Presenting a model for increasing the Environmental Resilience of Kanarak city against Floods Caused by Tropical Storms with an emphasis on Futures Studies
Subject Areas : Climatology
Ebrahim Forozan Mehr
1
(Ph.D. student of the Department of Geography and Urban Planning - Islamic Azad University - IslamShahr Branch)
azadeh arbabi sabzevari
2
(Associate Professor of Department of Geography and Urban Planning - Islamic Azad University - Islam Shahr Branch)
Fatemeh Adibi Saadinejad
3
(Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Islamic Azad University, Islamshahr Branch, Iran)
Keywords: Urban Resilience, Tropical Rains, Futures Studies, Scenario Writing, Kanarak City,
Abstract :
Today, the Resilience of cities against natural Hazards has become one of the important topics in Urban Management. On the other hand, paying attention to this issue from the point of view of future research has made it easier to plan to improve the future situation, . The statistical population of this research included relevant experts and elites, who according to the objectives of the research and to achieve the desired model with a future research approach through interviews with elites and experts and using a non-random purposeful sampling method (in a predetermined manner) done), and finally the number of 15 people was obtained. In order to identify the key drivers, structural analysis method (interaction effects) in the form of MICMAC software was also used for scenario writing using Scenario Wizard software. The findings of the research showed that the drivers of "Surface Water Collection Channel" will have the most influence through their alternative futures (probable state) on other drivers in determining the futures, and the drivers of "Changing the Structure of Organizations" Based on the Relationship of Alternative futures, it has received the most influence from other alternative futures. Also, the drivers of Flood Zoning Map, "Early Warning System of Natural Hazards and (GIS) and It has been Alternative futures of that part Intermittent propellants.
ارائه الگوی افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک در برابر سیلابهای ناشی از طوفانهای حارهای با تأکید بر آیندهپژوهی
چکیده:
امروزه تابآور بودن شهرها در برابر مخاطرات طبیعی به یکی از مباحث مهم در مدیریت شهری تبدیل شده است. از طرفی توجه به این موضوع با نگاه آیندهپژوهی برنامهریزی را برای بهبود وضعیت آینده راحتتر کرده است، از همین رو، هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه الگوی افزایش تابآوری شهر کنارک در برابر مخاطرات ناشی از طوفان¬های حاره¬ای و با رویکرد آیندهپژوهی است. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت از نوع روش اکتشافی است، برای گردآوری دادهها و اطلاعات از دو روش اسنادی و میدانی (مصاحبه و پرسشنامه خودساخته) بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کارشناسان و نخبگان مربوطه بودند که با توجه به اهداف پژوهش و برای دستیابی به الگوی مطلوب با رویکرد آیندهپژوهی از طریق مصاحبه با نخبگان و کارشناسان و با استفاده از روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند (به صورت از پیش تعیین شده)، انجام گرفت که در نهایت تعداد 15 نفر بدست آمد. برای شناسایی پیشرانهای کلیدی از روش تحلیل ساختاری )اثرات متقابل) در قالب نرم افزار MICMAC همچنین برای سناریونویسی از نرمافزار Senario Wizard استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد، ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺮان «کانال جمعآوری آبهای سطحی» ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ را از ﻃﺮﯾﻖ آﯾﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺪﯾﻞ ﺧﻮد (ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﺘﻤﻞ) ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺸﺮانﻫﺎ در ﺗﻌﯿﯿﻦ آﯾﻨﺪهﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﻨﺪ بود و ﭘﯿﺸﺮان «تغییر نظام ساختار سازمانها» ﺑﺮاﺳﺎس ارﺗﺒﺎط آﯾﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺪﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ را از ﺳﺎﯾﺮ آﯾﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺪﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ است. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ، ﭘﯿﺸﺮانهای «نقشه پهنهبندی سیلاب»، «سامانه هشدار زودهنگام مخاطرات طبیعی» و «سامانه مکانی (GIS)» و آﯾﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺪﯾﻞ آن ﺟﺰء ﭘﯿﺸﺮانﻫﺎي ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ.
واژگان کلیدی:
تابآوری شهری، بارانهای حارهای، آیندهپژوهی، سناریونویسی، شهر کنارک
مقدمه
در سالهای اخیر مفهوم جدیدی با نام تابآوری در ادبیات مدیریت بحران وارد شدهاست. در این میان تبیین رابطه تابآوری در برابر سوانح طبیعی، در واقع نحوه تأثیرگذاری ظرفیتهای اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی جوامع در افزایش تابآوری و شناخت ابعاد تابآوری در اجتماع است (AKUT,2008,235)، با توجه به این موضوع و برای کاهش اثرات مخاطرات طبیعی دو راهبرد اصلی مطرح است که عبارتاند از:راهبردهای پیشبینی برای روبهرو شدن با مشکلات و معضلات شناخته شده و راهبردهای تابآوری برای مقابله با مشکلات ناشناخته (ترابی و همکاران، 1400، 164). در واقع میتوان گفت تابآوری درجهای از انطباقپذیری سکونتگاهها در مواجهه با خطر است ((León and March, 2014,251.
شهرها به عنوان یک مکان تجمع برای جوامع انسانی، از وقوع بلایای طبیعی مستثنی نمیباشند و لازم است چارهاندیشیهای جدی جهت کاهش آسیبپذیری این سکونتگاهها در برابر بلایای طبیعی صورت پذیرد. یکی از راههای کاستن از پیامدهای حوادث و بحرانها، توجه و برنامهریزی در عرصه ارتقاء تابآوری است. در شرایطی که ریسک و عدم قطعیتها درحال رشد میباشند، تابآوری به عنوان مفهوم مواجهه با اختلالات، غافلگیریها و تغییرات معرفی میشود (احمدی، 1398، 4). در حال حاضر توجه به ارتقای تابآوری در سیستمهای شهری لازم و ضروری است، به طوری که در سالهای اخیر نهادها و آژانسهای فعال در زمینۀ کاهش سوانح، بیشترین فعالیت خود را بر دستیابی به جامعه تابآور در برابر سوانح متمرکز ساختند و در تلاش برای تقویت تابآوری جوامع در برابر سوانح طبیعی هستند (Forgette & et al, 2008 ,18). تبیین رابطه تابآوری در برابر کاهش اثرات آن با توجه به نتایجی که در بر خواهد داشت، از اهمیت بالایی برخوردار است (Anne Tiernan & et al, 2015: 55). با توجه به اینکه تابآوری شهری همواره مورد توجه برنامهریزان بوده است برای تدوین و اجرای سیاستهای افزایش تابآوری شهری یک نوع آیندهپژوهی برای این امر باید صورت بگیرد تا با بصیرت بیشتری به تشریح اهداف و گزینش روشهای عملی اجرای برنامههای ارتقاء تابآوری و بهبود وضعیت شهر در آینده اقدام نمود (پاشازاده، 1398 ، 25). آیندهپژوهی دانش و معرفتی است که دید سیاستگذاران، مدیران، برنامهریزان و حتی مردم را نسبت به رویدادها، فرصتها و چالشهای احتمالی آینده باز میکند (احدنژاد و نجفی، 1399: 11). و ابهامها، تردیدها و دغدغههای فرسایندهی انسان را میکاهد و توانایی انتخاب هوشمندانهی جامعه و مردم را افزایش میدهد و به همگان اجازه میدهد تا بدانند به کجاها میتوانند بروند (آینده اکتشافی)، به کجاها باید بروند (آینده هنجاری) و از چه مسیرهایی میتوانند با سهولت بیشتری به آیندههای مطلوب خود برسند (راهبردهای معطوف بهآیندهسازی). آیندهپژوهی دانشی است با هستیشناسی، معرفتشناسی، روششناسی و روشهای خاص خود که آموزشی و یادگرفتنی است (همقدم و همکاران، 1402: 23). بنابراین رویکردهای غالب بر آیندهپژوهی شامل پارادایم اکتشافی و هنجاری میباشد. پارادایم اکتشافی نگاه رو به بیرون دارد. در این شیوه نگاه از زمان حال آغاز شده و به سوی آینده میل دارد. در این پارادایم انسان ناظر بیرونی است که تنها می تواند به کشف آیندهای ثابت بپردازد، این پارادایم مبتنی بر پیش بینی است و اکتشاف آینده تنها نتیجه منطقی آن است. در حالی که در پارادایم هنجاری، نگاهی رو به درون دارد. یعنی نگاه اولیه به آینده یا مجموعهای از آیندههای محتمل با در نظر گرفتن منابع و محدودیتها صورت میگیرد، این آیندهها اغلب مطلوب و نامطلوب هستند. سپس با نگاه به گذشته، میتوان برای ایجاد و تغییر آیندههای بدیل تلاش نمود. در این پارادایم انسان در ساخت آینده با در نظر گرفتن آیندههای ممکن، محتمل و باورکردنی در تحقق آینده مطلوب نقش دارد. در حال حاضر به خاطر رخداد ناپیوستگی در روندها که شگفتیهای علم و فناوری نام دارد، آیندهنگاری ابزار برنامهریزی میباشد. آیندهنگاری مخطوطی از پارادایم اکتشافی و هنجاری میباشد (غفوریان، 1402: 8). درک مکانیسمهای پهنهبندی سیل برای بهبود خطرات سیل در آیندۀ تفسیر روند تغییرات متغیرهای اقلیمی مهم است (Yang & et al, 2020: 585) فراوانی رویدادهای اقلیمی شدید مانند طوفانها، سیل، رانش زمین، امواج گرما و دیگر رویدادهای فاجعهبار همچنین کیفیت زیرساختها برای ارزیابی آسیبپذیری یک مکان نسبت به تغییرات اقلیمی مورد استفاده قرار میگیرند (Füssel,. & Hildén,2014: 49). سیلابها را بر اساس عامل ایجاد آن و مکان تشکیل به انواع مختلفی دسته بندی می کنند:
۱-سیل های ناگهانی1: در حوزه های آبخیز با وسعت کم، شروع بارندگی شدید، خصوصا در فصل های بهار و تابستان منجر به وقوع سیل های ناگهانی می شود که با توجه به ماهیت این نوع از سیلاب معمولا خسارت های جانی و مالی زیادی را به بار می آورد.
