Iranian traditional home aesthetics: Recognition aesthetics elements based on Grounded Theory(Case Study: Yazd)

Subject Areas : architecture

Maryam Soleimani ¹ , Kazem Mondegari ²

1 - Master of Architecture, Department of Art and Architecture, University of Yazd, Yazd, Iran.
2 - Assistant Professor, Faculty of Architecture Art, University of Yazd, Yazd, Iran.

Received: 2015-08-28 Accepted : 2016-05-30 Published : 2024-04-19

Keywords: aesthetics, aesthetics perception, Yazd traditional house, Grounded Theory,

Abstract :

The aesthetics is the quality of being pleasing, especially to look at, or someone or something that gives great pleasure, especially when looking at it. The conception for aesthetic is used in art, sociology, social psychology, and culture. Thus, aesthetic is one of the issues that are of concern to all human beings, and especially Architecture and urban planning designer. The factors that achieving it help to success and the functioning of a residential area. Therefore, considering the importance of addressing this issue and extract metrics, this study aims to provide aesthetic standards in the design of housing and residential areas consider to identify of an aesthetics elements of traditional houses in Yazd. Yazd has a rich architectural and historical importance. Therefore it could be fertile ground for recognizing the criteria of aesthetic in architecture. In order to achieve this goal, it tried based on Grounded theory method and identification that derived from the design of housing and residential areas on the aesthetics elements of the home that shaped based on the perception of the aesthetic of interviewees from the spaces. In this way in order to study first, seven examples of traditional houses in Yazd, used as Architectural College, which considered as case study, The continuous presence and personal observations and interviews realized in the deep and open with present residents of these houses that include 25 students and staff. Aesthetic elements of these houses identified by using a systematic method, Strauss and Corbin analyzed and explained in three opening, axial and selective coding. A study using grounded theory is likely to begin with a question, or even just with the collection of qualitative data. As researchers review the data collected, repeated ideas, concepts or elements become apparent, and tagged with codes, which have been extracted from the data. As more data is collected and as data is re-reviewed, codes can be grouped into concepts and then into categories. Finally, in order to further the validity of research results, research findings obtained from field studies in comparative comparison put by the concepts and principles. The results show that four general agents such as: A) Effects on aesthetic of nature, such as the manifestation of the trees, sky, water, clay and effects of light. B) The manifestation of unification by using simplicity, arrangement, symmetry, rhythm, concentration geometry, duplication, using proportion; C) Emphasis on the effects of space on the observer(attention to depth watch in different views) by creating virtual images in water, creating consecutive views and using customary decorations D) The emphasis on meaning through symbolic elements and the concept of the amazing memories (The possibility of The manifestation of mind familiar phenomena from the perspective of these houses present residents were reconditioned by creating niches). It is noted that each of these elements have been achieved through the factors that have been detailed expressed during the investigation. The results obtained in this study can be followed as a new research for affirming theories obtained in this paper.

Full-Text:



 

 

 

زیبایی­شناسی خانه سنتی ایرانی: بازشناسایی مؤلفه­های زیبایی بر اساس تئوری برخاسته از زمینه

        ( نمونه پژوهی: شهر یزد)*        

 

مهندس مریم سلیمانی**، دکتر کاظم مندگاری***

 

 

 

چكيده 

زیبایي خاصیت وجود انسان و تمایل به آن از مختصات آدمي است که همواره مورد توجه خاص گذشتگان بوده است. شهر یزد نیز با توجه به سابقه تاریخی­اش دارای معماری غنی است و می­تواند زمینه­ای برای استخراج معیارهای زیبایی در معماری باشد. در راستای دستیابی به این هدف، سعی شده بر اساس روش تئوری برخاسته از زمینه، شناسایی عناصر زیبایی­بخش این خانه­ها، بر اساس ادراک مصاحبه شونده‌های حاضر در فضا شکل بگیرد. در این روش به منظور مطالعات ژرف، هفت گونه از خانه­های سنتی یزد انتخاب شدند. محقق با حضور مستمر در محیط و مصاحبه­های ژرف و نظام­مند با ساکنین، اقدام به ارزیابی زیبایی این خانه­ها کرده است. به منظور افزایش روایی پژوهش، یافته­ها در مقایسه تطبیقی با مبانی موجود قرار داده شدند. نتایج پژوهش نشان می­دهد: زیبایی طبیعت؛ نمود وحدت؛ تأکید بر جلوه فضا در دید ناظر و توجه به معانی نمادین، چهار عامل اصلی زیبایی­بخش این خانه­ها هستند. 

 

 

 

واژه‌های کلیدی

 زیبایی شناسی، ادراک زیبایی، خانه سنتی، شهر یزد

*این مقاله برگرفته از پایان­نامه کارشناسی ارشد معماری با عنوان «ارزیابی کیفیت خانه­های سنتی یزد در پاسخگویی به نیازهای روان- جمعی» است که به راهنمایی دکتر کاظم مندگاری و مشاوره دکتر حمید محمدی در دانشگاه یزد انجام یافته است.

** نویسنده مسئول، کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. Email: [e-mail]

*** استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. Email: [e-mail]

 

 

Iranian traditional home aesthetics: Recognition aesthetics elements based on Grounded Theory

(Case Study: Yazd)

Abstract:

The aesthetics is the quality of being pleasing, especially to look at, or someone or something that gives great pleasure, especially when looking at it. The conception for aesthetic is used in art, sociology, social psychology, and culture. Thus, aesthetic is one of the issues that are of concern to all human beings, and especially Architecture and urban planning designer. The factors that achieving it help to success and the functioning of a residential area. Therefore, considering the importance of addressing this issue and extract metrics, this study aims to provide aesthetic standards in the design of housing and residential areas consider to identify of an aesthetics elements of traditional houses in Yazd. Yazd has a rich architectural and historical importance. Therefore it could be fertile ground for recognizing the criteria of aesthetic in architecture. In order to achieve this goal, it tried based on Grounded theory method and identification that derived from the design of housing and residential areas on the aesthetics elements of the home that shaped based on the perception of the aesthetic of interviewees from the spaces. In this way in order to study first, seven examples of traditional houses in Yazd, used as Architectural College, which considered as case study, The continuous presence and personal observations and interviews realized in the deep and open with present residents of these houses that include 25 students and staff. Aesthetic elements of these houses identified by using a systematic method, Strauss and Corbin analyzed and explained in three opening, axial and selective coding. A study using grounded theory is likely to begin with a question, or even just with the collection of qualitative data. As researchers review the data collected, repeated ideas, concepts or elements become apparent, and tagged with codes, which have been extracted from the data. As more data is collected and as data is re-reviewed, codes can be grouped into concepts and then into categories. Finally, in order to further the validity of research results, research findings obtained from field studies in comparative comparison put by the concepts and principles. The results show that four general agents such as: A) Effects on aesthetic of nature, such as the manifestation of the trees, sky, water, clay and effects of light. B) The manifestation of unification by using simplicity, arrangement, symmetry, rhythm, concentrative geometry, duplication, using proportion; C) Emphasis on the effects of space on the observer(attention to depth watch in different views) by creating virtual images in water, creating consecutive views and using customary decorations D) The emphasis on meaning through symbolic elements and the concept of the amazing memories (The possibility of The manifestation of mind familiar phenomena from the perspective of these houses present residents were reconditioned by creating niches). It is noted that each of these elements have been achieved through the factors that have been detailed expressed during the investigation. The results obtained in this study can be followed as a new research for affirming theories obtained in this paper.

