Space deprivation assess the level of development and planning priorities (Case study: Khuzestan)
Subject Areas : Journal of Iranian Social Development Studies
masoud savari
1
(Student / University of Golestan)
سعید ملکی
2
(University professor/Chamran martyr of Ahwaz University)
ebrahim moamari
3
(Student / University of Golestan)
مصطفی دهداری
4
(Student / University of Golestan)
Keywords: VIKOR techniques, level of development, Inequality, Khuzestan Province,
Abstract :
Talk development disparities among the regions of the issues that have been raised recently in regional planning and culture in our country is still not very clear position. This study aims at descriptive and analytical method, using data and statistics and using 49 indicators and using techniques VIKOR, Topsis, Saw, and finally using the technique to Copeland, To analyze the spatial inequality geo-social, economic, health and cultural. For analysis and mapping software was used Excel and ArcGis. The results show that the city of Ahvaz, given that the political administrative center of the province is in the first place. Dezful city is located on the second and AGHAJARI city in this ranking and win the final level in unfavorable conditions than any other city of the province is located. These conditions are necessary to correct regional planning to achieve balanced development poses so that balanced development raises So that balanced development to efficiently best conditions and facilities to provide comprehensive progress And inter-regional and intra-regional differences to a minimum and ultimately destroy.
_||_
سنجش و ارزیابی سطوح محرومیت فضایی زیرساختهای توسعه (نمونه موردی: استان خوزستان)
چکیده
بحث نابرابری توسعه نواحی از موضوعاتی است که اخیرا در فرهنگ برنامه ریزی منطقهای مطرح شده است و هنوز در کشور ما جایگاه چندان مشخصی ندارد. گام نخست در حل مسائل ناشی از عدم تعادلهای منطقهای شناخت و سطحبندی مناطق از نظر برخورداری در زمینههای گوناگون است به گونهای که لازمه برنامهریزی منطقهای، شناسایی جایگاه نواحی نسبت به یکدیگر به لحاظ شاخصهای توسعه است.این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی-تحلیلی، با استفاده از روش اسنادی و آماری و بهرهگیری از 49 شاخص و با استفاده از تکنیکهای تصمیمگیری ویکور، تاپسیس، ساو و در انتها با استفاده از تکنیک روش ادغام کپلند، به تحلیل عدم تعادل فضایی-جغرافیایی خدمات اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی در شهرستانهای استان خوزستان بپردازد. برای تحلیل و ترسیم نقشه از نرمافزارهای Excel و ArcGis استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که شهرستان اهواز با توجه به اینکه مرکز اداری- سیاسی استان میباشد در رتبه اول قرار گرفته است. شهرستان دزفول در مرتبه دوم واقع شده و شهرستان آقاجاری در این رتبه بندی سطح آخر را کسب کرده و در شرایط نامناسبی نسبت به سایر شهرستانها استان قرار گرفته است. تکنیک ادغام کپلند نشان میدهد که شهرستانهای استان خوزستان در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار و محروم قرار دارند. این شرایط ضرورت برنامه ریزی منطقهای صحیح را برای رسیدن به توسعه متوازن مطرح میکند به طوری که توسعه متعادل به نحو احسن بهترین شرایط و امکانات را برای پیشرفت جامع و همه جانبه فراهم آورد و تفاوتهای بین منطقهای و درون منطقهای را به حداقل برساند و در نهایت از بین ببرد.
واژههای کلیدی: نابرابری، سطوح توسعه، تکنیک ویکور، استان خوزستان
1- مقدمه
1-1- طرح مسئله
فرآیند بهبود زندگی انسان در علوم مختلفی همچون روانشناسی، بهداشت، اقتصاد، محیط زیست و جامعهشناسی بررسی میشود(Costanza, et al., 2007). این بهبود در ادبیات اقتصادی با عنوان توسعه تلقی میشود که علاوه بر بعد اقتصادی، مفهوم جامعتری یافته است و دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی میباشد. امروزه مقوله توسعه دغدغه خاطر بسیاری از کشورهاست، به عبارت دیگر، توسعه چیزی جز رضایتبخشتر کردن وضعیت زندگی مردم نیست. بسیاری از نظریهپردازان توسعه، بر کاهش نابرابری وضع موجود و رفع دوگانگیها به عنوان یکی از اهداف اساسی تأکید دارند(ضرابی و تبریزی،1390: 3). توسعه همان رشد اقتصادی نیست چرا که توسعه جریانی چند بعدی است که در خود تجدید سازمانی و جهتگیری متفاوت کل نظام اقتصادی- اجتماعی را به همراه دارد. در معنی سادهتر میتوان توسعه را رشد همراه با عدالت اجتماعی دانست(Hadder, 2003:3). بر همین اساس میتوان توسعه را درجهاي از تحول دانست كه جامعه را براي نيل به آرمانها و اهداف خود هدايت ميكند، به بيان سازمان ملل توسعه فرايندي است كه كوششهاي مردم و دولت را براي بهبود اوضاع اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي هر منطقه متحد كرده و مردم اين مناطق را در زندگي يك ملت تركيب نموده و آنها را براي مشاركت در پيشرفت توانا ميسازد. شايد بتوان مفهوم توسعه را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سياسي و فرهنگي آن شناخت(تودارو،1378: 23(. در افکار صاحب نظران توسعه، تعابیر گوناگونی از واژهي توسعه شده مانند رفع فقر و محرومیت، ارتقاي سطح خدمات بهداشتی و درمانی، برطرف کردن مشکلات بیکاري و تورم، تأمین نیازهاي اقتصادي- اجتماعی، برخورداري از آموزش و فرهنگ و مشارکت فعال در عرصههاي گوناگون اشاره کرد(تقوایی،1392، 20). به همین دلیل ضرورت تخصیص فضایی منابع و امکانات تولید، ایجاب میکند که در هر نگرش به برنامههای کلان توسعه، پتانسیلها و توانمندیهای منطقهای در تولید کالاها و خدمات مورد توجه قرار گیرند. از این طریق میتوان امید داشت که سهم بخشها و کالاها نیز در تولید ملی رو به فزونی گذارد(پیراسته،1385: 41-40). توسعه علاوه بر بهبود میزان تولید و درآمد شامل دگرگونیهایی در ساختار سیاسی، نهادی، اجتماعی، اداری، و اصلاح آنها و همچنین وجه نظرهای عمومی مردم نیز هست(ازکیا،1364: 7). از این رو میتوان گفت که جامعهای میتواند رو به توسعه برود که در ساختارهای گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی آن تحرک و پویایی وجود داشته باشد و اصلاح و به روزرسانی در ابعاد مختلف مد نظر قرار گیرد.
