Subject Areas : geographical and environmental

vahid sohrabi ¹ , mohammad ebrahim afifi ^{2 *} , Marzieh Mogholi ³

1 - Geography and urban planning, Islamic Azad University of Larestan, Larestan, Iran
2 - Assistant Professor of Islamic Azad University, Larestan branch
3 - دانشیار عضو هیات علمی گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

Received: 2024-11-15 Accepted : 2024-12-03 Published : 2025-02-22

Keywords:

References:

منابع
اعتصامیان، پ، پژوهان فر، م، نورتقانی، ع.ا (1398). شناسایی و اولویت‌بندی عوالم طراحی مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان در میدان‌های عمومی شهری، 9(34): 132-117.
بابایی الیاسی، م؛ قدسی، ن؛ رحمانی، ع و قمبری همدانی، م (1402). سنجش میزان رضایت‌مندی شهروندان از مؤلفه‌های کیفیت زندگی در شهرهای کوچک اندام؛ (مورد پژوهش: شهر لوشان در استان گیلان)، توسعه پایدار شهری 4(12)1-19.
بهزاپور، م.(1400). پژوهشی بر جایگاه طبیعت در حس سرزندگی ساکنان در مجتمع¬هاي مسکونی، برنامه ریزی و توسعه شهری، 6(18): 97-130.
برازمند، س و تقدسی نژاد ع (1401). تأثیر حقوق شهروندی در ارتقای زندگی شهری و مشارکت مردم، مطالعات شهروندی، 1(1)،165-139.
پاک‌نهاد، ح و پژوهان فر، م(1396). بهبود الگوهای کیفیت فضایی پارک‌های شهری به‌منظور افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان، نمونه موردی: پارک‌های شهر گرگان. آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 197-183.
حیدری، م.(1402).تاثیر و نقش حقوق اساسی در تضمین حقوق شهروندی، (16): 240-253.
زارع اندریان، ق؛ ذبیحی، ح و کاردار، س (1402). تبیین ارتباط حقوق شهروندی و حقوق معماری و شهرسازی با تاکید بر نظریه حق شهر، تحقیقات کاربردی در علوم اجتماعی، 23(69)، 14-2
سیفی آتشگاه، ب.(1397). فرآیند جهانی شدن و حقوق شهروندی، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، 1(3):63-81..
شجاعی، م و پولادی، پ (1398). مطالعه ضرورت‌ها و چالش‌های بلندمرتبه‌سازی (مطالعه موردی شهرستان چالوس)، جغرافیا و روابط انسانی، (5)، 132-149.
شکوهی بیدهندی، م. ص؛ سبحانی، ع و ژند، س (1397). سیب شناسی پروژة مسکن مهر باتوجه‌به آموزه‌های شهرسازی الگوی بومی سکونت (مورد مطالعاتی: بندر خمیر)، پژوهش‌های معماری اسلامی، 6(20)، 115-91.
عباس‌زاده، م؛ محمدمرادی، ا؛ اسماعیل‌زاده انگنه، سلطان احمدی، ا (1401) بررسی جایگاه ارزش‌های بنیادین زیبایی‌شناسی در خلق معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی. پژوهش‌هاي معماري اسلامي،۱۰ (۱):152-127.
فاخری، ن.(1403). ضمانت اجراي نقض حقوق شهروندي به منزلة حقوق دفاعي متهم در ﺗحقيقات مقدماتی، دیدگاه های قضایی، 28(103): 151-173.
قربانی پارام، ا.(1400). ارائه الگوی جدید برج سازی بر مبنای توسعه پایداری اجتماعی در استان تهران، آینده پژوهی شهری، 1(3): 25-48.
کریمی مشاور، م؛ سجادزاده، ح و تروشه، ح.(1398). رابطه ارتفاع ساختمان‌های بلند با سلامت روان شهروندان؛ مطالعه موردی: مجتمع سعیدیه همدان، مطالعات شهری، (33): 51-62.
کرمی‌مقدم، ر و پروین، خ.ا.(1399).نقش نظارتی مجلس شورای اسلامی در حمایت از حقوق شهروندی، مطالعات حقوق عمومی، 50(3): 1007-1027.
کربلایی حسینی غیاثوند، , ا و بهزاد پور، م.(1398). ارائه مدل ساختاری به‌منظور بررسی روابط بین مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در خیابان‌های پیاده‌مدار (مطالعه موردی: خیابان خیام و خیابان سپه قزوین)، آمایش محیط 12(44) 105 -126.
میرزازاده دوستان، ا.(1401). بررسی مديريت شهري و نقش آن در توسعه پايدارشهري، جغرافیا و روابط انسانی،5(2): 21-33.
مولایی، ا و غفاری، ح (1401). جایگاه احکام و اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در پروژه¬های عمران شهری (نمونه مطالعاتی: پروژه عتیق تبریز)، برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 7(22):139-174.
Ahmada. T, Aibinua. A , Thaheem.M.J.(2017). The effects of high-rise residential construction on sustainability of housing systems, International High-Performance Built Environment Conference – A Sustainable Built Environment Conference 2016 Series (SBE16), iHBE 2016
Dwijendra, N.K.A.; Akhmadeev, R.; Tumanov, D.; Kosov, M.; Shoar, S.; Banaitis, A. Modeling Social Impacts of High-Rise Residential Buildings during the Post-Occupancy Phase Using DEMATEL Method: A Case Study. Buildings 2021, 11, 504.
Giyasov.B and Giyasova.I.(2018).The Impact of High-Rise Buildings on the Living Environment, E3S Web of Conferences 33, 01045 (2018)
Eichner. M and Ivanova. I.(2018).Socioecological Aspects of High-rise Construction, E3S Web of Conferences 33, 03065 (2018) .
Larcombe, D.-L.; van Etten, E.; Logan, A.; Prescott, S.L.; Horwitz, P. High-Rise Apartments and Urban Mental Health—Historical and Contemporary Views. Challenges 2019, 10, 34.
Nugroho. N.Y,Triyadi S and Wonorahardjo.S.(2022).Effect of high-rise buildings on the surrounding thermal environment, Building and Environment Volume 207, Part A, January 2022, 108393
Shojaei Baghini, H. S, Manzari Tavakoli, A.M, Salajegheh, S, & Jalali Javaran, R. (2023). Structural equations modeling of citizenship rights based on cultural policies and sustainable social development in government organizations (Case study of Kerman). International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 14(7), 159-172

Full-Text:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 49، زمستان 1403، صص 84-66

 

بررسي ميزان توجه به حقوق شهروندي در پروژه‌های عمران شهري (مطالعه موردی: محله‌های داماهي و پيامبر اعظم شهر بندرعباس) 

وحید سهرابی- دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

محمد ابراهیم عفیفی- دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان،ایران (نویسنده مسئول)

[e-mail]

مرضیه موغلی- دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان،ایران

دريافت: 25/8/1403                          پذيرش: 13/9/1403

چکیده

هدف این پژوهش تعیین ميزان توجه به حقوق شهروندي در پروژه‌هاي عمران شهري(مورد مطالعه:ساكنان محله‌هاي داماهي و پيامبر اعظم شهر بندرعباس) است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش توصیفی-پیمایشی و از نظر جمع‌آوری داده‌ها میدانی است. جامعه‌آماری پژوهش ساکنان دو محله داماهی و پیامبر اعظم شهر بندرعباس(دامنه سنی 15 تا 50سال) بودند که از بین آنها با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران برای جامعه نامحدود  تعداد 384 نفر(192 نفر محله داماهی و 192 نفر محله پیامبر اعظم) به عنوان نمونه تعیین و به شیوه طبقه­ای‌ تصادفی انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته بود که روايي آن با  استفاده از روش وابسته به محتوا تایید و ضریب پایایی آن با استفاده از فرمول آلفاي كرونباخ 83/0  برآورد شد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و استنباطی(آزمون t تک نمونه­ای و آزمونt مستقل) استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داده که میزان توجه به حقوق شهروندی در محله داماهی بالاتر از حد متوسط و در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط بوده که تفاوت این دو معنادار بوده است(01/0>P). میزان توجه به حقوق زیستی در محله داماهی در حد متوسط ولی در محله پیامبر اعظم بیش از حد متوسط بوده که تفاوت بین آنها نیز معنادار است(01/0>p). توجه به حقوق اجتماعی و فرهنگی، حقوق اقتصادی و حق دسترسی به خدمات شهری در محله داماهی بیش از حد متوسط و در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط بوده که تفاوت بین این دو محله معنادار بوده است(01/0>p).   نتیجه آنکه هر دو محله مورد مطالعه بویژه محله پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حقوق شهروندی بایستی مورد توجه و بازنگری قرار گرفته و اقدامات مناسبی در راستای تحقق هر چه بیشتر حقوق شهروندی صورت گیرد.    

