Subject Areas : geographical and environmental

محمدکاظم یاوری ¹ , علیرضا شیخ الاسلامی ^{2 *} , فرزانه ساسان پور ³

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران .
2 - عضو هیات علمی ، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد ، ایران.
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی.

Received: 2022-04-25 Accepted : 2024-06-05 Published : 2024-06-05

Keywords:

Full-Text:



مقایسه و ارزیابی کیفیت فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت

 (مطالعه موردی شهر اراک)

 

چکیده:

مقدمه و هدف پژوهش:

فضاهای باز شهری پتانسیل زیادی برای انواع فعالیتهای شهری داشته و به نوعی بستر توسعه شهرها محسوب می شوند. از جمله عملکردهای مهم فضاهای باز شهری موضوع گذران اوقات فراغت در این فضا هاست که در دهه های اخیر با توجه به سرعت رشد شهرنشینی و انقلابی که در سبک زندگی شهروندان رخ داده، از اهمیت مهمتری هم برخوردار شده است. بدیهی است پرداختن به موضوع کیفیت در فضاهای باز شهری و ارزیابی و احصای کمبودهای این فضاها، می تواند در راستای مباحث گذران اوقات فراغت، برای مدیران و برنامه ریزان شهری اهمیت ویژه ای داشته باشد. بنابر این معرفی فرآیندی که بتواند ارزیابی جامع از فضاهای باز شهری از زاویه کیفیت های محیطی ارایه نماید و امکان مقایسه و رتبه بندی فضاهای باز شهری را فراهم نماید ضروری بوده و از اهداف این تحقیق می باشد.

 روش تحقیق:

این تحقیق به روش توصیفی ـ پیمایشی با رویکرد کمی ـ کیفی و به صورت یک مطالعه موردی انجام شده است. در این پژوهش با استفاده از مبانی نظری موضوع، اقدام به معرفی 45 نماگر کیفیت در فضاهای باز شهری (به عنوان چک لیست ارزیابی) شده و سپس با استفاده از تکنیک پیاده روی اکتشافی، نماگرهای مذکور در 82 مورد از فضاهای باز شهر اراک مورد ارزیابی قرار گرفته و داده های لازم جمع آوری شده و از این داده ها، برای مقایسه و رتبه بندی فضاهای مذکور، با بهره گیری از روش BWM  و تکنیک TOPSIS، استفاده شده است.

نتیجه گیری: بر اساس نتایج حاصله در فضاهای باز مورد مطالعه در شهر اراک، فضای «شهربازی لاله» و «پارک شهدای گمنام» به ترتیب رتبه های اول و دوم را کسب نموده اند. و فضای باز «طرفین بلوار شریعتی » به عنوان بدترین فضا برای گذراندن اوقات فراغت معرفی شده است. در این فضا، نماگر" سازگاری قرارگاههای رفتاری" بدترین شرایط را داشته است. و همچنین در کل فضاهای باز شهر اراک نماگر" مناسب بودن طرح و طراحی با نیاز کاربران و پویایی آن" بیشترین ضریب تاثیر را بر کیفیت فضاهای باز این شهردارد.

کلمات کلیدی: فضاهای باز شهری، اوقات فراغت، ارزیابی کیفیت، BWM، اراک

 

Abstract:

Introduction & Objective:

Urban open spaces have great potential for a variety of urban activities and are considered as a kind of platform for urban development. One of the important functions of urban open spaces is the issue of spending leisure time in these spaces, which in recent decades has become more important due to the rapid growth of urbanization and the revolution that has occurred in the lifestyle of citizens. Obviously, addressing the issue of quality in urban open spaces and evaluating and counting the shortcomings of these spaces, can be of particular importance for managers and urban planners in terms of leisure time. Therefore, introducing a process that can provide a comprehensive evaluation of urban open spaces in terms of environmental qualities and provide the possibility of comparison and ranking of urban open spaces is necessary and is one of the objectives of this study.

 Research Methods:

This research has been done in a descriptive-survey method with a quantitative-qualitative approach and as a case study. In this research, using the theoretical foundations of the subject, 45 quality indicators in urban open spaces were introduced (as an evaluation checklist) and then, using the exploratory walking technique, the mentioned indicators were evaluated in 82 open spaces of Arak city. Necessary data were collected and this data was used to compare and rank the mentioned spaces, using BWM method and TOPSIS technique.

Conclusion:

Based on the results obtained in the open spaces studied in Arak, the space of "Laleh Amusement Park" and "Park of the Shohadaye Gomnaam" have gained the first and second ranks, respectively. And the open space on both sides of Shariati Boulevard has been introduced as the worst space for spending leisure time. In this space, the "Behavior Camp Compatibility" indicator had the worst conditions. Also, in all open spaces of Arak city, the indicator of "suitability of design and design with the needs of users and its dynamism" has the greatest impact on the quality of open spaces in this city.

Keywords: urban open spaces, leisure, quality evaluation, BWM, Arak

مقدمه:

کیفیت زندگی، درک شکل گرفته افراد با توجه به زمینه های اجتماعی، فرهنگی و محیطی آنهاست و فضاهای شهری بستری برای یافتن چگونگی وضعیت کیفیت زندگی شهروندان به شمار می رود(برومند و همکاران،1395). ارتباط مفهوم کیفیت زندگی با نیازهای بشر به عنوان یک کل در نظر گرفته شده و افراد برای برآوردن نیازهای خود و بهینه سازی این نیازها تلاش می کنند( رویوالا، 2005:27). یکی از نیازهای مهم شهروندی در زندگی صنعتی امروزه موضوع گذران اوقات فراغت است و از لحاظ بستر گذران اوقات فراغت در شهرها، فضاهای باز شهری بیشترین نقش را داشته و قسمت گسترده ای از زمینه های لازم برای این مهم را در خود جای داده اند(فلاحت و کلامی، 1387). فضاهای باز شهری و کیفیت حاکم بر آنها نقش به سزایی در چگونگی رخ دادن فعالیتهای فراغتی و گذران اوقات فراغت دارند(محمدی و چنگلوایی، 1392). فضاهای باز شهری را می توان قرارگاههای رفتاری شهروندان فرض کرد. بدین معنی که فضاهایی اند که وابستگی و هماهنگی دو مفهوم مکان و فعالیت را توضیح می دهند(زلفی گل و کریمی مشـاور، 1398). لازم به ذکر است این فضاها، نسبت به ایفای نقشی که در گذران اوقات فراغت دارند، ویژگیهایی مثل محیط کالبدی متناسب با تعاملات اجتماعی و شکل ترکیبی متناسب و آستانه های مشخص دارند (جان یانگ و دیگران، 2019). در طول تاریخ با رشد صنعت و پیشرفت جوامع انسانی مشاهده می شود مقوله اوقات فراغت، به عنوان یک نیاز خاص جوامع بشری نمایان تر شده است تا حدی که برخی تمدن امروز را تمدن فراغت نامیده اند(ابراهیمی و دیگران، 1393). در دهه های اخیر هم با توجه به سرعت رشد شهرنشینی و انقلابی که در سبک زندگی شهروندان به دلایل رشد تکنولوژی و فنآوری اطلاعات رخ داده، این وضعیت دچار چالش شده و فضاهای باز موجود هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی تناسب کمتری با نیاز شهروندان دارند و پرداختن به این موضوع و شناسایی کمبودها و نواقص آنها ضروری به نظر می رسد. در شهر اراک به عنوان شهری که در چهل سال گذشته رشد جمعیتی حدود 4.6 برابری را تجربه کرده، نواقص و کمبودهای بستر گذران اوقات فراغت بیشتر حس می شود و به همین دلیل به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب گردیده است. ارزیابی جامع ویژگیهای کیفی فضاهای باز شهری با در نظر گرفتن تمام معیارهای موثر و شناسایی نواقص و کمبودها، می تواند کمک موثری به مدیران و برنامه ریزان شهری در توزیع بهینه منابع برای رفع نواقص و ارتقای کیفیت و پاسخگو شدن فضاها به نیاز روز افزون شهروندان در زمینه های مختلف و به ویژه اوقات فراغت نماید. بنابراین در پاسخ به این نیاز و تحقق اهداف پژوهش، سوالات ذیل مطرح و مورد بررسی قرار می گیرند.

1-       کدام یک از فضاهای باز شهر اراک از نظر کیفیت، برای گذران اوقات فراغت مناسب تر بوده و وضعیت نماگرهای مفهوم کیفیت در این فضاها چگونه است. .

2-       اولویت های اقدام برای بهبود شرایط فضاهای باز شهر اراک با توجه به وضعیت نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت چگونه است.

مبانی نظری پژوهش

فضاهای باز از مفاهیم متنوع و متعددی بر خوردار است از یک سو می تواند شامل جنگلها، باغ وحشها، سواحل، پارکهای محلی و منطقه ای، زمینهای بازی و غیره (کلایبر و همکاران، 2010) بوده و از سوی دیگر این فضاها در مقابل با فضاهای بسته دسته بندی شوند. مناطق شهری از محیط ساخته شده و فضای باز بین ساختمان ها تشکیل شده اند. فضای باز (محیط خارجی) از دو دسته اصلی فضای باز سبز(بافت نرم) و فضای بازخاکستری(بافت سخت شامل بتن و سنگفرش و آسفالت و ازین قبیل) تشکیل شده است و با توجه به تفاوت های جزئی در توصیف فضای باز ، می توان همه آنها را به عنوان بخشی از فضای باز تعریف کرد (دانت و همکاران، 2002). از طرفی فضاهای باز مذکور(نرم و سخت و یا سبز و خاکستری)خود دو نوع فضا را تشکیل می دهند. یکی"فضای مدنی" که مناطقی در دسترس عموم است و اساساً برای تفریح ​​عمومی برنامه ریزی شده اند مانند میادین شهر، مسیرهای پیاده روی، سواحل و غیره. و دیگری "فضای عملکردی" که برای اهداف خاص ساخته شده اند مانند معابر ، پارکینگ ها و غیره (ساونویک و همکاران ، 2003). به طور کلی از نظر ویژگی های عملکردی، سیستم فضای باز در مراکز شهری را می توان به سه نوع تقسیم کرد: فضای باز برای اوقات فراغت، فضای باز برای تجارت و فضای باز برای حمل و نقل(جان یانگ و دیگران، 2019). آنها با هم، فضای پویایی را تشکیل می دهند و محلی برای فعالیت های تفریحی و ارتباطات عمومی برای شهروندان فراهم می کنند. 

