Subject Areas : geographical and environmental
Mehdi Safari
1
,
کتایون علیزاده
2
,
حمید جعفری
3
1 - Ph.D. student of Geography and Urban Planning, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 - دانشیار گروه جغرافيا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران(نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جغرافيا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران
Keywords:
Abstract :
1) ابراهیم زاده ، عیسی، اسدیان، مرتضی(1392) تحليل و ارزيابي ميزان تحقق پذيري حكمروايي خوب شهري در ايران مورد شناسي: شهر كاشمر، جغرافيا و آمايش شهري ، منطقه اي، شماره 6 ، ص30- 17
2) ایازی،سید محمدهادی،محکی،علی اصغر،صالحی امیری،سیدرضا(1391)حکمروایی خوب شهری،جلد یکم،تیسا
3) پور قربان،محمد،تبشیری، حمیدرضا(1401) نسبت سنجي مفهوم حكمراني خوب در انديشه سياسي نوصدرائيان ، فصلنامه رهيافت هاي نوين مديريت جهادي و حكمراني اسلامي، شماره 6 ص84-84
4) حکیمی،هادی،الهامی،نسرین،پورحسینی،مهدیه(1397)، ارزیابی و رتبه بندی توزیع خدمات شهری در سکونتگاههای غیررسمی مطالعه موردی: کالانشهر تبریز، فصلنامه شهـر پایـدار، دورۀ 1 ،شمارۀ 4 ،ص 57-71
5) خوشدست،محمدمهدی(1394) نقش حاشیه نشینی در ارتکاب جرائم مواد مخدر و سرقت در سال هاي 1390 تا 1392 در شهر مشهد. پایان نامه براي دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود.
6) خوشفر،غلامرضا،خسروی،سمیه،مجتبی، حسین نژاد(1390)، همایش هجوم خاموش، معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی ، جهاد دانشگاهی استان لرستان.ص222
7) رسولی نسرین ، ترابی محمدامین، رسولی محی الدین (1397) گام به گام با smart-pls ورژن3- مولفین طلایی
8) رهنما،محمدرحیم،آقاجانی حسین(1392) تحليل شاخص دسترسي در كلانشهر مشهد، مجلّة جغرافيا و توسعة ناحيه اي، دوره11،شمارة 20،ص58-43
9) رهنما،محمدرحیم،یعقوبی،مژگان(1401) توانمندسازی سکونتگاه غیر رسمی شهرک شهید رجایی مشهد،فصلنامه توسعه پایدار شهری و منطقه ای،دوره 3،شماره 2،ص23-1
10) شکوهی ،اجزاء ، محمد، شیرازی، علی ، حدادمقدم، زهره ، (1392)بررسي عوامل مؤثر بر ارتقاء كيفيت زندگي شهري در سكونتگاه غيررسمي پنج تن آل عبا (التيمور مشهد)، مجلّة جغرافيا و توسعة ناحيه ا ي،سال یازدهم، شمارة 21،ص 79-59
11) عباسی، حامد،(1392)، تبیین جایگاه حکمروایی خوب شهری در ساماندهی اسکان غیر رسمی (مطالعه موردی اسلامشهر )، رساله دکتری،گروه علوم جغرافیایی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور.
12) عسکریزاده اردستانی،سهیلا، ضرابی ، اصغر ، تقوایی ، مسعود( 1397)، بررسی وضعیت شاخصه های حکمروایی خوب شهری در شهر اراک ، مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه ای، سال شانزدهم، شمارۀ 1،ص 309-335
13) علی اصفهانی، یاسمن، دیانتی دیلمی، زهرا، و صراف، فاطمه. (1401). بررسی میزان آشنایی دانشجویان دکتری حسابداری با روش شناسی تحقیق در ایران. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، 14(53 )، 163-190.
14) علیزاده،محمد(1396) عدالت فضایی در محلات شهری با تاکید بر توزیع خدمات شهری مورد پژوهی: شهرکرد،رساله برای دریافت درجه دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه یزد،پردیس علوم انسانی و اجتماعی
15) غلامی،روح الله،سیفی کفشگری،محسن،شهبازی،نجفعلی(1392) عوامل اقتصادی و اجتماعی حاشیهنشینی در ایران ( مطالعه موردی کالنشهر تهران(،فصلنامه علمی پژوهشی آفاق امنیت، شال 6 شماره 20
16) غیاثوند احمد، (1397)، تحلیل پیشرفته مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد Smart PLS ، دانشگاه علامه طباطبایی ، صص240
17) هاشمی بیستونی محمودرضا، شمس مجید(1398) تحلیل و ارزیابی شاخص های حکمروایی خوب شهری و تأثیر آن بر متغیر توسعه گردشگری در شهر بیستون. جغرافیایی فضای گردشگری.دوره9،شماره33، ص35-15
18) غلامی محمد، شیبانی امین، عیسی، صفرعلی زاده، اسماعیل، حسین زاده، رباب(1396) اولویت بندی مولفه های حکمروایی شایسته شهری از دیدگاه فعالان بخش مدیریت شهری (مورد مطالعه, شهر بوکان). جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)،دوره 7،شماره 4،ص88-77
19) ابراهیم زاده ، عیسی، اسدیان، مرتضی(1392) تحليل و ارزيابي ميزان تحقق پذيري حكمروايي خوب شهري در ايران مورد شناسي: شهر كاشمر، جغرافيا و آمايش شهري – منطقه اي، شماره 6 ، ص30- 17
20) رضائی, میثم, شمس الدینی, علی. (1398). تحلیلی بر رابطۀ حکمروایی خوب شهری و عدالت اجتماعی در فضاهای شهری (مورد مطالعه: شهر فردوسیه – شهرستان شهریار). آمایش محیط,،دوره 12، شماره45،ص48-25.
