانوادگی همبستگی وجود دارد. همچنین، با توجه به معنی داری مقدار آزمون F (20.519) در سطح خطای کوچکتر از 0.05، میتوان نتیجه گرفت که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه خانوادگی مدل نسبتا خوبی است.
جدول شمارهی 4: ضرایب تاثیرگذاری سرمایه فرهنگی بر زمینهی خانوادگی | ||||||
|
| ضرایب غیر استاندارد | استاندارد | |||
مدل |
| B | Std. Error | Beta | t | Sig |
1 | (ثابت) | 40.584 | 3.483 |
| 11.651 | 0.000 |
| تجسم یافته | 0.686 | 0.093 | 0.508 | 7.363 | 0.000 |
| عینیت یافته | 0.221- | 0.091 | 0.167- | 2.438- | 0.015 |
| نهادی | 0.321- | 0.100 | 0.178- | 3.218- | 0.001 |
a. متغیر وابسته: زمینه خانوادگی | ||||||
متغیرهای سرمایه فرهنگی عینیت یافته و نهادینه شده به ترتیب با ضریب تاثیر 0.167- و 0.178- بر زمینه خانوادگی اثرگذاری معکوس دارند و سرمایه فرهنگی تجسم یافته با ضریب تاثیر 0.508 بر روی متغیر زمینه خانوادگی تاثیر مستقیم داشته است.
جدول شمارهی 5: خلاصه مدل رگرسیون تاثیر سرمایه فرهنگی بر زمینه اقتصادی
مدل |
| مجموع ضرایب تعیین | درجه آزادی | میانگین ضرایب تعیین | F | سطح معنادار | ضریب همبستگی | مجذور R | ضریب تعیین | خطای استاندارد برآورد | ||
1 | رگرسیون | 368.064 | 3 | 122.688 | 16.592 | 0.000 | 0.340 | 0.116 | 0.109 | 2.719 | ||
| باقیمانده | 2809.933 | 380 | 7.395 |
|
|
|
|
|
| ||
| جمع | 3177.997 | 383 |
|
|
|
|
|
|
| ||
| a. پیش بینی (ثابت): سرمایه فرهنگی b. متغیر وابسته: زمینه اقتصادی | |||||||||||
مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اقتصادی ، 0.109 میباشد که نشان میدهد بین متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اقتصادی همبستگی وجود دارد. همچنین، با توجه به معنی داری مقدار آزمون F (16.592) در سطح خطای کوچکتر از 0.05، میتوان نتیجه گرفت که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اقتصادی مدل نسبتا خوبی است.
جدول شمارهی 6: ضرایب تاثیرگذاری سرمایه فرهنگی بر زمینهی اقتصادی | ||||||
|
| ضرایب غیر استاندارد | استاندارد | |||
مدل |
| B | Std. Error | Beta | t | Sig |
1 | (ثابت) | 5.734 | 1.162 |
| 4.936 | 0.000 |
| تجسم یافته | 0.189 | 0.031 | 0.425 | 6.073 | 0.000 |
| عینیت یافته | 0.028- | 0.030 | 0.065- | 0.939- | 0.348 |
| نهادی | 0.106- | 0.033 | 0.179- | 3.178- | 0.002 |
a. متغیر وابسته: زمینه اقتصادی | ||||||
متغیر سرمایه فرهنگی نهادینه شده با ضریب تاثیر و 0.179- بر زمینه اقتصادی اثرگذاری معکوس دارد و سرمایه فرهنگی تجسم یافته با ضریب تاثیر 0.425 بر روی متغیر زمینه اقتصادی تاثیر مستقیم داشته است. اما، سرمایه فرهنگی عینیت یافته با ضریب تاثیر 0.065- بر زمینه اقتصادی تاثیری ندارد اما اگر بخواهیم ضریب تاثیر را بپذیریم این اثرگذاری معکوس است.
