A Survey on Mental Health among Students in Islamic AzadUniversity Karaj Branch

Subject Areas :

Hamed Bermas ¹ ( عضو هیات علمی )
Sehraneh Javadi Asayesh† ² ( دانشجو )

Received: 2009-10-29 Accepted : 2009-12-21 Published : 2010-02-20

Keywords: university students, Field of study, Keywords: General health, Assistant,

Abstract :

AbstractThis study aimed at comparing mental health among students who are studying indifferent fields of study in Islamic Azad University (IAU) Karaj Branch. In thisdescriptive research which was a causal-comparative type of study, 330 studentswere randomly selected out of eleven faculties in IAU Karaj branch. The GeneralHealth Questionnaire (GHQ) (1997) was administered to measure the mental healthof the students. The results of MANOVA and Tukey follow-up test analysisindicated that there was a significant difference in total scales and all subscales ofgeneral health among students in all eleven faculties.

References:

مقدمه

بسیاری از افراد، وقتی به مسیر زندگی خود فکر می کنند، سال های دانشگاه را سازنده و آن را با نفوذ تر از هر دوره ی دیگر بزرگسالی می دانند. این نباید شگفت انگیز باشد، زیرا
سال های تحصیلی در دانشگاه، دوره ای است که می توان به کاوش در زندگی ها، نقش ها، غلبه بر تعارض ها، بد بینی ها، خصومت ها، افسردگی ها و اضطراب ها دست یابد و به طور کلی
سال های تحصیل در دانشگاه محل مناسب کسب بهداشت روانی است( بوهر، پاسکارللا، نورا، زوسمن و جاکوبز؛ 1994 ).

بهداشت روانی، علمی است برای بهزیستن و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از محیط خانه گرفته تا مدرسه، دانشگاه، محیط کار و نظایر آن را در بر می گیرد. در بهداشت روانی آنچه بیش از همه مورد نظر است « احترام به شخصیت و حیثیت انسانی» است و تا هنگامی که حیثیت و شخصیت فرد برقرار نشود، سلامت فکر و تعادل روانی و بهبود روابط انسانی معنی و مفهومی نخواهد داشت. بر این اساس بهداشت روانی دانشی است که به افراد کمک می کند تا با محیط خود سازگاری به دست آورند و برای حل مشکلات از راه های مطلوب اقدام نمایند (فریدمن[1] ، 2004 ).

وردین و همکاران (1990؛ به نقل  از نورشاهی، 1375 ) بیان می کنند: تعاملات اجتماعی اولیه با والدین و ارتباط بعدی با گروه همسالان و دیگر بزرگسالان باعث افزایش مهارت های سازگاری در آن ها می شود. بنابراین، محیط دانشگاه که فضایی برای تعاملات اجتماعی است
می تواند بر بهداشت روانی دانشجویان تأثیر بگذارد.

دانشگاه برای کمک به این کاوش، جوانان را با استادان و دوستان جدیدی  رو به رو
می کند که عقاید متفاوتی دارند، همچنین آزادی ها و فرصت های تازه و درخواست های جدید علمی و اجتماعی مواجه می سازد( وینگ و براون[2] ، 1998 ). بررسی جامعه هزاران تحقیق در زمینه بهداشت روانی دانشجویان نشان می دهد که از سال اول تا آخر دانشگاه تغییرات روانی زیادی در دانشجویان ایجاد می شود( پاسکارلا و ترنزینی[3] ، 1997 ). بازنگری در نگرش ها و ارزش ها این تغییرات شناختی را تکمیل می کند. دانشگاه به دانشجویان کمک می کند به حقوق افراد و رفاه بشریت علاقه مند شوند و از این راه بر استدلال اخلاقی و وضعیت روانی آن ها تأثیر می گذارد. دانشجویان در سال های دانشگاه، خود آگاهی بیشتر، عزت نفس بهتر، درک هویت عمیق تر و وضعیت روانی سالم تر خود را پرورش می دهند( هانون[4] ، 2002 ).