21) پوراحمد،احمد،پیری،اسماعیل،محمدی،یادگار،پارسا،شهرام،حیدری،سامان(1397)،حکمروایی خوب شهری در محله های شهری(مورد مطالعه: شهر مریوان)،فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 24ص98-81
22) نوری, محبوبه, رضایی, محمدرضا, یاراحمدی, منصوره. (1400). تحلیل اهمیت – عملکرد شاخصهای حکمروایی خوب در شهر میراث جهانی یزد. فصلنامه علمی – پژوهشی- برنامه ریزی شهری ،سال 12 شماره 46،ص16-1
23) Andrea Rigon، ،2022 Diversity, justice and slum upgrading: An intersectional approach to urban development، Habitat International،14-1 ،130، https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102691
24) Asad Asadzadeh and Alexander Fekete and Bijan Khazai and Mahsa Moghadas and Esfandiar Zebardast and Maysam Basirat and Theo Kötter2023، Capacitating urban governance and planning systems to
25) Kai Song and Yue Chen and Yongbiao Duan and Ye drive transformative resilience ، Sustainable Cities and Society،16-2 https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.104637
26) Russell M. Smith and Debzani Deb and Zach Blizard and Rachel Midgett ،2023، A Planner's quest for identifying spatial (in)justice in local communities: A case study of urban census tracts in North Carolina, USA}, Applied Geography،1-24،(158)، https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2023.103030
27) Xingping Wang and Pan Hu and Yi ،2016 Location choice of Chinese urban fringe residents on employment, housing, and urban services: A case study of Nanjing, 27-38،(5)، 1 ، https://doi.org/10.1016/j.foar.2015.12.003
28) Zheng},2023، Urban governance: A review of intellectual structure and topic evolution Urban Governance 169-185،(3)3 https://doi.org/10.1016/j.ugj.2023.06.001،
مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 46، بهار 1403، صص 53-36
تأثیر حکمروایی خوب شهری در ارتقاء خدمات آموزشی درمناطق حاشیه نشین
نمونه موردی (شهرک شهید رجائی مشهد)
مهدی صفری
دانشجوي دكتري جغرافيا و برنامه ريزي شهري، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران
كتايون عليزاده
دانشیار گروه جغرافيا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران(نویسنده مسئول)
حمید جعفری
دانشیار گروه جغرافيا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران
دريافت: 9/8/1402 پذيرش: 11/10/1402
چکیده
رقابت بین نواحی شهری در دستیابی به خدمات آموزشی و اختلاف زیاد در سطح مناطق مختلف شهری در برخوردرای از این امکانات و خدمات از جمله چالش های اساسی شهرهای بزرگ می باشد. از جمله مناطق شهری که کاربری ها و خدمات آموزشی در آن بطور عادلانه توزیع نشده محلات حاشیه نشین شهرها می باشد. ارتقاء خدمات آموزشی مطلوب در این مناطق نیازمند ارائه راهبرد مطلوب از سوی متفکرین و اندیشمندان در حوزه مدیریت شهری است. یکی از رویکردهای راهبردی نوین برای ارتقاء خدمات در مناطق حاشیه نشین حکمروایی خوب شهری می باشد. هدف از پژوهش حاضر ، برنامه ريزي عادلانه و دراز مدت و،منسجم و سيستمي با هدف برطرف كردن معضلات خدمات آموزشی در منطقه حاشیه نشین شهرک شهید رجائی شهر مشهد با رویکرد حکمروایی خوب شهری می باشد. پژوهش حاضربه لحاظ هدف کاربردی-توسعه ای و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری در این پژوهش شهروندان ساکن شهرک های شهید رجائی مشهد می باشند. که آمار مربوطه براساس سرشماری سال 1395مرکز آمار ایران ، جمعاً در حدود 125041نفر می باشد که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه384 نفر محاسبه و تعیین گردید. گردآوری اطلاعات نیز به صورت اسنادی (کتابخانه ای) و پیمایشی(پرسشنامه) صورت گرفت. برای محاسبات آماری و تحلیل داده های پژوهش، از نرم افزار Smart PLS استفاده شد. لذا به همین منظور جهت تعیین روایی بر اساس تکنیک دلفی و به منظور پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. متغییر مستقل در این پژوهش ، سه شاخص حکمروایی خوب شهری (مشارکت،جهت گیری توافقی وبینش راهبردی) و متغیر تابع(خدمات آموزشی) می باشد. نتایج بررسی ها براساس سه شاخص حکمروایی خوب شهری مشارکت،جهت گیری توافقی وبینش راهبردی ، نشان می دهد که در بین شاخص های فوق جهت گیری توافقی بیشترین تأثیر را در ارتقاء و توزیع عادلانه امکانات و خدمات آموزشی در منطقه حاشیه نشین شهرک شهید رجائی مشهد دارد.
کلمات کلیدی : ارتقاء خدمات ، حاشیه نشینی ، حکمروایی خوب شهری ، شهرک شهید رجائی مشهد، خدمات رسانی
مقدمه
شهرهای امروزی با توجه به افزایش جمعیت و مهاجرت روستائیان به شهرها با مسائل گوناگونی مواجه هستند که یکی از مهمترين موضوعات، دسترسي عادلانه به تسهيلات و امكانات است .(رهنما و همکاران،44،ص.1392) توزیع مناسب خدمات عمومی شهری در سطح محلات می تواند نقش موثری در کاهش نابرابری های شهری داشته باشد.(علیزاده،2:1396) منطقه حاشیه شهری مهمترین فضا برای توسعه شهر است. این شامل چندین عنصر پیچیده مانند جمعیت، فضا و سازمان مدیریت است(ونگ1 و همکاران،2016 ،ص.27). در واقع فضای زندگی در حاشیه شهرها بازتاب فضای بیمارگونه اقتصاد، مدیریت و برنامه ریزی نادرست منطقه ای و معلول بی عدالتی های اجتماعی اقتصادی در سطوح ملی، استانی و محلی است(غلامی و همکاران،1392،ص.168) حاشیه‌های شهری معمولاً به‌عنوان مناطق مملو از تضاد منافع در نظر گرفته می‌شوند، و این نه تنها به این دلیل نیست که این مناطق حاشیه ای افراد با پیشینه‌های اجتماعی-دموگرافیک مختلف را در خود جای می‌دهند، بلکه به این دلیل است که بیشتر درگیری‌های ناشی از فرآیند برنامه‌ریزی و توسعه شهری در این مناطق رخ می‌دهد. (ونگ و همکاران،2016 ،ص.28). این مناطق حاشیه ای که به سکونتگاههای غیررسمی معروفند الگوی سکونتی ویژه ای می باشد که بخـش قابـل توجهی از مـردم و عمـدتاً کم درآمـد را در خـود جای داده است. ازآنجایی که اساس توزیع عادلانه خدمات شهری قابلیت دستیابی همه اقشار به این خدمات می باشـد ارائـه خدمات شهری مناسب جهت ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی و برخورداری مناسب ساکنان شـهرها از این خـدمات از موضوعات مهم در برنامه ریزی شهرها محسوب می شود(حکیمی و همکاران،57،ص.1397). در فارسی اصطلاحات متعددي در ارتباط با حاشیه نشینی مورد استفاده قرار می گیرد، که عبارتند از: زاغه نشینی، آلونک نشینی، حلبی آباد و غیره، که هر کدام مفهوم خاص خود را دارند. در سایرزبانها و فرهنگهاي جهان نیز اصطلاحات متفاوتی، در این مورد، وجود دارد، مانند: رانچو (rancho) یافاولا در آمریکای لاتین؛ بوستی (bustee)یاکامپونگ (kampong )در آسیا؛ بیدونویل (bidonville )یا شانتی تاون (shanty town)در افریقا. برخی از محققان، حاشیه نشینی را برگرفته ازکلمه slum می دانند (خوشدست:1394،ص 26). همانطور که اصطلاحات متفاوتی از حاشیه نشینی مورد استفاده قرار می گیرد، تعاریف هم نیز متنوع می باشد: مفهوم حاشیه نشینی به موقعیتی از نابرابری اطلاق می شود که در آن طبقات مسلط اقتصادی –سیاسی به طور منظم و مداوم گروه ها و طبقات تحت نفوذ خود را از برخورداری منابع ،منافع و امتیازات عمده اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی محروم می دارند، موانع پیش پا گذارده شده برای جدایی گروه های حاکم و محکوم اقتصادی و سیاسی نابرابری ها را دائمی کرده و اقشار پایین را به لحاظ اقتصادی- سیاسی و اجتماعی حاشیه ای می کند(خوشفر و همکاران،1390، ص2). فرایندهای ارتقاء خدمات با تمرکز بر شناخت نیازهای مختلف و آرزوهای ساکنان محله های حاشیه نشین، توزیع عادلانه خدمات، و در نتیجه به همه ساکنان امکان مشارکت معنادار در تصمیم گیری را می دهد.(ریگان2،2022،ص2)