شناخت نابرابريها و عدم تعادلها در چارچوب محدودههاي جغرافیایی مختلف قابل طرح میباشند. این محدودههاي جغرافیایی شامل: سطوح بینالمللی، ملی، منطقهاي و محلی است و لازمه گام برداشتن در این راستا شناخت وضعیت موجود هریک از اجزاء مجموعههاي برنامهریزي اعم از کشور، استان و شهرستان و بخش و در نتیجه پی بردن به اختلافات و تفاوتهاي موجود و سیاستگذاري در جهت رفع و کاهش نابرابريها درهر یک از اجزاء این مجموعه میباشد(نظمفر و نادرپور،1388: 1). به منظور حل مسائل ناشي از عدم تعادلهاي منطقهاي، گام نخست شناخت و سطح بندي مناطق از نظر ميزان برخورداري در زمينههاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و غيره ميباشد(رعنا شیخ بیگلو و دیگران، 1391: 190). در این پژوهش سعی بر این است که ابعاد مختلف پایداری فضایی توسعه در سطح شهرستانهای استان خوزستان را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم و از این طریق به سیاستگذاران و برنامهریزان، برای تحقق عدالت اجتماعی و برابری فضایی در سطح استان خوزستان کمک کرده باشیم.
2-1- اهمیت و ضرورت
واقعیت این است که از لحاظ شاخصهای اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی بین جوامع تفاوت آشکاری وجود دارد. قطعا ظهور هر پدیده اجتماعی حاصل تقابل عوامل و زمینههای گوناگون داخلی و بیرونی جامعه از گذشته تا حال است که به نوبه خود این تقابل و احوال جدید جامعه را شکل میدهد(پارکر،2005:1). با این حال تفاوتها و نابرابریهای منطقهای از جنبههای مختلف و عدم شناسایی کامل این نابرابریها و تفاوتها مانع از برنامهریزی دقیق شده است(تقوایی و رستمیکیا،29:1381). استان خوزستان یکی از استانهای جنوب کشور است، بنابراین، اهمیت و ضرورت برنامهریزی برای این ناحیه به شدت احساس میشود.
3-1- اهداف
هدف اصلی این پژوهش، رتبهبندی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس شاخصهای توسعه یافتگی است. بر همین اساس اهداف خرد زیر دنبال خواهد شد.
تعیین میزان توسعه یافتگی شهرستانهای موجود استان خوزستان و اولویتبندی توسعه شهرستانها موجود استان خوزستان جهت هدایت پتانسیلها و امکانات لازم برای سرمایه گذاری آتی.
4-1- پیشینه پژوهش
پژوهشهای مختلفی در داخل و خارج از کشور در رابطه با سنجش و ارزیابی توسعه یافتگی صورت گرفته است که به مواردی اشاره میشود.
زیاری، کرامت الله و همکارن(1389) در تحقیقی با عناون سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی به روش(HDI) پس از تجزیه و تحلیل مدل به این نتیجه رسید که میان شهرستانهای استان به لحاظ برخورداری از شاخصهای توسعه تفاوت اساسی وجود دارد و این شهرستانها قابل رتبهبندی در سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم هستند که با گذشت زمان بر میزان برخورداری انها افزوده شده است.
تقوایی، مسعود و صبوری، محمد(1390)، در مقالهای تحت عنوان تحلیل تطبیقی سطح و میزان توسعه یافتگی اجتماعی شهرستانهای استان هرمزگان، ضمن تشریح تکنیک تحلیل عاملی و با استفاده از نرمافزار spss16، شاخصهایی را مورد مطالعه قرار داد و با به كارگيري روش تحليل خوشهاي به سطحبندي شهرستانهاي استان هرمزگان در گروه هاي همگن و مشابه به لحاظ ميزان توسعه يافتگي پرداخته است.
فرزانه، بهروز و همکاران(1389) در پزوهشی با عنوان ارزیابی میزان توسعه یافتگی استان سیستان و بلوچستان در بین سایر استانهای کشور، به بررسی عملکرد و کارایی استانها از لحاظ میزان نابرابری در برخورداری از مواهب توسعه با استفاده از روش امتیاز استاندارد پرداختند و به این نتیجه رسیدند که استان سیستان و بلوچستان در هر سه روش مورد بررسی پایینترین سطح توسعه یعنی رتبه سیام در بین استانهای 30 گانه کشور را دارا بوده است.
مؤمنی، مهدی و قهاری، غلامرضا(1392)، در پژوهشی با عنوان تحلیلی بر وضعیت توسعهیافتگی شهرستانهای استان فارس، به تحلیل روند توسعهیافتگی شهرستانهای استان فارس در بازهی زمانی 1380 تا 1390 و بررسی نابرابریهای فضایی توسعه در این مناطق با به کارگیری تکنیکهای آماری تاکسونومی عددی، ضریب ویلیامسون و رگرسیون چند متغیره پرداختهاند و به این نتیجه رسیدهاند که دلیل اصلی اختلاف توسعهیافتگی در شهرستانهای استان فارس ناشی از عدم توزیع عادلانه خدمات، زیرساختها و شاخصهای مرتبط با بخش کشاورزی و آموزشی- بهداشتی میباشد.
عبدالهی، اصغر و همکاران(1393)، در مقالهای با عنوان سنجش درجهی توسعه یافتگی شهرستانهای استان کرمان از نظر شاخصهای توسعه با استفاده از مدل SAW، به ارزیابی درجهی توسعه یافتگی شهرستانهای استان کرمان از لحاظ شاخصهای رفاهی، زیربنای، بهداشتی و فرهنگی با استفاده از مدل SAW پرداختهاند و به این نتیجه رسیدهاند که بالاترین میزان توسعه یافتگی در هر سه بخش بهداشتی و درمانی، رفاهی و زیربنایی متعلق به شهرستان کرمان و کمتوسعه یافتهترین آن در بخش بهداشتی-درمانی متعلق به شهرستان ارزوئیه و در بخش رفاهی زیربنایی متعلق به شهرستان فاریاب، و در بخش فرهنگی به شهرستان فهرج اختصاص دارد.