تحقیقات مختلفی رابطه ی افزایش فشار روانی و بروز علائم روانپزشکی در دانشجویان را بررسی کرده اند. تر[5] ( 1995 ) و ویتالیانو[6] (1998 ، به نقل از نور بالا و فخرایی ، 1380 ) در دو مطالعه مختلف رابطه ی مستقیم بین افزایش فشار روانی و علائم اختلالات روانی در دانشجویان را گزارش کرده اند . امامزاده ای ( 1359 ) به بررسی رابطه ی بین محل سکونت و پیشرفت تحصیلی پرداخته است. لاپسلی و شادید[7] ( 1989 ) معتقد است بعضی مشکلات مانند کمبود امکانات رفاهی و اقتصادی می تواند مشکلات روانی ایجاد کرده و باعث افت تحصیلی دانشجویان گردد.

در شرایط متعارف انتظاری می رود که اکثر دانشجویان بتوانند دوره های تحصیلی خود را در زمان مقرر با موفقیت و شایستگی به اتمام رسانند. از این رو سلامت روانی دانشجویان نقش عمده ای در مسایلی مانند قدرت تصمیم گیری، شناخت استعداد های فرد، سازگاری با افراد اجتماع و ... دارد. یکی از اقدامات مهم در خصوص حل مشکلات این دانشجویان ارائه ی خدمات ویژه در مراکز مشاوره دانشجویی است. تاکنون در کشور های مختلف جهان درباره ی عوامل مؤثر بر سلامت روانی و اختلالات روانی شایع در دانشجویان تحقیقات زیادی انجام شده است. با توجه به اهمیت نقش سلامت روانی افراد بر عملکرد مطلوب شغلی و تحصیلی آن ها، آگاهی از میزان شیوع و نوع اختلالات روانی رایج در مراکز دانشگاهی می تواند نقش مهمی در برنامه ریزی های لازم به منظور کاهش این نوع مشکلات و حذف عوامل ساز زمینه ی آن ها داشته باشد.

بر این اساس پژوهش حاضر بررسی وضعیت موجود است. آیا آنچه تاکنون انجام گرفته است کافی بوده و بهداشت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد کرج از سطح مطلوبی برخوردار است یا خیر؟ پاسخ به این سؤال مسیر فعالیت های آتی را در حوزه بهداشت روانی دانشجویان مشخص می نماید.

 

روش

پژوهش حاضر بر مبنای روش علی- مقایسه ای صورت گرفته است.

 

جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری

جامعۀ آماری این پژوهش را همۀ دانشجویان دانشگاه آزاد واحد کرج تشکیل می دهند که شامل 2800 دانشجو شاغل به تحصیل در سال تحصیلی 88-1387 می باشند. که از بین 11دانشکده موجود در دانشگاه آزاد واحد کرج ( دامپزشکی، تربیت بدنی، الهیات، ادبیات، پرستاری، مدیریت، روانشناسی، کشاورزی، حقوق، فنی و علوم) با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 330 دانشجو انتخاب شدند و از هر دانشکده 30 نفر به صورت تصادفی برگزیده شدند.

 

 

ابزار پژوهش

در این پژوهش به منظور بررسی میزان برخورداری آزمودنی ها از سلامت روانی و ارزیابی علائم روانی آن ها از پرسشنامه سلامت عمومی ( GHQ)  استفاده گردید.

پرسشنامه سلامت عمومی یک ‹ پرسشنامه غربالگری› مبتنی برخود گزارشی است که در مجموعه بالینی باهدف ردیابی کسانی که دارای یک اختلال روانی هستند مورد استفاده قرارمی گیرد.

