Historical study of assassination with emphasis on the views of Imam Khomeini

Subject Areas : Epistemological and methodological researcher of historical research

ghasem valizadehbarimanloo ¹ , hamid hoseini ² , ali hosein ehteshami ³

1 - Dr student
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران(نویسنده مسئول) Hoseinihamid2@ gmail.com
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تویسرکان، دانشگاه آزاد اسلامی، تویسرکان، ایران [e-mail]

Received: 2021-05-12 Accepted : 2021-08-07 Published : 2021-08-07

Keywords: Imam Khomeini, verses, narrations, assassination,

Abstract :

Assassination is one of the most important concepts in today's world. What has made the importance of assassination even more prominent is that the great powers are using it to achieve national interests, as well as to suppress right-wing struggles and tarnish Islam. Today, these superpowers, who commit any crime to achieve their goals, accuse the holy religion of Islam and Muslims of assassination, and by distorting the facts, introduce Islam as a religion of terror and violence. In view of this, it is necessary to know the place of assassination from Imam Khomeini's point of view according to the verses and hadiths. The Qur'an and hadiths have ordered killing at the time of corruption on earth and war against God and His Messenger, but in none of the above cases, unlike assassination, is murder carried out in secret, without the permission of the Islamic ruler, and Unlike assassination, these actions restore public peace and security. Imam Khomeini's views on assassination are based on the Qur'an and hadiths. The results of the article show that in Imam Khomeini's thought, assassination (in the modern sense) is void according to the verses and hadiths that exist in this field. In his strategies, he denies any violence based on terror. Wherever Imam Khomeini has spoken about assassination, he has expressed his position with a completely negative view and with disgust and disgust

Full-Text:



بررسی تاریخی ترور با تأکید بر آراء امام خمینی (ره)

 

 

چکیده

ترور از جمله مفاهیم با اهمیت در دنیای امروز است. آنچه اهمیت ترور را بیش از پیش برجسته ساخته، این است که قدرت­های بزرگ از این امر، برای دستیابی به منافع ملی و همچنین سرکوب کردن مبارزات حق طلبانه و بد نام نمودن اسلام استفاده می کند. تاکتیک ابرقدرت­ها در براندازی فرد یا نظام، استفاده از خشونت و ترور در راستای حذف مهره­های مهم است. با توجه به اینکه امام خمینی (ره) بنیانگذار نظام و انقلابی اسلامی است، پرسش این است که دیدگاه امام خمینی (ره) به­عنوان شاخص­ترین فرد، در موضوع ترور چیست؟ این پژوهش در صدد است با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی،  دیدگاه­های امام خمینی (ره) در موضوع ترور را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و از آنجایی که انقلاب ایران به رهبری امام خمینی (ره) شالوده و مبنایی اسلامی دارد، به مقوله ترور در منابع اسلامی یعنی آیات و روایات در زمینه ترور نیز پرداخته می­شود. بررسی­ها نشان می­دهد دیدگاه امام خمینی (ره) پیرامون ترور تنزدیک به مفهوم اصطلاحی این واژه است که به معنای قتل هدفمند اشخاص و یا گروه­هایی است که برای یک نظام، کارآمدی بسیاری دارند. امام خمینی (ره) با رویکردی انتقادگرایانه به مقوله ترور نگریسته است و از دیدگاه ایشان، آموزه­های دینی و همچنین فطرت انسانی مخالف اعمال خشونت و ترور نسبت به افراد است. 

کلید واژه ها: ترور، امام خمینی، آیات و روایات.

 

مقدمه

ترور و تروریسم از مهم­ترین مباحث محافل سیاسی و حقوقی دنیا و مجامع بین‌المللی در دنیای امروز است. با شنیدن این واژه، ذهن به سوی خشونت، قتل و جنایت حرکت می کند. از سوی دیگر، غرب به ویژه آمریکا از طریق شبکه های تبلیغاتی و کمپانی‌های رسانه ای به گونه‌ای عمل نموده که مسلمانان را متهمان ردیف اول ترور معرفی کرده اند. این مساله هر ناظری را به تأمل وا می‌دارد. در عرصه داخلی ایران نیز مهم­ترین ابزار خارج ساختن نیروهای مؤمن و انقلابی از صحنه سیاست و اجتماع، متهم ساختن آنها به استفاده از روش­های خشونت آمیز و ایجاد رعب و وحشت در مخالفان است.

ترور پدیده‌ای تازه نیست، بلکه این روش از خشونت را طی قرون متمادی، ضعیفان برای ترساندن حکومت­ها و قدرتمندان حاکم یا دو قدرتمند در مقابل یکدیگر، یا قدرتمندی برای ترساندن ضعیفان به‌کار برده‌اند، و تاریخ، آکنده از اقدامهای تروریستی است. اما ترور در معنای مصطلح به صورت یک تعریف علمی مدت کوتاهی است که در محافل آکادمیک و علمی راه یافته است. این محافل تاکنون به تعریفی اجماعی که همگان آن را بپذیرند، نرسیده‌اند، اما اجماع بین‌المللی، اعم از دولت­های اسلامی و غیراسلامی، در مورد محکومیت عمل ترور وجود دارد. قرآن‌کریم و روایات هرگونه زور، ایجاد رعب، وحشت، آدم‌ربایی، تهدید و کشتن بی‌هدف انسانها را محکوم می‌نماید و اسلام با این اقدامات مخالف است و حتی با آنها مبارزه می‌کند.

در عصر حاضر گروه­هايي وجود دارند كه به نام دين اسلام، به اعمال خشونت آمیز اقدام می­کنند. همين امر دستمایه ای شده است كه دشمنان اسلام، اين دين را به عنوان ايدئولوژي جنگ، خشونت و ترور به افكار عمومي جهانيان، معرفي كنند. از اين رو تحلیل مبانی نظری آراء شخصیت های بزرگ مسلمان ميتواند راهنماي خوبي براي شناخت ديدگاه اسلام و پاسخگويي به شبهات وارده در اين زمينه باشد. از آنجايي هم كه امام خميني، به عنوان ارائه دهنده جدیدترین و عمل گراترين نسخه از اسلام در سالهاي اخير محسوب ميشوند، آگاهي از ديدگاه ايشان در مورد پديده ترور، در شناخت نظر اسلام نسبت به اين پديده بسيار حياتي و راهگشا خواهد بود. دیدگاه امام خمینی با تکیه بر آیات و روایات، بر صلح و زندگی مسالمت آمیز استوار است و توسل به زور و خشونت به هیچ وجه جایز نیست ؛ مگر در دو صورت دفاع و مجازات مجرم و در غیر از این دو صورت، توسل به زور به هر بهانه ای که باشد از نگاه ایشان محکوم است. این مقاله، با محوریت نظریات و آرای امام خمینی (ره) در مقوله ترور با نگاهی به منابع اسلامی در این زمینه سامان یافته است.  

 

بیان مسئله

اگرچه در قرن بیست و یکم کاربرد خشونت و جنگ دیگر به آسانی قرن هجدهم و نوزدهم نیست، اما نمی­توان گفت گزینه جنگ به پایان راه خود رسیده و دولت­ها در آینده از راه­های حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات سود خواهند جست. (باقری دولت آبادی، 1399: 150) یکی از مهم­ترین قالب­های جنگ سرد که در سال­های اخیر به آن توجه شایانی شده است، مقوله ترور است. ترور عبارت است از دست زدن به اقدامات خشونت آمیز، تهدید و ارعاب، ایجاد رعب و وحشت و ترس در میان مردم همراه با از بین بردن امنیت و آسایش عمومی و نیز انهدام تأسیسات و تشکیلات عمومی یا خصوصی و به خطر انداختن محیط زیست، انتشار بیماری¬های واگیردار به قصد بر هم زدن امنیت و آسایش عمومی و اخلال نظم در جامعه، همین طور، هواپیما ربائی، بمب گذاری، آدم ربائی، آدم کشی سیاسی، قیام علیه حکومت یا هدف­های از پیش تعیین شده، شکنجه، آزار و اعدام مخالفان سیاسی و عقیدتی به طور غیر قانونی.(بوسار، 1375: 25) هر چند کلمه " ارهاب" و یا "ارهابیون" بدین شکل در قرآن وارد نشده است، اما برخی مشتقّات آن به صیغه­هاى گوناگون در قرآن آمده است. ولى به مفهوم "ارهاب" یا"ارهابیون" که در حال حاضر در جهان سیاست مصطلح است نمی باشد و معنایى کاملاً متفاوت با معنای اصطلاحی کنونی دارد (حسینی، 1398: 35).

