Manuscript ID : 140303081121071 Visit : 97 Page: 18 - 33

Article Type: Original Research

Assessing the feasibility of the intellectual paradigm of desirable urban social anarchism in Iran (Case study: Eslamshahr city)

Subject Areas :

فاطمه ادیبی سعدی نژاد ¹ , fatemeh mehri ²

1 - جغرافیاو برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
2 - جغرافیاو برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

Received: 2024-04-20 Accepted : 2024-06-15 Published : 2024-08-21

Keywords: Paradigm, structural-interpretive analysis, anarchism, social anarchism Eslamshahr city,

Abstract :

Introduction: Ideal and healthy social anarchism, as an intellectual and social movement, seeks to create societies without domination and hierarchy, which are based on the principles of cooperation, solidarity, and social justice. Objectives: This article has tried to identify and cluster the factors affecting the realization of social anarchism in ،Eslamshahr city from the point of view of ideal and healthy social anarchism with structural-interpretive method. Methods: The research method is descriptive-analytical. In order to identify factors, content analysis method was used. The data collection tool is in the form of interviews and questionnaires. The relationships between the factors affecting the desired social anarchism in the city of Eslamshahr from the point of view of ideal and healthy social anarchism have been determined and analyzed in an integrated manner using a new analytical methodology under the title Interpretive Structural Modeling (ISM). Results and Discussion: In terms of the general analysis of the system environment, the findings showed that all the factors affecting the realization of desirable social anarchism in the city of ،Eslamshahr from the point of view of ideal and healthy social anarchism were placed in the group of dependent factors that have the power of influence and dependence. Conclusion: The results indicate that the factors of attention to social justice in the city, promotion of unity and social cohesion and democratic participation of the people have the most impact with the power of influence of 10. It acts as an effective factor on the realization of desirable social anarchism in the city of Eslamshahr, which has the most power of influence and acts as the foundation stone of the model. Conclusion: The results indicate that the factors of attention to social justice in the city, promotion of unity and social cohesion and democratic participation of the people have the most impact with the power of influence of 10. It acts as an effective factor on the realization of desirable social anarchism in the city of Eslamshahr, which has the most power of influence and acts as the foundation stone of the model.

References:

اکبری، مجید، طاهرپور، فاطمه، بوستان احمدی وحید، و فولادی، عاطفه. (1399). مدل‌سازی ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با رویکرد آینده پژوهی. گردشگری و توسعه، 9(4)، 285-296. https://doi: 10.22034/jtd.2019.194595.1783
حیدری، محمدتقی، رحمانی، مریم، طهماسبی مقدم، حسین و محرمی، سهید. (1401). تحلیلی بر پایداری زیست‌محیطی و بازتولیدکیفیت فضای شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان). نشریه انسان و محیط زیست، 20(3)، 36-17. https://journals.srbiau.ac.ir/article_16946.html
خواجه نبی، فهیمه. (1395). بررسی و تحلیل دیدگاه های و نظریات آنارشیستی در تفکرات جغرافیایی،کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، شیراز. https://civilica.com/doc/516844
رحیمی، حجت اله، رحیمی، حسن. (1401). دلوز و نظریه برنامه‌‌ریزی معاصر: نه دولت و نه آنارشیسم سنتی. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 15(38)، 246-235. 235-246. https://doi: 10.22034/aaud.2022.220148.2133
سقایی، مهدی. (1383). آنارشیم و تفکرات جغرافیایی (چشم اندازی از بیرون)، رشد آموزش جغرافیا، زمستان، 1383، شماره 69، 10-16.
شكويي، حسين (1395). انديشه¬هاي نو در فلسفه جغرافيا، انتشارات گيتاشناسي
عبودیت، مریم. (1392). تلفیق دیدگاه های آنارشیسم وفوتوریستم درشکل گیری شهرپایدار،کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز. https://civilica.com/doc/274033
علویان، مرتضی، قاسمی، ابوالفضل، رحمانی, مریم. (1401). موانع تحقق پارادایم حکمرانی خوب شهری در ایران. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 9(31)، 199-228. https://doi: 10.22080/usfs.2022.22830.2219
مقدم، شهرزاد،1402،تحلیل پیامدهای مکاتب فکری و فلسفی در شهرها و روابط انسانی،نوزدهمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،شیروان،https://civilica.com/doc/1791395
نخعی، مهدیه و نوروزی ثانی، پرویز. (1393). اهمیت مکتب جغرافیایی آنارشیسم اجتماعی و تحقق آن در طبیعت انسانی،کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم. https://civilica.com/doc/300690
References
Akbari, M., Taherpoor, F., Boustan Ahmadi, V., & Foladi, A. (2020). Structural-Interpretive Modeling of Factors Affecting the Development of Religious Tourism in Iran by Future Research Approach. Journal of Tourism and Development, 9(4), 285-296. (In Persian) https://doi: 10.22034/jtd.2019.194595.1783
Bookchin, M. (2021). The Ecology of Freedom: The Emergence and Dissolution of Hierarchy. AK Press.
Cohen, B. (2006). Urbanization in developing countries: Current trends, future projections, and key challenges for sustainability. *Technology in Society*, 28(1-2), 63-80.
Graeber, D. (2004). Fragments of an Anarchist Anthropology. Prickly Paradigm Press.
Kropotkin, P. (2009). Mutual Aid: A Factor of Evolution. Dover Publications.
Marshall, P. (2009). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. PM Press.
Rahimi, H., & Rahimi, H. (2022). Deleuze and Contemporary Planning Theory: Neither State nor Traditional Anarchism. Armanshahr Architecture & Urban Development, 15(38), 235-246. doi: 10.22034/aaud.2022.220148.2133. (In Persian)
Ward, C. (2004). Anarchism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.

Full-Text:

ORIGINAL RESEARCH PAPER

Journal Organization of Space Economy

journal homepage: https://sanad.iau.ir/journal/jose

Assessing the feasibility of the intellectual paradigm of desirable urban social anarchism in Iran (Case study: Eslamshahr city)

Fatemeh Adibi Sadinezhad 1* And Fatemeh Mehri 2

1. Associate Professor Department of Geography and Urban Planning, Eslamshahr Branch, Islamic Azad university, Eslamshahr, Iran

2. PhD student, Department of Geography and Urban Planning, Eslamshahr Branch, Islamic Azad university, Eslamshahr, Iran

* Corresponding Author: Fatemeh Adibi Sadinezhad

Email: geo_adibi@yahoo.com

ARTICLE INFO

EXTENDED ABSTRACT

History Article: Received:

20 April 2024

Revised:

15 June 2024

Accepted:

15 July 2024

Introduction And Objectives: In today's world, the concept of social anarchism is one of the key and important topics in social and thought discussions. Social anarchism, as an intellectual and social movement based on the ideology of opposition to any powerful and domineering institution, refers to challenging the existing social systems. In general, social anarchism means creating a self-managing and non-dominant society based on the ideas of solidarity, justice and cooperation based on non-dominant principles. This school of thought challenges the powerful, domineering and oppressive systems in modern societies and instead of establishing a minimal number of central laws and institutions, it emphasizes on collective solidarity and cooperation. In connection with the evaluation of social anarchism in the city, it is possible to examine its effects on the structure, activities and social relations in the urban environment. this article has tried to identify and cluster the factors affecting the realization of social anarchism in،Eslamshahr city from the point of view of ideal and healthy social anarchism with structural-interpretive method.

Methodology: The aim of the current research is to identify the factors that influence the realization of desirable and healthy social anarchism in the city of Islamshahr and to design the relationships of these factors. The research method in this article is descriptive-analytical and practical in terms of results. In order to identify the factors influencing the realization of social anarchism in the city of Islamshahr, the method of content analysis was used. In the interpretive structural modeling section, the opinions of academic experts in the urban area and research centers have been used through the Delphi method. In this research, the data collection tool is in the form of an interview and a paired questionnaire, and to measure and evaluate the validity of the questionnaire or any measurement tool, the criterion of face validity has been used. Interpretative-structural modeling is a systematic and structured method to establish the relationship and understand the relationships between the elements of a complex system, which was introduced in 1974 by Warfield. Interpretive Structural Modeling (ISM) is an interactive process in which a set of different and related elements are structured in a comprehensive systematic model. This method examines the complex relationships between the elements of a system; In other words, it is a tool by which the group can overcome the complexity between the elements.