در سال 1994 نلسون ارتور و همکارانش با بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی و تاریخی و نقش دولتها در توسعه ناحیهای شهرهای آتلانتا و پورتلند در یک دورهی 30ساله(1990-1960) نتیجه میگیرند با وجودی که بیشترین میزان سرمایهگذاریهای اقتصادی در منطقه آتلانتا صورت گرفت، شهر پورتلند نسبت به دو شهر دیگر از رونق اقتصادی بیشتری برخوردار شده و آنچه باعث تجدید حیات شهری این ناحیه نسبت به دو ناحیه دیگر شده مسئله مدیریت و هماهنگی در برنامهریزی توسعه ناحیهای این شهر نسبت به دو شهر دیگر است(Arthur , 1994, pp: 396).
باهاتیا و رای(Bhatia & Rai, 2004: 230) با استفاده از 23 شاخص به کمک روشهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی به تعیین سطح توسعه 380 بلوک در 32 منطقه از هند در سال 2001 پرداخته و 56 بلوک را توسعه یافته، 156 بلوک را نسبتا توسعه یافته، 116 بلوک را کمتر توسعه یافته و 52 بلوک را توسعه نیافته معرفی کردند.
مگگرانهام(1972)، در پژوهشی با استفاده از 73 شاخص که شامل ویژگیهای اقتصادی-اجتماعی است، با لگاریتمگیری متغیرها، به روش«نقاط مرتبط» کشورها را رتبهبندی کرده است. یافتههای این پژوهش همبستگی داخلی نسبتا بالا میان این شاخصها را نشان میدهد(نصرالهی و دیگران،1390: 66).
زالی(1379) در پایاننامه کارشناسی ارشد با عنوان«سطحبندی توسعه منطقهای(نمونه موردی استان آذربایجان شرقی) به بررسی ساختار متعادل فضایی و توزیع عادلانه منطقهای پرداخته و با بهرهگیری از تکنیک عاملی و تکنیک خوشهای و روش موریس شهرستانهای استان آذربایجان شرقی را رتبهبندی نموده، که نتایج آن نشان میدهد شهرستان تبریز توسعهیافتهتر و شهرستانهای اهر، کلیبر و هشترود جزء شهرستانهای توسعه نیافته میباشند.
5-1- سوالها و فرضیهها
تعیین وضعیت سطوح توسعه یافتگی در شهرستانهای استان خوزستان و شناسایی نابرابریها موجود.
شناسایی نواحی کم توسعه و توسعه نیافته جهت تقویت آنها و تا حد امکان کمک به رفع نابرابریها.
6-1- روش شناسی تحقیق
تحقیق حاضر از نوع کاربردی است و با توجه به مولفههای مورد بررسی رویکرد حاکم بر فضای تحقیق توصیفی- تحلیلی است. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات، با استفاده از روشهای کتابخانهای و جدول سالنامه است. جامعه آماری پژوهش حاضر را شهرستانهای استان خوزستان شامل 27 شهرستان در سال 1392 تشکیل میدهد. شاخصهای مورد بررسی شامل 49 متغیر در بخشهای بهداشتی- درمانی، فرهنگی، آموزشی، زیرساختی میباشد. جهت رتبهبندی از تکنیکهای چند معیاره( VIKOR,TOPSIS, SAW) و روش میانگین رتبهها به سطحبندی شهرستانهای استان اقدام شده است و همچنین مراحل کار پردازش دادهها در نرم افزار آماری EXCEL صورت گرفته و جهت نمایش بر روی نقشه از نرمافزار9.3 ArcGisاستفاده شده است.
7-1- معرفی متغیرها و شاخصها
در پژوهش حاضر برای ارزیابی توسعه پایدار در استان خوزستان در راستای دستیابی به اهداف پژوهش، با استفاده از دادههای مندرج در سالنامه آماری استان و منابع آماری استان از 49 شاخص در قالب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ارتباطی، درمانی و خدماتی - تجهیزاتی استفاده شده است که در جدول شماره(1)جزئیات شاخصهای منتخب پژوهش آمده است:
جدول1- شاخصهای مورد استفاده در پژوهش
شاخصها | زیر شاخصها | شاخصها | زیر شاخصها | |
شاخصهای بهداشتی- درمانی |
| سرانه موسسات درمانی به ازای هر 10000 نفر |
| نسبت ارزش فعالیت صنعتی به کل |
سرانه تختهای فعال به ازای هر 10000 نفر | شاخصهای ارتباطی | وسایل نقلیه درون شهری اتوبوس به ازای هر 10000نفر | ||
سرانه خانههای بهداشت به ازای هر 10000نفر | وسایل نقلیه درون شهری مینی بوس به ازای هر 10000نفر | |||
سرانه آزمایشگاه به ازای هر 10000 نفر | وسایل نقلیه درون شهری تاکسی به ازای هر 10000نفر | |||
سرانه داروخانه به ازای هر 10000نفر | نسبت ترمینال و پایانه ها به به ازای هر 10000نفر | |||
سرانه مرکز پرتو نگاری به ازای هر 10000نفر |
شاخصهای خدماتی
| نسبت نمایندگی پستی به جمعیت در 10000 | ||
سرانه مرکز توانبخشی به ازای هر 10000نفر | نسبت پست و مخابرات روستایی به جمعیت در 10000 | |||
سرانه مرکز اورژانس به ازای هر 10000نفر | نسبت صندوق پست شهری به جمعیت در 10000 | |||
سرانه پزشکان عمومی به ازای هر 10000نفر | نسبت صندوق پست روستای به جمعیت در 10000 | |||
سرانه پیرا پزشک به ازای هر 10000نفر | نسبت سایر دفاتر ارتباطی به جمعیت در 10000 | |||
سرانه پزشک متخصص به ازای هر 10000نفر | نسبت پست پیشتاز به جمعیت در 10000 | |||
شاخصهای فرهنگی -آموزشی | تعداد نمایشگاههای فرهنگی هنری | نسبت پست تصویری به جمعیت در 10000 | ||
نسبت کتابخانه عمومی به ازای هر 10000نفر | نسبت مطبوعات وارد شده به جمعیت در 10000 | |||