مطابق گزارش لینچ(1981) فضای باز فضایی است که همیشه در دسترس باشد. فنس کشی، بسته بودن در برخی ساعات شبانه روز، آن فضا را از زیر مجموعه فضای باز خارج می کند و اگر بخواهیم فضا را تقسیم بندی کنیم بر همین اساس به دو گونه فضای باز و بسته قابل تقسیم بندی می باشد(فرانسیس م، 1987 : 76). قسمی ازفضای باز اختصاص یافته برای اوقات فراغت (فضای سبز) "ریه سبز" واقعی در فضای با تراکم بالا در مراکز شهری است(جان یانگ و دیگران، 2019). فضای سبز عمدتاً شامل پارکهای فضای سبز ، میادین فضای سبز ، کمربندهای سبز، آب نما ها و سطوح آب است که دارای خصوصیات متفاوت از فضای سبز عمومی است(همان منبع). شاخص مقیاس فضای باز مبنای مهمی برای سنجش تأثیر فضای سبز در مراکز شهری است. برآورد شده است که اگرچه منظره عملکرد خاص دارد ، اما فضای سبز کوچک با مساحت کمتر از 1 هکتار در مراکز شهری به امکانات تفریحی کمی مجهز است و عملکردهای اکولوژیکی و فعالیت های آن نیز ضعیف است و تقریبا به دلایل مختلفی مانند کیفیت محیط، روانشناسی رفتار، مرتبط شدن با فعالیتهای تجاری و آستانه های اکولوژیکی، هیچکس در آنجا متوقف نمی شود. از نقطه نظر علوم گیاهی ، فقط اگر سطح فضای سبز به 3 هکتار یا بیشتر برسد ، می تواند نقش تصفیه هوا و بهبود میکرو اقلیم محلی را داشته باشد(همان منبع). 

کیفیت فضاهای باز

مفهوم کیفیت فضاهای باز یکی از مباحث مهم در طراحی شهری است و بسیاری از صاحب نظران ارتقای کیفیت محیط شهری را یکی از مهمترین وظایف طراحی شهری دانسته اند(پاکزاد، 1393 :77). این مفهوم بخش مهمی از کیفیت زندگی شهروندی و رضایتمندی ایشان از فضاهای شهری را تبیین می کند(وان پل، 1997). کیفیت محیط شهری در بعد نظری در قالب سه مدل کلی توصیف گردیده است شامل: مدل حس مکان جان پانتر(1991) و مدل مکان دیوید کانتر(1977) و مدل مکان پایدارگلکار (1393).

 

شکل 1) مدل های توصیف کننده کیفیت محیط شهری (ماخذ: بررسی های نگارندگان)

 براساس مدل کانتر که به مدل مکان شهرت دارد محیط شهری از سه بعد کالبد، فعالیت و تصورات تشکیل شده است و در مدل پانتر بعد معنا به عنوان یکی از ابعاد کیفیت محیط شهری معرفی شده و بیشتر منظور رویدادهایی است که در فضا پدیدار می شوند. گلکار(1393)، با بررسی مدلهای گوناگونی که به عنوان چارچوب نظری برای تبیین مولفه های کیفیت طراحی شهری پیشنهاد شده، مدل مکان پایدار را با افزودن وجه اکوسیستم به سه وجه مدل کانتر(1977)، معرفی کرد (گلکار،1393 : 130). در همین راستا برای کیفیت فضای باز شهری، ابعاد هشت گانه ای هم شامل "دسترسی و ارتباطات" ، "نگهداری" "جذابیت" ، "راحتی" ، "فراگیربودن " ، " کاربرد" ، " هدفمند بودن" ، " و " ایمنی و امنیت" معرفی شده است( پرالیا س. ، گرج پ. ، 2019). گور (1996) با در نظر گرفتن مفاهیم روانشناختی و اجتماعی نیازهای مازلو (1943)، شاخص های کیفیت فضا را رفع نیازهای فیزیولوژیکی (بیولوژیکی) ، ایمنی، تعلق (پیوند)، اعتبار، شخصی سازی (رشد مهارت) و تحقق فکری ، عاطفی و زیبایی شناختی برشمرده است (سیهان سن و دیگران،2016). کوین لینچ (1981) کیفیت زندگی شهری را با معیارهایی مثل : سرزندگی، معنا دار بودن فضا، سازگاری و انطباق فرم و رفتار، کنترل و نظارت شهروندی در فضا، سنجیده است (پاکزاد، 1389 : 167-189). یان بنتلی و همکارانش، معیارهای هفت گانه ای را شامل دسترسی و نفوذپذیری، تنوع فرم، تنوع کارکرد، تنوع کاربر، خوانایی یعنی قابلیت قرائت آسان محیط و راهیابی آسان، انعطاف پذیری به معنی قدرت فضا در پذیرفتن عملکردها، سازگاری بصری و متناسب بودن ویژگی ظاهری محیط با عملکرد و معنی محیط مزبور، غنای بصری یعنی توجه به ظرافت و ریزه کاریها در محرکهای حسی مختلف، قابلیت شخصی سازی محیط و فضای شهری و ایجاد حس تعلق، کارآیی از نظر مصرف انرژی، پاکیزگی و کاستن از آلودگیهای هوا و محیط، حمایت از طبیعت را در طراحی شهری مد نظر قرار داده اند(بنتلی و همکاران، 1392). در ارتقای کیفیت فضای شهری راجرترانسیک(1986)، به طور خلاصه وجود پنج کیفیت(ایجاد ارتباط کامل، محصوریت فضاها، پیوستگی لبه ها، کنترل محور و چشم اندازها،ممزوج نمودن فضاهای درون و برون(ارتباط بین فضاهای درون و برون) را ضروری می داند.

 کیفیت و پایداری محیطی

تحقیقات علوم پایداری، به نقل از لیائو(2020)،  منجر به مجموعه ای دقیق از اساسی ترین و گسترده ترین مفاهیم پایداری شده است. مبانی نظری LSS¹ (تئوری منظر پایدار)، با هم افزایی و نوآوری در روش و مبانی نظری طراحی و کاربرد فضا، تمرکز داشته و این مبانی در قالب نظریه های بوم شناسی منظر، تاب آوری، و سلسله مراتب و فعل و انفعالات مقیاس مقطعی خلاصه می شود. با در نظر گرفتن این موضوع برای بررسی معنای منظر در شهرها و تاثیر فن آوری برتمایلات انسانی و واکنشهای احساسی او، چارچوبی سه بعدی طراحی شده است که از واکنش های بیننده به منظر تاثیر پذیرفته و بررسی هر بعد همان چگونگی واکنش بیننده به مناظر شهری است. این ابعاد به صورت بعد ادراکی، بعد کاربرد اصلی و بعد کاربرد نمادین قابل بیان است( لیائو و همکاران،2020).

 کیفیت فضا و گذران اوقات فراغت

گذران اوقات فراغت مثل هر فعالیت فردی  و اجتماعی دیگر نیاز به محیط کالبدی با کیفیت دارد (فلاحت و کلامی، 1387). کیفیت محیط به صورت احساس رضایت افراد از مسئله موردنظر تعریف می شود(کارپ و همکاران، 1976:240) و از عوامل انسانی و طبیعی و پارامترهایی مثل توزیع فضای سبز، تراکم ساختمانها، کیفیت هوا، حس ایمنی و امنیت و ... تشکیل شده است(مشکینی و دیگران،1393). در فضاهای باز شهری سه جزء اصلی کیفیتهای محیطی عبارتند از کیفیت های فیزیکی ( ویژگیهای طبیعی محیط) ،کیفیتهای رفتاری و عملکردی و چیدمان فیزیکی و کیفیتهای زیبایی شناختی(کاپلان و آوستین، 2003) که سبب احساس لذت از یک فضا و نهایتا ایجاد تمایل برای فرد به جهت استفاده و حضور بیشتر در محیط می شود(خادم الحسینی و دیگران، 1391). محیط شهری با کیفیت، محیطی است که  رفاه و رضایت را برای افراد از طریق شاخصهایی که ممکن است، فیزیکی، اجتماعی و یا نمادین باشد به همراه دارد. این کیفیت ها از عناصری تشکیل شده اند که عبارتند از طبیعت، فضای بازو گشوده، زیرساختها، محیطهای ساخته شده، امکانات و منابع محیط طبیعی که هر کدام تاثیر خود را بر کیفیت فضا داشته ولی هم افزایی کیفیت این عناصر، تاثیر بالاتری بر کیفیت محیط خواهد داشت. از طرفی کیفیت محیطی، بخش اصلی کیفیت زندگی را تشکیل داده و نقش موثری در سلامت جسمی و روحی شهروندان دارد و این موضوع در ترکیب با راحتی و جذابیت فضا تعریف می شود(لطیفی و سجاد زاده، 1393 : 70). از کیفیتهــای اصلـی کـه همـواره در موضوع گذران اوقات فراغت مد نظر طراحـان شـهری بـوده اسـت، ایمنـی، امنیت وخوانایــی می باشد که نقش مهمی در کیفیت منظر شهری و زندگی شبانه شهر دارند(سهرابیان و همکاران، 1397). از نگاه طراحی شهری هم، مبلمان شهری به صورت یک واحد و سیستم جداگانه در توسعه فیزیکی آینده یک شهر که یکی از مولفه های مهم برنامه ریزی شهری می باشد اهمیت ویژه ای دارد. از این نظر طراحی شهری  ابزاری برای ساماندهی و آرایش فضاهای شهری است که استانداردهای تنظیم کننده ای را تعریف و به وجود می آورد وهدف آن هدایت برنامه ریزی شهری و ایجاد سیستم های مناسب درفضاهای باز شهری است(کوبوک، 1999 : 96) و این مهم خودبخود در ارتقای کیفیت گذران اوقات فراغت شهروندان موثر است.