امروزه رویکرد حكمراني خوب به عنوان يكي از موضوعات محوري است كه موردتوجه انديشمندان سياسي و نهادهاي بين المللی قرارگرفته است (پور قربان و تبشیری،84،ص.1401) و حکمروایی خوب شهری به عنوان اثربخش ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت شهری معرفی می شود(عسکریزاده اردستانی و همکاران،596:1398) که می تواند نقش مهمی در ارائه بهتر خدمات شهری داشته باشد. حکمروایی خوب شهری،حاکی ازآن است که همه شهروندان، اعم از فقرا و گروههای به حاشیه رانده شده، این حق را دارند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تصمیم گیریهایی که زندگی و معیشت آنها را تحت تأثیر قرار می دهد، مشارکت داشته باشند (همان:597).حکمروایی خوب شهری دارای شاخص های متعددی می باشد (مشارکت، شفافیت، قـانـونمـندی، عدالت، پاسخگو بـودن، مسئولیت پذیری، اثربخشی و کـارایـی، جهت گیری توافقی ، بینش راهبردی و تمرکز زدایی) (ایازی و همکاران،360،ص.1391) . منظور از مشارکت، درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را بر می انگیزد تا برای دستیابی به هدف های گروهی یکدیگر را یاری کنند و در مسئولیت کار شریک شوند(ایازی و همکاران،45:1391) مشارکت قدرت تاثیر گذاران بر تصمیم گیری ها و سهیم شدن شهروندان در قدرت است(هاشمی بیستونی و شمس،25:1398). حکمروایی خوب مستلزم چارچوب قانونی درست و منصفانه می باشد که به صورت بی طرفانه اجرا شود(غلامی و همکاران ،85:1396)منظور از قانونمندي در تصميم گيـري شــهري، وجــود قــوانين كارآمــد، رعايــت عادلانــه ي چارچوبهاي قانوني در تصميم گيري و دور بودن دست افراد غيرمسؤول از تصميم گيـري هاسـت. پايبنـدي بـه قانون، مستلزم آگاهي شهروندان از قـانون و همچنـين احترام مسئولان به قانون است (ابراهیم زاده و اسدیان،21:1392). شهرنشینی تحقق عدالت را در فضاهاي خود می طلبد و این عدالت می تواند د ر توزیع خدمات و امکانات مناسب در فضاهاي شهري باشد تا نیازهاي تمامی حرکت شهروندان در تمام سطح شهر پوشش دهد. و رسیدن به پایداري شهرها زمانی محقّق خواهد شد که تخصیص و توزیع خدمات و امکانات میان واحدهاي فضایی و اجتماعی شهرها مطابق با نیازهاي جمعیتی و مساوات و برابري جغرافیایی صورت گیرد(رضایی و شمس الدینی،21:1398) فرا رفتن از مسائل روزمره شهر و پرهیز از غرق شدن در آن ها ، مستلزم وجود بینشی گسترده و درازمدت نسبت به آینده یا داشتن بینش راهبردی در زمینه توسعه شهری است.(پوراحمدوهمکاران،89:1397). تمرکززدایی بر واگذاری اختیار به سازمانها و مراکز مختلف و صالحیت نهادهای محلی بر انجام وظایف تأکید دارد. تمرکززدایی بر اصل تفویض مسئولیت به سطح پایین استوار است.(نوری و همکاران،8:1400). شهر عرصه گروه ها و منابع مختلف و گاه در حال ستیز با یکدیگر است.منظور از جهت گیری توافقی ،تعدیل و ایجاد توافق میان منابع مختلف است. (بیستونی و شمس،25:1398) جهت گیری ذینفعان در جهت تقویت توسعه پایدار شهری از طریق همکاری های هم افزایی در جهت حل مشکلات شهری امری حیاتی است.(کای سونگ ،2023،ص.183) اين كار مستلزم وجود ارتباط و تـلاش مشـترك ميـان سازمانهاي دولتي، شهروندان و سازمانهاي غيردولتي است(ابراهیم زاده واسدیان،22:1392).
مطالعات و تحقیقات فراوانی توسط محققان ، اندیشمندان و نهاد های مسئول در داخل و خارج کشور در رابطه با این موضوع انجام و راهکارها و راهبردها ،الگوها ی مختلفی عنوان گردیده است که در ذیل به چند نمونه اشاره می شود:
- رهنما و همکاران(1401) در مقاله خود تحت عنوان« توانمندسازی سکونتگاه غیر رسمی شهرک شهید رجایی مشهد» به روش توصیفی-تحلیلی وبه منظور ارائه راهبرد برای توانمندسازی سکونتگاه غیر رسمی شهرک شهید رجایی ، ابتدا نقاط قوت، 2 ضعف ، فرصت و تهدید توانمندسازی این سکونتگاه غیررسمی را استخراج کرده اند و سپس با استفاده از روش SWOT نقاط فوق را ارزیابی کرده و پس از مشخص شدن راهبرد کلی، به اولویت بندی راهبردهای فرعی، با استفاده از ماتریس QSPM پرداخته است. نتایج نشان می دهد راهبرد کلی در محدوده برای اجرای توانمندساز ی تدافعی بوده و راهبردها ی ساماندهی کالبدی، محیطی و جمعیتی با ایجاد زیرساختها و تسهیلات شهری ،استفاده بهینه از زمینهای موقوفه آستان قدس رضوی برای کاهش آسیبهای اجتماعی و کالبدی محدوده، توسعه متعادل عناصر شهری، تأمین مسکن مناسب و زیباسازی در طراحی، ضمن حفظ هویت فرهنگی محدوده با بهره گیری از مصالح بومی و تلفیق آن با مصالح جدید از راهبردهای مهم توانمندسازی شهرک شهید رجایی محسوب می شوند. ابراهیم زاده و همکاران (1392)در مقاله خود تحت عنوان « حاشيه نشيني؛ ناهنجاري هاي شهري و راهكارهاي تعديل آن موردشناسي؛ كريم آباد زاهدان» به روش توصیفی-تحلیلی به تبیین سطوح پدیده حاشیه نشینی و به طور ویژه شهر زاهدان(منطقه کریم آباد) پرداخته اند. نتايج حاصل از اين تحقيق ضرورت بهسازي و توانمندسازي محلات حاشيه شهري را نشان داده و به راهكارهاي آن خصوصاً در مورد كريم آباد زاهدان پرداخته شده است. شکوهی و همکاران (1392)در مقاله خود تحت عنوان « بررسي عوامل مؤثر بر ارتقاء كيفيت زندگي شهري در سكونتگاه غيررسمي پنج تن آل عبا (التيمور مشهد) » به روش توصیفی-تحلیلی به شناسايي عوامل مؤثر بر كيفيت زندگي شهري و بررسي ارتقـاي فرضي منطقه حاشيه نشين محله پنجتن آل عبا در شهر مشهد با گذشت زمـان پرداخته اند. که نتايج بيانگر آن است بين سابقه سكونت و ارتقاي كيفيت زندگي رابطه معناداري وجود ندارد. همچنين، تفاوت معناداري در ميزان رضايتمندي نسل اول و دوم ساكن در اين منطقه ديده نمي شود. درنهايت يافته هاي پژوهش نشان مي دهند كه به ترتيب شاخص هاي كالبدي و شاخصهاي اجتماعي و اقتصادي، داراي بالاترين ميزان همبستگي نسبت به كيفيت زندگي شهري هستند. عباسی (1392) در رساله خود تحت عنوان« تبیین جایگاه حکمروایی خوب شهری در ساماندهی اسکان غیر رسمی (مطالعه موردی اسلامشهر ) به روش توصیفی-تحلیلی پهنه های اسکان غیر رسمی شهر اسلامشهر بر اساس شاخص های جمعیتی، اجتماعی ، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی مورد بررسی قرار داده است. در این میان دو محله میان آباد و باغ فیض بعنوان محله های مورد پژوهش مطرح گردیده اند. که در یک مطالعه تطبیقی نشان می دهد شرایط حکمروایی خوب شهری در محله باغ فیض نسبت به محله میان آباد دارای وضعیت مطلوبتری می باشد.
