The Model of Stock Return Fluctuations and Investors Involved in the Cognitive Biases of Ambiguity Avoidance, Familiarity, Self-documentation, and Procrastination
Subject Areas : Financial and Behavioral Researches in Accountingmahdi abbasi asl 1 , Mohammad Reza Rostami 2 * , mehrzad minoii 3
1 - PhD student, Department of Financial Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 - Associate Professor, Department of Management, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran
3 - Associate Professor, Department of Financial Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Keywords: stock returns fluctuations, cognitive biases, Behavioral Biases,
Abstract :
Contrary to the popular belief in modern financial theory that states decision makers behave completely rationally to maximize their profits, studies conducted in the field of behavioral finance show that the human decision-making process is not completely rational and is not based on it. Most of the time, the financial-behavioral factors of the decision-making process examine the perceptions of investors and their reactions to different conditions of the financial market, and emphasize the influence of the personality, culture and judgment of investors based on investment decisions. Recognizing behavioral biases makes investors more aware of their decision-making process, and if faced with biases, they can react well and avoid deviations in decision-making. Therefore, the purpose of this research is to design a model of stock return fluctuations and investors affected by cognitive biases. The statistical population of this research is experts, managers, consultants and experts in financial affairs and the statistical sample includes 160 people.This research is practical in terms of purpose, and in terms of working methods, it is a type of survey research. The study period is in 2022 AD. For sampling, purposeful and snowball sampling methods were used, and with 30 semi-structured interviews with experts, the research reached theoretical saturation. The results obtained from the research showed that cognitive bias, ambiguity avoidance, familiarity, self-documentation, and tardiness have an effect on the volatility of companies' stock returns. The path coefficients (beta) for each bias have been calculated separately, which determines its effect on stock return fluctuations.
_||_
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 3, No. 3, Ser No. (10), Autumn 2023, pp.1-22
The Model of Stock Return Fluctuations and Investors Involved in the Cognitive Biases of Ambiguity Avoidance, Familiarity, Self-documentation, and Procrastination
Mahdi Abbasi Asl1, Mohammad Reza Rostami2, Mehrzad Minoi3
| Received: 2023/09/15 Accepted: 2023/10/23 |
Extended Abstract
Background and Purpose: Behavioral finance has emerged as a significant area of study by several financial thinkers in the last two decades, capturing widespread attention among scholars, experts, and students in the financial domain worldwide. Understanding the decision-making processes of investors and the myriad factors that shape these decisions is of paramount importance in investment discourse. Behavioral studies rooted in cognitive psychology shed light on human behavior, revealing that even the most rational individuals can fall prey to behavioral distortions. These distortions often stem from limited knowledge or deviations from reality, resulting in occasional irrational reactions that stray from logical reasoning. Acquiring comprehensive awareness of these inherent human behavioral tendencies is pivotal in enhancing decision-making wisdom. Notably, perception errors significantly influence investors' financial decisions, exerting a profound impact on their choices in buying and selling stocks. The assumption of investors' complete rationality falls short of explaining their behaviors within the stock market. Psychological factors play a pivotal role, leading individuals to exhibit behaviors that deviate from rationality in their investment decisions. This research aims to explore the intricate relationship between behavioral biases, cognitive tendencies such as ambiguity avoidance, familiarity orientation, self-attribution, and procrastination, and their influence on the volatility of stock returns within companies listed on the Tehran Stock Exchange.
Methodology: This research is practical in terms of purpose and survey research in terms of working methods. The statistical population comprises experts, managers, consultants, and professionals in financial affairs, with a sample size of 160 individuals. Employing a practical approach, the research methodology centers on survey techniques, specifically employing semi-structured interviews as the primary data collection tool. To ensure a comprehensive understanding, purposeful and snowball sampling methods were adopted. For sampling purposes, the research attained theoretical saturation through 30 in-depth semi-structured interviews conducted with experts.
Findings: The research findings revealed a significant impact of cognitive biases—specifically ambiguity avoidance, familiarity, self-attribution, and procrastinationon the volatility of stock returns within companies. The path coefficients (beta) were calculated for each bias separately, which determined its effect on stock return fluctuations.