جدول شمارهی 7: خلاصه مدل رگرسیون تاثیر سرمایه فرهنگی بر زمینه اجتماعی
مدل |
| مجموع ضرایب تعیین | درجه آزادی | میانگین ضرایب تعیین | F | سطح معنادار | ضریب همبستگی | مجذور R | ضریب تعیین | خطای استاندارد برآورد | |
1 | رگرسیون | 2620.149 | 3 | 873.383 | 14.651 | 0.000 | 0.322 | 104 | 0.097 | 7.721 | |
| باقیمانده | 22652.507 | 380 | 56.612 |
|
|
|
|
|
| |
| جمع | 25272.565 | 383 |
|
|
|
|
|
|
| |
| a. پیش بینی (ثابت): سرمایه فرهنگی b. متغیر وابسته: زمینه اجتماعی | ||||||||||
مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اجتماعی، 0.097 میباشد که نشان میدهد بین متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اجتماعی همبستگی وجود دارد. همچنین، با توجه به معنی داری مقدار آزمون F (14.651) در سطح خطای کوچکتر از 0.05، میتوان نتیجه گرفت که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از متغیر سرمایه فرهنگی و زمینه اجتماعی مدل نسبتا خوبی است.
جدول شمارهی 8: ضرایب تاثیرگذاری سرمایه فرهنگی بر زمینهی اجتماعی | ||||||
|
| ضرایب غیر استاندارد | استاندارد | |||
مدل |
| B | Std. Error | Beta | t | Sig |
1 | (ثابت) | 61.232 | 3.298 |
| 18.564 | 0.000 |
| تجسم یافته | 0.089- | 0.088 | 0.071- | 1.013- | 0.312 |
| عینیت یافته | 0.247 | 0.086 | 0.201 | 2.869 | 0.004 |
| نهادی | 0.378 | 0.095 | 0.226 | 4.002 | 0.000 |
a. متغیر وابسته: زمینه اجتماعی | ||||||
متغیرهای سرمایه فرهنگی عینیت یافته و نهادینه شده به ترتیب با ضریب تاثیر 0.201 و 0.226 بر روی متغیر زمینه اجتماعی تاثیر مستقیم داشته است. اما، سرمایه فرهنگی تجسم یافته با ضریب تاثیر 0.071- بر زمینه اجتماعی تاثیر معنی داری ندارد اما اگر اثرگذاری را بپذیریم این اثرگذاری معکوس است.
تحلیل مسیر
در این بخش با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل نتایج رگرسیونی و با توجه به ضریبهای بتای مشخص شده در نمودار فوق میتوان اثرهای مستقیم و غیرمستقیم هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته را محاسبه نمود. جدولهای شمارههای 9 تا 11 نحوهی محاسبهی اثرهای غیرمستقیم مربوط به هر متغیر و جمع آنها با همدیگر و نیز با اثر مستقیم رسیدن به اثر کل هر متغیر بر متغیر اصلی وابسته را نشان میدهند.
