Subject Areas : geographical and environmental
reza Ahmadzadeh 1 , hossein nazmfar 2 * , soheyla Hamidzadeh 3
1 -
2 - university of Ardabil
3 - marand
Keywords:
Abstract :
Andrews R.( 2008), Civic Engagement, Ethnic Heterogeneity and social capital in urban areas: evidence from England, Journal of urban affairs review, Vol.44, No.3,pp: 428- 440
Anholt, S., (2010), Places, Identity, Image and reputation. London. Palagrave. Macmillan.
Ashworth G., J., (2009), the instrumental of the place branding. How is it done? Journal of European Spatial Research and Policy, No.16, pp: 9-22
Besser T.( 2009), Changes in small town social capital and civic engagement, Journal of Rural studies, No.25, p: 185-193
Batterbury S.P.j. and Fernando j.L.(2006), Rescaling governance and the impacts of political and environmental decentralization: an introduction, Journal of World development,Vol.34,No.11,pp:1851-1863
Blanco H., Cambell T.(2006), social capital of cities: emerging networks of horizontal assistance, available at: www.elsevier.com
Jean Baudrillard (1389), consumer society; Myths and Structures, (translation by Pirouz Yazidi), Tehran: Third Edition. [ in perasian]
Carpiano R.M.(2008), Actual or potential neighborhood resources and access to them: Testing hypotheses of social capital for the health of female caregivers, Journal of Social science and Medicine, No.67, pp: 568- 582
Chu, W. W., (2009), Can Taiwan’s second movers upgrade via branding?, Journal of Research Policy,38, 1054–1065
Chuang Y.C, Chuang K.Y,(2008), Gender differences in relationships between social capital and individual smoking and drinking behavior in Taiwan, Journal of Social science and Medicine, No.67,pp: 1321- 1330
FanniZohre (2006), Cities and urbanization in Iran after Islamic revolution, Retrieved from: www.elsevier.com/locate/cities
Folland S.(2007), Does community social capital contribute to population health?, Journal of Social science and Medicine, No.64,pp: 2342- 2354
Fakuhi, Nasser (1383), Urban Anthropology, (1st edition), Tehran: Ney Publishing.[ in Persian]
Huang J., Brink M.V.D, Groot W.(2009), A meta- analysis of the effect of education on social capital, Journal of Economics of education review, No.28,pp: 454-464
Habibi, Mohsen (1386), Shahr Sazi; Imaginations and facts, Tehran: Tehran University Press. [ in Persian]
Ibeh K., Lue Y., Dinnie K., (2008); E-branding strategies of internet companies: some preliminary insights from the UK, journal of brand management ,12, (5),
Ishihara H., Pascuala U.(2009), social capital in community level environmental governance: a critique, Journal of ecological economics, No.68,pp: 1549-1562
Jones N.(2010), Environmental activation of citizens in the context of policy agenda formation and influence of social capital, Social science, No.47, pp: 121- 136
Lash Scott (1388), Sociology of Postmodernism, translated by Hasan Chavoshian, Tehran: Nahr-e-Karzan. [ in Persian]
Maru Y.T., Macalister R.RJ., Smith M., Stafford S.(2007), Modeling community interactions and social capital dynamics: the case of regional and rural communities of Australia, agricultural systems, No. 92,pp: 179-200
Mercer C. (2003), Performing partnership: civil society and the illusions of good governance in Tanzania, Political geography, No.22,pp: 741- 763
Merrilees B., Miller D., Herington C., (2011), City branding: A facilitating framework for stressed satellite cities, Journal of Business Research, xxx, 1-8
Morgan A. Swann C.( 2004), social capital for health: issues of definition, measurement and links to health, available at: http://hda.nhs.uk
Mubangizi B.C.(2003), Drawing on social capital for community economic development: insights from a south African rural community. community development,Vol.38.No.2
Nikolova M.S., Hassan S.S., (2011), Nation branding effects on retrospective global evaluation of past travel experiences, Journal of Business Research, xxx, 1-7
Perkins H.A.(2009), Out from the (green) shadow? Neoliberal hegemony through the market logic of shared urban environmental governance, Political geography, No.28,pp:395- 405
Poortinga W.(2006), social relations or social capital? Individual and community health effects of bonding social capital, social science and medicine, No.63, pp: 255- 270
Piri Issa, Shirmohammadi Mina, (2019), capacity building of local community development in the direction of sustainable development: the coexistence of the background variables of poverty and geographical space, Journal of Geographical Studies of Arid Regions, No. 12.[ in Persian]
Rehan, R., M., (2013), Urban branding as an effective sustainability tool in urban development, HBRC Journal, http://ees.elsevier.com/hbrcj
Rusta Ahmad, Qara Che Manijeh, Hamidizadeh Mohammad Reza, Mohammadi Far Yousef (2015), A model for urban branding in Iran based on foundational data theory, Brand Management Quarterly, No. 5, pp: 68-41. [ in Persian]
Roy I. (2008), Civil society and good governance : (Re)conceptualizing the interface, World development,Vol.36,No.4,pp: 677-705
Sabatini F.(2009), social capital as social networks: a new framework for measurement and an empirical analysis of its determinants and consequences, Journal of socio- economics, No. 38,pp:429-442
Slater Dan, Tonkis Fern (1386), Market Society; Market and Modern Social Theory, translated by Hossein Ghazian, Tehran: Ney Publishing.[ in Persian]
