The impact of cyberspace on the lifestyle of women : women 18-40 years،Tehran(2015-2016)
Subject Areas : Journal of Iranian Social Development Studiesmahboobeh moazami goodarzi 1 , davood doagooyan 2
1 - ISLAMIC AZAD UNIVERSITY
SOUTH THEHRAN BRANCH
2 - Amin military science university
Keywords: s lifestyle", "women, "social network", "cyberspace",
Abstract :
The present research has been done with the purpose of cyberspace effect on Tehranian women؛s lifestyle.Statistical community of 18-40 year old women in Tehran 2015-2016 was up to 316996 people.The statistical samples of 384 persons which are randomly classified by using Morgans determining sample size chart from areas 2 and 5. Instrument for data collection has done the questionnaire based on Likert،s Five-Point scale comparising of 46 items in 5 choices. The validity of the questionnaire has been evaluated by supervisor professor and 10 expert and the reliability evaluated and calculated by means of Cronbach Alpha as well and the final coefficient for the total questionnaire was 0/97. In descriptive statistics، abundance and average percentage، Median and extension and standard deviation are calculated. To investigate the effect of variables Biomial test and Regression analysis were used in inferentioal statistics. Using SPSS application to analysis data and achieved following consequences: from total of 46 questions which are subclasses of Audio message، Visual message، Cultural advertises، Social interaction، Immoral programs and Adornment appearence which immoral programs had the most and social interactions had the least affect on the women،s lifestyle
_||_
بررسی تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18-40 ساله منطقه 2 و 5 شهر تهران
(1395-1394)
این پژوهش با هدف شناخت تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان شهر تهران با روش توصیفی پیمایشی و هدف کاربردی اجرا گردید. جامعه آماری زنان 18-40 ساله شهر تهران 1395-1394 به تعداد 316996 نفر و نمونه آماری 384 نفر که با روش تصادفی خوشهای و تصادفی ساده با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان از دو منطقه 2 و 5 تهران انتخاب میشوند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقّق ساختهای 46 گویهای پنج گزینهای با استفاده از مقیاس پنج درجهای لیکرت میباشد. روایی پرسشنامه توسط استاد راهنما و ده نفراز صاحبنظران بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ محاسبه و ضریب پایایی پرسشنامه 97/0 به دست آمد. در آمار توصیفی فراوانی و درصد و میانگین، میانه، مد و انحراف معیار محاسبه شد. جهت بررسی میزان تاثیر متغیرها از آزمون باینومیال و تحلیل رگرسیون در آمار استنباطی استفاده شد و با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل صورت گرفت و نتایج بهدست آمده نشان داد که از مجموع 46 گویه که زیر مجموعه پیام صوتی، تصویری، تبلیغات فرهنگی، تعاملات اجتماعی، برنامههای غیراخلاقی و آراستگی ظاهری است، برنامههای غیراخلاقی بیشترین و تعاملات اجتماعی کمترین تأثیر را بر سبک زندگی زنان داشتند.
کلمات کلیدی: فضای مجازی، شبکه اجتماعی، سبک زندگی زنان، پیام صوتی، پیام تصویری
مقدمه و بیان مسأله
رشد، فراگیری و توسعه فضای مجازی1، مرزهاي ملي را درنورديده و تمامي جوامع با ارتباطات وسيع و گسترده در معرض رويارويي با فناوريهاي نوینی هستند كه به همراه خود سبك و منش جديدي از زندگی را در روابط اجتماعي به ارمغان آورده است. فضای مجازی با کاربردهای ویژه و مبتکرانه موجب تغییر یا تقویت باورها شدهاند. با توجه به اینکه سبک زندگی مجموعهاي نسبتا هماهنگ از همه رفتارها و فعالیتهاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره تلقی میشود (گیدنز2،1382: 153)، بیشک رسانههای مجازی در صدد جریانسازی در عرصه سبک زندگی بوده و در دهههاي اخير، سبكهاي نوين زندگي متأثر از فضای مجازی، به جزئي اساسي و جداييناپذير از زندگي بشر، تجّدد، خلاقیت و به روز بودن تبديل شدهاست. یکی از عرصههای نفوذ شبکههای اجتماعی، نفوذ در بین زنان و تغییر سبک زندگی آنها است. با توجه به آمار 74 درصدی استفاده از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی و تأثیر این شبکهها بر سبک زندگی زنان، میتوان این سؤال را مطرح کرد که فضای مجازی به چه میزان بر الگوهای مصرف (غذا، دارو، لباس و آراستگی ظاهری)، اوقات فراغت، شیوهی تعاملات و حتی تحّولات فرهنگی آشکار و پنهان زنان تأثیر میگذارد؟ اهمیت این موضوع از آن حیث است که هرگونه تغییر در سبک زندگی زنان، تغییر در شالوده و بنیان نهاد خانواده در جامعه است و چنین تغییری که با الگوهای فضای مجازی ایجاد میشود موجب از هم گسیختگی خانواده، شکاف نسلها و تغییر ارزشها و باورهای مردم میگردد. بنابراین سبک زندگی پایه و اساس فهم شرایط فرهنگی موجود و تحولات پیشرو در این حوزه تلقّی میشود و نشان میدهد که در بطن ارزشهای موجود در خرده نظام فرهنگی چه میگذرد. بهطور مثال میتوان به تعداد آرایشگاههایی که در شهر تهران هستند اشاره کرد که حدود 1100 آرایشگاه و آموزشگاه ثبت شده و تعداد زیادی آرایشگاههای ثبت نشده که در منزل شخصی در حال فعالیّت هستند، این آمار نشان از آن است که توجه به داشتن چهره متفاوت مطابق با آنچه در تمام دنیا به عنوان مد، هر روزه در حال گسترش است مورد توجه زنان ایرانی نیز قرار گرفته و داشتن صورت و ظاهر زیبا از الزامات زندگی زنان شده است. همچنین سالنهای ورزشی بانوان که تعداد آنها هر ساله در حال افزایش است روزانه تعداد زیادی از زنان را با تبلیغاتی چون کلاسهای بدنسازی، ایروبیک، پیلاتس، شنا و ... برای داشتن اندامی زیبا، جذب میکنند. شرکت در این کلاسها تقریباً جزء برنامه هفتگی اکثر زنان میباشد و توجه به اندام از مسائل روز زندگی زنان ایرانی شده است. دیگر پوششهاي رايج از کارکرد طبيعي خود که همان محافظت، گرم شدن، زينت، عفت و نمادگرايي است دور شده و بيشتر جنبه تظاهر و نمايش به خود گرفته است. لباس فرد، خصوصاً در جامعة مدرن، به صورت يكي از ابزارهاي معرفي شيوة زندگي درآمده است. انتخابهاي بسياري كه در دسترس افراد جامعه قرار دارد، اين امكان را تشديد ميكند. بر این اساس هدف این مقاله عبارت است از تعیین میزان تأثیرگذاری اخبار3 و پیامهای تصویری4، تبلیغات فرهنگی5، تعاملات اجتماعی6 زنان، برنامههای غیراخلاقی و برنامههای آموزشی آراستگی ظاهری7 فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران است.
پیشینه تحقیق
فتحی و همکاران (1393) در مقاله خود با عنوان "رابطه مصرف شبکه اجتماعی با سبک زندگی جوانان خلخال" نتیجه میگیرند که استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی به شکلگیری سبک زندگی ویژهای میانجامد و منجر به کنشهای گوناگون از جانب افراد میشود و باعث میشود تا افراد در حوزههای مختلف زندگی خود از الگوهای متفاوتی پیروی کنند.