نوع اثر | مسیر | میزان اثر بر اساس ضریب های بتا |
مستقیم | گرایش به مشاغل دولتی è سرمایه فرهنگی تجسم یافته گرایش به مشاغل دولتی è سرمایه فرهنگی عینیت یافته گرایش به مشاغل دولتی è سرمایه فرهنگی نهادینه شده گرایش به مشاغل دولتی è زمینه خانوادگی گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اقتصادی گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اجتماعی | 0.022- 0.045 0.152 0.056- 0.091- 0.272 |
غیر مستقیم | گرایش به مشاغل دولتی è زمینه خانوادگی è سرمایه فرهنگی تجسم یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه خانوادگی è سرمایه فرهنگی عینیت یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه خانوادگی è سرمایه فرهنگی نهادینه شده گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اقتصادی è سرمایه فرهنگی تجسم یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اقتصادی è سرمایه فرهنگی عینیت یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اقتصادی è سرمایه فرهنگی نهادینه شده گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اجتماعی è سرمایه فرهنگی تجسم یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اجتماعی è سرمایه فرهنگی عینیت یافته گرایش به مشاغل دولتی è زمینه اجتماعی è سرمایه فرهنگی نهادینه شده | 0.056-× 0.508 0.056-×0.167- 0.056-×0.178- 0.091-×0.425 0.091-×0.060- 0.091-×0.179- 0.272×0.071- 0.272×0.201 0.272×0.226 |
مجموع اثرهای مستقیم و غیر مستقیم | 0.4101588 | |
جدول شمارهی 10: مجموع اثرهای مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل بر کششها و رانشهای جنسی | |||
متغیر مستقل | اثرهای غیر مستقیم | اثرهای مستقیم | مجمع اثرهای مستقیم و غیر مستقیم |
تجسم یافته | 0.0121582- | 0.022- | 0.0098418- |
عینیت یافته | 0.069484 | 0.045 | 0.114484 |
نهادی | 0.0876689 | 0.152 | 0.2396689 |
زمینه خانوادگی | - | 0.056- | 0.056- |
زمینه اقتصادی | - | 0.091- | 0.091- |
زمینه اجتماعی | - | 0.272 | 0.0272 |
سپس متغیرهای مستقل را بر اساس مجموع ضرایب اثرهای مستقیم و غیر مستقیمی که بر گرایش به مشاغل دولتی دارند اولویت بندی میکنیم که نتایج آن در جدول شمارهی 4-35 آمده است.
متغیر مستقل | مجمع اثرهای مستقیم و غیرمستقیم | اولویت |
نهادی | 0.2396689 | اول |
عینیت یافته | 0.114484 | دوم |
زمینه اقتصادی | 0.091- | سوم |
زمینه خانوادگی | 0.056- | چهارم |
زمینه اجتماعی | 0.0272 | پنجم |
تجسم یافته | 0.0098418- | ششم |
بر اساس نتایج جدول شمارهی 11 اولویت بندی متغیرهای موثر بر گرایش بدین قرار است:
سرمایه فرهنگی نهادی در اولویت اول، سرمایه فرهنگی عینیت یافته در اولویت دوم، زمینهی اقتصادی در اولویت سوم، زمینهی خانوادگی در اولویت چهارم، زمینهی اجتماعی در اولویت پنجم و سرمایهی فرهنگی تجسم یافته در اولویت ششم قرار گرفته است. بنابراین میتوان گفت که سرمایهی فرهنگی نهادی و عینیت یافته اثرات مستقیم و غیر مستقیم بیشتری بر گرایش به مشاغل دولتی دارند.
بحث و نتیجه گیری