 نماگرهای تبیین کننده کیفیت ها در فضا

در راستای عوامل تبیین کننده کیفیت ها در فضاهای باز، بطورکلی هر آنچه توسط حواس کاربران درک می شود، بایستی به درستی قابل شناسایی و ارزیابی شود(حقی و همکاران، 1396). دراین مطالعه با توجه به سوابق مطالعاتی و ادبیات تحقیق که به گزیده ای از آنها قبلا اشاره گردید و هم چنین با در نظر گرفتن مدل مفهومی کیفیت در فضاهای باز شهری که توسط یاوری و همکاران(1400) ارائه شده است ، نماگرهایی که گویای پویایی و تبیین کننده کیفیت در فضا باشند به شرح جدول 1 استخراج و جمع بندی گردیده است. 

جدول1: نماگرهای ارزیابی جامع کیفیت در فضاهای باز شهری( ماخذ: یاوری و همکاران، 1400)

کد	نماگر(معیار)	صاحبنظران
1 V	مناسب بودن طرح و طراحی با نیاز کاربران و پویایی آن	Al-Bishawi, & Ghadban, (2011) Praliya, S., Garg, P. (2019) Lynch, K., (1981) Bentley, et al (1985) گلکار(1393و1379) کریمی آذری و دیگران(1400) (زلفی گل و کریمی مشـاور، 1398)
2V	تناسب زمان، مکان و فعالیت در فضا
3 V	سازگاری قرارگاههای رفتاری
4V	چیدمان مناسب فضایی و مبلمان پارکی
5 V	انعطاف پذیری فضا
6 V	حضور کافی کاربران	Schroeder, H. W. , & Anderson, L. M. (1983)؛ Strewart, J. , & McKenzie, R. L. (1978) Francis M. (1987) Seyhan Sen Tulin Vural Arslan, (2016) Praliya, S., Garg, P. (2019) سهرابیان و همکاران(1397)
7 V	اقدامات نظارتی و ترتیبت امنیتی
8 V	وجود شرایط حفاظت از جان و مال کاربران وکنترل ورود حیوانات
9 V	عدم امکان برای فعالیتهای مجرمانه و ضد اجتماعی
10 V	مداخله شهروندی در کنترل و مدیریت فضا
11 V	قابل مشاهده بودن فضا از فاصله دور و محیط پیرامون	Francis M. (1987) Whyte, W.H., (1980) Lynch, K., (1981) Bentley, et al (1985) UN-Habitat (2012) Praliya, S., Garg, P. (2019)
12 V	دسترسی پیاده روی
13 V	دسترسی با وسایل حمل و نقل شخصی و عمومی
14 V	سهولت حرکت در داخل و اطراف
15 V	اتصال به مناطق دور و نزدیک شهر
16 V	مورد استفاده بودن فضا برای همه اقشار	UN-Habitat (2012) Praliya, S., Garg, P. (2019) Francis M. (1987) کریمی آذری و دیگران(1400)
17 V	عدم کنترل ورودی به فضا (با زمان بندی مشخص شده)
18 V	عدم محدودیت با دریافت هزینه ورودی(مادی و معنوی)
19V	وجود کاربریهای متنوع در فضا
20 V	وجود شرایطی که امکان حضور تمام افراد به لحاظ عرفی وجود داشته باشد
21 V	وجود جاذبه های زیبایی شناسی و لذت بصری از کلیت فضا	Praliya, S., Garg, P. (2019) خانمحمدی و همکاران(1399) Jacobs, J. (1961) Bentley, et al (1985) Francis M. (1987) (PPS) (1999),(2001),(2014) لنگ(1383)
22 V	نمای بدون مزاحمت و چشم اندازهای دور و نزدیک
23 V	حضورهنرعمومی در فضا ، شخصیت بصری فضا وحس زمان و دوران
24 V	حضور بافت نرم شاداب و با طراوت در فضا
25 V	تصویر ذهنی منطقه وقوع فضا
26 V	وجود با کیفیت فضاهای پیاده روی ، دویدن ، دوچرخه سواری	Jacobs, J. (1961) Rasidi et al. (2012) Maher Mafoz A. Summan, 2019 کریمی آذری و دیگران(1400)
27 V	فضای معاشرت و تعاملات اجتماعی و میتینگهای خانوادگی، امکان کنترل ومشارکت در فضا
28 V	ابزار فعالیتهای سرگرمی ، ورزش و آمادگی جسمانی
29 V	وجود محوطه ها و امکانات بازی و هیجانات برای همه سنین
30 V	رویارویی نزدیک با پتانسیل های آرامش بخش
31 V	وجود و شرایط تسهیلات و امکانات عمومی از لحاظ کمی و کیفی	Francis M. (1987) بهمنی و همکاران (1378) Atabek, E. (2002) Greene, S.,(1992) گلکار(1393و1379) Appleyard, D. (1979) ذاکرحقیقی(1398)
32 V	وجود و شرایط فضاهای دنج و خلوت و امکانات ایجاد آسایش اقلیمی
33 V	وجود علایم راهنمایی و خوانایی کلی در فضا
34 V	وجود مکان های پارکینگ از لحاظ کمی و کیفی
35 V	عدم وجود ترافیک مزاحم در همچواریها
36 V	مدیریت بسترو رفع آلودگیها، نظافت و بهداشت	Francis M. (1987) لنگ(1383) رفیعیان و همکاران(1390) خانمحمدی و همکاران(1399) Appleyard, D. (1979) Lynch, K., (1981) (PPS) (1999),(2001),(2014)
37 V	تاب آوری فضا
38 V	کیفیت فضای سبزاز لحاظ تاثیرات اکولوژیکی
39 V	شرایط زیرساختهای نگهداری و حفاظت از فضا
40 V	مدیریت و اصلاح فوری خرابکاریها
41 V	همخوانی سبک طراحی با طبیعت پیرامون	Bentley, et al (1985) گلکار(1393و1379) Appleyard, D. (1979) Lang, J. (1987) Al-Bishawi, & Ghadban, (2011)
42 V	میزان طبیعی بودن مواد و مصالح بکاررفته
43 OV	انرژی و کارآیی
44 V	نسبت بافت نرم به بافت سخت
45 V	میزان حفظ عوارض طبیعی در اجرا

پیشینه تحقیق

در کنار مفهوم کیفیت ، مفهوم کیفیت فضاهای باز مفهومی است که باید به روشی چند بعدی و جزئی مورد بررسی قرار گیرد(سیهان سن و دیگران،2016). در این رابطه با اهداف مختلف، پژوهش های متعددی در داخل و خارج کشور انجام شده است. در بررسی این مطالعات، می توان دریافت که یک طبقه بندی واحد با توجه به شاخص های کیفیت فضا انجام نشده است و رویکرد جامع نسبت به ارزیابی کیفیت فضاهای باز شهری کمتر دیده می شود. در ادامه به بررسی تعدادی از جدیدترین مطالعات در این زمینه پرداخته می شود.

ابی زاده(1400)، با بررسی مؤلفه‌های مکانی و فرهنگی طراحی فضاهای شهری متناسب با زنان با استفاده از مدل مکانی کانتر و نظریه فرهنگی استورت هال، ضمن تاکید بر ،سه مولفه پیشنهادی کانتر مشتمل بر معنی (مصونیت زنان)، عملکرد (بالابردن سطح حضور زنان) و کالبد (فضای امن)، نسبت به وجود موانعی که فضای شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و محدودیت‌هایی  را برای حضور زنان در فضاهای شهری و فعالیت‌های آن‌ها ایجاد می کند پرداخته و به تاثیر تقویت حس مکان بر معنادهی به کالبد اشاره می نماید. در این تحقیق به نوعی به کیفیتهایی مکانی فضا، هویت و حس مکان پرداخته می شود و تاثیرات آن بر حضور قشری از جامعه(زنان)، در فضا تاکید می شود.

نظری پور و طاووسی(1400)، در مطالعه خود به ارزیابی آسایش حرارتی فضای باز همکانی با تاکید بر مناسبات اجتماعی در محله های شهری پرداخته و محدوده های زمانی آسایش حرارتی را در نمونه مورد مطالعاتی(محله قدس زاهدان) تعیین نموده و با اشاره به تاثیر عوامل کالبدی در خرده اقلیم عصرگاهی ایجاد شده، آنرا از زمینه های مثبت مناسبات اجتماعی که هدف اصلی این مطالعه بوده است شمرده اند. در این مطالعه صرفا به بررسی تعدادی شاخص در مورد کیفیت فضاهای باز مثل "آسایش حرارتی و مباحث تعاملات اجتماعی" پرداخته شده و رویکرد جامع ارزیابی ندارد.

یاوری و همکاران(1400)، در مطالعه ای اقدام به تدوین مدل مفهومی کیفیت در فضاهای باز شهری نموده و رابطه موجود بین مولفه ها، ابعاد و نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری را معرفی و مورد بازبینی قرار داده اند. در این مطالعه به نماگرهای 45 گانه مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری اشاره شده است و در تحقیق حاضر از نماگرهای 45 گانه مذکور در ارزیابی فضاهای باز مورد مطالعه استفاده شده است.