شهر مشهد در استان خراسان رضوی و به عنوان دومین شهر بزرگ کشور در شمال شرقی ایران، دارای مناطق حاشیه نشین زیادی است که بر اساس آخرین آمار و اطلاعات سازمان بازآفرینی شهری، این شهر دارای 69محله حاشیه نشین می باشد. که شهرک شهید رجائی در محدوده جنوب شرقی شهر مشهد واقع در منطقه 6 شهرداری از جمله این مناطق است. شهرک شهید رجائی (قلعه ساختمان)از جمله روستاهای حاشیه شهر مشهد می باشد که به دلیل قرار گیری در کنار محورهای اصلی شهر در طی چند سال اخیر به تدریج در حوزه نفوذ شهر قرار گرفته و پس از مدتی به محدوده شهری پیوسته است. که از کمبود خدمات بویژه در بخش آموزشی رنج می برد. و جامعه ای که از فرصت های آموزشی ضعیف برای خود رنج می برد جوانان آن فرصت های شغلی خوب محدودتری دارند (روسیل3 و همکاران،2016،ص.28). بر این اساس هدف این پژوهش برنامه ريزي عادلانه و دراز مدت و،منسجم و سيستمي با هدف برطرف كردن معضلات خدمات آموزشی منطقه حاشیه نشین شهرک شهید رجائی از طریق حکمروایی خوب شهری می باشد. چرا که وجود مدیریت های چندگانه و مديريت كوتاه مدت و حل معضلات روزمره بدون آينده نگري از سوي بازيگران شهري ( شهرداري، اداره کل راه و شهرسازی و...) و عدم توزيع مناسب خدمات آموزشی و عدم رعايت عدالت اجتماعي در ارائه این گونه خدمات در شهرک شهید رجائی از جمله عواملی است که ضروری می نماید رویکردهای مشارکتی همچون حکمروایی خوب شهری در جهت ارتقای خدمات آموزشی به شهروندان این گونه مناطق مورد پژوهش و مطالعه بیشتر قرار گیرد.
روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضربه لحاظ هدف کاربردی-توسعه ای و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. گردآوری اطلاعات نیز به صورت اسنادی (کتابخانه ای) و پیمایشی(پرسشنامه) صورت گرفت. در ابتدا مطالعات به روش اسنادی انجام شد. سپس اطلاعات لازم به روش میدانی و با استفاده از پرسشنامه گردآوری شد. شاخص ها و متغیرهای حکمروایی شهری شامل: مشارکت، جهت گیری توافقی ، بینش راهبردی به عنوان متغییر مستقل و خدمات آموزشی شامل: 1- مهد و کودک2-دبستان3-دبیرستان4-کتابخانه به عنوان متغییر تابع با استفاده از منابع مرتبط در نظر گرفته شدند. روش گردآوری اطلاعات پژوهش حاضر از دو بخش تشکیل شده است که عبارت اند از: مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی. در تحقیق حاضر در بخش مطالعات کتابخانه ای از کتابها، پایان نامه ها، مقالات ونشریات موجود در اینترنت در جهت گردآوری اطلاعات موردنیاز استفاده شد؛ که بیشتر در مبانی نظری تحقیق مورد استفاده قرار گرفت.در بخش مطالعات میدانی داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخت با 23 سئوال با استفاده از طیف لیکرد گردآوری شد. و چون پاسخ ها در پرسشنامه براساس مقیاس لیکرت در حالت پنج‌گانه به صورت کم،خیلی کم،متوسط، زیاد و خیلی زیاد ذکر شد، لذا به همین منظور جهت تعیین روایی بر اساس تکنیک دلفی و به منظور پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. جامعه آماری در این پژوهش شهروندان ساکن شهرک های شهید رجائی مشهد می باشند. که آمار مربوطه براساس سرشماری سال 1395مرکز آمار ایران ، جمعاً در حدود 125041نفر می باشد که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه384 نفر محاسبه و تعیین گردید. برای انتخاب نمونه در جامعة آماری ، با توجه به اینکه محدوده مورد مطالعه دارای8 محله شهری (اروند ، انصار ، موعود ، پورسینا ، کشاورز ، معقول، امیرآباد، شهید رجائی) می باشد، لذا متناسب با جمعیت هر محله ، به صورت تصادفی ساده تعدادی پرسشنامه به آن محله اختصاص داده شد. که افراد مذکور از طریق شیوه نمونه گیری طبقه ای تصادفی با انتساب متناسب انتخاب شدند. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات و دستیابی به اهداف پژوهش از مدلسازی معادلات ساختاری در محیط نرم افزار Smart Pls تجزیه وتحلیل انجام و از نرم افزار GIS جهت تهیه نقشه استفاده شد. با توجه به مطالب فوق مدل مفهومی پژوهش به شرح تصویر ذیل تشریح می گردد.
مدل مفهومی پژوهش
محدوده مورد مطالعه
شهرک شهید رجائی یکی از پهنه های حاشیه نشین در شرق شهر مشهد با مساحتی حدود 693 هکتار در منطقه 6 شهرداری و حوزه شمال شرقی طرح تفصیلی قرار دارد.(شکل1) جدول یک نشان می دهد جمعیت محدوده شهرک شهید رجائی مشهد با توجه به سرشماری عموم و نفوس مسکن سال 1395، برابر با 125041نفر می باشد که از این تعداد 62583نفر مرد و 62458 نفر زن می باشد با توجه به جمعیت منطقه 6 در حدود 232616 نفر در سال 1395 سهم جمعیت محدوده شهرک شهید رجائی از جمعیت منطقه 53.75درصد می باشد.(جدول 3) مساحت شهرک شهید رجائی در مقایسه با مساحت منطقه 6 با 693هکتار15/41درصد از مساحت منطقه را تشکیل می دهد.
جدول3- مقایسه جمعیت شهرک شهید رجائی در مقایسه با جمعیت منطقه 6 با توجه به سرشماری سال 1395
درصد جمعیت شهرک از جمعیت منطقه | جمعیت شهرک شهید رجائی | جمعیت منطقه 6 |
سال 1395 | ||||||
جمعیت کل | زن | مرد | جمعیت کل | زن | مرد | جمعیت کل | زن | مرد | |
53.75 | 53.88 | 53.62 | 125041
| 62458
| 62583
| 232.616 | 115.905 | 116.708 | |
مأخذ: بلوک های آماری 1395 (مرکزآمار ایران)
جدول 4 تراکم جمعیتی شهرک شهید رجائی بر اساس آمار سال 1395
منطقه | شهرک شهیدرجائی | تراکم |
232616 | 125041 | جمعیت |
1869 | 693 | مساحت(هکتار) |
124.46 | 180.43 | تراکم جمعیت(نفر در هکتار) |
مأخذ: بلوک های آماری 1395 (مرکزآمار ایران) طرح تفصیلی شهرک شهید رجائی (مهندسین مشاور نقش پیراوش)
جدول 5 نشان می دهد که در طرح تفصیلی در مجموع 200486 متر مربع مساحت کل کاربری های آموزشی می باشد که در مقایسه با وضع موجود134192متر مربع، از لحاظ مساحت حدود 66294 متر مربع کمبود خدمات احساس می شود.