 

Keywords: aesthetics, aesthetics perception, Yazd traditional house, Grounded Theory.

مقدمه

ایران سرزمینی با معماری غنی است که همواره مورد تأمل و بررسی معماران و باستان­شناسان مختلفی قرار گرفته است. آثاری چون مطالعات معماری ایران از استاد پیرنیا، بررسی ارزش­های پایدار در معماری ایران اثر علی­اکبر صارمی و مطالعات تيتوس بورکهارت1، سيد حسين نصر و پيروان آنها چون نادر اردلان که با در نظر گرفتن اساسی­ترین اصل سنت اسلامی، یعنی توحید، به بررسی معماری اسلامی ایران پرداخته­اند. در حال حاضر نیز در باب ویژگی­های معماری ایران مطالعاتی در باب معماری سنتی از صدیقه مسائلی(1388)، علیرضا عینی­فر(1382) و ویدا تقوایی(1386) صورت گرفته که در آن­ها سعی شده ارزش­های معماری سنتی با رویکردهای متفاوت و موضوعات مختلف مورد بررسی قرار بگیرد. در این راستا از آنجا که معماری سنتی از جانب کاربران و ناظرین مختلف مورد توجه بوده و در منابع متعدد به ارزشمندی آن اشاره شده است، می­تواند مرجع خوبی برای کشف مفاهیمی چون زیبایی­شناسی در فضای سکونتی باشد. درمورد زیباشناسی اندیشمندان زیادی در ادوار مختلف تاریخی و در مکتب­های گوناگون بر پایه شناخت­شناسی و جهان­بینی خود نظریه داده و به تعریف زیبایی پرداخته­اند (دورانت، 1378، 219). گرایشی که جزیی از نیازهای ذاتی بشر است و به عنوان بخشی از فرهنگ قطعی او تلقی می­شود(گروتر،1375، 98). به عقیده «مازلو»2 (1366) پاسخگویی به این نیاز می­تواند برخی بیماریی­های روانی را درمان کند، چراکه برخی از افراد با دیدن زشتی، بیمار می­شوند و با قرار گرفتن در محیط زیبا، بهبود می­یابند. به همین دلیل انسان همواره سعی می­کند هاله­ای از زیبایی را بر زندگی خویش بگستراند و آن را در همه شئون زندگی خود دخالت دهد (گروتر،1375؛ مطهری،1373؛ نصر،1380). از جمله زمینه­هایی که می­توان در آن، مفاهیم زیبایی را محقق کرد، هنر و معماری است و در صورتی که واجد زیبایی باشد آرامش­بخش انسان است (گروتر، 1375). این پژوهش نیز به دنبال بررسی­های انجام شده سعی کرده برای دستیابی به معیارهای زیبایی­بخش فضای سکونتی معاصر، به شناسایی عوامل زیبایی­بخش خانه­های سنتی یزد از منظر ادراک­کنندگان حاضر در فضاها بپردازد. در این پژوهش محقق سعی کرده با استفاده از روش تئوری برخاسته از زمینه، مؤلفه­های زیبایی­بخش خانه­های سنتی شهر یزد را از منظر و ادراک ناظرین حاضر در فضا شناسایی کند. آگاهی از ترجیحات مردم می تواندکمک بسیاری به طراح شهری در ایجاد محیط های زیبا و با هویت نماید(امین­زاده، 1389، 12) در این روش به منظور روایی بیشتر، مؤلفه­های بدست آمده در مقایسه تطبیقی با تئوری­های از پیش موجود قرار داده شدند. 

زیبایی­شناسی

زیبایي­شناسي از ریشه یوناني (Aisthanesthai) گرفته شده است که به معني ادراک حسي است (بووی،1385، 120). و این بدان معنا است که تجربه زیباشناسی در سیر اعتلای خویش باید از قلمرو حس خارج و به حوزه معنایی و ذهنی وارد شود. بنابراین طبق تعاریف می‌توان گفت زیبایی دارای دو گونه ویژگی است: ویژگی­های بیرونی و دیدنی که با حواس انسان درک می­شود و ویژگی­های درونی و نادیدنی که با اندیشه و عقل انسان درک می­شود. در ارتباط با این مفهوم دو دیدگاه برای زیبایی­شناسی مورد تأمل قرار گرفته که عبارتند از: 

زیبایی­شناسی تجربی

زیبایی­شناسی تجربی3 بر تجربیات فردی متکی بوده و دارای چهار موضع­گیری است که عبارتند از: الف) رویکرد نظریۀ اطلاعات، که محیط را مجموعه­ای از پیام­های محرک می­داند و لذت بخش بودن پیام را وابسته به ساختار اطلاعات می­داند. در این رابطه به عقیده آبراهام مولس4(1966) هرچه پیام منظم­تر باشد مفهوم لذت بخش­تر و زیبا­تر است. ب) رویکرد معناشناسی که به جای اتکا به الگوی ساختار محیط بر معنای عناصر محیط در تداعی آگاهانه میان موضوع یا اثر و یک انگاره متکی است(لنگ،1390، 210). ج) رویکرد نشانه­شناسی که از زبان­شناسی گرفته شده و نوعی گسترش معناشناسی است. این رویکرد با تأکید بر اهمیت زمینه در تداعی معانی، از طریق نشانه­شناسی با نظام­های فرهنگی معانی محیط­های طبیعی و ساخته شده سروکار دارد (Berlyne,1974). د) رویکرد روان­شناسی زیست­شناختی که ریشه در روان­شناسی گشتالت دارد. طبق این رویکرد میزان انگیختگی یک فرد با ادراک او از جالب بودن محیط همبستگی دارد. سطح انگیختگی وابسته به ساختار محیط، شخصیت، انگیزش و نیازهای فردی است (Helson, 1948).