Snelgrove W.J, Pikhart H. Stafford M.(2009), A multi level analysis of social capital and self – rated health: evidence from the British household panel survey, social science and medicine, No.68, pp: 1993- 2001
Suzuki E., Takao S. Subramanian SV., Kumatsu H., Doi H., Kawachi I. (2010), Does low work place social capital have detrimental effect on worker’s health? Social science and Medicine, No.70, pp: 1367- 1372
Titeca K., Vervisch T.(2008), The dynamics of social capital and community associations in Uganda: linking capital and its consequences, world development, Vol.36,No.11,pp: 2205-2222
Tobias S., Wahl P. M., (2013), Can place branding support landscape conservation in city regions? A case study from Switzerland, Land Use Policy,No. 30 ,266– 275
Walstrom C. Svendsen G. Lind H. (2008), On the capitalization and cultivation of social capital: towards a neo- capital general science?, Journal of socio- economics, No.37,pp: 1495-1514
مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 49، زمستان 1403، صص 162-147
نقش شهرسازی انسان محور در برندینگ فضاهای شهری
مطالعه موردی: شهر نظر آباد البرز
رضا احمد زاده-دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند،ایران
حسین نظم فر- استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران(نویسنده مسئول)
nazmfarh2012@gmail.com
سهیلا حمیدزاده خیاوی- استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران
دريافت: 8/8/1403 پذيرش: 8/9/1403
چکیده
پارادیم شهرسازی انسان محور در دهه 1990 میلادی، محصول نقد وضعیت کالبدی و فیزیکی شهرهایی بود که توسط مهندسان شهرسازی با انگاره هایی مانند طرح های جامع و تفصیلی ایجاد شده بود. برندسازی شهری بازنمایی این نقد در پهنه کنشگران اقتصاد فرهنگی شهر است که پیامد جمعی و ضرورتِ برخاسته از پیچیدگی های ناشی از میدانِ1 جهانی شدن و سرمایه داری مالی و سینمای هالیوود است. اهداف عبارتند از تبیین کلی و فهم نظری شهرسازی انسان محور و برندسازی شهری، تبیین و استدلال نقش شاخص های شهرسازی انسان محور در ظرفیت سازی تولید برند شهری، روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است. قلمرو جغرافیایی تحقیق شهر نظر آباد است. نظر آباد شهر سلجوقی و بازمانده از اعماق تاریخی است که در سایه تهران بزرگ برند خود را از دست داده است. بازنمایی روح جمعی در ادبیات شعر شهری و عاشقانه شاعران و نویسندگان ، پیشا- برندسازی شهری نظرآباد است. این مقاله به دنبال آفرینش های شهری و ظرفیت سازی همانند تجارت و برند از رهگذر شهرسازی انسان محور در پهنه شهری نطرآباد است. حاکی از آن است "بازتولید ساختاری و ظرفیت سازی برند نظرآباد " در بستر تعاملی با نهادهای شهرسازی انسان محور قرار دارد.
کلید واژه ها: برندینگ، فضاهای شهری، شهرسازی انسان محور ، کنش جمعی، نظرآباد
مقدمه
شهرها زمانی می توانند به ما هو شهر وجود داشته باشند که با مقیاس های انسانی سازگار باشند. از منظر اومانیسم و فلسفه اگزیستانسیالیسم اجتماع انسان ها، محیط معنایی خاصی را منتقل می کند که فقدان این محیط معنایی خلا مفهومی در برساخت هر آن چیزی هست که جامعه انسانی است. پدیده شهر هم همینگونه هست. عناصر و المان های شهری در هارمونی و ترکیب خود دارای سایه روشن متباین و هر لحظه تغییر یابنده از هویت های مختلفی هستند که وظیفه مهم شهرساز همانا حفظ هویت انسانی و انسان مداری ساختارهای مختلف شهری است.
تحول و دگرگونی کارکردی شهرها در سال های اخیر، عمدتا تکثیر فضاهای مصرف و تشدید مصرف گرایی است و مفهوم برندسازی بیش از آنکه به حوزه تولید مربوط باشد به حوزه مصرف گرایی مربوط می شود. حتی توسعه اقتصادی در کلانشهرهای پساکینزی از تسلط فضاهای تولید به غلبه فضاهای مصرف تغییر ماهیت داده است. اما در عین حال مصرف گرایی انبوه به نوعی مصرف گرایی اختصاصی تبدیل شده است. از منظر اقتصاد سیاسی پست مدرنیستی، چرخش به سمت نظام انباشت پسا فوردیستی، چرخشی است از تولید انبوه به تولید انعطاف پذیر و از مصرف انبوه به مصرف اختصاصی( لش، 1388: 61). عرصه حیات شهری، حوزه پیامدهای کنش جمعی است از اینرو پارادایم شهرسازی انسان محور به عنوان منبعی برای کنش، یکی از راههای وارد کردن ساختار اجتماعی- کالبدی در پارادایم کنش عقلانی است که ظرفیت سازی برند شهری، بازنمایی این کنش در پهنه کنشگران اقتصاد فرهنگی شهر است که پیامد جمعی و ضرورتِ برخاسته از پیچیدگی های ناشی از میدانِ2 جهانی شدن و سرمایه داری مالی و سینمای هالیوود است. بازنمایی روح جمعی در ادبیات شعر شهری و عاشقانه شعرای نظرآباد، پیشا- برندسازی شهری این شهر است. پارادیم شهرسازی انسان محور در دهه 1990 میلادی، محصول نقد وضعیت کالبدی و فیزیکی شهرهایی بود که توسط مهندسان شهرسازی با انگاره هایی مانند طرح های جامع و تفصیلی ایجاد شده بود به عبارت دیگر انبوهه ای از شهرهایِ محصول این طرح ها، که تحت نام سبک بین الملل در نظام اندیشه و تفکر شهرسازی جهان رایج بوده است، وضعیتی غیر انسانی بوجود آورد که امکان تداوم زیست بشری در این شهرها امکان پذیر نبود. بازنمایی کالبدی و فیزیکی سبک بین الملل، جدایی سازی کاربری های شهری تحت نام منطقه بندی3 بود. یعنی جدایی عملکردی کاربری ها و محدود کردن کارکرد شهر در چهار نقش اصلی سکونت، کار، تفریح و حمل و نقل( Madanipoor, 2012) که محدود کردن شهرها به چهار عملکرد و تفکیک آن ها از طریق جدایی گزینی و منطقه بندی باعث فقدان کارایی شهرها می شود (Shi and Yang, 2015: 167). از اینرو اختلاط کاربری اراضی( همسایگی سکونت، مکان فعالیت و خدمات ساختمان ها، محلات و بخش های شهری)، اصل مهم فرم مطلوب شهر در قرن بیست و یکم است (Hirt, 2016: 134). باید اذعان کنیم که شهرهای سنتی دارای بافت ترکیبی و ارگانیک بوده اند و شهر در دوره ماقبل مدرن به طور طبیعی به همین صورت مجموعه ای از محلات و کوی ها ایجاد می شد (Moutin, 2018) مهمترین وجه این نوع شهرسازی، مقیاس انسانی است. مقیاس انسانی یعنی آن نوع پلان شهری که باعث بروز و ظهور انسان بر روی دو پای خود در مکان شهری گسترده و در فضاهای عمومی می شود که افراد با پای پیاده می توانند به نیازمندی های خود در نزدیکی محل سکونت خود دسترسی پیدا کنند(Nabil and Abd Eldayem, 2015: 24).