Results and Discussion: In terms of the general analysis of the system environment, the findings showed that all the factors affecting the realization of desirable social anarchism in the city of،Eslamshahr from the point of view of ideal and healthy social anarchism were placed in the group of dependent factors that have the power of influence and dependence.

Conclusion: The results indicate that the factors of attention to social justice in the city, promotion of unity and social cohesion and democratic participation of the people have the most impact with the power of influence of 10. It acts as an effective factor on the realization of desirable social anarchism in the city of Eslamshahr, which has the most power of influence and acts as the foundation stone of the model.

Keywords:

Paradigm,

Structural-Interpretive Analysis,

Anarchism,

Social Anarchism,

Eslamshahr City.

Highlight:

· Identifying factors affecting the realization of desired social anarchism in Eslamshahr city

Publisher: Islamic Azad University of Yadegar-e Imam Press

Cite this article:

Adibi Sadinezhad, F., & Mehri, F. (2024). Assessing the feasibility of the intellectual paradigm of desirable urban social anarchism in Iran (Case study: Eslamshahr city). Journal Organization Of Space Economy, 2(5), 18-33.

نشریه ساماندهی اقتصاد فضا

https://sanad.iau.ir/journal/jose

نشریه علمی ساماندهی اقتصاد فضا، 2(5) 33-18، پاییز 1403

مقاله علمی

ارزیابی تحققپذیری پارادایم فکری آنارشیسم اجتماعی مطلوب شهری در ایران

(مطالعه موردی: شهر اسلامشهر)

فاطمه ادیبی سعدی نژاد‌1* و فاطمه مهری2

1. استادیار، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

2. دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

مشخصات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:

01/02/1403

تاریخ بازنگری:

26/03/1403

تاریخ پذیرش:

26/03/1403

بیان مسئله: آنارشیسم اجتماعی ایده‌آل و سالم به عنوان یک جریان فکری و اجتماعی، به دنبال ایجاد جوامعی بدون سلطه و سلسله‌مراتب است که بر پایه اصول همکاری، همبستگی و عدالت اجتماعی بنا شده‌اند.

هدف: این مقاله کوشیده است با روش ساختاری-تفسیری، عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر از ديدگاه آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم را بازشناسی و خوشهبندی کند.

روش: روش انجام پژوهش به‌صورت توصیفی- تحلیلی است. به‌منظور شناسایی عوامل، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. ابزار جمعآوری دادهها بهصورت مصاحبه و پرسشنامه دوبه‌دویی میباشد. روابط بین عوامل مؤثر بر آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر از ديدگاه آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم با استفاده از يك متدولوژي تحلیلی نوین تحت عنوان مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) تعیین و به‌صورت یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفته است.

یافته‌ها و بحث: یافتهها از نظر تحلیل کلی محیط سیستم نشان داد که همه عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر از ديدگاه آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در گروه عوامل وابسته قرار گرفتند که دارای قدرت نفوذ و وابستگی ضعیف هستند.

نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که عوامل توجه به عدالت اجتماعی در شهر، ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی و مشارکت دموکراتیک مردم با میزان قدرت نفوذ 10 بیشترین تأثیر را دارند. به عنوان عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر عمل میکند که بيشترين قدرت نفوذ را داشته و همانند سنگ زیربنای مدل عمل میکند.

واژگان کلیدی:

پارادایم،

تحلیل ساختاری- تفسیری،

آنارشیسم،

آنارشیسم اجتماعی،

شهر اسلامشهر.

نکات برجسته:

· شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر

نویسندگان ©

ناشر: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام (ره) شهرری

ارجاع به این مقاله: ادیبی سعدی‌نژاد، فاطمه و مهری، فاطمه. (1403). ارزیابی تحققپذیری پارادایم فکری آنارشیسم اجتماعی مطلوب شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر اسلامشهر)، نشریه ساماندهی اقتصاد فضا، 2(5)، 33-18.

، ساماندهی اقتصاد فضا، 1(2)، 105-88.

* نویسنده مسئول: فاطمه ادیبی سعدی‌نژاد

پست الکترونیک: geo_adibi@yahoo.com

بیان مسئله

شهر بزرگ‌ترین بستر اجتماعات انسانی و مؤثرترین سیستم هوشمند تأثیرگذار بر شرایط و مشخصههای زیست‌محیطی زمین است و از همان آغاز مبدأ اصلی تحولات و رویدادهای عمده در بستر تاریخ و مکان، دگرگونی رهیافت و نگرشها در فرایند حرکت برای دستیابی و تجربه بهترین شرایط مطلوب برای بشریت بوده است (حیدری و همکاران، 1401: 20). با نظام‌مندی روزافزون اجتماعات شهری و تکامل فکری ساکنین شهری مکاتب فکری در بستر جریانات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شکل‌گرفته و تأثیرات بسزایی در روابط انسانی و اجتماعی، نظام محله‌بندی، جدایی‌گزینی طبقاتی و... داشته است (شیرزاد، 1402: 1). از این رو شهر همواره در نزد روشنفکران، فیلسوفان، جامعه شناسان و محققان به عنوان پدیده‌ای نوظهور که انسان را از اصل و ریشه خود دور کرده و او را در چارچوب روابط عقلانی خشک قرار داده و حتی نسبت به انسان نیز رویکردی ابزاری دارد نگاه میکنند (عبودیت، 1392: 1). در طی دهههای اخیر جنبشها و مکاتب چندی در عرصه معماری و شهرسازی پیدا شده‌اند که غالباً ریشه در دیدگاههای فلسفی دارند و شناخت آن‌ها ضروری است؛ بنابراین پردازش تفکرات جغرافیایی که رهیافتهای را در توجیه‌پذیری خطی یا سینوسی شکل می‌دهد بیش از همه به اندیشه‌های فلسفه وابسته است که در انباشت پیش‌انگاشتی جغرافیدانان نقش میبندد (سقایی، 1383: 10). از جمله این مکاتب شهری که در سالهای اخیر وسعت یافته‌اند و اغلب معماران و شهرسازان حتی‌الامکان نگاهی به‌ آنها دارند مکتب آنارشیسم میباشد. (Guangjin et al, 2014: 266). اندیشه‌های آنارشیستی تقریباً در هر دورانی از تاریخ یافت می‌شود چرا که ایده‌ای اساسی آنارشیسم‌ها: احترام به آزادی و برابری انسان‌ها فردگرایی انسان‌گرایی، اختیار گرایی، آزادی مطلق و ترفیع آموزش‌وپرورش از همه مهم‌تر ستیز با هرگونه حکومت استوار است آنارشیسم با توجه به این مبانی با هرگونه نهاد و سازمان اجتماعی اعم از دینی و غیردینی مخالف است و انسان را یک موجود کامل آزاد می‌انگارد فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرده ولی امروزه در برابر کنش‌های فضایی پسامدان در خرده جنبش‌های اجتماعی شکلی جدیدی یافته است (خواجه نبی، 1395: 1).

دنیای امروز، مفهوم آنارشیسم اجتماعی یکی از موضوعات کلیدی و موردتوجه در بحث‌های اندیشه پردازی و اجتماعی است. آنارشیسم اجتماعی به عنوان یک جریان فکری و اجتماعی که بر پایه ایدئولوژی مخالفت با هرگونه نهاد قدرتمند و سلطه‌گر بناشده است، به چالش کشی با نظام‌های اجتماعی موجود اشاره دارد (Graeber, 2004: 20). به‌طورکلی، آنارشیسم اجتماعی به معنای ایجاد یک جوامع خود مدیریتی و بدون سلطه است که بر اساس ایده‌های همبستگی، عدالت و تعاون بر پایه اصول غیر سلطه ساخته‌شده است. این جریان فکری به چالش کشیدن نظام‌های قدرتمند، سلطه‌گری و سرکوبی در جوامع مدرن می‌پردازد و به‌جایگاه برقراری تعداد حداقلی از قوانین و نهادهای مرکزی، بر اساس همبستگی و همکاری جمعی تأکید دارد. در ارتباط با ارزیابی آنارشیسم اجتماعی در شهر، می‌توان به بررسی تأثیرات آن بر ساختار، فعالیت‌ها و ارتباطات اجتماعی در محیط شهری پرداخت (Marshall).