گفتنی است جامعه بین­المللى در تعریف مفهوم "تروریسم" با مشکل مواجه می باشد و حتى مذاکرات متعدد سازمان ملل براى ارائه تعریف مشترك کشورها از آن به جایى نرسیده و همین امر زمینه را براى تفسیر به رأی و سوء استفاده کشورهاى قدرت طلب و استکباری از این واژه فراهم ساخته است تا بر اساس تعریف خود از "تروریسم" اهداف استکباری خود را دنبال کنند و به جنگ با دشمنان خود به اسم "تروریسم" مبادرت ورزند. 

از آنجایی که تروریسم یکی از مهم­ترین مباحثی است که در میان سیاستمداران و اندیشمندان سیاسی از آن زیاد سخن به میان آورده می­شود، طبعا محققان مختلف از دیدگاه­های گوناگون به آن نگریسته­اندو به تبیین و توضیح این مفهوم و ابعاد گوناگون آن پرداخته­اند. چرا که متأسفانه در سال­های اخیر به ویژه در پسس حادثه 11 سپتامبر واژه ترور و تروریسم بیش از پیش در ادبیات سیاسی جهان به ویژه در جهان اسلام کاربرد یافت و اسلام به عنوان مهم­ترین منبع برای ترور و تروریسم معرفی شد و موج حملات علیه اسلام و آموزه­های آن در غرب شکل گرفت و این تهاجم گسترده غرب علیه اسلام به گونه­ای است که بر کمتر کسی پنهان مانده است. به بهانه مبارزه با تروریسم آموزه­ها و احکام متعالی اسلام مورد هجمه شدید غربی­ها قرار گرفته و مسلمانان به عنوان چهره­های تروریستی معرفی گردیده­اند که در صدد تثبیت حاکمیت به هر هزینه­ای هستند. (سلمان زاده، 1392: 3) 

وقتی پیروان سایر ادیان دست به اعمال جنایت کارانه می­زنند، هویت مذهبی آن ها مورد توجه قرار نمی­گیرد و در گزارش­ها خبری هرگز گفته نمی­شود که قتل عام آلبانی تبارهای کوزوو به دست صرب­های ارتدوکس شرقی صورت می­گیرد و یا قتل عام­های برمهایها، تقصیر بودایی­هاست و یا نسل کشی در فلسطین کار یهودیان است؛ امّا زمانی که خطایی از جانب مسلمانی صورت گیرد، تأکید بر مذهب فرد خاطی است. مسیحیان بی رحم مایه بی اعتباری مسیحیت تلقی نمی­شوند، اما اگر مسلمانی مرتکب اعمال خشونت آمیز شود، به عنوان مصداقی از تهدید اسلام، اعلام می­شود. این چنین برخورد دوگانه موجب تقویت تفکری خصمانه درباره اسلام است که چهره آن را زشت و مهیب جلوه داده است (آشوری، 1397: 38). با توجه به موارد مطرح شده، مسأله اصلی و اساسی این است که با توجه به اهمیت ترور و تروریسم در دنیای امروز، دیدگاه امام خمینی (ره) در خصوص این پدیده چیست؟

پیشینه تحقیق

آگشته (1397) در مقاله ای به بررسی تبیین و شناخت مبنای تفکر تفکیر در عقاید گروه­های تکفیری پرداختند. این تفکر از جمله مهم­ترین مفاهیم بنیادی گروه­های تکفیری است که در صدر اسلام به­وجود آمد و خوارج نمونه بارز آن بودند. گروه­های تکفیری با استفاده از این مبنای فکری، مخالفان خود اعم از مسلمانان (شیعیان و اهل سنتی که با آنها هم­عقیده نیستند) و غیرمسلمانان را تکفیر نموده و علاوه بر آن از این تفکر به عنوان دستاویزی برای رسیدن به اهداف و مقاصد سیاسی خود نیز استفاده می­کنند. هرچند در حال حاضر وهابیان از این تفکر عملاً استفاده نموده و به ترویج آن می­پردازند، اما مبنای این تفکر اعتقادات ظاهرگرایانه عالمان اهل حدیث از جمله احمدابن حنبل و شاگرد او ابن تیمیه بوده که پیروان آنها به ترویج این تفکر پرداختند و در نهایت توسط فرقه وهابیت اجرایی گردید. لذا تفکرات تکفیری که اکنون در جهان اسلام وجود دارد به نوعی نشأت گرفته از افکار و نظریات ابن تیمیه است.

رحیمی (1396) در مقاله­ای به بررسی نسبت سنجی تکفیر و خشونت در گفتمان اسلام سیاسی امام خمینی (ره) پرداختند. خشونت گروه­های تکفیری در سال­های اخیر کشورهای جهان را درگیر خود کرده است، غیرمسلمان و مسمانان اعم از شیعه و سنی از قربانیان خشونت گروه­های تکفیری بوده­اند. در مقابل واکنش شیعیان در برابر اقدامات وحشیانه این گروه­ها از حد دفاع مشروع فراتر نرفته و منجر به مقابله به مثل نشده است که به نظر می­رسد یکی از دلایل آن مبانی فکری علمای شیعه است. گمان بر این است که در گفتمان سیاسی و عملی مام تکفیر و خشونت ابزاری برای رسیدن به اهداف نیست. روش پژوهش در نوشتار توصیفی- تحلیل است که از طریق بررسی اسناد و مدارک به صورت کتابخانه ای انجام می­گیرد. نتایج نشان می­دهد که امام به عنوان یکی از علمای بزرگ تاریخ شیعه بر اساس مبنای فلسفی خود تکفیر خشونت و ترور را در زندگی سیاسی رد می­کند.

واحدی زاده (1395) در مقاله­ای در رابطه با مبانی فکری گروه­های تکفیری و رهبران آنها اشاره کرد. وی در این مقاله نتیجه­گیری کرده است که اگرچه امروزه جهان اسلام با پدیده ابن تیمیه روبه­رو است که به نام اسلام، خشونت عریان را ترویج کرده و به کفر مسلمانان فتوا می­دهند، اما پیشینة تفکر این جریان­ها به ابن­تیمیه ختم نمی­شود، بلکه ریشه در ظاهرگرایی و عقل ستیزی عالمان اهل حدیث دارد که به­گونه­ای دیدگاه­های خود را برگرفته از اصول احمد بنحنبل می­دانستند.

جعفری و خسروی (1395) مقاله ای تحت عنوان بررسی موضع، فقه و متون اسلامی درباره ترور و تروریسم انجام دادند. سؤالات مهم پیرامون دین اسلام و مسئله ترور و ترویسم مطرح می­شود و در ذهن مخاطبان جوانه می زند که آیا به راستی اسلام دین ترور است و خشونت را به پیروان خود به عنوان روش معرفی می کند؟ آیا اسلام با ترور موافق است یا خیر؟ آیا مسلمانان اجازه دارند با استناد به سیره معصومین، دست به ترور بزنند؟ ترور چه نسبتی با مجازات اسلامی دارد؟ اسلام در برابر تروریسم چه موضعی دارد؟ در صورت مخالفت اسلام با تروریسم، اقدامات تروریستی با کدام یک از عناوین جرایم اسلامی قابل تطبیق است؟ آیا در فقه جزایی اسلام مواردی وجود دارد که بر مکلفان واجب و یا جایز باشد بدون مراجعه یا با اذن دستگاه قضایی و یا فقیه جامعالشرایط از ادامه حیات انسانی دیگر جلوگیری نماید؟ در این تحقیق سعی شده است مراجعه به متون اولیه و اصیل اسلام یعنی قرآن و آن چه که در ارتباط با سنت معصومین (ع) وجود دارد، پاسخ این سؤالات را به­دست آورده شود.

حاتمی (1394) مقاله­ای تحت عنوان خوانش اسلام از ترور و تروریسم، واکاوی واژگان معادل انجام داد. یافته­ها نشان می­دهد که شریعت اسلامی نه تنها در تضاد با اعمال ترور و تروریستی یا به اصطلاح کاربرد معادل این واژگان در ادبیات عرب است؛ بلکه در جایی که اسلام حکم قتل و اعدام را جایز می­داند، عملا برای جلوگیری از اعمال ترور و مصادیق مربوط به آن است.

ابراهیمی نژاد(1393) مقاله­ای تحت عنوان قرآن و شاخصه­های اسلام اصیل در مصاف با اسلام انحرافی انجام داد. پژوهشگر به چند شاخصه دست يافت كه عدم جدايي از سياست، استخدام وسيله صالح، فراملي و منطقه اي بودن، استواري و درستي، جامعيت، تماميت، حمايت مستضعفان و ستيز با مستكبران و ... از جمله آن­هاست. 