Discussion: Within standard general equilibrium models, efficiency in simultaneous exchanges is presumed contingent upon accurate pricing set by the auctioneer. However, recent literature posits that when consumers opt for sequential decision-making over simultaneous decision-making, imitative behaviors or emotional inclinations among investors impede the free flow of information within the economy. Sequential decision-making processes can disproportionately influence long-term economic outcomes, with policymakers expressing concerns that emotional behaviors in financial markets may incite market imbalances, augmenting the fragility of financial systems. In scenarios where public information gains a slight advantage, all firms tend to mimic these actions. Yet, if this information is incorrect, it leads to the proliferation of emotional behaviors in the wrong direction. Consequently, within contexts susceptible to emotional behavior, the market mechanism fails to attain an optimal social state. Notably, emotional behaviors foster a precarious uniformity, emerging when investors opt to replicate observable decisions made by others. While such behavior may seem rational from an individual standpoint across various contexts, it fails to foster market efficiency necessarily. However, these behaviors are deemed rational in the pursuit of utility maximization, assuming that other market components possess superior information. As personal information ceases to flow, the situation arises where incoming participants contribute to lesser information reflected in prices. This underscores the imperative for further research into the behavioral factors influencing investors and impacting stock price fluctuations within the Tehran Stock Exchange. The findings of this research not only bridge existing research gaps in this domain but also hold the potential to assist managers, investors, stock market policymakers, and other stakeholders in making informed decisions. Contrary to the prevalent assumption in modern financial theory that decision-makers act entirely rationally to maximize profits, studies in behavioral finance reveal the inherently non-rational nature of human decision-making. These studies predominantly scrutinize financial-behavioral factors shaping investor perceptions and reactions to diverse financial market conditions, emphasizing the influence of investors' personalities, cultures, and judgments on investment decisions. Recognizing behavioral biases enhances investor self-awareness in the decision-making process; when confronted with biases, investors can respond adeptly and steer clear of decision-making deviations. Hence, this research aims to formulate a model delineating stock yield fluctuation intertwined with investors influenced by cognitive biases.
Keywords: Cognitive Biases, Stock Returns Fluctuations, Behavioral Biases
JEL Classification: D91, D01
[1] . Ph.D student, Department of Financial Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (ramin.com@gmail.com)
[2] . Assistant Professor, Department of Management, Faculty of Social Sciences and Economics, AlZahra University, Tehran, Iran (Corresponding author ) (m.rostami@alzahra.ac.ir)
[3] . Associate Professor, Department of Financial Management, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (meh.minouei@iauctb.ac.ir)
DOI: 10.30486/FBRA.2023.1999589.1236 