نیرومند و همکاران (1394) نیز در مقاله بر آمده از گزارش تحقیقی خود با عنوان "عوامل موثر در حضور زنان در شبکههای مجازی مطالعه موردی زنان تهران" بیان میدارند زنان با حضور در فضای دو جهانی شده در معرض تغییر نمادهای فرهنگی مرتبط با سبک زندگی قرار گرفتهاند و تأثیرات حضور در شبکههای اجتماعی اینترنتی را از طریق نوع روابط خود و تأثیرات آن را در زندگی روزمره خود به عرصه نمایش گذاردهاند و هویتهای نو و خویش ساخته را بهدور از محدودیتها و ممنوعیتها از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم میکنند.
رستمی (1392) در "نگاهی به سبک زندگی" به این نتیجه میرسد سبک زندگی به دلیل فرایندهای فردی شدن، آزادی و حق انتخاب بیشتری را در شرایط به سرعت رو به تغییر جهان، برای افراد فراهم میکند.
میردامادی (1380) درتحقیق" فضای سایبرنتیک8 به مثابه فضای شهری" بیان مینماید که فروپاشی نظامهای اخلاقی در جامعه به معنای در دست داشتن ابزار علم بیتعهد است. ورود اینترنت و گسترش لحظهای کاربران اینترنتی، بدون فراهم آمدن زیرساختهای فرهنگی لازم، به مثابهی شمارش معکوس بمبی در میان ارزشها، باورها و هنجارهای ملی- مذهبی و در یک کلمه «سبک زندگی» ماست.
ابراهیمی و بهنوئی گدنه (1389) در تحقیقی با عنوان" سبک زندگی جوانان: بررسی جامعه شناختی سبک زندگی و موُلفههای آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر" دریافتند که پایگاه اجتماعی اقتصادی و میزان تحصیلات جوانان، با گذران اوقات فراغت آنان همبستگی دارند. بعلاوه، میزان گرایش پسران به انجام فعالیتهای زمان فراغت، بیش از دختران است.
افسری و همکاران (1392) در تحقیقی با عنوان "بررسی میزان تأثیر دینداری بر سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه، ملی کلمبیا9"، به این نتیجه رسیدند که پایبندی به مذهب، سرمایه فرهنگی، میزان استفاده از شبکههای اجتماعی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی نقش زیادی بر انتخاب سبک زندگی جوانان دارد.
سروش و همکاران (1392) در تحقیقی با عنوان "جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهر شیراز " نتیجه میگیرند که حضور زنان در فضاهاي شهري امري است كه تحت تأثير جهانيشدن فردگرايي تشديد شده است و زنان ميتوانند توانمندتر از گذشته مشاركت اجتماعي داشته باشند.
زرقی و همکاران (1395) در تحقیقی با عنوان "فضای مجازی و تاثیر آن در خیانت همسران" به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی و شبکههای اجتماعی به دلایل مختلفی خانوادهها را به خود جذب کرده و باعث به وجود آمدن مشکلات عدیدهای از جمله خیانت همسران شده است.
همچنین نتیجه پژوهش آقا بابایی و همکاران (1390) با عنوان "اینترنت و روابط خانوادگی مطالعه موردی شهرستان شهرکرد" نشان داد اعتیاد به اینترنت در کارهای روزمره دخالت دارد. استفاده از آن باعث افسردگی و عقبنشینی از زندگی واقعی میشود. فرد معتاد به اینترنت حوصله فعالیت اجتماعی را ندارد.
احدنژاد روشتی و همکاران (1391) در تحقیقی با عنوان "الگوهای گذراندن اوقات فراغت جوانان در دنیای مجازی مطالعه موردی جوانان 18-35 زنجان" نشان داد دنیای مجازی اگر در جهت مطلوب و ارزشهای اخلاقی قرار گیرد یکی از بهترین گزینهها برای گذراندن اوقات فراغت جوانان خواهد بود.
کفاشی و همکاران (1394) در تحقیق "گذراندن اوقات فراغت زنان در فضای مجازی مطالعه موردی جوانان منطقه4 تهران" به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی بخش عمدهای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است و عامل مهمی در شکلدهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر آنها دارد.
پاداشیان فرد (1394) در تحقیقی با عنوان "رابطه بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانوادهها مطالعه موردی اردبیل" بیان داشت که فضای مجازی میتواند امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار دهد زیرا به عنوان ابزار قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی است. نتایج نشان میدهد کارایی خانواده و دینداری با بحران هوّیت رابطه معکوس دارد.
مينكلر 10و همكارانش (2004) به بررسي هوّيت مذهبي و مصرف پرداختهاند. آنها به این نتيجه رسيدند كه مصرف جز انگيزه افراد براي خريد هوّیت مذهبی را نیز شامل میشود. جز کنش عقلانی، اعتقادات ديني نوع مصرف را مشخص مینماید.
كاهله11 و همكارانش (2005) به بررسي "مذهب، تعصّب مذهبي و ارزشها در رفتار مصرفكنندگان در بين 1500 نفر از مردم سنگاپور" پرداختهاند و متوجه شدند مذهب و تعصّب مذهبي تأثير معنيداري بر نگرشها و رفتار مصرفي افراد دارد. مذهب راهنمايي براي انتخاب افراد و ارزشهاي آنها است.
چهارچوب نظری
گیدنز12 سبک زندگی را مجموعهاي نسبتاً هماهنگ از همه رفتارها و فعالیتهاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره میداند، به عبارت دیگر تعميق پيامدهاي تجّدد، مانند صنعتيشدن، شهرنشيني و آپارتماننشيني، فردگرايي مفرّط، تبديلشدن مصرفگرايي به عامل بنيادين بقاي جامعه سرمايهداري و توسعه ابزارهايي كه خصوصيترين رفتار انسانها را تحت تأثير خود قرار ميدهد، نظريههای اجتماعي را به سمت توجه به نقش سبك زندگي و اهميّت آن در برساختن هويتهاي فردي و اجتماعي، بروندادهاي زندگي روزمره و تعاملات اجتماعي و نقش آن در تحوّلات كلان جامعه سوق داده است. جهان بهجاي ورود بهدنياي پست مدرن13، بهسوي دورهاي گام بر ميدارد كه در آن پيامدهاي مدرنيته، ريشهايتر و جهانيتر از پيش شدهاند (گيدنز، 1382: 30(. سبكهاي زندگي همان الگوهاي كنش هستند كه افراد بر اساس آنها از هم متمايز ميشوند، الگوهايي كه به جريان عادي زندگي روزمره تبديل شدهاند و در نحوه پوشش، غذاخوردن، شيوههاي صحبتكردن و محيط دلخواه براي ملاقات ديگران، جلوه ميكنند. اين رفتارها بازتاب هويتهاي شخصي، گروهي و اجتماعياند (فاضلي، 1382: 61). با این وجود آدلر14 و پیروانش زندگی هر فرد را از شکلگیری تا پیامدها و آثارش به یک درخت تشبیه میکنند که ریشههای این درخت همان ریشههای سبک زندگی است. ساقههای این درخت درباره اعتقادات و نگرشهای کلی افراد )شامل اعتقادات، عواطف و حتی آمادگی) است. شاخهها و سرشاخههای درخت، وظایف زندگی هستند و در حقیقت سبک زندگی واقعی شاخهها و سرشاخهها است. سبک زندگی در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح میشود )کاویانی، 1388: 2(. سبك زندگي الگوهاي روابط اجتماعي، هنجارهاي حاكم بر زندگي روزمره، نحوه تعاملات اجتماعي، مصرف، خريد و اوقات فراغت است. در واقع سبك زندگي، مجموعه كنشهايي بر اساس الگوها و نشانههايي است كه از نهادهاي مرجع گرفته شده و به جريان عادي زندگي روزمره تبديل شدهاند، كنشهايي كه بازنماگر هويتهاي فردي، اجتماعي و گروهياند (فاضلي، 1382: 21(.