۲-سیل های رودخانه ای2: این نوع از سیلاب ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار می باشند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی تر در حوزه هایی با وسعت بیشتر اتفاق می افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در وقع آن بسیار تاثیرگذار است.
این نوع از سیلاب ها دارای دوره بازگشت کمتر و بسیار پرتکرار می باشند و در اثر بارش فراوان و در مدت زمان نسبتا طولانی تر در حوزه های با وسعت بیشتر اتفاق می افتد که ظرفیت نفوذپذیری خاک نیز در وقع آن بسیار تاثیرگذار است.
۳-سیل دریایی3: با ادامه روند گرم شدن کره زمین و ذوب هر چه بیشتر یخچال های قطبی و یا وقوع زلزله در دریاها که همه این عوامل منتج به بالا آمدن سطح آب دریا و سیل یا سونامی در سواحل اطراف آن میشود.
۴-سیل ناشی از ذوب برف4: همانطور که از نامگذاری این دسته از سیلاب ها مشخص است در صورت ذوب شدن سریع برف های بالادست حوزه آبخیز و بارش احتمالی توام با آن امکان وقوع سیل در پایین دست حوزه آبخیز وجود دارد. (طهماسبی و همکاران، 1396: 3). موضوع مدیریت سیلاب و کاهش خسارات سیلهای ویرانگر در کشور، تاکنون به شکل جدی موردتوجه قرار نگرفته و عمدتاً توجه به سیل و مدیریت آن در زمان وقوع سیل از سوی مسئولان و حتی مردم به صورت سازهای و اقدامات فیزیکی مورد توجه قرار گرفته است. در صورتی که امروزه توجه به مدیریت سیل نیز ساختار بسیار پیچیدهای به خود گرفته و رویکردهای راهبردی مختلفی برای مبارزه با آثار منفی بلایای طبیعی مطرح شده است. برخی از این رویکردها فیزیکی و زیرساختی، برخی اجتماعی و برخی نهادی هستند؛ اما در دیدگاهی سیستماتیک، مدیریت سیلاب تلفیقی از تماس این رویکردها انگاشته میشود(صادقلو و سجاسی قیداری، 1393: 108). از طرفی مدیریت خطر سیل به دلیل طیف وسیعی از منابع که به آنها خطری نسبت داده میشود عمدتاً ترکیبی از فرایندهای فیزیکی، فعالیتهای انسانی و ماهیت ژئومورفولوژی پیچیده زمین است ( (U.C. Nkwunonwo & et al, 2019: 272 .
در سالهای اخیر توجه به مسأله تابآوری اقلمی در محافل علمی با توجه به اتخاذ رویکردهایی که در زمینه مقابله با مخاطرات ناشی از تغییرات اقلیمی و افزایش میزان تاب آوری در برابر این تغییرات شکل گرفته، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. درواقع تابآوری اقلیمي نوعي فرايند سیاستگذاری است كه با تركیبي از راهكارهای انطباقي و كاهشي (عمدتا انطباقي) و استفاده از ظرفیتهای موجود در جامعه در ابعاد مختلف، ضمن پاسخ به تغییرات اقلیمي منجر به پايداری ميشود. نكته مهم در اين زمینه، تفاوت در معیارها و شاخصها با توجه به شرايط بومي ميباشد (منافلويان و همكاران، 1398: 14). چرا که تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی عامل محرک برای استراتژیهای کاهش و سازگاری محیطی محسوب میشود، با این وجود چنین استراتژیهایی در همه مناطق قابلیت اجرا ندارد (شایگان و همکاران، 1401: 3).
پژوهشهای داخلی زيادی در ارتباط با تابآوری و مخاطرات محیطي نظیر (پودينه و همكاران، 1397 ؛ سبزهای و همكاران، ؛ 1398 ؛ نوروزی، 1398 ؛ كیخا و همكاران، 1399 ؛ مودودی و همكاران 1399)، و شهرها (سلماني و همكاران، 1394شکری فیروزجاه، 1396 ؛ ساسانپور و همكاران، 1396 ؛ حكیمي و همكاران، 1396 ؛ زياری و همكاران، 1397 ؛ احمدی و همكاران، 1397 ؛ نظمفر و پاشازاده، 1397 ؛ لعلي و همكاران، 1398 ؛ حاجي عليزاده و رشیدی، 1399 ؛ فلاح مهرجردی و حنايي 1399انجام داده اند. اما با توجه به هدف پژوهش حاضر، پژوهشهايي كه به صورت مستقیم به اين موضوع افزایش تاب آوری در برابر مخاطرات طبیعی با رویکرد آینده پژوهی پرداختهاند مدنظر قرار گرفته است که عبارتند از:
عرب سلغار و همکاران (1401)، در مقالهای با عنوان «پیشبینی تغییرات اقلیمی با استفاده از مدلهای گردش عمومی جو و مقیاس کاهی مدلهای SDSM و LARS-WG تحت سناریوهای واداشت تابشی در حوضه آبریز دز» به این نتیجه رسیدند که بیشترین تغییرات کاهشی و افزایشی نیز به ترتیب مربوط به نواحی شرقی و جنوب غربی حوضه خواهد بود. لذا با توجه افزایش دما و بارش و همچنین کوهستانی بودن حوضه مورد مطالعه لازم است راهکارهای مقابله با سیلاب و مهار و مدیریت آن مورد توجه قرار گیرد. پناهی و همکاران (1401)، در پژوهشی با عنوان «مدلسازی و پیشبینی خطر وقوع منطقهای سیلاب حاصل از بارش تحت شرایط تغییر اقلیم (مطالعه موردی: حوضۀ آبخیز گرگانرود» به این نتیجه رسیدند که روش کریجینگ بیزی زمینآمار به عنوان بهترین روش در میان روشهای مورد استفاده میتواند برای برآورد تغییرات بارندگی پایه و شبیهسازی شده جهت مدلسازی روند سیلاب در کنار پارامترهای دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد.. بهروزی و همکاران، (1401)، در مقالهای با عنوان (تحلیل توزیع مکانی میزان تابآوری شهر در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیل (مطالعه موردی: شهر قائمشهر) از نرم افزارGIS به منظور تعیین نقاط دارای تاب آوری بیشتر و استفاده از روشهای الگوریتم ژنتیک(GA)و هوش ازدحامی ذرات(PSO)وبرنامه نویسی آنها در محیط MATLAB استفاده کردهاند و به این نتیجه رسیدند که پنج نقطه از شهر قائمشهر به ترتیب(استادیوم شهید وطنی، پارک ولیعصر، فضای سبز نساجی)، به عنوان مناطق دارای تابآوری بیشتر انتخاب و اولویتبندی شدند. ناهید و همکاران (1400)، در مقالهای با عنوان «سنجش و ارزیابی میزان تابآوری در برابر مخاطره سیلابهای شهری (مطالعه موردی: منطقه 4 تهران» با هدف بررسی تابآوری منطقه 4 تهران در برابر سیلاب شهری بوده و به این نتیجه رسیدند که با استفاده از روش های WLC و AHP مشخص شده که نواحی 9 و 7 دارای وضعیت تاب آوری کالبدی خوبی بودند ولی نواحی 8, 1 و 2 از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. پناهی و همکاران (1400)، در پژوهشی با عنوان «سنجش و پیشبینی پتانسیل وقوع سیلاب تحت شرایط تغییر اقلیم (مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود» بر اساس مدل SWAT مقادیر بارش روزانه و دمای روزانه ایستگاههای سینوپتیک واسنجی گردید. به این نتیجه رسیدند که تغییر اقلیم و ساختار محیط طبیعی در منطقه پیامدها و اثراتی از جمله تغییر الگوی بارش، به وجود آمدن ناهمگنی در سری دادههای تاریخی، تغییر سطح آب رودخانهها و کاهش تولیدات کشاورزی، تغییر در ترکیب و تولید گیاهی مراتع، تغییر سطح آبهای زیرزمینی، بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی و ... به وجود آورده است. میر اسداللهی و همکاران (1399)، در مقالهای با عنوان تحلیل تابآوری سکونتگاههای شهری در برابر سیلاب با تاکید بر شاخصهای اقتصادی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر گرگان)، انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که که بین همه ابعاد اجتماعی و اقتصادی با میزان تابآوری شهری در مقابل سیلاب رابطه معناداری وجود داشته است. تقویت ارگانها و سازمانهای محلی در حالت عدم تمرکز، یکی از شیوههای مهم افزایش مشارکتهای اجتماعی شهروندان گرگان در زمان وقوع بحران مطرح شده همچنین از طریق تأمین مشارکت مردم و تقویت توانمندی اقتصادی مردم در زمان وقوع مخاطرات طبیعی از جمله سیلاب، قوه ابتکار و ابداع مردم تقویت شده و زمینه کاهش آسیب های ناشی از سیلاب کاهش مییابد.