پژوهشهای مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ سوم، شمارۀ سوم، پیاپی 10، پاییز 1402، صفحۀ 22-1
مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری
مهدي عباسي اصل1، محمدرضا رستمي2، مهرزاد مينويي3
|
تاریخ پذیرش: 10/09/1402 |
|
چکیده
برخلاف تصور رایج در تئوری مالی مدرن که بیان میکند تصمیمگیرندگان برای به حداکثر رساندن سود خود کاملاً منطقی رفتار میکنند، مطالعات انجامشده درزمینۀ مالی رفتاری نشان میدهد که فرایند تصمیمگیری انسانی کاملاً منطقی نبوده و مبتنی بر آن نمیباشد. در بیشتر مواقع عوامل مالی- رفتاری فرایندهای تصمیمگیری ادراکات سرمایهگذاران و واکنش آنها به شرایط مختلف بازار مالی را بررسی میکنند و بیشتر بر تأثیر شخصیت، فرهنگ و قضاوت سرمایهگذاران براساس تصمیمهای سرمایهگذاری تأکید میکنند. شناخت سوگیریهای رفتاری، سرمایهگذاران را نسبت به فرایند تصمیمگیری خودآگاهتر میکند و در صورت مواجهه با سوگیریها، میتوانند به خوبی واکنش نشان دهند و از انحراف در تصمیمگیری جلوگیری کنند؛ بنابراین هدف اين پژوهش طراحي مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي میباشد. اين پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی است و ازلحاظ روش کار از نوع پژوهشهاي پيمايشي است. جامعۀ آماری این پژوهش خبرگان، مدیران، مشاوران و صاحبنظران در امور مالی میباشند و نمونۀ آماری شامل 160 نفر میباشد. اين پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی است و ازلحاظ روش کار از نوع پژوهشهای پيمايشي است. ابزار گردآوری دادهها مصاحبۀ نیمهساختاریافته میباشد. برای نمونهگیری از روش نمونهگیری هدفمند و گلولهبرفی استفاده شد که با 30 مصاحبه نیمهساختاریافته با خبرگان، پژوهش به اشباع نظری رسید. نتایج حاصلشده از پژوهش نشان داد که سوگیری شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری بر نوسانات بازدهی سهام شرکتها تأثیرگذار میباشند. ضرايب مسير (بتا) براي هر سوگيري بهطور جداگانه محاسبه شده است که تأثیر آن بر نوسانات بازدهي سهام را مشخص ميکند.
واژههای کلیدی: سوگیریهای شناختي، نوسانات بازدهی سهام، سوگیریهای رفتاری
طبقهبندي موضوعي: D91;D01
مقدمه
دهۀ 1980 زمان بحث نظري مهم در مورد سازگاری مدل بازارهای کارا برای کل بازار سهام با شواهد اقتصادسنجی در مورد ویژگیهای سری زمانی قیمتها، سود سهام و بازده بود. نگرانی ویژه این بود که آیا این سهام نسبت به آنچه که توسط مدل بازارهای کارا پیشبینی شده بود، تفاوت بااهميت بیش از حد نشان میدهد یا خیر. ناهنجاریهایی که کشف شده بودند ممکن است در بدترین حالت، انحرافات کوچکی از حقیقت بنیادی کارایی بازار در نظر گرفته شوند، اما اگر بیشتر نوسانات در بازار سهام غیرقابل توضیح باشد، زیربنای اساسی کل نظریۀ بازارهای کارآمد را زیر سؤال میبرد. به نظر می رسد ناهنجاری ارائهشده توسط مفهوم نوسانات بیش از حد برای تئوری بازارهای کارا بسیار نگرانکنندهتر از برخی ناهنجاری های مالی دیگر، مانند اثر ژانویه یا اثر روز خاصی از هفته باشد. ناهنجاری نوسانات بسیار عمیقتر از مواردی است که با چسبندگی قیمت یا افزایش قیمت یا حتی بیش از نوسانات نرخ ارز نشان داده میشود. حداقل به نظر برخی از ناظران، شواهد مربوط به نوسانات بیش از حد بازدهی دلالت بر این دارد که تغییرات در قیمتها بدون هیچ دلیل اساسی رخ میدهد که این تغییرات به دلیل مواردی مانند روانشناسی رفتاری تودههای معاملهگران رخ میدهد (فانگ و همکاران،2022).
امور مالی رفتاری را میتوان از منظرهای مختلفی تحلیل کرد. بازده سهام یکی از حوزههای مالی است. رفتارهای روانی اغلب بر نتایج و بازده سهام تأثیر میگذارد، اما زوایای مختلفی نیز برای مشاهده وجود دارد. هدف از طبقهبندی امور مالی رفتاری، کمک به درک اینکه چرا مردم انتخابهای مالی خاصی انجام میدهند و چگونه این انتخابها میتوانند بر بازارها تأثیر بگذارند، میباشد. در امور مالی رفتاری، فرض بر این است که مشارکتکنندگان مالی کاملاً منطقی و خودکنترل نیستند، بلکه ازنظر روانشناختی، با گرایشهایی تا حدی عادی و خودکنترل، تأثیرگذار هستند (کونيگسترفر و همکاران،2020).