کلیدواژه: ها حقوق شهروندی، پروژه هاي عمران شهري، محله های داماهی و پیامبر اعظم ؛

 

 

 

 

مقدمه

در آستانه هزاره سوم فضا های عمومی شهری به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می­نمایند مورد توجه قرار گرفته اند. فضاهای شهری مکان­هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق دارند و منحصر به جنبه های کالبدی و فیزیکی نبوده و در حقیقت با حضور و فعالیت انسان است که معنا پیدا می­کنند. این تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی را می توان عنصر اصلی و اساسی محتواي فضاي شهري برشمرد که روابط انسانی و فعالیت­هاي شهري را تحت تأثیر خود قرار می دهد. فضاهای عمومی شهری در واقع آن بخش از فضاهایی هستند که برای همه قابل دسترسی بوده و بستری برای کنش­ها و تعاملات اجتماعی تلقی شده و از اهمیت زیادی برخودار می­باشند(کربلایی‌حسینی غیاثوند و بهزاپور، 1398: 106). فضاهای شهری نقش مهمی در رشد اجتماعی شهرون دارند. زیرا در این مکان هاست که برخوردهای اجتماعی شکل گرفته، هاله های اجتماعی تعریف شده و سازوکارهای زندگی جمعی تجربه می گردد. بنابراین فضاهای شهری نقش مهم را در تعاملات اجتماعی شهروندان ایفا می­کنند (اعتصامیان و همکاران،1398 :117). به زعم پاک­نهاد و پژوهان­فر(1396: 186) فضای پیرامون زندگی فرد تاثیر مهمی بر رفتار کنش اجتماعی وی دارد. کیفیت بالای محیط باعث افزایش روابط اجتماعی و بالعکس می­گردد. مشارکت افراد در محیط زندگی خود حس تعلق را به دنبال خواهد داشت و حس تعلق نیز منجر به برقرای روابط اجتماعی قوی خواهد شد. برازمند و تقدسی نژاد(1401 : 141) معتقدند یکی از مهم ترین اهداف مدیریت شهري، بایستی ارتقاء شرایط کار و زندگی اقشار مختلف اجتماعی، اقتصادي، حفاظت از حقوق شهروندي¹، تشویق به توسعۀ اجتماعی و اقتصادي و حفاظت از آن باشد. حقوق شهري، شاخه اي از حقوق عمومی است که روابط شهروندان و مدیران شهري را تنظیم می کند.  به حقوق شهروندی مجموعه ای از حقوق با هر درجه از اهميت است كه در قلمرو حکومتي برای اتباع قلمرو شناخته شده(مولایی و غفاری(1401: 145) که شامل سه بعد حقوق‌مدنی، حقوق‌اجتماعی و حقوق سیاسی می باشد(زارع اندریان و همکاران، 1402 : 158). به گفته شجاعی باغینی و همکاران(2023 : 160) امروزه بیشتر بر حقوق شهروندی تاکید می شود تا وظایف و مسئولیت های شهروندان. این حقوق عبارتند از حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و در این میان حقوق افراد، یعنی حقوق طبیعی برای بهره مندی از حداقل استانداردهای اقتصادی، امنیتی، اجتماعی، بهداشتی و غیره از اهمیت بیشتری برخوردار است. حقوق شهروندی جزء لاینفک جامعه مدنی و مبنای تشکیل ان می بادش. چرا که امکان مشارکت داوطلبانه همه افراد در تمام عرصه های اجتمایع را فراهم می کند.جایگاه حقوق شهروندی برای حل موفقیت آمیز مسائل مهم حکومت‌داری یعنی نیاز به توزیع عادلانه منابع و حفظ نظم بسیار حیاتی بوده و نقش مهمی را در حل برخوردهای اجتماعی ایفا کرده می کند(برازمند و تقدسی نژاد، 1401 :140). حیدری (1402 :253) معتقد است اهمیت حقوق شهروندی به حدی است که رابطه نزدیکی با جایگاه حاکمیت پیدا می کند و حتی برخی بر این باورند که جامعه ای که در آن حقوق شهروندی نهادینه نشده باشد، رابطه مردم و حاکمیت دچار تزلزل می شود.  تحقق حقوق­شهروندی در هر نظام حقوقی، نیازمند عملکرد هماهنگ و یکپارچه تمامی دستگاه‌های حاکمیتی و مشارکت مردمی است. یکی از بسترهای احقاق حقوق شهروندی شهر و فضاهای شهری است.  شهرو فضاهای مختلف آن پتانسیل مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای ساکنان آن هستند. بر همین اساس حوزه های رفتاری گوناگون در محیط شهری پدیده آورنده فضاهای مختلفی است که بر حسب نیاز شهروندان به وجود می آیند. در طرح یک فضای شهری (عمومی)باید به ویژگی های همه گروه‌ها زنان و مردان، پیر و جوان و کودکان توجه شود. فضاهای شهری و ساختار کالبدی و کارکرد اجتماعی اش عرصه مطلوبی برای رشد و بالندگی جامعه مدنی است.  امروزه توجه به حقوق شهروندی در ساخت فضاهای شهری از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخودار است. در سایه رعایت حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است که جامعه شکل می‌گیرد. ما در دورانی زندگی می‌کنیم که زندگی شهری، واقعیت غیر قابل انکار دوران ماست. زندگی شهری نیازمند الزامات و واجد ویژگی­های مختلفی است که یکی از مهمترین آنها توجه به حقوق و مسئولیت شهروندی است. حقوق شهروندي، مبناي اجر‌ای عدالت اجتماعي بوده و به نوعی با کیفیت زندگی شهروندان در ارتباط است یعنی هر اندازه توجه به حقوق شهروندی بیشتر باشد به نوعی کیفیت زندگی مردم نیز بالاتر خواهد بود. بنابراین حقوق شهروندی بایستی از سوی دستگاه‌های حاکمیتی بویژه دستگاه‌هایی که ارائه دهنده خدمات شهری هستند باید مورد توجه قرار گیرد. از آنجایی که بررسی وضعیت حقوق شهروندی در شهر می تواند به عنوان یک کارنامه برای دستگاه های حاکمتی تلقی گردد لذا لازم است تا عملکرد دولت و سازمانهای مربوطه در این خصوص مورد ارزیابی قرار گیرد مناطق داماهی و پیامبر اعظم شهر بندرعباس به عنوان مناطقی که بخش قابل توجهی از جعیت این شهر را در خود جایی داده از جمله مناطقی هستند که طی سالهای اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده اند. امروزه با توجه به تغییر سبک زندگی سطح انتظارات شهروندان از دستگاه و سازمانهایی که امر شهر سازی و ارائه خدمات در این زمینه را برعهده دارند افزایش یافته است و مرم مطالبه گر حقوق شهروندی خود می باشند. از آنجایی که دستگاه های مختلف متولی پیاده سازی حقوق شهروندی می باشند لذا هر گونه کوتاهی و قصور این دستگاه ها می‌تواند در کیفیت زندگی شهروندان نقش قابل توجهی را داشته باشد بنابراین دستگاه هایی که وظیفه ارائه خدمات مختلف شهری به شهروندان را برعهده دارند بایستی همه تلاش خود را در این زمینه اعمال نمایند بخصوص در محله هایی که نوپا هستند. همانطور که ذکر شد مناطق داماهی و پیامبر اعظم از جمله مناطق نوپای شهر بندرعباس می باشند بنابراین بایستی توجه ویژه‌ای به حقوق شهروندان در این مناطق صورت گیرد اما مسئله آن است که تا چه حد این مهم صورت گرفته و دستگاه های مربوطه تا چه توانسته اند به وظایف خود که همانا پیاده سازی حقوق شهروندی است عمل کنند؟ در همین راستا در این پژوهش ضمن بررسی نظرات ساکنان این دو منطقه تلاش شد تا به این سوال پاسخ داده شود که تا چه میزان در محله های داماهی و پیامبر اعظم شهر بندرعباس به حقوق شهروندی( حقوق زيست‌محيطي، حقوق اجتماعي و فرهنگي، حقوق اقتصادی  و حق دسترسی به خدمات شهری)توجه شده است؟