عدالت­نژاد و همکارانش (1390) در مقاله خاستگاه و اندیشه­های سلفیان تکفیری یا الجهادیون، پیروان سلفیه از احمدابنحنبل تا محمدابن عبدالوهاب را مربوط به دوران سلفیان قدیم دانسته و معتقدند سلفیان جدید که پس از تجزیه امپراطوری عثمانی بهوجود آمدهاند، در بسیاری از مواضع خود با سلفیان قدیم مشترکند اما مهمترین وجه تمایز سلفیان جدید، کاربرد خشونت و اعتقاد راسخ به اندیشه تکفیر میباشد که این اعتقاد را نیز نشات گرفته از تفکرات رهبران گروه­های جهادی مصر مانند عبدالسلام فرج، شکری مصطفی، صالح سریه می­دانند.

موسوی بجنوردی واحمدزاده (1387) مقاله­ای تحت عنوان تعریف محاربه و ترور از دیدگاه حضرت امام خمینی انجام داد. نتایج نشان داد جرم محاربه از ديدگاه حضرت امام خميني بر وجه افساد، بنا شده است كه جز صاحب جواهر و تا اندازه­اي مرحوم فاضل هندي، كسي از فقها متعرض اين شرط نشده است. هم چنين، ترور از منظر ايشان به طور قاطعانه محكوم و عملي كاملاً غيرعقلايي است و در عين حال مكتبي انحرافي معرفي شده است.

 

1. تعریف لغوی و اصطلاحی ترور

 

ترور از زبان فرانسه گرفته شده و به معنای قتل سیاسی به وسیله اسلحه، در فارسی متداول شده است. تازیان معاصر (عرب­ها) اهراق (خونریزی) را به جای ترور به کار برده­اند و این کلمه، در فرانسه به معنای وحشت و خوف آمده است. (دهخدا، 1343: ج4، در توضیح واژه)

در فرهنگ علوم سیاسی تروربه معنای ترس و وحشت است وبه رفتار و اعمال گروه یا فردی اطلاق می­شود که از راه ایجاد ترس و وحشت و به کار بستن زور می­خواهد به اهداف سیاسی خود برسد. همچنین، کارهای خشونت آمیز و غیرقانونی حکومت­ها برای سرکوب مخالفان خود و ترساندن آنان در ردیف ترور قرار دارد. (علیزاده،1377: 274)

در جائی دیگرشیوه­های ترور اینگونه تعریف شده است؛ هواپیما ربائی، گروگانگیری، خرابکاری، بمب گذاری، آدم ربائی سیاسی وآدم کشی. (جک سی پلینور ، روی آلتون، ، 1375: 243)

آلن پیرو می­گوید: تروریسم اعمال ترور به صورت منظم وسازمان یافته است. و ترور به معنای حالت و یا احساس ترس دسته جمعی است؛ که خشونت و کشتار بی­حساب حاصل آن است. ترور نه فقط با استفاده از وسائل که می­تواند زندگی و امنیت افراد را مورد سوء قصد قرار دهد بلکه از طریق تخریب خشونت آمیز بر علیه زیر بنای متعلق به یک جمع نیز اعمال می­شود. (آلن پیرو،1380: 426)

2. ترور از منظر آیات قرآن و روایات

یکی از مهم­ترین مبانی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) اجرای موازین شارع مقدس اسلام است و لذا هر اندیشه­ای از ناحیه ایشان، برگرفته از آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) است. مقوله ترور نیز از جمله مهم­ترین این موضوعات است و اندیشه امام خمینی (ره) درباره ترور برگرفته از آموزه­های دین مبین اسلام است. 

در آیات متعدد قرآن از قتل، خود کشی و مصادیقی از ترور صحبت به میان آمده است که به تعدادی از آن­ها اشاره خواهد شد.

1-       آیه بیست و سه سوره نساء: ﴿لا تَقتُلوا اَنفُسَکُم اِنَّ اَلله کانَ بِکُم رَحیماً وَ مَن یَفعَل ذلِکَ عُدواناً وَ ظُلماً فَسوفَ نُصلیهِناراً وَ کانَ ذلِکَ عَلی اَلله یَسیراً﴾ خود را نکشید همانا خداوند نسبت به شما مهربان است و هر کس از روی دشمنی و ستمگری چنین کاری کند پس او را به زودی در آتش دوزخ آوریم و این کار برای خدا آسان است.

2-       آیه صد و نود و پنج سوره بقره: ﴿و اَنفقُوا فی سَبِیلِ اللهِ و لاتُلقُوا بِاَیدِیکُم الی التَهلُکِه و اَحسِنوا انَّ اللهَ یُحِب المُحسِنِین﴾. در راه خدا انفاق کنید و با دستان خویش خود را به هلاکت نیندازید و نیکوکاری کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

3-       آیه سی وسه سوره اسراء: ﴿لا تَقتُلوا اَلنّفسَ اَلّتی حَرَّمَ اَللهُ اِلّا بِالحَقّ﴾، هرگز نفس محترمی را که خداوند محترم داشته و قتلش را حرام کرده نکشید مگر آنکه به حق مستحق کشتن باشد.

4-       آیه چهل ونه سوره نمل: ﴿قالوا تَقاسَموا بِاللهِ لَنُبَیِتَنَّهُ وَ اَهلَهُ﴾، کفار با همدیگر هم قسم شدند تا بر حضرت صالح و خانواده اش حمله ور شوند.

5-       آیه سی و سه سوره مائده: ﴿اِنَّما جَزاءُ اَلَّذینَ یُحارِبونَ اَللهَ وَ اَلَّذینَ یَسعُونَ فِی الاَرضِ فَساداً اَن یُقَتَّلوا اَو یُصَلَّبوا اَوتُقَطِّعَ اَیدِیَهُم وَ اَرجُلَهُم مِن خِلافٍ اَو یُنفُوا مِنَ الاَرضِ﴾، منحصراً جزای کسانی که با خدا و رسولش پیکارمی نمایند و در زمین به فساد مشغولند آن است که کشته شوند یا به دار آویخته شده و یا دست و پای آنها بر خلاف یکدیگر قطع شده و یا در زمین تبعید گردند.

6-       آیه سی و دومائده: ﴿مِن اَجلِ ذلِک کَتَبنا عَلی بَنی اِسرائیلَ اَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفساً بِغَیرِ نَفسٍ اَو فَساداً فِی الاَرضِ فَکَاَنَّما قَتَلَ النّاسَ جَمیعاً﴾، به همین خاطر نوشتیم ما بر بنی اسرائیل که اگر کسی فرد بی گناهی را بکشد یا در روی زمین فساد نماید مثل آن است که همه مردم را کشته باشد.

7-       آیه صد و پنجاه و یک سوره انعام: ﴿وَ لا تَقتُلوا اَولادَکُم مِن اِملاقٍ نَحنُ نَرزُقُکُم وَ اِیّاهُم وَ لا تَقرَبوا اَلفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقتُلوُا اَلنَفسَ اَلَّتی حَرَّمَ اَللهُ اِلّا بِالحَقِّ ذلِکُم وَصّاکُم بِه لَعَلَّکُم تَعقِلون﴾، فزندانتان را از بیم فقر نکشید ما شما و آنها را روزی می دهیم و به کارهای زشت چه آشکار و چه پنهان نزدیک نشوید و جانی را که خداوند محترم دانسته و کشتن او را حرام کرده به جز به حق نکشید این است که خداوند شما را بدان سفارش نموده است شاید بیندیشید. چنانچه از مفهوم و منطوق آیات استفاده می شود در تمامی این آیات خداوند برای جان انسان­ها ارزش و کرامت والایی را قائل گردیده و فعل خودکشی قتل و ترور را مطرود و منفور دانسته و محکوم می دارد.

ب) احادیث و روایات: در احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز مواردی به چشم میخورد که از خودکشی، قتل، غدر، اغتیال، فتک صحبت به میان آمده و این اعمال مذموم شناخته شده است.