بنابر نتایج به دست آمده سرمایهی فرهنگی بر گرایش به مشاغل دولتی تاثیرگذار است. این امر نشان میدهد که داشتن سرمایهی فرهنگی در افراد گرایش آنها را به مشاغل دولتی افزایش میدهد. بنابراین، میتوان گفت که سرمایه فرهنگی دانشی است که افراد را قادر به تفسیر رمزهای فرهنگی گوناگون میکند. از نظر بوردیو سرمایه فرهنگی به مفهوم فرهنگی است که از نظر اجتماعی همانند سرمایه عمل میکند. از این منظر سرمایه فرهنگی به مثابه مهارتها و ویژگیهایی است که فرد در فرایند جامعهپذیری، بهویژه از طریق خانواده و مدرسه، کسب میکند. در واقع، اصطلاح سرمایه فرهنگی بوردیو به داراییهای اجتماعی غیر مالی، مثلا پرورشی یا ذهنی، اشاره دارد که، ورای ابزارهای اقتصادی، تحرک اجتماعی را ارتقا میبخشند. این داراییهای غیر مالی حاوی دانشی تربیتی، اجتماعی، و ذهنی است که، در خانوادههای غیر مرفه اما بسیار تربیت یافته و برخوردار از افکار و ذهنیتهای پیچیده، برای کودکان تدراک داده میشود. چنین کودکانی اغلب فرزندان هنرمندان، نویسندگان، معلمان، مدیران کل، و اساتید تحصیل کرده هستند، و بهرغم درآمد خانودگی متوسط، اجتماعی و تحصیلی فهمیده محسوب میشوند. این وضعیت با فراهم آوردن امکان دسترسی این کودکان به مدارس و دانشگاههای خصوصی برگزیده تشدید میشود. به بیان دیگر، مفهوم سرمایه فرهنگی به نقشی اشاره دارد که انواع متمایز سلایق، دانشها، و تواناییهای فرهنگی، در رابطه با فرایندهای تکوین طبقه در جوامع معاصر، بازی میکنند. همچنین، بر اساس نظر رضوانیفر (Rezvanifar, 2016)، در ذهن و اندیشه بخش قابل توجهی از جوانان، اشتغال به معنای نشستن بر روی صندلی در ادارات دولتی، نیمه دولتی یا خصوصی معنا پیدا میکند. در واقع نگاه جامعه و خانوادهها به اشتغال فرزندانشان اینگونه است که آنها را در مسیری قرار دهند که در مشاغل دولتی استخدام شوند. این امر میتواند به دلیل وجود ناامنیها و مخاطرات اشتغال افراد در بخش خصوصی است، بنابراین در سالهای اخیر در کشور جوانان و خانوادههایشان گرایش فراوانی پیدا کردهاند که به سمت مشاغل دولتی روی بیاورند. بنابراین، بر اساس نظریهی سرمایهی فرهنگی بوردیو که بیان میکند خانوادهها سعی بر آن دارند میزان سرمایهی فرهنگی فرزندانشان را از طریق کسب علم و فرهنگ بالا ببرند و بر اساس نظر رضوانیفر خانوادهها سعی بر آن دارند که فرزندانشان را به سمت مشاغل دولتی سوق دهند. بنابراین، این امر که در این پژوهش مشخص گردید که سرمایهی فرهنگی با توجه به زمینهی خانوادگی و اقتصادی بر گرایش به مشاغل دولتی نقش دارد را توجیهپذیر میکند زیرا خانوادهها با فراهم کردن هزینههای تحصیلی فرزندانشان در مدارس و دانشگاهها سعی بر آن دارند تا فرزندانشان در سطح تحصیلی ارتقا یابند و بر همین اساس بتوانند در مشاغل دولتی مشغول به کار شوند. که این امر از طریق بالا بردن سطح تحصیلات و علم آنها است که همان سرمایهی فرهنگی عینیت یافته است و بررسی مولفههای سرمایهی فرهنگی مشخص گردید که افراد دارای سرمایهی فرهنگی نهادینه شده بالا گرایش بیشتری به مشاغل دولتی دارند و سرمایههای فرهنگی تجسم یافته و عینیت یافته نقشی در گرایش به مشاغل دولتی ندارند. این امر نیز نشان میدهد که افراد با سرمایهی فرهنگی عینیت یافته بالا گرایش و تمایل بیشتری به اشتغال در مشاغل دولتی دارند زیرا سرمایهی فرهنگی نهادینه شده که همان داشتن مدارک تحصیلی و حرفهای است عاملی است که فرد را به سمت اشتغال در مشاغل دولتی و ثابت سوق میدهد. این امر از اینجا نشات میگیرد که افراد زمانی که به سطح بالای تحصیلات میرسند تمایل دارند تا در شغلهای ثابت با درآمد ثابت مشغول شوند و آیندهی تضمینیای را برای خود رغم زنند. بنابر نظر بوردیو که بیان میکند سرمایه فرهنگی نهادینه شده همچون صلاحیتهای تحصیلی که در قالب مدارک و مدارج تحصیلی نمود عینی پیدا میکنند و به دارنده آنها هم از نظر قانونی و هم از نظر عرفی ارزش اجتماعی و تعریف شده میدهد، دارا بودن سرمایهی فرهنگی عینیت یافته و مدارک تحصیلی بالا افراد را به سمت ثبات سوق میدهد و مشاغل دولتی با توجه به دائمی بودن شغل و درآمد ثابت برای افراد به منزلهی ثبات میباشد.
