Subject Areas : geographical and environmental

Alireza Hatami Zadegan ¹ , عبدالرسول قنبری ^{2 *} , علی وخشوری ³

1 - larestan Azad university
2 - ستادیار جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان
3 - جغرافیا دانشگاه آزادلارستان

Received: 2025-06-01 Accepted : 2025-06-01 Published : 2025-06-01

Keywords:

Full-Text:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 48، پاییز 1403، صص 160-143

 

معرفی و قابلیت سنجی توانهای ژئوتوریسم خور تیاب

بر اساس مدلهای Pereira & Reynard¹

علیرضا حاتمی زادگان- دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان ، ایران 

عبدالرسول قنبری- استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران(نویسنده مسئول)           Email: [e-mail]

علی وخشوری-استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

دريافت: 11/9/1402                          پذيرش: 11/5/1403

چکیده:

  ژئوتوریسم از جمله رشته های وابسته جدیدی است که برمبنای طبیعت است ومی تواند در توسعه گردشگری پایدار نقشی سازنده را ایفا کند موجبات اشتغال را در هر منطقه ای فراهم سازد وظرفیت های آن منطقه را دیگر نقاط بشناساند.منطقه مورد مطالعه در این تحقیق خور تیاب شهرستان میناب در جنوب کشور ایران وشرق تنگه هرمز می باشداین منطقه باتوجه به قرار گیری در کنار دریا و اسکله تجاری و جنگل های حرا قابلیت های گردشگری بسیاری را در خود جای داده است .در این مقاله سعی شده است با مطالعه اسنادی وکتابخانه ای وبا بهره گیری از نظر خبرگان منطقه وضعیت محیطی وژئومورفولوژی وگردشگری برمبنای روش رینارد و پریرا امتیاز دهی وتجزیه وتحلیل شود .  برهمین اساس با روش پریرا در قسمت ارزش علمی 84/3 از 5/5 ، درمعیار ارزش عیار مکمل امتیاز 37/2 از 5/4 ، در معیارارزش عیار استفاده 54/5 از 7 ودر معیار ارزش محافظت 75/2 از 3 ودر مجموع خور تیاب با امتیاز 5/14 از 20 قابلیت جذب  تقریبا بالای سرمایه گذاری در مبحث ژئوتوریسم رادر شهرستان دارا می باشند وبراساس روش راینارد نیز در معیارارزش علمی 69/2 از 4 ، در معیار ارزش افزوده امتیاز69/4 از9 ودر معیار ترکیب امتیاز 70/2 از4 را کسب نموده است 10 وبا امتیاز مجموع08/10 از 17 امتیاز متوسط به بالایی را کسب نموده است .نتایج این پژوهش می تواند راهنمای خوبی برای سرمایه گذاری دربخش ژئوتوریسم منطقه باشد.

 

واژگان کلیدی:ژئوتوریسم،مدل پریرا ،مدل رینارد، خورتیاب

 

 

مقدمه:

   گردشگری نقش بسیار مهمی را در توسعه اقتصادی جهان کنونی بازی می کند و فرصت بزرگی برای توسعه بیشتر، که بایددر ژئوتوریسم که به سرعت در حال افزایش است، مشاهده شود ( Wojtowcz et al, 2010: 151). بسیاری از نویسندگان گردشگری را یک فرصت منحصربه فرد اقتصاد جهانی می دانند. در سالهای اخیر گردشگری منبع درآمدی در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه ی بازرگانی و تراز پرداخت بسیاری از کشورها شده است (موسوی، 1390 : 1 ). در واقع اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخه ی اقتصادی آن می باشد که قابلیت بالایی در زمینه ی پویایی اقتصاد محلی و بین المللی دارا می باشد، به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و هم چنین صادرات در صنعت گردشگری در سال 2004 ، رشدی معادل 9 / 5درصد در حدود 5 / 5 تریلیون دلار داشته است ( lee chiang; 2008: 29 ). صنعت توریسم در دهه اخیر پا را فراتر گذاشته و وارد عرصه های بسیار جدی و جدیدتری چون به کارگیری و بهره مندی از توانایی های ژئوتوریسم شده است (زنده مقدم:1388 ،101 ). جاذبه هاي گردشگري با توجه به میزان جذابیت خود می توانند گردشگران را به سوي خود جذب نمایند و در این زمینه ساختار جذاب این جاذبه ها در زمینه جذب گردشگر داراي اهمیت بسیار است Cartner, 2002:13)).در واقع ساختار گردشگري یک مکان در برگیرنده عواملی است که می تواند انگیزه بیشتري را براي تقاضا ی گردشگري در آن فراهم آورد (.(Law, 2002: 142 ساماندهی گردشگري در یک مکان با  برنامه ریزي براي شناخت رفتار گردشگران در آن مکان آغاز می شود.( Bansal et al, 2004:25) یکی از راه های درمان بیماری اقتصاد این سرزمین ، تنوع بخشیدن به منابع کسب درآمد ارزی است و با توجه به جمیع شرایط جغرافیایی ، طبیعی ، مادی ، فرهنگی و تاریخی و ... ایران زمین ، جلب جهانگردی خارجی ، یکی از راه ها و شاید مهم ترین راه وصول به این مهم است  (محلاتي،208:1377). صنعت گردشگري نتایج و دستاوردهاي عمده اي را نیز دربردارد که از آن جمله می توان به جنبه اشتغال زایی و تأثیر آن بر کارکردهاي توسعه اي و اقتصادي اجتماعی در منطقه یا کشور اشاره داشت ((Hall,2000:2. امروزه برخلاف گذشته که افراد معدودي می توانستند در فرآیند گردشگري مشارکت داشته باشند، افزایش روزافزون تعداد گردشگران، گویاي تبلور یافتن گردشگري به عنوان یک نیاز است، همین امر ضریب تأثیرگذاري گردشگري را افزایش داده است (موحدی وهمکاران :1389،2). جاذبه هاي گردشگري از سوي سازمان جهانی جهانگردي به سه دستۀ عمده جاذبه هاي طبیعی، جاذبه هاي فرهنگی- تاریخی و جاذبه هاي ویژه تقسیم می گردند. :1991 ، (اینسکیپ : 1991،19 ).یکی از انواع توریسم که به تازگی مطرح شده و شباهت بسیاری با "اکوتوریسم" دارد، "ژئوتوریسم" است که از ترکیب واژههای ژئو (زمین) و توریسم (جهانگردی) پدید آمده است (نصیریان، 1389 : 56 ).ژئوتوریسم می تواند نقش برجسته ای را در زمینه ی گردشگری بازی کند، به این دلیل که ژئوتوریسم، نوعی گردشگری پایدار مبتنی بر طبیعت است که به تجربیات مربوط به طبیعت توجه می کند و آگاهی، تنها تأثیر منفی کمتری دارد بلکه آگاهی، مسیر اصلی گردشگری نیست ولی توسعه علم و آگاهی، به نفع جامعه محلّی است ( Boley et al, 2010 ) .ارتباط گردشگری با مکان های زمین شناسی و ویژگی های آنها، شامل مناظر و سایتهای ژئومورفولوژی می تواند به عنوان یک پدیده جدید و زیر مجموعهای از زمین-شناسی و گردشگری مطرح شود (Bernard joyce, 2010 ).