«وبلن» سبک زندگي را پديدهاي گروهي ميداند، چيزي که محصول تعلق طبقاتي است. از نظر او سبک زندگی فاقد ماهيّت مستقل و نمودي از وجود سلسله مراتبها در جامعه است. طبقه نيز حاصل منزلتهایي است، که به صورت ايدهآلهاي فرهنگي طبقه مرفه عرضه ميگردد. او سبک زندگي را در الگوهاي قابل مشاهده و در قالب نظريه رقابت اجتماعي تبيين ميکند. رقابتي که بين طبقات بالا و پايين به منظور حفظ تمايز پديدار ميشود (شریفی، 1391: 89).
«ماکس وبر» سبك زندگي را شيوههاي رفتار، لباس پوشيدن، سخن گفتن، انديشيدن و نگرشهايي كه مشخص كننده گروههاي منزلتي متفاوت است (سوبل، ۱۹۸۱به نقل از فاضلی،1382: 28 ). او سبک زندگي را شامل کردارهاي اجتماعي و فرهنگي متفاوتي ميداند که به عوامل اقتصادي محدود نميشود. وی معتقد است این کردارها ناشي از تفاوت بین گروههاي اجتماعي است. «رايمر»15 چهار دليل عمده را در تجديد حيات اين مفهوم عنوان ميکند، فرآيندهاي "فردي شدن" که آزادي و حق انتخاب بيشتري را به خصوص براي جوانان در شرايط به سرعت رو به تغيير جهان داشتهاند. رشد طبقه متوسط جديدي که جهتگيري آنها آشکارا به سوي "سرگرمي و مصرف" است. که عمدتاً جوانان شهري داراي "مهارتهاي حرفهاي" را در بر ميگيرد. افزايش روزافزون بحثهای دانشگاهی در خصوص "پست مدرنيسم" که در آن " ظهور ارزشها و سبکهاي زندگي جديد" نقش کليدی را ايفاء ميکنند (بشیر،1391: 65).
«آنتوني گيدنز»16 معتقد است اهميت يافتن سبک زندگي از پيامدهاي تجدد است. فرهنگِ مبتني بر سنت، آداب و رسوم جا افتاده در زندگي را در محدودهی کانالهاي از پيش تعيين شده قرار ميدهد. در اين نوع فرهنگ اگر چه افراد انتخاب ميکنند، اما انتخاب آنها در بازهی خاصّي قرار ميگيرد. سبک زندگي در اين معنا عملي است، که بدون ايجاد هيچگونه تغييري در آن، بي قيد و شرط پذيرفته ميشود. اما فرآيند تجدد (مدرنيته) باعث ميشود، که فرد در گزينشهاي خود بدون هيچگونه راهبرد از پيش تعيين شدهاي از تنوع انتخاب برخوردار باشد. همچنین میگوید در دنياي متجدد کنوني، همه ما از شيوههاي معيني در زندگي پيروي ميکنيم و ناچار به اين پيروي هستيم، زيرا علاوه بر برآورده کردن نيازهاي جاریمان، هويتي را که برگزيديم نيز مشخص ميشود و در پي آن ديگران رفتارهاي خاصّي را در کنشهايشان بر طبق اين هويت آشکار شده، بروز ميدهند. بدين ترتيب شيوههاي زندگي به صورت عملکردهاي روزمره در ميآيند، عملکردهايي که در نوع "پوشش، خوراک، روش کار و محيطهاي مطلوب براي ملاقات با ديگران جلوه ميکند. «گيدنز» همچنين به خاصيت بازتابندگي امور روزمره در هويتهاي شخصي، گروهي و اجتماعي اشاره ميکند. همچنين به تجديد نظر مداوم در روشها و نگرشها بر اساس اطلاعات يا دانشهاي نوين ميپردازند. دربارهی انتخابي بودن و کثرت سبک زندگي، اين گونه استدلال ميکند که: نبايد تصور کرد، افراد قادرند به انتخاب همهی الگوهاي موجود بپردازند. زيرا تعدد الگوهاي کلي شيوهی زندگي کمتر از تعدد انتخابهاي موجود در تصميم گيريهاي راهبردی17 روزمره است (گیدنز،1380: 132). سبک زندگی و برنامهی زندگی هر فرد در خلال بازتابندگی خود، نوع انتخاب، شکلگیری هویت شخصی با تجدید نظر مداوم در نمای ظاهری و کردار مرتبط با آن و مسوُلیت در قبال آن ها پدیدار میشود (گیدنز،1384: 274).
در سالهای اخیر داشتن تصوری مثبت از بدن در میان دختران و زنان جوان، تبدیل به مهمترین نگرانیها و دل مشغولیها شده است (ذکایی و فرزانه،1387: 46). توجه به بدن به عنوان یک رسانه و توجه به زیبایی و موزون بودن آن امر جدیدی است که متاثر از پذیرش ارزشهای فرهنگی جوامع دیگر و به ویژه جوامع غربی توسط بخشهایی از جامعه به خصوص جوانان و در این میان زنان و دختران جوان است. ارزشهایی چون لاغری، موزون بودن و مانند آنها در جامعه ما در حال گسترش است. این گسترش با خود پیامدهایی دارد. عمده نگرانیهای موجود در مورد آثار منفی پیامدها است که ایجاد نگرانی از بابت چاقی و یا نداشتن اندامی موزون، بدشکل، نازیبا و مانند آنها که محتوای تعاریف آنها نیز دستخوش دگرگونی است، می باشد. زیرا عدم پذیرش اجتماعی در میان گروههای همسالان و مانند آنها را به وجود میآورد . این نارضایتیها و نگرانیها از تصور از بدن، زنان و دختران جوان را به سمت جراحیهای زیبایی، تاتو، لایپوساکشن و غیره سوق میدهد و نیز باعث افزایش رژیمهای غذایی بدون نظارت پزشک برای لاغری سوق میدهد.
دلیل چنین نگرانیهایی، عمدتاَ ناشی از الگوبرداری از رفتارهای جوامع دیگر است و بدینسان ذائقه آنها نیز تغییر خواهد کرد. این افراد در تنظیم رفتار خود در فعالیّتهای روزمرهشان تحت تأثیر سبکهای زندگی در فرامرزهای ایران قرار میگیرند. بدین جهت است که رویکرد به بدن برای این افراد از مرزهای صحت و سلامتی فرا رفته و به آن به شکل رسانهای مینگرند که میتواند نه تنها بیان هوّیتشان باشد، بلکه سایرین را با استفاده از آن تحت تأثیر خود قرار دهند (خواجه نوری و مقدس، 1388 ؛ سوامی18 و همکاران،20).