سرمایه فرهنگی نهادینه شده تبدیل فرهنگ شخصی به عناوین و مدارکی تحصیلی است که از نظر اجتماعی تایید شدهاند. بوردیو این سرمایه را به نوعی با القاب اشرافیت مقایسه میکند. این سرمایه فرهنگی، به کمک ضابطه اجتماعی و نمادین، برای افراد موفقیت کسب میکند، مانند مدرک تحصیلی، تصدیق، حرفه، و کار. این سرمایه قابلیت واگذاری و انتقال ندارد و به دست آوردن آن توسط فرد به شرایط معینی بستگی دارد. مثلا به صورت عنوانهای تحصیلی و گواهینامههای واقعی متجلی می شود که به صاحب خود، در کنار حقوق تضمین شده توسط دولت، ارزش قراردادی و ثابت اعطا میکند (Champagne, 2008: 25). این مفهوم بیشترین نقش بارز خود را در بازار کار ایفا میکند و آنجاست که سرمایه فرهنگی میتواند تحت اندازهگیریهای کمی و کیفی قرار گیرد. بنابراین، در تعریف ضمنی مدرک تحصیلی، که صلاحیت خاصی را به طور رسمی تضمین میکند، ضمانت برخورداری از«فرهنگ عمومی» نهفته است که گسترده آن متناسب با وجهه مدرک مذکور است. با این حال، هیچ ضمانت واقعی برای آنچه رسما تضمین میشود، یعنی موثق بودن این ضمانت، نمیتوان یافت (Bourdieu, 2011: 53). اینگونه میتوان چرایی همبستگی نزدیک مدارک تحصیلی با آن دسته از اعمال فرهنگی که در مدارس تعلیم داده میشوند، و هرگز به صراحت از کسی خواسته نمیشوند، را تبیین کرد؛ با این همه، این واقعیت، که مدارک تحصیلی به مثابه شرط ورود به جهان فرهنگ مشروع عمل میکنند، را نمیتوان، بدون توجه به دیگر تاثیرات نظام آموزشی، همچون تقویت عملکرد خانواده بورژوایی از طریق القای فرهنگ مشروع، که پنهانتر است، کاملا تبیین کرد. به بیان دیگر، از مجرای مدرک تحصیلی، شرایط وجودی معینی برگزیده و مشخص میشود (Bourdieu, 2011: 57).
علاوهبر این، بوردیو بر این نظر است که اشیاء می توانند به مثابه شکلی از سرمایه فرهنگی عمل کنند، تا آنجا که استفاده و بهرهگیری از آنها، از پیش و تا میزان معینی، به مثابه سرمایه فرهنگی درونی شده پذیرفته شده باشد. مثلا یک فلسفهی شکلی از سرمایه فرهنگی«عینیتیافته» است، زیرا مستلزم آموزش فرد برای درک آن است. در خاتمه باید گفت سرمایه فرهنگی در جوامع برخوردار از نظام تعلیم و تربیت رسمی به شکل«نهادینه شده» وجود دارد. هنگامی که مدرسه کفایت و مهارتهای افراد را از طریق صدور استوارنامهها گواهی میکند سرمایه فرهنگی درونی شده ارزش عینی به خود میگیرد. از این رو، افراد دارای گواهینامههای تحصیلی مشابه از ارزش هم ارزی در بازار کار برخوردارند. در نتیجه، درجات آموزشی را میتوان شکل متمایزی از سرمایه بازار کار برخوردارند. در نتیجه، درجات آموزشی را میتوان شکل متمایزی از سرمایه فرهنگی تعبیر کرد. از منظر بوردیو، نهادینهسازی کارکردی، که برای سرمایه فرهنگی انجام میشود، مشابه آن چیزی است که به وسیله پول درباره سرمایه اقتصادی صورت میگیرد (Bourdieu, 1979).