زیبایی­شناسی نظری

زیباشناسی نظری5، مانند پژوهش­های روان­شناختی اولیه، بر تحلیل درونی و باورهای شخصی از مفهوم زیبایی و خوشایند بودن محیط استوار است. چنین تحلیل­هایی تحت عنوان هرمنوتیک6 پدیدارشناسی7 وجودی8 و سیاسی9 که همگی فلسفی­اند، انجام شده­اند. هرکدام از این رویکردها به سهم خود به شناخت هنر کمک می­کنند، ولی تنها گروهی از پژوهشگران مدل­های ماهیت تجربۀ زیباشناختی را بر مبنای نظریه­های روان­شناختی و تحلیل درونی تدوین کرده­اند که مکاتب مختلفی را دربر می­گیرد(لنگ، 1390،208). از جمله یکی از این مکاتب که مورد توجه محقق است رویکرد ماشینی‌گرای نظریه زیباشناسی است که زیبایی هنری را برانگیزانندۀ حواس انسان و تصویر ذهنی و تداعی حاصل از آن می­داند. سانتایانا10 (1896) برمبنای رویکرد اکولوژیک بین ارزش­های حسی، فرمی، بیان- تداعی­کننده(نمادین) تمایز قائل شده است (Gibson,1979). او ارزش­های حسی را حاصل لذت­های ناشی از حواس پنج­گانه و بویژه حس­های بینایی و شنوایی می­داند سانتایانا انرژی­های محرک از قبیل شدت نور، رنگ، صدا،  بو و لمس را برای مشاهده­کننده­های فضای معماری، لذت­بخش می­داند و به همین ترتیب ویژگی­های فرمی که از طریق ساختار سطوح، بافت­ها، روشنایی و رنگ به محیط شکل می­دهند و تداعی هایی که الگوها ایجاد می­کنند را جزء جنبه­های اصلی تجربه زیباشناسی محیط می­داند(لنگ، 1390، 213). در نظر او موضوع ارزش­های فرمی لذت­بخش بودن ساختار یا الگوهای محصول یا فرایند هنری مورد نظر است که از نظم مواد حسی به وجود می­آیند. بعضی از مباحث ارزش­های فرمی به طور مستقیم به تناسبات و اصول نظم­دهنده به الگوها می­پردازد. ارزش بیانی یا تداعی­کننده از تصاویر ذهنی ایجاد شده با ارزش­های حسی نشأت می­گیرند. از نظر سانتایانا فرایند تداعی فعالیت بی­واسطه­ای است که به طور مستقیم به ضمیر خودآگاه وارد می­شود و می­تواند منجر به تداعی زیبایی، عملی و منفی شود. ارزش زیباشناختی، دریافت تداعی زیبایی شیء یا اثر توسط مشاهده­گر است. ارزش عملی، بیان سودمندی یک شیء یا اثر است. ارزش منفی از شوکه شدن، وضعیت غیرمنتظره، ترسیدن یا تجربیات ناخوشایند دیگر بوجود می­آید(لنگ،1390، 209). در این رابطه جان دوی11 (1934) ارزش حسی را بنیادین نمی­داند، بلکه معتقد است که این ارزش­ها تنها اطلاعات و داده­هایی را برای درک فرم­های محیط فراهم می­آورند. دوی وحدت را بالاترین ارزش فرمی دانسته است. وحدت از راه­های مختلف از جمله ریتم یا تغییر منظم یک فرم و یا تقارن به دست می­آید. او به رابطۀ فضا و زمان در محیط، و در نتیجه ویژگی توالی در ادراک توجه خاصی داشته است. با توجه به مطالب ارائه شده و به عقیده سانتایانا(1896) می­توان گفت انواع رویکردهای ارائه شده از زیباشناسی ضمن مجزا بودن، مکمل و قابل تطبیق با یکدیگرند. به طور مثال رویکرد نظریه اطلاعات  قابل تطبیق با چارچوب نظریات سانتایانا است چراکه ارزش حسی یکی از اجزای تجربۀ زیبایی­شناسی را تشکیل می­دهد و ارزش­های فرمی از ساختار پیام بدست می­آید (لنگ،1390، 210). مطالب فوق که در جدول 1بصورت خلاصه بیان شده­است با مفاهیم بدست آمده از پژوهش میدانی هم­پوشانی داشته و مصاحبه شوندگان نیز مستقیم و غیرمستقیم به اصول ارائه شده در جدول 1 اشاره کرده­اند. (رجوع شود به شکل4)

 

جدول 1. خلاصه مبانی ارائه شده از زیبایی­شناسی

مولفه­های زیباشناسی	تعاریف ارائه شده
زیباشناسی حسی	سانتایانا ( 1896): زیبایی حاصل لذت­های حسی بدست آمده از حواس پنجگانه است
	هالپرین12(1965): حرکت و تجربیات متوالی در ادراک و دریافت حسی محیط موثر و لذت­بخش است.
زیباشناسی فرمی	سانتایانا(1896): زیبایی محصول نظم در ساختار یا الگوهای هنری است که به تناسبات و اصول نظم­دهنده مربوط است.
	دوی(1934):.وحدت بالاترین ارزش فرمی است که با تقارن، ریتم و تناسبات بدست می­آید.
	آرنهایم(1977): زیبایی از رابطۀ نظم و پیچیدگی به دست می­آید.
	مولس(1966): هرچه پیام منظم­تر باشد، مفهوم­تر و لذت­بخش­تر است.
زیباشناسی نمادین	راپاپورت13 (1982): شیوه­ای غیرکلامی برای تبادل پیام­هایی چون شئونات اجتماعی، جهان­بینی و پیشینۀ خود.
	سانتایانا(1896) : تصاویر ذهنی ایجاد شده باعث تداعی زیبایی، ارزش عملی(سودمندی) و ارزش منفی(ناخوشایندی) می­شود.
نظریه اطلاعات	مولس(1966) ارزش­های فرمی از ساختار پیام بدست می­آید که لذت­بخش بودن پیام وابسته به ساختار آن است.
نشانه­شناسی	برلین14(1974): تأکید بر زمینه در تداعی معانی مرتبط با نظام­های فرهنگی، محیط­های طبیعی و ساخته شده.
معنا­شناسی	معنای نحوی	چارلزموریس(1938): چگونگی قرارگیری یک ساختمان در محیط اطراف.
	معنای مفهومی	راین واتر15(1966): به هنجارها، انگاره­ها یا نگرشی که یک عنصر ارائه می­دهد.
	معنای عملکرگرا	چارلزموریس(1938): معنایی که نماد را به استفاده کنندگان از محیط ربط می­دهد.

 

زیباشناسی در فرهنگ اسلامی

در فرهنگ اسلامی علامه جعفری مراحل دریافت و ادراک زیبایی را به پنج مرحله تقسیم کرده است، که عبارتند از:

- نگاه یا تماس سطحی(احساس نخستین): در این مرحله تنها ارتباطی بین دو وجه درونی و برونی برقرار شده ولی وجه درونی هنوز غیر فعال است و به همین جهت هیچ واکنشی نشان نداده است. 