با گسترش فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی نظیر ماهواره و اینترنت و گسترش شبکههای ارتباطی، فرهنگ مدرن در جهان گسترش پیدا کرد. این شبکههای ارتباطی و ماهوارهها فرایند یکسانسازی فرهنگ جهانی را دنبال میکنند (خواجه نوری،1386: 6-7). در عین حال با ایجاد سبکهای متفاوت زندگی، رفتارهای افراد را تغییر داده و افراد پیوسته بر اثر آن بر خود و محیط پیرامونی خود نظارت میکنند و حتی سعی دارند آن را تغییر دهند. یکی از این رفتارها میتواند نظارت بر خود و بدن خود باشد. از سوی دیگر امکانات چند رسانه ای شبکههای اجتماعی تحت وب19 و موبایل، موجب شده تا ارزشها، هنجارها و سایر تولیدات فرهنگی مادی و معنوی عصر جهانی با شدت بسیار زیادتری در بین جوامع نفوذ کرده و گسترش یابند. جامعه و فرهنگ ایرانی با سرعت فراوانی تحت نفوذ این رسانه ها قرار گرفته است (خواجه نوری،1385). عناصر فرهنگی و سبک زندگی جوامع مختلف با سرعت فراوان در ایران در حال گسترش هستند. در این میان جوانان بیش از سایر گروههای سنی متأثر از این روند هستند زیرا از میزان پذیرندگی بیشتری برخوردار هستند.آنها برای تولید و بازتولید هوّیت خود به طور مدام از منابع و امکانات موجود در اختیار استفاده میکنند (خواجه نوری و مقدس،1388). توجه به بدن بهعنوان یک رسانه و توجه به زیبایی و موزون بودن آن امر جدیدی است که متأثر از پذیرش ارزشهای فرهنگی جوامع دیگر و بهویژه جوامع غربی توسط بخشهایی از جامعه به خصوص جوانان و در این میان زنان و دختران جوان است. ارزشهایی همچون لاغری، موزون بودن و مانند آنها در جامعه زنان ما در حال گسترش است.
جوزف کلاپر20 در کتاب خود با عنوان «اثرات رسانه های همگانی» به تأثیر محدود رسانهها اشاره دارد و طبق این نظریه رسانههای همگانی، به طور معمول، شرط لازم و کافی برای تأثیرگذاری بر مخاطب به شمار نمیرود، بلکه آنها تنها از طریق عوامل واسطهایی مخاطب را تحت تأثیر قرار میدهند (مهرداد،1380: 161). نیومن21 معتقد است که رسانههای همگانی تأثیر فوق العادهای روی افکار عمومی دارد. از دیدگاه نیومن چنانچه سه مشخصه بارز ارتباط توده یعنی انباشت، حضور همه جانبه و هماهنگی با یکدیگر ترکیب شوند، قدرت زیادی را تولید میکند که قادر است بر افکار عمومی اثر بگذارد (مهرداد،1380: 165). دانیل لرنر22، نیز نوسازی و رشد جامعه را متأثر از رسانهها میداند و آن را به عنوان محرک توسعه در جامعه مدرن تلقی میکند (لرنر،1383: 83-7نقل از دعاگویان،51:1394). از سوی دیگر شرام23 به عنوان یکی از اندیشمندان نظریههای خوش بینانه آزادیگرایی رسانهها، اذعان میدارد که توسعه کشورهای جدید از نظام ارتباطی آغاز میشود و آنها را از یک نظام قبیله ای به یک تمدّن مدرن تبدیل می کند (شرام،1964: 41 نقل از دعاگویان،51:1394).
نظریه نشر نوآوری راجرز24 به عنوان یک چهارچوب محلی برای هدایت ارتباطات در خدمت توسعه را دارد. نظریه نشرنوآوری، ارتباطات نظری مهمّی نیز با پژوهشهای متمرکز بر حوزه تأثیر ارتباطی داشت. تأکید نظریه نشر نوآوری عمدتاً بر تأثیرات ابزارهای ارتباطی بود. قدرت پیام های رسانه ای و رهبران فکری برای ایجاد دانش مربوط به رویهها و ایدههای جدید و نیز قدرت متقاعدسازی مخاطبان پیام ها برای اتخاذ نوآوریهایی که از بیرون به آنها ارائه میشد (راجرز،1969: 18نقل از دعاگویان،53:1394). بروکشایر تامپسون25، بر این اعتقاد است که تغییر جوامع از نظام سنتی به نظام مدرنیستی را باید بر پایه الگوهای ارتباطات و تعامل تبیین کرد. از این رو، نوآوری های رسانه ای به ویژه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی مدرن، دگرگونیهای رو به توسعه را در جوامع ایجاد کردند (تامپسون،1379: 65نقل از دعاگویان،54:1394). هابرماس26 با تائید نظریه سلطه رسانهها، آنها را عنصری برای تجاری شدن و سود محوری میپندارد. او عملکرد و نقش رسانهها را در جوامع غربی "مهندسی گردن عقاید"میداند. لیکن قبل از این دوره، یعنی در قرن 17، اطلاعات و آگاهیهای واقعی در حوزه عمومی صورت میگرفت و به تدریج به تکامل میرسید (هولاب،1378: 41نقل از دعاگویان،58:1394).
گسترش رسانههای نوین ارتباطی و الکترونیک و بخصوص ایجاد و گسترش شبکه اینترنت، فضایی را ایجاد کرده است که از آن تحت عنوان «فضای مجازی» نام برده میشود. فضای مجازی که ارتباطات بین انسانها و حتّی بین ماشینها را از طریق رایانه فراهم کرده تمام جنبههای زندگی انسان اعم از جنبههای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را تغییر داده و ظرفیتهای جدیدی را به زندگی انسان افزوده است. اما باید به یاد داشت که فضای مجازی تفاوتهایی با فضای فیزیکی و واقعی زندگی بشر دارد که توجه به این تفاوتها به منظور شناخت محدودیتها و ظرفیتهای هر دو فضا ضروری مینماید. ویژگیهای فضای مجازی عبارتست از: «سریع شدن فضا، فراگیری، قابلیت دسترسی دائم، فرامکانی و فرا زمانی، جهانی بودن و چند رسانهای بودن» (عاملی، ۱۳۹۱: ۲۶). یکی از بارزترین و شاخصترین ویژگیهای فضای مجازی «سرعت» آن است. با استفاده از فضای مجازی میتوان کندی فضای فیزیکی را جبران نمود با سرعت بخشیدن به زندگی بشر جدید، سبب شده وقت بسیار کمتری از مردم برای انجام فعالیّتهای آنان گرفته شود و انسان بتواند با سرعتی نزدیک به سرعت نور به مقصد و مقصود مورد نظر خود دست یابد. این در حالی است که «در فضای فیزیکی، فرد با زمان به عنوان امری مستمر و متناهی روبرو میشود و برای تحقق طرحهایش فقط مقدار زمان معینی در اختیار دارد. ساختار زمانی اجباری است و در واقع ترتیب منظم وقایع یکی از عناصر اصلی آگاهی انسان به زندگی روزمره است (برگر و کولمان27، ۱۳۷۵: ۴۳). تحولات گسترده اطلاعرسانی و ارتباطات مجازی، تغییرات اساسی را در اخذ خبر بوجود آورده است ( استرکی ، 1391). امروزه جامعه جهانی به مثابه ساکنان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند (انصاری، 1390: 9). تعاملات جهانی مبتنی بر فضای مجازی چنان با تاروپود زندگی مردم در هم آمیخته که نه تنها جدایی این محیط از زندگی آنان امری تصورنشدنی می نماید، بلکه با پیشرفت این فناوری، این آمیختگی و وابستگی لحظه به لحظه رشد یافته و ابعاد تازه و پیچیدهتری به خود میگیرد (حسینی خواه ، رحمتی، 1389: 120). جدیدترین نوع روابط انسانی در "شبکه های اجتماعی" مجازی شکل گرفته است که از تأسیس آنها مدت زیادی نمی گذرد. این شبکه ها با اشتراک گذاری دنیای شخصی کاربران خود و به حداقل رساندن فاصله بین آنها، امکان تأثیرگذاری بیشتر و آسان تر را فراهم میکنند .گرایش روز افزون کاربران به شبکههای اجتماعی نشان میدهد که دنیای مجازی تا حد زیادی تحت تأثیر این شبکه ها درآمده است (فتحیان و مهدوی نور، 1386: 80). فضای مجازی مبتنی بر شبکه های اجتماعی با داشتن امکانات فراوانی تلفن اینترنتی و ظرفیت های تبادل تصویری و صوتی میتواند به فرصتی تبدیل شود که به صورت متقابل مورد استفاده ما قرار گیرد. امروزه دیگر گشت و گذار در وب، سفر یک نفره و مکاشفه تنهایی نیست، زیرا شبکههای اجتماعی از قبیل فیس بوک28، توییتر29 به بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ زندگی آنلاین تبدیل شده اند. طی پنج سال گذشته موضوع شبکههای اجتماعی مجازی اصلی ترین دغدغه کاربران اینترنت در دنیا و به تبع آن ایران بوده است. شبکههای اجتماعی مجازی در حال حاضر قویترین رسانه آنلاین در دنیا به شمار می روند. این شبکهها به دلیل تکثر و تنوع محتوایی و قابلیّتهای متعدد نرم افزاری و اینترنتی تأثیر زیادی بر سبک زندگی گذاشته است. زنان به عنوان یکی از کاربران فضای مجازی، شدیداً تحت تأثیر این فضا قرار داشته و تلاش میکنند که سبک زندگی خود را با آخرین روشها و تبلیغات صوتی و تصویری این فضا تطبیق دهند. ظرفیتهای گسترده فضای مجازی در انتقال اطلاعات و اخبار در بین کاربران موجب گشته است که تأثیر زیادی بر سبک زندگی زنان بگذارد و به همین دلیل میتوان به فرضیههای زیر رسید:
- به نظر میرسد بین فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18 ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین اخبار و پیامهای تصویری فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18 ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین پیامهای صوتی و چندرسانهای فضای مجازی و سبک زندگی زنان40-18ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین تبلیغات فرهنگی فضای مجازی و سبک زندگی زنان40-18 ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین برنامههای غیراخلاقی فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
- به نظر میرسد بین برنامههای آموزشی آراستگی ظاهری و سبک زندگی زنان40-18ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.