پرسشنامه سلامت عمومی را می توان به عنوان مجموعه پرسش هایی در نظر گرفت که از پایین ترین سطوح نشانه های مشترک مرضی که در اختلالهای مختلف روانی وجود دارد، تشکیل شده است و بدین ترتیب می تواند بیماران روانی را به عنوان یک طبقه کلی از آنهایی که سالم پنداشته می شوند متمایز کند. بنابراین هدف این پرسشنامه دستیابی به یک تشخیص خاص در سلسله مراتب بیماریهای روانی نیست. بلکه منظور اصلی آن، ایجاد تمایز بین بیماری و سلامت است(استورا،1998ّ؛ ترجمه دادستان،1377). این پرسشنامه شامل 28 سوال چهار گزینه ای است و دارای چهار مقیاس است که هر یک از مقیاسها هفت سوال دارد. مقیاسهای پرسشنامه سلامت عمومی عبارتند از علایم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب،اختلال در عملکرد اجتماعی و افسردگی شدید. بهترین و مناسب ترین روش نمره گذاری استفاده از مدل لیکرت(با نمره های 0،1،2،3)، برای گزینه های مواد پرسشنامه است. در نمره گذاری این پرسشنامه چهار نمره برای مقیاسهای فرعی و یک نمره به کل مواد پرسشنامه مربوط می شود. نمره 23 و بالاتر نشانگر عدم سلامت روانی و نمره پایین تر از 23 بیانگر سلامت روانی می باشد. تحقیقات بوگارتز ، ونهیول (2005)، ، و گولدبرگ و همکاران(1997)، همگی نشان می دهند که پرسشنامه سلامت عمومی از روایی[8] و قابلیت اعتماد[9] لازم برخوردار بوده و قابلیت استفاده در پژوهش های مربوطه را دارا است.

 

یافته ها

داده های مربوط به آزمودنیها در پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) و تحلیل آنها از روش تحلیل مانووا و آزمون توکی در زیر آمده است.

 

 

 

جدول 1: نتایج مانووا برای بررسی ابعاد مختلف سلامت عمومی  دانشجویان رشته های مختلف

گروه	شاخص             ابعاد	مجموع مجذورات	میانگین مجذورات	f	Sig
دانشجویان یازده رشته نحصیلی	افسردگی شکایت جسمانی کارکرداجتماعی اختلال خواب مقیاس کلی	75/713 81/355 60/880 96/917 20/9051	37/71 58/35 06/88 79/91 12/905	04/3 76/5 79/4 39/3 89/8	*01/0 *01/0 *01/0 *01/0 *01/0

01/0≥p *

نتایج موجود در جدول 1 نشان می دهد که بین یازده گروه دانشجویان رشته های مختلف تحصیلی( دامپزشکی، تربیت بدنی، الهیات، ادبیات، پرستاری، مدیریت، روانشناسی، کشاورزی، حقوق، فنی و علوم) از نظر مقیاس های افسردگی، شکایات جسمانی، کارکرد اجتماعی و اختلال خواب  و شاخص کلی سلامت عمومی تفاوت وجود دارد به این معنی که F به دست آمده در مورد متغیر های مورد بررسی در سطح 01/0≥p معنی دار است. به منظور ارزیابی دقیق تر داده ها و مقایسه ابعاد سلامت روانی در گروه های مورد بررسی از آزمون توکی استفاده شده است.

 

جدول2: نتایج آزمون تعقیبی توکی مربوط به مقایسه دو به دو میانگین گروه ها در مقیاس ها