سرانه کانون پرورش فکری کودکان به ازای هر 10000نفر | نسبت تلفن مشغول به کار به جمعیت در 10000 | |||
چاپخانهها به ازای هر 10000نفر | نسبت تلفن همراه به جمعیت در 10000 | |||
نسبت جمعیت باسواد به کل جمعیت | شاخصهای زیر بنایی- کالبدی | تعداد روستاهای دارای برق به کل روستاها | ||
نسبت کارکنان آموزشی به دانش آموزان | نسبت مشترکین برق خانگی به تعداد خانوار | |||
نسبت آموزش دهنده سواد آموزی به جمعیت | نسبت مشترکین برق عمومی به کل مشترکین برق | |||
شاخصهای اقتصادی- اجتماعی | نسبت پروانه ساختمانی به خانوار | نسبت مشترکین برق کشاورزی به کل مشترکین برق | ||
تعداد شرکت تعاونی مسکن مهر | نسبت مشترکین برق صنعت و معدن به کل مشترکین برق | |||
تعداد شرکت تعاونی غیر مسکن مهر | نسبت مشترکین برق تجاری به کل مشترکین برق | |||
تعداد کارگاههای صنعتی به ازای هر 10000نفر | تعداد روشنایی معابر | |||
تعداد شاغلان کارگاههای صنعتی به تعداد کل شاغلان | نسبت روستاهای گاز رسانی شده به کل روستاها | |||
نسبت شرکت تعاونی فعال به کل شرکت های تعاونی | تعداد شهرهای گاز رسانی شده | |||
نسبت شرکت تعاونی عمرانی به کل شرکت های تعاونی |
| |||
منبع: مطالعات نگارندگان
8-1- محدوده و قلمرو پژوهش
استان خوزستان با مساحت 6/63633 کیلومتر مربع بین 29 درجه و 57 دقیقه تا 33 درجه و صفر دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 47 درجه و 40 دقیقه تا 50 درجه و 33 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ در جنوب غربی ایران قرار دارد و از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و مشرق با استانهای چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب شرقی با استان بوشهر، از جنوب با خلیج فارس و از مغرب با کشور عراق هم مرز است. بر اساس سرشماری سال 1390، مشتمل بر 24 شهرستان و 61 شهر با جمعیت 4421643 نفر میباشد که 13/71 درصد از جمعیت آن معادل 3145406 نفر در شهرهای استان ساکناند(سرشماری نفوس و مسکن، 1390).
شکل شماره1: محدوده مورد مطالعه
2- مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری
کلمه توسعه در لغت به معنی گسترش و بهبود است توسعه اگرچه دارای بعد کمی می باشد، و در پارهای موارد ممکن است مترادف با کلمه رشد تلقی شود، اما در اصل دارای ابعاد کیفی است. در واقع توسعه دارای ابعاد چندگانهای است که کلمه رشد فاقد تمامی آن ابعاد است(روزبهان،1371: 21). در یک نگاه کلی میتوان اذعان داشت که توسعه کوششی آگاهانه، نهادی شده و مبتنی بر برنامهریزی برای ترقی اجتماعی و اقتصادی جامعه، پدیده منحصر به فرد قرن بیستم است که از سال 1917 در شوروی سابق آغاز شده و تا کنون، اندیشه توسعه همانند هر پدیده دیگر تحول و تکامل یافته است(رخشانینسب،1387: 27). توسعه مفهومی است که هم از نظر تئوري و هم از نظر سیاسی بحث می کند و ذاتاً پیچیده و مبهم است به تازگی معناي آن به عمل سازمان هاي توسعه، به خصوص با هدف کاهش فقر و اهداف توسعه هزارساله محدود شده است(Thomas,2004:1-2).
تمركز نامعقول و نامتناسب در عرصه هاي زيستي، توسعه اقتصادي–اجتماعي، نابرابري نواحي جغرافيايي را در پي خواهد داشت، موضوعي كه بازتاب آن را در چشم انداز جغرافيايي مناطق و رشد ناهمگون آن ها نيز میتوان يافت(فرید،1384: 443).
توسعه فرآیند پیچیدهای است که شرایط نامطلوب زندگی را به شرایط مطلوب مبدل میسازد. توسعه بیانگر میزان موفقیت کشورها در دستیابی به شرایط و ملزوماتی میباشد که در ان همه افراد جامعه از زندگی بهتر و مساعدتری برخوردارند. بدون شک، تحق چنین هدفی در کشورهای مختلف، با توجه به نرخ رشد جمعیتف مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و به طور کلی عدم تعادلها و دوگانگیهایی که در سطوح مختلف این کشورها وجود داردف مستلزم برنامهریزی توسعه در سطح ملی و محلی است. از این رو ضرورت توجه به برنامهریزیهای منطقه ای به طور اجتناب ناپذیری احساس میشود که با توسل به این برنامه-ریزی-ها از طریق رشد و شکوفایی مناطق مختلف کشور بر اساس استعدادها و توانمندیهای انها میتوان شاهد رشد و توسعه سریعتر کشور بود(مصرینژاد و ترکی،1383: 179).
توسعه فرایندی جامع از فعالیتههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدفش بهبود مداوم زندگی تمامی جمعیت بوده و فعالیت، مشارکت مناسب و توزیع عادلانه منافع از ارکان اساسی آن به شمار میآید(پردازی مقدم،1384: 13). توسعه در واقع مفهومی است که میتوان ان را در بهبود دراز مدت سلامت اجتماعی و اکولوزیکی جوامع انسانی که نمد بارز آن شهرها میباشد جستجو کرد(Wheeler, 1999:3).
امروزه توسعه همپای زندگی بهتر تلقی میشود و جوامع نسبت به گذشته از آن بیشتر منتفع میگردند(پاپلییزدی و ابراهیمی،1381: 32).