جدول 5- مساحت و سهم سرانه خدمات آموزشی در شهرک شهید رجائی مشهد
مقدار کمبود نسبت به طرح تفضیلی | سهم سرانه در طرح تفصیلی | مساحت در طرح تفضیلی متر مربع | مساحت در وضع موجود متر مربع | نوع کاربری | نوع خدمات |
25260 | 2/0 | 25950 | 690 | مهد و کودک |
آموزشی
|
31216 | 5/0 | 67796 | 36580 | دبستان | |
12388 | 5/0 | 67896 | 55508 | راهنمایی | |
14815- | 2/0 | 26276 | 41091 | دبیرستان | |
12245 | 1/0 | 12568 | 323 | کتابخانه | |
66294 | 6/1 | 200486 | 134192 | جمع | |
مأخذ: بلوک های آماری 1395 (مرکزآمار ایران) طرح تفصیلی شهرک شهید رجائی (مهندسین مشاور نقش پیراوش)
شکل 1 - موقعیت مکانی شهرک شهید رجائی در شهر مشهد
مأخذ: طرح تفصیلی شهر ک شهید رجائی(مهندسین مشاور نقش پیراوش) تر سیم: پژوهشگران
یافته های پژوهش
در راستای هدف کلی پژوهش ( برنامه ريزي عادلانه و دراز مدت ،منسجم و سيستمي با هدف برطرف كردن معضلات خدماتي مناطق حاشیه نشین) درنوع خدمات آموزشی ، کاربری های مقاطع تحصیلی (مهدکودک، دبستان ، راهنمایی ، دبیرستان و همچنین کتابخانه ) در شهرک شهید رجائی از لحاظ مساحت (در وضع موجود و در طرح تفصیلی) مورد بررسی قرار گرفت. سپس اطلاعات پرسشنامه که شامل 23 سئوال در مورد شاخص های مستقل(مشارکت ، بینش راهبردی ، جهت گیری توافقی) و متغییر وابسته (خدمات آموزشی) می شد وارد نرم افزار smart pls گردید سپس مراحل تجزیه تحلیل داده ها به ترتیب ذیل صورت گرفت.
و تجزیه و تحلیل داده ها در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت که :
آمار توصیفی:
طبق جدول 1 شاخص گرایش به مرکز( میانگین)وشاخص پراکندگی(انحراف معیار ،مینیمم ، ماکزیمم) برای سازه های اصلی تحقیق خرده مقیاس ها محاسبه شده است . با توجه به شاخص میانگین برای متغیرهای تحقیق (مشارکت،جهت گیری توافقی و بینش راهبردی ) به عنوان متغیر مستقل و خدمات آموزشی به عنوان متغیر وابسته که بر حسب طیف لیکرت امتیازی اندازه گیری شدند و افراد برای هر سوال از یک تا پنج امتیاز دادند و طیف 5 امتیازی می شود ، لذا وضعیت متغیرهای تحقیق در ارزیابی انجام شده بر اساس میانگین درحد متوسط (3.5)بوده است .انحراف معیار جهت مقدار فاصله به میانگین و سایر مشاهدات و مینمم و ماکزیمم نیز به خاطر جلوگیری از ورود داده اشتباه به نرم افزار محاسبه گردید.
متغیرها | میانگین | انحراف معیار | مینیمم | ماکزیمم |
مشارکت | 33/3 | 05/1 | 1 | 5 |
جهت گیری توافقی | 94/2 | 09/1 | 1 | 5 |
بینش راهبردی | 15/3 | 87/0 | 1 | 86/4 |
خدمات اموزشی | 02/3 |
|
|
|
جدول1 - شاخص های توصیفی متغیرهای پنهان تحقیق
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
آمار استنباطی
در این بخش از تحقیق قبل از استفاده از روش های پارامتریک ابتدا با کمک تکنیک های آماری موجود در PLS شرایط پیش فرض لازم بررسی شده و بعد از اطمینان از برقراری شرایط ، به ادامه فرآیند پرداخته شده است .
در بسیاری از تحلیل های آماری نیاز است که قبل از انجام آزمون ببینیم وضعیت متغییرها از نظر افراد پاسخگو در چه سطحی است. که آیا متغییرهای ما نرمال هست(اکثریت داده ها در میانگین متمرکز شده اند) یا خیر . چون برخی آزمون ها با نرمال بودن یا نبودن متغییرها حساس می باشند. که در این پژوهش از دو آزمون کلموگروف اسمیرنف و شاخص کشیدگی و چولگی استفاده گردید. با ماهیت تحقیق حاضر (طیف 5 امتیازی لیکرت)باید از شاخصهای کشیدگی و چولگی استفاده نمود که اگر شاخص کشیدگی در دامنه (5 ،5-) و شاخص چولگی در دامنه ( 3 ،3-) باشد و این دو شرط به طور همزمان برقرار باشد ؛ متغیرها از توزیع نرمال انحراف معناداری ندارند.
جدول 2- بررسی وضعیت انطباق متغیرها بر توزیع نرمال
متغیرها | k-s | sig | کشیدگی | چولگی |
مشارکت | 42/2 | 0/0 | 94/0- | 308/0- |
جهت گیری توافقی | 29/2 | 0/0 | 97/0- | 325/0- |
بینش راهبردی | 56/2 | 0/0 | 19/1- | 134/0- |
خدمات آموزشی | 93/2 | 0/0 | 19/1- | 052/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
· جدول 2- نشانگر شاخص کشیدکی و چولگی برای سنجش انطباق توزیع متغیرها با توزیع نرمال محاسبه شده است همانطور که مشهود است در این پژوهش شاخص های کشیدگی و چولگی برای همه متغیرهای تحقیق (مشارکت،جهت گیری توافقی و بینش راهبردی ) به عنوان متغیر مستقل و خدمات آموزشی به عنوان متغیر وابسته در دامنه استاندارد نرمال قرار دارد و همه داده های ما مربوط به هر سئوال تحقیق در میانگین متمرکز هستند بنا براین فرض صفر مبنی بر نرمال بودن این فاکتورها تایید می شود . اما با استناد به شاخص آمارۀ آزمون کولموگراف مشاهده می شود که ابعاد مورد بررسی دارای توزیع غیر نرمال می باشند لذا استفاده از روش معادلات ساختاری به کمک نرم افزار PLS بهترین گزینه برای دست یافتن به نتایج معتبر می باشد. یکی از پیشرفته ترین نرم افزارهای آماری به شیوه واریانس محور در حوزه مدل یابی معادلات ساختاری نرم افزار pls می باشد.(غیاثوند،10،ص.1397) اسمارت پی. ال. اس نرم افزاری است که برای حل مسائل با روش حداقل مربعات جزئی استفاده می شود. در این تکنیک و نرم افزار ، بر خلاف سایر نرم افزارهای دیگر که به حجم کم نمونه و همچنین نرمال بودن داده ها حساس می باشد، حساسیت چندانی ندارد و اغلب می تواند در تمام موارد تحلیل آماری ،مورد استفاده قرار گیرد. (رسولی و همکاران،1397،ص.4)
مدل انداز ه گيري و ساختاری
درمطالعاتی که با اجرای مدل معادلات ساختاري، انجام می پذیرد ،ابتدا لازم است تا روايي سازه، مورد مطالعه قرار گرفته تا مشخص شود پرسش های انتخاب شده ، دقیقاً براي اندازه گيري متغییرهای مورد نظر استفاده مي شود یا خیر. که اگر سئوالی متناسب برای ارزیابی متغییرها طراحی نشده حذف گردد.در این پژوهش مدل معادلات ساختاري در یک فاز كلي تحليل عاملي تاييدي ارائه مي شود که اگر درصد بار عاملی هر سئوال بالای 7/0 باشد آن پرسش را نگه می داریم در غیر این صورت آن سوال را حذف می کنیم . شکل2 دیاگرام مدل اندازه گیری در حالت تخمین استاندارد نشان دهنده 23 سئوال تحقیق که از سئوال 1 تا5 مربوط به شاخص مشارکت ، وسئوالات 6 تا 12 مربوط به شاخص جهت گیری توافقی و سئوالات 13 تا 19 مربوط به بینش راهبردی و سئوالات 20 تا 23 مربوط به خدمات آموزشی می باشد .شکل3 دیاگرام مدل اندازه گیری در حالت معناداری ضرایب می باشد که در حقیقت همان سئوالات قبلی ولی بر اساس مقادیر آمارۀ آزمون T بررسی شده است.