چهارچوب اصلی تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان را در مدل مفهومی زیر مشاهده کرد:
سبک زندگی زنان |
تأثیر فضای مجازی |
پیام های تصویری |
تبلیغات فرهنگی |
پیام های صوتی |
تعاملات اجتماعی |
برنامههای غیر اخلاقی |
آراستگی ظاهری |
نمودار 1: مدل مفهومی تحقیق
روش تحقیق
این تحقیق با هدف کاربردی و با روش توصیفی پیمایشی اجرا گردیده است. جامعه آماری پژوهش، زنان 18-40 ساله منطقه 2 و5 شهر تهران (به تعداد 316996 نفر) است که بر پایه جدول مورگان حجم نمونه آماری 384 نفر است که با روش احتمالی خوشه ای و تصادفی ساده، نمونهها انتخاب شدهاند ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساختهای که دارای 46 گویه پنج گزینهای با استفاده از مقیاس پنج درجه ای لیکرت میباشد. روایی پرسشنامه توسط استاد راهنما و ده نفر از صاحبنظران بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ محاسبه و ضریب پایایی پرسشنامه 97/0 به دست آمد. در آمار توصیفی فراوانی و درصد و میانگین، میانه، مد و انحراف معیار محاسبه شد. جهت بررسی میزان تأثیر متغیرها از آزمون باینومیال و تحلیل رگرسیون در آمار استنباطی استفاده شد. با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل صورت گرفت.
تعاریف نظری و عملیاتی
فضای مجازی: مجموعهای از ارتباطات درونی انسانها از طریق رایانه و وسایل مخابراتی، بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته میشود (دعاگویان،1394: 46). سبک زندگی: مجموعهاي نسبتاً هماهنگ از همه رفتارها و فعالیتّهاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره، سبک زندگی مستلزم مجموعهاي از عادتها و جهتگیریها و بنابراین برخوردار از نوعی وحدت است که علاوه براهمیت خاص خود از نظر تداوم امنیت وجودي پیوند بین گزینشهاي فرعی موجود در یک الگوي کم و بیش منظم را تأمین میکند ( گیدنز30،1382: 153). در تعریف عملیاتی متغیرها میتوان گفت که فضاي مجازی یا فضای سايبر31 ، عبارتي است كه در دنياي اينترنت، رسانه و ارتباطات بسيار شنيده ميشود و با مفاهیم دیگری مانند شهروند سايبر32 ، پول سايبر33 ، فرهنگ سايبر34 ، راهنمايي فضاي سايبر35 ، تجارت سايبر 36 ، كانال سايبر37 ارتباط ماهوی دارد. ارتباطات در فضای سایبرنتیک به شکلهای گوناگونی صورت میگیرد. به طور کلی فضای مجازی در این تحقیق همان اینتر نت، شبکه اجتماعی اینستاگرام و شبکه پیام رسان تلگرام است. پیام های تصویری در این تحقیق، کلیه اطلاعات و اخبار سبک زندگی که به صورت تصویر در این فضا به نمایش گذاشته میشود مانند پیام های مصرف گرایی، رژیم غذایی زنان، نوع طبخ غذا و مصرفگرایی مواد آرایشی. پیامهای صوتی در این تحقیق، کلیه اطلاعات و اخباری که به صورت صوتی چند رسانه ای در این فضا به سمع کاربران گذاشته میشود. تبلیغات فرهنگی فضای مجازی، کلیه اطلاعات و ابزارهایی که با استفاده از شگردهای تبلیغات تجاری تصویری و صوتی در جهت تغییر الگوی مصرف زنان و تغییر سبک زندگی آنان به کار گرفته می شود. تعاملات اجتماعی زنان، همان ارتباطات یک و یا دو طرفه متأثر از فضای مجازی از سوی زنان است که در تغییر سبک زندگی آنان تأثیر دارد. برنامههای آموزشی آراستگی، کلیه روشهای آموزشی فضای مجازی است که اطلاعات گستردهای را در اختیار زنان در خصوص سبکهای نوین آراستگی ظاهری و آرایش قرار میدهد.
یافته های تحقیق
جدول 1- توصیف متغیر های جمعیت شناختیی پاسخگویان
سن | فراواني | درصد | محل زندگی | فراواني | درصد |
بین 18 تا 24 سال | 128 | 3/33 | منطقه5 | 188 | 49 |
بین 25 تا 30سال | 98 | 5/25 | منطقه2 | 136 | 4/35 |
بین 31 تا 35سال | 93 | 2/24 | پاسخ نداده | 60 | 6/15 |
بین 36 تا 40سال | 65 | 9/16 | جمع | 384 | 100 |
مجموع كل | 384 | 100 |
|
|
|
تحصیلات | فراواني | درصد | شغل | فراواني | درصد |
دیپلم | 64 | 7/16 | کارمند | 88 | 9/22 |
فوق دیپلم | 50 | 13 | دانشجو | 15 | 9/3 |
لیسانس | 171 | 5/44 | بیکار | 112 | 2/29 |
فوق لیسانس | 57 | 8/14 | خانه دار | 162 | 2/42 |
دکترا و بالاتر | 42 | 9/10 | پاسخ نداده | 7 | 8/1 |
مجموع كل | 384 | 100 | مجموع كل | 384 | 100 |
میانگین آشنایی با شبکه های اجتماعی | اینتساگرام | یوتیوپ | تویتر | تلگرام | فیس بوک |
43/3 | 45/2 | 12/2 | 24/4 | 72/2 |
یافتههای جدول 1 نشان میدهد که سن بیشتر پاسخگویان بین 18 تا 24 سال است. 5/44 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات لیسانس و شغل 2/44 درصد آنان خانه دار و 49 درصد آنان در منطقه 5 تهران ساکن بوده و در نهایت بیشترین میانگین آشنایی آنان از بین شبکههای اجتماعی مجازی و پیام رسان شبکه تلگرام است که در حد میانگین 24/4 یا به عبارتی در حد زیاد و خیلی زیاد در مقیاس لیکرت است. همچنین در توصیف شاخصهای مرکزی و پراکندگی پیامها و برنامههای فضای مجازی در خصوص سبک زندگی میتوان بر پایه نتایج جدول 3 بیان داشت که میانگین و انحراف معیار پیامهای تصویری به ترتیب برابر با 62/3 و810/0 می باشد و این مقدار برای پیامهای صوتی به ترتیب برابر با 54/3 و 773/0، برای تبلیغات فرهنگی 51/3 ، 704/0 ، برای تعاملات اجتماعی 82/3 ،728/0 و در نهایت برای برنامههای غیر اخلاقی به ترتیب برابر با 28/3 و 11/1 و آموزشی آراستگی ظاهری ، 86/3 ، 790/0است.