ژئوتوریسم به طور خاص در زمین شناسی و چشم اندازها متمرکز است و هدف آن ترویج گردشگری در مکان های زمین شناسی و حفاظت از تنوع جغرافیایی و درک درستی از علوم زمین از طریق درک و یادگیری است( Newsome and Dowlng, 2010  ). نخستین تلاش ها برای تعریف ژئوتوریسم توسط هوزصورت گرفت. وی روی ابعادی نظیر مکان های ژئولوژیکی و ژئومورفولوژیکی یا ژئوسایتها تأکید داشت ( Novelli,2005).ژئومورفوسایت ها از مفاهیم جدیدی است که تعیین مکانهای ویژه، تأکید دارند   Lelenicz,2009 ) ). و نیز از ارزشهای علمی، اکولوژیکی،فرهنگی، زیبایی و اقتصادی به صورت توأم برخوردارند ( Pereira et al,2007). ژئوتوریسم به عنوان یک نوع توریسم پایدار است که روند رو به رشدي را در توریسم جهان نشان می دهد. ژئوتوریسم و اکوتوریستم هر دو زیرمجموعه توریسم وابسته به طبیعت هستند با این تفاوت که اولی به طبیعت بی جان می پردازد و بر اساس پدیده هاي زمین شناسی است و دومی طبیعت جاندار را مدنظردارد. دولت ها از این نوع گردشگري به عنوان یک علامت براي توریست خوب یا نام می برند که می تواند بسیار ارزان و در دسترس باشد. از این رو ایران از نظر جاذبه هاي طبیعت گردي داراي ظرفیت هاي بالایی است( اسلامی زاده، 1389).

در سالیان اخیر پژوهش های متعددی در این ارتباط صورت گرفته که در جدول شماره 1 ملاحظه می فرمایید

جدول 1: پیشینه تحقیق

نام محقق و سال	روش	نتایج
Doniz- Peaz et al (2011)	بررسی ژئومورفوسایت آتشفشانی در جزایرکاناری در اسپانیا	این مکان دارای ارزشهای علمی، فرهنگی، افزوده، مدیریتی و کاربردی برای توسعه گردشگری است.
وجتوسیز وهمکاران (2011)	ارائه دیدگاههای توسعه گردشگری در منطقه ژئوپارک لهستان	بیش از 25 درصد بهبود امکانات اقتصادی برای صنعت ژئوتوریسم اختصاص یافته و در شمال و بخشهای مرکزی لهستان به منظورتوسعه صنعت گردشگری، اقدام به بهبود فعالیت توریستی درژئوپارکها کرده اند.
et al(2014) Rocha	بررسی زمین شناسی پزشکی و ارتباط آن باژئوتوریسم در مناطق روستایی در ژئوپارک در شهر کیپ ورد سنگال	اشاره کردند که زمین شناسی پزشکی توانسته نقش مؤثری در ارتقای ژئوتوریسم کیپ ورد داشته باشد
Bujdos & etal (2015)	ارزیابی ژئوتوریسم در کوههای پیلیس درمجارستان	در این پژوهش میزان تقاضا و کمبود امکانات ژئوتوریسم در آنجابیان شد.
Charmine & Fung (2015)	بررسی ژئوپارک هنگ کنگ با استفاده از روش vep	از گردشگران خواسته شد تا در حین سیاحت در میراثهای زمین-شناختی و سفرنامه خود از اشکال ژئومورفولوژی عکس بگیرند ونسبت به آن آگاهی پیدا کنند. این امر باعث شد که گردشگران بدانند که ژئوپارک با وجود عناصر زیبایی شناختی و حفاظتی همیشه با زمین شناسی و ژئومورفولوژی همراه است وبه منظورگسترش میراث زمینشناختی و حفاظت جغرافیایی باید خدماتی راجهت رضایت و جذب توریسم ارائه داد.
et al(2017) Cetiner	سایتهای حفاظت شدۀ طبیعی را در شبه جزیرۀ بیگا در ترکیه	با هدف فهرست برداری با استفادۀ از روش مفهومی کیفی و همچنین روش نیمه کیفی بررسی کردند
ثنایی مبین وهمکاران (1392)	بررسی قابلیتهای محیطی حوضههای آبی دامنه جنوبی توچال برای تبدیل به ژئوپارک	این منطقه را به عنوان یکی از جاذبه های تفرجگاهی شهری وفراشهری تهران معرفی کرده که از پتانسیل های بالای ژئوتوریسمی برخوردار است.
سعادت پور علویق وخوشدل (1393)	بررسی لندفرم های ژئوتوریستی را در شهرستانورزقان با استفاده از روش پرالونگ	این منطقه قابلیت تبدیل شدن به یک ژئوسایت و ژئوپارک را دارد وصنعت ژئوتوریسم می تواند باعث تحولات اقتصادی اجتماعی و ایجاد اشتغالزایی در منطقه شود.
صفار اول وهمکاران(1393)	ارزیابی لندفرمهای منطقه درفک با استفاده ازمدل پرالونگ و الگوریتم وایکسترا	که بخشی از این منطقه از نظر ژئوتوریستی مناسب است.
حسن زاده و همکاران (1400)	بررسی توسعه ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز از طریق ارزیابی قابلیت های ژئومورفولوژیکی و با استفاده از دو مدل کوبالیکوا و بر یلها	بر اساس نتایج، تالاب آذینی با بیشترین امتیاز در هردو مدل از شرایط مطلوب تری برخوردار است
عنابستانی و معصومی ( 1400 )	بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری دریاچه ای در ایران با تأکید بر استان فارس	معیار وجود جاذبه هاو عوامل زیرساختی دارای بیشترین تأثیر در توسعه گردشگری دریاچه ای می باشند
تیغ مند و همکاران(1401)	تبیین توان ها و مدیریت گردشگری ژئوسایت ها در تنگه واشی فیروزکوه بر اساس مدل بریل ها	نتایج حاکی از شرایط مطلوب تنگه واشی در بخش ارزشه ای آموزشی و گردشگری و ضعف در بخش علمی و خطر نسبی اضمحلال می باشد.