می توان گفت برند، تجلیِ فکر، اندیشه، هویت، خلاقیت، نوآوری، مهارت، اعتبار، شهرت و توانمندی شرکت است(جوانمرد و سلطان زاده، 1388: 228). برند چیزی نیست جز تشخص بخشیدن به یک کالا یا شیء. چنانچه ژان بودریار، فیلسوف پست مدرن، نیز تاکید می کند که ما در عصر اشیاء زندگی می کنیم( بودریار، 1389: 14). ارزش و اهمیت نام برند متغیر و متنوع است و به ماهیت تقاضای بازار بستگی دارد( Chu,2009: 1054). نتایج نشان می دهد که تصویر برند بر روی ادراکات مشتریان از کیفیت محصولات و خدمات تاثیر خاصی دارد. گاهی یک برند خاص چیزی بیش از نماد یک خدمت یا فرآورده، یادآور شخصی خاص، اندیشه ای بلند یا وضعیتی ویژه است. برندهای بزرگ "تک قطبی آفرین" هستند یعنی بازار هدف را در اختیار یک شرکت قرار می دهند و بقیه را از دور خارج می کنند(Ibeh et al,2008:355). این برندها بزرگترین بازار مصرف جوامع هدف، یعنی کلانشهرها را در اختیار می گیرند که در ادبیات توسعه از کلانشهرها، به مثابه قرینه ای تجربی و فضایی(Piri, 2013) بر تئوری " شهرهای بزرگ به عنوان مولد مدرنیزاسیون و توسعه اقتصادی" (Fanni,2006:407) یاد می شود و مطالعات اقتصادی – اجتماعی انجام شده در چند دهه اخیر نشان دهنده رابطه مستقیم میان نرخ شهرنشینی(تمرکز جمعیت در شهرها) و میزان رشد و توسعه اقتصادی هستند( فکوهی،1383: 107).
پیشینه تحقیق
احمد روستا و همکاران (1395) در مقاله مدلی برای برندسازی شهری در ایران بر اساس نظریه داده بنیاد برندسازی شهری را تلاشی برای طراحی ، شکل دهی و تغییر تصاویر ذهنی مخاطبان با تمرکز بر جذابیت ها و پتانسیل های منحصربه فرد یک شهر می داند. از نظر ایشان امکان ارزش آفرینی برای دارایی های مشهود و نامشهود شهرها از این طریق فراهم می شود.
آشورث (2009) در مقاله سند برندسازی مکان معتقد است وجه داخلی برند شهری بر وجه بیرونی آن تاثیر معنادار و مثبتی دارد. تصویر ذهنی شهروندان در وجه بیرونی برند شهری شکل می گیرد. جین جکوبز (1969) در کتاب تاثیر گذار "مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکا" سرمایه اجتماعی را شبکه غیر رسمی از ارتباطات و تعاملات و رمزگان اجتماعی می داند که در مدیریت رسمی و غیر رسمی شهر بسیار موثر و تاثیر گذار است. جکوبز فرماسیون سرمایه اجتماعی و شبکه های اجتماعی در شهر را در سه مقیاس یا سطح خیابان، محله و کل شهر شناسایی می کند.
بیرد و همکاران (2010) در پژوهشی تحت عنوان «مقدمه ای بر کانونهای فضایی فقر» به ارزیابی تعاریف و شواهد کانونهای فضایی فقر، ارتباط کانونهای فقر شهری، اهمیت مکان و فضا در تجزیه و تحلیل فقر و سیاستهای توسعه پرداخته اند. و در ادامه مینویسد امروزه میلیونها نفر در کانونهای فضایی – جغرافیایی فقر، نواحی حاشیه ای و فقدان امکانات و خدمات زندگی میکنند. معمولاً کانونهای فضایی فقر در مناطق دور افتاده روستایی و همچنین در سطح محلات فقرنشین و رو به رشد شهرها یافت میشوند. در عمل ارائه خدمات عمومی سخت افزاری( نظیر جاده ها، برق و آب و فاضلاب) و خدمات نرم افزاری (نظیر مدرسه و درمانگاه) و تمایل سیاسی به ارائه خدمات نقش موثری در ساماندهی این کانونها دارد که اغلب به شکل سکونتگاههای غیر رسمی در پیرامون و نواحی داخلی شهرها شکل گرفته اند.