شهرهای ایران، به‌ویژه شهرهایی مانند اسلامشهر، با ترکیبی از ویژگی‌های جمعیتی، فرهنگی و اقتصادی، بستری منحصربه‌فرد برای بررسی امکان‌پذیری پیاده‌سازی آنارشیسم اجتماعی فراهم می‌کنند. اسلامشهر به عنوان یکی از شهرهای حومه تهران، با جمعیت قابل‌توجه و مسائل اجتماعی و اقتصادی متنوع، نمونه‌ای از شهرهای ایرانی است که می‌توانند در بررسی تحقق‌پذیری آنارشیسم اجتماعی مدنظر قرار گیرند. یکی از چالش‌های اصلی در تحقق آنارشیسم اجتماعی در شهرهای ایران، ساختار قدرت مرکزی و کنترل دولت بر اکثر جنبه‌های زندگی اجتماعی و اقتصادی است. در کشوری که دولت نقش پررنگی در تعیین سیاست‌ها، قوانین و مقررات دارد، گذار به یک سیستم آنارشیستی که بر پایه خود مدیریتی و همکاری داوطلبانه استوار است، می‌تواند با موانع قابل‌توجهی مواجه شود. علاوه بر این، فرهنگ اجتماعی و تاریخی جامعه ایران که به‌طور سنتی به ساختارهای سلسله‌مراتبی و نقش‌های مشخص اجتماعی متکی است، ممکن است پذیرش و اجرای اصول آنارشیسم اجتماعی را با چالش مواجه کند. از سوی دیگر، فرصت‌هایی نیز برای پیاده‌سازی جنبه‌هایی از آنارشیسم اجتماعی در شهرهای ایران وجود دارد. وجود جوامع محلی و سنت‌های قوی همکاری و همیاری در بین مردم، می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای ترویج خود مدیریتی و کاهش وابستگی به نهادهای مرکزی مورداستفاده قرار گیرد. تجربه‌های موفق در سایر نقاط جهان نشان می‌دهد که با ایجاد فضاهای مشارکتی و تقویت نهادهای محلی، می‌توان به‌تدریج به سمت ایجاد جوامعی با استقلال بیشتر و همکاری داوطلبانه حرکت کرد. افزون بر این، در همسویی با چنین ضرورتی، این مقاله به شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر با استفاده از مدل تحلیل نوین ساختاری تفسیری (ISM) میپردازد. این هدف با طرح و تبیین یک پرسش اصلی ردیابی و مطالعه علمی شده است.

1 - مدل ساختاری-تفسیری عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر چگونه است؟

مبانی نظری

هر پارادایم حاوی یک نگاه به ماهیت انسان، تعریف اشکال درست روابط اجتماعی بین کسانی که هم‌ترازند یا دارای روابط سلسله‌مراتبی‌اند و روابط خاص میان نهادها را تصریح می‌نماید. هدف اصلی هر پارادایم توضیح درباره جهان، ارتباط و جایگاه انسان‌ها در آن، کمک به گردهمایی نیازهای متنوع و متعدد گروه‌ها و جامعه است. همچنین یک پارادایم قادر بر اثرگذاری رهیافت ما بر جهان، مردم و تعیین مسیر توسعه اجتماعی می‌باشد (علویان و همکاران، 1401: 203). بنيانهاي فكري و ايدئولوژيك مكتب آنارشيسم در رابطه بين انسان و طبيعت انسان را بخشي از طبيعت تصور نموده و چون در طبيعت سلسله‌مراتب وجود ندارد پس در جوامع انساني نيز به عنوان يك جزء از طبيعت نمی‌تواند جداي از ساختارهاي طبيعي عمل نمايد در نتيجه در جوامع انساني نبايد سلسله‌مراتب وجود داشته باشد (Kropotkin, 2009). از نظر مكتب آنارشيسم آنچه موجب ايجاد سلسله‌مراتب در جوامع انساني می‌شود عامل رقابت است. درصورتی‌که رقابتي در جوامع انساني وجود نداشته باشد عوامل ایجادکننده سلسله‌مراتب از جمله مال‌اندوزی – ستیزه‌جویی‌ها و زیاده‌خواهی‌ها نيز از جوامع انساني حذف خواهد شد. در اين رويكرد نزديكي فكري زيادي بين سوسياليستها و آنارشیست‌ها وجود دارد. اين مكتب در زماني كه نظريه داروين وارد مباحث اجتماعي شد و در روابط انساني به عامل رقابت اعتبار بخشيد مطرح شد (شکویی، 1395).

آنارشیسم اجتماعی از دو واژه "آنارشیسم" و "اجتماعی" تشکیل‌شده است. واژه "آنارشیسم" ریشه در واژه یونانی"ἀναρχία" (anarchia) دارد که به معنای "بدون حاکم" یا "بدون رهبر" است. آنارشیسم به ایدئولوژی و جنبشی اشاره دارد که خواستار حذف تمام اشکال قدرت و سلطه است. "اجتماعی" نیز به زندگی جمعی و روابط میان افراد در جامعه اشاره دارد؛ بنابراین، آنارشیسم اجتماعی به مفهوم ایجاد جوامعی است که بدون ساختارهای قدرت مرکزی و سلطه‌گرانه، بر پایه اصول عدالت، همبستگی و همکاری داوطلبانه بنا شده‌اند (Bookchin, 2021).

در اواخر قرن نوزدهم، ظهور جغرافیای نو، با توسعه سیاستهای امپریالیستی، غارت و تصرف سرزمین‌های دیگران، استعمارگری همه قدرتهای اروپایی، طرح جبرمحیطی جهت بهرهکشیهای استعماری و بالاخره داروینیسم اجتماعی (لزوم برنده شدن قوی در جامعه و جهان) و لا مارکسیسم اجتماعی همراه بوده است (Cohen, 2006: 65). در برابر این بی‌رحمی و ظلم که از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بر بشریت تحمیل گشت. عده‌ای از جغرافیدانان به انسانی ساختن جغرافیا پرداختند تا جغرافیا را که به‌صورت ابزاری در دست استعمارگران بود به خدمت بشربت درآورند و از طریق جغرافیا با منافع و سوداگریهای استعماری و امپریالیستی به مبارزه بپردازند. در این راه، دو جغرافیدان، با بنیان‌گذاری مکتب جغرافیای آنارشیستی، بیش از همه در تلاش بودند و حیات خود را در این راه فدا کردند. این دو عبارت بودند از: الیزه رکله (جغرافیدان فرانسوی) و پتر کروپوتکین (جغرافیدان روسی). هر دو جغرافیدان، به‌جای عامل رقابت، در صحنه زندگی به اصل (تعاون و همیاری متقابل) اعتقاد داشتند و تحمیل داروینیسم اجتماعی و لامارکسییم اجتماعی را بر جامعه بشری، کثیف و غیرقابل قبول و ناسازگار می‌دانستند (نخعی و نوروزی ثانی، 1393: 1).

جغرافیا از دیدگاه آنارشیستی، دربرگیرنده‌ی تلاش برای رسیدن به راهکارهایی‌ است که با نفی نابرابری‌ها و اقتدار فضایی در مکان‌ها، عدالت‌ توزیعی را در قالب یک آرمان‌شهر برقرار سازند؛ فارغ از آن که‌ این رویکرد به شکل‌گیری عدالت مستلزم برش‌هایی از فضای‌ متنی ‌در پردازش سرمایه‌داری است که در «خود ارجاعی» به‌ آرایش مکانی، سرمایه درروند سیطره بر فضاهای جغرافیایی بازنمایی می‌شود. چشم‌انداز فضایی مطلوب‌ آنارشیست‌ها فعالیت اقتصادی در مقیاس کوچک بود که در آن مقیاس، با حذف روابط سرمایه‌داری و القای مالکیت خصوصی‌ همراه با نفی اقتدار دولت و رویکردی غیرمتمرکز، توزیع عادلانه درآمد و دستیابی به عدالت اجتماعی امکان‌پذیر می‌نمود. هرچند در گسست‌های‌ فکری، مدلول‌های متفاوتی در پردازش این تفکر مؤثر بودند، یکتا گونگی آنارشیستی در نفی اقتدار در فضاهای جغرافیایی، راهکارهای باز ساماندهی اجتماع را به‌سوی ویران شهری هدایت‌ می‌کرد که در آن اصالت تولیدی جایگاه مهمی را به خود اختصاص‌ داده بود (سقایی، 1383: 10).