 

 

 

مبانی نظری

مدیریت شهری

شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهري در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه‌هاي شهري نفش بسیارمهم و تعیین کننده دارد. اصطلاح مدیریت شهري تنوع مفهومی گسترده دارد،اما در جمع‌بندي کلی تعاریف ارائه شده از مدیریت شهري می‌توان گفت نظام مدیریت شهري عبارت است از سازمان گسترده متشکل از نظام مجزا رسمی و غیر رسمی ذي ربط و موثر در حیطه هاي هاي مختلف اجتماعی و کالبدي حیات شهري با هدف اداره، هدایت و کنترل توسعه همه جانبه و پایدار شهر(میرزازاده دوستان، 1401 :22).یکی از وظایف مدیریت شهري آماده سازي خدمات لازم براي بهبود استاندارهاي زندگی شهري است. شهر مجموعه اي از فعالیت هاي و فیزیکی است و به همین علت ضرورت داردبراي استفاده بهتراز انسانیمجموعه فعالیت هاوجلوگیري ازهدر رفتن نیروهادرآنجا مدیریت اعمال شود.بنابراین مدیریت شهرها با استفاده از مدیریت علمی و آخرین یافته ها درمورد بهترین شیوه هاي برخوردبا منابع انسانی و محیطی پابه عرصه وجود گذاشته است(برزامند و تقدسی‌نژاد،1401 : 148).

اهداف مديريت شهري

به دلیل اهیمت و جایگاه شهر در زندگی اجتماعی بشر، همواره شهر، شهرنشینی و مدیران آن از مشغله های فکری اندیشمندان در طول تاریخ بوده است و همواره متفکران بزرگ اجتماعی از ابن خلدون تا افلاطون و هاروی²، رابرت پارک³ و... به مطالعه در باره مسائل شهری پردئاخته و اهدفا زیر را برای مدیرت شهری ارائه نمودهاند:

1.ارتقا شرایط کار و زندگی همه جمعیت شهر با توجه به افراد گروهایی کم درآمد؛

2.تشویق توسعه اقتصادي اجتماعی پایدار؛

3.حفظت از محیط کالبدي شهر وظالیف مدیریت شهري؛

از دیدگاه سیاست شهري مطالبات و تقاضاي هاي شهروندان از مدیریت شهري عمدتا معطوف به چند مقوله اساسی زیر است :

1.استفاده ازمنابع شهري و امکانت و خدماتی که نیاز مبرم زندگی شهري می باشد.

2.تاثیر گذاري بیشتر برسازو کارتصمیم گیري هاي شهري.

3.فراهم شدن سازکارها و ترتیبات نهادي براي تحقیق بیشتر مشارکت شهروندي در زندگی شهري.

4.تثبیت قانونمندانه حقوق و وظایف متقابل شهروندان و مدیریت هاي شهري.

5.آماده سازي زیر ساخت هاي اساسی براي عملکرد کارآمدشهرها.

٦.آماده سازي خدمات الزم براي توسعه منابع انسانی،بهبود بهره وري و بهبود استاندارهاي زندگی شهري.

7.تنظیم فعالیت هاي تاثیر گذار بخش خصوصی برامنیت ،سالمتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهري.

٨.آماده ساختن خدمات و تسهیال الزم براي پشتیبانی فعالیت هاي مولد و عملیات کارآمد موسسه هاي خصوصی در نواحی شهر(میرزازاده دوستان،1401 : 24)؛

مفهوم حقوق شهروندی

برای درک بهتر مفهوم حقوق شهروندی در ابتدا باید تعریفی از شهروند داشته باشیم. در لغت نامه دهخدا شهروند⁴ اهل یک شهر یا کشور تعریف شده و در ادامه توضیح داده است که وند در این واژه در گذشته بند بوده است و در واقع این واژه شهر بند بوده (به معنای کسی که به شهری بند است) و با گذشت زمان بند به وند تبدیل شده است و معادل انگلیسی Citizen است (کرمی مقدم و پروین: 1399: 1011).  واژه شهروند یک بار اجتماعی دارد و یک بار حقوقی ، به عبارتی محتوای شهروندی از سویی به نحوه تعامل انسان در محیط اجتماع باز می گردد و از سویی این حقوق در کنار سایر حقوق معنا پیدا می کند. یکی زا مفاهیم مرتبط با شهروند حقوق شهری است حقوق شهری، شاخه ای از علم حقوق است که روابط شهروندان و مدیران شهری را تنظیم می‌کند. به زعم برازمند و تقدسی‌نژاد(1401 :146) حقوق شهری ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮراﺗـی اﺳﺖ که ارﺗﺒﺎط ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺑﺎ ادارات و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺷﻬﺮﺗﻨﻈـﯿﻢ ﻣـی‌کند و ﺣﻘـﻮق و وﻇـﺎﯾﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ و ﺷﻮراﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ادارات ﺷﻬﺮي را ﺑﯿﺎن می‌کند. موضوع اصلی حقوق شهری بیان ارتباط شهروندان با شهرداریها و ادرات و بیان وظایف و حقوق آنان در برابر یکدیگر و نحوه اداره امورات شهری و کیفیت نظارت شهرداری ها بر فعالیت های شهری است. به موازت حقوق شهری ، حقوق شهروندی وجود دارد. حقوق شهروندی که در لغت معادل عربی آن "حقوق المواطن" و معادل انگلیسی آن Rights Citizen  و معادل فرانسوی آن Droit du Citoyen می‌باشد(سیفی آتشگاه، 1398: 70). ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺣﻘﻮقی اﺳﺖ که ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان اﯾنکه در ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪگی می‌کند از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ‌ﺷده و می‌ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و از ﺗﻌﺮض ﺑﻪ آن ﺟﻠﻮگیری کند و از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﺟﺎﻣﻌﻪﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد(فاخری،1403: 5). کرمی مقدم و پروین(1399: 1012) معتقدند حقوق شهروندی بر اصولی همچون کرامت انسانی، صانت از حقوق و آزادی‌های غیر قابل سلب، حاکمیت مردم، برخورداری همه مردم از حقوق انسانی مساوی، منبع تبعیض و حمایت یکسان قانون از همه افراد ملت مبتنی است.