جدول 2- توصیف شاخصهای مرکزی و پراکندگی پیام ها و برنامه های فضای مجازی
پیام ها و برنامه های فضای مجازی | تعداد | میانگین | میانه | مد | انحراف معیار |
پیامهای تصویری | 384 | 62/3 | 8/3 | 4 | 810/0 |
پیامهای صوتی | 384 | 54/3 | 66/3 | 5/3 | 773/0 |
تبلیغات فرهنگی | 384 | 51/3 | 54/3 | 4 | 704/0 |
تعاملات اجتماعی | 384 | 82/3 | 4 | 4 | 728/0 |
برنامههای غیر اخلاقی | 384 | 28/3 | 5/3 | 4 | 11/1 |
آموزشی آراستگی ظاهری | 384 | 86/3 | 4 | 67/3 | 790/0 |
از سوی دیگر نتایج تحلیلی آمار استنباطی در آزمون فرضیههای تحقیق، نشان میدهد که آزمون نرمال بودن دادههای متغیرها تحقیق با استفاده از آزمون کلموگرف-اسمیرنف دارای توزیع نرمالی نبوده و به عبارتی سطح معنیداری آزمون کلموگرف-اسمیرنف برای متغیرها کمتر از 05/0 می باشد، بنابراین فرض نرمال بودن دادهها صادق نیست در نتیجه برای تجزیه آماری از روش غیر پارامتریک و آزمون باینومیال استفاده شده است.
جدول 3- آزمون دو جمله ای باینومیال برای فرضیه های تحقیق
آزمون باینومیال برای فرضیه اول« تاثیرپیامهای تصویری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان » | |||||
---|---|---|---|---|---|
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 76 | 20/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 308 | 80/0 |
|
|
مجموع |
| 384 | 1 |
|
|
آزمون باینومیال برای فرضیه دوم« تاثیرپیامهای صوتی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان » | |||||
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 83 | 22/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 301 | 78/0 |
|
|
آزمون باینومیال برای فرضیه سوم« تاثیر تبلیغات فرهنگی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان » | |||||
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 88 | 23/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 296 | 77/0 |
|
|
مجموع |
| 384 | 1 |
|
|
آزمون باینومیال برای فرضیه چهارم « تاثیر تعاملات اجتماعی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان» | |||||
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 59 | 15/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 325 | 85/0 |
|
|
مجموع |
| 384 | 1 |
|
|
آزمون باینومیال برای فرضیه پنجم « تاثیر برنامه غیر اخلاقی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان» | |||||
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 156 | 41/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 228 | 59/0 |
|
|
مجموع |
| 384 | 1 |
|
|
آزمون باینومیال برای فرضیه ششم« تاثیر آراستگی ظاهری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان » | |||||
آزمون | گروه بندی | تعداد | نسبت مشاهدات | تست پایه | سطح معنی داری |
گروه برابر با 3 و کمتر از آن | <=3 | 69 | 18/0 | 50/0 | 001/0 |
گروه بیشتر از3 | > 3 | 315 | 82/0 |
|
|
مجموع |
| 384 | 1 |
|
|
نتایج جداول 3 نشان میدهد که آزمون دو جمله ای باینومیال برای کلیه فرضیههای تحقیق با بیش از 99 درصد اطمینان معنادار بوده و مؤید این است که پاسخهای داده شده به طور قابل ملاحظهای بیشتر از 3 است. بنابراین با توجه به سطح معنیداری این آزمون، می توان گفت که اعضای نمونه آماری معتقدند که پیامهای تصویری ( بیش از 80 درصد )، پیامهای صوتی( بیش از 78 درصد )، تبلیغات فرهنگی( بیش از 77 درصد ) ، تعاملات اجتماعی( بیش از 85 درصد )، برنامه غیر اخلاقی( بیش از 59 درصد ) و آراستگی ظاهری( بیش از 82 درصد ) در فضای مجازی به شکل تأثیر گذاری بر سبک زندگی زنان مناطق 2 و5 تهران تأثیر داشته است.
جدول 4- برآورد مدل رگرسیون برای فرضیه های تحقیق
خلاصه مدل | ضريب تعيين | دوربین واتسون | F | خطا(sig) | |||||||||||||||||
900/0 | 7/1 | 49/569 | 001/0 | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
آزمون مدل | متغیرها | B(ضریب) | خطای استاندارد | BETA | T | خطا(sig) | |||||||||||||||
مقدار ثابت | 139/0 | 067/0 |
| 074/2 | 039/0 | ||||||||||||||||
پیام تصویری | 152/0 | 034/0 | 175/0 | 466/4 | 001/0 | ||||||||||||||||
پیام صوتی | 177/0 | 026/0 | 194/0 | 743/6 | 001/0 | ||||||||||||||||
تبلیغات فرهنگی | 173/0 | 028/0 | 173/0 | 210/6 | 001/0 | ||||||||||||||||
تعاملات اجتماعی | 118/0 | 030/0 | 122/0 | 954/3 | 001/0 | ||||||||||||||||
برنامه غیر اخلاقی | 159/0 | 014/0 | 251/0 | 961/10 | 001/0 | ||||||||||||||||
آراستگی ظاهری | 174/0 | 025/0 | 196/0 | 898/6 | 001/0 | ||||||||||||||||
متغیر وابسته: سبک زندگی |
در جدول فوق مشاهده میشود با ضریب تعیین 9/0 کلیه متغیرها مستقل توانستهاند متغیر وابسته را تحت تأثیر خود قرار دهند. به عبارتی از بین مؤلفه ها برنامههای غیراخلاقی 251/0 بیشترین تأثیر را دارد و تعاملات اجتماعی با ضریب 122/0 کمترین تأثیر را دارد و به ترتیب در بین بالاترین و پایینترین ضریب بتا آراستگی ظاهری، پیام صوتی، پیام تصویری و تبلیغات فرهنگی در مراتب بعدی قرار دارند و همه متغیرها بر سبک زندگی زنان 18 تا 40 سال مؤثر میباشند.