با مروري اجمالي بر نظريه هاي توسعه و توسعه نيافتگي، ميتوان دو مجموعهی کلی از چارچوبهاي بنيادين و نوين توسعه را مطرح کرد. مکتب تکاملي توسعه، نظريه نوسازي، ديدگاه مارکسيستي از توسعه، و نظريهی وابستگي در چارچوبهاي بنيادين توسعه قرار میگیرند(ازکیا،1381: 35).
امروزه در مورد توسعه به صورت ساده-ای نمیاندیشند و آن را معادل رشد نمیگیرند(لفتویچ،1385: 53).در اوایل دهه 1970، توسعه عادلانه و متکی به خود مطرح شد به این معنی که کشورها برای توسعه، به تقلید کورکورانه از انگاره توسعه کشورهای توسعه یافته نپردازند و کارشناسان نظریه توسعه مجدد و رهیافت تأمین نیازهای اساسی را مطرح کردند(تقوایی،1382: 17).به نظر استلی هر تغییری در ساختار اقتصادی و اجتماعی سنتی جوامع به سوی آنچه مدرن شدن نامیده میشود؛ توسعه تلقی میشود. به عبارت دیگر جوامع سنتی کشاورزی در فرآیند نوگرایی میبایست جای خود را به جوامع مدرن شهری-صنعتی بدهند(Astle,1989:13).
نظریههای توسعه را برحسب اینکه روی کدام عامل تأکید بیشتری دارند میتوان به چهار دسته عمده تقسیم کرد(ساعی،1386: 2).
1-نظریههایی که اولویت را به عامل فرهنگی میدهند(وبر،تونیس، کنت و ...)؛
2- نظریههایی که روی عامل اقتصادی تأکید بیشتری دارند(مارکس، روستو، لوییز، نورکس، هیرشمن و ...)؛
3- نظریههایی که برای عوامل سیاسی اولویت قائل هستند(نظریههای رادیکال وابستگی، فرانک، امین و ...)؛
4- نظریههایی که بر انفکاک و تخصصی شدن ساختارهای نظام اجتماعی تمرکز میکنند(وبر، دورکهایم، اسپنسر، پارسونز و ...). اما توسعه باید جامع، یکپارچه و چند بعدی باشد و در بعد فرهنگیف در بعد سیاسی ازادی و در روابط و مناسبات اجتماعی عادلانهف محورهای اصلی توسعه را تشکیل میدهند(پیشگاهیفرد و همکاران، 1391: 82).
میسرا و مابوگونج معتقدند نابرابريهاي ناحیهاي، علاوه بر ریشههاي تاریخی و فرهنگی متأثر از روابط طبقات اجتماعی است. فریدمن اختلافهاي منطقهاي را جدا از یکدیگر ندیده و نظام فضایی کشور را به دو زیر نظام )مرکز و پیرامون( تقسیم کرد. او رابطه بین این دو نظام را رابطهاي استعماري دانست که قطبی شدن را در مرکز و حاشیهاي شدن را در پیرامون به دنبال دارد و موجب پیدایش نابرابريهاي ناحیهاي میشود(حسینزاده دلیر،1380: 77).
3- بحث اصلی
در این پژوهش برای سطحبندی شاخصهای توسعه در سطح استان خوزستان با استفاده از 49 متغیر در بخشهای مختلف استفاده شده است. ابتدا متغیرهای مورد نیاز با استفاده از روش نورم برای تکنیکهای ویکور و تاپسیس بیمقیاس شده و برای تکنیک SAW از روش بیمقیاس سازی خطی استفاده گردید. پس از بیمقیاس سازی دادهها از روش آنتروپی شانون برای وزن دهی آنها استفاده شده است. جدول شماره(2) وزن متغیرهای مختلف را نشان میدهد. پس از وزندهی به هر یک از متغیرها به وسیله تکنیکهای(تاپسیس، ویکور و ساو)، به رتبهبندی هر یک از شهرستانها با توجه به نتایج به دست آمده از آنها اقدام شده که نتایج در جدول(3) ارائه شده است.
طبق نتایج به دست آمده از تکنیک ویکور، شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر رتبههای اول و هفتکل، هویزه و آغاجاری رتبههای آخر را به خود اختصاص دادهاند. همچنین بر اساس وزنهای به دست آمده از متغیرهای مورد نظر با استفاده از تکنیک تاپسیس اقدام به رتبهبندی شهرستانهای استان شده است که طبق نتایج به دست آمده از این مدل شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر رتبههای اول تا سوم و هفتکل، هویزه و آغاجاری در رتبههای آخر قرار گرفتهاند. علاوه بر این از مدل ساو نیز برای رتبه بندی شهرستانها استفاده شده است. که نتایج حاصل از این مدل نشانگر آن است که شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر در در رتبههای اول تا سوم و شهرستانهای هفت کل، هویزه و آغاجاری در سطح پایین توسعه قرار دارند.