آنارشیسم اجتماعی ایده آل و سالم

ویژگی‌های آنارشیسم اجتماعی ایده آل و سالم:

همبستگی و تعاون: جامعه‌ای که در آن افراد به‌صورت داوطلبانه با یکدیگر همکاری می‌کنند و به یکدیگر کمک می‌کنند. این اصل بر اساس این باور است که همکاری طبیعی‌ترین حالت برای انسان‌ها است و می‌تواند به رفع نیازهای جمعی کمک کند.

عدالت اجتماعی: توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها در جامعه. عدالت اجتماعی در این نوع جوامع به معنای اطمینان از این است که هیچ فرد یا گروهی از حقوق اساسی خود محروم نمی‌شود و همه افراد به فرصت‌های برابر دسترسی دارند.

خود مدیریتی: جوامعی که در آن‌ها افراد به‌صورت خودمختار و بدون دخالت نهادهای مرکزی تصمیم‌گیری می‌کنند. این نوع از مدیریت به افراد اجازه می‌دهد که خودشان مسئولیت تصمیمات و اقدامات خود را بپذیرند.

بی‌نیازی از سلسله‌مراتب: جوامعی که در آن‌ها سلسله‌مراتب قدرت وجود ندارد و همه افراد به‌صورت برابر با یکدیگر رفتار می‌کنند. این ویژگی از این باور ناشی می‌شود که سلسله‌مراتب به‌طور طبیعی منجر به نابرابری و بی‌عدالتی می‌شود.

تکیه‌بر طبیعت: پذیرش این اصل که انسان بخشی از طبیعت است و باید بر اساس اصول طبیعی زندگی کند. در این راستا، جوامع آنارشیستی به حفظ محیط‌زیست و استفاده پایدار از منابع طبیعی توجه ویژه‌ای دارند.

آموزش و آگاهی‌بخشی: تأکید بر اهمیت آموزش و آگاهی‌بخشی به افراد جامعه برای رسیدن به درک عمیق‌تر از اصول همبستگی، عدالت و همکاری. آموزش در این جوامع نه تنها به عنوان ابزاری برای انتقال دانش بلکه به عنوان وسیله‌ای برای تقویت روابط اجتماعی و ایجاد فرهنگ همکاری استفاده می‌شود (Kropotkin, 2009).

پیشینه تحقیق

عبودیت (1392)، در مقالهای به تلفیق دیدگاه‌های آنارشیسم و فوتوریستم در شکل‌گیری شهر پایدار پرداخته است. یافتههای این مقاله نشان داد که شهرها از یک‌طرف بر طبق نظریات فوتوریست‌ها با تأکید بر آینده و نیز پویایی و دینامیسم شهر و ستایش هر چه بیشتر مدرنیسم روزبه‌روز در حال بزرگ‌تر شدن هستند. لازمه پویایی در چنین شهرهایی توجه ویژه به اتومبیل، ستایش عظمت و جلال پدیدهها و مظاهر صنعت می‌باشد و از طرف دیگر بر طبق نظریات آنارشیست‌ها، شهرهای بزرگ را عامل اصلی تخریب محیط‌زیست و مرکز دیوانسالاری می‌داند و گاهی نیز این مکان‌ها را مراکز دیوانه‌وار و قاتل زندگی می‌پندارد.

نخعی و نوروزی ثانی (1393)، در مقالهای به اهمیت مکتب جغرافیایی آنارشیسم اجتماعی و تحقق آن در طبیعت انسانی پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که عدهای از جغرافیدانان به انسانی ساختن جغرافیا پرداختند تا جغرافیا را که به‌صورت ابزاری در دست استعمارگران بود به خدمت بشربت درآورند و از طریق جغرافیا با منافع و سوداگریهای استعماری و امپریالیستی به مبارزه بپردازند. در این راه، دو جغرافیدان، با بنیان‌گذاری مکتب جغرافیای آنارشیستی، بیش از همه در تلاش بودند و حیات خود را در این راه فدا کردند. این دو عبارت بودند از: الیزه رکله (جغرافیدان فرانسوی) و پتر کروپوتکین (جغرافیدان روسی). هر دو جغرافیدان، به‌جای عامل رقابت، در صحنه زندگی به اصل (تعاون و همیاری متقابل) اعتقاد داشتند و تحمیل داروینیسم اجتماعی و لا مارکسیم اجتماعی را بر جامعه بشری، کثیف و غیرقابل‌قبول و ناسازگار می‌دانستند.

فقیه حبیبی (1399)، در مقالهای به بررسی مفهوم حکمرانی مطلوب زیست‌محیطی و توسعه پایدار پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داد حکمرانی خوب زیست‌محیطی برای دستیابی به توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست ضروری است. این ابزار مهمی برای کاهش تنش‌ها در بین کشورها در استفاده از منابع طبیعی است. هدف سازمان امنیت و همکاری اروپا با ترویج حکمرانی خوب محیطی، حمایت از کشورهای شرکت‌کننده در تقویت مقامات ملی و توانمندسازی جامعه مدنی است.

رحیمی و رحیمی (1401)، در مقالهای به موضوع دلوز و نظریه برنامه‌‌ریزی معاصر: نه دولت و نه آنارشیسم سنتی پرداختهاند. نوشتار حاضر استدلال کرد که آنچه دیدگاه‌‌های هیلیر و پورسل را درباره به‌کارگیری فلسفه دلوز در نظریه برنامه‌‌ریزی شهری ناکافی نشان می‌‌دهد، عدم توجه آن‌ها به نظریه شناخت دلوز و مفاهیم کنش و میل در فلسفه او است. اگرچه دلوز شبکه گسترده‌‌ای از مفاهیم را برای تحلیل مناسبات اجتماعی سرمایه‌‌داری ارائه می‌‌کند که می‌‌توانند برای تحلیل این مناسبات مفید باشد، اما اگر نظریه‌‌ برنامه‌‌ریزی را نظریه‌‌ای بدانیم که الزاماً با کنش مرتبط است و صرفاً به تحلیل محدود نمی‌‌شود، در آن صورت نقطه اتکاء یک نظریه برنامه‌‌ریزی دلوزی باید مفهوم میل و سیاست میل باشد. سیاست میل، برخلاف دیدگاه هیلیر، هرگز اصلاح‌‌طلبانه، دولتی و تدریجی نیست، بلکه میل نیرویی انقلابی و انفجاری است. هم‌‌چنین سیاست میل، برخلاف نظر پورسل، هرگز به‌سوی تولید سوژه‌‌های باثبات و عقلانی جهت‌‌گیری نمی‌‌شود تا سپس یک نظم اجتماعی و خانوادگی مبتنی بر تعاون را با اتکاء به این سوژه‌‌ها مستقر کند، بلکه میل به ‌‌سبب ماهیت آفرینش گری خود همواره فرم‌‌های اجتماعی را تخریب می‌‌کند.

شهرزاد (1402)، در مقالهای به تحلیل پیامدهای مکاتب فکری و فلسفی در شهرها و روابط انسانی پرداخته است. در این پژوهش تأثیرات مستقیم مکاتبی چون آنارشیسم، مدرنیسم، سوسیالیسم در شهرها، نظام روابط اجتماعی افراد و تحولات کالبدی حاصل از آن مکاتب که تأثیر مستقیمی بر روابط اجتماعی ساکنین شهری داشته است با استفاده از روش تطبیقی - توصیفی و تحلیلی پرداخته است. نتایج حاصله نشانگر تأثیراتی چون فردگرایی، فروپاشی نظام محله‌ای و جدایی گزینی طبقاتی و... شده است که در ادامه مباحث بر تأثیرات مکاتب فکری نامبرده در شهرها به‌طور جامع و مفصل پرداخته شده است.