پاشازاده (1398)، در رساله دکتری تخصصی خود با عنوان «سنجش تابآوری شهر اردبیل در برابر مخاطرات محیطی و ارائه الگوی شهر تابآوری با رویکرد آیندهپژوهی» به این نتیجه رسیده است که وجود مخاطره (یا انواع مخاطرات) یا عدم وجود آن در هر بستر جغرافیایی و میزان تابآوری در بین محلات و بافتهای شهری، امری نسبی بوده، بافتهای تازه ساخت نسبت به سایر بافتها از تابآوری بالاتری برخوردارند. آینده شهر اردبیل از نظر تابآوری به سه سناریو خوشبینانه و دو سناریوی بدبینانه بستگی دارد که در این خصوص راهبرد "استفاده از برنامههای آموزشی، تمایل شهروندان برای یادگیری دانش و آگاهی و بهرهمندی از برنامهها و تجربههای سازمانهای داخلی و خارجی در راستای بهبود وضعیت تابآوری اجتماعی و نهادی شهروندان (افزایش آگاهی و دانش، بهبود بستر نهادی و سرمایه اجتماعی، مهمترین راهبرد برای بهبود وضعیت تابآوری شهر اردبیل بوده است. پارکر5 (2022)، در پژوهشی با عنوان «تاب آوری در مقابل بحران فاجعه» به این نتیجه رسیده است که به بررسی روش متنوع تاب آوری و روشهای مفهومی آن در حوزه مدیریت خطر و بروز فاجعه پرداخته و سپس به این سؤال پاسخ داده است که آیا مقاومت در برابر تابآوری است یا نه صرفا یک نظریه از مفهوم کاهش است که قبالا ً در زمینه مدیریت خطر و بروز فاجعه مورد استفاده قرار گرفته است. یانژن6 و همکاران (2022)، در پژوهشی با عنوان «بررسی آماری و سینوپتیکی مخاطرات ناشی از بارشهای سنگین در شمال چین» به این نتیجه دست یافتند که مهمترین عامل بارش سنگین، وجود جت سطح فوقانی جو و توپوگرافی سطح زمین است، بعد از این عامل همگرایی ترازهای بالا و پایین جو نقش اساسی در رخداد بارش منطقه را ایفا میکند. ساپونتزیز و کارکندیز 7 (2022)، در پژوهشی با عنوان« یک رویکرد یکپاراچه از تجزیه و تحلیل سیلاب در حوضه های آبریز مدیترانه با استفاده از نظرسنجیهای پس از سیل و وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین به مطالعه رویداد سیل ناگهانی دو جریان زودگذر غیرمنتظره در منطقه المپیادا (یونان شمالی) که در 21 تا 22 نوامبر 2019، رخ داده است، پرداخته اند. نتایج حاصل از این رویکرد نشان داد مداخله انسان در جریانهای اصلی، پراکندگی شهری AMC مرطوب و حمل و نقل رسوب از اصلیترین عواملی است که در ایجاد سیلاب چشمانداز مؤثر بوده است. فلونی8 و همکاران (2020)، محدودههای سیل خیز منطقة آتیکا در یونان را با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و GIS شناسایی نمودند. آنها چارچوبی را پیشنهاد دادند که که در آن عمدتا دادههایی نظیر توپوگرافی، پوشش زمین و مواردی از این دست در مطالعات مدنظر قرار گیرد. ژانگ9 و لی (2018)، پژوهشی با عنوان تابآوري شهري و پایداري شهري، انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داده است که توسعه شهري منطقی تنها زمانی امکانپذیر میشود که هر دو انعطافپذیري و پایداري را یکجا داشته باشد و نتیجهگیري میکنند که برنامهریزان شهري، سیاستگذاران و محققین قبل از هرگونه تصمیمگیري باید به تابآوري و پایداري شهري توجه داشته باشند. مسعود10 و همکاران (2018) در پژوهشی با عنوان «پاسخهای جامعه به مدیریت ریسک سیلاب-بررسی تجربی مناطق حفاظت شده دریایی در مالزی، به این نتیجه رسیدند که تجربه ریسک سیلاب قبلی تأثیر مثبت و معناداری در قصد شرکت در فعالیتهای پیشگیری داشته است. بیگ11 و همکاران (2018)، در مقاله ای با عنوان «ارزیای نقش ذی نفعان محلی در برنامهریزی مقابله با سیلاب در انگلستان و آلمان» به این نتیجه رسیدند که مشارکت ذینفعان محلی در تصمیمات مربوط به برنامههای مقابله با سیلاب محدود است و احتمالاً منجر به درگیری و سرخوردگی و همچنین بالقوه تقویت نابرابریها میشود.
بر اساس بررسی پیشینه پژوهش، اگرچه مطالعات زیادی پیرامون تابآوری شهرها در برابر بلایای طبیعی انجام شده است. اما تاکنون پژوهش با موضوع تعیین الگوی افزایش تابآوری شهرهای ساحلی در برابر سیلاب ناشی از بارندگیهای حارهای در مناطق جنوب شرق کشور و با رویکرد آینده پژوهی انجام نشده است؛ بنابراین این پژوهش از این نظر نسبت به پژوهشهای گذشته متفاوت و با هدف تعیین عوامل مؤثر بر بهبود تابآوری شهرهای ساحلی با در نظر گرفتن همه متغیرهای تأثیرگذار انجام گرفته است. با توجه به مسائل مطرح شده و به دلیل قرارگیری شهر کنارک در سواحل دریای عمان در سالهای اخیر شاهد خسارات زیادی ناشی از وقوع بارانهای حارهای و سیلابهای ناشی از این پدیده جغرافیایی بوده است. با اینکه از نظر تقسیمبندی نواحی بارشی کشور، سواحل منطقه چابهار و کنارک جز ناحیه خشک محسوب میشود و کمترین تعداد روزهای بارندگی نیز در جنوب و جنوب شرق کشور رخ میدهد اما در سال های اخیر، شاهد بارشهای سنگین روزانه در این ناحیه هستیم بهطوری که ممکن است قسمت اعظم بارندگی متوسط سالانه در یک روز ببارد این وضع نشان میدهد که در جنوب بیشتر وقتها بارندگی وجود ندارد ولی به محض وورد تودههای موسمی از منطقه خلیج فارس و دریای عمان به منطقه، بارشهای شدید رخ میدهد. از جمله بحرانهایی که در سالهای اخیر در منطقه به فراوانی در حال رخ دادن میباشد وقوع طوفانهای حارهای میباشد. همچنین با توجه به اینکه تغییرات اقلیمی یکی از بزرگترین چالشهایی میباشد که بشر در قرن حاضر با آن مواجه است؛ بنابراین پیشبینی تغییرات اقلیمی جهت پیشآگاهی از وضعیت آینده و در نظر گرفتن تمهیدات لازم جهت تعدیل و سازگاری با تغییرات اقلیمی از اهمیت زیادی برخوردار است.
بنابراین پژوهش پیشرو، به دنبال بررسی میزان آسیبپذیری محلات شهر کنارک و افزایش تابآوری این شهر در برابر مخاطرات طبیعی به ویژه سلابهای ناشی از بارندگیهای موسمی بوده و در مرحله بعد رسیدن به یک الگوی بهینهای که با استفاده از رویکرد آیندهپژوهی و با ارائه سناریوهای متناسب با وضعیت و موقعیت این شهر، میزان تابآوری این شهر را در برابر مخاطرات احتمالی افزایش دهد. بنابراین مهمترین سوالی که مطرح میشود اینگونه است که بهترین الگوها جهت افزایش میزان تابآوری محیطی شهر کنارک در برابر مخاطرات طبیعی (طوفانهای حارهای و سیل) کدام هستند؟
دادهها و روش
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت از نوع اکتشافی میباشد. با توجه به تخصصی بودن موضوع پژوهش، سعی شد جامعه و نمونۀ آماری تحقیق متناسب با این امر انتخاب گردد. بر همین اساس، جامعۀ آماری این بخش از پژوهش عبارت است از: مجموع افرادی که به عنوان خبرگان علمی و اجرایی در محدودۀ مورد مطالعه (شهر کنارک) مشغول به فعالیت بوده و پیرامون مخاطرات طبیعی و سیلاب از دانش و تجربیات لازم برخوردار هستند. در راستای انتخاب افراد نمونه با توجه به ماهیت پژوهش که چارچوبی زمینهیاب، استراتژیک و آیندهنگرانه دارد از روشی با ساختار دلفی استفاده شد. برای انتخاب افراد گروه دلفی از سه شاخص اصلی: 1-میزان تحصیلات (تکمیلی) 2-رشته تخصصی و شغل مرتبط (در زمینه مدیریت بحران) و 3- میزان تجربه کاری در حوزه های مربوطه (حداقل 5 سال سابقه) استفاده شده است.