- تماشا(نگاه دقیق): در این مرحله وجه درون ذات با ذهنیّت خاص خود به صورتی فعال نسبت به قطب برون ذات واکنش نشان می­دهد که ممکن است به صورت لذت، نفرت، جذب یا دفع و یا...باشد.

- نظاره­ی داوری(نظر و تحلیل): در این مرحله عقل با کمک«قطب درون ذات» (ذوق حس و شهود) به تطبیق و مقایسۀ زیبایی با محتویات خود می­پردازد و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می­دهد.

- نظارۀ با احساس دوم(بصیرت و دریافت کلی): در این مرحله، این زیبایی جزیی در ارتباط با ادراک کلی از عالم قرار می­گیرد. یعنی فرد از مجرای قطب درون ذات خود و درکی که نسبت به کل هستی دارد، نگاه دوباره­ای به مورد زیبا می­کند و آن را در ارتباط ارگانیک با آن­ها می­بیند.

- گذر از زیبایی به کمال(شهود): این نگاه، نافذترین مشاهده است که عمق زیبایی را تا سرچشمۀ آن می­کاود و چنین نگاهی از عهدۀ قطب درون ذات مردم عادی خارج است.»(جعفری، 1378، 255-258)

از مطالب فوق چنین بر می­آید که زیباشناسی در فرهنگ اسلامی نیز در رابطه با درون و بیرون وجود انسان ادراک شده و شامل حوزه­های معنایی(در ارتباط با بیشینه فکری فرد و تداعی نمادین) حسی(دریافت پیامهای محیطی از زیبایی) فرمی(ساختارمند بودن محیط و پیام آن) می­شود. این تحقیق سعی کرده برای دستیابی به معیارهای زیبایی، این حوزه­ها را در معماری سنتی از منظر ادراک ناظرین و کاربران حاضر در محیط­های سنتی ملاک ارزیابی قرار دهد.

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع کیفی16 است که بر مبنای رویکرد استقرائی و به روش «تئوری برخاسته از زمینه»17 انجام شده است. در این روش «پژوهشگر در پی آن است که فارغ از ارائه باورها و تصورها، اجازه دهد شرایط طبیعی محیط، داده­ها را تعیین کنند که از این طریق نظریه‌ای از میان داده­ها به تکوین برسد.» (گروت و وانگ،1390، 180) در این راستا از آنجا که میزان ژرف­نگری محقق و امکان مصاحبه­های عمیق با ساکنین، یکی از عوامل اصلی انجام پژوهش­های کیفی است، معیار انتخاب نمونه­های موردی، امکان حضور مستمر محقق و داشتن تعلق خاطر شخصی به محیط و امکان مصاحبه مستمر و نظام­مند با کاربران بوده­است. از همین رو محقق با اتکاء به این روش، ابتدا مجموعه هفت­گونه از خانه­های سنتی یزد را که متعلق به دانشکده معماری دانشگاه یزد می­باشد را بعنوان نمونه موردی انتخاب کرده است. این خانه­ها از نظر موقعیت استقرار تقریباً در یک محدوده مکانی قرار دارند و از نظر کیفیت و شمولیت فضایی واجد ارزش­اند. سپس با حضور مستمر در طی مدت یک­سال در خانه­های سنتی مبادرت به ثبت تجربیات شخصی، پیرامون عوامل زیبایی­بخش معماری سنتی و مصاحبه­های عمیق با بیست و پنج نفر از ساکنان (دانشجویان معماری - هنر و کارکنان دانشکده) کرده است. 18 محقق در طی روند مصاحبه، در جستجوی مؤلفه زیبایی­بخش خانه­های سنتی یزد، از مصاحبه شونده­ها می­خواست: زیبایی خانه­های سنتی را توصیف کنند؟؛ و عواملی را که منجر به زیبایی این خانه­ها شده است را با ذکر دلیل، شرح دهند؟ بعد از استخراج داده­ها، تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از شیوه­ی «رهیافت نظامند»19 (شامل توصیف و نام­گذاری داده­ها در کد­گذاری باز، مقایسه و تحلیل در کد­گذاری محوری و تبیین الگو و تئوری در کدگذاری انتخابی) صورت گرفته­است. باید توجه داشت محقق برای افزایش روایی پژوهش رویکرد نظام­مندی را بکار برده که عبارتند از: 1- تطبیق یافته­ها با مبانی و تئوری­های موجود؛ 2- درگیر بودن مستمر محقق با پدیده؛ 3- مشارکت بعضی شرکت­کنندگان در فرآیند پژوهش و 4- اعمال اصلاحات و اظهار نظرات پژوهشگران خبره در زمینه­های مرتبط با موضوع پژوهش. 

معرفی نمونه های موردی

در این پژوهش با توجه به کیفیت حیات­بخش خانه­های سنتی یزد و پاسخگویی آن به نیازهای روان­شناختی، خانه­های سنتی بافت قدیم شهر یزد، واقع در خیابان امام خمینی، کوچه سهل­ابن­علی و خانه مهربانو در محدوده زرتشتی محله قاسم­آباد یزد به عنوان محدوده­ی عمده مورد مطالعه انتخاب گردید. خانه­های انتخاب شده، هم­اکنون جزئی از دانشکده معماری و شهر سازی دانشگاه یزد می­باشند که از نظر موقعیت استقرار تقریباً در یک محدوده مکانی قرار دارند (شکل1). این خانه­ها از شمولیت فضایی و کیفیت حیات­بخشی ویژه­ای برخوردارند و بطور کلی در دوره­های تاریخی صفوی ، قاجار و پهلوی ساخته شده­اند. (شرح مختصری از ویژگی این خانه­ها در جدول 2 آمده است.)