روش تحقیق

هدف پژوهش حاضر، شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب و سالم در شهر اسلامشهر و طراحی ارتباطات این عوامل است. روش انجام تحقیق در این مقاله به‌صورت توصیفی- تحلیلی و از نظر نتایج کاربردی است. به‌منظور شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. در بخش مدل‌سازی ساختاری تفسیری، از نظرات خبره دانشگاهی صاحبنظر در حوزه شهری و مراکز پژوهشی از طریق روش دلفی استفاده‌شده است. در این پژوهش ابزار جمعآوری دادهها بهصورت مصاحبه و پرسشنامه دوبه‌دویی میباشد و برای سنجش و ارزیابی روایی پرسشنامه و یا هر ابزار سنجشی، از ملاک روایی صوری استفاده‌شده است. مدل‌سازی تفسیری- ساختاری یک روش سیستماتیک و ساختاریافته برای برقراری رابطه و فهم روابط میان عناصر یک سیستم پیچیده است که در سال 1974 توسط وارفیلد معرفی شد. مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) فرایندی متعامل است که در آن، مجموعهای از عناصر مختلف و مرتبط با همدیگر در یک مدل سیستماتیک جامع ساختاربندی میشوند. اين روش روابط پيچيده ميان عناصر يك سيستم را بررسي ميكند؛ به‌بیان‌دیگر، ابزاري است كه به‌وسیله آن، گروه ميتواند بر پيچيدگي بين عناصر غلبه كند (اکبری و همکاران، 1399: 197). این چارچوب روششناسی، به ایجاد و جهت دادن به روابط پیچیدۀ میان عناصر یک سیستم کمک میکند. ایده اصلی مدل‌سازی ساختاری تفسیری، تجزیه یک سیستم پیچیده به چند زیر سیستم، با استفاده از تجربه عملی و دانش خبرگان به‌منظور ساخت یک مدل ساختاری چند سطحی میباشد.

روش نمونهگیری: روش دلفی و نیز روش مدل‌سازی ساختاری- تفسیری ایجاب میکند که اطلاعات از خبرگان و متخصصان دریافت و تحلیل شود. برای انتخاب گروه دلفی و گروه ISM، چون هدف تعمیم نتایج نیست، از روش نمونهگیری هدفمند استفاده‌شده است. معیارهای انتخاب خبرگان، تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی است. نکتۀ قابل‌توجه در تعیین تعداد خبرگان، کسب اطمینان از جامعیت دیدگاههای مختلف در پژوهش میباشد. تعداد خبرگان شرکت‌کننده در ISM مقالات بررسی‌شده معمولاً بین 14 الی 20 نفر انتخاب شده است (اکبری و همکاران، 139: 198). با توجه به معیارهای فوق، در نهایت تعداد20 نفر از خبرگان و متخصصان دانشگاهها و مراکز پژوهشی، برای شرکت و همکاری در فرآیند پژوهش انتخاب شده است.

روایی محتوایی: با استفاده از روش تحلیل محتوایی، عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر شناسایی‌شده و برای تفسیر روابط بین آن ابعاد و عوامل، مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) انجام‌شده است؛ زیرا این مدل، یک روش استقرار مطلوب برای شناسایی و تحلیل روابط بین ابعاد و عوامل است. روایی محتوایی پرسشنامه در این پژوهش به حد و میزانی اشاره دارد که یک ابزار منعکس‌کننده محتوای مشخص موردنظر باشد. بر اساس روش لاوشه، برای ایجاد روایی محتوایی در پرسشنامه، ابتدا با مرور ادبیات در حوزه مورد مطالعه، دامنه محتوا و آیتمهای ساخت پرسشنامه تدوین میشود، سپس از اعضای پانل محتوا خواسته میشود با انتخاب یکی از سه گزینه «ضروری»، «مفید اما نه ضروری» یا «غیر لازم»، به میزان مناسب بودن هر آیتم پاسخ دهند. بر این اساس، با کمک رابطه شماره یک، نسبت روایی محتوایی محاسبه‌شده و با توجه به سطح مورد نیاز برای معناداری آماری (05/0>p) حداقل 75/ برای هر مرحله جهت پذیرش آن مرحله به دست میآید. به عنوان نمونه نسبت روایی محتوایی برای عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر برابر 8/0 میباشد.

پایایی: برای سنجش پایایی پرسشنامه ISM از روش آزمون مجدد استفاده‌شده است. بر این اساس، پرسشنامه مزبور دوباره به 3 نفر از خبرگان و متخصصان که دسترسی مجدد به آن‌ها امکان‌پذیر بود، ارسال شد. در نهایت، مجموع همبستگی پاسخهای اعلام‌شده از طرف خبرگان برای هر دو مرحله 786/0 محاسبه شد. این شاخص مؤید آن است که پرسشنامه دارای پایایی قابل قبولی میباشد.

محدوده مورد مطالعه

شهر اسلامشهر با مساحتي معادل 208 کیلومترمربع و با ارتفاع 1165 متر از سطح دريا بر روي آبرفت‌هاي سيلابي يا مخروط‌افکنه سيلاب‌هاي جاری‌شده از دامنه‌های جنوبي البرز و در مختصات″۵۷′ ۳۳°35 شمالی″0 ′51°15 شرقی واقع‌شده است. این شهرستان با بیش از 35 محله مسکونی دومین شهر پرجمعیت استان تهران است. بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) مرکز آمار ایران این شهرستان در سال ۱۳۹۵، 448.129 نفر جمعیت داشته است. اسلامشهر را در آغاز روستاهای چندی تشکیل می‌داد، به‌گونه‌ای که کهن‌ترین قنات، مدرسه، حمام عمومی، آتشکده زرتشتیان باستان (در نزدیکی ایرین) و گردشگاه‌های ثروتمندان شهرنشین در روستای ضیاآباد بوده است. سالور به دلیل نزدیکی به رودخانهی کن از آبادی‌های بسیار قدیمی و زیبا بوده است. قاسم‌آباد و ایرین و چیچکلو و محمّدآباد چهارطاقی از دیگر آبادی‌های اسلامشهر بوده‌اند. در سال ۱۳۵۴ شهرداری اسلامشهر تشکیل شد. در شکل شماره (1) تصویر هوایی شهرستان اسلامشهر آورده شده است.

شکل 1. نقشه شهر اسلامشهر

برگرفته از: ترسیم نگارندگان، 1403

یافتهها

شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر

در این تحقیق پس از شناسایی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در شهر اسلامشهر، این عوامل با استفاده از رویکرد ISM سطحبندی شدند. در نهایت نیز راهکارهای لازم جهت تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر ارائه‌شده است. این عوامل پس از بررسی و تائید توسط خبرگان در جدول شماره (1) آمده است.

جدول 1. شناسایی عوامل مؤثر بر آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر

کد	پیشرانها	توضیحات
C1	ارتقاء کارآمدی اقتصاد شهر	ارتقاء کارآمدی اقتصاد شهر در آنارشیسم اجتماعی از طریق تشویق به خود مدیریتی، همکاری محلی و توزیع عادلانه منابع بدون دخالت نهادهای مرکزی و سلسله‌مراتبی، محقق می‌شود.
C2	کاهش بیکاری	کاهش بیکاری در آنارشیسم اجتماعی با ایجاد جوامع خود مدیریتی و تعاونی، تشویق به کارآفرینی محلی و اشتغال‌زایی از طریق همکاری جمعی و حذف نهادهای متمرکز، امکان‌پذیر می‌شود.
C3	توجه به عدالت اجتماعی در شهر	آنارشیسم اجتماعی به دنبال تحقق عدالت اجتماعی از طریق حذف نهادهای قدرت و سلسله‌مراتب است. این ایدئولوژی با تقویت همبستگی و تعاون، به توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها می‌پردازد تا همه افراد جامعه به حقوق و نیازهایشان دست یابند.
C4	دسترسی به خدمات و امکانات شهری	آنارشیسم اجتماعی، با تأکید بر تعاون و همبستگی، به دسترسی عادلانه و بی‌تبعیض به خدمات و امکانات شهری برای تمام افراد جامعه می‌پردازد.
C5	کاهش جرم و جنایت	آنارشیسم اجتماعی می‌تواند با ایجاد اتحاد اجتماعی و افزایش دسترسی به خدمات شهری، به کاهش جرم و جنایت در شهرها کمک کند.
C6	ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی	آنارشیسم اجتماعی به تقویت اتحاد و انسجام اجتماعی توجه دارد، از طریق حذف سلطه و نهادهای قدرتمند، بر ایجاد جامعه‌ای مبتنی بر عدالت و تعاون تأکید می‌کند.
C7	دسترسی به مسکن استطاعت پذیر	آنارشیسم اجتماعی تلاش می‌کند تا دسترسی به مسکن استطاعت‌پذیر را برای همه افراد شهری فراهم کند، از جمله اقشار ضعیف و محروم از طبقه‌های مختلف جامعه.
C8	آموزش و آگاهی‌بخشی	آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند نقش مهمی در ترویج ارزش‌های آنارشیسم اجتماعی داشته باشد، از جمله تشویق به مشارکت مردمی، افزایش اعتماد به نفس و توسعه فرهنگ همکاری و تعامل در جوامع شهری.
C9	افزایش اعتماد به نهادهای دولتی	آنارشیسم اجتماعی به دنبال ایجاد یک جامعه‌ای بر پایه همبستگی و عدالت است که بدون سلطه‌گری و با حذف سلسله‌مراتب اجتماعی، اعتماد به نهادهای دولتی را افزایش می‌دهد.
C10	ارتقاء هویت و احساس تعلق مکانی	ارتقاء هویت و احساس تعلق مکانی افراد می‌تواند از پیامدهای مثبت آنارشیسم اجتماعی در شهرها باشد.
C11	مشارکت دموکراتیک مردم	وجود مشارکت دموکراتیک مردم می‌تواند زمینه‌سازی برای تقویت آنارشیسم اجتماعی در جوامع فراهم کند.
C12	ارتقاء پایداری زیست‌محیطی	آنارشیسم اجتماعی می‌تواند با ایجاد جوامع خود مدیریتی و تأکید بر همبستگی و تعاون، به ارتقاء پایداری زیست‌محیطی در شهرها کمک کند.

برگرفته از: Ward, 2009، Kropotkin, 2004، مطالعات کتابخانهای نگارندگان، 1403

ماتریس خود تعاملی ساختاری¹ (SSIM)

پس از شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر از ديدگاه آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم، اين عوامل در ماتريس خودتعاملي ساختاري (SSIM) وارد شد. مدل‌سازی ساختاری تفسیری پیشنهاد مینماید که از نظرات خبرگان بر اساس تکنیکهای مختلف مدیریتی از جمله توفان فکری²، گروه اسمی³ و غیره در توسعه روابط محتوایی میان پیشرانها استفاده شود؛ بنابراین این ماتریس با استفاده از چهار حالت روابط مفهومي تشكيل شد و توسط خبرگان تكميل گرديده است. اطلاعات حاصله بر اساس روش مدلسازي ساختاري تفسيري جمعبندي شده و ماتريس خود تعاملي ساختاری نهايي تشكيل گردیده است. علائم و حالتهای مورد استفاده در این رابطه مفهومی عبارت‌اند از:

جدول 2. ماتریس خود تعاملی ساختاری

C10

C11

C12

C10

C11

C12

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

ماتريس دسترسی اولیه⁴

ماتریس دسترسی اولیه از تبديل ماتريس خود تعاملي ساختاري به يك ماتريس دو ارزشي (صفر- يك) حاصل گرديده است. براي استخراج ماتريس دسترسی، بايد در هر سطر عدد یک را جایگزین علامتهای V;X و عدد صفر را جایگزین علامتهای;A و O و در ماتريس دسترسی اولیه شود، پس از تبديل تمام سطرها، نتيجه حاصله ماتريس دسترسی اوليه ناميده ميشود. سپس روابط ثانويه بين بعد / شاخصها کنترل‌شده است. رابطه ثانویه به‌گونه‌ای است که اگر بُعد J منجر به بُعد I شود و بُعد K منجر به شود، پس بُعد J منجر به بُعد K خواهد شد (جدول3).

جدول 3. ماتریس دسترسی اولیه

j I	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	C9	C10	C11	C12
C1	-	1	0	1	1	0	1	1	1	1	1	1
C2	0	-	0	0	0	0	0	1	1	0	1	0
C3	1	1	-	1	0	1	1	1	1	1	1	1
C4	1	1	1	-	0	0	0	1	0	1	1	0
C5	0	1	0	0	-	0	1	1	1	0	0	1
C6	1	1	1	1	0	-	1	1	1	1	1	1
C7	0	0	0	1	1	0	-	0	1	0	1	0
C8	0	1	0	0	0	0	0	-	1	1	1	1
C9	0	0	0	0	0	0	1	1	-	O	1	0
C10	1	0	0	1	0	0	0	1	0	-	0	1
C11	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	-	1
C12	1	0	0	0	1	1	0	1	1	1	1	-

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

ماتریس دسترسی نهایی⁵

پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در شهر اسلامشهر با دخیل نمودن انتقالپذیری در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل میشود تا ماتریس دسترسی اولیه سازگار شود. بدین‌صورت که اگر (i,j) با هم در ارتباط باشند و نیز (j,k) باهم رابطه داشته باشند؛ آنگاه (i,k) با هم در ارتباط هستند. در این مرحله، کلیه روابط ثانویه بین متغیرها، بررسی میشود و ماتریس دسترسی نهایی مطابق جدول (4) بهدست آمده است. در این ماتریس قدرت نفوذ هر متغير عبارت است از تعداد نهایی متغیرهایی (شامل خودش) که ميتواند در ايجاد آن‌ها نقش داشته باشد. ميزان وابستگي عبارت است از تعداد نهايي عوامل كه موجب ايجاد متغير مذكور ميشوند.

جدول 4. ماتریس دسترسی نهایی

j I	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	C9	C10	C11	C12	قدرت‌ نفوذ
C1	-	1	0	1	1	0	1	1	1	1	1	1	9
C2	0	-	0	0	0	0	0	1	1	0	1	0	3
C3	1	1	-	1	0	1	1	1	1	1	1	1	10
C4	1	1	1	-	0	0	0	1	0	1	1	0	6
C5	0	1	0	0	-	0	1	1	1	0	0	1	5
C6	1	1	1	1	0	-	1	1	1	1	1	1	10
C7	0	0	0	1	1	0	-	0	1	0	1	0	4
C8	0	1	0	0	0	0	0	-	1	1	1	1	5
C9	0	0	0	0	0	0	1	1	-	O	1	0	3
C10	1	0	0	1	0	0	0	1	0	-	0	1	4
C11	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	-	1	10
C12	1	0	0	0	1	1	0	1	1	1	1	-	7
میزان وابستگی	6	7	3	6	4	2	6	10	9	7	9	7

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

در جدول شماره (4)، قدرت نفوذ (میزان تأثیری که هریک از عوامل بر سایر عوامل دارند) 12 عامل شناسایی‌شده در بخش عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در شهر اسلامشهر آمده است. نتایج بیانگر این میباشد که عوامل توجه به عدالت اجتماعی در شهر، ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی و مشارکت دموکراتیک مردم با میزان قدرت نفوذ 10 بیشترین تأثیر را دارند.

سطحبندی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر

در این مرحله از پژوهش بعد از ماتریس دسترسی نهایی به سطوح مختلف دستهبندی میشود. براي تعيين سطح عوامل در مدل نهايي، به ازاي هرکدام از آن‌ها، سه مجموعه خروجي، ورودي و مشترك تشكيل ميشود. در اولين جدول عواملی كه اشتراك مجموعه خروجي و ورودي آن يكي است، در فرآیند سلسله‌مراتب بهعنوان مجموعه مشترک محسوب میشوند، به‌طوری‌که این عوامل در ایجاد هیچ متغیر ديگري مؤثر نيستند. پس از شناسايي بالاترين سطح، آن عوامل از فهرست ساير عوامل كنار گذاشته ميشود. اين تكرارها تا مشخص شدن سطح همه عوامل، ادامه مييابد. نتایج حاکی از آن است که عوامل توجه به عدالت اجتماعی در شهر، ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی و مشارکت دموکراتیک مردم به عنوان اصلیترین عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر از ديدگاه آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم عمل میکند که بيشترين قدرت نفوذ را داشته و همانند سنگ زیربنای مدل عمل میکند و برای تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب و سالم در شهر اسلامشهر و ارتقای جایگاه این عوامل در این شهر باید در وهلهی اول روی آنها تأکید کرد (جدول 5).