شکل2- دیاگرام مدل اندازه گیری در حالت تخمین استاندارد
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
شکل 3- دیاگرام مدل اندازه گیری در حالت معناداری ضرایب
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
جدول 6- بارهای عاملی سوالات متناظر با هر متغیر
متغیر | نماد | بارعاملی | t | متغیر | نماد | بارعاملی | t |
مشارکت | q1 | 851/0 | 18/62 | بینش راهبردی | q13 | 788/0 | 44/48 |
q2 | 890/0 | 52/79 | q14 | 729/0 | 65/33 | ||
q3 | 908/0 | 92/96 | q15 | 723/0 | 15/30 | ||
q4 | 883/0 | 71/83 | q16 | 783/0 | 79/47 | ||
q5 | 857/0 | 78/61 | q17 | 795/0 | 97/50 | ||
جهت گیری توافقی | q6 | 881/0 | 86/78 | q18 | 809/0 | 79/41 | |
q7 | 908/0 | 66/100 | q19 | 807/0 | 95/46 | ||
q8 | 868/0 | 71/70 | خدمات آموزشی | q20 | 812/0 | 03/46 | |
q9 | 893/0 | 53/91 | q21 | 862/0 | 65/72 | ||
q10 | 888/0 | 82/80 | q22 | 847/0 | 70/63 | ||
q11 | 886/0 | 66/81 | q23 | 841/0 | 29/64 | ||
q12 | 908/0 | 7/100 |
مأخذ: یافته های پژوهشگران،1402
با توجه به بارهای عاملی مندرج در جدول 6 پرسش های متناظر با هر شاخص برای ارزیابی، با هم همگن بوده و از انسجام کافی برخوردارند و به خوبی مولفه ها را اندازه گیری نمودند زیرا مقادیر ضریب بارهای عاملی برای همه گویه ها بیشتر از 7/0 بوده است که مقداری مناسب برای ارزیابی بار عاملی می باشد به عبارت دیگر نشانگر وضعیت ایده آل برای آن مولفه می باشد. مقادیر آمارۀ آزمون T در تمام موارد از بازۀ (98/1+ ، 98/1-) خارج بوده و این یعنی با احتمال 95 درصد معناداری تایید می گردد که در واقع بررسی های فوق نشان دهنده این است که هر سوال متناسب با متغییر مخصوص به خود تهیه شده است.
- آزمون های پایایی فاکتورهای استخراج شده از تحلیل کیفی
این آزمون شامل محاسبه آلفای کرونباخ و شاخص پایایی ترکیبی و شاخص اشتراکی می باشد .
| Cronbach's Alpha | Composite Reliability | (AVE) |
بینش راهبردی | 891/0 | 914/0 | 604/0 |
جهت گیری توافقی | 956/0 | 964/0 | 793/0 |
خدمات آموزشی | 862/0 | 906/0 | 707/0 |
مشارکت | 926/0 | 944/0 | 771/0 |
جدول 7- شاخص های پایایی مدل
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
با توجه به مندرجات جدول7 مقادیر آلفای کرونباخ برای هر متغیر و شاخص پایایی ترکیبی دلوین گلد اشتاین یا (CR) سوالات داخل مدل برای هر متغیر با هم همبستگی درونی دارند زیرا مقدار آلفا و CR بزرگتر از7/0 می باشد. همچنین شاخص اشتراکی برای تمام متغیرها باید بالای 5/0 می باشد که با توجه به مقادیر مندرج در جدول این شرط برقرار است . بنابراین پایایی فاکتورهای استخراج شده برای هر مولفه تأیید شده است. شکل4 دیاگرام کیفیت مدل اندازه گیری را نشان می دهد.
شکل4- دیاگرام کیفیت مدل اندازه گیری
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
جدول 8 شاخص بارهای عرضی (متقاطع )
| بینش راهبردی | جهت گیری توافقی | خدمات آموزشی | مشارکت |
q1 | 0.664 | 0.535 | 0.600 | 0.851 |
q2 | 0.691 | 0.577 | 0.648 | 0.890 |
q3 | 0.671 | 0.541 | 0.632 | 0.908 |
q4 | 0.650 | 0.525 | 0.621 | 0.883 |
q5 | 0.692 | 0.546 | 0.592 | 0.857 |
q6 | 0.697 | 0.893 | 0.689 | 0.534 |
q7 | 0.748 | 0.888 | 0.728 | 0.574 |
q8 | 0.702 | 0.886 | 0.685 | 0.543 |
q9 | 0.702 | 0.908 | 0.705 | 0.538 |
q10 | 0.731 | 0.881 | 0.710 | 0.551 |
q11 | 0.740 | 0.908 | 0.714 | 0.567 |
q12 | 0.734 | 0.868 | 0.680 | 0.563 |
q13 | 0.788 | 0.653 | 0.709 | 0.553 |
q14 | 0.729 | 0.603 | 0.527 | 0.530 |
q15 | 0.723 | 0.626 | 0.544 | 0.547 |
q16 | 0.783 | 0.603 | 0.711 | 0.543 |
q17 | 0.795 | 0.600 | 0.727 | 0.587 |
q18 | 0.809 | 0.596 | 0.721 | 0.725 |
q19 | 0.807 | 0.536 | 0.687 | 0.675 |
q20 | 0.778 | 0.650 | 0.812 | 0.712 |
q21 | 0.719 | 0.688 | 0.862 | 0.513 |
q22 | 0.695 | 0.636 | 0.847 | 0.563 |
q23 | 0.692 | 0.675 | 0.841 | 0.570 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
در جدول 8 ملاحظه شد که در بین 23 سوال تحقیق هر متغییر در ستون مربوط به خودش بارعاملی هر سوال به میزان حداقل 1/0 نسبت به سایر متغیرهای غیر متناظر، بار بیشتری دارد لذا این شرط به عنوان یکی از معیارهای روایی واگرا برقرار می باشد.
جدول 9- بررسي مقادير ريشه دوم ميانگين واريانس استخراج شده با همبستگي ها
| بینش راهبردی | جهت گیری توافقی | خدمات آموزشی | مشارکت |
بینش راهبردی | 877/0 |
|
|
|
جهت گیری توافقی | 811/0 | 890/0 |
|
|
خدمات آموزشی | 860/0 | 788/0 | 841/0 |
|
مشارکت | 767/0 | 621/0 | 705/0 | 878/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
در آزمون فورنل و لارکر4 اعداد بر روی قطر اصلی لازم است که از همه مقادیر زیر ماتریس بزرگتر باشند (جزر همبستگی هر متغییر)، در این صورت شرط روائی واگرا صادق است . در ماتریس بالا این شرط صادق است ، لذا شرط روائی واگرا برقرار است. (جدول9)
جدول10- بررسی شاخص روایی واگرا (HTMT)5
| بینش راهبردی | جهت گیری توافقی | خدمات آموزشی |
بینش راهبردی | - | - | - |
جهت گیری توافقی | 879/0 | - | - |
خدمات آموزشی | 868/0 | 867/0 | - |
مشارکت | 842/0 | 660/0 | 785/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
این شاخص برای کلیه سازه ها باید کمتر از (9/0) باشد که نرم افزار دو به دو متغییرها را حساب میکند و برای آنها که تکراری هستند حساب نمی شود. که با توجه به مقادیر مندرج در جدول مقادیر شاخص (HTMT) برای کلیه مولفه ها کمتر از 9/0 بوده لذا شرط روائی واگرا صادق است (جدول 10).