از نظر تيبالدز (2001) بهترين مکانهاي شهري، ترکيبي از کاربريها و تنوعي از فعاليتها و تجربيات را به مردم ميدهند. زندگي، کار، تجارت، خريد، بازي و تفريح همگي با پيوستگي به هم، بدست ميآيند. ترکيب کاربري ها، محيطهايي زنده و امن به وجود مي آورد .
ژون و هور (2015) با بررسي رابطه بين پياده محوري و سرمایه اجتماعي محله به اين نتيجه رسيد هاند که اختلاط کاربري اراضي، وجود مسيرهاي عابرين پياده و تراکم هاي بالاتر موجب افزايش پياده روي مي شوند. اما اينکه پياده روي بتواند باعث افزايش سرمایه اجتماعی بشود، اجماعي وجود ندارد. از آنجا که در مراکز شهرهاي آمريکا فقر و جرم وجنايت بالاست به همين دليل رابطه منفي بين پياده محوري و تقويت روابط اجتماعي وجود دارد (Jun and Hur, 2015: 121) .
کیفیت کانسپت سیما - منظر شهری انسان محور و هرم نیازمندی های مازلو
کیفیت فضای عمومی و سیما – منظر شهری از نیازهای اصلی زندگی اجتماعی است. هوگ فریس، ایده اش از متروپل آینده را از طریق ترسیم سیمای آن بیان می کند و از دیدگاه فریس که مسحور شکوفایی فزاینده آسمانخراش ها در شهرهای آمریکایی است معماری بر زندگی شهروندان، اندیشه، احساس و رفتار به صورت مستقیم تاثیر دارد(ژوناس، 1394: 42) و آلدو رُسی نوعی معماری بیانگر تداوم سنت همسایگی و خاطره جمعی را تعقیب می کند(هاروی، 1392: 169). مفهوم کانسپت در طراحی چیزی شبیه گشتالت در روان شناسی است که به معنای [ادراک] به هم پیوستگی پدیده هاست وحدتی سازمان یافته که در آن تحولات هر جز از سرشتِ کل متعین می شود (بیانچینی، 1393: 53). اندیشمندان مختلفی بر مفهوم نیاز و سلسله مراتب نیاز پرداخته اند. اما مهمترین آنها به صورت کلاسیکی توسط آبراهام مازلو مطرح شده است. در ادبیات مربوط با نیاز و ضرورت اولیه و ثانویه زندگی توجه کانسپت سیما- منظر به مثابه "کانسپت یا گشتالتِ کنش اجتماعی - اقتصادی" به طرز عجیبی مورد غفلت واقع شده است. سلسله مراتب نیازهای مازلو شامل پنج سطح و دو گروه اصلی است و اغلب به صورت یک هرم نشان داده می شود(شکل2) این هرم شامل پنج سطح و دو گروه اصلی است. چهار سطح اول اغلب به عنوان نیازهای نارسا نیازهای D نگریسته می شوند. این نیازها هم ارز نیازهای اولیه اند که معمولا کنشها و سیاستهای متناسبی برای اطمینان از تامین آنها صورت می گیرد. سطح برتر شامل نیازهای وجودی انسان( نیازهای B) هستند که شامل زیبایی، معنا ، اعتماد، وحدت، عدالت، نظم، سادگی و غیره می باشد( Tweed and Sutherland,2007: 64).
شکل2-2- سلسله مراتب نیازمندیهای مازلو
دستیابی به کیفیت زندگی نباید تنها بر سطوح پایین هرم تمرکز کرد. نگاهی گذرا بر این هرم نمایانگر آن است که روابط بین سطوح پیچیده است و ضرورتی برای تامین نیازهای سطح اول به صورت کامل و کمبود نیازهای سطح برتر وجود ندارد. آنچه از هرم سلسله مراتب نیازمندیهای مازلو برمی آید این است که یک فرد، از نیاز به اشیا و عناصر مادی به سمت برآوردن نیازهای درونی و روحی ـ روانی حرکت می کند. سیما – منظر مطلوب شهري داراي ابعاد انساني و ابعاد كالبدي مطلوب هستند. جوانا پايكينز بيان مي دارد كه گذران اوقات فراغت در فضاهاي باز شهري فقط به عنوان لذت بردن از تنوع طلبي مطرح نيست، بلكه عنصري مهم در يك زندگي سالم محسوب مي گردد. او معتقد است كه ترس از ديگري و عدم اطمينان شهروندان به يكديگر ناشي از عدم وجود فضاهاي باز شهري مناسب است، جايي كه انسانها بتوانند به راحتي با يكديگر ارتباط داشته باشند. مشاهدات فضاهاي خلق شده در كشورهاي غربي نشان داده است كه لزوما توجه به كالبد، فضاهاي مطلوبي را ايجاد نمي كند. از همين رو ارتباط ابعاد كالبدي و انساني در طراحي يك فضاي مطلوب به مثابه یک کانسپت ، در نمودار زير نشان داده شده است. براي آنكه بتوان يك فضا را به عنوان محيطي خوب تلقي نمود، لازم است كه فضا به نيازهاي ابتدايي بشر پاسخ دهد اما گاهي اوقات موارد استثنا نيز ديده مي شود كه به طور مثال افراد حاضر مي گردند در راه اعتقاداتشان از زندگي فيزيولوژيك خود چشم پوشي كنند. در برگردان طبقه بندي نيازهاي گوناگون مازلو به طراحي، به جدول زیر مي رسيم( جدول 2-3)
جدول 2-3- برگردان نيازهاي مازلو به طراحي
پناهگاه | نيازهاي فيزيولوژي |
امنيت فيزيكي و رواني | نياز امنيت |
نماد گرايي در محيط | تعلق |
آزادگي انتخاب | خودشكوفايي |
زيباسازي رسمي | نياز به زيبايي |
منبع: رئیسی و دیگران، 1386: 9