1-پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: لا ضَرَرَ وَ لا ضِرارَاً فِی اِلاِسلام، بیانگر آنست که هر گونه آسیب و ضرری به بدن خود و به افراد دیگر حرام است.(کلینی،1365: 29)

2-پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: اِنَّ الاِیمانَ قَیدَ الفَتکَ، یعنی ایمان مانع ترور است.(همان،293)

3-حضرت علی (ع) می فرمایند: "وَاللهِ، ما مُعاویهُ بِاَدهی مِنّی وَ لکِنَّهُ یَغدِرُ وَ یَفجِرُ وَ لَولا کَراهیهُ الغَدرِ لَکُنتُ مِن اَدهَی اَلنّاسِ وَ لکِن کُلُّ غَدَرَهٍ فَجَرَهٌ وَ کُلُّ فَجَرَهٍ کَفَرهٌ، به خدا قسم معاویه از من سیاستمدار تر نیست بلکه معاویه حیله گر و جنایتکار است اگر نیرنگ ناسپاس نبود من از همه زیرک تر بودم اما هر نیرنگی گناه و هر گناهی کفر است.(نهج البلاغه ، 1379،ص126)

4- حضرت علی (ع) می فرمایند: لَیأ مَنَ بِذلِکَ اِغتیالِ الرِّجالِ لَهُ عِندَکَ، حضرت به مالک اشتر می فرمایند آن چنان با مردم عمل کن تا مردم نتوانند حاکم را فریب و حیله داده و به او حمله نمایند. آن چنان که از روایات نیز مشاهده می گردد هر گونه قتل و کشتن خود یا دیگران که به روش مکر و حیله باشد از نظر بزرگان دین مبین اسلام حرام و مورد ترک و طرد آن­ها می باشد.

 

به طور کلی ترور و ارهاب در اندیشه ی سیاسی اسلام به پنج دلیل مطرود و عملی به شدت ضد اخلاقی به شمار می رود.

اول، به سبب عهد و پیمان مکتوب یا نامکتوبی که فرد بر اساس آن، زندگی در اجتماع را پذیرفته و آن جامعه برای او حق زندگی قائل شده است. افراد - مسلمان و کافر - با تکیه و اعتماد بر آن عهد و پیمان، در جامعه احساس امنیت می کنند و به دلیل امنیت تضمین شده خود، به زندگی در آن جامعه رضایت داده اند.

دوم، ترور نوعی حیله و نیرنگ است و دین مقدس اسلام از اساس حیله و نیرنگ را رد می کند و آن را به خصوص در عرصه های سیاسی اجتماعی امری مذموم و ناپسند می شمارد.

سوم، ترور ذاتا عملی خشونت آمیز است و در اندیشه ی سیاسی اسلام، خشونت از اساس طرد و رد شده است.

چهارم، ضرورت وجود یک نظم سیاسی و اجتماعی است. به اعتقاد حضرت علی (عليه السلام) ضرورت باید جامعه دارای یک حاکم و نظام سیاسی - نیکو کار یا ظالم - باشد تا شیرازی امور قوام گیرد و امنیت در جامعه حاکم شود و در سایه ی این امنیت و نظام اجتماعی منسجم، مؤمن کار خویش کند و کافر بهره ی خود برد. نکته ی مهم در اندیشه ی امام اینکه امنیت فراملی و فرامذهبی است و یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای بشر به شمار می رود.

پنجم، مخالفت شدید اسلام با اصل پدیده ی ترور است. ترور از آنجا که یک پدیده ضداخلاقی و ضدانسانی است هیچ گاه در مقابله با دشمنان مورد تأیید یا مورد استفاده ی اولیه ی دین قرار نگرفت. اما باید توجه خود را در بحث تروریسم به ایاتی معطوف داشت که برای جان و مال و نیز آبروی انسانها حرمت قایل است. این امر حکایت از آن دارد که نمی توان با حرکات تروریستی، جان، مال و آبروی انسانها را به خطر انداخت، مگر آنکه در مورد خاصی اسلام اجازه ریختن خون کسی را داده باشد.

3. ترور از دیدگاه امام خمینی (ره)

پس از بررسی مبانی قرآنی ترور که شالوده دیدگاه امام خمینی (ره) را تشکیل می­دهد، به دیدگاه امام خمینی (ره) در این زمینه که برخاسته از آیات قرآن و روایات است، پرداخته می­شود. براي ارائه تعریفي از ترور از منظر امام، بایســتي تمام موارد کاربرد این واژه توسط ایشان را بررسي کنیم. حتي یک بررسي اجمالي و مطالعه مختصر این موارد، نشان مي­دهد که تعریف امام از ترور، بسیار نزدیک به تعریف علمي و کلاسیک و متعارف از پدیده ترور است. لازم به ذکر است که ایشان، هیچگاه به تعریف ترور و تروریسم نپرداخته­اند، بلکه با بررسي بیانات ایشان و از محتواي کلام ایشان، مي­توان تعریفي از ترور از دید ایشان ارائه داد طبق تعریفی که ارائه شد، ترور که از نظر لغوی، به معناي ایجاد هراس و وحشت است، اصطلاحا به رفتار فرد، گروه، حزب و یا دولت اطلاق مي­شود که از طریق خشونت، قتل، خونریزي، ایجاد ترس و وحشت مي­خواهد به هدف­هاي سیاسي خود برسد. براساس این تعریف عام، عناصر اصلي ترور و یک رفتار تروریستي عبارتند از: خشونت، قتل، خونریزي و ایجاد ترس و وحشت به منظور رسیدن به یک هدف به­طور عمده سیاسي. با بررسي بیانات امام، به­خوبي مي­توان دید که ایشان، به ابعاد مسئله اشراف کامل دارند و تمام عناصر این تعریف علمي از ترور، در سخنانشان نیز مشاهده مي­شود. در بیانات امام درباره ترور، به طور غیرمستقیم به عناصر ترور و رفتار تروریستي و به نوعي به تعریف علمي و متعارف از ترور، اشاره شده است. اولین عنصري که براي پدیده ترور و یک رفتار تروریستي برشمردیم، عبارت بود از خشونت، قتل و خونریزي. در بیانات امام نیز به­وضوح به این عنصر، یعني خشونت، قتل و خونریزي به عنوان یکي از مؤلفه­هاي پدیده ترور اشاره شده است و به وسیله اعمال فاسد و سرسپرده و یا جاهل بي ارادۀ ... قدرت­هاي شیطاني مستقیما از هیچ وسیله­اي گرچه مفتضح و واضح الفساد دریغ نکردند، از ترور کور اشخاص بی­گناه کوچه و بازار تا انفجارهاي منجر به قتل خردسالان وکهن سالان (امام خمینی، 1380: 138). ایشان در 14 اردیبهشت ماه 1358، در سخنراني مراسم بزرگداشت شهادت استاد مطهري، چنین فرمودند :" لیل عجز شماست که در سیاهي شب، متفکران ما را مي کشید" (خمینی، 1380: 183).

همچنین در سخنراني در جمع زندانیان سیاسي زمان رژیم پهلوي در تاریخ 11 آبان 58 بیان داشتند: بفهمانید به اینهایي که این طور کارهاي ناجوانمردانه ميکنند... بلکه این نحو کشتن که به طور ناگهاني و دزدکي ميکشـند، این دلیل بر شکست آنهاست (خمینی، 1380: 441).

به­خوبي مشخص است که در دیدگاه ایشان نیز، مؤلفه اولیه و اصلي ترور، خشونت، قتل و خونریزي است؛ به­ویژه اینکه، بر ناگهاني و مخفیانه بودن این نوع اقدامات نیز تأکید کرده­اند. مؤلفه بعدي یک عمل تروریستي، تلاش براي ایجاد رعب و وحشت در بین مردم و جامعه است. ایجاد رعب و هراس در جامعه و نیز بین دولتمردان و حکام، وسیله­اي براي تسهیل و نیل به اهداف مرتکبین اعمال تروریستي است. امام نیز در بیانات خود، به این عنصر یعني مؤلفه ایجاد ترس، وحشت و ارعاب از طریق دست زدن به قتل، خشونت و خونریزي اشاره داشته­اند: ترویست­ها نمي­توانند شـخصیت انساني مردان اسلام را ترور کنند. آنان بدانند که به خواست خداي توانا ملت ما با رفتن اشخاص بزرگ در مبارزه علیه فساد و استبداد و استعمار مصمم­تر مي­شود... اینان که شکست و مرگ خود را لمس نموده و با این رفتار غیر انساني مي­خواهند انتقام بگیرند یا به خیال خام خود مجاهدین در اسلام را بترسانند، بدگمان کرده­اند (خمینی، 1379: 350).

همچنین ایشان در جایي دیگري فرمودند: نترسند از اینکه این اقشـار ضعیف به جنبش درآمدند و به خیال خود براي ارعاب ملت ترور مي کنند. ملت ما هرگز از این معاني نمي­ترسد و نهضت ما هرگز ترور نمي­شود. ترور اشخاص، ترور نهضت نیست... هرگز ما نمي­ترسیم از این ترورها، هرگز به عقب برنمي­گردیم؛ و هرگز اجازه نمي­دهیم شرق و غرب دخالت کند در مملکت ما...(خمینی، 1379: 354).