 

    تاریخ بندر تیاب (بندر هرمز کهنه) با شهر میناب کاملاً در ارتباط است. در سال‌های دور، میناب نزدیک‌تر به دریا بوده و بیشتر به عنوان بندر هرمز از آن یاد شده‌است. بندر هرمز قدیم در ۱۰ کیلومتری جنوب غرب شهر میناب کنونی و ۱۵ کیلومتری ساحل دریا واقع شده بود. ارتباط بندر هرمز از طریق خوری بوده که به دریا وصل می‌شده‌است.بندرتیاب در معنی فارسی آن ته آب یعنی مترادف بندر(بن دریا)است که بندرشهر میناب یا همان تیو میناب اطلاق می شود .این بندرکه بنابر جغرافیای تاریخی آن بخشی از بندر هرمز قدیم محسوب می شود،نگین گم شده تاریخ هرمزگان است؛بندری آباد در مصب رودخانه میناب که بوسیله خوری به دریا وصل بود،صدها کشتی از سراسر آسیا بخصوص هند و چین و افریقا در بندر هرمز مشغول تخلیه محموله های تجاری خود بوده اند. این خور اکنون قابل رفت و آمدلنج های تجاری و صیادی می باشد، متاسفانه در سالیان اخیر علی رغم مقالات زیادی که در این ارتباط نوشته شده توجه چندانی به خور وبخش توریسم نشده وجوانان به جای اشتغال در این زمینه به شغل های زود بازده و کاذب قاچاق از هرنوعی پرداخته وهر ساله چندین نفر جان خودرا در این راه از دست می دهنداین پژوهش بر آن است با معرفی وبررسی گردشگری خور تیاب،در راستای حل موانع این صنعت گام ارزنده ای برداشته و افق های تازه و امید بخشی را در توسعه استان با دستیابی به اهداف ذیل به ارمغان بیاورد:

1 – شناسایی و معرفی توان های منحصر به فرد توریسمی خور تیاب به عنوان یک منطقه مستعد جهانگردی 

2 – شناخت و ارزیابی اثرات توسعه جهانگردی  خور تیاب بر رشد و توسعه بندر تیاب و شهر میناب در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و ...

   دهستان تیاب در 2 کیلومتری غرب شهرستان میناب در محدوده جغرافیایی ”20 و ´50 و ˚56 طول شرقی و ”10 و ´05 و ˚27 عرض شمالی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است (شکل 1 (B خور تیاب در 30 کیلومتری شهر میناب(بهروزی راد و حسن‌زاده کیایی،1387) در حد فاصل عرض‌های     ´08 و ˚27 تا ´02 و ˚27 شمالی و طول‌های ´44 و ˚56 تا ´57 و ˚56 شرقی در منطقه تنگه هرمز واقع شده است(صفا ایسینی و همکاران، 1385). خور تیاب یکی از خورهای حوزه سیریک و کلاهی است که از نظر وجود درختان حرا و فعالیت‌های صیادی اهمیت دارد(علی‌حمزه و همکاران، 1386). شاخه اصلی خور تیاب از شمال شرقی در کنار روستای تیاب شروع می‌شود که انشعابات زیادی اچز آن در زمین‌های اطراف کشیده شده است (شکل 1(C

   خور تیاب بر اساس کنوانسیون رامسر دائمی و مصبی میباشد. این تالاب در سال 1350 به عنوان ششمین تالاب بین المللی در کنوانسیون رامسر ثبت گردیده و به عنوان تالاب تیاب و کلاهی شناخته شده  است. (دانه کار، 1385).

 

شکل 1:موقعیت خورتیاب

مواد و روش تحقیق:

برای انجام این پژوهش، از داده های زیر استفاده شده است:

   الف: منابع داده های اسنادی ب: با استفاده از عکسهای ماهواره ای ، ج: داده های حاصل از بازدید و مشاهدات میدانی،   

 در این پژوهش، ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، اقدام به گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز شده است.  سپس با استفاده از مشاهدات و بازدیدهای میدانی موقعیت مکان های ژئومورفولوژیک منطقه مورد مطالعه مشخص گردید. پس از انجام بازدید های میدانی به تجزیه و تحلیل اشکال ژئومورفولوژیکی با روش ارزش علمی و افزوده و پریرا پرداخته شده است.

   الف: روش رینارد:(Reynard)در این روش، به منظور شناخت توانمندی های ژئوتوریسمی مورد مطالعه، از سه بخش ارزش علمی و ارزش افزوده و ترکیبی استفاده شده است که خود متشکل از زیرمعیارهایی می باشد. ارزیابی واقعی بر اساس سه ارزش علمی، افزوده و ترکیبی (مکمل) و برای محاسبه آنان از راهکارهای کمّی و کیفی بهره گرفته شده است.