گروه

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

میانگین

1. دامپزشکی

افسردگی

80/4*

93/5

شکایت جسمانی

56/3*

13/3*

06/3*

46/7

کارکرداجتماعی

96/4*

83/8

اختلال خواب

13/5*

60/4*

56/*4

96/8

مقیاس کلی

46/18*

26/14*

63/13*

20/31

2. الهیات

افسردگی

13/1

شکایت جسمانی

90/3

کارکرداجتماعی

86/3

اختلال خواب

83/3

مقیاس کلی

73/12

3. ادبیات فارسی

افسردگی

13/3

شکایت جسمانی

96/5

کارکرداجتماعی

50/6*

50/3*

53/4*

80/3*

50/4*

36/10

اختلال خواب

26/4*

73/3*

70/3*

10/8

مقیاس کلی

83/14*

63/10*

0/10*

56/27

4. فنی

افسردگی

60/4*

73/5

شکایت جسمانی

26/5

کارکرداجتماعی

86/6

اختلال خواب

23/7

مقیاس کلی

36/12*

10/25

5. علوم

افسردگی

03/4

شکایت جسمانی

63/5

کارکرداجتماعی

26/4*

13/8

اختلال خواب

20/6

مقیاس کلی

26/11*

0/24

6. تربیت بدنی

افسردگی

40/2

شکایت جسمانی

33/4

کارکرداجتماعی

83/5

اختلال خواب

36/4

مقیاس کلی

93/16

7.حقوق

افسردگی

93/2

شکایت جسمانی

23/6

کارکرداجتماعی

33/3*

20/7

اختلال خواب

26/6

مقیاس کلی

90/9*

63/22

8.کشاورزی

افسردگی

36/4*

50/5

شکایت جسمانی

90/2*

80/6

کارکرداجتماعی

53/3*

40/7

اختلال خواب

73/4*

20/4*

16/4*

56/8

مقیاس کلی

53/15*

33/11*

70/10*

26/28

9.مدیریت

افسردگی

50/4

شکایت جسمانی

13/6

کارکرداجتماعی

03/4*

90/7

اختلال خواب

43/7

مقیاس کلی

26/13*

06/9*

0/26

10.پرستاری

افسردگی

86/4

شکایت جسمانی

33/5

کارکرداجتماعی

56/6

اختلال خواب

43/6

مقیاس کلی

46/10*

20/23

11.روانشناسی

افسردگی

90/2

شکایت جسمانی

40/4

کارکرداجتماعی

86/5

اختلال خواب

53/6

مقیاس کلی

56/17

05/0 P< *            01/0>p **

نتایج به دست آمده از مقایسۀ دو به دوی گروه ها (جدول2) با استفاده از آزمون تعقیبی توکی نشان می دهد که در تمام مقیاس ها بین دانشجویانی که رشته تحصیلی آنان دامپزشکی و کشاورزی است با دانشجویان رشته الهیات تفاوت معناداری وجود دارد(05/0 ≥ P) به طوری که دانشجویان رشته تحصیلی دامپزشکی و کشاورزی در تمام مقیاس میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات برخوردارند.

 

جدول3: نتایج آزمون t برای مقایسه دوگروه دانشجویان (مجرد و تأهل )درمتغیر زیر مقیاسهای سلامت روانی

شاخص آماری گروه		تعداد	میانگین	انحراف معیار	F	درجه آزادی	t	سطح معناداری
افسردگی	زن	186	61/3	80/2	59/2	328	25/1	21/0
	مرد	144	30/4	20/2
کارکرداجتماعی	زن	186	83/6	26/4	35/0	328	62/1	10/0
	مرد	144	59/7	05/4
اختلال خواب	زن	186	19/6	23/4	17/3	328	50/1	13/0
	مرد	144	96/6	05/5
شکایت جسمانی	زن	186	54/5	11/3	72/3	328	27/0	78/0
	مرد	144	64/5	64/3
مقیاس کلی	زن	186	54/5	81/2	05/0	328	81/0	06/0
	مرد	144	12/6	77/2

 

نتایج آزمون t در شرایط یکسانی واریانس نشان می دهد که میانگین زیر مقیاس ها و مقیاس کلی سلامت روانی در بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معناداری وجود ندارد.

 

 

 

 

 

 

 

جدول4: نتایج آزمون t برای مقایسه دوگروه دانشجویان (مجرد و تأهل )درمتغیر زیر مقیاسهای سلامت روانی

شاخص آماری گروه		تعداد	میانگین	انحراف معیار	F	درجه آزادی	t	سطح معناداری
افسردگی	مجرد	261	12/4	13/3	50/4	328	47/1	14/0
	متأهل	69	13/3	35/2
کارکرداجتماعی	مجرد	261	05/7	16/4	07/0	328	95/0	34/0
	متأهل	69	59/7	26/4
اختلال خواب	مجرد	261	69/6	71/4	07/1	328	27/1	20/0
	متأهل	69	89/5	23/4
شکایت جسمانی	مجرد	261	62/5	23/3	55/2	328	42/0	67/0
	متأهل	69	43/5	37/3
مقیاس کلی	مجرد	261	87/5	81/2	66/0	328	95/0	34/0
	متأهل	69	51/5	76/2

 

نتایج آزمون t در شرایط یکسانی واریانس نشان می دهد که میانگین زیر مقیاس ها و مقیاس کلی سلامت روانی در بین دانشجویان مجرد و متأهل تفاوت معناداری وجود ندارد.