جدول(2): وزن معیارهای مختلف با استفاده از آنتروپی شانون
ردیف | عنوان شاخص | وزن شاخص | ردیف | عنوان شاخص | وزن شاخص |
1 | موسسات درمانی | 0.0181 | 26 | ارزش فعالیت صنعتی | 0.0477 |
2 | تختهای فعال | 0.0268 | 27 | وسایل نقلیه درون شهری اتوبوس | 0.0384 |
3 | خانههای بهداشت | 0.0036 | 28 | وسایل نقلیه درون شهری مینی بوس | 0.0300 |
4 | آزمایشگاه | 0.0168 | 29 | وسایل نقلیه درون شهری تاکسی | 0.0224 |
5 | داروخانه | 0.0218 | 30 | ترمینال | 0.0144 |
6 | مرکز پرتو نگاری | 0.0230 | 31 | نمایندگی پستی | 0.0612 |
7 | مرکز توانبخشی | 0.0305 | 32 | پست و مخابرات روستایی | 0.0099 |
8 | مرکز اورژانس | 0.0089 | 33 | صندوق پست شهری | 0.0296 |
9 | پزشکان | 0.0192 | 34 | صندوق پست روستای | 0.0269 |
10 | پیرا پزشک | 0.0119 | 35 | سایر دفاتر ارتباطی | 0.0156 |
11 | پزشک متخصص | 0.0258 | 36 | پست پیشتاز | 0.0114 |
12 | شرکت تعاونی عمرانی | 0.0283 | 37 | پست تصویری | 0.0245 |
13 | شرکت تعاونی فعال | 0.0200 | 38 | مطبوعات وارد شده | 0.0304 |
14 | نمایشگاههای فرهنگی هنری | 0.0049 | 39 | تلفن مشغول به کار | 0.0210 |
15 | کتابخانه عمومی | 0.0077 | 40 | تلفن همراه | 0.0389 |
16 | کانون پرورش فکری کودکان | 0.0072 | 41 | روستاهای دارای برق | 0.0078 |
17 | چاپخانهها | 0.0202 | 42 | مشترکین برق خانگی | 0.0154 |
18 | جمعیت باسواد | 0.0166 | 43 | مشترکین برق عمومی | 0.0176 |
19 | کارکنان آموزشی | 0.0076 | 44 | مشترکین برق کشاورزی | 0.0093 |
20 | آموزش دهنده سواد آموزی | 0.0110 | 45 | مشترکین برق صنعت و معدن | 0.0191 |
21 | پروانه ساختمانی | 0.0136 | 46 | مشترکین برق تجاری | 0.0187 |
22 | شرکت تعاونی مسکن مهر | 0.0205 | 47 | روشنایی معابر | 0.0105 |
23 | شرکت تعاونی غیر مسکن مهر | 0.0403 | 48 | تعداد روستاهای گاز رسانی شده | 0.0076 |
24 | کارگاههای صنعتی | 0.0342 | 49 | تعداد شهرهای گاز رسانی شده | 0.0041 |
25 | شاغلان کارگاههای صنعتی | 0.0342 | 50 | جمع | 00/1 |
منبع: محاسبات نگارندگان
جدول(3): رتبهبندی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس تکنیکهای ویکور، تاپسیس و SAW
شهرستان | ویکور | شهرستان | تاپسیس | شهرستان | SAW | |||
ضریب توسعه | رتبه نهایی | ضریب توسعه | رتبه نهایی | ضریب توسعه | رتبه نهایی | |||
اهواز | 1 | 1 | اهواز | 0.856 | 1 | اهواز | 0.923 | 1 |
دزفول | 0.306 | 2 | بندر ماهشهر | 0.0301 | 2 | دزفول | 0.260 | 2 |
بندر ماهشهر | 0.122 | 3 | دزفول | 0.247 | 3 | بندر ماهشهر | 0.233 | 3 |
آبادان | 0.087 | 4 | بهبهان | 0.165 | 4 | آبادان | 0.169 | 4 |
بهبهان | 0.080 | 5 | آبادان | 0.159 | 5 | بهبهان | 0.156 | 5 |
شوشتر | 0.064 | 6 | اندیمشک | 0.122 | 6 | شوشتر | 0.128 | 6 |
شوش | 0.059 | 7 | شوشتر | 0.111 | 7 | شوش | 0.118 | 7 |
ایذه | 0.057 | 8 | ایذه | 0.106 | 8 | ایذه | 0.114 | 8 |
اندیمشک | 0.055 | 9 | خرمشهر | 0.104 | 9 | اندیمشک | 0.110 | 9 |
خرمشهر | 0.054 | 10 | شوش | 0.103 | 10 | خرمشهر | 0.109 | 10 |
مسجد سلیمان | 0.051 | 11 | رامهرمز | 0.094 | 11 | مسجد سلیمان | 0.103 | 11 |
رامهرمز | 0.049 | 12 | مسجد سلیمان | 0.092 | 12 | رامهرمز | 0.099 | 12 |
امیدیه | 0.036 | 13 | امیدیه | 0.081 | 13 | امیدیه | 0.077 | 13 |
دشت آزادگان | 0.033 | 14 | شادگان | 0.062 | 14 | دشت آزادگان | 0.071 | 14 |
شادگان | 0.032 | 15 | دشت آزادگان | 0.061 | 15 | شادگان | 0.070 | 15 |
باغملک | 0.029 | 16 | باغملک | 0.051 | 16 | باغملک | 0.063 | 16 |
رامشیر | 0.013 | 17 | حمیدیه | 0.035 | 17 | رامشیر | 0.033 | 17 |
گتوند | 0.011 | 18 | اندیکا | 0.032 | 18 | گتوند | 0.031 | 18 |
هندیجان | 0.009 | 19 | کارون | 0.031 | 19 | هندیجان | 0.026 | 19 |
باوی | 0.008 | 20 | رامشیر | 0.030 | 20 | باوی | 0.025 | 20 |
اندیکا | 0.007 | 21 | باوی | 0.029 | 21 | اندیکا | 0.022 | 21 |
حمیدیه | 0.006 | 22 | گتوند | 0.028 | 22 | حمیدیه | 0.021 | 22 |
لالی | 0.005 | 23 | هندیجان | 0.026 | 23 | لالی | 0.020 | 23 |
کارون | 0.004 | 24 | لالی | 0.020 | 24 | کارون | 0.019 | 24 |
هفت کل | 0.003 | 25 | هفت کل | 0.019 | 25 | هفت کل | 0.017 | 25 |
هویزه | 0.002 | 26 | هویزه | 0.016 | 26 | هویزه | 0.016 | 26 |
آغا جاری | 0 | 27 | آغا جاری | 0.011 | 27 | آغاجاری | 0.009 | 27 |
منبع: محاسبات نگارندگان
ممکن است با توجه به تکنیکهای مختلفی که در بالا ذکر شد شهرستانهای مختلف رتبههای متفاوتی را از هر کدام از این روشها بدست آورده باشند. که در این صورت برای رفع تفاوتها و تعارضهای بدست آمده بین رتبهبندیهای گوناگون از هر یک از تکنیکها برای شهرستانهای مختلف میتوان از روشهای ادغام مانند میانگین رتبهها، بردا و کپلند استفاده کرد که در این پژوهش برای اجماع در رتبههای گوناگون از روش کپلند استفاده شده است. در این روش برای تصمیمگیری، ماتریس مقایسه زوجی بین گزینهها انجام میشود. در صورتی که بر اساس روشهای مختلف تصمیمگیری، تعداد ارجحیت گزینهای بر گزینه دیگر بیش از تعداد مغلوب شدن آن گزینه بر دیگری باشد در ماتریس مقایسه زوجی با M( برد) را نشان میدهیم، و اگر همین مقایسه زوجی، رای اکثریت وجود نداشت و یا آرا با هم مساوی بود با X( باخت) کد گذاری میشود. M به منزله آن است که سطر بر ستون ارجحیت دارد و X نشانگر آن است که ستون بر سطر ارجحیت دارد. با جمع کردن هر سطر، تعداد بردها(∑c) و جمع هر ستون تعداد باختها(∑R) برای هر متغیر مشخص میشود و در نهایت گزینهها بر اساس تفاضل مقادیر بردها (∑c) و تعداد باختها (∑R) اولویت بندی میشوند. نتایج مقایسه در جدول (4) ارائه شده است.