بر این اساس، در این پژوهش از طریق نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند (به صورت از پیش تعیین شده)، تعداد 15 نفر از خبرگان به عنوان افراد نمونه برگزیده شدند که برای جمع آوری دانش و نظر آنان در مراحل مختلف پژوهش از ماتریس اثرات متقاطع (مرحلۀ اول پژوهش و شناسایی پیشرانهای کلیدی با تحلیلهای میک مک) و ماتریس اثرگذاری متقاطع متعادل (مرحلۀ دوم تحقیق و ورود توصیف گرها در قالب وضعیتی هایی با شرایط عدم قطعیت به سناریو ویزارد و تبیین آیندهپژوهی) در قالب تدوین متغیرهای تحقیق و تنظیم ورودیهای نرم افزارهای پژوهش، استفاده شد. باتوجه به مشخص بودن تعداد جامعه آماری (کارشناسان مربوطه) سوالات پرسشنامه ابتدا مورد تایید استاتید قرار گرفت، سپس به صورت ماتریس آثار متقاطع یا متقابل در ابعاد 14 در 14 ، برای تعیین آثار متقاطع عوامل طراحی شد و در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گرفت تا میزان اثرگذاری عوامل بر هم را از صفر تا 9 امتیازدهی کنند؛ نهایتاً میانگین امتیازها به عنوان امتیاز نهایی انتخاب و اعداد وارد نرمافزار MICMAC شده و خروجیها یا همان پیشرانها به دست آمد. در نهایت سناریوها براساس پیشرانهای کلیدی شناسایی شده در مرحله تحلیل ساختاری اثرات متقاطع تدوین گردید. در این مرحله با بدست آمدن عوامل تاثیرگذار بر تابآوری شهر کنارک که در مراحل قبل شناسایی شدند و با بهرهگیری از تمامی نتایج حاصل شده از پژوهش، با استفاده از نرمافزار Scenario Wizard اقدام به سناریوسازی شده است.
شهر کنارك از نظر موقعیت جغرافیایی این شهر از سمت شمال در عرض 25 درجه و 23 دقیقهي شمالی و طول 60 درجه و 24 دقیقهي شرقی، از سمت جنوب در عرض 25 درجه و20 دقیقهي شمالی و طول 60 درجه و 23 دقیقهي شرقی، از سمت شرق در عرض 25 درجه و 22 دقیقهي شمالی و طول 60 درجه و 24 دقیقهي شرقی و از سمت غرب در عرض 25 درجه و 22 دقیقهي شمالی و طول 60 درجه و 23 دقیقهي شرقی واقع شده است. غالب بارندگیهاي کشور و منطقه، از نفوذ این سیستم مرطوب و بارانزا به داخل کشور میباشد. البته این سیستم با ایجاد باد و گرد و خاك در سیستان و بلوچستان همراه است. مگر اینکه شدت، قدرت و رطوبت آن به حد کافی و مناسب باشد که بتواند باعث ایجاد ناپایداري در این منطقه شود در هر حال تمامی بارندگیهاي زمستانه و پاییزي ایستگاه کنارك نیز بر اثر نفوذ قدرتمندانهي همین سیستمهاي غربی و مدیترانهاي است.
باتوجه به موقعیت خاص جغرافیایی شهر کنارك، نفوذ سیستم موسمی جنوب شرقی و طوفانهاي تابستانه همچون گونو و مشابه آن است که در صورت غافلگیري و هجوم ناگهانی میتواند مشکلآفرین و حادثهساز باشد. همچنین وقوع زمینلرزههاي شدید در کف دریا و یا اقیانوس هند (در مجاورت منطقه) با ایجاد امواج مخرب، مرتفع و مهیب تسونامی (سونامی) میتواند کلیه تأسیسات، اماکن و ابنیهي شهري را در معرض خطر نابودي قرار دهد. به خصوص اینکه پهنهي شهري همچون کنارك، در شیب و ارتفاعی بین 1 تا 10 متر از سطح دریاي آزاد است و کاملاً آسیبپذیر و بیدفاع میباشد (مهندسین مشاور مآب، 1400: 52).
یافتهها
v افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک
به منظور تحلیل میزان پایداری یا ناپایداری افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک در برابر مخاطرات طبیعی (طوفان های حارهای و سیل) در چارچوبِ مطالعات آیندهپژوهی و سناریو مبنا، یافتههای پژوهش در مراحل مختلفی تهیه و تحلیل شد. به این منظور، در چارچوب نظرات خبرگان و رویکردهای به کار گرفته شده در این پژوهش اقدام به فازبندی یافتههای تحقیق شد. در گام اول، الگوی استراتژیک میک مک که به منظور انجام محاسبات پیچیده کاربرد فراوانی دارد انتخاب شد و در چارچوبِ رویکرد نرمافزار اقدام به تحلیل مرحله به مرحلهی دادهها گردید (شناسایی و طبقهبندی متغیرها، تحلیل محیط سیستم، توصیف ارتباط، اثرگذاری و اثرپذیری میان متغیرها، تبیین اشکال گوناگون متغیرها و شناسایی پیشرانهای کلیدی). در ادامه، سناریوهای مربوط به هر کدام از نیروهای پیشرانِ کلیدی با تفکیکبندی در حوزههای آنها در چارچوب نرم افزار سناریو ویزارد بررسی گردید و در نهایت با وزندهی از 3+ تا 3- به متغیرها در قالب مقایسه دو دویی، وزن نهایی هر کدام محاسبه و ضریب سازگاری آنها با هم بررسی و سناریوهای نهایی تدوین یافتند.
در این قسمت از فرآیند کار، با هدف شناسایی پیشرانهای کلیدی مؤثر بر افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک در برابر مخاطرات طبیعی (طوفانهای حارهای و سیل) و سناریونویسی بر پایه آنها، به تحلیل اهمیت و میزان عدم قطعیتها پرداخته شد. سناریوها عمدتاً روی پیشرانی قرار میگیرند که با بالاترین عدم قطعیت مواجه است، عدم قطعیت به پیشران هایی گفته میشود که میزان تأثیر و احتمال وقوع آنها مشخص نباشد و مجموعهای از علل و حوادث در رخداد و تأثیرگذاری آن شریک هستند. لذا در بخش اول، پرسشنامهای برای تحلیل اثر متقابل پیشرانها و پی بردن به اهمیت آنها در قالب ماتریس اثر متقاطع تدوین شده است. در این ماتریس که در سطر و ستون آن پیشرانهای منتخب حاصل از مصاحبه با خبرگان هستند، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری پیشرانها مورد پرسش قرار میگیرد. به اینگونه که میزان تأثیر پیشرانهای قرار گرفته در ستون بر پیشرانهای قرار گرفته در سطر، هدف مورد نظر از پرسش است. درنهایت پس از جمعآوری پرسشنامهها از میان جامعه آماری متشکل از خبرگان و کارشناسان مدیریت بحران، نتایج حاصل از آن پس از میانگینگیری پاسخهای هر یک از پیشرانها، با استفاده از نرمافزار Mic Mac که توانایی تشریح و تحلیل روابط ماتریسی همه عوامل و پیشرانهای مؤثر بر سیستم را دارد، مورد ارزیابی قرار گرفته و تبیین شد. در ادامه نیز ماتریس حاصل از نتایج جمعآوری شده از پرسشنامهها به نمایش درآمد.
v طبقهبندی متغیرها و تشکیل ماتریس تحلیل اثرات متقاطع
در این مرحله پس از تهیه لیستی اولیه از سوی محقق و به گفتگو گذاشتن آن با افراد نمونه، در نهایت لیست همگنی از متغیرهای داخلی و خارجی سیستم بر اساس مطالعات به دست آمده به همراه زیرمجموعههای آنها به صورت چارچوب ماتریسی n*n تهیه گردید. به این منظور، چهار دستهبندی اصلی از متغیرها (کالبدی- زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی- قانونی) به همراه 14 متغیر زیرمجموعۀ آنها، پس از برگزاری جلسات با خبرگان به عنوان متغیرهای اولیهی پژوهش شناسایی شدند و در این رابطه، ماتریسی با ابعاد 14 × 14 شکل گرفت. سپس هر کدام از این متغیرها برای ورود به نرم افزار میک مک در چارچوب کدگذاری خاص به سیستم معرفی و زیرمجموعههای هر کدام نیز در محیط نرم افزار تعریف شدند.
پس از ورود متغیرها به نرم افزار میک مک، در چارچوب ماتریس تحلیل اثرات متقاطع از نمونه آماری خواسته شد تا بر حسب میزان اهمیت و تأثیرگذاری، تأثیرپذیری و وابستگی عناصر به هم، به امتیازدهی متغیرها از 0 تا 3 و P اقدام نمایند. در این راستا، عدد صفر به منزلۀ بدون تأثیر، عدد یک به منزله تأثیر ضعیف، عدد دو به منزله تأثیر متوسط، عدد سه به معنی تأثیر زیاد و P به معنای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم به صورت بالقوه می باشند.
منبع: یافتههای تحقیق، 1402
براساس یافتههای پژوهش، متغیرهای اثرگذار در این مطالعه عبارتند از: احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی، تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS)، بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاههای اجرایی جهت مدیریت سیلاب. همچنین دو متغیر کلیدی و راهبردی در سیستم شناسایی شدند که عبارتند از: تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری و تهیه نقشههای پهنهبندی سیلاب. در این پژوهش متغیرهای اصلاح زیرساخت شبکه معابر، بازآفرینی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری، اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن، آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی، بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب به عنوان تأثیرپذیر از سایر متغیرها میباشند که به عبارت دیگر، این متغیرها نتیجه سایر عوامل در سیستم هستند.