اما در محیط مصنوع شهری و در ارتباط با سیما – منظر شهری ، نیازهای تفصیلی دیگری در ارتباط با کیفیت زندگی می توان طرح کرد که اين نيازها و تجلي كالبدي شان در جدول زیر آمده است(جدول 2-4)
جدول 2-4 نيازهاي انسان و ملاحظات طراحانه
نيازها | توضيح | ملاحظات طراحانه |
راحتي | نياز انسان به پناهگاه، محلي براي آرميدن | ملاحظات اقليمي، محل هايي براي نشستن، تامين ايمني |
آسودگي | آزادسازي فشارهاي فيزيكي و رواني | عناصر طبيعي-آب، فضاي سبز، مناظر آرام-نواحي بدون صدا، امنيت |
حضور غير فعال | نظاره گر بودن، مواجهه با مجموعه فضا | نگاه كردن مردم، نمايشگران، هنرهاي عمومي، مبلمان شهري، طرح هاي خاص |
حضور فعال | تعاملات اجتماعي | فضاي ثانوي، مبلمان آزاد بعضي از فضاها بايد فعاليت بدني زياد بطلبند قابلبت انطباق فضا براي مراسم برنامه ريزي براي فعاليت هاي خاص |
كشف | لذت بردن از تجربه فضاي جديد | مشاهده بخش هاي متفاوت و غير قابل پيش بيني فضا و فعاليت هاي تباين طرح كالبدي فعاليت هاي برنامه ريزي شده پيچيدگي بصري بعضي فضاها بايستي فرصت اكتشاف را فراهم آورند. |
منبع : رئیسی و دیگران، 1396
رضايتمندي از محيط سكونتي به ميزان رضايت در دو معيار واحدهاي مسكوني و محله يا واحدهاي همسايگي به طور مستقيم، و ويژگیهاي شخصي، فرهنگي و اجتماعي وي به طور غيرمستقيم بستگي دارد . در مدل هاي تجربيِ تحقيقات مربوط به كيفيت محيط هاي سكونتي، ميزان رضايت از واحدهاي سكونتي به عنوان يكي از معيارهاي اصلي مطرح شده است . در شكل زیر جايگاه رضايتمندي از واحدهاي سكونتي در مدل سنجش كيفيت محيط سكونتي نشان داده شده است (شکل2-3)
شکل 2-3- مدل تجربي سنجش رضايتمندي از واحدهاي سكونتي
منبع: رفيعيان و ديگران، 1398: 68
شهر نظرآباد در استان البرز و در شهرستان نظرآباد واقع گردیده است. این شهر در موقعیت جغرافیایی حد فاصل 35 درجه و 56 دقیقه عرض جغرافیایی و 37 درجه و 50 دقیقه طول شرقی در جنوب راه آهن و اتوبان تهران قزوین و در چهار کیلومتری جنوب غربی شهر هشتگرد واقع شده است(شکل2). شهر نظرآباد در سال 1390 جمعیتی در حدود 112400 نفر را در خود جای داده بود که با توجه به رشد روزافزون مهاجرت ها به تهران، بالطبع جمعیت شهر نیز افزایش خواهد یافت(طرح راهبردی- ساختاری شهر نظرآباد، 1391). همچنین الحاق و پیوند کالبدی روستاهای اطراف نظرآباد مانند سید جمال الدین، علی آباد و محمدآباد به این شهر در رشد جمعیت این شهر و همچنین گسترش فضایی مکانی شهر تاثیر زیادی داشته است.
شکل2- موقعیت جغرافیایی شهر نظرآباد
روش تحقیق
روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و نوع تحقیق کاربردی است.. واحد تحلیل از نظر مقیاس فضایی کل شهر نظرآباد و از نظر جمعیتی ، نفر است. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 150 نفر در نظر گرفته شده است روش نمونه گیری تصادفی ساده و ابزار جمع آوری داده هم پرسشنامه بوده است که در قالب طیف لیکرت پنج سطحی (از خیلی کم تا خیلی زیاد) اندازه گیری شده اند. پایایی ابزار تحقیق بوسیله آلفای کرونباخ سنجش شده است. . میانگین آلفای کرونباخ سازه های تحقیق 75 به دست آمده است( جدول 2)
یافته ها و بحث
تفاوت سطح کلی انسان محور بودن ساختار کالبدی شهر در مقیاس های سه گانه در نظرآباد
به طور کلی انسان محور بودن ساختار کالبدی شهر در سطح محلات بیشتر از سطح خیابان و کل شهر است اما انواع آن با مقیاس جغرافیایی تغییراتی پیدا می کنند(جدول 1)
جدول1 . تفاوت سطح انسان محور بودن ساختار کالبدی شهر با توجه به مقیاس های سه گانه
متغیر
| شاخص | گویه | میانگین رتبه ها در مقیاس | U Man Vitny | sig | |||
مقیاس محله | مقیاس خیابان | مقیاس شهر | ||||||
اعتماد غیر رسمی | اعتماد به خویشاوندان و دوستان نزدیک | 99/662 | 21/442 | 30/201 | 000/600 | 000/0 | ||
دریافت کمک مالی از دوستان نزدیک و خویشاوندان | 00/562 | 65/362 | 44/275 | 990/400 | 000/0 | |||
اعتقاد به انجام فعالیتهای اقتصادی و کسب و کار با مشارکت خویشاوندان و دوستان نزدیک | 89/661 | 00/441 | 25/320 | 458/581 | 000/ | |||
مشارکت اجتماعی | مشارکت همسایگان و تشریک مساعی نقش مهمی در کاهش مشکلات شهر و محله ما دارد | 99/521 | 52/446 | 96/389 | 002/450 | 001/0 | ||
کارهای گروهی موفقیت بیشتری نسبت به کارهای فردی دارد | 97/652 | 54/581 | 96/432 | 147/562 | 004/0 | |||
علاقه دارم در کارهای مربوط به مشکلات محله و شهر با همسایگان مشارکت داشته باشم | 00/632 | 12/479 | 13/300 | 899/583 | 002/0 | |||
اعتماد تعمیم یافته | اعتماد به همسایگان و غریبه ها | 99/661 | 45/460 | 45/201 | 654/489 | 000/0 | ||
