A Comparative Study of the Proportions of Entrance Facades and the Interior Space of the Dome Chamber in Sacred Shrines of the Safavid Era in Isfahan

Subject Areas : architecture

Ehsan Ghorbani ¹ , hamed hayati ^{2 *}

1 -
2 - Ilam Free University

Received: 2025-05-16 Accepted : 2025-09-12 Published : 2025-09-23

Keywords: Geometric Proportions, Golden Rectangle, Domed Chamber, Safavid Mausoleums, Isfahan.,

Abstract :

Throughout the history of Islamic architecture in Iran, the construction of sacred shrines for religious and spiritual figures has held a revered position. This study focuses on three periods of the Safavid era in Isfahan, conducting a comparative analysis of the proportions of the entrance façades and the interior space of the dome chambers in these shrines. The methodology combines library studies, architectural plan analysis, field observations, and an inductive approach. Findings indicate that the design incorporates geometric patterns such as the golden rectangle, square, and regular hexagon. In each period, specific proportional relationships exist between the entrance façades and dome chambers, reflecting a coherent, harmonious, and intentional architectural framework. Overall, the study suggests that despite differences in function, age, and religious significance, principles of geometric proportions were consistently maintained across all samples, signifying the continuity and authenticity of Iranian architectural traditions during the Safavid period.

References:

. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۸۰). کتاب ایران: تاریخ هنر. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
۲. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۹۰). مبانی هنرهای تجسمی. تهران: نشر سمت.
۳. مسعودی‌اصل، بهزاد؛ جوادی، شهره؛ براتی، ناصر؛ و فرزین، احمدعلی. (۱۳۹۷). مبانی معماری مقابر امامزادگان در ایران. باغ نظر، ۱۵(۶۴)، ۱۴–۵.
۴. بلالی‌اسکویی، آزیتا؛ و جمالی، آزیتا. (۱۳۹۸). گونه‌شناسی کالبدی-فضایی آرامگاه‌های مذهبی صفوی اصفهان. معماری اقلیم گرم و خشک، ۷(۱۰)، ۵۲–۳۱.
۵. ابوالوفای بوزجانی، محمد بن محمد. (۱۳۸۴). هندسه ایرانی، کاربرد هندسه در عمل. تهران: انتشارات سروش.
۶. بلالی‌اسکویی، آزیتا؛ و جمالی، یحیی. (۱۳۹۹). ارزیابی تغییرات کالبدی فضایی آرامگاه‌های ایلخانی و صفوی اصفهان، گامی در مسیر شناخت الگوی پیشرفت معماری اسلامی-ایرانی. مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، ۱۶(۸)، ۲۶۶–۲۱۸.
۷. برتون، جوئل ای. (۱۳۷۷). فضای مقدس. ترجمه: مجید محمدی. تهران: نامه فرهنگ.
۸. پوپ، آرتور اپهام. (۱۳۹۳). معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشاری. تهران: دات.
۹. حاتمی‌نصاری، طیبه؛ نجفی، آراز؛ و فخار، زرین. (۱۴۰۲). کارکرد هندسه در زیرساخت معماری و نقوش گنبد مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ. مطالعات هنر اسلامی، ۲۰(۵۰)، ۷۵۵–۷۳۷.3
۱۰. حیاتی، حامد؛ و گمراوی، کاظم. (۱۴۰۰). گونه‌شناسی و بررسی تطبیقی معماری بقاع متبرکه دوره اسلامی (مطالعه موردی: بقاع تاریخی شهرستان شوشتر). نشریه علمی اندیشه معماری، ۵(۹)، ۵۴–۴۰.
۱۱. حیاتی، حامد؛ و نوری، امیرمسعود. (۱۴۰۲). مقایسه تطبیقی تناسبات ایوان در مساجد دوره صفویۀ اصفهان. باغ نظر، ۲۰(۱۲۸)، ۲۶–۱۳.
۱۲. حیاتی، حامد؛ و شکرشاد، محمدحسین. (۱۴۰۳). ارزیابی و مقایسه تطبیقی بر شکل‌گیری تنوع کالبدی در بقاع متبرکه شهر اصفهان. نشریه علمی اندیشه معماری، ۸(۱۵).
۱۳. حاجی‌قاسمی، کامبیز. (۱۳۸۹). گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: امامزاده‌ها و مقابر. جلدهای ۱، ۲ و ۳. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
۱۴. ربیعی، محسن؛ کریمی، فاطمه؛ زیرک‌باش، دیبا؛ رحیمی، آزیتا؛ ریاحی، محمدحسین؛ و صفوی‌زاده، نسرین. (۱۳۹۷). استان‌شناسی اصفهان. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
۱۵. زمرشیدی‌حبیب‌آباد، حسین؛ و صادقی، علی. (۱۳۹۵). تزیین‌های معماری در بارگاه و بقاع متبرکه امامزادگان مبتنی بر نقوش اسلامی.
۱۶. قاسمی‌سیچانی، مریم؛ و شمشیری، فائزه. (۱۴۰۱). تحلیل تناسبات هندسی حیاط و نما در خانه‌های تاریخی شهر اصفهان.
۱۷. عباسی، ولی‌بیگ، نیما؛ و آریا، نیکتا. (۱۴۰۰). مطالعۀ مقایسه‌ای سلسله‌مراتب ورودی مساجد جامع عباسی و سید اصفهان از منظر نظام تناسبات هندسه ایرانی در پلان. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۶(۱)، ۵۱–۳۹.
۱۸. فرانسیس، دی. کی. چینگ. (۱۳۷۸). معماری: فرم، فضا و نظم. ترجمه زهره قراگوزلو. تهران: دانشگاه تهران.
۱۹. کریمیان، حسن؛ و سیدی، سامان. (۱۳۹۷). هندسه و تناسبات هندسی در ساخت گنبد مساجد صفوی اصفهان (نمونه موردی: مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله). مطالعات ایران‌شناسی، ۴(۱)، ۴۸–۲۷.
۲۰. کوهزاد، اردشیر. (۱۳۹۶). گونه‌شناسی بقاع متبرکه منطقه لالی (مطالعه موردی بقاع با گنبدهای اورچین). باستان‌شناسی ایران، ۱۳(۷)، ۱۱۹–۱۰۵.
۲۱. گروتر، یورگ کورت. (۱۳۷۵). زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
۲۲. گرابار، اولگ. (۱۳۷۵). اولین بناهای یادبود اسلامی. فصلنامه اثر.
۲۳. مولائی، اصغر. (۱۴۰۰). تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای معنویت در شهرهای زیارتی با تاکید بر بقاع متبرکه. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۶(۱)، ۱۹۳–۱۷۷.
۲۴. مستغنی، علیرضا. (۱۳۷۴). کنکاشی بر نحوه شکل‌گیری تناسبات در خانه‌های ایرانی. مجموعه مقالات تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ارگ بم، کرمان، ایران.
۲۵. معماریان، غلامحسین. (۱۳۶۷). نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران. جلد ۱. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشگاه علم و صنعت.
۲۶. سجادی‌نائینی، مهدی. (۱۳۸۷). تاریخ اصفهان. اصفهان: سازمان تفریحی فرهنگی شهرداری اصفهان.
۲۷. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۷۷). معماری اسلامی (فرم، عملکرد و معنی).
۲۸. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۸۰). تاریخ کمبریج (تاریخ ایران، معماری ایران در دوره صفوی). ترجمه یعقوب آژند. تهران: جامی.
۲۹. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۸۷) . معماری اسلامی. ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: انتشارات روزنه.
31. Ahmadinya, E., & Emadi, H. (2024). Khūrigān: a Recently Discovered Post-Achaemanid Rock-Cut Tomb near Naqsh-e Rostam, Iran. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia, 30(1), 113-136.
32. Al-Musawi, S. H. H., & Fadawi, M. H. (2023). The architectural design of the holy shrines. Al-Academy, 303-320.
33. Al-Saaidy, H. J. E., & Alobaydi, D. (2021). Measuring geometric properties of urban blocks in Baghdad: A comparative approach. Ain Shams Engineering Journal, 12(3), 3285-3295.
Bağırov, S. (2024). Şah İsmayıl 34. və məqbərələrin təmir-bərpa işləri. Proceedings of 1st International Shah Ismail Khatai Symposium.
35. Callieri, P. (2021). Funerary Customs. A Companion to the Achaemenid Persian Empire, 2, 1271-1284.
36. Coronado, J. B., Vidal, M. P. L., Ravilli, G. A., Rosario, M. D., Santos, A. M. L., & Guzman, M. P. S. (2023). Conception of death in different cultures and funeral rites in Bolivia, China, Indonesia, Madagascar and USA. Community and Interculturality in Dialogue, 3, 64-64.
37. Dabbour, L. M. (2012). Geometric proportions: The underlying structure of design process for Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, 1(4), 380-391.
38. Esfahani, A. S., Aarab, A., Arab, E. A., Kalantar, S., Hadi, Z., & Hashemi, F. (2017). Excavations at the Jahānnamā complex: urban archaeology at Isfahan, Iran. Antiquity, 91(355), e7.
39. Gangwar, G. (2017). Principles and applications of geometric proportions in architectural design. Journal of civil engineering and environmental technology, 4(3), 171-176.
40. Godazgar, H. (2020). From ‘Islamism’to ‘spiritualism’? The individualization of ‘religion’in contemporary Iran. Religions, 11(1), 32.
41. Jackson, P. (2017). The Mongols and the Islamic world: From conquest to conversion. Yale University Press.
42. Januszewski, W. (2023). An outline of the geometric proportion systems in architecture. Architectus.
43. Monitha, C., Haryono, T. N. W., & Susanti, W. D. (2021). ARCHITECTURE AS A REALIZATION OF THE NEED OF THE RELIGIOUS CULTURE IN INDONESIA. Border: Jurnal Arsitektur, 3(2), 71-80.
44. Miettunen, P. H. (2018). Agency and the roles of Southern Jordanian Bedouin women on pilgrimage and visiting holy sites. Approaching Religion, 8(2), 40-53.
45. Nabavi, F., & Ahmad, Y. (2016). Is there any geometrical golden ratio in traditional Iranian courtyard houses? ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 10(1), 143.
46. Silvayeh, S., Daneshjoo, K., & Farahani, S. F. (2013). Geometry in Pre-Islamic Iranian Architecture and Its Manifestation in Contemporary Iranian Architecture. Naqshejahan (3) 1: 55-66. In.
47.Valsson, S. (2020). Reflection of Culture on Architecture. International Journal of Architectural Heritage, 3(1), 17-29.
48. Kazlacheva, Z. (2017). An investigation of application of the golden ratio and Fibonacci sequence in fashion design and pattern making. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering,
49. Khajegir, A. R., Afroogh, M. R., & Fahim, A. R. (2018). The Art of Islamic Architecture during the Safavid Period and the Introduction of the Teachings of Islam. Journal of Fine Arts, 1(3), 37-42.