شکل 2، موقعیت های چهارگانه محور مختصات میک مک
منبع: صالحی و همکاران، 1390: 113
جدول 1، طبقه بندی عوامل براساس جایگاه آنها در سیستم تأثیرگذاری- تأثیرپذیری
عوامل | تعداد متغیر | متغیرها | |
عوامل اثرگذار (تعیین کننده) | 3 | احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی، تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS)، بازنگری نظام قانونی جهت مدیریت سیلاب | |
عوامل دووجهی | متغیرهای ریسک | 1 | تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری |
متغیرهای هدف | 1 | تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | |
عوامل تأثیرپذیر (نتیجه) | 5 | اصلاح زیرساخت شبکه معابر، نوسازی بافت های فرسوده شهری، اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن، آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی، بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب | |
عوامل مستقل | مستقل از سیستم | 0 | - |
مستقل از نتیجه | 1 | اجرای سیستم بیمه سیلاب | |
عوامل تنظیمی | 3 | تخصیص بودجه جهت خرید ماشین آلات و تجهیزات (پمپهای قوی آبکشی)، توزیع متوازن جمعیتی در شهر، ظرفیت سازی اجتماعی به منظور بهره گیری در زمان وقوع سیلاب |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
شکل 2، نقشه پراکندگی متغیرها و جایگاه آنها در محور تأثیرگذاری- تأثیرپذیری
v پایداری ماتریس اثرگذاری و اثرپذیری
اگر ثابت شود که هر ماتریسی باید در پایان تعداد معینی از تکرارها به سمت پایداری همگرا شود (معمولاً 4 تا 5 برای یک ماتریس با اندازه 50)، جالب است که بتوانیم تکامل این پایداری را در طی ضرب های متوالی دنبال کنیم. در غیاب معیارهای تعیینشده ریاضی، برای طبقهبندی همه متغیرها در تأثیرات و وابستگیها، تکیه بر تعداد جایگشتهای لازم برای هر تکرار (مرتبسازی توپها) انتخاب شد.
مقایسه بین تعداد جایگشتهای تکرار I و تکرار I-1 نشاندهنده پایداری است که به صورت درصد بیان میشود. نتیجه 100٪ به این معنی است که تعداد جایگشت های لازم برای طبقه بندی تکرار I با موارد لازم برای تکرار I-1 یکسان است و بنابراین برنامه پایدار است. بنابراین نتایج می تواند حدود 100٪ متفاوت باشد.
جدول 2، پایداری ماتریس اثرگذاری و اثرپذیری
وابستگی | تأثیر | تکرار |
97 % | 110 % | 1 |
100 % | 116 % | 2 |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
این مجموع به ترتیب در ردیفها تأثیر متغیرهای بین آنها و در ستون ها وابستگیها را نشان میدهند.
v سناریونگاری در افزایش تاب آوری محیطی
در این بخش براساس عناصر پیشران کلیدی که با استفاده از تحلیلهای آینده پژوهی مورد شناسایی قرار گرفتند، تدوین سناریونگاری در حوزه تاب آوری محیطی شهر کنارک صورت گرفته است. به همین منظور، این عناصر به محیط نرم افزار سناریو ویزارد12 جهت تحلیل کیفی توصیف گرها و زیرمجموعه های مربوط به هر کدام، وارد شدند. سپس، با بیان حالتهای احتمالی برای هر کدام از این توصیف گرها در قالب عبارات کلامی، ماتریس تحلیل اثرگذاری متقاطع متعادل با ابعاد 6×6 تشکیل گردید و از نمونه آماری (خبرگان)13 خواسته شد تا بر حسب میزان اثرگذاری یک توصیف گر بر روی سایر توصیف گرها و عوامل مرتبط از 3- تا 3+ به آنها در چارچوب ماتریس تشکیل شده امتیاز دهند (3-: اثرگذاری به شدت منفی؛ 2-: اثرگذاری نسبتاً منفی؛ 1-: اثرگذاری منفی محدود و ضعیف؛ 0: اثرگذاری خنثی؛ 1+: اثرگذاری مثبت ضعیف؛ 2+: اثرگذاری مثبت متوسط؛ 3+: اثرگذاری مثبت شدید). بر این اساس، در ادامه ضمن مقایسه و استانداردسازی توصیفگرها، سهم هر کدام از توصیفگرها در تدوین سناریوها تبیین گردید و سناریوهای خوش بینانه، سناریوهای بدبینانه، سناریوهای ادامه روند موجود و سناریوهای محتمل ارائه شدند.
به منظور تکمیل فرآیند شناسایی پیشران های کلیدی، با استفاده از نظرات خبرگان براساس اهمیت، هر یک پیشرانها امتیازدهی شدند. امتیازها در 6 طبقه (0 کمترین میزان اهمیت، 2 اهمیت حداقلی، 4 اهمیت بینابینی با ترجیح کم، 6 اهمیت بینابینی با ترجیح زیاد، 8 اهمیت حداکثری و 10 بیشترین میزان اهمیت) انجام گرفته است. در نهایت میانگین نظرات در مورد اهمیت پیشرانها اعمال شده است. جدول زیر، میزان اهمیت پیشران ها را نشان می دهد.
جدول 3، اهمیت پیشرانها
پیشران | امتیاز اهمیت |
تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری | 10 |
اصلاح زیرساخت شبکه معابر | 10 |
احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی | 10 |
بازآفرینی و نوسازی بافت های فرسوده شهری | 8 |
تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS) | 8 |
تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | 8 |
بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی جهت مدیریت سیلاب | 8 |
تخصیص بودجه جهت خرید ماشین آلات و تجهیزات (پمپهای قوی آبکشی) | 6 |
اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن | 6 |
بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب | 6 |
اجرای سیستم بیمه سیلاب | 4 |
آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی | 4 |
ظرفیت سازی اجتماعی به منظور بهره گیری در زمان وقوع سیلاب | 4 |
توزیع متوازن جمعیتی در شهر | 2 |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
گام دیگر شناسایی پیشران های کلیدی در این فرآیند، منوط به شناسایی پیشران های دارای عدم قطعیت است. در سناریونگاری نیز، سناریوها عمدتاً بر مبنای پیشران هایی شکل می گیرند که با بالاترین عدم قطعیت مواجه اند و عدم قطعیتها، پیشرانهایی هستند که میزان تأثیر و احتمال وقوع آنها مشخص نیست. در حقیقت هرچه بر شتاب تغییرات جهانی افزوده شود، امکان پیش بینی آینده های جهان در درازمدت کاهش می یابد و هر جا که آینده غیرقابل پیش بینی باشد اصطلاحاً گفته می شود که آینده با عدم قطعیت همراه است (مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری، 1398: 143). در این گام نیز ابتدا برای هر یک از پیشران های مورد نظر، دوگانه های آن تدوین شده و سپس در مرحله بعدی با استفاده از پرسشنامه قطعیت یا عدم قطعیت آن پیشران با پرسش پیرامون وضعیت آن در آینده مورد ارزیابی قرار گرفته است.
ردیف | پیشران | دوگانه ها | |
1 | تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری | تکمیل شبکه رواناب های سطحی | |
عدم تکمیل شبکه رواناب های سطحی | |||
2 | اصلاح زیرساخت شبکه معابر | اصلاح زیرساخت معابر | |
عدم اصلاح زیرساخت معابر | |||
3 | بازآفرینی و نوسازی بافت های فرسوده شهری | نوسازی بافت های فرسوده | |
عدم نوسازی بافت های فرسوده | |||
4 | احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی | احداث ایستگاه هواشناسی و استقرار سامانه هشدار | |
عدم احداث ایستگاه هواشناسی و استقرار سامانه هشدار | |||
5 | تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS) | ایجاد سامانه اطلاعات مکانی | |
عدم تشکیل سامانه اطلاعات مکانی | |||
6 | تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | تهیه طرح جامع سیلاب و پهنه بندی آن | |
عدم تهیه طرح جامع سیلاب و پهنه بندی آن | |||
7 | اجرای سیستم بیمه سیلاب | اجرای سیستم بیمه | |
عدم اجرای سیستم بیمه | |||
8 | تخصیص بودجه جهت خرید ماشین آلات و تجهیزات (پمپهای قوی آبکشی) | تخصیص اعتبار جهت خرید تجهیزات | |
عدم تخصیص اعتبار جهت خرید تجهیزات | |||
9 | اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن | اعطای وام نوسازی | |
عدم اعطای وام نوسازی | |||
10 | آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی | ارتقاء سطح دانش و آگاهی شهروندان | |
عدم ارتقاء سطح دانش و آگاهی شهروندان | |||
11 | توزیع متوازن جمعیتی در شهر | توزیع متوازن جمعیت | |
تراکم بالای جمعیت | |||
12 | ظرفیت سازی اجتماعی به منظور بهره گیری در زمان وقوع سیلاب | افزایش مشارکت اجتماعی | |
کاهش مشارکت اجتماعی | |||
13 | بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب | بازنگری مجوزهای ساخت و ساز | |
عدم بازنگری مجوزهای ساخت و ساز | |||
14 | بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی جهت مدیریت سیلاب | بازنگری نظام قانونی | |
عدم بازنگری نظام قانونی |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
پس از جمع آوری پاسخ پرسش شوندگان (خبرگان) پیرامون وضعیت هر یک از پیشران ها در آینده و به منظور پی بردن به عدم قطعیت آنها، نمودارهایی تعبیه شده است که نسبت پاسخ پرسش ها به هر یک از حالات دوگانه مربوط به آن پیشران مشخص و معین شده است.