همچنین در تاریخ 29 آذر 58، در جمع فرماندهان و پرسنل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، چنین فرمودند: کارهاي غیر عقلایي که ميکنند، مي­بینید که به نفع ما تمام مي­شود... ترور مي­کنند به خیال اینکه ما را بترسانند، ملت ما را بترسانند، مي­بینند که شجاعتشان افزون مي­شود (خمینی، 1379: 356).

با بررسي این بیانات مشخص مي­شود که در تعریف ایشان از ترور، علاوه بر عنصر قتل، خونریزي و خشونت، مسئله ایجاد رعب، وحشت و هراس نیز وجود دارد و ایشان به­خوبي شاهد بودند که تروریست­ها در پي ایجاد رعب، وحشت و هراس هستند. پس تا اینجا تعریف امام، به تعریف مصطلح در علوم سیاسي، بسیار نزدیک ميشود. گفته شد که ترور به رفتارهایي اطلاق ميشود که از طریق قتل، خونریزي، خشونت و ایجاد رعب و وحشت، به دنبال رسیدن به اهداف سیاسي است. پس عنصر مکمل و متمم تعریف پدیده ترور، داشتن هدف به­ویژه هدفي سیاسي است؛ یعني همواره، عمل تروریستي در پي رسیدن به هدفي صورت ميگیرد و قتل، خشونت، خونریزي و ایجاد رعب، وحشت و هراس، وسیله­اي براي رسیدن به هدفي، بالاخص سیاسي است. امام نیز در بیانات خود، به هدفدار بودن اقدامات تروریستي اشاره کرده­اند و معتقدند که تروریست­ها با توسل به اقدامات تروریستي، به­دنبال رسیدن به هدف سیاسي هستند. ایشان در سخنراني 19 اردیبهشت ماه 1358 در مدرسه فیضیه قم، در این باره چنین گفتند: این نوکرهاي چپ و راست - این انگلها، ایــن چپاولگران و معاونین چپاولگران - بدانند این حرکات مذبوحانه را نميتوانند ادامه دهند. با ترور شخص میدان براي آنها باز نخواهد شد... ترور براي شما فایده ندارد (خمینی، 1379: 357).

ایشان در جایي دیگر نیز به مساله هدف سیاسي براي ترور چنین اشاره نمودند: امریکا بدگمان کرده اســت که با کشتن و ترور ميتواند کاري انجام بدهد. کمونیستهاي ســاختگي... مکتبهاي انحرافي...ریشههاي گندیده رژیم سابق بد خیال کردهاند که ميتوانند با ترور جلو احساسات ملت ما را بگیرند... اگر ما ترور بشویم ملت ما هست... نهضت ما زنده است (خمینی، 1379: 358).

ز نظر ایشان، ترور، اقدامی غیر انسانی و در عین حال بسیار ناجوانمردانه است.

«تروریستها نمی توانند شخصیت انسانی مردان اسلام را ترور کنند... اینان که شکست و مرگ خود را لمس نموده و با این رفتار غیر انسانی می‏ خواهند انتقام بگیرند. (خمینی، 1379: 7/179)

دست زدن به اقدامات تروریستی، نشانه بی عقلی و حماقت مرتکبین آنهاست. 

«حالا شخصیتها را ترور می‏ کنند. خیال می‏ کنند، در عین حالی که دیدند که یک شخصیتی را که ترور می‏ کنند سرتاسر ایران تظاهر می‏ کنند و قویتر می‏ شوند، مع ذلک از بی عقلی شان باز این کار را انجام می دهند.»  (همان: ج‏ 11: 350)

 از نظر امام، دلیل اینکه بعضی ها به اقدامات تروریستی دست می زنند، این است که آنان منطق ندارند.

«دلیل عجز شماست که در سیاهی شب، متفکران ما را می ‏کشید. برای اینکه منطق ندارید. اگر منطق داشتید که صحبت می‏ کردید؛ مباحثه می ‏کردید. لکن منطق ندارید، منطق شما ترور است‏... » (همان: ج ‏7 : 183)

 شکست خوردگان و افرادی که در برابر منطق، احساس ضعف و شکست می کنند، به علت نداشتن پایگاه مردمی، به اقدامات تروریستی دست می زنند.

«اینان که شکست و مرگ خود را لمس نموده و با این رفتار غیر انسانی می‏ خواهند انتقام بگیرند یا به خیال خام خود مجاهدین در اسلام را بترسانند، بد گمان کرده‏ اند.» (همان، ج ‏7 : 179)

امام (س) می فرمایند:

« گمان نکنید که اینها از روی قدرت یک همچو کارهایی را انجام می‏ دهند، یک بمب در یک جا منفجر کردن، یک بچه دوازده ساله هم می ‏تواند او را بگیرد یک جایی بگذارد و خود او منفجر بشود. این قدرتی نیست، این کمال ضعف است‏.» (همان، ج‏ 15: 139)

از منظر ایشان، نه تنها افراد، بلکه دولتهایی هم که احساس ضعف می کنند، به ترور پناه می برند.

«امروز استکبار شرق و غرب چون از رویارویی مستقیم با جهان اسلام عاجز مانده است، راه ترور و از میان بردن شخصیتهای دینی و سیاسی را از یک طرف و نفوذ و گسترش فرهنگ اسلام امریکایی را از طرف دیگر به آزمایش گذاشته‏ اند.» (همان، ج ‏21: 120)

از سوی دیگر، ایشان تروریست ها را افرادی می دانند که از درک مسیر صحیح عاجز گشته اند. بنابراین به مکتب انحرافی است ترور متوسل شده اند.

«امریکا بد گمان کرده است که با کشتن و با ترور می‏ تواند کاری انجام بدهد. کمونیستهای ساختگی ‏... مکتبهای انحرافی، ریشه‏ های گندیده رژیم سابق بد خیال کرده‏ اند که می‏ توانند با ترور جلو احساسات ملت ما را بگیرند.» (صحیفه امام، ج‏ 7 : 191)

بنابراین، نه تنها ترور مساوی با غارت، فساد و چپاولگری است، بلکه قدرتهای شیطانی و یا افراد فاسد سرسپرده و یا جاهلان بی اراده، از این شیوه ها برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند.

ترور نشان دهنده این است که فرد از ندای فطرت و عقل خود دور شده و رو به سوی فساد و مکاتب انحرافی آورده است؛ و اراده خود را ازدست داده و به وادی جهالت افتاده است. از این رو دین اسلام ترور را باطل می داند و ترور در نقطه مقابل منطق اسلام قرار دارد.

«اگر منطق داشتید که صحبت می‏ کردید؛ مباحثه می ‏کردید. لکن منطق ندارید، منطق شما ترور است! منطق اسلام ترور را باطل می ‏داند. اسلام منطق دارد؛ لکن با ترور شخصیتهای بزرگ ما، شخصهای بزرگ ما، اسلام ما تأیید می ‏شود.» (همان، ج 7 : 183)

امروزه، دیدگاه های رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز تایید کننده نظریات امام خمینی است. ایشان در این باره می فرمایند: فشارهائی که در طول این سی و سه سال بر ایران اسلامی، بر جمهوری اسلامی وارد شد، شاید بشود گفت علت اصلی همین بود که نگذارند یک الگو در مقابل چشم مردم مسلمان منطقه به وجود بیاید؛ چون بدون الگو، حرکتها دشوار است؛ با وجود الگو، حرکتها آسان است. وقتی یک ملتی الگو شد، یک حرکتی الگو شد، تشویق می کند، استعدادها را به حرکت درمی‌ آورد. می خواستند این نشود. تحریم می کنند، برای اینکه به خیال خودشان کشور را از لحاظ اقتصادی ضعیف کنند، تا دیگران نگاه کنند، بگویند اسلام ملت را از لحاظ اقتصادی به عقب می راند. دانشمند را ترور می کنند تا حرکت علمی را متوقف کنند، تا ملت ایران نتواند حرکت عظیم و پیشرفته‌ علمیِ خودش را که به برکت اسلام و انقلاب است، روی دست بگیرد و به دنیا نشان بدهد، به امت اسلامی نشان بدهد. تهمت می زنند به اختناق، به ضدیت با حقوق بشر و از این قبیل چیزها متهم می کنند، برای اینکه افکار عمومی دنیا را برگردانند؛ لیکن با وجود همه‌ این تلاش­ها، این تبلیغات، این خباثت­ها، انقلاب درخشید و دارد می­درخشد ( گزیده بیانات رهبر انقلاب پیرامون ترور دانشمندان ایرانی)

از این بیانات به­خوبي مي­توان فهمید که از نظر امام، قتل، خونریزي، ایجاد رعب و هراس، زماني عنوان ترور به خود مي­گیرد که با یک هدف سیاسي صورت پذیرد. ایشان در این کلام سیاسي به پدیده ترور اشاره کرده­اند و این امر مي­تواند به­خوبي، مرز بین یک قتل ماهیت اساسا عادي و یک اقدام تروریستي را مشخص سازد. با بررسي بیانات و سخنان امام درباره ترور، به این نتیجه مي­رسیم که تعریف ایشان از ترور، بسیار نزدیک و شاید کاملا منطبق با تعریف علمي و مصطلح در علوم سیاسي باشد؛ گرچه به طور واضح و صریح و مستقیم، ترور را تعریف نکرده­اند؛ ولي به راحتي مي­توان از بیانات ایشان فهمید که تعریفشان، منطبق با تعریف متعارف از ترور است و این امر، نهایت عملگرایي سیاسي و وسعت نظر و بینش امام را نشان مي­دهد؛ بنابراین مي­توان گفت که از دیدگاه امام نیز ترور به رفتار فرد، گروه، حزب یا دولتي اطلاق مي­شود که از طریق خشونت، قتل و خونریزي ناگهاني و مخفیانه و ایجاد رعب وترس و وحشت، مي­خواهد به اهداف سیاسي خود برسد.