ب) ارزیابی معیارهای چهارگانه ژئومورفوتوریستی بر اساس روش پریرا

در پایین نحوه امتیازدهی براساس روش پریرا را می بینید.

 

جدول 2: نحوه امتیاز دهی بر اساس روش پریرا(ارزش ژئومورفولوژیکی)

معیارهای اصلی	ارزش‌های کارکردی			امتیاز	حداکثر امتیاز
ارزش علمی قابلیت ژئوسایت‌ها(بالاترین امتیاز5.5)	نایاب بودن نسبت به منطقه	عدم وجود پدیده دربین 5 نمونه اول		0	1
		عدم وجود پدیده دربین 3 پدیده اول		25/0
		به عنوان یکی از 3 پدیده نمونه		5/0
		پدیده ای بسیار مهم		75/0
		پدیده ای با شرط وقوع استثنایی		1
	دست‌نخوردگی و سالم بودن    پدیده	بالاترین آسیب توسط فعالیت های انسانی		0	1
		آسیب اشکال اصلی توسط عوامل طبیعی		25/0
		آسیب دیده در صورت حظ اشکال اصلی		5/0
		آسیب جزئی در صورت حفظ اشکال اصلی		75/0
		عدم  مشاهده آسیب در اشکال		1
	قابلیت آموزشی فرایندهای ژئومورفولوژیک	ارزش بصری محدود وفاقدجذابیت های آموزشی		0	1
		ارزش بصری وجذابیت آموزشی محدود		38/0
		نمونه مناسب ازفرایندومشکل ابرای تشریح توسط غیر کارشناس		67/0
		نمونه مناسب از فرایند ها ویکمنبع آموزشی مناسب		1
	دیگر اشکال زمین‌شناسی با ارزش میراثی	عدم وجود دیگر اشکال زمین شناسی		0	5/0
		وجود دیگر اشکال بدون ارتباط با ژئومورفولوژی		17/0
		وجود دیگر اشکال مرتبط با ژئومورفولوژی		33/0
		وجود دیگر ژئومورفوسایت ها همراه با ارزش تاریخی		50/0
	تعداد اشکال زئومورفولوزیک		1	0	1
			2	33/0
			3	67/0
			بیشتر از 3 مورد	1
	کمیاب بودن چشم‌اندازها در سطح ملی		بیشتراز 5 نمونه در سطح ملی	0	50/0
			حداقل 3تا 5 نمونه درسطح ملی	17/0
			وجود 3 نمونه  از آن در سطح ملی	33/0
			منحصربودن در سطح ملی	50/0
	مطالعات علمی در نشریه ژئومورفولوژی		وجود ندارد	0	50/0
			متوسط: سمینارها ومقالات علمی	25/0
			بالا: مقالات بین المللی وپایان نامه ها	50/
ارزش عیار مکمل در ژئومورفوسایت‌ها(بالاترین امتیاز4.5)	عیار فرهنگی		عدم اشکال فرهنگی	0	5/1
			اشکال فرهنگی بدون ارتباط با لند فرم ها	25/0
			اشکال فرهنگی مناسب بدون ارتباط با لندفرم ها	50/
			اشکال فرهنگی غیرمادی مرتبط با لندفرم ها	75/0
			اشکال فرهنگی مادی مرتبط با لندفرم ها	1
			اشکال فرهنگی مناسب مرتبط با لندفرم ها	25/1
			لندفرم انسان های اولیه با ارتباط فرهنگی بالا	5/1
	عیار اکولوژیکی (زیست‌محیطی)		بدون ارتیاط با اشکال بیولوژیک	0	5/1
			وجود جذابیت های گیاهی وجانوری	38/0
			ازبهترین مکانها در مشاهده جذابیت های گیاهی وجانوری	75/0
			اهمیت اشکال ژئومورفولوژیک برای اکوسیستم	12/1
			اهمیت بسیار زیاد اشکال ژئومورفولوژیک برای اکوسیستم	50/1
	ارزش‌های زیباشناسی		کم	50/-0	5/1
			متوسط	1-5/0
			زیاد	5/1-1

 

جدول 3: نحوه امتیاز دهی براساس روش پریرا(ارزش مدیریتی)