جوانمردی و همکاران(1399)، در مقاله ای به ارزیابی تاثیرات مولفه های فضا بر سازماندهی رفتار محیطی شهروندان در فضاهای ورودی شهرها پرداخته اندو نتیجه گرفته اند مولفه های هویتی و کیفیت مطلوب بصری بیشترین نقش را در جذب کاربران داشته و چشم اندازهای اطراف با حضورپذیری و آرامش فضایی رابطه مستقیم دارد. لازم به ذکر است در این پژوهش، به میزان تاثیرگذاری برخی عوامل فیزیکی و کالبدی محیط(چیدمان فضایی، خدمات و تسهیلات فضایی و تنوع کاربری)، برخی عوامل فرهنگی و اجتماعی و عوامل روانی و ادراکی محیط پرداخته شده است ولی به عوامل دیگری مثل تجربی ـ زیبا شناختی اشاره نشده است.

امین و همکاران(1399)، در مقاله ای به موضوع باز طراحی فضاهای باز شهری با هدف مطلوب سازی و بهبود ابعاد بصری و کالبدی فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت شهروندان پرداخته و با توجه به انتظاراتی که از فضاهای شهری مطلوب وجود دارد به بررسی رویکردهای مرتبط با ابعاد بصری، کالبدی، اجتماعی و عملکردی فضاهای شهری پرداخته و در نمونه مورد مطالعه خود مولفه های مذکور را بررسی کرده اند. در این تحقیق رویکردها، به صورت کلی بررسی شده و ارزیابی جامع و مشخصی را از فضاهای باز مورد بررسی، شاهد نیستیم.

گلابچی و همکاران(1399)، در ارزیابی عملکرد فضاهای باز پس از بهره برداری در نمونه مورد مطالعه خود، چارچوبی را بررسی و ارایه نموده اند که اهمیت شاخصها و متغیرهای مورد استفاده در ارزیابی را نشان می دهد. این معیارها شامل کیفیت های کلی و ظاهری، هویت، قابلیت دسترسی و نفوذپذیری، انعطاف پذیری و استفاده متنوع از فضاها،آسایش اقلیمی و راحتی و ایمنی می باشد. در این مطالعه هم بیشتر به مولفه های فرمی ـ عملکردی پرداخته شده ومولفه هایی مثل زیست محیطی و تجربی ـ زیباشناختی به طور جامع و کامل در ارزیابی صورت گرفته نقش لازم را ایفا نکرده اند.

سهرابیان و همکاران(1397)، در مطالعه خود در مورد موضوع کیفیت در منظر شبانه شهر، به بررسی اهمیت ایمنی و خوانایی در شب شهر که از یک طرف زمان تاریکی بوده و از طرف دیگر زمان حضور انسان ها در فضاهای شهری و گذران اوقات فراغت می باشد، پرداخته و ضمن تشریح دو مولفه مذکور، نقش هر یک از اجزاء منظرشبانه شهر در این مولفه ها را تشریح نموده اند.

شیخی و رضایی(1396)، در مطالعه خود به ارزیابی کیفیت محیطی فضاهای شهری از لحاظ پیاده مداری و پاسخدهی اجتماعی در نمونه مورد مطالعه پرداخته اند. در این مطالعه تمرکز بر روی زندگی در فضای شهری معطوف شده و مولفه های کیفیت محیطی در این راستا با بررسی ابعاد کالبدی و عملکردی مورد ارزیابی قرار گرفته اند و بنا بر هدف پژوهش، ارزیابی جامعی از فضاها در مقایسه با سایر فضاها صورت نگرفته است.

جلالی نسب و همکاران(1394)،در مقاله ای به بررسی راهکارهای افزایش بهره وری پارکها و فضاهای سبز شهری که قسمت مهمی از فضاهای باز شهری را برای گذران اوقات فراغت تشکیل می دهند، پرداخته اند و با شناخت عوامل تقلیل دهنده سطح بهره مندی عمومی از پارکهای شهری(نمونه مورد مطالعه، شهر اراک) و بررسی ویژگیهای کالبدی و عملکردی، پیشنهاداتی را در زمینه امکانات و خدمات مورد نیاز ارایه نموده اند. این مطالعه هرچند شاخصهایی را برای ارزیابی هدف مطالعه خود استخراج و بکار برده است ولی دیدگاه جامعی در رابطه با فراهم نمودن امکان ارزیابی فضاهای باز شهری ارایه نداده است.

زرقانی و همکاران (1393)، در مقاله ای به ارزیابی فضاهای باز شهری با توجه نیازمندیهای سالمندان در نمونه مورد مطالعاتی خود پرداخته اند و ازین نظر متناسب بودن حدودی طراحی فضای مورد مطالعه را با نیاز کاربران تایید نموده اند. در این مطالعه هم ارزیابی جامع از فضاهای باز و احصاء نواقص موجود دیده نمی شود.

شیوان ما و همکاران(2021)، در مورد چگونگی طراحی فضاهای باز راحت در پارکهای شهری برای سالمندان مطالعه ای را انجام و به بررسی پارامترهای حرارتی و نیازهای فیزیولوژیکی سالمندان پرداخته اند. این مطالعه اهمیت موضوع آسایش اقلیمی را در پارکهای شهری تاکید می کند.

پنگ و همکاران(2021)، در ارزیابی راحتی در فضاهای عمومی شهری با نگرش عمران محیطی، عنوان داشته اند راحتی و آسایش در فضاهای عمومی شهری برای تشویق مردم به صرف زمان و فعالیت بیشتر در فضاهای باز اهمیت دارد و درک موضوع راحتی و آسایش در ارزیابی کلی فضاهای باز شهری موثر است. در این پژوهش متغیرهای هواشناسی و متغیرهای فیزیکی خرده اقلیمی و ویژگیهای اجتماعی افراد و نگرشها و ادراکات محیطی آنها به عنوان معیارهای آسایش در فضاهای باز شهری مورد بررسی قرار گرفته و تایید شده اند ولی دیدگاه جامعی در ارزیابی فضاهای باز دیده نمی شود.

سیما پرالیا و پوش پرالیا گرب(2019)، در ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی در نمونه مورد مطالعه خود به بررسی ابعادی شامل دسترسی و ارتباط، نگهداری، جذابیت، راحتی، فراگیر بودن، تنوع فعالیتها، ایمنی و امنیت پرداخته اند ولی جامعیتی در مورد ابعاد مورد بررسی را شاهد نیستیم.

شهفهاد و دیگران(2019)، در پژوهش خود به ارزیابی فضاهای عمومی و کیفیت چشم انداز در نمونه مطالعاتی خود از زاویه مقایسه کمیتها با معیارهای WHO پرداخته اند. در این پژوهش هم مفاهیم کیفی در فضاهای باز که معمولا بر بستر کمیتها شکل می گیرند ولی موضوعاتی جداکانه ای هستند، پر اخته نشده است.

برنامه جهانی فضای عمومی که توسط هبیتات در سال 2012 آغاز شده است، برای دستیابی به پنج بعد ایمنی، فراگیری، اتصال، دسترسی، و پایداری در فضاهای عمومی و کم شدن فاصله بین نیازهای کاربران و طراحی، فرآیندی چهار مرحله ای را برای ارزیابی فضاهای عمومی شهری شامل پیش ارزیابی(ارزیابی وضع موجود)، جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل، توصیه ها و نکته نظرات و نهایتا بررسی بازخورد توصیه های ارایه شده، پیش بینی نموده است. این برنامه به نوعی تکنیکی برای ارزیابی فضاهای باز شهری به صورت فرآیندی ارایه داده است که در این مطالعه به صورت همزمان مد نظر پژوهشگر بوده است.

به طورکلی با بررسی سوابق مطالعاتی مشاهده می شود،عموما مطالعات انجام شده پرداختن به موضوعی خاص را دنبال می کنند و کمتر نسبت به ارزیابی جامع و کامل فضاهای باز و مقایسه فضاهای مورد مطالعه با همدیگر و استخراج نواقص و کمبودها از این طریق، پرداخته شده است. همچنین در مطالعات خارجی بررسی شده، در سال اخیر بیشتر به مباحث کیفی آسایش و راحتی در فضاهای شهری پرداخته شده و سایر مولفه های کیفیت در ارزیابی فضاها و یا مباحث تحلیلی فضاها جایگاه ویژه ای ندارد. 

معرفی بستر مورد مطالعه

شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در ارتفاع 1743 متری از سطح دریا واقع شده و اقلیم آن بر اساس طبقه بندی اقلیمی آمبرژه خشک و سرد محسوب می گردد.روزهای یخبندان این شهر حدود 65 تا 120 روز بوده که البته در حال حاضر با تغییرات آب و هوایی کمتر شده است. در منطقه ای که شهراراک واقع شده قبلا عراق عجم نامیده می شده است. شهراراک از تنوع فرهنگی و تراکم جمعیتی بالایی برخوردار بوده( بر اساس طرح جامع جدید تراکم خالص جمعیت شهر 400 نفر در هکتارپیش بینی شده است) و همین موضوع و وجود کاربران متنوع سبب شده موضوع فضاهای باز و کیفیت و جذابیت آنها یکی از چالشهای بزرگ برای تصمیم گیران و برنامه ریزان شهری باشد. ازطرفی توزیع نامناسب فضاهای بازموجود هم سبب شده دسترسی به این فضاها کم بوده و ازتمام ظرفیت آنها بهره برداری نمی شود. در حال حاضر وضعیت کلی توزیع فضاهای باز شهر اراک در شکل (2) قابل مشاهده است.