براساس موارد فوق بوردیو این بحث را مطرح میکند که سرمایه فرهنگی و گرایشهای ارثی خانوادگی، فراتر و ماورای عوامل اقتصادی، به نحو بنیادی برای موفقیت در مدرسه مهم هستند (Bourdiue, Passeron, 1964). از همین رو، به نحو قاطعانهای مفاهیم سنتی و جامعهشناختی فرهنگ را در هم میشکند و تاکید دارد که فرهنگ در بسیاری از اموالی، که ویژگی سرمایه اقتصادی دارند، سهیم است. او بر این مفهوم اصرار دارد که«عادات و گرایشهای» فرهنگی منبعی توانا برای ایجاد منافع هستند و به وسیله افراد و گروههای بالقوه موضوع «انحصارگری» قرار میگیرند و تحت شرایط مناسب میتوانند از نسلی بهنسل بعد انتقال یابند (Bourdieu, 1979). در نتیجه، این امر که سرمایهی فرهنگی با توجه به زمینهی اقتصادی و اجتماعی بر گرایش به مشاغل دولتی تاثیرگذار است تبیین میگردد.
همچنین، نتایج به دست آمده از این پژوهش با نتایج پژوهشهای عصاره و رضایی (Osareh, Rezaei, 2016)، نقدی، طاهری نیا، پاک سرشت، عیسی زاده (Naqdi, Taherinia, Pakseresht, Isazadeh, 2014)، وزیری (Vaziri, 2013)، ندری ابیانه (Nadri Abyan, 2005) و مارسن (Marcén, 2014) که نشان دادند فرهنگ و سرمایهی فرهنگی بر اشتغال افراد تاثیرگذار است همخوانی اندکی دارد. البته باید این مورد ذکر گردد که پژوهشی مشابه با پژوهش فوق انجام نگردیده است تا بتوان نتایج این پژوهش را با آن مقایسه و به جامعه تعمیم داد. با این حال، نتایج پژوهشهای پیشین حاکی از این است که فرهنگ افراد و سرمایهی فرهنگی آنها بر اشتغال آنها اثرگذار است و موردی که در این پزوهش نیز مشخص گردید این بود که سرمایه فرهنگی نهادینه شده بر گرایش به مشاغل دولتی تاثیرگذار است که این نشان دهنده این امر است که افراد دارای تحصیلات و دانش لازم گرایش بیشتری به مشاغل دولتی دارند زیرا این افراد بر این باورند که با دانش خود شاید بتوانند تغییری در سیستم دولتی به وجود آورند. همچنین سرمایه فرهنگی با تاثیرگذاری بر زمینههای خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی نیز نشان داد که وجود سرمایه فرهنگی میتواند تغییرات لازمی را در وضعیت خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی فرد به وجود آورد و در نتیجه آنها تمایل به مشاغل خاصی از جمله مشاغل دولتی داشته باشند.
منابع
Azamazadeh, M. (2000). Database incompatibility, PhD thesis in Sociology, Shahid Tarbiat Modares University.
Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital، in J. G. Richardson̒ s Handbook for Theory and Research for Sociology of Education.
Bourdieu, p. (2005). Theory of action, practical reasons and rational choice, translated by Morteza Mardiha, Tehran: Naghsh-o-Negar Publications.
Bourdieu, P. (2011). Distinction, translated by Hassan Chavoshian, Tehran: Third.
Bourdiue, P. (1979). Led usages Sociaux de la Science, Paris: INRA.
Bourdiue, P., Passeron, J. C. (1964). Les Heritiers: les etudiants et la Culture, Paris: Minuit.