جدول 11- بررسي کیفیت مدل توسط شاخص های افزونگی
عوامل | cv.red | cv.com |
بینش راهبردی | - | 461/0 |
جهت گیری توافقی | - | 685/0 |
خدمات آموزشی | 521/0 | 484/0 |
مشارکت | - | 615/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
کیفیت مدل ساختاري توسط شاخص افزونگی cv.red محاسبه می شود. این شاخص نشان می دهد که آیا مدل توانایی پیش بینی را دارد. مقادیر به دست آمده براي شاخص cv.red اگر از صفر بزرگتر باشند یا به عبارتی مثبت باشند، می توان گفت مدل ساختاري از کیفیت مناسبی برخوردار است. این شاخص فقط براي متغیر درونزاي مدل که شاخصهاي آن از نوع انعکاسی می باشد کاربرد دارد. برای متغیرهای درون زا شاخص cv.RED با سقف عددی 02/0 ضعیف ، 15/0 متوسط ؛35/0 قوی مقایسه می شوند ، همانطور که در جدول11 ملاحظه می شود ، شاخص cv.RED برای مولفه درون زا (خدمات آموزشی) محاسبه شده و بیشتر از مقدار 35/0 می باشد لذا مدل دارای قدرت بالا می باشد ؛ و مدل تایید می شود ؛ همچنین تمام مقادیر شاخص CV.COM مثبت بوده که این نتیجه نیز ،در راستای تایید مدل اندازه گیری می باشد.
جدول12 بررسي مقدار ضریب تعیین
| R Square | R Square Adjusted |
خدمات آموزشی | 769/0 | 767/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
در جدول 12ضریب تعیین نشان می دهد که 7/76 درصد از تغییرات خدمات آموزشی به واسطه عوامل مشارکت ، جهت گیری توافقی و بینش راهبردی توجیه می گردد.
جدول13- مقدار f Square هریک از مغییرها
f Square
| خدمات آموزشی |
بینش راهبردی | 105/0 |
جهت گیری توافقی | 311/0 |
مشارکت | 022/0 |
مأخذ: یافته های پژوهش،1402
در جدول13مقدار f Square نشان می دهد که بینش راهبردی بیشترین سهم را در ارائه خدمات آموزشی دارد.
بحث
در اغلب مطالعاتی که در حوزه حاشیه نشینی صورت گرفته است ماننده رهنما و همکاران (1401) و ابراهیم زاده و همکاران (1392) ، شکوهی و همکاران (1392) و عباسی (1392) به مسائلی همچون توانمند سازی ، ساماندهی ، بهسازی و نوسازی و اصل مسئله حکمروایی خوب شهری در این گونه بافت های شهری پرداخته شده است. و حتی به توسعه متعادل عناصر شهری در جهت بهبود خدمات در مناطق حاشیه نشین نیز پرداخته شده است. اما مهمترین تفاوت پژوهش حاضر با پژوهش های قبلی که درواقع نوآوری این پژوهش هم محسوب می شود این است که در این پزوهش جهت گیری توافقی بین مدیریت های چندگانه شهری را در راستای اهداف بلند مدت در جهت ارتقاء خدمات رسانی در مناطق حاشیه نشین را مهم می شمارد و راه حل اصلی ارتقاء خدمات در مناطق حاشیه نشین را توافق مدیران شهری در ارائه طرح های شهری (جامع و تفصیلی و..) همگام با مشارکت و نظرخواهی ازحاشیه نشینان می داند . چراکه نهادهای مختلفی (همچون شهرداریها، اداره راه و شهرسازی ،استاداری و..) در جهت ارائه خدمات به ساکنین این مناطق دخیل هستند که جز با همفکری تمام این بازیگران شهری با یک رویکرد نو همچون حکمروایی خوب شهری ارتقاء این مناطق میسر نمی باشد.
نتیجه گیری
در رویکرد مورد پژوهش تحت عنوان تأثیر حکمروایی خوب شهری در جهت ارتقاء خدمات آموزشی به مناطق حاشیه نشین مشخص گردید در بین شاخصه های حکمروایی خوب شهری شاخص جهت گیری توافقی بیشترین تأثیر را در ارتقاء خدمات رسانی به مناطق حاشیه نشین شهرک شهید رجائی مشهد دارد. شاخصی که دلایل ضعف آن و عدم توافق لازم بین سه نهاد دولت بخش خصوصی و مردم باید مورد توجه قرار گیرد. از آنجایی که هیچ فردی مخالف طرح و برنامه هایی که در جهت ارتقاء و آسایش او گام بر می دارد نیست ، لذا باید به دنبال دلایل عدم جهت گیری های توافقی در دو بعد دیگر حکمروایی خوب شهری (دولت و بخش خصوصی) در ارتقاء خدمات رسانی به مناطق حاشیه نشین باشیم. در مناطق حاشیه نشین همچون شهرک شهید رجائی مشهد که در مرز حریم شهرها و طرح های شهری قرار می گیرند بحث های قانونی و ضوابط طرح های شهری (تفکیک ،سهم سرانه و...) همیشه مانع عدم رسیدگی به موقع و همگام طرح ها با دیگر مناطق شهر می باشد. طرح های بالادستی همچون طرح آمایش استان ، جامع ، تفصیلی و... برای تمام شهر تهیه می گردد پهنه های کاربری نیز مشخص می گردد ولی بر سر ضوابط و تراکم ها و سرانه ها این طرح ها تحت عنوان طرح های موضعی در این مناطق به حال خود رها می شود و این در صورتی است که در نقطه مقابل در طرف دیگر شهر که مردم وضعیت مناسب تری از لحاظ کمیت و کیفیت خدمات شهری دارند تمام این قواعد و قوانین شهری در موعد مقرر به نحو احسن برنامه ریزی و اجرا می شود و حتی در مناطق حاشیه نشین برای ساماندهی این مناطق دفاتر تسهیل گری تأ سیس می گردد و مردم حاشیه شهر با ذوق و شوق فراوان به این دفاتر جهت تهیه اسناد ملکی و خدمات بهتر رجوع می کنند ولی چیزی که بعد با آن روبرو می شوند با توجه به این قواعد و قوانین ناشی از طرح های شهری (سهم سرانه، تراکم و...) با عدم شفافیت ، پاسخگویی ، مسئولیت پذیری ، عدالت و... از طرف نهادهای خدمات رسان مواجه می شوند. موضوعی که مثل دیگر مناطق برخودار شهر می تواند در زمان تهیه طرح ها حل و فصل شود. لذا توافقات قانونی بین مدیران و بازیگران شهری در خصوص طرح های شهری همگام با اعمال نظرات ساکنین قبل از تصویب طرح می تواند موجب حکمروایی خوب شهری شده و به دنبال آن ارتقاء خدمات رسانی به مناطق حاشیه نشین همچون شهرک شهید رجائی را شاهد بود. با توجه به مطالب فوق هر کدام از بحث های مربوط به سهم سرانه ، تفکیک کاربری های شهری در مناطق حاشیه نشین شهرها خود می تواند موضوع یک پژوهش در آینده باشد.
پیشنهادات:
1- از بین بردن مديريت هاي چندگانه در بین نهاد های خدمات رسان شهری در شهرک شهید رجائی
2- تلفیق سياست هاي متفاوت نهادهای خدمات رسان و بازیگران حوزه حکمروایی خوب شهری در راستای ارتقاء خدمات در مناطق حاشیه شهر همچون شهرک شهید رجائی
3- مشارکت ساکنان شهرک شهید رجائی در تهیه و اجرای طرح های شهری
4- مديريت بلند مدت با آينده نگري از سوي بازيگران شهري ( شهرداري، اداره کل راه و شهرسازی و...)در شهرک شهید رجائی
5- نظرخواهی از ساکنان شهرک شهید رجائی در فرایند تهیه و اجرای طرح های توسعه شهری(طرح های جامع ، تفصیلی ، هادی و...)