همکاری مردم شهر در مسائل بهداشتی و آسیب های اجتماعی | 00/661 | 50/420 | 00/300 | 564/600 | 001/0 | |||
حضور در فعالیتهای مدنی مانند عضویت در نهادهای غیر رسمی(NGO) | 48/571 | 56/403 | 32/356 | 001/488 | 000/0 | |||
مشارکت مدنی | پیگیری مسائل اجتماعی – اقتصادی جامعه از طریق شبکه های ارتباطی | 63/541 | 23/478 | 23/450 | 258/500 | 001/0 | ||
سوال از ماموران دولتی یا نمایندگان مجلس درباره مشکلات جامعه | 00/621
| 85/501 | 52/356 | 586/574 | 000/0 | |||
تلقی از توانایی خود در تاثیر گذاری در امور شهر | 98/456 | 98/320 | 23/256 | 000/389 | 001/0 | |||
اعتماد نهادی | وجود نهادهای قانونی برای محافظت از حقوق مالکیت | 65/562 | 23/480 | 23/450 | 789/580 | 004/0 | ||
مسئولیت پذیری شهرداری و سایر ادارات شهر در برآوردن مناسب خدمات شهری و حل مشکلات | 23/580 | 65/432 | 85/400 | 330/489 | 003/0 | |||
اعتماد به پلیس در برخورد با جرایم اجتماعی | 00/652 | 25/501 | 00/423 | 001/569 | 001/0 | |||
پیاده مداری | دسترسی پیاده | 12/452 | 14/322 | 01/300 | 000/487 | 001/0 | ||
دسترسی دوچرخه | 22/560 | 14/403 | 14/385 | 874/542 | 003/ | |||
تاثیر انسان محور بودن ساختار کالبدی شهر در ظرفیت سازی برند نظرآباد
با توجه به اهمیت این ساختار در تئوری های متاخر توسعه شهری، به تبیین نظری در زمینه اهمیت آن در ظرفیت سازی برند شهری پرداخته ایم. ، تولید برند نظرآباد مترتب بر بازتولید و تکثیر انواع در مقیاس های مختلف فضایی هدف نهایی این رساله است. جدول 1 و جدول 2 سطح سرمایه اجتماعی در مقیاس های مختلف فضایی خیابان، محله و کل شهر نظرآباد را نشان می دهد. تصویر برند نظرآباد پیامدِ بر هم کنشیِ شاخص ها و متغیرهای این ساختار در مقیاس های پیش گفته است. برای آزمون این وضعیت از تعداد محدودی از کارشناسان و متخصصان از طریق ایمیل درخواست کرده ایم به سوالات ما پاسخ دهند و ضمن توضیح شاخص های هر کدام از انواع سرمایه اجتماعی تاثیر هر یک بر ظرفیت سازی برند سازی نظرآباد در جدول زیر آورده شده است(جدول 3).
جدول 3. تاثیر متغیرهای شهر انسانی در مقیاس فضایی بر تولید برند نظرآباد
متغیر | شاخص | میانگین رتبه ها در مقیاس | U Man Vitny | sig | |||
مقیاس محله | مقیاس خیابان | مقیاس شهر | |||||
|
اعتماد غیر رسمی | 99/500 | 21/321 | 30/300 | 000/400 | 000/0 | |
00/562 | 32/336 | 22/200 | 652/354 | 001/0 | |||
21/541 | 00/541 | 03/302 | 584/540 | 000/ | |||
مشارکت اجتماعی | 66/412 | 42/444 | 65/265 | 000/462 | 002/0 | ||
97/502 | 54/502 | 36/342 | 147/445 | 003/0 | |||
00/354 | 12/500 | 21/200 | 999/456 | 001/0 | |||
اعتماد تعمیم یافته | 06/514 | 40/402 | 45/200 | 600/460 | 000/0 | ||
01/502 | 50/550 | 00/201 | 658/458 | 000/0 | |||
48/541 | 56/202 | 03/302 | 001/500 | 000/0 | |||
مشارکت مدنی | 58/561 | 32/389 | 23/389 | 852/390 | 000/0 | ||
00/589
| 85/499 | 25/345 | 586/546 | 000/0 | |||
00/541 | 98/341 | 23/285 | 000/390 | 003/0 | |||
اعتماد نهادی | 65/600 | 32/480 | 32/449 | 589/555 | 001/0 | ||
23/540 | 65/400 | 02/400 | 003/490 | 000/0 | |||
01/612 | 27/499 | 00/412 | 003/580 | 002/0 | |||
دسترسی پیاده و دوچرخه | 21/460 | 41/320 | 01/299 | 000/501 | 002/0 | ||
21/571 | 41/400 | 14/390 | 478/555 | 000/ | |||
نتیجه گیری
مقاله حاضر از مضامین جامعه شناختی و انسان شناختی بهره برده است. نظریه پردازان اصلی و مفهوم پردازی در زمینه شهر انسان گرا در چارچوب علوم اجتماعی یا سوشیال تئوری معمولا به صورت بینا رشته ای ( interdisciplinary ) صورت گرفته است. از جیمز کلمن و رابرت پوتنام تا بوردیو به عنوان جامعه شناسی اقتصادی و اخیرا بانک جهانی تا جین جکوبز شهرساز و سایر نظریه پردازان شهرسازی نوین و جغرافیای جدید عمدتا در طرح بحث و گفتگو پیرامون این مفهوم نظریه پردازی کرده اند و چنانچه در بخش مقدمه مقاله هم آورده ایم: عرصه حیات شهری، حوزه پیامدهای کنش جمعی است از اینرو پلان شهر انسان گرا به عنوان منبعی برای کنش، یکی از راههای وارد کردن ساختار اجتماعی در پارادایم کنش عقلانی است که ظرفیت سازی برند شهری، بازنمایی این کنش در پهنه کنشگران اقتصاد فرهنگی شهر است که پیامد جمعی و ضرورتِ برخاسته از پیچیدگی های ناشی از میدانِ4 جهانی شدن و سرمایه داری مالی و سینمای هالیوود است.