برازمند و تقدسی نژاد(1401 : 147) ویزگی های زیر را برای حقوق شهروندی ارائه نموده‌اند:

1-جهانی بودن آن است؛ هر فرد از هرکجا، هر جنس، نژاد، زبان و دین که باشد مستحق آن است و کمسی نمی تواند این حق را از او سلب کند.

2-این حق غیر قابل انتقال و غیر قابل انفکاک است؛ زیرا بدون آن فرد را ننمی توان بشر نامید.

3-این حق هدیه الهی است و هیچ مقامی مانند حکومت یا مقامات مذهبی این حق را اعطا نمی کنند.

4-عناصر آن لازم و ملزوم همدیگر، متمم و مکمل سایرین است.

5-حقوق فطری و ذاتی است و جزء صفات شخصیتی انسان است و وابسته به هیچ قراردادی نیست.

6-تقسیم ناپذیر است و نمی‌توان به دلیل عدم ضرورت یا کم اهمیت بودن، آن را از کسی سلب کرد.

پیشینه تجربی

کریمی مشاور و همکاران(1398)در پژوهشی با عنوان رابطه ارتفاع ساختمان‌های بلند با سلامت روان شهروندان؛ مطالعه موردی: مجتمع سعیدیه همدان نتیجه گرفتند که ارتفاعِ ساختمان‌های بلند به‌واسطه بروز مقولاتی چون محصوریت نامناسب، تبعات کالبدی_بصری، خرداقلیم، محدودیت‌های چشم‌انداز، معضلات اجتماعی، اشراف، ناهمگنی در بافت شهری و آثار سوء زیست‌محیطی، فشار روانی ایجاد می‌کند و درگیری درازمدت شهروندان با واکنش‌های هیجانی ناشی از فشارهای روانی، باعث آسیب دیدن سلامت روان آنان می‌شود. شجاعی و پولادی(1398)در پژوهشی با عنوان مطالعه ضرورت ها و چالش های بلند مرتبه سازی(مطالعه موردی شهرستان چالوس) نتیجه گرفتند که از بین مولفه‌های مورد بررسی به ترتیب مولفه‌های میزان رضایت از کیفیت محیط زندگی (4.78)، میزان رضایت از خدمات آموزشی با (3.90) بیشترین مقادیر میانگین عددی را به خود اختصاص داده‌اند. از طرفی دیگر، مولفه‌های امنیت پیاده روی (2.9) و رضایت از کیفیت از مسکن (2.8) پایین تر میانگین رضایت را به خود اختصاص داده اند.قربانی پارام(1400)در پژوهشی با عنوان ارائه الگوی جدید برج سازی بر مبنای توسعه پایداری اجتماعی در استان تهران نتیجه گرفتند که عملکرد مناسب در طراحی بام و همکف، ایجاد فضاهای مناسب اجتماعی، تعاملاتی در کاهش مشکلات برج نشینی و ایجاد سرزندگی و مشارکت عمومی و به تبع آن توسعه پایدار اجتماعی نقش آفرین باشد. طراحی گردشگاه و مجهز کردن برج ها به خدمات عمومی اولیه (رستوران، مغازه، مهد کودک، آرایشگاه، سوپر مارکت، باشگاه، استخر....) قادر است در ایجاد حس تعلق و تعاملات، و از سوی دیگر در کاهش سفرها در شهر و توسعه اجتماعی موثر واقع شود.بهزاپور(1400) در پژوهشی با عنوان پژوهشی بر جایگاه طبیعت در حس سرزندگی ساکنان در مجتمعهاي مسکونی نتیجه گرفت که در طول سالیان گذشته مجتمـع هـاي مسـکونی متعـددي در شـ هرها یـا اطـراف شـهرها ساخته شد که در بسیاري از نمونه ها، تنها به بعد فیزیکی و کالبدي این مجتمع هاي مسکونی توجه شده است. به طوريکه در ساخت آنها تنها رفع نیاز سرپناه مدنظر بوده و هیچ توجهی بـه رفـع نیازهـاي روحـی و روانـی، تعـاملات اجتمـاعی، روابـط همسـایگی و بـه خصـوص سرزندگی ساکنان نشده است. طی بررسی مجتمع های اکباتان تهران، پردیسان قم، زیتون اصفهان و مهرگـان قـزوین نتیجه گرفت که ســرزندگی و روابــط و تعــاملات اجتمــاعی در دو مجتمــع مسکونی اکباتان و زیتون وضعیت بسیار بهتـري نسـبت بـه دو مجتمـع مسـکونی پردیسـان و مهرگان دارد و اختلاف زیادي بین این دو گروه وجود دارد. مولایی و غفاری(1401)در پژوهشی با عنوان جایگاه احکام و اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در پروژه­های عمران شهری (نمونه مطالعاتی: پروژه عتیق تبریز )نتیجه گرفتند که پروژه عتيق شهر تبریز از منظر رعایت قواعد فقهي، اخلاقی اسلامی و حقوق شهروندی در سطح پایيني قرار داشته و نتوانسته است به مصادیق این سه بعد از آثار و نتایج پروژه­های عمران شهری پاسخگویي مناسب داشته باشد. بابایی‌الیاسی و همکاران(1402) نیز در سنجش میزان رضایتمندی شهروندان از مؤلفه‌های کیفیت زندگی در شهرهای کوچک، رضایت شهروندان از مولفه‌های اقتصادی، کالبدی و خدماتی، محیط زیست، اجتماعی-فرهنگی و مدیریت شهری را نامطلوب ارزیابی کرده اند.

احمد و همکاران(2017) در پژوهشی با عنوان اثرات ساخت و سازهای مسکونی بلندمرتبه بر پایداری سیستم های مسکن نتیجه گرفتند که ساخت و سازهای مسکونی بلند مرتبه تأثیر مخربی بر نیازهای روانی انسان ایجاد می‌کنند.

گیاسو و گیاسو⁵(2018) در پژوهشی با عنوان تاثیر ساختمان های بلندمرتبه بر محیط زندگی نتیجه گرفتند که مناطق شهری مرتفع هم بر ایرودینامیک محلی و هم بر شرایط دمایی قلمرو تاثیر گذاشته در نتیجه مناطق نامطلوب محیطی با هوای راکد در فضای باز عمومی ایجاد می گردد. همچنین ساختمان های مرتفع در مناطق شهری به عنوان یک سیستم موثر گرمایش خورشیدی سطوح عمودی ساختمان ها و سطوح افقی پشت بام ها، پیاده روها و جاده ها، گرما را انباشته می کنند و منجر به تشکیل جزایر حرارتی شهری می شوند. ایچنر و ایوانوا⁶(2018) در پژوهشی با عنوان جنبه های اجتماعی اکولوژیکی ساختمان های بلندمرتبه نتیجه گرفتند که تأثیر اجتماعی-اکولوژیکی ساختمان های بلند به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است. از یک طرف تأثیر منفی آنها بر زیست کره و مردم آشکار است. از سوی دیگرگروه‌هایی از جمله مقامات شهری، توسعه‌دهندگان، معماران و بخشی از جمعیت شهری علاقمند ساخت این گونه از ساختمانها هستند که  هر یک از این گروه ها به منافع خاص خود توجه می نمایند. لارکومبی⁷ و همکاران(2019) در پژوهشی با عنوان آپارتمان های بلندمرتبه و بهداشت روان شهری-نماهای تاریخی و معاصر نتیجه گرفتند که رویکردهای ناعادلانه به طراحی شهری تأثیر قدرتمندی در تداوم آسیب­های اجتماعی و ناملایمات روانی دارد. با افزایش مهاجرت شهری، این امر نابرابری های بهداشتی، استرس، جرم و جنایت و فقر را تشدید می کند و شهرها را به طور فزاینده ای «ناسالم» می کند. زیرا مکان نقش کلیدی در ساختار اجتماعی-اقتصادی  دارد. مکان یابی نادرست ساختمان های بلندمرتبه می تواند تأثیرات نامطلوب اجتماعی-اقتصادی بر مناطق شهر و ساکنان آن مناطق داشته باشد. علاوه بر این، تجمع ساکنان محروم در یک ساختمان بلند، خطر پیامدهای نامطلوب سلامت روان را افزایش می دهد. دویجندرا⁸ و همکاران(2021) در پژوهشی با عنوان مدل‌سازی اثرات اجتماعی ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی در مرحله پس از اشغال: مطالعه موردی نتیجه گرفتند که مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثرات شناسایی‌شده توسط این مطالعه، رفتار ضد اجتماعی، عدم انسجام اجتماعی و عدم ارتباط اجتماعی با همسایگان بوده است. نوگروهو⁹ و همکاران(2022) در پژوهشی با عنوان تاثیر ساختمان های بلند بر محیط حرارتی اطراف نتیجه گرفتند که ساختمانهای مرتفع از طریق تلاطم باد، سرمایش و گرمای بیش از حد محیط حرارتی محیط اطراف خود را تخریب می کند. تلاطم هوا و جریان هوا با سرعت بالا بر اساس ارتفاع ساختمان می‌تواند باعث ایجاد شرایط ناخوشایند در محیط اطراف شود. بنابراین، ساختمان های بلند به شدت بر شرایط حرارتی محلی تأثیر می گذارد .