 

بحث و نتیجه گیری

نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد در تمام زیر مقیاس های سلامت روانی و مقیاس کلی بین دانشجویان یازده رشته تحصیلی تفاوت وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون تعقیبی توکی نیز نشان داد:

در مقیاس افسردگی دانشجویانی رشته تحصیلی دامپزشکی، فنی و کشاورزی میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات برخوردار بودند.

همچنین در مقیاس شکایات جسمانی دانشجویانی رشته تحصیلی دامپزشکی میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات، تربیت بدنی و روانشناسی برخوردارند. همچنین در مقیاس شکایات جسمانی دانشجویان رشته تحصیلی کشاورزی میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات برخوردارند.

عدم قطعیت در تصمیم گیری برای انتخاب شغل و متعاقب آن نگرانی در موضوع احراز شغل در آینده بعد از فراغ از تحصیل جزو "خیال مشغولی" و هم و غم بسیاری از دانشجویان، بویژه در دو نیمسال آخر تحصیلات بوده است. دانشجویان متزلزل در انتخاب شغل یقیناً به دشواری می توانند به سوال درونی: در آینده من چکاره خواهم شد؟ پاسخ صریح ارائه می کنند. آنها در تمام مدت تحصیل احتمالاً در انتخاب واحدهای آزاد درسی متزلزل خواهند بود زیرا یقین ندارند که محتوای آن دروس در آینده به درد آنها خواهد خورد یا نه؟ به همین دلیل نیز کارورزی واحدهای عملی دروس را جدی نخواهند گرفت و مطالعات آزاد خود را جهت دار انتخاب نخواهند کرد. همچنین عدم علاقه به رشته تحصیلی حالات فوق را افزایش خواهد داد و در بعضی اوقات به بی تفاوتی دانشجویان در کلاس های درس منجر خواهد شد. نتایج پژوهش نشان داده است که 1/23 درصد دانشجویان به رشته تحصیلی خود اندکی علاقه داشته اند و 9/5 درصد آنها هیچ علاقه نداشته اند. اگر تعداد 2/1 درصد دانشجویانی که به این سوال پاسخ نداده اند را به ارقام فوق بیفزاییم رقم 2/30 درصد بدست می آید. انتظار افت تحصیلی یا نیمه رها کردن تحصیل در دانشجویانی که به رشته تحصیلی خود علاقه ندارند دور از ذهن نیست(نورشاهی، 1375).

بررسی وضعیت سلامت روانی و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران توسط شریعتی، کفاش، قلعه بندی، فاتح و عبادی (1381) مورد مطالعه قرار گرفته که نشان می دهد شیوع اختلالات روانی در آنها 42 درصد است. علاوه براین در مطالعه مشهدی و همکاران(1383؛ به نقل از صراف و کدیور، 1384) نشان دادند که شیوع اختلال روانی در دانشجویان پزشکی بیش از سایر افراد جامعه است.

در مقیاس کارکرد اجتماعی نیز دانشجویان رشته تحصیلی دامپزشکی، ادبیات فارسی، علوم، حقوق، کشاورزی و مدیریت از میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات برخوردارند. همچنین رشته تحصیلی ادبیات فارسی در مقیاس کارکرد اجتماعی از میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته فنی، تربیت بدنی، پرستاری و روانشناسی برخوردارند.

در مقیاس اختلال خواب نیز دانشجویان رشته تحصیلی دامپزشکی، ادبیات فارسی و کشاورزی از میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات، تربیت بدنی و روانشناسی برخوردارند.

همچنین در میانگین زیر مقیاس ها و مقیاس کلی سلامت روانی در بین دانشجویان مجرد و متأهل تفاوت معناداری وجود ندارد.