4. رویکرد امام خمینی نسبت به ترور

دیدیم که تعریف مد نظر امام از ترور، بســیار نزدیک و شاید از جهاتي عینا مشابه با تعریف علمي و مصطلح از ترور در علوم سیاسي می­باشد. پس از یافتن معناي واژه ترور در اندیشه امام، در این قسمت، به دنبال این هستیم که با رویکردی مقایسه­ای، ضمن تبیین دیدگاه­های مختلف فقهی در خصوص ترور و تروریسم، بیانات و سخنان ایشان را درباره این پدیده بررسي کنیم.

از دیدگاه شیخ اشراق، جهاد با شهروندان سرکش (بغات) تنها به جنبش مسلحانه مسلمانان بر ضد پیشوای دادگر محدود نمی شود، بلکه برخی فقیهان، این گونه از جهاد را که جهاد داخلی هم نامیده می شود، به شکنندگان قانون نیز تسری می دهند که از جمله آنها کسانی هستند که زکات نمی دهند و یا حرامی را حلال کنند یا حلال بیانگارند» (اشراق، ۱۳6۰: ۲۶۸). از این رو، گستره این جهاد بسیار پوشیده است.

فقیهان سنی و شیعه درباره جنگ پیش دستانه بر ضد کافران، حتی اگر در جایگاه صلح و سازش باشند، هم باورند و ریشه آن به اندیشه شافعی بر می گردد. شافعی (۲۰4-۱۵۰ ق)، افزون بر اینکه به نسخ شدن آیه هایی که جهاد با کافران را دفاعی می دانند، باور دارد؛ بر این دیدگاه است که «همان طور که نماز و روزه بر مسلمانان واجب شده، جنگیدن با کفار نیز به طور ابتدایی واجب شده است. اگر چه آنان آغاز کننده جنگ نباشند» (صالحی نجف آبادی، ۱۳۸۲: 4۰). این دیدگاه در نزد همه فقیهان سنی و شیعه پذیرفته شده، مگر اینکه فقیهان شیعه جنگ پیش دستانه را تنها در زمان بودن پیشوای معصوم روا می دارند و آن را تنها بر گردن مردان می دانند. در عین حال، آنچه اندیشه جنگ پیش دستانه را خطرناک تر نشان می دهد و می تواند مبنای تروریسم قرار گیرد، جنگ نا آگاهانه است. فقیهان با گرایش به روایت عبد الله بن عمر که آگاهی از رویداد یورش غافل گیرانه پیامبر اسلام (ص) به بنی المصطلق داده بود، شرط جنگ پیشدستانه را دعوت به اسلام می دانند نه آگاهانیدن کافران برای آمادگی در جنگ. شیخ طوسی در پیروی از فقیهان عامه می گوید:

«رهبر مسلمانان حق دارد به کفار در حالی که بی خبرند حمله نظامی کند و آنان را بکشد به دلیل اینکه رسول خدا با بنی المصطلق چنین کرد. زمامدار مسلمانان حق دارد سپاهش را برای جنگیدن به سوی کفار اعزام کند بدون اینکه آنها را به اسلام دعوت کند؛ زیرا همین قدر که از اسلام باخبر باشند، کافی است و فرمانروای مسلمانان می تواند آنان را غافلگیرانه بکشد و اسیر کند، چنانکه پیامبر (ص) به بنی المصطلق غافلگیرانه حمله نظامی کرد و آنان را به قتل رسانید» (صالحی نجف آبادی، 1382: 70) از دیدگاه شیعه، همه گونه های جهاد، واجب است و از این حیث، میان دیدگاه شیعیان و سنیان، جدایی نمی­توان انداخت، ولی برجستگی دیدگاه شیعه، جایز نبودن جنگ آغازگرانه در زمان فرمانروایی غیر معصوم است. با این دیدگاه، همه راه­های خشونت خودسرانه و آغازین به روی شیعیان بسته شده و این گروه، به هیچ روی، دستور یورش به دشمنان، چه در سرزمین خود و چه در سرزمین دیگری ندارند، مگر اینکه، يورش از سوی دشمنان یا بددینان آغازیده باشد. شیعیان، اگر در سرزمین کفر باشند، برای دعوت به اسلام از هرگونه خشونتی بازداشته شده اند و حتی بر آنها واجب است اگر در بیان دستورهای اسلام ناتوان شدند، از سرزمین کفر بکو چند» (نجفی، بی تا: ۳4). با این حال، برخی فقیهان نیز هرچند به آشكارگی نخواسته اند جهاد آغازگرانه را در فقه شیعی بپذیرند، ولی گرایش به آن را نشان داده اند. از جمله:

در کلمات فقهای شیعه، لفظ "امام معصوم" به کار برده نشده، بلکه " امام عادل" است که در مقابل آن "امام جائر" می­باشد. امام نیز در لغت و فرهنگ اسلامی منحصر به دوازده معصوم نیست، بلکه عام است و به هر پیشوایی که مورد پیروی قرار گیرد، اطلاق می شود... از سوی دیگر، بر اساس آیات شریفه قرآن، جهاد (ابتدایی را برای رفع فتنه و اینکه آیین همه برای خدا گردد تشریع شده، در این صورت آیا ممکن است ما بدين معني ملتزم شویم که در عصر غیبت اگرچه هزاران سال طول بکشد، خداوند رفع فتنه و گسترش دین اسلام را نخواسته است؟» (منتظری، ۱۳۷۹: ۲۲۵ ).

سید قطب نیز تلاش دارد میان جهاد و آزادی انسان پیوندی ناگسستنی برقرار کند و از این رو، جهاد را برای آزادی انسان می­داند تا با آن، انسان از بندگی بندگان برهد. او با ریشخند کردن آنان که جهاد در اسلام را دفاعی می دانند، می گوید: « اگر ناچار باشیم حرکت جهادی را حرکت دفاعی بنامیم، باید مفهوم کلمه دفاع را تغییر بدهیم و آن را به دفاع از انسان در برابر همه آن عواملی بدانیم که آزادی او را در بند می کشند و آزادی او را به تعویق می اندازند» (قطب، ۱۳۷۸ :۸۱). وی با این پیشانگاره که « آنها که بر گردن بندگان خدا سوار شده اند و سلطنت خداوند را در زمین غصب کرده اند، صرفا با تبلیغ کردن و روشنگری حاضر نخواهند شد سلطنت خود را واگذار نمایند» (قطب، ۱۳۷۸ 76). بر این باور است که:

« این نهایت سادگی است که کسی تصور بکند دعوتی، آزاد کردن انسان یعنی نوع انسان را در زمین اعلان کرده باشد و با این حال، بخواهد از طریق زبان و روشنگری با چنین موانعی مبارزه نماید. این دعوت هنگامی با زبان و روشنگری به مبارزه می پردازد که مانعی بین آن و افراد بشر وجود نداشته باشد و این دعوت بتواند با آزادی آنان را مخاطب خود قرار دهد و آنها نیز از تأثیر تمامی این عوامل آسوده باشند و در این موقع است که دیگر اجباری در پذیرفتن دین وجود ندارد. اما مادام که این گونه موانع و عوامل تأثیرگذار مادی موجود باشند، لازم است ابتدا آنها را با قدرت از میان برداشت تا دعوت اسلام بتواند قلب و عقل انسان ها را آسوده از این زنجیرهای گران، مخاطب خود قرار دهد » (قطب، ۱۳۷۸ 83).