روش پژوهش

این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش توصیفی-پیمایشی و از نظر جمع‌آوری داده‌ها میدانی است. جامعه‌آماری پژوهش، کلیه ساکنان، محله‌های داماهی و پیامبر اعظم شهر بندرعباس(دامنه سنی 15 تا 50سال) بودند. که بر اساس فرمول حجم نمونه کوکران برای جامعه نامحدود تعداد 384 نفر انتخاب و بین دو محله به طور مساوی (هرمحله 192 نفر)تقسیم شده و به صورت تصادفی انتخاب شدند(جدول1).

جدول1- توزیع افراد نمونه به تفکیک محله و جنسیت

محله‌ها	زن	مرد	مجموع
محله داماهی	96	96	192
پیامبراعظم	96	96	192
مجموع	192	192	384

 ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود.که بصورت بسته پاسخ و در قالب طیف پنج درجه ای لیکرت(خیلی‌کم تا خیلی‌زیاد) در ابعاد حقوق‌زيست‌محيطي، حقوق اجتماعي و فرهنگي، حقوق اقتصادی وحق دسترسي به خدمات شهری تهیه شد(جداول2 و3 ).

جدول2- مولفه‌ها، تعداد و گویه‌های پرسشنامه

ابعاد حقوق	تعداد گویه‌ها	شماره گویه‌ها
حقوق‌زيست محيطي	7	1 تا 7
حقوق اجتماعي و فرهنگي	12	8 تا 19
حقوق اقتصادی	7	20 تا 26
حق دسترسي به خدمات شهری	14	27 تا 40

 

جدول3- نمونه گویه های پرسشنامه

ابعاد حقوق	گویه‌ها
حقوق‌زيست محيطي	آلودگی‌های زیست‌محیطی مثل آلودگی‌های صوتی و هوا،  نظافت خیابانها و فضاهای شهری، وضعیت بهداشتی محل سکونت،جمع‌آوری به موقع زباله‌ها،  پارک ها، فضاهای سبز ورودی و میادین، فراوانی حیوانات موذی و سگ در سطح محله؛
حقوق اجتماعي و فرهنگي	احساس امنیت و آسایش در محل سکونت، مشارکت مردم در انجام فعالیت های محله،  امنیت زنان و کودکان در فضاهای شهری،  حس شادی و سرزندگی در محل سکونت، میزان تعاملات اجتماعی و مشارکت در فعالیت های جمعی، دسترسی به ایستگاه پلیس و عملکرد نیروی انتظامی، ترس از وجود افراد ولگرد و مزاحمت‌های فیزیکی در فضاهای شهری، نبود افراد معتاد و ولگرد در سطح محله.
حقوق اقتصادی	وجود بازارچه های متعدد، حضور دست فروشان در سطح محله، زیبا سازی فضاهای خرید، وجود بازارهای خرید، نظارت بر بازار ، دسته بندی بازارها،
حق دسترسي به خدمات شهری	کفپوش پیاده­رو ها و خیابان،  ایستگاه‌های اتوبوس و تاکسی، پاركينگ های مناسب ، طراحی و تعبیه مبلمان شهری، توزیع عناصر مبلمان(میز، نیکت، سطل زباله، چراغ های روشنایی)، وجود رمپ‌های با شیب مناسب در ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی، وجود آسانسور در ساختمانهای عمومی دسترسی

 

روايي پرسشنامه با استفاده از روش وابسته به محتوا تایید شد بدین ترتیب که اهداف و سولاات پرسشنامه در اختیار متخصصان (صاحب نظران جامعه شناسی) قرار گرفت و پس از بررسی نظرات اصلاحی آنان اعمال گردید. به منظور بررسی پایایی نیز ابتدا پرسشنامه طی یک مطالعه مقدماتی بر روی یک گروه 30 نفری اجرا و پس از آن با استفاده از فرمول آلفاي كرونباخ  ضریب پایایی برآورد شد.(جدول4) جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون t تک نمونه­ای، آزمون فریدمن، آزمونt مستقل و آزمون تحلیل واریانس) استفاده شد.

جدول 4- ضرایب آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی مولفه های پرسشنامه

ابعاد حقوق	ضریب آلفای کرونباخ
حقوق‌زيست محيطي	85/0
حقوق اجتماعي و فرهنگي	81/0
حقوق اقتصادی	78/0
حق دسترسي به خدمات شهری	88/0
کل	83/0

 

یافته های پژوهش

جدول 8 فراوانی متغیرهای دموگرافیک است. در این جدول تعداد افراد نمونه به همراه درصد فراوانی مربوط به آن، در هر گروه از متغیر مشخص شده است.(جدول5)

جدول 5 - جدول فراوانی متغیرهای دموگرافیک

 

متغیرهای دموگرافیک		فراوانی	درصد
جنسیت	زن	192	50
	مرد	192	50
تاهل	مجرد	156	6/40
	متاهل	228	3/59
سن	کمتر از 20سال	95	73/24
	بین 20 تا 29سال	86	39/22
	بین 30 تا 39سال	105	34/27
	بین 40 تا 49 سال	98	52/25
تحصیلات	دیپلم	197	3/51
	فوق دیپلم	54	14
	لیسانس	92	95/23
	فوق لیسانس و بالاتر	41	68/10

 

در جدول 6 نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف آورده شده است. مقدار معناداری آزمون کلموگرف اسمیرنف برای همه متغیرها بیش از 50/0 است بنابراین فرض نرمال بودن داده ها برای همه متغیرها تایید می شود.

جدول6- بررسی نرمال بودن مولفه‌های متغیرهای پژوهش

ابعاد حقوق	تعداد	آماره کلموگروف-اسمیرونف	سطح معنی داری
حقوق‌زيست محيطي	384	12/1	141/0
حقوق اجتماعي و فرهنگي	384	8/0	241/0
حقوق اقتصادی	384	295/0	26/0
حق دسترسي به خدمات شهری	384	26/1	431/0

 

جدول 7 نتایج توجه به حقوق شهروندی را نشان می‌دهد. میانگین توجه به حقوق شهروندی در محلۀ داماهی بندرعباس (3.11=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی(3) بیشتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی‌دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق شهروندی در محله داماهی بندرعباس بیش از حد متوسط است. اما میانگین توجه به حقوق شهروندی در محلۀ پیامبر اعظم بندرعباس (2.67=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی (3) کمتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق شهروندی در محله پیامبر اعظم بندر عباس کمتر از حد متوسط است. مقایسه دیدگاه ساکنان این دو محله در خصوص میزان توجه به حقوق شهروندی نشان داده است که میزان t محاسبه شده (6.36=t) بوده که در مقایسه با مقدار بحرانی جدول بزرگتر بوده و معنادار می­باشد. یعنی بین دیدگاه ساکنان محله های داماهی و پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حقوق شهروندی تفاوت معنادار وجود دارد.