معیارهای اصلی	ارزش‌های کارکردی		امتیاز		حداکثر امتیاز
ارزش عیار استفاده از ژئومورفوسایت(بالاترین امتیاز7)	میزان دسترسی	دسترسی بسیار مشکل وفقط با ابزار خاص	0		5/1
		فقط با ماشین چهارچرخ و500متر پیاده روی	21/0
		با ماشین وبیش از 500متر پیاده روی	43/0
		با ماشین وکمتر از 500متر پیاده روی	64/0
		با ماشین چهارچرخ وکمتر از100متر پیاده روی	86/0
		با ماشین وکمتراز از 50 متر پیاده روی	07/1
		با اتوبوس درجاده های فرعی وکمتر از50متر پیاده روی	29/1
		با اتوبوس درجاده های اصلی وکمتر از50متر پیاده روی	50/1
	قابلیت روئیت	بسیار مشکل یا عدم قابلیت دید در تمام مناطق	0		5/1
		قابلیت دید صرفا توسط ابزار خاص مانند نور مصنوعی وطناب	30/0
		محدودیت در دیده شدن توسط درختان وگیاهان کوچک وکوتاه	60/0
		قابلیت دید خوب جهت مشاهده بهتراما کمی نیازبه جابه جایی دارد	90/0
		قابلیت دیدخوب برای تمام اشکال ژئومورفیک	20/1
		دید عالی برای تمام اشکال ژئومورفیک	50/1
	استفاده‌های حاضر از دیگر جذابیت‌های طبیعی و فرهنگی	بدون دیگر جذابیت ها، بدون استفاده ، بدون ارتقا	0		1
		با جذابیت های دیگر اما بدون استفاده وارتقا	33/0
		با جذابیت های دیگر همراه با ارتقا ولی بدون استفاده های دیگر	67/0
		با جذابیت های دیگر همراه بااستفاده وارتقا	1
	تجهیزات و سرویس‌های پشتیبانی	سرویس های پشتیبانی شبانه روزی و فاصله بیش از25 کیلومتر از جاذبه	0		1
		سرویس های پشتیبانی شبانه روزی و فاصله بیش از 5تا 10 کیلومتر از جاذبه	50/0
		شبانه روزی باسرویس پشتیبانی با فاصله 5 کیلومتر با جاذبه	75/0
		شبانه روزی باسرویس پشتیبانی با فاصله کمتر از5 کیلومتر با جاذبه	1
	قوانین محافظت و محدودیت‌های استفاده	بامحافظت کامل ومنع استفاده	0		1
		با محافظت ومحدودیت استفاده	33/0
		بدون محافظت وبدون محدودیت استفاده	67/0
		با محافظت اما بدون محدودیت استفاده یا محدودیت خیلی کم	1
	استفاده کنونی از دیگر جذابیت‌های کنونی	بدون ارتقا وبدون استفاده	0		1
		بدون ارتقا ولی استفاده شده	33/0
		ارتقا داده شده واز آن به عنوان جذابیت استفاده می شود	67/0
		ارتقا یافته شده واز آن به عنوان ژئومورفوسایت یا ژئو سایت استفاده می شود	1
ارزیابی ارزش محافظت ژئومورفوسایت(بالاترین امتیاز3)	دست‌نخوردگی و بکر بودن ژئومورفوسایت	صدمه بالا در نتیجه فعالیت های انسانی		0	1
		صدمات در نتیجه فعالیت طبیعی		25/0
		صدمه دیده با حفظ اشکال اصلی ژئومورفیک		50/0
		کم صدمه دیده با حفظ اشکال اصلی ژئومورفیک		75/0
		فاقد صدمه وحفظ اشکال اشکال اصلی ژئومورفیک		1
	آسیب‌پذیری در صورت استفاده از سایت	آسیب پذیری بالا با احتمال تخریب کامل		0	2
		در صورت استفاده احتمال آسیب به اشکال ژئومورفیک		50/0
		در صورت استفاده احتمال آسیب به اشکال غیر ژئومورفیک		1
		آسیب فقط در راستای راههای ارتباطی		50/1
		در صورت استفاده  عدم احتمال آسیب پذیری		2

 

 

مباحث ویافته ها

خور تیاب کانال های آبی و خورها که در قسمت ها آب های داخلی قرار دارند، مناطقی هستند که مستقیما به 

دریاها متصل می شوند و امکان دسترسی به آب های آزاد را فراهم می نمایند. خور تیاب واقع در 30 کیلومتری شهر میناب از خورهای حوزه کلاهی و سیریک (خورهای شرق بندرعباس) می باشد که از سرشاخه اصلی آن تا دهانه ورودی به دریا به طول تقریبی 9 کیلومتر است. در این پژوهش با استفاده از مطالعه کتابخانه ای، آمار و 

محاسبه نرم افزاری، به روش تحلیلی توصیفی، به بررسی منطقه و خوتیاب پرداخته شده است. خور تیاب در گروه 

شکل 2: تصاویری از خور تیاب

تالاب های مصبی ساحلی قرار دارد و جزء خورهای دارای جزو مد میانه است. محیط و مساحت شاخصه اصلی خور تیاب به ترتیب 20.6 کیلومتر و 1.67 کیلومتر مربع می باشد.

 

شکل 3 :نقشه ژئومورفولوژی خورتیاب

 

---

[1]  این مقاله مستخرج از رساله دکتری تحت عنوان بررسی بسترهای جغرافیایی شهر خلاق و تاب آور با تاکید برصنعت گردشگری(مطالعه موردی میناب –هرمزگان) به راهنمایی نگارنده دوم ومشاوره نگارنده سوم می باشد.

جدول 4: شناسنامه مکان ژئومورفولوژیکی(خورتیاب)

شناسه	شاخص
موقعیت	نام: خور تیاب مختصات جغرافیایی: ۲۷٫۱۱°شمالی ۵۶٫۸۶۸°شرقی خور تیاب واقع در 30 کیلومتری شهر میناب  وبندر تیاب
ژئومورفولوژی	پدیده ها	اشکال ساحلی ، جانوران تالابی ، جنگل حرا
	توصیف شکل، ساختار مورفولوژیکی،فرسایش	خوری باتلاقی که در اثر فرسایش ورسوبگذاری رودخانه ای در حال پیشروی است
	دینامیک	فرایند های رودخانه ای ، باتلاقی ،ساحلی ، باد
	سن	اواخر دوران سوم(پلیوسن تحتانی)
	وابستگی اصلی به	فرایند های ساحلی
	وابستگی فرعی به	فرایندهای رودخانه ای ورسوبگذاری
	حیطه مطالعاتی	اشکال ساحلی ، توپوگرافی ساحلی، تالاب ، جنگل حرا
جنبه های کاربردی	بار فرهنگی(آموزشی)	آموزش خور ، ساحل ، انواع پرندگان تالابی ودریایی
	دسترسی	دسترسی اصلی ازمیدان جهله میناب به وسیله راه آسفالته
	سطح جذابیت	بالا به دلیل وجود مزارع میگو، جنگل حرا ، ساحل ، اسکله ،بازار تجاری،قدمگاه خزر نبی
	وضعیت حفاظت	قطع درختان حرا جهت چرای دام،ریختن سوخت های فسیلی به درون اب ،
	کاربری فعلی	مزارع پرورش میگو وماهی، زیستگاه پرندگان ،اکو توریسم
	ارتباطات	از طریق مسافرکش های محلی
	زیرساخت ها	اسکله ،پمپ بنزین، راه آسفالته
	برخوردها	چرای دام،قاچاق سوخت،قطع درختان حرا
	وضعیت قانونی	محافظت شده

 

ارزیابی نهایی ژئو سایت ها به روش  پریرا

همانطور که در جدول شماره 6 مشاهده می کنیددر در قسمت ارزش علمی 84/3 از 5/5 ، درمعیار ارزش عیار مکمل امتیاز 37/2 از 5/4 ، در معیارارزش عیار استفاده 54/5 از 7 ودر معیار ارزش محافظت 75/2 از 3 ودر مجموع خور تیاب با امتیاز 5/14 از 20 قابلیت جذب  تقریبا بالای سرمایه گذاری در مبحث ژئوتوریسم رادر شهرستان دارا می باشند.