 

شکل 2: کلیت فضاهای شهری اراک، در این پژوهش فضاهای داخل خط قرمز (محدوده قانونی شهر) مورد بررسی قرار گرفته اند. (مأخذ: مستندات معاونت شهرسازی شهرداری اراک)

روش تحقیق:

تحقیق حاضر بر اساس هدف کاربردی و به لحاظ روش یک پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است که با رویکرد آمیخته (کیفی ـ کمی) انجام شده است. برای جمع آوری داده ها از روش پیاده روی اکتشافی که به عنوان یک روش تحقیق مشارکتی و متحرک معرفی شده استفاده گردیده است. لازم به توضیح است اصطلاح "پیاده روی اکتشافی" به نسخه سیار تحقیق اقدام مشارکتی اشاره دارد. مشارکت کنندگان به عنوان هم پیمان در یک فضای انتخاب شده با هم پیاده حرکت می کنند ، رابطه این فضا با زندگی جامعه و استفاده کنندگان از فضا را کاوش می کنند و مباحث مربوط به پدیده ها ، روندها و قاعده های مشاهده شده را انجام می دهند(دوروتا بازین و ماریوز کویاتکوفسکی، 2020) . برای تجزیه و تحلیل اطلاعات هم از مدل بهینه سازی خطی روش بدترین ـ بهترین یا ²BWM (رضایی، 2016)، و نرم افزار Gams³ و تکنیک ⁴TOPSIS و همچنین نرم افزار اکسل استفاده شده است.

بحث و ارایه یافته های تحقیق:

جهت پاسخ به سوالات پژوهش بر اساس روش تحقیق مورد استفاده، در مرحلۀ نخست، با در نظر گرفتن فضاهای باز شهر اراک لیستی از کلیه این فضا ها تهیه شده و با توجه به اینکه در بین انواع فضاهای باز، پارکها و پهنه های سبزکوچک مقیاس، به دلیل تاثیر بیشترجریان ترافیکی مزاحم در اطراف و آلودگیهای صوتی، برای ایجاد احساس گذران اوقات فراغت مناسب نیستند(جان یانگ و دیگران، 2019)؛ این فضا ها از لیست ارزیابی حذف شده و نهایتا تعداد 55 فضای پارکی و فضای سبزی که مساحت بالاتر از 5000 مترمربع داشتند انتخاب شده و در مورد فضای باز غیر پارک و فضای سبز مثل خیابانهای تجاری و تفرجگاهی، لبه تقاطع های غیر هم سطح، مسیرهای دوچرخه سواری، بازار و غیره، تعداد کل فضای موجود و مورد ارزیابی 27 فضا بوده است. رویهم تعداد فضای مورد ارزیابی 82 فضا می باشد(رجوع کنید به جدول 2).

جدول2: نمونه آماری پژوهش یا فضاهای باز منتخب شهر اراک (ماخذ: مستندات شهرداری اراک توسط نگارندگان )

منطقه(شهر اراک)	تعداد فضای منتخب پارک و فضای سبز	تعداد فضاهای باز غیر پارک
منطقه یک	25	7
منطقه دو	9	13
منطقه سه	8	5
منطقه چهار	4	-
منطقه پنج	9	2
جمع کل فضای مورد ارزیابی	82

پس از مشخص شدن فضاهای باز مورد ارزیابی، تیم پیاده روی اکتشافی به سرپرستی محقق و سه نفرکارشناس امور شهری تشکیل و با حضور در فضاهای مذکور و استفاده از نماگرهای استخراج گردیده  به عنوان چک لیست ارزیابی(رجوع شود به جدول 1)، کل فضا را از زوایای مختلف مورد بررسی قرارداده و وضعیت هر نماگر را نسبت به نقشی که در کیفیت فضا داشته و وضعیت کیفی موجود، ارزیابی نموده و برای هر نماگر(گویه)، متناسب با شرایط و نظر مشورتی تیم، نمره بین یک تا ده در نظر گرفته شد.  بدین ترتیب امتیاز مکتسبه نماگرهای 45 گانه برای هر فضای مورد ارزیابی، تعیین و مشخص گردید. سپس از روش بدترین ـ بهترین یا BWM به منظور وزن دهی عوامل و نماگرهای مورد بررسی در فضاهای باز استفاده شد. برای اجرای روش BWM، مطابق فرآیند مربوطه، در اولین گام، اقدام به انتخاب بدترین و بهترین نماگر(گویه) شد. بدین صورت که قبل از هرگونه تحلیلی، بنا بر اهمیتی که نماگرهای مذکور(گویه های چک لیست ارزیابی مندرج در جدول 1) در جذابیت و پذیرندگی فضاها دارند، بدترین و بهترین نماگر انتخاب شده اند. در این تحقیق، بنابر سوابق مطالعاتی و همچنین نظر تیم ارزیابی و شرایط اقلیمی⁵ نمونه مورد مطالعه دارند، گویه "میزان حفظ عوارض طبیعی در اجرا(V45) " به عنوان بدترین نماگر (از نظراهمیت و تاثیر کمتر برکیفیت فضا برای گذران اوقات فراغت) و گویه" حضور بافت نرم و شاداب و باطراوت در فضا(V24)"به عنوان بهترین نماگر (مطلوب ترین از نظر ارتقای کیفیت فضا برای گذران اوقات فراغت)، انتخاب گردید. و سپس مقایسه زوجی بین معیار منتخب"بهترین" با دیگر معیارها و همچنین دیگر معیارها با معیار منتخب "بدترین" در قالب دو ماتریس انجام شد و در ادامه، با استفاده از مدل بهینه سازی خطی روش BWM ، و نرم افزار Gams⁶ وزن نماگرها مشخص گردید(رجوع شود به جدول 3).

جدول 3:. وزن نماگرها(ماخذ: خروجی اجرای روش BWM)

نماگر	وزن	نماگر	وزن	نماگر	وزن
مناسب بودن طرح و طراحی با نیاز کاربران و پویایی آن (V1)	6/0	مورد استفاده برای همه صرف نظر ازنژاد، سن ، کلاس ، جنسیت و توانایی های جسمی(V16)	48/0	وجود و شرایط تسهیلات و امکانات عمومی از لحاظ کمی و کیفی(V31)	0/56
تناسب مکان، زمان و فعالیت درفضا (V2)	43/0	عدم کنترل ورودی به فضا (با زمان بندی مشخص شده) V17))	03/0	وجود و شرایط فضاهای دنج و خلوت و امکانات ایجاد آسایش اقلیمی(V32)	0/64
سازگاری قرارگاههای رفتاری(V3)	59/0	عدم محدودیت با دریافت هزینه ورودی(مادی و معنوی) V18) )	36/0	وجود علایم راهنمایی و خوانایی کلی در فضاV33) )	07/0
چیدمان مناسب فضا و مبلمان پارکی (V4)	53/0	وجود کاربریهای متنوع در فضاV19) )	61/0	وجود مکان های پارکینگ از لحاظ کمی و کیفیV34) )	45/0
انعطاف پذیری فضا در برابر کاربردهای متنوع V5))	53/0	وجود محوطه ها و امکانات بازی و هیجانات برای همه سنینV20) )	67/0	عدم وجود ترافیک مزاحم در همجواریها(V35)	56/0
حضور کافی کاربران (سرزندگی) V6))	40/0	وجود جاذبه زیبایی شناسی و لذت بصری از کلیت فضاV21) )	38/0	مدیریت بسترو رفع آلودگیها، نظافت و بهداشت و وضعیت کم و کیف مدیریت پسماند(V36)	21/0
اقدامات نظارتی و ترتیبات امنیتی، در دسترس بودن مرکز اطلاعات / شکایات V7))	16/0	نمای بدون مزاحمت و چشم اندازهای دور و نزدیک(V22)	06/0	انرژی و کارآییV37) )	21/0
وجود شرایط حفاظت از جان و مال کاربران و کنترل ورود حیواناتV8) )	31/0	حضورهنرعمومی در فضا ، شخصیت بصری فضا وحس زمان و دوران(V23)	47/0	کیفیت فضای سبزاز لحاظ تاثیرات اکولوژیکیV38) )	45/0
عدم امکان برای فعالیت های مجرمانه و ضد اجتماعی V9))	07/0	حضور بافت نرم شاداب و با طراوت در فضا(V24)	19/0	شرایط زیرساختهای نگهداری و حفاظت از فضاV39) )	16/0
مداخله شهروندی در کنترل و مدیریت V10))	17/0	تصویر ذهنی منطقه وقوع فضا(V25)	10/0	مدیریت و اصلاح فوری خرابکاریها(V40)	09/0
قابل مشاهده بودن فضا از فاصله دور و محیط پیرامون V11))	04/0	وجود با کیفیت فضاهای پیاده روی ، دویدن ، دوچرخه سواریV26) )	58/0	همخوانی سبک طراحی با طبیعت محیط پیرامونV41) )	37/0
دسترسی پیاده روی V12))	33/0	فضای معاشرت و تعاملات اجتماعی و میتینگهای خانوادگی، امکان کنترل و مشارکت در فضا(V27)	56/0	میزان طبیعی بودن مواد و مصالح بکار رفته(V42)	35/0
دسترس بودن با استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی و عمومی V13))	29/0	ابزار فعالیتهای سرگرمی ، ورزش و آمادگی جسمانیV28)	61/0	انرژی و کارآییV43) )	13/0
سهولت حرکت در داخل و اطرافV14))	46/0	فراهم شدن فرصت یادگیری عمومی(امکان کشف، لذت بردن و با چاشها روبرو شدن) V29)	51/0	نسبت بافت نرم به بافت سخت(V44)	36/0
اتصال به مناطق دور و نزدیک شهر (منفصل بودن امتیاز منفی دارد) (V15)	16/0	رویارویی نزدیک با پتانسیل های آرامش بخشV30) )	41/0	میزان حفظ عوارض طبیعی در اجرا(V45)	39/0

 

 

بعد از احصاء وزن معیارها(نماگرها)، با استفاده ازداده های حاصل از ارزیابی انجام شده از فضاهای باز مورد بررسی (گزینه ها)، ماتریس گزینه ها و نماگرها ( یک ماتریس 45 نماگر در 82 گزینه)، تشکیل و با استفاده از اجرای تکنیک تاپسیس، گزینه ها رتبه بندی شده است(رجوع کنید به جدول4). 