جدول7- نتایج توصیفی، آزمون معنی‌داری و مقایسه میزان توجه به حقوق شهروندی در محله‌های داماهی و پیامبراعظم

متغیر	محله داماهی			محله پیامبر اعظم			مقایسه دورمحله
		tتک متغیره	sig		tتک متغیره	sig	t	sig
توجه به حقوق شهروندی	3.11	2.75	0.000	2.67	5.9-	0.000	6.36	0.000

جدول 8 نتایج توجه به حقوق شهروندی را نشان می‌دهد. میانگین توجه به حقوق زیست محیطی در محلۀ داماهی بندرعباس (2.97=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی(3)  کمتر  بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی‌دار نیست. بنابراین میزان توجه به حقوق زیستی در محله داماهی بندرعباس در حد متوسط است. اما میانگین توجه به حقوق زیستی در محلۀ پیامبر اعظم بندرعباس (3.2=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی (3) بیشتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق زیستی در محله پیامبر اعظم بندر عباس بیشتر از حد متوسط است. مقایسه دیدگاه ساکنان این دو محله در خصوص میزان توجه به حقوق زیستی نشان داده است که میزان t محاسبه شده (2.4=t) بوده که در مقایسه با مقدار بحرانی جدول بزرگتر بوده و معنادار می­باشد. یعنی بین دیدگاه ساکنان محله های داماهی و پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حقوق زیستی تفاوت معنادار وجود دارد.

جدول 8- نتایج توصیفی، آزمون معنی داری و مقایسه میزان توجه به حقوق زیستی در محله‌های داماهی و پیامبراعظم

متغیر	محله داماهی			محله پیامبر اعظم			مقایسه دورمحله
		tتک متغیره	sig		tتک متغیره	sig	t	sig
حقوق‌زيست محيطي	2.97	0.456	0.649	3.2	2.6	0.01	2.4	0.000

جدول 9 نتایج توجه به حقوق شهروندی را نشان می‌دهد. میانگین توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي در محلۀ داماهی بندرعباس (3.09=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی(3) بیشتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی‌دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي در محله داماهی بندرعباس کمی بیش از حد متوسط است. اما میانگین توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي در محلۀ پیامبر اعظم بندرعباس (2.71=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی (3) کمتر بوده و تفاوت این دو نیز از نظر آماری معنی دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي در محله پیامبر اعظم بندر عباس کمتر از حد متوسط است. مقایسه دیدگاه ساکنان این دو محله در خصوص میزان توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي نشان داده است که میزان t محاسبه شده (4.89=t) بوده که در مقایسه با مقدار بحرانی جدول بزرگتر بوده و معنادار می­باشد. یعنی بین دیدگاه ساکنان محله های داماهی و پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حقوق اجتماعي و فرهنگي تفاوت معنادار وجود دارد.

جدول 9- نتایج توصیفی، آزمون معنی داری و مقایسه میزان توجه به حقوق اجتماعی و فرهنگی در محله‌های داماهی و پیامبراعظم

متغیر	محله داماهی			محله پیامبر اعظم			مقایسه دورمحله
		tتک متغیره	sig		tتک متغیره	sig	t	sig
حقوق اجتماعي و فرهنگي	3.09	2.24	0.026	2.74	4.42-	0.000	4.89	0.000

جدول 10 نتایج توجه به حقوق شهروندی را نشان می‌دهد.میانگین توجه به حقوق اقتصادی در محلۀ داماهی بندرعباس(3.21=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی(3) بیشتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی‌دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق اقتصادی در محله داماهی بندرعباس بیش از حد متوسط است. اما میانگین توجه به حقوق اقتصادی در محلۀ پیامبر اعظم بندرعباس (2.82=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی (3) کمتر بوده و تفاوت این دو نیز از نظر آماری معنی دار است. بنابراین میزان توجه به حقوق اقتصادی در محله پیامبر اعظم بندر عباس کمتر از حد متوسط است. مقایسه دیدگاه ساکنان این دو محله در خصوص میزان توجه به حقوق اقتصادی نشان داده است که میزان t محاسبه شده (4.71=t) بوده که در مقایسه با مقدار بحرانی جدول بزرگتر بوده و معنادار می­باشد. یعنی بین دیدگاه ساکنان محله های داماهی و پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حقوق اقتصادی تفاوت معنادار وجود دارد.

جدول 10- نتایج توصیفی، آزمون معنی داری و مقایسه میزان توجه به حقوق اقتصادی در محله‌های داماهی و پیامبراعظم

متغیر	محله داماهی			محله پیامبر اعظم			مقایسه دورمحله
		tتک متغیره	sig		tتک متغیره	sig	F	sig
حقوق اقتصادی	3.21	4.16	0.000	2.82	2.68	0.000	4.71	0.000

جدول 11 نتایج توجه به حقوق شهروندی را نشان می‌دهد.میانگین حق دسترسي به خدمات شهری در محلۀ داماهی بندرعباس(3.17=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی(3) بیشتر بوده و تفاوت این دو از نظر آماری معنی‌دار است. بنابراین میزان توجه به حق دسترسي به خدمات شهری در محله داماهی بندرعباس بیش از حد متوسط است. اما میانگین توجه به حق دسترسي به خدمات شهری در محلۀ پیامبر اعظم بندرعباس (2.82=) بوده که در مقایسه با میانگین فرضی (3) کمتر بوده و تفاوت این دو نیز از نظر آماری معنی دار است. بنابراین میزان توجه به حق دسترسي به خدمات شهری در محله پیامبر اعظم بندر عباس کمتر از حد متوسط است. مقایسه دیدگاه ساکنان این دو محله در خصوص میزان توجه به حق دسترسي به خدمات شهری نشان داده است که میزان t محاسبه شده (7.12=t) بوده که در مقایسه با مقدار بحرانی جدول بزرگتر بوده و معنادار می­باشد. یعنی بین دیدگاه ساکنان محله های داماهی و پیامبر اعظم از نظر میزان توجه به حق دسترسي به خدمات شهری تفاوت معنادار وجود دارد.

جدول 11- نتایج توصیفی، آزمون معنی داری و مقایسه میزان توجه به حق دسترسی به خدمات شهری در محله‌های داماهی و پیامبراعظم

متغیر	محله داماهی			محله پیامبر اعظم			مقایسه دورمحله
		tتک متغیره	sig		tتک متغیره	sig	F	sig
حق دسترسي به خدمات شهری	3.17	4	0.000	2.63	5.87	0.000	7.12	0.000