عملکرد مالی شرکتها تابع معیارهای عملکرد، تغییرات در جهت روند بازدهی سهام و پدیدههای روانشناختی است. با تمرکز بر روانشناسی شناختی، انبوهی از سوگیریهای شناختی مانند ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری و غیره وجود دارد که همگی نقش کنشيار در پیامدهای قیمتگذاری و تصمیمهای سرمایهگذاری دارند (ژو و همکاران،2021). قابل پیشبینی بودن بازده سهام، بهویژه در افقهای زمانی طولانی، نتیجۀ نرخهای تنزیل متغیر با زمان است که در معرض بازار کارا یا قیمتگذاری اشتباه سامانمند است (پائول و همکاران، 2020).
مدلهای زیربنایی معاملهگران داراي خطاي قيمتگذاري در امور مالی، بر این فرض استوار است که زیرمجموعهای از نمایندگان در پاسخ به متغیرهای خارجی که هیچ اطلاعاتی در مورد اصول انتقال نمیدهند، معامله میکنند. مقالات اولیه (فریدمن، 1953؛ فاما، 1965) استدلال میکنند که معاملهگران هیجانی در فرایند قیمتگذاري داراییهای مالی بی اهمیت هستند، زیرا معاملات انجامشدۀ آربیتراژورهای منطقی، قیمتها را به ارزشهای ذاتي خود نزدیک میکند. با این حال، شواهد مستمر از ناهنجاریهای بازار، برای مثال، واکنش کم و بیش از حد قیمتهای سهام و صندوق سرمایهگذاری مشترک، نظریۀ بازارهای کارآمد را به چالش میکشد. میزانی که آربیتراژ میتواند واگرایی بین قیمتها و ارزشهای بنیادی را از بین ببرد، در ادبیات اخیر زیر سؤال رفته است.
پژوهشها نشان میدهد که سوگیریهای روانشناختی مؤثر بر برنامهریزان مالی میتواند منجر به تصمیمگیریهای ناقص شود (بیکر و همکاران، 2017). به گفته هامفریس (1979)، توانایی شناختی یک فرد بهعنوان «نتیجۀ فرایندهای کسب، ذخیره در حافظه، بازیابی، ترکیب، مقایسه و استفاده در زمینههای جدید اطلاعات و مهارتهای مفهومی» تعریف میشود. توانایی شناختی فردی ممکن است تحتتأثیر سوگیریهای شناختی در فرایندهای تصمیمگیری آنها قرار گیرد که بهطور بالقوه منجر به خطاهای منسجم به دلیل نقاط کور میشود (کانمن،2011). اینیک نگرانی جدی در رابطه با تصمیمگیریهای مالی است زیرا سوگیریهای شناختی میتواند توسط ادراکات و حالات عاطفی تصمیمگیرندگان مختل شود. همچنین سوگیریهای شناختی بر فرایندهای مختلف تصمیمگیری تأثیر میگذارد، بنابراین، استفاده از مکانیزمها یا فنون مناسب برای غلبه یا کاهش هرگونه تعصبی که ناآگاهانه بر تفکر انسان تأثیر میگذارد، در هنگام تصمیمگیری یا ابراز عقاید، مهم است (آتوتا و همکاران، 2023).
بنابراین در این پژوهش به تبيين مدل سوگیریهای شناختي سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. این پژوهش با طرح مبانی نظری و پیشینۀ پژوهشهای مرتبط با موضوع و همچنین تبیین روش پژوهش و سؤالهای برگرفته از مسئله و مبانی نظری پژوهش ادامه یافته و سپس به تشریح نتایج آزمون فرضیهها پرداخته است و درنهایت نتیجهگیری و پیشنهادها بیان شده است. اين پژوهش ازنظر انتخاب چهار سوگيري و روش تبیین مدل داراي نوآوري هست.