Champagne, P. (2008). Les Essentiels Milan: Pierre Bourdieu, Toulouse: Milan.
Dupuis, X. (1995). Culture and Development, translated by Fatemeh Farahani and Abdolhamid Zarrin Ghalam, Tehran: UNESCO Commission Publications in Iran.
Ghazi Tabatabai, M., Vaddahir, A. .(2011) Normative and ethical bias in academic research: A comparative study of affairs related to graduate students of Iranian universities, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tabriz, No. 180 and 181: 178-226.
Giddens, A. (1997). Sociology. Translation: Manouchehr, Saburi. Tehran: Ney Publishing.
Marcén, M. (2014). The role of culture on self-employment, Economic Modelling, Volume 44, Supplement 1, 2014, Pages S20-S32
Mehranfar, p. (2005). Investigating the employment methods of university graduates and job seekers in cooperatives. Proceedings of the First National Conference on Cooperation, Employment and Development, Yazd University, May 2005.
Ministry of Cooperatives. (2011). Unemployment rate statistics. Statistics and Information Office.
Nadri Abyan, F.(2005). Women, Employment and Culture, Reflection of Thought, No. 61.
Naqdi, A,. Taherinia, A,. Pakseresht, S,. Isazadeh, S. (2014). Investigating the Role of Cultural and Social Capital in Entering the Informal Employment Sector (Case Study: Apprenticeship Mechanics Student in Hamadan), Social Studies and Research in Iran, Volume 3, Number 1 (9 in a row).
Osareh, A,. Rezaei, L. (2015). The Role of Culture in Employment and Course Selection in Secondary School, Sixth International Conference on Psychology and Social Sciences, Tehran, Mehr Ishraq Conference,
Rezvanifar, Hamid (2016). The reason for the tendency of young people to have trouble-free jobs / The scourge of the field of employment of educated youth, Family Media Literacy Information Database, online, http://shabnamha.ir/news/
Ritzer, J .; (1995). Sociological theories in the contemporary era, translated by Mohsen Thalasi, Tehran: Scientific Publications.
Rohani, H. (2005). An Introduction to the Theory of Cultural Capital, Cultural Strategy Quarterly, Year 18, No. 53.
Sadr Nabavi, R. (1991). A few speeches in the sociology of work and occupation based on the work of women in the home and business, Mashhad: Bastan.
Tome, G. (2001). Cultural Development and Environment, Translator: Sharapour, First Edition, Ghazal Publishing (Open).
Trasbi, d. (2003). Economics and Culture, translated by Kazem Farhadi, Tehran: Nashr-e Ney, first edition.
UNESCO (1997). Culture and Development (Anthropological Approach to Development), translated by Nematollah Fazeli and Mohammad Fazeli, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Vaziri, N. (2013). Investigating the Role of Socio-Cultural and Economic Capital on Women's Employment Rates in Tehran, M.Sc. Thesis, Islamic Azad University - Islamic Azad University, Central Tehran Branch - Faculty of Psychology and Educational Sciences.
Sociological explanation of the function of cultural capital in the tendency of individuals to government work according to the context of economic, family and social factors
The aim of this study was to investigate the role of cultural capital in the tendency to government work with respect to economic, family and social contexts. The method of the present study is descriptive and the study population was 384 employees working in government and non-government sectors in Tehran who were selected based on multi-stage cluster sampling. The questionnaire used in this study is a combined questionnaire, the first part of which consists of the Bourdieu Cultural Capital Questionnaire (revised based on the research) and the second part of the researcher-made questionnaire oriented towards government jobs and family, economic and social fields. Findings obtained from research questionnaires were analyzed by Amos software. The results showed that family and social context have a positive and significant effect on cultural capital. Social context and cultural capital have a positive and significant effect on the tendency to government work. However, family background and economic background do not affect the tendency to government work and economic background does not affect cultural capital.
Keywords: Cultural Capital - Tendency to Government Work - Economic Background - Family Background - Social Background