جدول4: رتبه بندی فضاهای باز شهر اراک(ماخذ: خروجی نرم افزار تاپسیس)

رتبه	نام فضا(گزینه ها)	امتیاز اکتسابی هر فضا	رتبه	نام فضا(گزینه ها)	امتیاز اکتسابی هر فضا
1	شهربازی لاله	6882/0	42	پارک مهرگان	5202/0
2	پارک شهدای گمنام	6717/0	43	پارک نغمه	5179/0
3	محله شهر صنعتی	6655/0	44	پارک ولیعصر	5175/0
4	مجموعه مصلی	6347/0	45	پارک علم الهدی	5155/0
5	پارک شهر	6319/0	46	پارک شورا	5133/0
6	بازار	6224/0	47	خیابان عباس آباد	513/0
7	پارک بانوان	6175/0	48	پارک نیلوفر	5122/0
8	پارک مشاهیر	6156/0	49	پارک کوهسار	5117/0
9	پارک معلم	6109/0	50	پارک ولایت	5069/0
10	پارک رودکی	6071/0	51	پارک ایثار	5051/0
11	پارک امیر کبیر	6033/0	52	پارک شهدای دفاع	4995/0
12	پارک پونه	6017/0	53	باغ وحش	4991/0
13	پارک فروردین	5999/0	54	پارک گلستان	4982/0
14	پارک گلبرگ	598/0	55	پارک آزادی	4891/0
15	پارک جنت	5924/0	56	پارک مشاو	4886/0
16	خیابان سلامت	5873/0	57	پارک اندیشه	4875/0
17	پارک پیروزی	585/0	58	پارک کوثر	487/0
18	پارک غدیر فاز 2	5824/0	59	پارک رنگین کمان	4823/0
19	پارک آزادی	573/0	60	پارک شهروند	4794/0
20	پارک قایم	5729/0	61	پارک مهارت	4785/0
21	پارک سوم خرداد	5714/0	62	خیابان امام	4784/0
22	پارک دانشجو	5706/0	63	خیابان خرم	4767/0
23	پارک لاله	5646/0	64	پارک ارکیده	4728/0
24	پارک کلاله	5608/0	65	پارک جنگلی شهید باهنر	4715/0
25	پارک بهاران	5602/0	66	پارک گلریز	469/0
26	پارک مسافر	5542/0	67	خیابان جهانپناه	4366/0
27	پارک شهیدرحمان محمدی	5524/0	68	پارک کشاورز	4363/0
28	پارک مادر	5518/0	69	میدان صنعت	4278/0
29	پارک احسان	5482/0	70	کوه مستوفی	3835/0
30	پارک آلاله	5477/0	71	بلوارمهارت	3635/0
31	خیابان ملک	5464/0	72	پارک گردو یا آلاچیق	3573/0
32	پارک کارگر	5462/0	73	دروازه تهران	3473/0
33	خیابان پامچال	5441/0	74	تقاطع غیر همسطح علم لهدی	3354/0
34	میدان 15خرد	5334/0	75	میدان امام حسین	323/0
35	پارک باقی زاده	5316/0	76	تقاطع غیر همسطح کرهرود	2927/0
36	پارک الهیه	5315/0	77	بولوار کرهرود	2919/0
37	پارک دانش آموز	5311/0	78	تقاطع غیر همسطح آزادگان	2779/0
38	گردشگری دره گردو	5309/0	79	تقاطع غیر همسطح سردشت	2715/0
39	پارک امیرکبیرقدیم	5241/0	80	تقاطع غیر همسطح صیدی	2609/0
40	پارک شقایق	5234/0	81	تقاطع غیر همسطح شریعتی	2581/0
41	باغ ملی	5219/0	82	خیابان شریعتی	2292/0

برای پاسخ به سوال اول تحقیق از جدول 4 استفاده می شود و همچنین برای بررسی فرضیه تحقیق، با مشخص شدن فضایی که بهترین شرایط را برای گذران اوقات فراغت دارد(شهربازی لاله)، لازم است به بررسی امتیازاتی که نماگرهای این فضا(شهر بازی لاله) کسب کرده، بپردازیم(رجوع شود به جدول 5).

سپس برای پاسخ به سوال دوم پژوهش و مشخص شدن اولویت های اقدام برای بهبود شرایط کیفیت برای گذران اوقات فراغت در فضاهای باز شهراراک و انتخاب نماگرهایی که در هر فضا نیاز به اصلاح دارند، اقدام به بررسی امتیازاتی که توسط تیم پیاده روی اکتشافی به هر نماگر در فضای باز مربوطه داده شده گردیده و امتیاز نماگرهای 45 گانه هر فضا از کمتر به بیشتر مرتب شده است(رجوع شود به قسمتهای اول،دوم و سوم جدول 5).

جدول 5:   نماگرهای مرتب شده هر فضای باز، به ترتیب داشتن وضعیت کیفی بهتر به کمتر (به دلیل محدودیت صفحات فقط ده فضایی که رتبه اول را کسب کرده و 5 فضایی که رتبه آخر را کسب نموده با درج وضعیت 7 نماگر اول و آخر هر فضا در این جدول ارایه شده است). (مأخذ: داده های تیم پیاده روی اکتشافی، خروجی نرم افزارهای تاپسیس و اکسل)

 

نماگرهای هر فضا به ترتیب امتیاز کسب کرده از امتیاز بیشتر به امتیاز کمتر																رتبه	نام فضای باز
V43	V10	V12	V18	V34	V35	V39		V30	V33	V6	V20	V24	V25	V28	کد	1	شهربازی لاله
3	4	5	5	5	5	5		8	8	9	9	9	9	9	امتیاز
V10	V43	V23	V35	V9	V29	V34		V3	V11	V14	V17	V24	V38	V6	کد	2	پ.شهدای گمنام
2	3	5	5	6	6	6		9	9	9	9	9	9	10	امتیاز
V8	V20	V29	V33	V43	V7	V9		V44	V12	V14	V17	V24	V35	V38	کد	3	محله شهر صنعتی
4	4	4	4	4	5	5		8	9	9	9	9	9	9	امتیاز
V10	V9	V43	V8	V35	V37	V1		V13	V17	V25	V27	V32	V15	V18	کد	4	مجموعه مصلی
3	4	4	5	5	5	6		8	8	8	8	8	9	9	امتیاز
V10	V43	V9	V34	V4	V8	V22		V12	V15	V18	V20	V27	V17	V19	کد	5	پ.شهر
2	3	5	5	6	6	6		8	8	8	8	8	9	9	امتیاز
V38	V44	V37	V24	V28	V29	V39		V16	V18	V25	V35	V42	V6	V10		6	بازار
1	1	3	4	4	4	4		8	8	8	8	8	9	9
V10	V37	V43	V16	V12	V17	V21		V7	V9	V25	V27	V28	V1	V18	کد	7	پ. بانوان
3	3	3	4	5	5	5		8	8	8	8	8	9	9	امتیاز
V10	V43	V9	V8	V37	V4	V5		V18	V19	V21	V25	V29	V31	V36	کد	8	پ.مشاهیر
2	3	4	5	5	6	6		8	8	8	8	8	8	8	امتیاز
V10	V43	V9	V38	V39	V3	V4		V6	V12	V17	V18	V19	V20	V24	کد	9	پ.معلم
2	3	5	5	5	6	6		8	8	8	8	8	8	8	امتیاز
V10	V43	V9	V29	V37	V40	V4		V45	V2	V3	V6	V12	V17	V18	کد	10	پ.رودکی
3	3	4	5	5	5	6		7	8	8	8	8	8	8	امتیاز
V10	V14	V20	V12	V19	V23	V27		V41	V17	V22	V25	V39	V42	V45	کد	78	غ.آزادگان
1	1	1	2	2	2	2		6	7	7	7	7	7	7	امتیاز
V1	V3	V4	V10	V20	V35	V5		V11	V22	V24	V33	V40	V17	V23	کد	79	غ.سردشت
1	1	1	1	1	1	2		7	7	7	7	7	8	8	امتیاز
V10	V20	V28	V3	V4	V23	V27		V25	V39	V41	V45	V17	V36	V40	کد	80	غ.صیدی
1	1	1	2	2	2	2		6	6	6	6	7	7	7	امتیاز
V4	V10	V20	V29	V1	V3	V5		V13	V15	V25	V36	V40	V41	V17	کد	81	غ.شریعتی
1	1	1	1	2	2	2		7	7	7	7	7	7	8	امتیاز
V3	V10	V20	V28	V32	V43	V2		V40	V15	V17	V25	V33	V6	V11	کد	82	خ.شریعتی
1	1	1	1	1	1	2		6	7	7	7	7	8	8	امتیاز

 

نتیجه گیری و ارایه پیشنهادات:

به طور خلاصه یافته های این تحقیق مربوط به بررسی نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری و رتبه بندی فضاهای مورد بررسی می باشد.

با در نظر گرفتن این یافته ها در پاسخ به سوال اول پژوهش، از مندرجات جدول4، بهره گیری می شود و بر این اساس، فضای باز«شهربازی لاله» بالاترین امتیاز را کسب نموده است. لازم به ذکر است بعد از آن «فضای پارک شهدای گمنام» ، «محله شهرک صنعتی» و «مجموعه مصلی» به ترتیب حائز رتبه دوم تا چهارم شده اند.