بحث و نتیجه گیری

با توجه به یافته های پژوهش میزان توجه به حقوق شهروندی در محله داماهی بالاتر از حد متوسط بوده ولی در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط بوده که بین این دو تفاوت معنادار بوده است یعنی میزان توجه به حقوق شهروندی در محله داماهی بیشتر از محله پیامبر اعظم می باشد. از آنجایی که در این پژوهش به منظور بررسی حقوق شهروندی مولفه هایی چون حقوق زیستی، حقوق فرهنگی و اجتماعی حقوق اقتصادی و حق دسترسی به خدمات شهری در نظر گرفته شد لذا این دو محله از نظر مولفه های حقوق شهروندی نیز مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داده است که چون میانگین حقوق زیستی(آلودگی‌های زیست‌محیطی،آلودگی‌های صوتی و هوا،  نظافت خیابانها و فضاهای شهری، وضعیت بهداشتی محل سکونت، جمع‌آوری به موقع زباله‌ها، پارک، فضاهای سبز ورودی و میادین، فراوانی حیوانات موذی و سگ در سطح محله) در محله پیامبر اعظم نسبت به محله داماهی بیشتر بوده بنابراین میزان توجه به این مولفه در محله پیامبر اعظم بالاتر از حد متوسط و در محله داماهی کمتر از حد متوسط بوده است. زا آنجایی که منحله های داماهی و پیامبر اعظم از جمله محله های هایی هستند که توسعه عمودی داشته اند لذا یافته های پژوهش با یافته های کریمی مشاور و همکاران(1398) همخوانی دارد آنها نیز دریافتند که ساختمان‌های بلند به‌واسطه ویژگی هایی که دارند آثار سوءزیست‌محیطی داشته و فشار روانی ایجاد می‌کنند که در دراز مدت باعث  اختلال در سلامت روان می گردد. احمد و همکاران(2017) نتیجه گرفتند که ساخت و سازهای مسکونی بلند مرتبه تأثیر مخربی بر نیازهای روانی انسان ایجاد می‌کنند. گیاسو و گیاسو¹⁰(2018) نیز دریافتند که ساختمان های مرتفع در مناطق شهری به عنوان یک سیستم موثر گرمایش خورشیدی سطوح عمودی ساختمان ها و سطوح افقی پشت بام ها، پیاده روها و جاده ها، گرما را انباشته می کنند و منجر به تشکیل جزایر حرارتی شهری می شوند. ایچنر و ایوانوا¹¹(2018) نیز تاثیر منفی ساختمان های بلند بر زیست کره و مردم را تایید نموده‌اند. نوگروهو و همکاران(2022) نتیجه گرفتند که ساختمان های بلند به شدت بر شرایط حرارتی محلی تأثیر می گذارد. بنابراین توسعه عمودی مسکن در صورتی که تمهیدات لازم برای حفظ محیط زیست را به دنیال نداشته باشد می تواند آسیب های جبران ناپذیری بر محیط زیست داشته باشد و این خود تضییع حقوق شهروندی است. بخشی دیگر از یافته های پژوهش نشان داده است که احساس امنیت و آسایش در محل سکونت، مشارکت مردم در انجام فعالیت های محله،  امنیت زنان و کودکان در فضاهای شهری،  حس شادی و سرزندگی در محل سکونت، میزان تعاملات اجتماعی و مشارکت در فعالیت های جمعی و... از جمله مواردی هستند که به منظور ارزیابی حقوق اجتماعی و فرهنگی در این پژوهش مد نظر قرار گرفت یافته های پژوهش حاکی از آن است که میانگین حقوق اجتماعی و فرهنگی در محله داماهی بالاتر از متوسط ولی در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط بوده است و مقایسه این دو میانگین نیز نشان داده که بین این دو محله از نظر میزان توجه به حقوق اجتماعی و فرهنگی تفاوت معنادار وجود دارد. یافته‌های این پژوهش با یافته های شجاعی و پولادی(1398) همخوانی دارد آنها نتیجه گرفتند که امنیت پیاده روی و رضایت از کیفیت مسکن در توسعه عمودی شهرستان چالوس کمتر از حد متوسط بوده است. قربانی پارام(1400) نیز دریافت که طراحی فضاهای باز بازی، هنری، فرهنگی و تفریحی در برج ها می­تواند در ارتقاء تعاملات و حس تعلق و دور کردن اثرات منفی زندگی صنعتی بر روی ساکنان موثر واقع گردد. لارکومبی¹² و همکاران(2019) تایید کرده اند که طراحی ناعادلانه فضاهای شهری تأثیر قدرتمندی در تداوم آسیب­های اجتماعی و ناملایمات روانی دارد. با افزایش مهاجرت شهری، این امر نابرابری های بهداشتی، استرس، جرم و جنایت و فقر را تشدید می کند و شهرها را به طور فزاینده ای «ناسالم» می‌کند. دویجندرا¹³ و همکاران(2021) نیز مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثرات ساختماهای بلند مرتبه را رفتار ضد اجتماعی، عدم انسجام اجتماعی و عدم ارتباط اجتماعی با همسایگان دانسته‌اند. گرچه توجه به حقوق اجتماعی و فرهنگی در محله داماهی و پیامبر اعظم در حد متوسط بوده ولی با سطح مطلوب فاصله زیادی را دارد.  از آنجایی که حقوق شهروندی ابعاد متعددی را شامل می‌گردد لذا یکی حقوق اقتصادی یکی دیگر از ابعاد حقوق شهروندی است. حقوق اقتصادی آن بخش از حقوق شهروندی است که بیشتر با شرایط اقتصادی و اشتغال، اشتغال دائم، بازار ، بازارچه و نظارت های لازم بر این بخش از جامعه در ارتباط است. یافته های این پژوهش در زمینه حقوق اقتصادی نشان داده که میزان توجه به حقوق اقتصادی در محله داماهی بندرعباس بیشتر از حد متوسط بوده ولی در محله پیامبر اعظم چون این میانگین از حد متوسط پایین‌تر است یعنی میزان توجه به حقوق اقتصای در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط می باشد. مقایسه این دو محله از نظر حقوق اقتصادی نیز نشان می دهد که بین دو محله از نظر حقوق اقتصادی تفاوت معنادار است.  یافته های پژوهش با یافته های قربانی پارام(1400) همخوانی دارد آنها نتیجه گرفتند که مجهز کردن برج ها به خدمات عمومی اولیه(رستوران، مغازه، مهد کودک، آرایشگاه، سوپر مارکت، باشگاه، استخر....) قادر است در ایجاد حس تعلق و تعاملات، و از سوی دیگر در کاهش سفرها در شهر و توسعه اجتماعی موثر واقع شود. بهزاپور(1400) نتیجه گرفت که ســرزندگی و روابــط و تعــاملات اجتمــاعی در دو مجتمــع مسکونی اکباتان و زیتون وضعیت بسیار بهتـري نسـبت بـه دو مجتمـع مسـکونی پردیسـان و مهرگان دارد و اختلاف زیادي بین این دو گروه وجود دارد. مولایی و غفاری(1401)نیز دریافتند که پروژه عتيق شهر تبریز از منظر رعایت قواعد فقهي، اخلاقی اسلامی و حقوق شهروندی در سطح پایيني قرار داشته و نتوانسته است به مصادیق این سه بعد از آثار و نتایج پروژه­های عمران شهری پاسخگویي مناسب داشته باشد. بابایی الیاسی و همکاران (1402) میزان رضایتمندی شهروندان از مولفه‌های اقتصادی را نامطلوب ارزیابی کرده اند.مولفۀ دیگری که در رابطه با حقوق شهروندی در نظر گرفته شده حق دسترسی به خدامت شهری است. استگاه اتوبوس، ایستگاه تاکسی، پارکینیگ‌های مطمئن و امن در سطح محله، طراحی و تعبیه مبلمان شهری، کف پوش پیاده رو و خیابان و غیره از جمله موارد دسترسی به خدمات شهری تلقی می شوند. با توجه به یافته های پژوهش میانگین حق دسترسی به خدمات شهری در محله داماهی بالاتر از حد متوسط و در محله پیامبر اعظم کمتر از حد متوسط بوده است. مقایسه این دو نیز نشان داده که تفاوت بین این دو معنادار بوده است یعنی وضعیت دسترسی به خدمات شهری در محله داماهی نسبت به محله پیامبر اعظم بهتر می‌باشد. بنابراین یافته های پژوهش نشان داده است که میزان توجه به حقوق شهروندی در محله داماهی شهر بندرعباس نسبت به محله پیامبراعظم بهتر بوده است. در بین مولفه هیا حقوق شهروندی نیز تنها میزان توجه به حقوق زیست محیطی در محله پیامبر اعظم بهتر بوده ولی میزان توجه به سایر مولفه های حقوق شهروندی در محله داماهی نسبت به محله پیامبر اعظم بهتر بوده است. از  آنجایی که حقوق شهروندی لازمه عدالت اجتماعی است و پیاده سازی آن ارتباط تنگاتنگی با کیفیت زندگی مردم دارد لذا بر اساس یافته های پژوهش پیشنهاد می گردد تا سازمانها و دستگاه‌های ذیربط اقدامات مناسبی را برای تحقق حقوق شهروندی محله های مورد مطالعه بویژه محله پیامبر اعظم اعمال کنند. در این خصوص شناسایی کمبودهای مردم و برنامه ریزی برای رفع آنها، استفاده از پتانسیل مشارکت اجتماعی برای پیاده سازی حقوق شهروندی، توجه به اسناد بالادستی بویژه سند توسعه استان از جمله مواردی هستند که می‌تواند در توجه بیشتر به حقوق شهروندی موثر باشد. از انجایی که هر پژوهشی با محدویت هایی نیز همراه است از جمله محدودیت های این پژوهش می توان به محدودیت جامعه آماری، محدودیت ابزار اشاره کرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