 

 

 

جدول 2. معرفی خانه­های مورد بررسی بعنوان نمونه­های موردی

1: خانه پیرنیا(تک­حیاط کوچک)		2: خانه رسولیان(دو حیاط- بزرگ)
3: خانه کرمانی(تک­حیاط دو جداره)		4: خانه لاری­ها( سه جبهه گودال باغچه-بزرگ)
5: خانه مرتاض(دو حیاط- بزرگ)		6: خانه مهدی رسولیان (تک حیاط- متوسط)
7: خانه ترقی کسمایی(گودال باغچه-متوسط)

یافته­های پژوهش

بر اساس شیوه رهیافت نظامند، نظریه­پردازی در سه گام اصلی انجام شده است که در گام اول (کدگذاری باز) ابتدا متن مصاحبه­ها مفهوم‌سازی و مقوله­بندی شده، سپس در کدگذاری محوری با استفاده از یک مدل پارادایمی (مدل الگویی یا سرمشق) رابطه علت و معلولی بین مقوله­ها تبیین شده است. در آخر از طریق جمع­بندی داده­های انتخاب شده و یکپارچه سازی آنها در کدگذاری انتخابی، استنتاج نهایی و تئوری­سازی انجام شده است.(شکل2)

 

 

 

 

شکل2. فرایند اجرای گرانددتئوری (ماخذ: استراوس و کوربین ،1385)

کدگذاری باز 

در اولین مرحله داده­ها برای بدست آوردن مشابهت­ها و تفاوت­هایشان بررسی و خرد می­شوند. (منظور از خردکردن و مفهوم­پردازی این است که به هر کدام از حوادث، کنش­ها و ایده­هایی که در داده­ها وجود دارد، نامی می­دهیم) در مرحله بعد یا همان کدگذاری باز ثانویه، خود مفاهیم بر اساس مشابهت­هایشان طبقه­بندی می­شوند(به این کار مقوله­پردازی گفته می­شود)؛ عنوان یا نامی که برای مقولات انتخاب می­شود کلی­تر از مفاهیمی است که مجموعاً آن مقوله را تشکیل می­دهند و باید بیشترین ارتباط را با داده­هایی داشته باشد که مقوله نمایانگر آن است (استرواس و کوربین، 1385). در گام بعد، برای روشن­تر کردن مقوله­ها خصوصیات آن­ها بیان می­شود. شناسایی خصوصیات پایه ایجاد روابط بین مقوله­ها و رسیدن به نظریه است. در جدول کدگذاری باز سعی شده برای تکمیل و تأیید داده­های بدست آمده، عکس­هایی که مصداق کدها و مقوله­های بدست آمده اند نمایش داده شوند. مفاهیم حاصل شده در قالب مقوله­های عمده و مفاهیم اولیه(مطابق با متن مصاحبه­ها) طبقه بندی ­شده­اند و در جدول­های 3 و4 بطور مفصل گردآوری و تبیین شده­اند.

جدول 3. کدگذاری باز- مفاهیم و مقوله­های استخراج شده از متن مصاحبه­ها

مفاهیم اولیه		مقوله عمده
1- پنج­دری خانه رسولیان(منبع: نگارنده)   2- حیاط خانه رسولیان(منبع: نگارنده)   3- طاق ایوان خانه مهدی رسولیان(منبع: نگارنده)   4- نمایی از جداره­ی حیاط مرتاض(منبع: نگارنده)  5- نمایی از جداره­های حیاط لاری­ها(منبع: نگارنده)  6- هندسه مرکزگرای خانه رسولیان(منبع: نگارنده)	R1: نقوش ظریف ارسی نور لطیف و زیباتری را موجب شده است.(1)	- حضور آب   - جلوه بخشی به آسمان   - جلوه بخشی به نور   - حضور خاک   - حضور درختان
	R1: گذر نور از شیشه­های رنگی ارسی جلوه بیشتری یافته است.(1)
	R1: حوض آب با ایجاد تصاویر مجازی از بدنه­ها و ایجاد حس گستردگی فضا، محیط جذاب و با کیفیتی را ایجاد کرده­اند.(2)
	R1: انعکاس نور از آب حوض بر بدنه­ها باعث شده نور و جداره­ها جلوه یابند.
	R1: انعکاس تصویر آسمان در آب ضمن تأکید بر زیبایی آسمان، هارمونی زیبایی بین سه رنگ آبی، سبز، خاکی ایجاد کرده است.
	R1: عنارصری مثل آب، درخت در حیاط بعنوان عنصر طبیعی تداعی­گر زندگی است و فضای دلنشینی بوجود آورده است.
	R1: جلوه بیشتر آسمان در دیدهای مختلف از طریق طاق­ها جلوه بیشتری یافته است.(3)
	R1: رایحه خوشبوی گل­ها و بوی نم خاک، فضا را گیراتر کرده است.
	R1: وجود صدای دلنشین پرندگان در عین سکوت مطبوع در این خانه­ها پسندیده است.
	R1: ترکیب متنوع درختان عامل مهمی در زیبایی حیاط است.(2و3)
	2 R: وحدت و یکپارچگی از طریق تکرار و ریتم در مقیاس مشترک نظم خوبی ایجاد کرده است.(4و5)	- هندسه وحدت­بخش   - تکرار، ریتم و تناسبات   - عناصر هم‌خانواده   - تقارن موضعی هارمونی در رنگ، بافت   - ارتباط کالبدی اجزا با هم و با کل
	2 R: تطبیق رنگ مصالح بکار رفته باهم هارمونی زیبایی بوجود آورده است.(4و5)
	2 R: چیدمان فضایی تحت یک هندسه تمرکز­دهنده باعث وحدت و نظم مثبتی شده است.(6)
	2 R: اشکال هم­خانواده و یک­شکل باعث یکدستی و پیوستگی اجزا محیط شده است که مانع اغتشاش ذهنی می­شود و حس خوبی دارد.(4و5)
	2 R: توالی اشکال و تغییرات تدریجی و وجود ارتباط متوالی اجزا باهم باعث حفظ نظم و وحدت زیبایی شده است.(5)
	2 R: تقارن این خانه­ها صددرصد نیست و تنوع هم در عین تقارن رعایت شده است و این باعث شده فضا در عین سادگی و خوانایی، متنوع باشد.(6)

جدول 4)کدگذاری باز- مفاهیم و مقوله­های استخراج شده از متن مصاحبه­ها- منبع: نگارنده

مفاهیم اولیه			مقوله عمده
1- راهروی خانه مرتاض(منبع: نگارنده)	3 R: تضاد نور در تاریکی حس خوبی می­دهد بطوریکه وقتی وارد فضای روشن می­شوم جلوه نور و رهایی بشدت ملموس است.(1)		- توالی و هم­پوشانی فضا   - خلاءسازی در فضا   - تأکید بر تضاد   - تنوع در کیفیت فضاها   - توجه به بسط فضایی   - خاطره­برانگیزی در فضا   - توجه به معانی نمادین
	3 R: فضاهای تنگ و گشاد در کنار هم تضاد زیبایی بوجود می­آورد که باعث شده فضای باز بهتر درک شود.(1)
	3 R: تداخل فضایی و توالی دید در فضاها باعث شده فضاها در هم جاری شوند و عمق دید ناظر افزایش یابد و فضا گسترده­تر به نظر برسد.(6)
	3 R: فرورفتگی جداره و سقف باعث شده فضا دلباز­تر به نظر برسد و نوعی انبساط فضایی یا بسط فضایی را به وجود می­آورد.(4)
2- طاقچه خانه پیرنیا(منبع: نگارنده)
	3 R: وجود طاقچه برای اشیاء شخصی و وسایلی مورد علاقه باعث شده احساس تعلق بیشتری به مکان داشته باشم.(2)
	3 R: نقوش زیبا در اجزای در و پنجره­ها و استفاده از تزییناتی که برایم آشنا هستند و خاطره­اتی را برایم زنده می­کند حس دلنشینی است.(3و5)
	3 R: تأکید بر معانی و مفاهیمی مثل وحدت در ایجاد فضا و نقوش تزیینی (گچ بری­های سقف و پنجره­ها و هندسه عناصر) باعث شده محیط با بیشینه فکریمان همخوان­تر شود و این غیرمستقیم آرامش بخش است و فضا را خوانا­تر می­کند.(3و 5)
3- تزیینات سقف خانه مرتاض(منبع: نگارنده)
	3 R: تأکید بر محور عمودی و مرکزیت در این خانه­ها از طریق برافراشتگی سقف­ها نوعی مفهوم معنوی را برایم تداعی می­کند.(4و6)
4- طاق خانه لاری­ها(منبع: نگارنده)	5- تزیینات در خانه پیرنیا(منبع: نگارنده)	6- دیدهای ممتد خانه رسولیان(منبع: نگارنده)