متغیرهای پلان انسان گرایی در مقیاس شهر نتایج و پیامدهای متفاوتی در قیاس با سطح خیابان یا محله دارد. هنر سیاست گذار شهری باید این باشد که ضمن تشویق و ترغیب این ساختار در سطح محله و خیابان چشم انداز سازی برند شهری را بر بنیان ارزش افزوده ناشی از این دو مقیاس اخیر قرار دهد. این نوع پلان شهری متناظر بر مضمون توسعه از پایین به بالا هست که در مدل های رقیب توسعه متمرکز ملی هم مطرح شده است اینگونه ترکیب و ظرفیت سازی برند شهری متناسب با سه سطح- مقیاس پلان انسان گرایی شهری هم موثر عمل خواهد کرد چنانچه هویت شهر متناظر بر همان هویت متکثر جاری در خیابان ها و محلات شهر هم هست.
شهر انسان گرا مفهومی چند بعدی است که به جرات می توان گفت در اغلب کشورهای جهان پیمایشهای مختلفی برای سنجش آن صورت گرفته است. این مفهوم اغلب به همراه مشارکت مدنی و موازی با شبکه های همکاری و یکپارچگی است اما مفاهیم بسیار انتزاعی دیگری همراه آن است که عبارتند از: انسجام، اعتماد، معامله به مثل و کارایی نهادی. موضوع مرکزی آن این است که مردم از طریق مشارکت در زندگی جمعی، عضو گروههایی می شوند که هویت، هنجارها، اعتقادات و اولویتهایشان را منعکس کرده و در عین حال هم به این هنجارها شکل می دهند. اهمیت برند شهری از دهه 1990 با دیدگاه پورتر و تغییرات شگرف در توزیع توان اقتصادی کشورها روزافزون شده است و توجه بسیاری از اقتصاد دانان و سیاستگذاران را به خود جلب کرده است. سه عامل سرمایه گذاری جدید، نوآوری و توسعه شرکت ها و توریسم از عوامل موثر در توسعه محلی شناخته شده اند. افزون بر استفاده تجاری از برندها برخی معتقدند که برندسازی با دو مفهوم دیگر پیوند دارد: نخست مساله هویت متمایزی است که در برند سازی به دنبال آن هستیم و مساله دوم نظریه ارزش پیوندی محصولات و خدمات و برندهاست. نظریه ای که تحت تاثیر تفکرات پست مدرن بازاریابی توسعه یافته است. افراد بیش از آن که در پی محصولات و خدمات، به خاطر ارزش کاربردی آن ها باشند در پی ایجاد ارزش پیوندی با آن ها هستند(Cavaratsiz, 2008, Ashworthو 2009 ذکر شده در روستا و همکاران ، 1395: 5). مقیاس های مختلف ساختار شهر انسانی در پیوند محصولات و کالاهای مکان با مردم و جمعیت بازدیدکننده و ظرفیت سازی تولید برند بیشترین نقش را ایفا می کند. از اینرو این انسجام و تحرک زمینه مناسب تولید و بازتولید برند شهری در دوره رقابت گرایی شهری در بستر فن آوری اطلاعات و ارتباطات و تکثیر و رشد شبکه ها است.
در جدول 1 تفاوت کلی ساختار شهر انسانی در مقیاس های خیابان و محله و کل شهر ، هر چند تفاوت هایی را نشان می دهد اما حاکی از بالا بودن ظرفیت آن در نظرآباد است هم عمق تاریخی و هم عرفان شعرای شهر در جغرافیای نظرآباد در بالا بودن کلی سطح متغیرهای شهر انسانی نظرآباد بی تاثیر نیست. متغیرهای شهر انسانی در مقیاس محله در نظرآباد بالا تر از دو مقیاس دیگر است و در جدول 3 تاثیر آن ها در ظرفیت سازی برند نظرآباد مثبت ارزیابی شده است. حلقه گمشده این وضعیت سیاستگذاری و پر کردن خلا ارتباط شهر انسانی در تولید برند نظرآباد در سطوح ملی و جهانی است. سیاست هایی مانند تبدیل نظرآباد به شهر جشنواره ها، استفاده از زیرساخت های ICT برای بازتولید ساختار فوق و پیوند آن به تولید برند نظرآباد و تصویر سازی مناسب این برند در شبکه های اجتماعی و بلاگ های مهم شبکه ها و ... در واقع می تواند زمینه پر کردن خلا پیش گفته را فراهم آورد. به طور کلی می توان ادعا نمود که "بازتولید ساختاری و ظرفیت سازی برند نظرآباد در بستر تعاملی با نهاد سرمایه اجتماعی مردم قرار دارد".
Andrews R.( 2008), Civic Engagement, Ethnic Heterogeneity and social capital in urban areas: evidence from England, Journal of urban affairs review, Vol.44, No.3,pp: 428- 440
Anholt, S., (2010), Places, Identity, Image and reputation. London. Palagrave. Macmillan.