سید قطب حتی به ملت­های اسلامی نیز پشتگرم نیست و با آنکه برای کسانی که در دار الكفر زندگی می کنند تا زمانی که میان ایشان و دارالاسلام پیمانی نباشد، جانشان را گرامی نمی شناسد، در مورد دارالاسلام نیز بسیار سختگیر است. در دید وی «ملاک دار الكفر با دار الحرب، غیر مسلمان بودن اهالی آن و یا در حال جنگ بودن با نظام اسلامی نیست بلکه عدم اجرای شریعت اسلام در آن است، حتی اگر تمام اهالی آن مسلمان باشند و ملاک دار الاسلام بودن یک جامعه نیز استقرار حاکمیت الله و اجرای شریعت اسلام در آن است، حتی اگر تمام اهالی آن غیر مسلمان باشند» (آرمین، ۱۳۸۵: ۲۵۶).

در فقه امامیه، یکی از شرط­های بزه قتل، معصوم بودن خون کشته شده است و اگر کسی دیگری را که خونش از دید شرع هدر بوده، بکشد (چه عمد و چه به طور غیر عمد)، پاسخ دهی کیفری ندارد و درباره پرداخت دیه نیز چندگانگی نظر وجود دارد. از دید فقه، گونه های کسانی که خونشان هدر می گردد، گوناگون است. در برخی موردها، شخص نسبت به کس یا کسان ویژه­ای، مهدورالدم است؛ مانند یورش گر (متجاوز) در برابر کسی که از خود دفاع می­کند، زن زناکار و بیگانه که در فراش اوست، در برابر شوهر زن و قاتل در برابر اولیای دم مقتول. در برخی جاها نیز کس به دلیل کاری که کرده، خونش در برابر همه مسلمانان هدر می­گردد که دشنام به پیامبر اسلام، برجسته ترین نمونه آن است، ولی در اندازه و علت­های این گونه از رواداشت (اباحه) خون، دیدگاههای فقیهان چندگانه است. محقق حلی ( ۶۷6-6۰۲ ق)، نویسنده کتاب شرایع الاسلام، بر این باور است که « اگر مسلمانی، مرتد را بکشد، قصاص ندارد و درست تر آن است که سزاوار دیه نیز نیست» (محقق حلی، ۱۳۷۹: ۹۸۸). با این حال، مرتد را انسان بی ارزش ندانسته و خونش را در برابر نامسلمان، معصوم می­داند. پس، اگر کافر ذمی، مرتد را بکشد، قصاص می گردد. محقق، ریختن خون در غیر از ارتداد و دشنام پیامبر را روا ندانسته و می­گوید: «کسی را که زنای سزاوار قتل یا لواط انجام داده، نمی توان کشت مگر از سوی امام و کشتن چنین فردی از سوی دیگری سزاواز قصاص است» (محقق حلی، ۱۳۷۹: ۹۸۸).

از سوی دیگر، امام خمیني، به­صراحت، ترور و اقدامات تروریستي را رفتاري غیر انساني معرفي مي­کنند. از نظر ایشان، ترور، اقدامي غیر انساني و در عین حال بسیار ناجوانمردانه است: تروریست­ها نمي­توانند شخصیت انساني مردان اسلام را ترور کنند... اینان که شکست و مرگ خود را لمس نموده و با این رفتار غیر انساني مي­خواهند انتقام بگیرند... بد گمان کرده­اند (خمینی، 1379: 361).

بفهمانید به اینهایي که اینطور کارهاي ناجوانمردانه مي­کنند... بلکه این نحو کشــتن که به طور ناگهاني و دزدکي مي­کشند (خمینی، 1379: 441) از طرف دیگر، ایشان معتقدند که ترور، اقدامي احمقانه و ناشي از حماقت و نهایت بي­عقلي عاقل، است و بنابراین، مي­توان نتیجه گرفت که از نظر ایشـان، افراد واقعا ترور و اقدامات تروریستي هیچ وقت دست نمي­زنند: حالا شخصیت­ها را ترور مي­کنند، خیال مي­کنند و در عین حالي که دیدند که یک شخصیتي را که ترور مي­کنند سرتاسر ایران تظاهر مي­کنند و قوی­تر مي­شوند، مع ذلک از بي­عقلیشان باز این کار را انجام مي­دهند (امام خمینی، 1379: 351). ایشان همچنین در سخنراني خود در تاریخ 29 آذر 58 درمورد غیر عقلاني بودن ترور چنین فرمودند:... اینها وکارهاي غیر عقلایي که مي­کنند، مي­بینید که به نفع ما تمام مي­شود...ترور مي­کنند به خیال اینکه ما را بترسانند، ملت ما را بترسانند، مي­بینید که شجاعتشان افزون مي­شود (خمینی، 1379: 356).

از آنجایي که از نظر امام، ترور عملي غیرانساني، غیرعقلاني و احمقانه است، پس ناشي از نداشتن منطق نیز هست و دلیل اینکه بعضي­ها به اقدامات تروریستي دست مي­زنند، این است که آنان منطق ندارند: دلیل عجز شماست که در سیاهي شب، متفکران ما را مي­کشید، براي اینکه منطق ندارید. اگر منطق داشـتید که صحبت مي­کردید؛ مباحثه مي­کردید. لکن منطق ندارید، منطق شما ترور است...( خمینی، 1379: 183) از طرف دیگر و علاوه بر موارد فوق، امام معتقد بودند که دست زدن به ترور ناشي از ضعف، شکست و زبوني است و فقط شکست خوردگان، زبونان و افرادي که در برابر منطق، احساس ضعف و شکست مي­کنند و در نتیجه به علت نداشتن پایگاه مردمي، شکست خورده­اند، به اقدامات تروریستي دست مي­زنند. از این رو، ایشان ترور را کاري مذبوحانه مي­دانند: اینان که شکست و مرگ خود را لمس نموده و با این رفتار غیر انساني مي­خواهند انتقام بگیرند یا به خیال خام خود مجاهدین در اسلام را بترسانند، بدگمان کرده­اند (همان).

ایشان در سخنراني روز 24 تیرماه 58 در جمع اساتید دانشگاه اصفهان و انجمن اسلامي کارکنان وزارت کشور، به­صراحت اعلام کردند کساني که خود را ضعیف و از بین رفته مي­بینند، به اقدامات تروریستي متوسل مي­شوند: دلیل مأیوس شدن، این دست زدن به این ترورها و به این کارهاي خرابکاری است... اینها دلیل بر ضعف است. کسي که خودش را دیگر ضعیف می­داند و از بین رفته مي­داند، به این امور تخریبي دست مي­زند (امام خمینی، 1379 :95) همچنین امام در سخنراني خود به مناسبت ترور و شهادت محمد علي رجایي و محمد جواد باهنر، در جمع اقشار مختلف مردم در تاریخ 9 شهریور 1360، دست زدن به اقدامات تروریستي را نهایت ضعف و زبوني ترورگران مي­دانند. پس از نظر ایشان، افرادي که قدرتمند باشند؛ یعني به قدرت منطق یا قدرت حمایتي مردمي مجهز باشند، به این اعمال زبونانه دست نمي­زنند، بلکه فقط آنهایي که در نهایت ضعف باشند، از شیوههاي تروریستي استفاده ميکنند: و گمان نکنید که اینها از روي قدرت یک همچو کارهایی را انجام مي­دهند، یک بمب در یک جا منفجر کردن، یک بچه دوازده ساله هم مي­تواند او را بگیرد، یک جایي بگذارد و خود او هم منفجر بشود. این قدرتي نیست، این کمال ضعف است (خمینی، 1379: 139). از نظر ایشان، نه تنها افراد، بلکه حتي دولت­هایي هم که احسـاس ضعف مي­کنند، به ترور پناه مي­برند: امروز استکبار شرق و غرب چون از رویارویي مستقیم با جهان اسلام عاجز مانده است، راه ترور و از میان بردن شـخصیت­هاي دیني و سیاسي را... به آزمایش گذاشته­اند (امام خمینی، 1379: 120)، خمینی از سوي دیگر، ایشان تروریست­ها را افرادي مي­دانند که از درک مسیر صحیح عاجز گشته­اند. از نظر ایشان، ترور مکتبي انحرافي است و توسل به اقدامات تروریستي و ترورگري را از جمله ویژگي­هاي منحرفین و گمراهان مي­دانند: امریکا بد گمان کرده است که با کشتن و ترور مي­تواند کاري انجام بدهد. کمونیست­هاي ساختگي... مکتب­هاي انحرافي... ریشه­هاي گندیده رژیم سابق بد خیال کردهاند که مي­توانند با ترور جلو احساسات ملت ما را بگیرند. (خمینی، 1379: 191).