کدگذاری محوری

هدف این مرحله برقراری رابطه بین مقولات تولید شده در کدگذاری باز و رسیدن به مؤلفه­ها یا مقوله­های هسته است. در این مرحله با اتکاء به مدل پارادایمی استراوس و کوربین20 می­توان گفت: چهار پدیده از جمله 1- وحدت­بخشی؛ 2- جلوه دادن به زیبایی طبیعت؛ 3- توجه به عمق دید ناظر در فضا و 4- تأکید بر معنا و عناصر نمادین، بصورت بارز در خانه­های سنتی یزد دیده شده، و از نظر بازدیدکنندگان عامل اصلی زیبایی این خانه­ها بشمار می­روند. این پدیده­ها تحت تأثیر سه شرایط علًی، زمینه­ای و میانجی بوجود آمده­اند که در آن شرایط علًی شامل: وجود عوامل وحدت­بخش، توجه به معنا و عوامل تداعی­کننده می­باشد و شرایط «میانجی» و «زمینه» نیز به ترتیب شامل خاطره­برانگیزی شخصی و تزیینات مرسوم و جلوه دادن به درختان، آب، آسمان، نور و خاک و هم­خوانی بناهای همجوار در ایجاد چشم انداز­های هماهنگ بوده است. بوجود آمدن این شرایط، بواسطه­ی «راهکارهایی» صورت پذیرفته است که در شکل3 بیان شده است. این پدیده­ها «پیامدهایی» چون جلوه­بخشی به فضا، همگرایی فضا، بسط فضایی یا دلباز شدن فضای زیست، تجلی عناصر زنده، تجلی زیبایی، تجرید مفاهیم معنوی، حظّ شنوایی و حظّ بویایی و ...را به دنبال داشته­اند. نتایج بدست آمده در کدگذاری محوری، در مدل پارادایمی (استراوس- کوربین) در شکل3 آمده است.

شکل3. مدل پارادایمی کدگذاری محوری داده­ها در رابطه با مؤلفه زیبایی

راهکارها
جلوه بخشی به فضا				وحدت بخشی				تأکید بر عناصر طبیعت
رنگ روشن در فضاهای داخلی				متقارن بودن اجزای فضایی و کالبدی بنا				تجلی رایحه خوشبو و خاطره­انگیز(بوی نم و خاک)
برافراشتگی سقف به طرف بیرون و فرورفتگی دیوار				وجود عوامل وحدت­بخش چون استفاده از مصالحی که از نظر جنس و رنگ در یک تونالیته رنگی­اند
								جلوه بارزآسمان در دیدهای مختلف از طریق طاق­ها و حوض آب
بسط فضا از طریق انعکاس آب				تغییر تدریجی اشکال جداره­ها
جلوه فضایی با تصاویر مجازی از طریق حوض آب				مرکزگرا بودن هندسه بنا و خوش­تناسب بودن اجزا				استفاده از مصالح خاکی مثل خشت و آجر و سفال در کف، سقف و ...
				استفاده از مقیاس مشترک در عناصر فضایی
تضاد نور در تاریکی در برخی فضاها				تقسیم­بندی جداره­ها بصورت ریتمیک				تأکید بر عناصر طبیعی از طریق ایجاد باغچه در اطراف حوض میانه حیاط
				وجود هندسه وحدت­بخش و تقارن موضعی
بسط و جلوه فضا با استفاده از جداره­های شفاف و ایجاد دید به عرصه­ی باز				وجود تکرار، ریتم و تناسبات در اجزای جداره­ها				وجود صدای دلنشین پرندگان در سکوت فضاها
				پیوستگی فضاها و عناصر
				وجود هارمونی رنگ و بافت در بنا				نورپردازی،ریزنقش و رنگی از طریق ارسی با شیشه­های رنگی
جلوه گشودگی در حیاط از طریق وجود فضاهای بسته و تنگ				ارتباط اجزاء باهم و با کل و عناصر هم¬خانواده
				تأکید برمعنا				جلوه نور لطیف روی بدنه دیوارها و سقف بوسیله انعکاس از آب حوض
وجود تنوع در فضاهای مختلف(باز بسته و نیمه باز) با کیفیت­های  متفاوت				تأکید بر محور عمودی با برافراشتگی سقف و تأکید بر آسمان
								جلوه سایه-روشن در پرو خالی جداره
				نقوش زیبا و نمادین در تزیینات در و پنجره و جداره­ها
تنوع فضایی و تنوع در چشم­اندازها
				وجود تاقچه برای اشیای شخصی که مورد علاقه است(تقویت خاطره­برانگیزی و حس تعلق)
	شرایط میانجی				شرایط علی
	خاطره­برانگیزی				واحد دیده شدن کل فضاها در عین تنوع
	ماده­زدایی و خاصیت انعکاس دهندگی آب				ایجاد هم­ذات پنداری با فضا
					دلنشین­بودن فضاها
	امکان درک صدای دلنشین پرندگان				جلوه­گری نیروهای زنده و زیبایی طبیعت
	شرایط زمینه­ای
	همخوانی بناهای همجوار در شهر یزد
پدیده
تجلی وحدت		افزایش جلوه­گری فضا در دید ناظر				تأکید برطبیعت و حیات­بخشی			تجلی معانی و مفاهیم معنوی
پیامد
تجرید فرآیند حیات			همگرایی در عین انبساط فضاها			افزایش حس تعلق			دلباز شدن فضا
جلوه بخشی به کیفیت فضا			حظّ شنوایی- حظّ بویایی- حظّ بصری						سازگاری با فضا

 کدگذاری انتخابی

کدگذاری انتخابی، مرحله اصلی نظریه­پردازی است که به تولید تئوری پرداخته و مقوله محوری را به شکلی نظام­مند به دیگر مقوله­ها ربط داده و روابط را در چارچوب یک روایت روشن می­کند(استراوس و کوربین،1385). در این مرحله که بر اساس نتایج دو مرحله قبلی انجام می­شود مولفه­های زیبایی­بخش خانه­های سنتی یزد به عنوان مقوله محوری در نظر گرفته شده­اند، که بعد از تجزیه و تحلیل مجدد، در قالب شکل شماره 4 بیان شده است.