بحث و نتیجه گیری
نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه اول ضمن تأیید تأثیر اخبار و پیامهای تصویری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 سال منطقه 2و5 تهران با نظر تحقیق فتحی (1393) مبنی بر آنکه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی به شکل گیری سبک زندگی ویژه ای می انجامد همسو می باشد. همچنین نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه دوم نشان داد پیامهای صوتی و چند رسانهای فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر میگذارد و نتایج به دست آمده با تحقیق کفاشی (1395) که امروزه فضای مجازی بخش عمدهای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است، بنابراین عامل مهمی در شکلدهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر به شمار میرود همسو است. از سوی دیگر نتایج حاصل از فرضیه سوم نشان داد تبلیغات فرهنگی فضایمجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر میگذارد که نتایج به دست آمده با نظرات توسّلی (1385) مبنی بر روابط چندگانه در شبکههای اجتماعی مجازی سرمایه اجتماعی را پایین میآورد زیرا برای هر بخش از زندگی، دوستان مجزایی انتخاب میکنند و احدنژاد (1391) دنیای مجازی یکی از بهترین گزینهها برای گذراندن اوقات فراغت جوانان خواهد بود، همسو است. نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه چهارم نشان داد تعاملات اجتماعی زنان در فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر میگذارد. نتایج به دست آمده از تحقیق میردامادی (1380) مبنی بر فروپاشی نظام اخلاقی در جامعه که با ورود اینترنت و گسترش لحظه ای کاربران اینترنتی بدون فراهم شدن زیرساخت فرهنگی همچون بمبی در میان ارزشها، باورها و هنجارهای ملّی و مذهبی و در یک کلمه سبک زندگی تغییر ایجاد کرده است همسو میباشد. فرضیه پنجم نشان داد برنامههای غیر اخلاقی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر میگذارد و با نتایج تحقیق توسّلی (1385) مبنی بر روابط چندگانه در شبکه های اجتماعی مجازی سرمایه اجتماعی را پایین میآورد زیرا برای هر بخش از زندگی، دوستان مجزایی انتخاب میکنند و نتیجه تحقیق کفاشی (1395) مبنی بر اینکه امروزه فضای مجازی بخش عمدهای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است، بنابراین عامل مهمی در شکلدهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر آنان به شمار میرود، همسو میباشد و در نهایت نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه ششم نشان داد برنامههای آموزشی آراستگی ظاهری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر میگذارد و با نتایج تحقیق شهبازی (1394) مبنی بر تأثیر تبلیغات رسانه بر گرایش زنان به جراحی زیبایی مؤثر همسو میباشد. بنابراین با توجه به یافتههای موجود باید گفت که پيشرفتهاي تكنولوژي و ارتباطي دهههاي اخير، سبكهاي نوين زندگي را به جزئي اساسي و جداييناپذير از زندگي بشر تبديل كرده است. اهميت یافتن سبکهای زندگي در جهان امروز، از پيامدهاي افزایش انتخابهاي زندگي است و نشان از تجدد پيشِِ روي خاص دارد و بر خلاف انتخابهاي سنتي به هيچ روي متأثر از سنت يا عادات و رسوم نيست. سبک زندگی راهی است برای تعریف ارزشها و نگرشها و رفتارهای افراد که اهمیت آن برای تحلیلهای اجتماعی روز به روز افزایش مییابد. درواقع سبک زندگی روشی است که فرد در طول زندگی انتخاب کرده و زیر بنای آن در خانواده پیریزی میشود که در واقع متأثر از فرهنگ، نژاد، مذهب، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، اعتقادات و باورها است. حضور در این شبکههای اجتماعی باعث میشود تا زندگی روزمره زنان متأثر از این شبکههای اجتماعی باشد. بیشک اصلیترین هدف رسانههای مجازی، جریانسازی در عرصه سبک زندگی است، سبك زندگي الگوي نسبتاً ثابت زندگي روزمرة سازمان يافته در چهارچوب موقعيت زندگي و منابع قابل دسترسي است و هنر فرد در كشف و انتخاب مناسبترين و خردمندانهترين راه براي پاسخ به توقّعات و تحقق اهداف است. اهميت یافتن سبکهای زندگي در جهان امروز، از پيامدهاي افزایش انتخابهاي زندگي است و نشان از تجدد پيشِِ روي خاص دارد و بر خلاف انتخابهاي سنتي به هيچ روي متأثر از سنت يا عادات و رسوم نيست. در دنياي متجدّد كنوني، اشخاص از سبكهاي زندگي معيني پيروي نميكنند، بلكه به تعبيري كه اهميّت بالايي هم دارد، ناچار به پيروي از سبکهای متفاوتی هستند. شبکههای مجازی با عضوگیریهای رایگان از کاربران توانستهاند در جریان سازیهای مختلف نقشی اساسی بر عهده داشته باشند با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی مردم پیدا کردهاند قطعاً قابل چشمپوشی نیستند و روزبهروز نیز نقش آن پررنگتر میشود. زنان به خاطر داشتن روحیّه تنوعطلبی، خلاقیّت، گرایش به برقراری ارتباط با دیگران، حس کنجکاوی و علاقه به داشتن زندگی متفاوت به عضویت در شبکههای اجتماعی گرایش پیدا کردهاند. برای اینکه این تأثیرات در جهت مثبت و همسو با اعتقادات ایرانی سوق دهیم می توان با فرهنگ سازی از طریق دانشگاه ها، مدارس، روحانیون و دستگاههای فرهنگی همچون وسایل ارتباط جمعی با مدیریتی متناسب با ساختار فرهنگی برای جلوگیری از آثار مخرّب آن در جامعه کوشید، همچنین با تقویت و تعمیق باورهای دینی فرزندان و تحکیم بنیان خانواده و تبعیت از ارزشهای اخلاقی در مصون ماندن از آسیب های آن از طریق هماهنگی نهادهای مذهبی و آموزشی پرداخت. برای رسیدن به چنین فضایی باید با تشریح کاربردهای مثبت و منفی فضای مجازی توسط کارشناسان متبحّر و نیز فیلتر کردن شبکههایی که با ارزش های جامعه مغایرت دارد به نحوی که اخلاق و فضای روانی جامعه و حریم خصوصی افراد تهدید نشود، در بالا رفتن آگاهیهای اجتماعی زنان در جهت مثبت اقدام نمود پس با ایجاد فضای مجازی با محتویات ایرانی اسلامی، و ایجاد الگوهای مناسب و بروز جهت کم کردن نارضایتی از طریق شناسایی ارزشهای برتر جامعه و کم اهمیت کردن تبلیغات و هویّت بخشی اجتماعی به زنان هویّت اجتماعی آنها را تقویت کرد.
· استرکی ،اکبر(1391).عصر فرهنگ فناورانه : از جامعه اطلاعاتی تا زندگی مجازی. تهران:نشر توسعه
· انصاري، فرشته (1390)،" پیش به سوي جامعه شناسی اوقات فراغت "، کتاب ماه علوم اجتماعی.تهران: خانه کتاب. دي و بهمن.
· برگر، پترل و لوکمان، توماس (۱۳۷۵). ساخت اجتماعی واقعیت (رساله ای در جامعه شناسی شناخت). ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: اندیشه های عصر نو.
· دعاگویان، داود (1394). روش تحقیق در فضای مجازی. دانشگاه علوم انتظامی امین. تهران: چاپ 1.
· رستمی، احسان و همکاران(1392).نگاهی به نظریه های سبک زندگی ،فصلنامه مطالعات سبک زندگی،سال دوم ،شماره3.
· شریفی، احمد (1391). همیشه بهار. قم : نشر معارف . نوبت اول .
· عاملی، سیدسعیدرضا(۱۳۹1).رویکرد دو فضایی به آسیبها، جرائم، قوانین و سیاستهای فضای مجازی.تهران: انتشارات امیرکبیر.
· فتحیان، محمد ، مهدوی نور،حاتم (1386). پیش به سوی جامعه اطلاعاتی.تهران: نشر دیباگران.
· فاضلی، محمد(1382). مصرف و سبک زندگی. قم: انتشارات صبح صادق.