مباني نظري و پیشینۀ پژوهش
معاملهگران سيگنالي که بهطور هماهنگ روی سیگنالهای غیراساسی عمل میکنند، میتوانند یک ریسک منسجم را معرفی کنند که قیمتگذاری میشود. در مدل آنها، انحرافات قیمت از ارزش بنیادی ایجاد شده توسط تغییرات در احساسات سرمایهگذار غیرقابل پیشبینی است. معاملهگراني که علیه قیمتگذاری نادرست شرطبندی میکنند، حداقل در کوتاهمدت، این خطر را به همراه دارند که احساسات سرمایهگذار شدیدتر شود و قیمتها حتی از ارزشهای ذاتي دورتر شوند. پتانسیل زیان و ریسکگریزی آربیتراژکاران اندازۀ موقعیتهایی را که آنها مایل به گرفتن آن هستند کاهش میدهد. درنتیجه، آربیتراژ نمیتواند بهطور کامل قیمتگذاری نادرست را حذف کند و احساسات سرمایهگذار بر قیمتهای اوراق بهادار در تعادل تأثیر میگذارد (لی و همکاران،2002).
احساسات سرمایهگذار را میتوان بهعنوان باور مربوط به ریسک و بازدهی که توسط واقعیتها توجیه نمیشود، تصور کرد (بیکر و ورگلر، 2007). با این حال، دی لانگ و همکاران (1990) و شلیفر و ویشنی (1997)، معتقدند که معاملات تصادفی معاملهگران احساسات، قیمت داراییها را غیرقابل پیشبینی میکند، محدودیتهایی را بر آربیتراژ تحمیل میکند و منجر به تأثیر مداوم بر بازده سهام میشود. براون و کلیف (2005) خاطرنشان میکنند که اگر احساسات سرمایهگذار قیمت سهام را بالاتر از (زیر) ارزشهای بنیادی هدایت کند، بازده سهام آتی به دلیل خاصیت بازگشت میانگین پایین (بالا) خواهد بود که نشاندهندۀ رابطۀ منفی بین احساسات سرمایهگذار و بازده سهام آتی است. چنین رابطهای توسط اکثر شواهد تجربی در ایالات متحده و برخی بازارهای توسعهیافتۀ دیگر پشتیبانی میشود (فیشر و استاتمن، 2000، براون و کلیف، 2005، بیکر و ورگلر، 2007، ونگ و همکاران،2021).
مطالعات موجود عمدتاً به بررسی رابطۀ احساسات و بازده در بازارهای سهام کشورهاي توسعهیافته میپردازد و این سؤال را بیپاسخ میگذارد که چگونه احساسات سرمایهگذاران ممکن است در بازارهای جهانی تأثیر بگذارد. این محدوديت در مطالعات موجود است زیرا میدانیم که تفاوتهای مهمی بین بازارهای توسعهیافته و نوظهور وجود دارد، بهویژه با توجه به بازده و کارایی بازار که هردوی آنها برای رابطۀ احساسات و بازده اساسی هستند (بکارت و هاروی، 2002). علاوه بر این، دریکی از مدلهای پیشگام معاملهگران سیگنالی پیشنهادشده توسط دی لانگ و همکاران (1990) آمده است که در جایی که معاملهگران آگاه و سیگنالی باهم حضور دارند، قاعدۀ قیمتگذاری یک دارایی ناامن باید به یک سری پارامترهای برونزا از مدل و درک نادرست معاملهگران سیگنالی وابسته باشد. دینگ و همکاران (2019) مدلی را با ترکیب داراییهای مخاطرهآمیز متعدد گسترش میدهد که دوباره بر نقش برداشت نادرست معاملهگران سیگنالی در تأثیرگذاری بر بازده سهام تأکید میکند؛ زیرا سرمایهگذاران در بازارهای مختلف، بهویژه آنهایی که از انواع بازارهای مختلف (توسعهیافته یا نوظهور) هستند، ممکن است به دلیل ابعاد مختلف فرهنگی، یکپارچگی بازار و هوش و تحصیلات مختلف، توزیعهای متفاوتی از برداشتهای نادرست داشته باشند که تا حدی میتواند رفتار سرمایهگذاران را تعیین کند (دينگ و همکاران2، 2019؛ آگاروال و گودل، 2009، چوی و همکاران، 2010، کول و همکاران، 2014)، تأثیر احساسات سرمایهگذار بر سهام انتظار میرود بازدهی که توسط رفتار سرمایهگذاران حاصل میشود نیز متفاوت باشد. برای پرداختن به این محدودیت، ما رابطۀ احساسات و بازده را در این پژوهش بررسی میشود.