 

 

شکل4- نتایج حاصل از کدگذاری انتخابی 

 

 مقایسه تطبیقی یافته­ها با مبانی از پیش موجود

در این مرحله نتایج بدست آمده از سه مرحله کدگذاری باز- محوری- انتخابی در یک مقایسه تطبیقی با مبانی موجود دربارۀ معماری اسلامی ایرانی قرار گرفته است. نتایج این مرحله نشان می­دهد مؤلفه­های زیبایی استخراج شده در این پژوهش از جمله عواملی هستند که با عناوین مختلف، در تحقیقات و نظریه­های متعددی نیز مورد اشاره بوده­اند. بنابراین طبق نتایج بدست آمده از این تحقیق و مطالعات صورت گرفته قبلی می_توان گفت چهار عامل وحدت­بخشی، جلوه بخشی به فضا در دید ناظر، جلوه­بخشی به عناصر طبیعت و توجه به معنا و ایجاد هم¬ذات¬پنداری از جمله مهم­ترین عوامل زیبایی­بخش خانه­های سنتی (یزد) است. نتایج حاصل از این مقایسه بصورت جزیی­تر، در رابطه با چهار مؤلفه­ی استخراج شده، در جدول 5 آمده است.

 

 

 

 

جدول5. مقایسه تطبیقی یافته­ها با مبانی از پیش موجود 

یافته­ها	مبانی از پیش موجود
وحدت­بخشی	تکرار نقش‌مايه‌هاي هندسي و تناوب در وزن‌ها در معماری سنتی، وحدت در کثرت را نمودار مي‌سازد(ص134).  معماری سنتی به مستقیم ترین وجه، وحدت در کثرت را نمودار می سازد(ص134). معماری اسلامی به روشنی و به سادگی تمایل دارد(ص139-138).	تیتوس، 1365
	مرکزیت در اسلام، کفیتی است که در بطن آن وحدت نهفته است(ص48).	نایبی،1381
	تمام اشکال هندسی در معماری سنتی گرایش به یک مقصود مرکزی دارند(ص73). در معماری سنتی طیف رنگ­ها بازتاب­دهندۀ شخصیت رنگ اصلی­اند و رنگ­های ثانویه تقویت­کنندۀ رنگ اصلی­اند(ص80). معماری سنتی ایران از طریق تنوع کم در مصالح، تکرار و شکل­های محدود به وحدت دست می­یابد(ص119).	اردلان و بختیار،1390
جلوه­بخشی به زیبایی طبیعت	معماری ایرانی درعین زیبایی با طبیعت در حالت هماهنگی است(ص34)	Nasr, 1987
	مفهوم باغ الهام بخش حس مکان در معماری ایرانی بوده است که در صورت حیاط تجلی یافته است(ص16)	اردلان و بختیار، 1374
	رابطـه­ای مردم دیرینه ایرانی- اسلامی بــا طبیعــت، بـر اسـاس احتـرام بـه طبیعـت و همزیسـتی بـا آن اسـت. (p:111)	Eliade & Adams, 1987
	آب بعنوان عنصری از طبیعت نقش حیاتی بر عهده دارد و مانند آهن­ربایی فضا را قطب­بندی می­کند(ص90) بیکرانی آشکار فضا را می­توان با اشاره به آسمان جهت­دارکرد. فضا به این شکل جنبه­ی کیفی پیدا می­کند(ص43)	اردلان و بختیار، 1390
جلوه­بخشی به فضا	انعکاس آبی آسمان و نظم کالبدی بناها در حوض مرکزی باعث عمق و دامن­زدن به تناسب و تقارن اطراف می­شود(ص50).	نایبی، 1381
	در حیاط خانه­ها از حوض برای انعکاس زیبای محیط و نمایش مضاعف زیبایی فضا ایجاد شده(ص13).	طوفان، 1385
حضور معنا	در معماری سنتی زبان نمادین با ترکیب ریاضیات، علوم طبیعی و کیمیاگری به دست می­آید. خطوط، اعداد، اشکال و رنگ­ها اسلوب­های بیانی منسجمی برای روح بیداری که به دنبال بیان ظاهری است فراهم می­کنند(ص39).	(اردلان و بختیار،1390
	نمادپردازی به عنوان عامل زیبایی از طریق نشانه­ها باعث دریافت انسان از گوهر خویش است(86)	فارابی،1367

نتیجه گیری

همانطور که بیان شد طبق منابع اسلامی و روان­شناسی، انسان به زیبایی گرایش دارد و همواره سعی می­کند نمود زیبایی را در زندگی و فضای زیستن خویش در نظر بگیرد. از همین رو شناسایی معیارهای زیبایی­بخش معماری، دارای اهمیت بسزایی است. یکی از نمونه­هایی که می­توان معیارهای زیباشناسی را در آن مورد تأمل و ارزیابی قرار داد خانه­های سنتی و ارزشمند یزد است که همواره مورد توجه بسیاری از کاربران و بازدیدکنندگان قرار گرفته­است. توجه به مؤلفه­های زیبایی­بخش این خانه­ها بر اساس ذوق و احساسات درونی انسان (ادراکات حسی) بعنوان ناظرین محیط می­تواند زمینه­ساز سنجش زیبایی و استخراج معیارهایی برای آن باشد. پژوهش انجام شده در این تحقیق نشان می­دهد معماری سنتی که بر مبنای نظر افراد حاضر در فضای هفت­گونه از خانه­های سنتی یزد صورت گرفته، بیانگر مولفه­هایی از کیفیت و زیبایی است که عبارتند از: 1- تأکید بر عناصر طبیعت از طریق جلوه­بخشی به پنج عنصر طبیعی چون: آسمان، درخت، آب، خاک و نور؛ 2 - جلوه­بخشی به فضا در دید و ادراک ناظر از طریق ایجاد تضاد، بسط فضایی، ایجاد هم­پوشانی و تداخل فضایی و ایجاد دیدهای متوالی از طریق جداره­ها و مرزبندی شفاف و ایجاد تصاویر مجازی؛ 3- تجلی وحدت در نظم و سادگی با استفاده از عواملی چون- تقارن موضعی در اجزا کالبدی بنا و پلان - هندسه مرکزگرا در فضای کالبدی و پلان - بکارگیری ریتم و تکرار به منظور یکپارچگی و پیوستگی - استفاده از عناصر هم­خانواده و هارمونی در اجزا؛ 4- تجلی معنا و ایجاد هم­ذات­پنداری با فضا با توجه به پدیده­های ذهن­آشنا، عناصر و تزیینات خاطره برانگیز نمادین. وجود این مؤلفه­ها می­تواند منجر به بروز پیامدهایی چون: حظّ بصری؛ حظّ شنوایی؛ حظّ بویایی، تجرید فرایند حیات؛ دلباز شدن فضا و افزایش عمق دید ناظر در فضا، ایجاد حس تعلق و پاسخگویی به بعد «کمال­گرای» انسان باشد. ازسوی دیگر با توجه به مطالب ذکر شده در مورد معیارهای زیباشناسی خانه­های سنتی یزد و نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه­ای می­توان گفت معیارهای زیباشناسی خانه­های سنتی قابل تطبیق با سه مرتبه زیبایی­شناسی نمادین(توجه به معانی- نشانه­ها): پیام­های پیچیده­ای که به طور مستقیم قابل دریافت نیستند، زیباشناسی فرمی(توجه به ساختار محیط و پیام­هایی قاعده­مند و دارای نظم) و زیباشناسی حسی (واکنش مثبت نسبت به محرک­های خارجی از طریق حواس و بدون دخالت ضمیر خودآگاه- لذت آنی) است. بنابراین سه مرتبه معنا، ساختار فرم، زیباشناسی­حسی سه عامل اصلی در ادراک زیبایی و زیباشناسی هستند.