6-مدیریت مشارکتی مسئولین و مردم در شهرک شهید رجائی در تهیه طرح های شهری
7-نهایی کردن طرح های بالادستی شهرها(جامع و تفضیلی) پس از تعیین تکلیف ضوابط ساخت و ساز . به منظور به پایان رساندن بلاتکلیفی و سردرگمی مدیران شهری و ساکنین حاشیه شهر در خصوص طرح ها و برنامه های ارائه شده در شهرک های شهید رجائی مشهد.
منابع
1) ابراهیم زاده ، عیسی، اسدیان، مرتضی(1392) تحليل و ارزيابي ميزان تحقق پذيري حكمروايي خوب شهري در ايران مورد شناسي: شهر كاشمر، جغرافيا و آمايش شهري ، منطقه اي، شماره 6 ، ص30- 17
2) ایازی،سید محمدهادی،محکی،علی اصغر،صالحی امیری،سیدرضا(1391)حکمروایی خوب شهری،جلد یکم،تیسا
3) پور قربان،محمد،تبشیری، حمیدرضا(1401) نسبت سنجي مفهوم حكمراني خوب در انديشه سياسي نوصدرائيان ، فصلنامه رهيافت هاي نوين مديريت جهادي و حكمراني اسلامي، شماره 6 ص84-84
4) حکیمی،هادی،الهامی،نسرین،پورحسینی،مهدیه(1397)، ارزیابی و رتبه بندی توزیع خدمات شهری در سکونتگاههای غیررسمی مطالعه موردی: کالانشهر تبریز، فصلنامه شهـر پایـدار، دورۀ 1 ،شمارۀ 4 ،ص 57-71
5) خوشدست،محمدمهدی(1394) نقش حاشیه نشینی در ارتکاب جرائم مواد مخدر و سرقت در سال هاي 1390 تا 1392 در شهر مشهد. پایان نامه براي دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود.
6) خوشفر،غلامرضا،خسروی،سمیه،مجتبی، حسین نژاد(1390)، همایش هجوم خاموش، معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی ، جهاد دانشگاهی استان لرستان.ص222
7) رسولی نسرین ، ترابی محمدامین، رسولی محی الدین (1397) گام به گام با smart-pls ورژن3- مولفین طلایی
8) رهنما،محمدرحیم،آقاجانی حسین(1392) تحليل شاخص دسترسي در كلانشهر مشهد، مجلّة جغرافيا و توسعة ناحيه اي، دوره11،شمارة 20،ص58-43
9) رهنما،محمدرحیم،یعقوبی،مژگان(1401) توانمندسازی سکونتگاه غیر رسمی شهرک شهید رجایی مشهد،فصلنامه توسعه پایدار شهری و منطقه ای،دوره 3،شماره 2،ص23-1
10) شکوهی ،اجزاء ، محمد، شیرازی، علی ، حدادمقدم، زهره ، (1392)بررسي عوامل مؤثر بر ارتقاء كيفيت زندگي شهري در سكونتگاه غيررسمي پنج تن آل عبا (التيمور مشهد)، مجلّة جغرافيا و توسعة ناحيه ا ي،سال یازدهم، شمارة 21،ص 79-59
11) عباسی، حامد،(1392)، تبیین جایگاه حکمروایی خوب شهری در ساماندهی اسکان غیر رسمی (مطالعه موردی اسلامشهر )، رساله دکتری،گروه علوم جغرافیایی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور.
12) عسکریزاده اردستانی،سهیلا، ضرابی ، اصغر ، تقوایی ، مسعود( 1397)، بررسی وضعیت شاخصه های حکمروایی خوب شهری در شهر اراک ، مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه ای، سال شانزدهم، شمارۀ 1،ص 309-335
13) علی اصفهانی، یاسمن، دیانتی دیلمی، زهرا، و صراف، فاطمه. (1401). بررسی میزان آشنایی دانشجویان دکتری حسابداری با روش شناسی تحقیق در ایران. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، 14(53 )، 163-190.
14) علیزاده،محمد(1396) عدالت فضایی در محلات شهری با تاکید بر توزیع خدمات شهری مورد پژوهی: شهرکرد،رساله برای دریافت درجه دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه یزد،پردیس علوم انسانی و اجتماعی
15) غلامی،روح الله،سیفی کفشگری،محسن،شهبازی،نجفعلی(1392) عوامل اقتصادی و اجتماعی حاشیهنشینی در ایران ( مطالعه موردی کالنشهر تهران(،فصلنامه علمی پژوهشی آفاق امنیت، شال 6 شماره 20
16) غیاثوند احمد، (1397)، تحلیل پیشرفته مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد Smart PLS ، دانشگاه علامه طباطبایی ، صص240
17) هاشمی بیستونی محمودرضا، شمس مجید(1398) تحلیل و ارزیابی شاخص های حکمروایی خوب شهری و تأثیر آن بر متغیر توسعه گردشگری در شهر بیستون. جغرافیایی فضای گردشگری.دوره9،شماره33، ص35-15
18) غلامی محمد، شیبانی امین، عیسی، صفرعلی زاده، اسماعیل، حسین زاده، رباب(1396) اولویت بندی مولفه های حکمروایی شایسته شهری از دیدگاه فعالان بخش مدیریت شهری (مورد مطالعه, شهر بوکان). جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)،دوره 7،شماره 4،ص88-77
19) ابراهیم زاده ، عیسی، اسدیان، مرتضی(1392) تحليل و ارزيابي ميزان تحقق پذيري حكمروايي خوب شهري در ايران مورد شناسي: شهر كاشمر، جغرافيا و آمايش شهري – منطقه اي، شماره 6 ، ص30- 17
20) رضائی, میثم, شمس الدینی, علی. (1398). تحلیلی بر رابطۀ حکمروایی خوب شهری و عدالت اجتماعی در فضاهای شهری (مورد مطالعه: شهر فردوسیه – شهرستان شهریار). آمایش محیط,،دوره 12، شماره45،ص48-25.
21) پوراحمد،احمد،پیری،اسماعیل،محمدی،یادگار،پارسا،شهرام،حیدری،سامان(1397)،حکمروایی خوب شهری در محله های شهری(مورد مطالعه: شهر مریوان)،فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 24ص98-81
22) نوری, محبوبه, رضایی, محمدرضا, یاراحمدی, منصوره. (1400). تحلیل اهمیت – عملکرد شاخصهای حکمروایی خوب در شهر میراث جهانی یزد. فصلنامه علمی – پژوهشی- برنامه ریزی شهری ،سال 12 شماره 46،ص16-1
23) Andrea Rigon، ،2022 Diversity, justice and slum upgrading: An intersectional approach to urban development، Habitat International،14-1 ،130، https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102691
24) Asad Asadzadeh and Alexander Fekete and Bijan Khazai and Mahsa Moghadas and Esfandiar Zebardast and Maysam Basirat and Theo Kötter2023، Capacitating urban governance and planning systems to
25) Kai Song and Yue Chen and Yongbiao Duan and Ye drive transformative resilience ، Sustainable Cities and Society،16-2 https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.104637
26) Russell M. Smith and Debzani Deb and Zach Blizard and Rachel Midgett ،2023، A Planner's quest for identifying spatial (in)justice in local communities: A case study of urban census tracts in North Carolina, USA}, Applied Geography،1-24،(158)، https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2023.103030
27) Xingping Wang and Pan Hu and Yi ،2016 Location choice of Chinese urban fringe residents on employment, housing, and urban services: A case study of Nanjing, 27-38،(5)، 1 ، https://doi.org/10.1016/j.foar.2015.12.003
28) Zheng},2023، Urban governance: A review of intellectual structure and topic evolution Urban Governance 169-185،(3)3 https://doi.org/10.1016/j.ugj.2023.06.001،
[1] .Wang at al
[2] Rigon
[3] . Russell at al
[4] . Fornell-Larcker Criterion
[5] . Heterotrait-Monotrait Ratio (HTMT)