در پاسخ به سوال دوم پژوهش و بررسی کلی وضعیت نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری اراک برای گذران اوقات فراغت و تعیین اولویت های اقدام برای بهبود مفاهیم مذکور، از موارد مندرج در جدول5، استفاده می شود. به عبارت دیگر کل اطلاعات جدول 5، پاسخ این سوال می باشد. به عنوان مثال: در مورد فضای باز«شهر بازی لاله» که بهترین شرایط را برای گذران اوقات فراغت داراست، مهمترین اقدام برای بهبود کیفیت آن، به ترتیب پرداختن به بهبود شرایط نماگرهای" امکان مداخله شهروندی در کنترل و مدیریت" و نماگر" انرژی و کارآیی" است و بعد از آن موضوعات " دسترسی پیاده روی" و "عدم محدودیت با دریافت هزینه ورودی(مادی و معنوی)" ، در اولویت قرار می گیرند. لازم به ذکر است در انتخاب اولویتها برای مدیران و برنامه ریزان شهری، وضعیت نا مناسب برخی از این نماگرها مثل "دسترسی پیاده روی" مربوط به موقعیت مکانی و شعاع عملکردی فضاست که هر چند روی کیفیت فضا برای گذران اوقات فراغت تاثیر دارد ولی اقدام خاصی برای بهبود آن نمی توان انجام داد بلکه باید با تمهیداتی امکانات خارج از فضا را در آن راستا بهبود بخشید. همچنین در فضای بازی که کمترین امتیاز را کسب کرده(فضای بازحواشی خیابان شریعتی)، مشاهده می شود که نماگر" سازگاری قرارگاههای رفتاری" بدترین شرایط را داشته و بنابراین پرداختن به این موضوع در ارتقای کیفیت این فضا از اهمیت شایانی بر خوردار است.

در همین راستا با در نظر گرفتن جدول 5 ، اگر به ستون آخر یعنی نماگرهایی که کمترین امتیاز را در کل فضاهای باز مورد بررسی کسب نموده اند، توجه کنیم، مشاهده می شود نماگرهای " امکان مداخله شهروندی در کنترل و مدیریت فضا(V10)"، " وجود شرایط حفاظت از جان و مال کاربران  و کنترل ورود حیوانات غیر اهلی(V8)" ، " کیفیت فضای سبزاز لحاظ تاثیرات اکولوژیکی (V38)" ، " انرژی و کارآیی (v43)" ، " وجود مکان های پارکینگ از لحاظ کمی و کیفی (V34)" ، " رویارویی نزدیک با پتانسیل های آرامش بخش V30)) "، " چیدمان مناسب فضا و مبلمان پارکی V4))" ، " مناسب بودن طرح و طراحی با نیاز کاربران و پویایی آن (V1) " و " سازگاری قرارگاههای رفتاری (V3)" بدترین وضعیت را داشته و پرداختن به این موارد در بیشتر فضاهای باز شهر اراک، بایستی در اولویت اول قرار گیرد. به طور کلی محتویات جدول 5 می تواند راهنمای انتخاب برنامه اقدام برای ارتقای کیفیت فضاهای باز شهر اراک برای گذران اوقات فراغت بوده و مندرجات آن پاسخ لازم به سوال دوم تحقیق را ارایه می نماید.

از نتایج جانبی این پژوهش تعیین موثرترین نماگر ، در کیفیت فضاهای باز از بین نماگرهای 45 گانه است. این یافته در بررسی وزن محاسبه شده برای نماگرها با استفاده از روش BWM (رجوع شود به جدول4) قابل بررسی می باشد. بر این اساسا مشاهد می گردد نماگرهای"وجود محوطه ها و امکانات بازی و هیجانات برای همه سنینV20) )" ، " وجود و شرایط فضاهای دنج و خلوت و امکانات ایجاد آسایش اقلیمی(V32)" ، " وجود کاربریهای متنوع در فضاV19) ) " ، " ابزار فعالیتهای سرگرمی ، ورزش و آمادگی جسمانیV28)  )" ، " مناسب بودن طرح و طراحی با نیاز کاربران و پویایی آن (V1) " ، " سازگاری قرارگاههای رفتاری(V3) " ، " وجود با کیفیت فضاهای پیاده روی ، دویدن ، دوچرخه سواریV26) ) " ، " فضای معاشرت و تعاملات اجتماعی و میتینگهای خانوادگی، امکان کنترل و مشارکت در فضا(V27)  " ، " عدم وجود ترافیک مزاحم در همجواریها(V35)" ، " چیدمان مناسب فضا و مبلمان پارکی (V4) " و " انعطاف پذیری فضا در برابر کاربردهای متنوع V5)) " به ترتیب جزء ده نماگر اول بوده و وزن بیشتری را از نظر تیم پیاده روی اکتشافی به خود اختصاص داده اند و می توان گفت انجام امور مرتبط با این نماگرها می تواند در بالابردن کیفیت فضاهای باز در اولویت باشند. در سوابق مطالعاتی، تحقیقی که چنین موردی را بررسی کرده باشد دیده نشده ولی تحقیقات زیادی نقش معیارهایی مثل سرزندگی، سازگاری قرارگاههای رفتاری و غیره را در ارتقای کیفیت فضاهای باز تاییدکرده و در این تحقیق هم، در فضاهایی که حائز رتبه برتر شده اند، مشاهده می شود برای این معیارها امتیاز بالاتری حاصل شده است.

پیشنهاد می شود محققین، برای کارآمدتر شدن فرآیند ارزیابی معرفی شده در این تحقیق، موارد ذیل را در پژوهشهای خود مد نظر قرار دهند.

-       در تعریف و بازخوانی نماگرهای معرفی شده در این پژوهش، بررسی بیشترکرده و ضمن تکمیل، کارآمدی آنها را به عنوان ابزار ارزیابی کیفیت فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت بهبود ببخشند.

-       در وزن دهی نماگرها، که نقش مهمی در رتبه بندی نهایی فضاها خواهد داشت، علاوه بر استفاده از روش بهترین ـ بدترین یاBWM،(رضایی، 2016) که از مدلهای برنامه ریزی خطی است از تحلیل عامل تاییدی و مدلهای ساختاری اندازه گیری هم استفاده شده و نتایج  مورد ارزیابی قرار بگیرد.

 

فهرست منابع:

·       ابی زاده سامان. بررسی مؤلفه‌های مکانی و فرهنگی طراحی فضاهای شهری متناسب با زنان با استفاده از مدل مکانی کانتر و نظریه فرهنگی استورت هال. مطالعات محیطی هفت حصار. ۱۴۰۰; ۱۰ (۳۶) :174-161.

·       ابراهیمی, قربانعلی, رازقی, نادر, مسلمی پطرودی, رقیه. (1390). اوقات فراغت و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن: (مطالعه‌ی موردی افراد 64-15 ساله‌ی شهرستان جویبار). جامعه شناسی کاربردی, 22(4), 71-98.

·       امین ع., ایوانی ه., & اقبال س. ع. . (2021). بازطراحی ابعاد بصری و کالبدی فضای شهری با توجه به ترجیحات مردم و متخصصان (نمونه موردی: سرای شمالی-کابل). مجله علمی پژوهشی شهرسازی و مهندسی, 2(1), 69–100. https://doi.org/10.48199/.v2i1.28

·       برومند مریم، طغیانی شیرین، صابری حمید(1396). ارزیابی تاثیرات مولفه‌های فضای شهری بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری با تاکید بر جنسیتی شدن آن؛ نمونه موردی: منطقه ۲ تهران. مديريت شهري و روستايي. ۱۳۹۶; ۱۶ (۴۶) :۲۴۱-۲۶۰

·       بنتلی، یان، (1392) . محیط هاي پاسخ ده. ترجمه مصطفی بهزاد فر، تهران، مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

·       پاکزاد، جهانشاه ) (1389)، سیر اندیشه ها در شهرسازی(2)از کمیت تا کیفیت:  آرمان شهر، شهیدی، تهران.

·       پاکزاد، جهانشاه  (1393). معیار ها ي کیفی سنجش فضا.فصلنامه آبادي، سال 13 ، شماره 39.

·       جلالی نسب،محمدعلی. فهیمی،امیرحسین. نشانی فام،شکوه. بررسی راهکارهای افزایش بهره وری پارکها و فضاهای سبز شهری، نمونه موردی( پارکهای شهری اراک). فصلنامه مدیریت شهری، شماره 42 بهار 1395.

·       جوانمردی, محمد حسین, سجادی, خاطره, شبانی, غزاله, دعایی, مرجان. (1399). ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های فضا بر سازماندهی رفتار محیطی شهروندان در فضاهای ورودی شهرها (نمونۀ موردی: دروازه قرآن شیراز). مجله علمی منظر, 12(52), 46-57. doi: 10.22034/manzar.2020.224838.2057

·       خادم الحسینی و دیگران، (1391). بررسی عوامل بازدارنده بانوان در استفاده از فضاهای شهری برای گذران اوقات فراغت،(مطالعه موردی منطقه 3 شهر اصفهان) فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری،1(2)، 95-105.

·       خان محمدی، مرجان؛ قلعه نوئی، محمود و ایزدی ، محمدسعید. (1399)، تبیین مدلِ محلة فرهنگی در بافت های تاریخی برای توسعه اقتصاد و حضور صنایع خلاق(مورد پژوهشی خیابان لاله زار، تهران). باغ نظر17(87).18-5.

·       رجائی, بهاره, گلابچی, محمود, قبادیان, وحید. (1399). ارزیابی عملکرد فضاهای باز پردیس با استفاده از ارزیابی پس از بهره‌برداری، مورد مطالعاتی: پردیس ارم دانشگاه شیراز. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 13(33), 121-137. doi: 10.22034/aaud.2019.193402.1932

·       زلفی گل، سجاد و کریمی مشاور، مهرداد. (1398).استخراج سـازوکـارادراکــی قـرارگـاههـای رفـتـاری در فضاهای شهری با استفاده از پایش مکانی،نمونه موردی: میدان آرامگاه بوعلی سینای همدان. مطالعات شهری،8(30)، 97 – 108.