 

 

جدول 5: ارزیابی عیارهای چهارگانه ژئومورفوتوریستی بر اساس روش پریرا

معیارهای اصلی	ارزش‌های کارکردی	خور تیاب	امتیاز نهایی
ارزش علمی قابلیت ژئوسایت‌ها (بالاترین امتیاز5.5)	نایاب بودن نسبت به منطقه	5/0	84/3
	دست‌نخوردگی و سالم بودن پدیده	5/0
	قابلیت آموزشی فرایندهای ژئومورفولوژیک	1
	تعداد اشکال ژئومورفولوژیک جذاب (تنوع)	5/0
	دیگر اشکال زمین‌شناسی با ارزش میراثی	67/0
	کمیاب بودن چشم‌اندازها در سطح ملی	17/0
	مطالعات علمی در نشریه ژئومورفولوژی	5/0
ارزش عیار مکمل در ژئومورفوسایت‌ها(بالاترین امتیاز4.5)	عیار فرهنگی	25/.	37/2
	عیار اکولوژیکی (زیست‌محیطی)	12/1
	ارزش‌های زیباشناسی	1
ارزش عیار استفاده از ژئومورفوسایت(بالاترین امتیاز7)	میزان دسترسی	5/1	54/5
	قابلیت روئیت	20/1
	استفاده‌های حاضر از دیگر جذابیت‌های طبیعی و فرهنگی	67/0
	تجهیزات و سرویس‌های پشتیبانی	5/0
	قوانین محافظت و محدودیت‌های استفاده	67/0
	استفاده کنونی از دیگر جذابیت‌های کنونی	1
ارزیابی ارزش محافظت ژئومورفوسایت(بالاترین امتیاز3)	دست‌نخوردگی و بکر بودن ژئومورفوسایت	2	75/2
	آسیب‌پذیری در صورت استفاده از سایت	75/
مجموع امتیاز 20		50/14

 

در نمودار پایین نیزتفاوت امتیازها را ارزیابی های چهارگانه پریرا می توانید ببینید

 

شکل 4: ارزش های چهارگانه روش پریرا در خور تیاب

ارزیابی نهایی ژئو سایت ها به روش  رینارد

همانطور که در جدول شماره 7 ملاحظه می کنیدوبراساس روش راینارد نیز در معیارارزش علمی 69/2 از 4 ، در معیار ارزش افزوده امتیاز69/4 از9 ودر معیار ترکیب امتیاز 70/2 از4 را کسب نموده است 10 وبا امتیاز مجموع08/10 از 17 امتیاز متوسط به بالایی را کسب نموده است.

جدول7: امتیازات 5 سایت میناب به روش رینارد

معیارها	زیرمعیارها	خور تیاب
ارزش علمی	نحوه حفاظت از ژئوسایت‌ها و میزان دست نخوردگی سایت‌ها. حفاظت نامناسب ممکناست به واسطه و تحت تاثیر عوامل انسانی و یا طبیعی (فرسایش) باشد.	5/0
	وجود یک ژئوسایت شاخص که نمونه فرآیند تشکیل دهنده آن در منطقه شاخص و برجسته باشد.	74/0
	نادربودن مکان در مقایسه با فضای کلی منطقه (منطقه، بخش، کشور)، یا وجود یک مکان ژئومورفولوژیکی بینظیر ومنحصربه فرد مربوط به گذشته در منطقه مورد مطالعه	73/0
	اهمیت مکان از لحاظ تاریخ اقلیمی و زمینی که به مطالعه وضع جغرافیایی زمین در گذشته میپردازد یا جذابیت مکان ژئومورفولوژیکی از نظر تاریخ زمین‌شناسی	72/0
ارزش افزوده	الف: تاثیرات اکولوژیکی:وجود اکوسیستمهای خاص در منطقه یا وجود گونه‌های گیاهی و جانوری که خاص همان مکان باشد. ب: مکان‌های حفاظت شده، به دلیل حساسیت از اهمیت خاص برخوردار است.	53/0
	47/0
	الف: دیدگاه شخصی: ادراک بیننده بر اساس مشاهده از مکان، در این بخش مکانهای دیدنی سایت‌ها بویژه از نظر قابلیت مشاهده و نحوهی دسترسی آن مورد توجه قرار میگیرد. ب: ساختار وخصوصیات مکان: در این قسمت ساختار و چشم‌اندازهای منحصر بهفرد ژئومورفولوژیک و لیتولوژیک ارزیابی می گردد.	57/0
	58/0
	الف: ارزش مذهبی: شامل ارزشهای عرفانی یا اسطورهای در منطقه میباشد. ب: ارزش تاریخی: شامل درک ارتباط معیارهای گردشگری تاریخی است و از این رو درک وسیع دورههای ماقبل تاریخ، تاریخ باستان و زمان حاضر را در بر میگیرد. ج: ارزشهای هنری: میتواند در کتابهای ادبی و هنری مورد توجه گرفته باشد. د: ارزش زمین‌تاریخی: اشاره به تاریخ تحولات و تکامل تدریجی-حیات بر روی زمین دارد.	39/0
	72/0
	58/0
	58/0
	توجه به تولیدات و توانمندی های اکوژئومورفوسایت‌ها. در اینجا درآمد مستقیم یا همان درآمد حاصل از تعداد بازدیدکنندگان (حق ورودی) از آن مکان توریستی در امتیازدهی اهمیت دارد.	27/0
ترکیب	ارزش جهانی بوسیله خلاصه نتایج کمی وکیفی ارزش علمی و ارزش‌های افزوده ژئوسایت بیان می‌شود.	42/0
	اهمیت مکان مورد مطالعه برای آموزش	57/0
	تهدیدهای بالقوه و موجود درمکانهای مکانهای مورد مطالعه که ممکن است به علت تاثیرات انسانی و فرآیندهای طبیعی باشد.	72/0
	میزان اقدامات مدیریتی پیشنهاد شده برای حفاظت و ارتقاء مکان مورد مطالعه.	72/0
	مجموع امتیازات	08/10

 

در نمودار پایین نیز تفاوت امتیازات را به صورت نمودار می توانید ملاحظه کنید.