گام سوم از شناسایی پیشران های کلیدی برای تدوین سناریو و سناریونگاری، مربوط به شناسایی و ارزیابی پیشران ها از منظر دو ویژگی اهمیت و عدم قطعیت آنها است. در نتیجه در این قسمت با توجه به مطالعات قسمت های پیشین، پیشران های منتخب با توجه به اعداد به دست آمده و حاصل از میزان اهمیت و عدم قطعیت آنها، در جدول زیر مشخص و معین شده است.
پیشران | اهمیت | پیشران | عدم قطعیت |
تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری | 10 | احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی | 10 |
اصلاح زیرساخت شبکه معابر | 10 | تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS) | 10 |
احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی | 10 | تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | 10 |
بازآفرینی و نوسازی بافت های فرسوده شهری | 8 | بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی جهت مدیریت سیلاب | 10 |
تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS) | 8 | تکمیل شبکه جمع آوری رواناب های سطحی شهری | 8 |
تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | 8 | تخصیص بودجه جهت خرید ماشین آلات و تجهیزات (پمپهای قوی آبکشی) | 6 |
بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی جهت مدیریت سیلاب | 8 | توزیع متوازن جمعیتی در شهر | 6 |
تخصیص بودجه جهت خرید ماشین آلات و تجهیزات (پمپهای قوی آبکشی) | 6 | بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب | 6 |
اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن | 6 | اصلاح زیرساخت شبکه معابر | 4 |
بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب | 6 | آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی | 4 |
اجرای سیستم بیمه سیلاب | 4 | اجرای سیستم بیمه سیلاب | 2 |
آموزش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی عمومی | 4 | بازآفرینی و نوسازی بافت های فرسوده شهری | 2 |
ظرفیت سازی اجتماعی به منظور بهره گیری در زمان وقوع سیلاب | 4 | اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن | 2 |
توزیع متوازن جمعیتی در شهر | 2 | ظرفیت سازی اجتماعی به منظور بهره گیری در زمان وقوع سیلاب | 2 |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
با توجه به جدول فوق، هر یک از پیشران ها و یا متغیرها دارای دو مقدار عددی هستند، یکی مربوط به میزان اهمیت آنها نسبت به سایر متغیرها؛ دومی مربوط به عدم قطعیت آنها نسبت به سایر متغیرها. برای مثال پیشران حضور اتباع بیگانه غیرمجاز از نظر اهمیت عدد 10 و از نظر عدم قطعیت نیز عدد 8 را کسب کرده است. بنابراین با توجه به نتیجه مذکور، پیشران حضور اتباع بیگانه غیرمجاز می تواند یکی از پیشران های کلیدی و استراتژیک در سناریونویسی و مدل مفهومی فضایی سناریوها به حساب آید. به این ترتیب با توجه به جدول فوق سایر پیشران ها نیز مورد ارزیابی قرار گرفتند.
v آینده نگری و شناسایی آینده های بدیل
در این گام نخست در خصوص مدل و منطق سناریونگاری تصمیم گیری می شود. منطبق با دسته بندی پیشنهادی آمر و همکاران، از میان رهیافت های کمینه (2 پیشران برای خلق 4 سناریو)، استاندارد (3 تا 6 سناریو) و بیشینه با توجه به تعداد پیشران های طبقه بندی شده رهیافت استاندارد چهار سناریویی انتخاب شده است. در سناریونگاری افزایش تاب آوری محیطی شهر ساحلی کنارک در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر طوفان های حاره ای و سیل از روش تحلیل توازن اثرات متقاطع14 و نرم افزار Scenario Wizard برای تحلیل شبکه های اثرگذاری استفاده شده است.
تعیین آیندههای بدیل زیرگام بعدی این مرحله به شمار میرود. پنج پیشران شناسایی شده در زمرۀ مؤلفههای افزایش تاب آوری محیطی به صورت زنجیروار بر ابعاد برنامهریزی و مدیریت سیلاب اثرگذار بوده و باعث ایجاد عدم قطعیت هایی در سیستم میشوند. مؤلفههای فضایی متأثر از پیشرانهای پنجگانه و نیز عدم قطعیت های مرتبط به شرح جدول زیر تلخیص شدهاند. در واقع عدم قطعیتهای تشریح شده در تناظر با پیشران های پنجگانۀ شناسایی شده و نیز تحت تأثیر تحولات آن قرار دارند. در زیر برخی از این بدیلها تشریح خواهند شد.
شکل 3، حالتهای مختلف پیشران های کلیدی
متناسب با حالتهای پیشرانهای کلیدی، چهار سناریو بر اساس تغییر وضعیت حالتها و عدم قطعیتهای تشریح شده در تناظر با پیشرانهای پنج گانۀ شناسایی شده طراحی شده است.
پیشرانهای کلیدی | حالتهای پیشرانهای کلیدی | درجه مطلوبیت | ویژگی وضعیت |
شبکه جمع آوری رواناب های سطحی | تکمیل کانال آب های سطحی | کاملاً مطلوب | تکمیل شبکه آب های سطحی، پاکسازی سطح کانال های موجود از شن و ماسه |
ادامه روند وضعیت موجود کانال آب های سطحی | بینابین | احداث کانال در نقاط بحرانی پیش بینی شده | |
وخیم تر شدن اوضاع کانال آب های سطحی | بحرانی | عدم تکمیل شبکه آب های سطحی، عدم پاکسازی سطح کانال های موجود از شن و ماسه | |
سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی | ایجاد سامانه هشدار و ایستگاه هواشناسی | کاملاً مطلوب | احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک در شهر کنارک، استقرار سامانه هشدار زودهنگام در سطح شهر |
عدم ایجاد سامانه هشدار و ایستگاه هواشناسی | بحرانی | عدم احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام در سطح شهر کنارک | |
سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (GIS) | ایجاد سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (GIS) | کاملاً مطلوب | برداشت مکانی و تشکیل پایگاه داده های فضایی، بروزرسانی لایه های طرح تفصیلی |
عدم ایجاد سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (GIS) | بحرانی | عدم برداشت مکانی و تشکیل پایگاه داده های فضایی، عدم بروزرسانی لایه های طرح تفصیلی | |
پهنه بندی سیلاب | تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | کاملاً مطلوب | تهیه طرح جامع سیلاب، پهنه بندی سیلاب، بروزرسانی داده های مکانی مورد نیاز جهت پیش بینی سیلاب |
عدم تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب | بحرانی | عدم تهیه طرح جامع سیلاب و پهنه بندی سیلاب، عدم بروزرسانی داده های مکانی مورد نیاز جهت پیش بینی سیلاب | |
نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی | بازنگری نظام قانونی دستگاه های اجرایی | کاملاً مطلوب | ایجاد تفاهم نامه شهرداری با دستگاه شهرداری نظیر آب و فاضلاب برای استفاده از شبکه فاضلاب در هنگام وقوع سیلاب، بازنگری نظام قانونی در مورد ساخت و ساز جهت افزایش ارتفاع مساکن نسبت به سطح معابر به منظور جلوگیری از ورود سیلاب به منازل و... |
ادامه روند وضعیت موجود نظام قانونی | بینابین | حل مسائل و مشکلات به صورت توافقی و بدون تنظیم صورت جلسه قانونی و عدم بازنگری در نظام قانونی | |
وخیم تر شدن اوضاع نظام قانونی | بحرانی | عدم بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی در دستگاه های اجرایی |
منبع: یافته های تحقیق، 1402
نتیجه گیری
در سناریونگاری افزایش تابآوری محیطی شهر ساحلی کنارک در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر طوفانهای حارهای و سیل از روش تحلیل توازن اثرات متقاطع15 و نرم افزار Scenario Wizard برای تحلیل شبکههای اثرگذاری استفاده شده است. همچنین مطابق جدول 8، پنج پیشران شناسایی شده در زمرۀ مؤلفههای افزایش تاب آوری محیطی به صورت زنجیروار بر ابعاد برنامهریزی و مدیریت سیلاب اثرگذار بوده و باعث ایجاد عدم قطعیتهایی در سیستم شد که متناسب با حالتهای پیشرانهای کلیدی بدست آمده، چهار سناریو بر اساس تغییر وضعیت حالتها و عدم قطعیت های تشریح شده در تناظر با پیشرانهای پنجگانۀ شناسایی شده طراحی شده است از طرفی یکی از مهمترین و کارآمدترین کاربردهای آیندهپژوهی استفاده مناسب در مدیریت بحران به منظور شناخت و مقابله با بحرانهای احتمالی آینده است. به منظور دستیابی به الگوهای افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک، از تلفیق و ترکیب گامهای مختلف روشهای مختلف سناریونگاری همچون روش اتحادیه اروپا، روش تحلیل روند، روش تحلیل اثرات متقابل، روش شوارتز (GBN) استفاده و به کارگیری نظرات خبرگان و کارشناسان این حوزه در انتخاب یکایک مراحل رعایت شد که نتایج بدست آمده به شرج ذیل بودند:
بهترین و مناسبترین الگو جهت افزایش تابآوری محیطی شهر کنارک زمانی که وضعیت پیشرانهای (تکمیل کانال آبهای سطحی، ایجاد سامانه هشدار و ایستگاه هواشناسی، ایجاد سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (GIS)، تهیه نقشههای پهنهبندی سیلاب و بازنگری نظام قانونی دستگاههای اجرایی) از سطح ملی تا محلی با روند مثبت رو به رشد حرکت کنند، به وقوع خواهد پیوست. طبیعتاً در چنین الگویی که راهبردهای توسعهای (افزایش تابآوری محیطی و ساماندهی کالبدی)، سیاستهای محلی (مدیریت کارآمد شهری)، سیاستهای استانی (هماهنگی بینبخشی دستگاههای اجرایی) و سیاستهای ملی (تأمین اعتبارات لازم) در راستای اهداف بنیادین باشند، وضعیت مطلوب نیروهای پیشران در این الگو و سناریو به بهترین شکل ممکن باعث کنترل و مهار سلاب شهری در کنارک خواهد شد. دومین الگوی مطلوب جهت افزایش تاب آوری شهر کنارک در برابر مخاطرات طبیعی سناریوی محتمل است که قابلیت تحقق بالایی دارد. در این سناریو پیشرانهای مرتبط به دو دسته تقسیمبندی میشوند: پیشرانها دسته اول مربوط به موضوعات با وضعیت ایستا و دسته دوم مرتبط با موضوعات با وضعیت نامطلوب است. در این الگو و سناریو، استفاده از برنامهریزی جامع مدیریت سیلاب شهری با استفاده از اطلاعات و دادههای مکانی در کنترل و مدیریت سیلاب نقش بسزایی داشته در نتیجه موجب کاهش خسارات مالی و جانی خواهد شد همچنین در این شرایط همسو بودن سیاستهای محلی با سیاستهای ملی از طریق برنامه آمایش سرزمین زمینه لازم و کافی را برای مقابله با بحران از طریق مدیریت بحران ایجاد خواهد کرد که خطرات در این شرایط حداقلی خواهد بود. سومین الگویی که در افزایش میزان تابآوری شهر کنارک در برابر مخاطرات طبیعی میتواند نقش داشته باشد، سناریوی ادامه روند وضع موجود، خواهد گرفت. در این شرایط مدیریت سنتی شهر بدون استفاده از الگوهای برنامهریزی موجب ناکارآمدی مدیریت شهری در مقابله یا مخاطرات ناشی از سیل و طوفان در شهر کنارک خواهد شد. سناریوی فاجعه به عنوان چهارمین الگو جهت افزایش و بهبود تابآوری محیطی شهر کنارک در جهت عکس و خلاف گفتههای فوق اتفاق خواهد افتاد. در این شرایط با بدتر شدن وضعیت اقلیمی (طوفانهای حارهای و سیل) موجب بروز خسارات سنگین مالی و افزایش تلفات انسانی خواهد شد
در راستای شناسایی پیشرانهای کلیدی تابآوری شهر کنارک، شاخصهای تجمیع شده تابآوری این شهر، توسط خبرگان و با استفاده از روش تحلیل تاثیرات متقابل در محیط نرمافزار میکمک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با توجه به یافتههای به دست آمده میتوان گفت که بالاترین ضرایب اثرگذاری و اثرپذیری غیرمستقیم متغیرها نسبت به یکدیگر به ترتیب مربوط به متغیرهای تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS) با 1174 امتیاز، و بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب با 551 امتیاز بوده همچنین، بیشترین اثرگذاری غیرمستقیم بالقوه مربوط به متغیرهای «تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS)» با امتیاز 1174، «احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی» با امتیاز 789 و « تکمیل شبکه جمعآوری روانابهای سطحی شهری» با امتیاز 758 بوده و در مقابل بالاترین ضریب وابستگی غیرمستقیم بالقوه مربوط به متغیر «بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب» با امتیاز 551 است. در مجموع با توجه به رتبه بندی پیشرانهای اثرپذیر در افزایش تاب آوری محیطی شهر کنارک، متغیرهای «تهیه نقشههای پهنهبندی سیلاب»، «بازنگری مجوزهای ساخت و ساز براساس تراز سیلاب»، «بازآفرینی و نوسازی بافت های فرسوده شهری» و «اعطای تسهیلات مالی جهت نوسازی مساکن» به عنوان پیشرانهای اصلی تأثیرپذیر شناسایی شدند. همچنین بر اساس رتبهبندی پیشرانهای اثرگذار در افزایش تابآوری محیطی این شهر متغیرهای «تشکیل سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی (سیام) (GIS)»، «تکمیل شبکه جمعآوری روانابهای سطحی شهری»، «تهیه نقشه های پهنه بندی سیلاب»، «بازنگری نظام قانونی و تشکیلاتی دستگاه های اجرایی جهت مدیریت سیلاب» و «احداث ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و استقرار سامانه هشدار زودهنگام خطرات اقلیمی» به عنوان پیشران های اصلی تأثیرگذار شناسایی شدند.
v پیشنهادها:
§ ایجاد کانال دفع آبهای سطحی در نقاط کانونی بحرانی به ویژه در محلات سورگ و نظر اباد که جزء بحرانی ترین محلات شهر کنارک هستند.
§ افزایش مشاغل خانگی، تولیدی- خدماتی (کم مقیاس و خدماتی) در راستای اشتغالزایی و درآمدزایی پایدار (تابآور با قابلیت برگشت به شرایط قبلی).
§ افزایش میزان آمادگی و توانایی واکنش درست شهروندان در برابر مخاطرات از طریق برگزاری دورههای آموزشی و انجام مانورهای آمادگی برای بحران.
§ تعریض معابر تنگ و پرپیچ و خم از طریق تعریض معابر، بویژه در سطح محلات نظر آباد و سورک.
§ بازسازی و نوسازی ابنیههای تخریبی و قدیمی با سازههای ضعیف، از طریق اعطای تهسیلاتی همچون وام بافت فرسوده، بویژه در بخش مرکزی شهر.
منابع و مآخذ:
1) احدنژاد، محسن و نجفی، سعید. (1399)، شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آیندة کیفیت زندگی سکونتگاههای شهری با تاکید بر کاربرد آیندهپژوهی )مطالعه موردی: محلات کارمندان و اسلام آباد شهر زنجان(. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 10، شماره 35، صص 105-26.
2) احمدی، عبدالمجید، فتحي، سعید، اكبری، ابراهیم. (1397)، ارزيابي تاب آوری محیط شهری در برابر مخاطرات طبیعي با تاكید بر زمین لرزه با استفاده از منطق فازی، جغرافیا مخاطرات طبیعي، شماره 27 ، صص 73-57.
3) احمدی، علی اصغر. (1398)، رویکرد راهبردی تابآوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهرهای منتخب استان مازندران)، رساله دکتری رشته شهرسازی، دانشگاه عدالت گروه شهرسازی، استاد راهنما، دکتر ناصر بخشنده نصرت.
4) بازرمان، سپیده؛ فرجی، عبدالله و شمسیپور، علی اکبر. (1400)، تابآوری شهری با تأکید بر جنبههای اقلیمی در شهر ورامین، مسکن و محیط روستا، شماره 174، تابستان 1400، صص 149-135.
5) بهروزی، حمزه، زند مقدم، محمدرضا و کامیابی، سعید. (1401)، در مقاله ای با عنوان (تحلیل توزیع مکانی میزان تابآوری شهر در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیل (مطالعه موردی: شهر قائمشهر.، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال چهاردهم، شماره 56 ، تابستان 1401.
6) پاشازاده، اصغر. (1398)، سنجش تابآوری شهر اردبیل در برابر مخاطرات محیطی و ارائه الگوی شهر تابآوری با رویکرد آیندهپژوهی، رساله دکتری تخصصی، دانشگاه محقق اردبیلی، استاد راهنما، دکتر محمدحسن یزدانی.
7) پناهی، عبدالحافظ؛ جانباز قبادی، غلامرضا، متولی، صدرالدین و خالدی، شهریاری. (1400)، سنجش و پیشبینی پتانسیل وقوع سیلاب تحت شرایط تغییر اقلیم (مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود، نشریه علمی مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، سال چهارم، شماره دوم، پیاپی 13، تابستان 1402 .
8) پناهی، عبدالحافظ؛ جانباز قبادی، غلامرضا، متولی، صدرالدین و خالدی، شهریاری. (1401)، مدلسازی و پیشبینی خطر وقوع منطقهای سیلاب حاصل از بارش تحت شرایط تغییر اقلیم )مطالعه موردی: حوضۀ آبخیز گرگانرود(،فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال چهاردهم، شماره 56 ، تابستان 1401.
9) پودينه، محمد رضا، طولابي نژاد، مهرشاد، طولابينژاد، میثم. (1398)، اثرات خشكسالي بر فعالیتها و معیشت خانوارهای روستايي (مورد مطالعه: شهرستان میرجاوه) مطالعات جغرافیايي مناطق خشک، دوره دهم ، شماره 37، صص 98-79.
10) ترابی، عبدالعلی؛ متولی، صدرالدین و جانباز قبادی، غلامرضا. (1400)، شناسایی مولفه های تاب آوری شهرهای مرزی ساحلی برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر ساحلی مرزی بهشهر، فصلنامه علوم و فنون مرزی، دورۀ دهم، شمارۀ 4، زمستان 1400، صص 190-161.