   اعتصامیان، پ، پژوهان فر، م، نورتقانی، ع.ا (1398). شناسایی و اولویت‌بندی عوالم طراحی مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان در میدان‌های عمومی شهری، 9(34): 132-117.

بابایی الیاسی، م؛ قدسی،  ن؛ رحمانی، ع و قمبری همدانی، م (1402). سنجش میزان رضایت‌مندی شهروندان از مؤلفه‌های کیفیت زندگی در شهرهای کوچک اندام؛ (مورد پژوهش: شهر لوشان در استان گیلان)،  توسعه پایدار شهری 4(12)1-19.

بهزاپور، م.(1400). پژوهشی بر جایگاه طبیعت در حس سرزندگی ساکنان در مجتمع­هاي مسکونی، برنامه ریزی و توسعه شهری، 6(18): 97-130.

برازمند، س و تقدسی نژاد ع (1401). تأثیر حقوق شهروندی در ارتقای زندگی شهری و مشارکت مردم، مطالعات شهروندی، 1(1)،165-139.

پاک‌نهاد، ح و پژوهان فر، م(1396). بهبود الگوهای کیفیت فضایی پارک‌های شهری به‌منظور افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان، نمونه موردی: پارک‌های شهر گرگان. آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 197-183.

حیدری، م.(1402).تاثیر و نقش حقوق اساسی در تضمین حقوق شهروندی، (16): 240-253.

زارع اندریان، ق؛ ذبیحی، ح و کاردار، س (1402). تبیین ارتباط حقوق شهروندی و حقوق معماری و شهرسازی با تاکید بر نظریه حق شهر، تحقیقات کاربردی در علوم اجتماعی، 23(69)، 14-2

سیفی آتشگاه، ب.(1397). فرآیند جهانی شدن و حقوق شهروندی، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، 1(3):63-81..

شجاعی، م و پولادی، پ (1398). مطالعه ضرورت‌ها و چالش‌های بلندمرتبه‌سازی (مطالعه موردی شهرستان چالوس)، جغرافیا و روابط انسانی، (5)، 132-149.

شکوهی بیدهندی، م. ص؛ سبحانی، ع و ژند، س (1397). سیب شناسی پروژة مسکن مهر باتوجه‌به آموزه‌های شهرسازی الگوی بومی سکونت (مورد مطالعاتی: بندر خمیر)، پژوهش‌های معماری اسلامی، 6(20)، 115-91.

عباس‌زاده، م؛ محمدمرادی، ا؛ اسماعیل‌زاده انگنه، سلطان احمدی، ا (1401) بررسی جایگاه ارزش‌های بنیادین زیبایی‌شناسی در خلق معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی. پژوهش‌هاي معماري اسلامي،۱۰ (۱):152-127.

فاخری، ن.(1403). ضمانت اجراي نقض حقوق شهروندي به منزلة حقوق دفاعي متهم در ﺗحقيقات مقدماتی، دیدگاه های قضایی، 28(103): 151-173.

قربانی پارام، ا.(1400). ارائه الگوی جدید برج سازی بر مبنای توسعه پایداری اجتماعی در استان تهران، آینده پژوهی شهری، 1(3): 25-48.

کریمی مشاور، م؛ سجادزاده، ح و تروشه، ح.(1398). رابطه ارتفاع ساختمان‌های بلند با سلامت روان شهروندان؛ مطالعه موردی: مجتمع سعیدیه همدان، مطالعات شهری، (33): 51-62.

کرمی‌مقدم، ر و پروین، خ.ا.(1399).نقش نظارتی مجلس شورای اسلامی در حمایت از حقوق شهروندی، مطالعات حقوق عمومی، 50(3): 1007-1027.

کربلایی حسینی غیاثوند، , ا و  بهزاد پور، م.(1398). ارائه مدل ساختاری به‌منظور بررسی روابط بین مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در خیابان‌های پیاده‌مدار (مطالعه موردی: خیابان خیام و خیابان سپه قزوین)،  آمایش محیط 12(44) 105 -126.

میرزازاده دوستان، ا.(1401). بررسی مديريت شهري و نقش آن در توسعه پايدارشهري، جغرافیا و روابط انسانی،5(2): 21-33.

مولایی، ا و غفاری، ح (1401). جایگاه احکام و اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در پروژه­های عمران شهری (نمونه مطالعاتی: پروژه عتیق تبریز)، برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 7(22):139-174.

Ahmada. T, Aibinua. A , Thaheem.M.J.(2017). The effects of high-rise residential construction on sustainability of housing systems, International High-Performance Built Environment Conference – A Sustainable Built Environment Conference 2016 Series (SBE16), iHBE 2016

Dwijendra, N.K.A.; Akhmadeev, R.; Tumanov, D.; Kosov, M.; Shoar, S.; Banaitis, A. Modeling Social Impacts of High-Rise Residential Buildings during the Post-Occupancy Phase Using DEMATEL Method: A Case Study. Buildings 2021, 11, 504.

Giyasov.B and Giyasova.I.(2018).The Impact of High-Rise Buildings on the Living Environment, E3S Web of Conferences 33, 01045 (2018)

Eichner. M and Ivanova. I.(2018).Socioecological Aspects of High-rise Construction, E3S Web of Conferences 33, 03065 (2018) . 

Larcombe, D.-L.; van Etten, E.; Logan, A.; Prescott, S.L.; Horwitz, P. High-Rise Apartments and Urban Mental Health—Historical and Contemporary Views. Challenges 2019, 10, 34.

Nugroho. N.Y,Triyadi S and Wonorahardjo.S.(2022).Effect of high-rise buildings on the surrounding thermal environment, Building and Environment Volume 207, Part A, January 2022, 108393

Shojaei Baghini, H. S, Manzari Tavakoli, A.M, Salajegheh, S, & Jalali Javaran, R. (2023). Structural equations modeling of citizenship rights based on cultural policies and sustainable social development in government organizations (Case study of Kerman). International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 14(7), 159-172

 

---

[1]  -citizenship rights

[2]  - Harvey

[3]  - Robert E. Park

[4]  -Citizen

[5]  - Giyasov and Giyasova

[6]  - Eichner and Ivanova

[7]  -Larcombe

[8]  - Dwijendra

[9]  -Nugroho

[10]  - Giyasov and Giyasova

[11]  - , Eichner and Ivanova

[12]  -Larcombe

[13]  - Dwijendra