جدول(4): نتایج مقایسه زوجی و تعداد برد و باختهای هر گزینه با توجه به تکنیک کپلند
| اهواز | دزفول | بندر ماهشهر | آبادان | بهبهان | شوشتر | شوش | ایذه | اندیمشک | خرمشهر | مسجد سلیمان | رامهرمز | امیدیه | دشت آزادگان | شادگان | باغملک | رامشیر | گتوند | هندیجان | باوی | اندیکا | حمیدیه | لالی | کارون | هفت کل | هویز | آغاجاری | ∑c |
اهواز | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 26 |
دزفول | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 25 |
بندر ماهشهر | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 24 |
آبادان | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 23 |
بهبهان | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 22 |
شوشتر | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 21 |
شوش | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 20 |
ایذه | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 19 |
اندیمشک | X | X | X | X | X | X | X |
| - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 18 |
خرمشهر | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 17 |
مسجد سلیمان | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 16 |
رامهرمز | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 15 |
امیدیه | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 14 |
دشت آزادگان | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 13 |
شادگان | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | m | 12 |
باغملک | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m |
| m | m | m | m | m | m | M | m | M | 11 |
رامشیر | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | M | M | M | M | 10 |
گتوند | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | m | M | M | M | 9 |
هندیجان | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | M | M | M | 8 |
باوی | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | M | m | M | M | M | 7 |
اندیکا | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | M | m | M | m | 6 |
حمیدیه | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | m | m | 5 |
لالی | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X |
| X | X | X | - | m | m | m | m | 4 |
کارون | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | m | 3 |
هفت کل | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | m | 2 |
هویزه | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | m | 1 |
آغا جاری | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | X | - | 0 |
R ∑ | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
|
منبع: محاسبات نگارندگان
در این روش ملاک طبقه بندی شهرستانها بر اساس شاخصهای مختلف توسعه جدول(5) میباشد.
جدول شماره(5): مقادیر سنجش توسعه یافتگی شهرستانهای استان خوزستان
کپلند | 50 تا 30 | 30 تا 10 | 10 تا 10- | 10- تا 30- | 30- تا 50- |
وضعیت توسعه | بسیار برخوردار | برخوردار | نیمه برخوردار | محروم | بسیار محروم |
در نهایت بر اساس تکنیک کپلند و طبق جدول (4)، 3/33 درصد شهرستانها برخوردار و 3/66 درصد شهرستانهای در رده نیمه برخوردار و 3/33 محروم قرار گرفتهاند. بنابراین بیشتر شهرستانهای استان در سطح شهرستانهای نیمهبرخوردار و محروم قرار گرفتهاند که نشان میدهد در توزیع شاخصهای مختلف توسعه در سطح استان نابرابری زیادی وجود دارد. جدول (6) رتبهبندی نهایی و شکل (2) توزیع فضایی توسعه یافتگی را در سطح شهرستانهای استان خوزستان نشان میدهد.
جدول(6): رتبهبندی نهایی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس تکنیک کپلند
شهرستان | ∑ c | R ∑ | c-∑R ∑ |
|
| شهرستان |
|
|
|
|
|
رتبه | وضعیت توسعه | c ∑ | ∑R | ∑ c-∑ R | رتبه | وضعیت توسعه | |||||
اهواز | 26 | 0 | 26 | 1 | برخوردار | شادگان | 12 | 14 | 2- | 15 | نیمه برخوردار |
دزفول | 25 | 1 | 24 | 2 | باغملک | 11 | 15 | 4- | 16 | ||
بندر ماهشهر | 24 | 2 | 22 | 3 | رامشیر | 10 | 16 | 6- | 17 | ||
آبادان | 23 | 3 | 20 | 4 | گتوند | 9 | 17 | 8- | 18 | ||
بهبهان | 22 | 4 | 18 | 5 | هندیجان | 8 | 18 | 10- | 19 | محروم | |
شوشتر | 21 | 5 | 16 | 6 | باوی | 7 | 19 | 12- | 20 | ||
شوش | 20 | 6 | 14 | 7 | اندیکا | 6 | 20 | 14- | 21 | ||
ایذه | 19 | 7 | 12 | 8 | حمیدیه | 5 | 21 | 16- | 22 | ||
اندیمشک | 18 | 8 | 10 | 9 | لالی | 4 | 22 | 18- | 23 | ||
خرمشهر | 17 | 9 | 8 | 10 | نیمه برخوردار | کارون | 3 | 23 | 20- | 24 | |
مسجد سلیمان | 16 | 10 | 6 | 11 | هفت کل | 2 | 24 | 22- | 25 | ||
رامهرمز | 15 | 11 | 4 | 12 | هویزه | 1 | 25 | 24- | 26 | ||
امیدیه | 14 | 12 | 2 | 13 | آغاجاری | 0 | 26 | 26- | 27 | ||
دشت آزادگان | 13 | 13 | 0 | 14 |
| ||||||
منبع: محاسبات نگارندگان
شکل(2): رتبهبندی نهایی شهرستانهای استان خوزستان بر اساس تکنیک کپلند
4- جمعبندی و نتیجهگیری
یکی از مهمترین خصایص اقتصاد پویا و سالم، توزیع مناسب و عادلانه امکانات و ثمرههای توسعه در میان اکثریت جمعیت هر ناحیه و منطقه یا کشور است. از این رو برنامهریزان از طریق تهیه برنامههای محرومیت زدایی سعی در کاهش شکافها و نابرابریها دارند. به منظور بررسی وضعیت شهرستانهای استان خوزستان به لحاظ سطوح توسعه یافتگی و رتبهبندی آنها به لحاظ شاخصهای توسعه، از روشهای تاپسیس، ساو و ویکور با 49 شاخص در بین 27 شهرستان استان استفاده شد.