11) حاجي عليزاده ،جواد، رشیدی، اصغر. (1399)، بررسي نقش نهادهای مديريت سرزمیني در تا بآوری ناحیه ای با تأكید بر مخاطرات ناشي از نوسانات آب و هوايي (محدوده مورد مطالعه: بناب) فصل نامه آمايش محیط، شماره 4، صص، 72-57.
12) زندمقدم، محمدرضا و جوادیان، رحیمه، (1396)، بررسی نقش فرآیندهای طبیعی در ایجاد مخاطرات شهری از نظر ژیومورفولوژی با تاکید بر تابآوری شهری، کنفرانس بینالمللی عمران،معماری و شهرسازی ایران معاصر، تهران، دانشگاه اسوه - تهران - دانشگاه شهید بهشتی.
13) سلماني، محمد و بدری، سید علي و مطوف، شريف و كاظمي ثاني عطا الله، نسرين (1394)، ارزيابي رويكرد تاب آوری جامعه در برابر مخاطرات محیطي )دانش مخاطرات سابق( دوره 2، شماره 4، صص 409-393.
14) شایگان، مصطفی، رنجبر، محسن، برنا، رضا و اربابی سبزواری، آزاده. (1401)، تابآوری مقاصد گردشگری در مقابل آسیبهای ناشی از تغییرات اقلیمی (مورد مطالعه: استان همدان)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال چهاردهم، شماره 56 ، تابستان 1401، صص 15-1.
15) شكری فیروزجاه، پری (1396)، تحلیل فضايي میزان تاب آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطي نشريه برنامه ريزی توسعه كالبدی، دوره 2، شماره 2، صص 56-38.
16) صالحی، اسماعیل،آقابابایی،محمدتقی، سرمدی،هاجر و فرزادبهتاش، محمدرضا (1390)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، نشریه محیط شناسی، دوره:37 ، شماره:59، صص 112-99.
17) عرب سلغار، علیاکبر، پرهمت، جهانگیر و گودرزی، مسعود (1401)، پیشبینی تغییرات اقلیمی با استفاده از مدلهای گردش عمومی جو و مقیاس کاهی مدلهای SDSM و LARS-WG تحت سناریوهای واداشت تابشی در حوضه آبریز دز»، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال چهاردهم، شماره 55 ، بهار 1401
18) غفوریان، مهسا. (1402)، راهبردهای تحقق گردشگری هوشمند در شهر مشهد با رویکرد سناریونویسی، فصلنامه آینده پژوهی شهری دوره 3، شماره 1، بهار 1402، صص: 29-1.
19) فلاح مهرجردی، نازنین، حنايي، تكتم. (1399)، ارزيابي میزان تاب آوری محله شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعي مورد پژوهي محله آب و برق مشهد، جغرافیا و توسعه، شمارة 9، صص، 246-227.
20) كیخا، زهرا، بذرافشان، جواد، قنبری، سیروس، كیخا، عالمه، (1399)، تحلیل میزان تاب آوری اجتماعات روستايي سیستان در برابر مخاطرات محیطي، مجله مخاطرات محیط طبیعي، دوره نهم، شماره 23 ، صص، 18-1.
21) لعلي، محمد، خورازمي، امید علي، اجزاشكوهي، محمد، (1397)، ارزيابي میزان آمادگي شهر مشهد در مواجهه با مخاطرات طبیعي با رويكرد تاب آوری شهری، جغرافیا و مخاطرات محیطي، شماره 29 ، صص، 118-103.
22) منافلويان، ساناز، زهرا سادات سعیده زرآبادی و بهزادفر، مصطفي. (1398)، سنجش عوامل موثر بر تاب آوری اقلیمي شهر تبريز، فصلنامه نگرشهای نو در جغرافیای انساني، سال دوازدهم، صص 21-2.
23) مهندسین مشاور مآب (1400)، بازنگری طرح جامع بندر کنارک، وزارت راه و شهرسازی، تهران .
24) میر اسداللهی، شمسی سادات، متولی، صدرالدینی، جانباز قبادی، غلامرضا، (1399)، تحلیل تابآوری سکونتگاههای شهری در برابر سیلاب با تاکید بر شاخصهای اقتصادی و اجتماعی(مطالعه موردی : شهر گرگان)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 59 ، زمستان 99، صص 157-137.
25) ناهید، مصطفی، زند مقدم، محمدرضا و کرکه آبادی، زینب (1400)، سنجش و ارزیابی میزان تابآوری در برابر مخاطره سیلابهای شهری (مطالعه موردی: منطقه 4 تهران)، مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، دوره:74 ، شماره:1، صص،189-205.
26) نظمفر، حسین، پاشازاده، اصغر، (1397)، ارزيابي تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعي مطالعه موردی : شهر اردبیل، مجله آمايش جغرافیا فضا، سال 8، شماره 27 ، صص 116-110.
27) همقدم، نوشا؛ زیاری، کرامت الله، حاتمی نژاد، حسین، پوراحمد، احمد و زنگنه شهرکی، سعید (1402)، ارائه پیشرانهای کلیدی آینده حکمروایی شهری هوشمند (مطالعه موردی: شهر رشت)، نشریه علمی مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، سال چهارم، شماره اول، پیاپی 12 ، بهار 1402 ، صص 39-17.
28) Akut (2008), ilerisim, ava liable at: WWW.akut.org.tr/Default. Aspx?tabid= 52 and Emergency Management, Volume 7, Issue 1Economics. 3(2).pp.235-239.
29) Anne Tiernan, Lex Drennan, Johanna Nalau, Esther Onyango,Lochlan Morrissey & Brendan Mackey, A Review Of Themes In Disaster Resilience Literature And International Practice Since 2015, Journal Of Policy Design And Practice.Pages 53-74, Received 13 May 2018, Accepted 30 Jul 2018, Published online: 25 Oct 2018.
30) Begg, C, Callsen, I, Kuhlicke, C, Kelman, I (2018), The role of local stakeholder participation in flood defence decisions in the United Kingdom and Germany, Journal of Flood Risk Management, 2018
31) Denis J Parker, (2020): Disaster Resilience – A Challenged Science, Journal Of Environmental Hazards
32) Feloni, E., Mousadis, I., And Baltas, E. (2020). Flood vulnerability assessment using a GIS‐based multi‐criteria approach The case of Attica region. Journal of Flood Risk Management, 13, pp. 1-15.
33) Forgette, Richard and mark aVan BOENING(2009) Measuring and modeling Community: SERP and DYME for Internal distribution only. Final SERRI/ DHS distribution review pending.
34) Füssel, H.M. & Hildén, M. (2014): How Is Uncertainty Addressed In The Knowledge Base For National Adaptation Planning? Adapting To An Uncertain Climate, 41–66.
35) Kastridis, A., Kirkenidis, C., And Sapountzis, M. (2022). An integrated approach of flash flood analysis in ungauged Mediterranean watersheds using post‐flood surveys and Unmanned Aerial Vehicles (UAVs). Hydrological Processes. 34 (25), pp. 4920-4939.
36) León‚ J., March‚ A. (2014)‚ Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, July 2014,Pages 250–262.
37) Masud, Muhammad Mehedi; Sackor, Ahmad S.; Alam, A. S. A. Ferdous; Al-Amin, Abul Quasem; Ghani, Ahmad Bashawir Abdul (2018). Community responses to flood risk management - An empirical Investigation of the Marine Protected Areas (MPAs) in Malaysia, MARINE POLICY. 97, 119-126. doi:10.1016/j.marpol.2018.08.027
38) U.C. Nkwunonwo, M. Whitworth, B. Baily Urban Flood Modelling Combining Cellular Automata Framework With Semi-Implicit Finite Difference Numerical Formulation J. Afr. Earth Sci. 150 (2019), Pp. 272-281.
39) Yang, W. Yang, H. & Yang, D. (2020): Classifying Floods By Quantifying Driver Contributions In The Eastern Monsoon Region Of China. Journal Of Hydrology, 585, 124767.Doi:10.1016/J.Jhydrol.2020.124767
40) Yanzhen, K. Xindong, O. Shigong, W. Chunqing, D. Kezheng, S. And Yang, Z. (2022): Statistical Characteristics And Synoptic Situations Of Long-Duration Heavy Rainfall Events Over North China. Earth And Space Science. Pp. 1-18.
41) Zhang, X., & Li, H. (2018). Urban resilience and urban sustainability: What we know and what do not know?. Cities, 72, 141-148.39.
[1] - Flash Flood
[2] - River Flood
[3] - Sea Flood
[4] - Snow Flood
[5] -Parker
[6] -Yanzhen
[7] -Sapountzis & Kirkenidis
[8] -Feloni
[9] - Zhang
[10] - Masud
[11] -Begg
[12] - ScenarioWizard
[13] - افراد نمونه در هر دو مرحله (شناسایی عناصر کلیدی و تبیین سناریوها) یکساناند که به منظور دستیابی به نتایج دقیقتر پس از مرحلۀ اول پژوهش برای تدوین سناریوها، یافته های بدست آمده با آنان به اشتراک گذاشته شد و پس از اعمال نظرات آنها به محیط نرمافزار سناریو ویزارد وارد گردید.
[14] - Cross-Impact Balance Analysis
[15] - Cross-Impact Balance Analysis