 

پی­نوشت­ ها

1.       Titus Burckhardt

2.       Abraham Maslow

3.       empirical aesthetics 

4.       Abraham Moles

5.       Speculative Aesthetics

6.       hermeneutic

7.       phenomenological

8.       existential

9.       political

10.       George Santayana

11.       John Dewey

12.       Halprein

13.       Rappaport

14.       Berlyne

15.       Rain Water

16.       Qualitative

17.       Grounded theory

18.       محقق دوره تحصیل خود را در دانشکده هنر و معماری یزد که در خانه­های سنتی یزد برگزار می­شد، گذرانده است. لذا حضور مستمر در این خانه­ها و تعلق خاطر بدان و امکان مصاحبه و مشاهده­های روزانه در طی یکسال و نیم تحصیل در این خانه­ها، فراهم بوده است.

19.       به نام اثر استراوس- کوربین

20.             Strauss and Corbin

 

فهرست مراجع

1. استراوس، انسلم، آ ؛ و کوربین، جولیت. )1385.( اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی؛ رویه­ها و شیوه­ها. (بیوک محمودی، مترجم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2. اردلان، نادر؛ و بختیاری، لاله. (1390). حس وحدت نقش سنت در معماری ایرانی. (ونداد جلیلی، مترجم). تهران: موسسه ی علمی پزوهشی علم معمار رویال.

3. اردلان، نادر. (1374). معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران. مجله آبادی، (19)، 15-18.

4.امین­زاده، بهناز. (1389). ارزیابی زیبایی و هویت مکان. هویت شهر، (7)، 3-14.

5. بووی، اندرو. (1385). زیبایی­شناسی و ذهنیت از کانت تا نیچه. (فریبرز مجیدی، مترجم). تهران: فرهنگستان هنر.

6. بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی؛ زبان و بیان. (مسعود رجب نیا، مترجم). تهران: سروش.

7. تقوایی، ویدا. (1386). نظام فضایی پنهان معماری ایرانی و ساختار آن. هنرهای زیبا، (30)، 43-52.

8. جعفری، محمد تقی. (1378). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: نشر کرامت.

9. دورانت، ویل. (1378). لذت فلسفه. (عباس دریاب خویی، مترجم). تهران: نشر علمی فرهنگی.

10. طوفان، سحر. (1385). بازشناسی نقش آب در حیاط خانه­های سنتی ایران. باغ نظر، 6، 72-81. 

11. عینی­فر، علیرضا. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف­پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا، (13)، 64-77.

12. فارابی، ابونصر. (1367). شرح منظومه. (سید جعفر سجادی، مترجم). تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.

13. گروتر، یورگ. (1375). زیباشناختی در معماری. (جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، مترجمان). تهران: نشر دانشگاه شهید بهشتی.

14. گروت، لیندا؛ و وانگ، دیوید. (1390). روش­های تحقیق در معماری. (علیرضا عینی فر، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

15. لنگ، جان. (1390). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. (علیرضا عینی­فر، مترجم). تهران: دانشگاه تهران.

16. مطهری، مرتضی. (1373). فطرت. تهران: انتشارات صدرا.

17. مسائلی، صدیقه. (1388).  نقشه پنهان به مثابه دست آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. هنرهای زیبا، (37): 38- 27.

18. مازلو، آبراهام اچ. (1366). انگیزش و شخصیت. (احمد رضوانی، مترجم). مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

19. نصر، سیدحسین. (1380). معرفت و معنویت. (انشاالله رحمتی، مترجم). تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.

20. نایبی، فرشته. (1381). حیات در حیاط. تهران: نزهت.

 

21. Berlyne, D. E. (1974). Studies in The new Experimental Aesthetics. Washington, d. c.: hemisphere publishing corp.

22. Dewey, J. (1934). Art as Experience. New York: Putnam.

23. Eliade, M., & Adams, C.J. (1987). The Encyclopedia of Religion. (2thed). New York: Macmillan.

24. Gibson, J. J. (1979). An Ecological Approach to visual perception. Boston: Houghton Mifflin.

25. Helson, H. (1948). Adaptation Level as a Basis for a Quantitative Theory of Frames of Reference. Psychological Review, 55, 297-313.

26. Halprein, L. (1965). Motation. Progressive Architecture, 46(7), 126- 133.

27. Morris, C. (1938). Foundations of a theory of signs. Chicago: University of Chicago press.

28. Moles, A. (1966). Information theory and esthetic perception, urban. ILL.: University of Illinois press.

29. Nasr, S. H. (1987). Science in Islam. (A. soroush, Trans.). Tehran: Soroush Press, p. 17. 26.

30. Rappaport, A. (1982). The Meaning of The Built Environment: A nonverbal Communications Approach. Beverly Hills, CA: Sage.

31. Rainwater, L. (1966). Fear and House as Haven in the Lower Class. Journal of the American Institute of planners, 32(1), 23-31.

32. Santayana, G. (1896). The Sense of Beauty. Reprinted. New York: Dover.

 

 

---