 

شکل 5: مجموع امتیازات سه گانه  براساس روش رینارد

نتیجه گیری

ژئوتوریسم از جمله رشته هایی است که با تکیه بر طبیعت وبا حفظ هویت مکانی آنها به معرفی پدیده های سطح زمین می پردازد.ایران کشوری است که به لحاظ داشتن منابع ژئوتوریسم با توجه به شرایط آب وهوایی وتوپوگرافی خاص خود در زمره کشورهایی به شمار می رود که بیشترین تنوع را دارد. متاسفانه علی رغم این همه تنوع ،کمتر زمین شناسی گردشگری در بین مردم شناخته شده وبه کشورهای دیگر معرفی گردیده است یا حداقل از آن به عنوان یک صنعت درآمدزا نگاه خیلی محدوده شده است واین مهم در شهرستان میناب به عنوان دومین شهر بزرگ استان هرمزگان وقدیمی ترین شهر استان باز هم محدودتر می شود علی رغم اینکه از وجود کوههای شرق وشمال شرق شهرستان که جایگاه آثار به جا مانده از پیشینیان ، خرس سیاه آسیایی ، پلنگ و...می باشدبهره می بردوساحل های بی نظیر وپست وماسه ای که در نوع خود بی نظیر وبه طور حتم قابل رقابت با خیلی از سواحل زیبا وبکر دنیا می باشد خورهایی داردکه در کنار اسکله ها وقایق های ماهیگیری وجنگل های بی نظیر مانگرو وحرا خود می تواند باعث جذب علاقه مندان به ژئوتوریسم شودخورهایی دارد همه اینها در کنار رودخانه میناب به عنوان تنها رودشیرین ودائمی استان هرمزگان که مهترین سد استان یعنی سد استقلال را بر روی خود می بیند رودی که از وسط شهر میناب می گذرد وفضایی دلنشین را برای مسافران ایجاد می نماید ودر اطراف خود باغات سر به فلک کشیده نخل وانبه با بوی مست کننده گل های یاسمین ، بازارهای متنوع ، قلعه ونمادهای ساخته شده شهر میناب را ناظر برخود می بیند با معرفی هرچه بیشتر ومطالعه وکار بنیادین وبا ایجاد زیرساخت های لازم می تواند با جذب هر چه بیشتر گردشگر آثار فقر وبیکاری را از چهره خود بزدایدوبه جای خیل عظیم بیکاران وجوانان که از فرط بیکاری گام در راه قاچاق می نمایند ما شاهد شهری توریستی باشیم که این بار مسافران جهت لذت بردن از فضاهای بکر وژئوسایت های بی نظیرش پای در میناب می گذارند.آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرارگرفت توان ژئو توریستی خور تیاب میناب براساس مدل های رینارد وپریرا بود همانطور که در بالا مشاهده کردید خور تیاب میناب از امتیازنسبتا خوبی  در هردو روش برخوردار بود ولی تارسیدن به شرایط ایده آل فاصله زیادی دارد . برهمین اساس با روش پریرا در قسمت ارزش علمی 84/3 از 5/5 ، درمعیار ارزش عیار مکمل امتیاز 37/2 از 5/4 ، در معیارارزش عیار استفاده 54/5 از 7 ودر معیار ارزش محافظت 75/2 از 3 ودر مجموع خور تیاب با امتیاز 5/14 از 20 قابلیت جذب  تقریبا بالای سرمایه گذاری در مبحث ژئوتوریسم رادر شهرستان دارا می باشند وبراساس روش راینارد نیز در معیارارزش علمی 69/2 از 4 ، در معیار ارزش افزوده امتیاز69/4 از9 ودر معیار ترکیب امتیاز 70/2 از4 را کسب نموده است 10 وبا امتیاز مجموع08/10 از 17 امتیاز متوسط به بالایی را کسب نموده است علی رغم امتیاز خوبی که به سایت مد نظر تعلق گرفته منتهی به لحاظ زیر ساختی مشکلات زیادی متوجه خور تیاب میناب است از جمله راه مناسبی جهت رسیدن به خوروجود ندارد ، هتل ومسافرخانه های زیادی جهت اسکان وجود ندارد یا حداقل تنوع آن کم می باشد، تبلیغاتی در این ارتباط جهت معرفی آن صورت نگرفته، مسئولین به اجماع جهت توریستی بودن این منطقه نرسیده اند وحمایت های لازم را در این باره نداشته اند.

با توجه به نتایج تحقیق راهکار های زیر جهت کشاندن بیشتر مسافر به سایت مد نظر توصیه می گردد:

1-معرفی هرچه بیشتر منطقه وتوانهای آن 

2-ایجاد زیر ساخت های لازم  از جمله مسافرخانه ، هتل وبوم گردی وایجاد تنوع در این حوزه جهت پذیرایی از قشرهای گوناگون، ایجاد سرویس های بهداشتی که در این امر متاسفانه اکثریت مناطق استان با مشکل مواجه است 

3-درست کردن راههای دسترسی به خور

4-استفاده ازفضای منحصربه فرد خور جهت وتبدیل آن به منطقه نمونه گردشگری

5- نشست فوری مسئولین منطقه ای واجماع بر سر رفع محدودیت های گردشگری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

1-اسلامی زاده، عزت،( 1389 )، ژئوتوریسم فعالیتی کم هزینه ولی پرسود با زیربناي پژوهشی، اولین همایش منطقه اي تجاري سازي پژوهش.