Ashworth G., J., (2009), the instrumental of the place branding. How is it done? Journal of European Spatial Research and Policy, No.16, pp: 9-22
Besser T.( 2009), Changes in small town social capital and civic engagement, Journal of Rural studies, No.25, p: 185-193
Batterbury S.P.j. and Fernando j.L.(2006), Rescaling governance and the impacts of political and environmental decentralization: an introduction, Journal of World development,Vol.34,No.11,pp:1851-1863
Blanco H., Cambell T.(2006), social capital of cities: emerging networks of horizontal assistance, available at: www.elsevier.com
Jean Baudrillard (1389), consumer society; Myths and Structures, (translation by Pirouz Yazidi), Tehran: Third Edition. [ in perasian]
Carpiano R.M.(2008), Actual or potential neighborhood resources and access to them: Testing hypotheses of social capital for the health of female caregivers, Journal of Social science and Medicine, No.67, pp: 568- 582
Chu, W. W., (2009), Can Taiwan’s second movers upgrade via branding?, Journal of Research Policy,38, 1054–1065
Chuang Y.C, Chuang K.Y,(2008), Gender differences in relationships between social capital and individual smoking and drinking behavior in Taiwan, Journal of Social science and Medicine, No.67,pp: 1321- 1330
FanniZohre (2006), Cities and urbanization in Iran after Islamic revolution, Retrieved from: www.elsevier.com/locate/cities
Folland S.(2007), Does community social capital contribute to population health?, Journal of Social science and Medicine, No.64,pp: 2342- 2354
Fakuhi, Nasser (1383), Urban Anthropology, (1st edition), Tehran: Ney Publishing.[ in Persian]
Huang J., Brink M.V.D, Groot W.(2009), A meta- analysis of the effect of education on social capital, Journal of Economics of education review, No.28,pp: 454-464
Habibi, Mohsen (1386), Shahr Sazi; Imaginations and facts, Tehran: Tehran University Press. [ in Persian]
Ibeh K., Lue Y., Dinnie K., (2008); E-branding strategies of internet companies: some preliminary insights from the UK, journal of brand management ,12, (5),
Ishihara H., Pascuala U.(2009), social capital in community level environmental governance: a critique, Journal of ecological economics, No.68,pp: 1549-1562
Jones N.(2010), Environmental activation of citizens in the context of policy agenda formation and influence of social capital, Social science, No.47, pp: 121- 136
Lash Scott (1388), Sociology of Postmodernism, translated by Hasan Chavoshian, Tehran: Nahr-e-Karzan. [ in Persian]
Maru Y.T., Macalister R.RJ., Smith M., Stafford S.(2007), Modeling community interactions and social capital dynamics: the case of regional and rural communities of Australia, agricultural systems, No. 92,pp: 179-200
Mercer C. (2003), Performing partnership: civil society and the illusions of good governance in Tanzania, Political geography, No.22,pp: 741- 763
Merrilees B., Miller D., Herington C., (2011), City branding: A facilitating framework for stressed satellite cities, Journal of Business Research, xxx, 1-8
Morgan A. Swann C.( 2004), social capital for health: issues of definition, measurement and links to health, available at: http://hda.nhs.uk
Mubangizi B.C.(2003), Drawing on social capital for community economic development: insights from a south African rural community. community development,Vol.38.No.2
Nikolova M.S., Hassan S.S., (2011), Nation branding effects on retrospective global evaluation of past travel experiences, Journal of Business Research, xxx, 1-7
Perkins H.A.(2009), Out from the (green) shadow? Neoliberal hegemony through the market logic of shared urban environmental governance, Political geography, No.28,pp:395- 405
Poortinga W.(2006), social relations or social capital? Individual and community health effects of bonding social capital, social science and medicine, No.63, pp: 255- 270
Piri Issa, Shirmohammadi Mina, (2019), capacity building of local community development in the direction of sustainable development: the coexistence of the background variables of poverty and geographical space, Journal of Geographical Studies of Arid Regions, No. 12.[ in Persian]
Rehan, R., M., (2013), Urban branding as an effective sustainability tool in urban development, HBRC Journal, http://ees.elsevier.com/hbrcj
Rusta Ahmad, Qara Che Manijeh, Hamidizadeh Mohammad Reza, Mohammadi Far Yousef (2015), A model for urban branding in Iran based on foundational data theory, Brand Management Quarterly, No. 5, pp: 68-41. [ in Persian]
Roy I. (2008), Civil society and good governance : (Re)conceptualizing the interface, World development,Vol.36,No.4,pp: 677-705
Sabatini F.(2009), social capital as social networks: a new framework for measurement and an empirical analysis of its determinants and consequences, Journal of socio- economics, No. 38,pp:429-442
Slater Dan, Tonkis Fern (1386), Market Society; Market and Modern Social Theory, translated by Hossein Ghazian, Tehran: Ney Publishing.[ in Persian]
Snelgrove W.J, Pikhart H. Stafford M.(2009), A multi level analysis of social capital and self – rated health: evidence from the British household panel survey, social science and medicine, No.68, pp: 1993- 2001
Suzuki E., Takao S. Subramanian SV., Kumatsu H., Doi H., Kawachi I. (2010), Does low work place social capital have detrimental effect on worker’s health? Social science and Medicine, No.70, pp: 1367- 1372
Titeca K., Vervisch T.(2008), The dynamics of social capital and community associations in Uganda: linking capital and its consequences, world development, Vol.36,No.11,pp: 2205-2222
Tobias S., Wahl P. M., (2013), Can place branding support landscape conservation in city regions? A case study from Switzerland, Land Use Policy,No. 30 ,266– 275
Walstrom C. Svendsen G. Lind H. (2008), On the capitalization and cultivation of social capital: towards a neo- capital general science?, Journal of socio- economics, No.37,pp: 1495-1514
[1] - میدان در معنای بوردیویی
[2] - میدان در معنای بوردیویی
[3] - Zonning
[4] - میدان در معنای بوردیویی