طبق نتایج به دست آمده از تکنیک ویکور، شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر رتبههای اول و هفتکل، هویزه و آغاجاری رتبههای آخر را به خود اختصاص دادهاند. همچنین بر اساس وزنهای به دست آمده از متغیرهای مورد نظر با استفاده از تکنیک تاپسیس اقدام به رتبهبندی شهرستانهای استان شده است که طبق نتایج به دست آمده از این مدل شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر رتبههای اول تا سوم و هفتکل، هویزه و آغاجاری در رتبههای آخر قرار گرفتهاند. علاوه بر این از مدل ساو نیز برای رتبه بندی شهرستانها استفاده شده است. که نتایج حاصل از این مدل نشانگر آن است که شهرستانهای اهواز، دزفول و بندر ماهشهر در در رتبههای اول تا سوم و شهرستانهای هفت کل، هویزه و آغاجاری در سطح پایین توسعه قرار دارند.
همانگونه که در نتایج تکنیک ادغام کپلند آمده است، شهرستانهای استان به سه سطح رتبهبندی شدهاند. به طوری که شهرستانهای اهواز، دزفول، بندر ماهشهر، آبادان، بهبهان، شوشتر، شوش، ایذه و اندیمشک برخوردار، شهرستانهای خرمشهر، مسجد سلیمان، رامهرمز، امیدیه، دشتآزدگان، شادگان، باغملک، رامشیر و گتوند در سطح نیمه برخوردار و در آخر هم شهرستانهای هندیجان، باوی، اندیکا، حمیدیه، لالی، کارون، هفتکل، هویزه و آغاجاری جزوء شهرستانهای محروم قرار دارند.
منابع
ازکیا، مصطفی(1364)، مقدمهای بر جامعهشناسی توسعهی روستایی، انتشارات اطلاعات تهران
ازکیا، مصطفی(1381)، جامعهشناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستایی ایران، تهران، اطلاعات.
پاپلییزدی، محمد حسینو محمد ابراهیمی(1381)، نظریه توسعهی روستایی، تهران انتشارات سمت.
پیراسته، حسین و فرزاد کریمی(1385)، بررسی مزیتهای نسبی محصولات زراعی استان اصفهان، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 14، شماره 52، تهران
تقوایی، مسعود و مریم صالحی(1392)،سنجش سطح توسعه یافتگی شهرستانهای استان همدان با تأکید بر رویکرد تحلیل منطقهای، فصلنامه علمی پژوهشی برنامهریزی منطقهای، سال سوم، شماره11
توداروف مایکل(1378)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمهی غلامعلی فرجادیف سازمان برنامه و بودجهف تهران، چاپ هشتم.
حسینزاده دلیر، کریم(1380)، برنامهریزی ناحیهای، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
رخشانی-نسب،حمیدرضا(1387)، بررسی روند توسعه پایدار شهری در ایران، پایاننامه کارشناسی ارشدجغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
روزبهان، محمود(1371)، مبانی توسعه اقتصادی، تایان.
شیخ بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود و وارثی، حمیدرضا، تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعه در شهرستانهای ایران، فصلنامهی علمی-پزوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 46
ضرابی، اصغر و تبریزی، نازنین(1390)، تعیین سطح توسعهیافتگی شهرستانهای استان مازندران با رویکرد تحلیل عاملی، ملایر فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 17، صفحات12-1.
فرید، یدالله(1384)، جغرافیا و شهرشناسی. تبریز؛ انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ ششم.
لفت ویچ،ادریان(1381)، پیرامون اهمیت سیاست در دولتهای توسعهگرا، ترجمهی جواد افشارکهن، انتشارات مرندیزنی گدار، مشهد.
نظمفر، حسین و نادرپورف مهدی(1388)، تحلیل نابرابریهای منطقهای با استفاده از تکنیک تاکسونومی، دومین همایش علوم جغرافیایی 16و15، مهرماهف دانشگاه پیامنور مرکز ارومیه.
-Astle, A., 1989, What is development, New Zealand journal of geography.
Costanza, R., Fisher, B., Ali, S., Beer, C., Bond, L., Boumans, R., Danigelis, N. L., Dickinson, J., Elliott, C., Farley, J., Gayerg, D. E., Glenn, L. M. D., Hudspeth, T., Mahoney, D., McCahill, L., McIntosh, B., Reed, B., Rizvim, S.A. T., Rizzon, D. M., Simpaticoj, T. and Snappo, R. (2007). Quality of ife: An approach integrating opportunities, human needs, and subjective ellbeing. Ecological Economics, 61: 267–276.
Edition of UK housing ministry. First pres.67p.
-Thomas, A 2004.The Study of Development. Paper prepared for DSA Annual Conference, 6 November, Church House, London.
-Wheeler.T.1999.The concept of development: indicator and defining.
Space deprivation assess the level of development and planning priorities (Case study: Khuzestan(
Talk development disparities among the regions of the issues that have been raised recently in regional planning and culture in our country is still not very clear position. This study aims at descriptive and analytical method, using data and statistics and using 49 indicators and using techniques VIKOR, Topsis, Saw, and finally using the technique to Copeland, To analyze the spatial inequality geo-social, economic, health and cultural. For analysis and mapping software was used Excel and ArcGis. The results show that the city of Ahvaz, given that the political administrative center of the province is in the first place. Dezful city is located on the second and AGHAJARI city in this ranking and win the final level in unfavorable conditions than any other city of the province is located. These conditions are necessary to correct regional planning to achieve balanced development poses so that balanced development raises So that balanced development to efficiently best conditions and facilities to provide comprehensive progress And inter-regional and intra-regional differences to a minimum and ultimately destroy.
Inequality, level of development, VIKOR techniques, Khuzestan Province