جدول 5. سطح‌بندی شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در شهر اسلامشهر

عوامل	مجموعه خروجی	مجموعه ورودی	مجموعه مشترک	سطح
C1	2-4-5-7-8-9-10-11-12	3-4-6-10-11-12	4-10-11-12	ششم
C2	8-9-11	1-3-4-5-6-8-11	8-11	اول
C3	1-2-4-6-7-8-9-10-11-12	4-6-11	4-6-11	هفتم
C4	1-2-3-8-10-11	1-3-6-7-10-11	1-3-10-11	چهارم
C5	2-7-8-9-12	1-7-11-12	7-12	سوم
C6	1-2-3-4-7-8-9-10-11-12	3-12	3-12	اول
C7	4-5-9-11	1-3-5-6-9-11	5-9-11	دوم
C8	2-9-10-11-12	1-2-34-5-6-9-10-11-12	2-9-10-11-12	سوم
C9	7-8-11	1-2-3-5-6-7-8-11-12	7-8-11	اول
C10	1-4-8-12	1-3-4-6-8-11-12	1-4-8-12	دوم
C11	1-2-3-4-5-7-8-9-10-12	1-2-3-4-6-7-8-9-12	1-2-3-4-7-8-9-12	اول
C12	1-5-6-8-9-10-11	1-3-5-6-8-10-11	1-5-6-8-10-11	هفتم

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

همان‌طور که در جدول (5) ملاحظه ميشود شناسایی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در شهر اسلامشهر، به شش سطح طبقهبندي شدهاند. در گراف ISM روابط متقابل و تأثیرگذاری بین عوامل و ارتباط معیارهای سطوح مختلف به‌خوبی نمایان است که موجب درک بهتر فضای تصمیمگیری میشود. ناگفته نماند تمامي این عوامل یاد شده از مهمترين نیروهای پیش برنده مؤثر بر تحققپذیری آنارشيسم اجتماعي ايده‌آل و سالم در شهر اسلامشهر هستند، ولي عواملی كه در سطح بالاي مدلسازي ساختاري تفسيري قرار گرفتهاند، از تأثيرپذيري بيشتري برخوردارند. (شکل2).

شکل 2. مدل ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

تحليل MICMAC

در این مرحله با استفاده از روش MICMAC نوع متغیرها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر متغیرها مشخص‌شده است. پس از تعیین قدرت نفوذ یا اثرگذاری و قدرت وابستگی عوامل، میتوان تمامی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر را در یکی از خوشههای چهارگانه روش ماتریس اثر متغیرها طبقهبندی کرد. اولین گروه شامل متغیرهای مستقل (خودمختار) است که قدرت نفوذ و وابستگی ضعیفی دارند. این متغیرها تا حدودی از سایر متغیرها مجزا هستند و ارتباطات کمی دارند. گروه دوم متغیرهای وابسته⁶ هستند که از قدرت نفوذ ضعیف اما وابستگی بالایی برخوردارند. گروه سوم، متغیرهای پیوندی⁷ میباشند که از قدرت نفوذ و وابستگی بالایی برخوردارند. در واقع هرگونه عملی بر روی این شاخص، متغیرها باعث تغییر سایر شاخصها میشود. گروه چهارم متغیرهای مستقل (کلیدی)⁸ را در برمیگیرد. این متغیرها دارای قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی هستند. همانطور که در شکل شماره (1) ملاحظه می‌شود، متغیرهای کاهش بیکاری، ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی، افزایش اعتماد به نهادهای دولتی، ارتقاء هویت و احساس تعلق مکانی و مشارکت دموکراتیک مردم، بیشتر تحت تأثیر سایر عوامل بوده و از نظر سیستمی جزء عناصر اثرپذیر و وابسته هستند. بهعبارتدیگر، در ایجاد این متغیر عوامل زیادی دخالت دارند و خود آن‌ها کمتر میتوانند زمینهساز متغیرهای دیگر شوند. متغیرهایی همچون ارتقاء کارآمدی اقتصاد شهر، دسترسی به خدمات و امکانات شهری، کاهش جرم و جنایت، دسترسی به مسکن استطاعت پذیر در گروه متغیرهای مستقل (خودمختار) قرار گرفتهاند که دارای قدرت نفوذ و وابستگی ضعیف هستند. این متغیرها نسبتاً غیرمتصل به سیستم هستند؛ و از قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی برخوردارند. متغیرهای توجه به عدالت اجتماعی در شهر، آموزش و آگاهی‌بخشی جزو متغیرهای کلیدی برای تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر به شمار میروند. این متغیرها تأثیر بسیار زیادی بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر دارند و از قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی برخوردارند. اصولاً متغیرهایی که قدرت نفوذ بالایی دارند، اصطلاحاً متغیرهای کلیدی خوانده میشوند. واضح است که این متغیرها در یکی از دو گروه متغیرهای مستقل یا پیوندی جای میگیرند. متغیر ارتقاء پایداری زیست‌محیطی جزو متغیرهای پیوندی میباشد و از قدرت نفوذ و وابستگی بالایی برخوردار است (شکل 3).

شکل 3. سطحبندی عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر

برگرفته از یافتههای پژوهش، 1403

بحث و نتیجهگیری

آنارشیسم اجتماعی ایده آل و سالم به عنوان یک جریان فکری و اجتماعی، به دنبال ایجاد جوامعی بدون سلطه و سلسله‌مراتب است که بر پایه اصول همکاری، همبستگی و عدالت اجتماعی بنا شده‌اند. این نوع از آنارشیسم بر اساس این ایده شکل‌گرفته که انسان‌ها می‌توانند به‌صورت داوطلبانه و بدون نیاز به نهادهای مرکزی و سلطه‌گر، جامعه‌ای عادلانه و متعادل ایجاد کنند. تحققپذیری عوامل مؤثر بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر نيازمند يافتن شاخصهاي اصلي و اثرگذار و برقراري ارتباط بين آن‌ها ميباشد. این تحقیق بینش و شناختی جدید از ماهیت تحققپذیری موضوع مورد مطالعه در شهر اسلامشهر ارائه نمودۀ است که موجب تشخیص اولویتهای اقدام در فضای تصمیمگیری میشود. بر همین اساس در این پژوهش عوامل تحققپذیری موضوع (12 عامل)، با استفاده از روش تحلیل محتوا و با تکیه‌بر نظرات خبرگان و متخصصین صاحبنظر در حوزه شهری و مراکز پژوهشی استخراج شدند. سپس با طراحی پرسشنامه دو به دویی به‌منظور تعیین ارتباطات عوامل، نظرات خبرگان گردآوری و در نهایت با استفاده از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری، مدل طراحی شد. نتایج این پژوهش نشان میدهد عوامل توجه به عدالت اجتماعی در شهر، ارتقاء اتحاد و انسجام اجتماعی و مشارکت دموکراتیک مردم با میزان قدرت نفوذ 10 بیشترین تأثیر را بر تحققپذیری آنارشیسم اجتماعی مطلوب در اسلامشهر دارند. این نتایج نشان می‌دهد که در محیط شهری اسلامشهر، ایجاد توازن و تعادل در توزیع منابع، ارتقاء همبستگی اجتماعی و ایجاد فرصت‌های مشارکت مردمی، از اهمیت بالایی برخوردارند. همچنین، نفوذ قدرت، درحالی‌که نقشی در این فرآیند دارد، اما تأثیر کمتری نسبت به سایر عوامل دارد که نشان می‌دهد تمرکز بر ایجاد شرایطی برای عدالت اجتماعی و مشارکت مردم، می‌تواند برای تحقق‌پذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر مؤثرتر باشد. برای تحقق‌پذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ایجاد فرصت‌های اقتصادی برابر: تضمین دسترسی عادلانه به فرصت‌های اشتغال و کسب درآمد برای همه اقشار جامعه می‌تواند به افزایش عدالت اجتماعی کمک کند و اتحاد و انسجام اجتماعی را تقویت کند.