·       زرقانی، سیدهادی و خوارزمی، امیدعلی و جوهری، لیلا،1393،ارزیابی فضاهای باز شهری با توجه به نیازمندی های سالمندان مورد مطالعه: مناطق 31 گانه ی کلان شهرمشهد،اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار،تهران،،،https://civilica.com/doc/360771

·       سهرابیان گودرز، حبیب فرح، ماجدی حمید(1397). تبیین مولفه‌های ایمنی و خوانایی منظر شبانه شهر. مديريت شهري و روستايي. ۱۳۹۷; ۱۷ (۵۱) :۳۹۹-۴۱۲

·       شیخی, حجت, رضایی, محمدرضا. (1396). ارزیابی کیفیت محیطی فضاهای شهری پیاده مدار و پاسخدهی اجتماعی (نمونه موردی: خیابان فردوسی شهر ایلام). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری, 8(29), 83-98.

·       فلاحت، محمدصادق. کلامی، مریم. (1387). تاثیر فضاهای باز شهری بر گذران اوقات فراغت شهروندان، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 22 ، زمستان 1387.

·       گلکار کوروش(1379)، مولفه های سازنده کیفیت طراحی شهری، نشریه علمی ـ پژوهشی صفه، شماره 32، صص 38-65.

·       گلکار کوروش(1393)، آفرینش مکان پایدار: تاملاتی در باب نظریه طراحی شهری، تهرات، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ وانتشارات .

·       لطیفی، ا.، و سجاد زاده، ح. (1393) ،. ارزیابی تأثیر مؤلفه های کیفیت محیطی بر الگوهرای رفتاری در پارکهای شهری، مطالعه موردی: پارک مردم همدان. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهر ، 3(11)، 20-5 .

·       لنگ، ج. (1383)، آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علی رضا عینی فر، تهران:انتشارات دانشگاه تهران.

·       لنگ، جان (1383)، آفرینش نظریه معماری، ترجمه علیرضا عینی فر: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.

·       لینچ، کوین. 1381 . تئوري شکل خوب شهر. ترجمه سید حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران.

·       محمدی، محمود و چنگلوایی ، یونس (1392).ارزیابی مولفه های کیفیت فضاهای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری،  نشریه علمی - پژوهشی انجمن معماری و شهرسازی ایران ، شماره 5 ، بهار و تابستان 1392.

·       مشکینی و دیگران،(1393). سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای کوچک استان آذربایجان شرقی، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش های بوم شناسی شهری.

·       مولایی هشجین, مهسا, کریمی آذری, امیررضا, کریمی, باقر, مهدی نژاد, جمال الدین. (1400). تحلیل سرزندگی در فضاهای مجموعه های مسکونی (مفهوم، مولفه ها و شاخص های تاثیرگذار). دانش شهرسازی, 5(1), 113-129.

·       یاوری, محمدکاظم, شیخ الاسلامی, علیرضا, ساسان پور, فرزانه. (1400). تدوین مدل مفهومی کیفیت فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت ( مطالعه موردی شهر اراک). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری.

 

·       Al-Bishawi, Manal Ahmad & Sami Ghadban, Shadi,(2011). A metodological aproach for reading urban open space. Archnet-IJAR, International Journal of Architectural Research, Volume 5 - Issue 1 - March 2011 - (73-85).

·       Appleyard, D.,(1979) "Planning the Pluralistic City", Cambridge, Mass: MIT Press, 1979.

·       Atabek, E. (2002). Quality in public spaces: A quality assessment based on user opinions on Yıldız Technical University campus. Master's thesis, ITU Institute of Science and Technology, Istanbul.

·       Bazuń, D., Kwiatkowski, M. (2020). Exploratory walk as a method of studying urban tourism space: A case of charles brice in Prague. Journal of Spatial and Organizational Dynamics, Vol. VIII, Issue 2, (2020) 92-106

·       Bentley, L.A., Alcock, P., Murrain, S., McGlynn, G. Smith. (1985). Responsive Environment: A Manual For Designers. London: The Architectural Press.https://unhabitat.org/un-habitat-annual-report-2012.

·       Carp F. Zawadski R. T. , Shokrkon H., (1976). Dimension of urban envirimental quality; Enviroment and Behaviore, vol. 8, No. 2, pp:239-264.

·       Çubuk, M., (1999), From Zoning Legislation to Urbanism Legislation; An Essay on a Systematic Approach to Turkish Urbanism, MSU-Faculty of Architecture, Department of City and Regional Planning publication-MSU Printing Workshop, Istanbul, pp:96

·       Dunnett, N., Swanwick, C. & Woolley, H., (2002), Improving urban parks, play areas and green spaces : May 2002, London: Dept. for Transport, Local Government and the Regions.

·       Francis M. (1987).Advances in Environment, Behavioe, and Design . University of California, Published in cooperation with the Envirnomental Design Research Assosiation, Volume 1.

·       Francis, M., 1987. Some Different Meanings Attached to a City Park and Community Gardens, Landsc. J. Vol. 6 (2), pp. 101–112, 197.

·       Greene, S.,(1992). "Cityshape", JAPA, 58(2): 177-189.

·       Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. New York. , Random House.

·       Junyan Yang, Fangyuan Zhang, , and Beixiang Shi,(2019), Analysis of Open Space Types in Urban Centers Based onFunctional Features, Southeast University, School of Architecture, Nanjing 210096, China, E3S Web of Conferences 79, 01009 (2019) .

·       Kaplan, R., Austin, M.E., (2003). Out in the country,sprawl and the quest for nature nearby. Landsc. UrbanPlann. Emery, M., 1986. Promoting Nature in Cities andTowns, A Practical Guide. Croom Helm, London. 69,235-243.

·       Klaiber, H. et al. 2010. Valuing open space in a residential sorting model of  twin cities. Journal of inviromental  economics and management, 60: 57-77.   

·       Lang, J. (1987). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.

·       Liao, C., Agrawal, A., Clark, P.E. et al. Landscape sustainability science in the drylands: mobility, rangelands and livelihoods. Landscape Ecol 35, 2433–2447 (2020). https://doi.org/10.1007/s10980-020-01068-8

·       Lynch, K., (1981),"A Theory of Good City Form", Cambridge, Mass: MIT Press.

·       Maher Mafoz A. Summan,(2019).  The impact of open spaces in the social life; the case of Jeddah, Saudi Arabia. Submitted in partial fulfillment of Ph.D. Degree Doctoral program in Urban and Architectural Management and Valuation.

·       Peng Y, Peng Z, Feng T, Zhong C, Wang W. Assessing Comfort in Urban Public Spaces: A Structural Equation Model Involving Environmental Attitude and Perception. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021; 18(3):1287. https://doi.org/10.3390/ijerph18031287

·       Praliya, S., Garg, P. (2019). Public space quality evaluation: prerequisite for public space management. The Journal of Public Space, 4(1), 93-126, DOI 10.32891/jps.v4i1.667.

·       Rasidi, Mohed Hisam, Jamirsah, Nurzuliza, Said, Ismail. 2012. Urban Green Space Design Affects Urban Resident’s Social Interaction. Journal of Social and Behavioral Sciences 68.

·       Rezaei jafar, Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model,Omega,Volume 64,2016,Pages 126-130,ISSN 0305-0483,https://doi.org/10.1016/j.omega.2015.12.001.

·       Roger Trancik, (1986). Finding Lost space, Theories of urban design.USA Published. City planning and architecture.ISBN 0-471-28956-6.

·       Royuela, V )2005): Quality of life, urban size and urban growth. A case of study inBarcelona, Grup d'Anàlisi Quantitativa Regional (Universitat de Barcelona)Facultad CC. Económicas, Av. Diagonal, 690, 08034 Barcelona (Spain).

·       Schroeder, H. W. , & Anderson, L. M. (1983). Perception of personal safty in urban recrestion sites. Journal of leisure Research, 16, 178-194.

·       Seyhan Sen Tulin Vural Arslan, 2016, The Evaluation of Space Quality in Outdoor Open Spaces: Bursa Historical Bazaar and Khans District as a Case, European Journal of Sustainable Development (2016), 5, 3, 27-38.

·       Shahfahad, Kumari, B., Tayyab, M. et al. Assessment of public open spaces (POS) and landscape quality based on per capita POS index in Delhi, India. SN Appl. Sci. 1, 368 (2019). https://doi.org/10.1007/s42452-019-0372-0.

·       Strewart, J. , & McKenzie, R. L. (1978). Composing urban spaces for security, privacy and outlook, Landscape Architecture, 68, 392-398.

·       Swanwick, C., Dunnett, N., & Woolley, H. (2003). Nature, role and value of green space in towns and cities: An overview. Built Environment, 29(2), 94–106.

·       The WHOQoL Group (1993). Study protocol for the world health organization project to develop a quality

·       of life assessment ınstrument (WHOQoL). Quality of Life Research, 2.

·       van Poll, R. (1997). The perceived quality of the urban residential environment. AMulti-attribute evaluation. Ph-thesis, Groningen: University of Groningen.

·       Whyte, W.H., (1980), The Social Life of Small Urban Space, Washington D.C., The Conservation Foundation.

·       Xiaoyan Ma, Yu Tian, Meng Du, Bo Hong, Borong Lin, How to design comfortable open spaces for the elderly? Implications of their thermal perceptions in an urban park ,Science of The Total Environment,Volume 768,2021,144985,ISSN 0048-9697, https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.144985.

 

 

---

[1]  Landscape Sustainability Science

[2]  Best Worst Method

[3] - General Algebraic Modeling System

[4]  Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution

[5]  اقلیم شهر اراک بر اساس طبقه بندی آمبرژه، نیمه خشک و سرد می باشد و فضاهای با طراوت طبیعی دارای سبزینه ندارد.

[6] - General Algebraic Modeling System

 

 

 

 

 

 

 

 

---