این چه انگیزه­اي دارد که اینها به این جنایت دسـت مي­زنند؟ اینها همه براي این است که خداي تبارک و تعالي اینها را کر و کور کرده است. اینها را از آن ادراک راه صحیح محروم کرده است. یعني خودشان اسـباب محرومیت را فراهم کردند (امام خمینی، 1379: 334). علاوه بر موارد ذکر شده، از نظر امام، ترور اقدامي چپاولگرانه و همردیف غارت است و در عین حال مساوي با فساد و مفسده بوده و وسیله و شیوه­اي مفتضح است: هر جا توانستند عملا هم خرابکاري کردند، مثل کردستان، خوزستان، اینجاها عملا هم مشغول به فساد و مفسده شدند...عدهاي از سربازها به شهادت رساندند...مرحوم آقاي قاضي طباطبایي ... آنها این طور اشخاص را یکي یکي ترور مي­کنند و منظور این است که مأیوس کنند شما را (خمینی، 1379: 452) بنابراین می­بینیم که از نظر ایشان، نه تنها ترور مساوي با غارت، فساد و چپاولگري است، بلکه یا قدرت­هاي شیطاني و یا افراد فاسد سرسپرده و یا جاهلان بي­اراده، از این شیوه­ها براي رسیدن به اهداف خود استفاده مي­کنند.

با بررسي بیانات امام به این نتیجه مي­رسیم که از دیدگاه ایشان، ترور عملي غیرانساني است و انســان کرامت و ارزش خاصي دارد و از این رو تنها افرادي که به حضیض ذلت افتاده­اند به اقدامات غیرانساني دست مي­زنند. از طرف دیگر ایشان، ترور را غیرعقلاني و احمقانه مي­دانند، پس ترور نشان دهنده این است که فرد از نداي فطرت و عقل خود دور شده و رو به سوي فساد و مکاتب انحرافي آورده و اراده خود را از دست داده و به وادي جهالت افتاده است. از این رو، نداشتن منطق، احساس ضعف، زبوني و شکست خوردگي است که موجب می­گردد فرد به اعمال و اقدامات تروریستي دست بزند. امام، ترور را مساوي با فساد و مفسده، چپاول و غارت مي­دانند و معتقدند افرادي که از ادراک مسیر صحیح و پیمودن راه کمال انساني عاجز شده و به ورطه انحراف و گمراهي افتاده و البته خود اسباب محرومیت خود از هدایت الهي را فراهم کرده­اند، براي رسیدن به اهداف غیر انساني خود به ترور متوسل مي­شوند. با این اوصاف، پر واضح است که ایشان که به ارزش والاي انساني اعتقاد دارند و عقل انساني را همردیف وحي الهي مي­دانند و تمام تلاششان، هدایت انسان به سوي کمال برین بوده است، به هیچ وجه نمي­توانند با پدیده ترور موافق باشند. با تعریفي که امام از ترور دارند و با اوصافي که در مورد دیدگاه ایشان به ترور برشمردیم، مسلم و واضح است که ایشان با قاطعیت تمام، ترور را محکوم مي­کنند و توسل به شیوه­هاي تروریستي براي رسیدن به اهداف سیاسي را نه تنها نادرست مي­دانند، بلکه به­شدت با آن مخالف بوده و بنا به دلایل شرعي، اخلاقي و انساني، ترور، تروریسم و هرگونه اقدام تروریستي را محکوم مي­نمایند.

نتیجه­گیری

1. ترور واژه­ای در اصل فرانسوی و به معنای قتل سیاسی مسلحانه است و به رفتار افراد یا گروه­هایی اطلاق می­گردد که به زور و با ایجاد ترس و وحشت در صدد رسیدن به اهداف خود هستند.

2. آیاتی از قرآن کریم که در آن­ها از کشتن یکدیگر نهی گردیده است و همچنین روایاتی که در آن­ها از قتل، غدر، اغتیال و فتک نهی شده است، مبانی اسلامی ممنوعیت ترور به حساب می­آیند.

3. دیدگاه امام خمینی (ره) نسبت به ترور، نزدیک به معنای اصطلاحی ترور یعنی کشتن هدفمند اشخاص توسط افراد یا گروه­های خاص است و امام خمینی (ره) در این زمینه به آیات و روایات اسلامی در مقوله نهی از قتل و ترور نگاهی داشته­اند.

4. اندیشمندان و بزرگان اسلامی مقوله ترور را از مفاهیمی همچون جهاد مجزا می­دانند و جهاد دفاعی را امری واجب و ضروری بر مسلمانان معرفی می­کنند که موجب دوام و حیات جامعه اسلامی می­گردد؛ اما ترور را موضوعی مذموم به حساب می­آورند.

5. امام خمینی (ره) با صراحت به محکومیت ترور می­پردازد و توسل به شیوه­هاي تروریستي براي رسیدن به اهداف سیاسي را نه تنها نادرست مي­دانند، بلکه به­شدت با آن مخالف بوده و بنا به دلایل شرعي، اخلاقي و انساني، ترور، تروریسم و هرگونه اقدام تروریستي را محکوم مي­نمایند.

 

فهرست منابع

●       آشوری، داریوش (1397). دانش نامه سیاسی، تهران انتشارات مروارید، 1397.

●       آلن پیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، چ 4، تهران انتشارات کیهان، 1380.

●       افتخاری‌راد، امیرهوشنگ؛ نادر فتوره‌چی نادر فتوره‌چی (1395). ترور و تفکر، نتشارات چشمه – 1395

●       باقری دولت آبادی، علی، شفیعی سیف آبادی، محسن، بررسی تاکتیک­های جنگ روانی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران پس از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی، سیاست دفاعی، سال بیست و هشتم، شماره 110، ص 149- 175.

●       بوسار، آندره، بزهکاری های بین المللی، مترجم نگار رخشانی، چ 1، تهران انتشارات گنج دانش 1375.

●       ترابی، حمیدرضا (1395). بررسی مبانی فقهی و حقوقی ترور از دیدگاه مذاهب امامیه و حنابله، غیر دولتی - دانشگاه آزاد اسلامی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی - دانشکده ادبیات و علوم انسانی - 1395 - [کارشناسی ارشد]

●       ترجمه محمد دشتی، نهج البلاغه، چ 1، قم، انتشارات دانش، 1380.

●       جاناتان مارکوس 3 ژانویه 2020 - 13 دی 1398. «قاسم سلیمانی، چرا فرمانده سپاه قدس را کشتند و چه اتفاقی خواهد افتاد؟». بی‌بی‌سی فارسی

●       جعفری لنگرودی، محمد جعفر - مبسوط در ترمینولوژی حقوق ج 2 چاپ اول تهران انتشارات گنج دانش 1378.

●       جک سی پلینور و روی آلتون، فرهنگ روابط بین الملل مترجم و تحقیق حسن پستا، چ 1، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر، 1375.

●       حسینی، محمد (1398). بررسی دیدگاه آیات و روایات پیرامون ترور باتکیه بر پاسخگویی به شبهات، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن مجید، دانشکده تفسیر معارف قران قم

●       خمینی، روح الله. (1379) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم.

●       دهخدا، علی اکبر - لغت نامه- ج 5، تهران دانشگاه ادبیات دانشگاه تهران، دی ماه 1343.

●       سلمان­زاده، زکیه، بررسی حکم فقهی و حقوقی ترور در منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1392.

●       طباطبایی، محمد مهدی (1393). ترور فرهنگی و ترور فیزیكی، نشریه نسیم بیداری بهمن 1393 شماره 55

●       طبری، ابن جریر، تاریخ الامم و الملوک ج 4 بیروت انتشارات مؤسسه الاعمی 1405 .

●       علیزاده، حسین. فرهنگ خاص علوم سیاسی، تهران: روزنه،1377.

●       قیم، عبدالنبی، فرهنگ معاصر عربی به فارسی، چ 4، تهران انتشارات فرهنگ معاصر 1384.

●       مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 47، بیروت، نشر مؤسسه وقا، 1403.

●       مرعشی، حسن، مبانی فقهی محکومیت تروریسم، مجموعه مقالات تروریسم و دفاع مشروع چ اول تهران دانشکده علوم قضائی 1390.

●       هاشمی شاهرودی، محمد، مجموعه مقالات تروریسم و دفاع مشروع از منظر اسلام و حقوق بین الملل چ اول تهران دانشکده علوم قضایی 1390.

●       VICK, KARL (3 January 2020). "Why the U.S. Assassination of Iranian Quds Force Leader Qasem Soleimani Has the U.S. Bracing for Retaliation". time.com. Time (magazine). Retrieved 7 January 2020

 

1

 

---