- ارتقاء آموزش و فرهنگ‌سازی: ترویج فرهنگ عدالت و انصاف از طریق آموزش‌های مدرسه‌ای، برنامه‌های آموزشی و رسانه‌ها می‌تواند به افزایش این فرهنگ و ایجاد اتحاد و همبستگی در جامعه کمک کند.

- توسعه سیاست‌های اجتماعی: تدوین و اجرای سیاست‌هایی که به تضمین حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی همه افراد جامعه می‌پردازد، می‌تواند به ارتقاء عدالت اجتماعی و افزایش مشارکت دموکراتیک مردم کمک کند.

- توازن در توزیع منابع: ایجاد سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای توزیع منابع به‌طور عادلانه و متوازن می‌تواند از عدالت اجتماعی حمایت کرده و از ایجاد نابرابری‌ها در جامعه جلوگیری کند.

-ارتقاء همبستگی اجتماعی: ترویج فرهنگ همکاری، همبستگی و اتحاد در جامعه می‌تواند از ارتقاء انسجام اجتماعی و ایجاد یک محیط پایدار و متوازن حمایت کند.

- ایجاد فرصت‌های مشارکت مردمی: تشکیل اجتماعات محلی، شوراها و فرصت‌های مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری‌های شهری می‌تواند از افزایش مشارکت دموکراتیک مردم و ایجاد حکومت محلی قوی حمایت کند.

4. ارتقاء آگاهی‌بخشی و آموزش: برگزاری دوره‌ها و آموزش‌هایی در زمینه اصول آنارشیسم اجتماعی، مهارت‌های اجتماعی و فرهنگ شهروندی می‌تواند به افزایش آگاهی و مشارکت مردمی کمک کند.

- ایجاد فضاهای عمومی: توسعه فضاهای سبز، پارک‌ها، میدان‌ها و محلات عمومی با تأکید بر دسترسی آزاد و عادلانه به این فضاها، می‌تواند از افزایش ارتباطات اجتماعی و تعاملات بین افراد حمایت کند.

این راهکارها می‌توانند به تحقق‌پذیری آنارشیسم اجتماعی در شهر اسلامشهر کمک کرده و بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم در این شهر منجر شوند.

حامی مالی

بنا به اظهار نویسنده مسئول، این مقاله حامی مالی نداشته است.

سهم نویسندگان

این مقاله مستخرج از کار گروهی است، کارهای میدانی، تحلیل و نگارش مقاله توسط نویسنده اول و دوم مقاله انجام‌شده است؛ صحت، تائید و راهنمایی در تدوین مقاله توسط نویسنده اول صورت گرفته است.

تضاد منافع

نویسندگان اعلام میدارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.

تقدیر و تشکر

نویسندگان، از همه افراد، به دلیل مشاوره و راهنمایی علمی و مشارکتشان در این مقاله تشکر و قدردانی مینمایند.

ORCID

Fatemeh Adibi Sadinezhad		https://orcid.org/0000-0001-9873-1343
Fatemeh Mehri		https://orcid.org/ 0009-0008-8755-5186

منابع

اکبری، مجید، طاهر پور، فاطمه، بوستان احمدی وحید و فولادی، عاطفه. (1399). مدل‌سازی ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران با رویکرد آینده‌پژوهی. گردشگری و توسعه، 9(4)، 285-296. https://doi: 10.22034/jtd.2019.194595.1783

حیدری، محمدتقی، رحمانی، مریم، طهماسبی مقدم، حسین و محرمی، سعید. (1401). تحلیلی بر پایداری زیست‌محیطی و بازتولید کیفیت فضای شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان). نشریه انسان و محیط‌زیست، 20(3)، 36-17. https://journals.srbiau.ac.ir/article_16946.html

خواجه نبی، فهیمه. (1395). بررسی و تحلیل دیدگاه‌های و نظریات آنارشیستی در تفکرات جغرافیایی، کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، شیراز. https://civilica.com/doc/516844

رحیمی، حجت اله و رحیمی، حسن. (1401). دلوز و نظریه برنامه‌‌ریزی معاصر: نه دولت و نه آنارشیسم سنتی. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 15(38)، 246-235. 235-246. https://doi: 10.22034/aaud.2022.220148.2133

سقایی، مهدی. (1383). آنارشیسم و تفکرات جغرافیایی (چشم‌اندازی از بیرون)، رشد آموزش جغرافیا، زمستان، 1383، شماره 69، 10-16.

شكويي، حسين (1395). انديشههاي نو در فلسفه جغرافيا، انتشارات گيتاشناسي

عبودیت، مریم. (1392). تلفیق دیدگاه‌های آنارشیسم و فوتوریستم در شکل‌گیری شهر پایدار، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز. https://civilica.com/doc/274033

علویان، مرتضی، قاسمی، ابوالفضل و رحمانی، مریم. (1401). موانع تحقق پارادایم حکمرانی خوب شهری در ایران. نشریه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 9(31)، 199-228. https://doi: 10.22080/usfs.2022.22830.2219

مقدم، شهرزاد (1402). تحلیل پیامدهای مکاتب فکری و فلسفی در شهرها و روابط انسانی، نوزدهمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، شیروان. https://civilica.com/doc/1791395

نخعی، مهدیه و نوروزی ثانی، پرویز. (1393). اهمیت مکتب جغرافیایی آنارشیسم اجتماعی و تحقق آن در طبیعت انسانی، کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم. https://civilica.com/doc/300690

References

Akbari, M, Taherpoor, F, Boustan Ahmadi, V, & Foladi, A. (2020). Structural-Interpretive Modeling of Factors Affecting the Development of Religious Tourism in Iran by Future Research Approach. Journal of Tourism and Development, 9(4), 285-296. (In Persian) https://doi: 10.22034/jtd.2019.194595.1783

Bookchin, M. (2021). The Ecology of Freedom: The Emergence and Dissolution of Hierarchy. AK Press.

https://www.amazon.com/Ecology-Freedom-Emergence-Dissolution-Hierarchy/dp/1904859267

Cohen, B. (2006). Urbanization in developing countries: Current trends, future projections, and key challenges for sustainability. Technology in Society, 28(1-2), 63-80. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2005.10.005

Graeber, D. (2004). Fragments of an Anarchist Anthropology. Prickly Paradigm Press. https://press.uchicago.edu/ucp/books/book/distributed/F/bo3640795.html

Kropotkin, P. (2009). Mutual Aid: A Factor of Evolution. Dover Publications. https://www.amazon.com/Mutual-Aid-Evolution-Political-Kropotkin/dp/B00HREVTR0

Marshall, P. (2009). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. PM Press. https://www.amazon.com/Demanding-Impossible-Anarchism-Peter-Marshall/dp/1604860642

Rahimi, H, & Rahimi, H. (2022). Deleuze and Contemporary Planning Theory: Neither State nor Traditional Anarchism. Armanshahr Architecture & Urban Development, 15(38), 235-246. ) (In Persian) https://doi: 10.22034/aaud.2022.220148.2133.

Ward, C. (2004). Anarchism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.

https://global.oup.com/academic/product/anarchism-a-very-short-introduction-9780198815617

[1] . Structural Self – Interaction Matrix

[2] . Brain storming

[3] . Nominal Group

[4] . Initial reachability matrix.

[5] . Final Reachability Matrix

[6] . Dependent variables

[7] . Linkage variables

[8] . Autonomous variables

Providing the Optimal Urban Furniture Graphic Reading pattern in order to realize the Quality of the Environment (Case of study: District 2 of Tehran)
Print Date : 2024-03-02
The performance of urban management in the regeneration of worn-out urban tissues (Case example: Samen area of Mashhad)
Print Date : 2024-04-03
Explaining the effects of reverse migration on cultural development through the social development of Mahal Anzal villages in Urmia city in 2017-2021
Print Date : 2024-05-22
Studying the driving factors affecting the sustainable development of the historical contexts of Tehran metropolis (Case study: Haft Chenar Briyank neighborhood Beryank, District 10)
Print Date : 2024-05-22
Planning and Design of cultural center and anthropological museum of Bojnord with emphasis on cultural diversity
Print Date : 2024-05-22
Measuring the tourism scenarios of Qom city in the horizon of 1410
Print Date : 2024-08-21

Share To

Article Url

Assessing the feasibility of the intellectual paradigm of desirable urban social anarchism in Iran (Case study: Eslamshahr city)