نتایج پژوهش حاضر با نتایج پاسکارلا ترنزینی(1997)، منصور(1383) و فریدمن(2004) مبنی بر اینکه دانشجویان متأهل از سلامت روان بهتری نسبت به دانشجویان مجرد برخوردارند، همسو
نمی باشد.

میانگین زیر مقیاس ها و مقیاس کلی سلامت روانی در بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معناداری وجود ندارد. نتایج عدم تفاوت معنادار بین دانشجویان دختر و پسر با نتایج پژوهشهای غیاثوند و احمدی(1380)، عباسی و کامکار(1378؛ هر دو به نقل از صراف و کدیور، 1384)  سهرابی و نوربخت (1380) و همچنین صراف و کدیور(1384) همخوانی دارد(به نقل از صراف و کدیور، 1384).

به طورکلی در مقیاس کلی سلامت عمومی دانشجویان رشته تحصیلی دامپزشکی، ادبیات فارسی، فنی، علوم، حقوق، کشاورزی، مدیریت و پرستاری از میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته الهیات برخوردارند. دانشجویان رشته تحصیلی دامپزشکی، ادبیات فارسی، کشاورزی و مدیریت در مقیاس کلی سلامت عمومی از میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته تربیت بدنی و روانشناسی برخوردارند. دانشجویان رشته تحصیلی مدیریت در مقیاس کلی سلامت عمومی دارای میانگین بالاتری نسبت به دانشجویان رشته تربیت بدنی هستند.

نتایج این پژوهش نشان داد که دانشجویان رشته تربیت بدنی، روانشناسی و بخصوص دانشجویان رشته الهیات نسبت به بقیه رشته های تحصیلی از لحاظ سلامت روانی وضعیت مطلوب تری را تجربه می کنند.

یافته های نظری و مرواریدی(1377) نشان داد که، معرفت و آگاهی و تجربه دانشجویانی که فعالیت های ارتباطی و اجتماعی دارند، باعث افزایش ظرفیت روانی آنها شده و مقاومت آنها را در مقابل مشکلات افزایش می دهد. برهمین اساس افسردگی آنها کمتر از دانشجویانی است که به این فعالیت ها نمی پردازند.

تحقیقات نوربالا و همکاران (1380) نشان داد که وجود پشتوانه معنوی در زندگی که انسان به هنگام مشکلات و مصائب به آن چنگ بزند و بر اساس فطرت پاک و خدایی به آن تمسک جوید، ضمن رهایی انسان از پوچی و بی هدفی، آرامش و امنیت با ثباتی  را بر او حاکم می کند.

به این ترتیب توجه به این مسایل که: کدام یک از دوره های آموزشی برآورده کننده نیازهای روحی و روانی دانشجویان است. در پایان دوره کارشناسی به کدام یک از نیازهای دانشجویان پاسخ داده می شودو دانشگاه ها در مقابل این مشکلات به چه تدابیری متوسل می شوند. آیا این غوغای راکد زندگی روانی دانشجویان را باید در ترمیم وضع خورد و خوراک آنها و وسایل آسایش آنها در خوابگاه های دانشجویی جستجو کرد یا مساله فراتر از این هاست. آیا دانشگاه ها هرگز به این نکته اندیشیده اند که به طور غیر مستقیم مسئولیت سازمان دهی زندگی موفقیت آمیز افرادی را برعهده دارد که ظاهراً بهترین سال های زندگی خود را می گذرانند(منصور، 1383). ایجاد اشتغال و در پی آن ازدواج نقش مهم و بسزایی در تأمین بهداشت روانی دانشجویان در شرف فارغ التحصیلی بر عهده دارد. اشتغال و ازدواج باعث دوری از تنش و اضطراب بازگشتی شده و به ایجاد جو بهداشت روانی و در پی آن شکوفایی علمی جامعه کمک می کند.

 

 

---

1- Freedman                                         2- Vinge & Brown

 

3- Pascarella & Ternezin                    4- Hanoon

 

5-Teer                                                    6- Veltanow

 

1- Lapsly & Shadid

1- validity

2- reliability