2-تیغ مند، سمیه، کرم، امیر و عزت ا... قنواتی ( 1401 ): تبیین توانه ا و مدیریت گردشگری ژئوسایتها بر پایه ارزیابی محوطه های تنوع زمینی (مطالعه موردی: منطقه گردشگری تنگه واشی در شهرستان فیروزکوه)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،سال بیست و دوم، شماره 65.  

3-ثنایی مبین، نرگس؛ زنگنه اسدی، محمدعلی و ابوالقاسم امیراحمدی(1393).:)) بررسی قابلیتهای محیطی حوضه های آبی،دامنه جنوبی توچال برای تبدیل شدن به ژئوپارگ))، مجله جغرافیا وآمایش شهری منطقه ای، دوره 7، شماره 3، زاهدان، صص.110-97.

4-حسن زاده، یاسر، مقیمی، ابراهیم و مهران مقصودی ( 1400 ): ارزیابی توسعه ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز از طریق رتبه بندی قابلیت های ژئومورفولوژیکی (از میناب تا جاسک)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، سال دهم، شماره 1، صص 148 - 130

5-سعادتپور علویق،رضا و کاظم خوشدل(1393):« ارزیابی توانمندی های ژئوتوریستی کانهای ژئومورفولوژیکی شهرستان ورزقان به روش پرالونگ«اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، تهران.

6-صفار اول، هنگامه؛ الحسینی المدرسی، سیدعلی و جلال کرمی(1393): «ارزیابی توانمندی لندفرمهای منطقه دزفک وبرنامه ریزی مسیر با استفاده از مدل پرالونگ و الگوریتم دایکسترا» ،اولین کنفرانس ملّی جغرافیا، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران.

7-زنده مقدم، محمد رضا ( 1383 (. بررسی توانمندی های دشت کویر به عنوان ژئوپارک بزرگ ایران مرکزی و نقش آن در توسعه ی پایدار استان سمنان، آمایش محیط، دوره 2 ، شماره 6 ، صص 118 - 99

8-عنابستانی، علی اکبر و مهدی معصومی) 1400 (: بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری دریاچهای در ایران) مطالعه موردی: دریاچه های استان فارس)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، شماره 63

9-موسوی، چمران، احمدی، راشد ( 1385 ). اکوتوریسم و نقش آن در گردشگری پایدار، همایش دانشگاه تهران.

-10-محلاتی ، صلاح الدین ،(1377) ،((اهمیت اقتصادی جهانگردی در جهان معاصر))، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ، شماره 138 – 137-

11--موحد، علی، سالارکهرازي،( 1389 )، تحلیل عوامل موثر بر توسعه گردشگري استان کردستان با استفادهاز مدل swot،مجله پژوهش و برنامه ریزي شهري. سال اول، شماره دوم.

12-نصیریان، جلال ( 1389). نگاهی به انواع گردشگری از توریسم تا گردشگری، ماهنامه ی آریانا گردشگر، شماره 85 .

 

13-Bansal. P. D. Arnold. J, Elberg, M. A. , Kalda, J. , Soesoo, A. , and- Van Milligen, B. P.(. 2004).

 

14- Bernard Joyce, E. (2010): Astralia’s Geoheritage: History of Study, a New Inventory of Geosite and Applications to Geotourism and Geoparks. Geohritage, Pp: 39-56

15-. Bojdoso, Z. David, L. Weber, Z. and A, Tenk, (2015): Heritage as an Alternative Driver for Sustainable Development and Economic Recovery in South East Europe.Utilization of geoheritage in tourism development. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 188, Pp: 316 – 324.

16-. Boley, B. Nickerson, N. and K. Bosak, (2011): Measuring geotourism: Developing and testing the geitraveler tendency scale (GTS)” Journal of Travel Research, 5, Pp: 15-22.

17- Cartner, W.(2002). "Tourism development", VNB: 13-18

18-Çetiner, ZS. Ertekin, C. & Yiğitbaş, E. (2017): Evaluating Scientific Value Of Geodiversity For Natural Protected Sites: The Biga Peninsula, Northwestern Turkey”, Geoheritage, Doi: 10.1007/S12371-017-0218-3.

19-. Chamaine, K.W. Fung, C. and Y. Jim,(2015): Unraveling Hong Kong Geopark experience with visitoremployed photpgraphy method., Original Research Article, Applied Geography, 62, Pp: 301-313.

20-Chiang Lee, Chien and Chun-Ping Chang. (2008): Tourism development and economic growth: A closer look at Panels, Tourism Management 29

21-Doniz- Paez, J. Ramirez, R. Cardenas, E. Martin,C. and E. Lahoz (2011): Geomorphosites and geotourism in volcanic landscape: the example of lacorona Del lajial cinder cone (El hierro, Canary Islands, Spain), GeoJournal of Tourism and Geosites, 8, Pp:185-197.

22-Inskeep, E. 1991. Tourism planning. An Integrated and Sustainable Development Approach. Van Nostrand, New york

Hall, M. C,(2000) , Tourism planning , policies,processes and relationships. Pearson-23

education. Harlow.

24-Lelenicz, M. (2009); Geotope, Geosite, Geomorphosites. The Annals of Valahia, University of Târgovişte, Geographical Series.

25-Newsome, D. and R.K. Dowling, (2010), Geotourism the tourism of geology and landscape. Goodfellow Publishers, Oxford.

26 -Novelli, M. (2005): Niche tourism: Contemporary issues, trends and cases.Oxford, Butterworth-Heineman

27-Vasiljevic, D. Markovic, SB. Hose, TA. Smalley, I. Basarin, B. Lazic, L. and G. Jovic,(2011): The introduction to geoconservation of loesspalaeoso sequences in the Vojvodina region: significant geoheritage of Serbia, 240, Pp:108–116

28-Wójtowicza, B. Strachowkab, R. and M. Strzyz. (2011): the perspectives of the development of tourism in the areas of geoparks in Poland, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, Pp: 150–157.