· گیدنز،آنتونی(1382). تجدد و تشخص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید.ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشرنی.
· گيدنز،آنتونی (1384). چشماندازهاي جهاني. ترجمهي محمدرضا جلاييپور. تهران:طرح نو.
· گیدنز،آنتونی(1380).تجدد وتشخص: جامعه وهویت شخصی در عصر جدید .ترجمه ناصر موفقیان .تهران: نشرنی.
· مهدوی کنی، سعید (1386). دین و سبک زندگی. تهران: دانشگاه امام صادق.چاپ 2.
· میردامادی، مهرداد (1380). فضای سایبرنتیک به مثابه فضای شهری. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
· مهرداد، هرمز (1380). مقدمه ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی.تهران: موسسه فرهنگی و پژوهشی فاران.
مجلات و فصلنامه ها
· افسری،عبدالحمیدوافخمی،الیسا(1392). بررسی میزان تاثیر دینداری بر سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه ملی کلمبیا .مطالعات سیاسی – اجتماعی جهان . دوره 3 . شماره 1.
· ابراهیمی ،قربانعلی وبهنوئی گدنه ،عباس(1389). سبک زندگی جوانان : بررسی جامعه شناختی سبک زندگی و مولفه های آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر. مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات .شماره 18 علمی –پژوهشی.
· بشیر، حسن و افراسیابی، محمد صادق(1391).شبکه های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان.فصلنامه تحقیقات فرهنگی.دوره 5.شماره 1.صص 31-62.
· خواجه نوری،بیژن وعلی اصغر، مقدس(1388).جهانی شدن و سرمایه اجتماعی زنان.مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال5. شماره2. صص131-154.
· خواجه نوری، بیژن(1386). تاثیر فرایند جهانی شدن بر تقسیم کار خانگی، نمونه مورد مطالعه: زنان متاهل در شهرهای تهران،شیراز و استهبان. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.سال3. شماره2.صص1-23.
· خواجه نوری، بیژن(1385).بررسی رابطه مولفه های جهانی شدن و مشارکت اجتماعی زنان، مطالعه موردی زنان تهران، شیراز و استهبان. پایان نامه دکتری دانشگاه شیراز، دانشکده علوم اجتماعی.
· خواجه نوری، بیژن، روحانی،علی و هاشمی،سمیه (1390). رابطه سبک زندگی و تصور بدن؛ مطالعه موردی: زنان شهر شیراز.فصلنامه تحقیقات فرهنگی.دوره 4.شماره1.صص 79-103.
· ذکایی،محمدسعید و فرزانه،حمیده(1387). زنان و فرهنگ بدن: مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال4. شماره11.ص43-59.
· سروش،مریم و حسینی،مریم(1392). جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهری. فصلنامه علمی-پژوهشی زن و جامعه. سال4. ش1.
· فتحی،سروش وهمکاران(1393). بررسی رابطه مصرف شبکه های اجتماعی مجازی با سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی جوانان شهر خلخال. نشریه جامعه شناسی مطالعات جوانان.دوره 4. شماره13.
· کاویانی،محمد(1388).تربیت اسلامی. گذر از اهداف کلی به اهداف رفتاری. پژوهش میانرشتهای قرآنکریم.ش 3.
· کفاشی، مجید و پیرجلیلی، زهرا(1395). گذراندن اوقات فراغت زنان در فضای مجازی شهر تهران سال 1394.فصلنامه زن و جامعه. دوره 7. صص105-124.
· نیرومند،لیلا وهمکاران(1394). بررسی عوامل موثر بر میزان حضور زنان در شبکه های اجتماعی مجازی مطالعه موردی ساکنین شهر تهران. مجله مطالعات رسانه ای. سال10. ش 28 .
کنفرانس و همایش
· آقابابایی، عزیزاله و باقری،سهیل، باقری،محبوبه(1390). اینترنت و روابط خانوادگی، نخستین کنگره ملی آسیب اجتماعی نوپدید و فضای مجازی.
· احدنژادروشتی،محسن و سعیدی،نسرین و خداوندی،عبداله(1391).الگوهای گذراندن اوقات فراغت جوانان در دنیای مجازی(مطالعه موردی جوانان 18-35سال شهر زنجان).اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین. همدان: دانشگاه آزاد واحد همدان. شرکت هم اندیشان محیط زیست.
· پاداشیان فرد،عزیزه(1394). رابطه بین تاثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده ها(مطالعه موردی اردبیل). پژوهشکده باقرالعلوم. پژوهش های معنوی.
· زرقی، موسی و تقی زاده، مهناز(1395). فضای مجازی و تاثیر آن در خیانت همسران. دومین همایش ملی سبک زندگی و خانواده پایدار. گروه اخبار ایران و جهان. شناسه413.
· شهبازی،مظفرالدین وپارسامهر،شهره(1394). بررسی نقش تبلیغات رسانه ای بر گرایش زنان به جراحی زیبایی بینی(مطالعه موردی زنان مراجعه کننده به مراکز بیمارستان ها و کلینیک ها، تهران 1392). سومین کنفرانس ملی جامعه شناسی و علوم اجتماعی. تهران.
· Kahle,L.R,Kau,A.,Tambyash,s.,Tan,s.&Jung,K.(2005).Religion,religiosity,andvalues:implications for consumer behavior : Implications for consumer behavior,In Haugtvedt,C.P.merunka,D.And Worlop,L.(end). Proceeding of the la land seminar .32 nd international research seminar marketing la lond-les-manres.France ,249-59
· Minkler, Lanse, and T. Miceli (2004) "Lying, Integrity, and Cooperation," Review of Social Economy, forthcoming.
The impact of cyberspace on the lifestyle of women : women 18-40 years،Tehran(2015-2016)
Abstract:
The present research has been done with the purpose of cyberspace effect on Tehranian women؛s lifestyle.Statistical community of 18-40 year old women in Tehran 2015-2016 was up to 316996 people.The statistical samples of 384 persons which are randomly classified by using Morgans determining sample size chart from areas 2 and 5. Instrument for data collection has done the questionnaire based on Likert،s Five-Point scale comparising of 46 items in 5 choices. The validity of the questionnaire has been evaluated by supervisor professor and 10 expert and the reliability evaluated and calculated by means of Cronbach Alpha as well and the final coefficient for the total questionnaire was 0/97. In descriptive statistics، abundance and average percentage، Median and extension and standard deviation are calculated. To investigate the effect of variables Biomial test and Regression analysis were used in inferentioal statistics. Using SPSS application to analysis data and achieved following consequences: from total of 46 questions which are subclasses of Audio message، Visual message، Cultural advertises، Social interaction، Immoral programs and Adornment appearence which immoral programs had the most and social interactions had the least affect on the women،s lifestyle.
Key words: cyberspace، social network، women،s lifestyle، Audio and visual message.
[1] cyberspace
[2] Giddens
[3] News
[4] MMS
[5] Culture promotion
[6] Social interactions
[7] Appearance
[8] Cybernetic
[9] Colombia
[10] Mynklr
[11] Kahle
[12] Giddens
[13] Post modern
[14] Adler
[15] Reimer
[16] Giddens Anthony
[17] Stratigic
[18] Swami
[19] Web
[20] Clapper Joseph
[21] Noelle-Neumann Elisabeth
[22] Lerner Daniel
[23] Schramm
[24] Rogers
[25] Thompson Brookshire
[26] Habermas
[27] Burger&Colman
[28] Facebook
[29] Twitter
[30] Giddens
[31] Cyberspace
[33] Cybercash
[35] CyberCoach
[36] Cyberbussiness
[37] Cyberchannel