نظر به آنچه در بالا مطرح گردید و با حاکمیت پارادایم مالی رفتاري و به چالش کشیده شدن تئوریهای مالی استاندارد به دلیل ناتوانی آنها در تبیین ناهنجاریهای مشاهدهشده در بازار سرمایه، مطالعه و پژوهش دربارۀ موضوعهای رفتاري و روانی سرمایهگذاران اهمیت خاصی یافته است، چرا که به اعتقاد کارشناسان و صاحبنظران این حوزه، عامل اصلی بروز این قبیل ناهنجاریها در بازار سرمایه، مسائل رفتاري و روانی سرمایهگذاران است. بر این اساس، طی سالهای اخیر مطالعات گستردهای در خصوص موضوعهای مختلف رفتاري در بورسهای مطرح دنیا صورت گرفته است. در پژوهشهای مذکور، رفتارهاي مختلف سرمایهگذاران که بهنوعی میتواند عملکرد بازار و کارایی آن را تحتتأثیر قرار دهد، مطالعه و بررسی علمی میگردد. حال بنا بر آنچه در بالا بیان شد این پژوهش به دنبال شناسایی تبيين مدل سوگیریهای شناختي سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام در بورس اوراق بهادار تهران میباشد.
در ادامه به برخی پژوهشهای انجامشده در این حوزه اشاره میگردد:
آتوتا و همکاران (2023) به بررسی غلبه بر سوگیریهای شناختی برنامهریزان مالی از طریق دیجیتالی شدن پرداختند. یافتههای آنها نشان داد که سوگیریهای شناختی در میان برنامهریزان مالی در حین ارائۀ خدمات برای افراد نیازمند وجود دارد که چالشی بزرگ برای آنهاست. یافتهها همچنین نشان میدهد که تحول دیجیتال با استفاده از فناوریهای هوش مصنوعی ممکن است به غلبه بر این سوگيريهاي موجود کمک کند، اگرچه فناوریهای هوش مصنوعی باید با هوش انسانی ترکیب شوند. تا جایی که ما دريافتيم، هیچ پژوهشی در مورد ارتباط بین سوگیریهای شناختی و هوش مصنوعی در بین برنامهریزان مالی وجود ندارد.
فانگ و همکاران (2022) به بررسی استراتژیهای معاملاتی کمی مبتنی بر سقوط: دیدگاه مالی رفتاری پرداختند. آنها با الهام از مطالعات در مورد سقوط بازار سهام، از شاخصهای مستند از امور مالی رفتاری برای ایجاد دو استراتژی معاملاتی کمی استفاده نمودند؛ یعنی استراتژی سقوط، زمانبندی و استراتژی سقوط، مومنتوم، واژگونی. تحلیلهای تجربی نشان داد که هر دو استراتژی مؤثر و قوی هستند. عوامل رفتاری زمانی میتوانند برای سرمایهگذاران مفید باشند که در استراتژیهای معاملاتی آنها گنجانده شوند.
ژو و همکاران (2021) به بررسی پارامتر مدل مالی رفتاری گروههای سرمایهگذار با استفاده از یک مدل آماری و هوش مصنوعی پرداختند، با توجه به نتایج، دریافتند که مدل طراحیشده آنها بر اساس رفتارهای گروهی سرمایهگذاران میتواند برای توضیح نوسانات سهام استفاده شود. بااینحال، پیشبینی قیمتهای آتی سهام هنوز پایدار و دقیق نیست.
ونگ و همکاران (2021) به بررسی احساسات سرمایهگذار و بازده سهام: شواهد جهانی پرداختند و به اين نتيجه رسيدند که جدایی بین بازارهای توسعهیافته و نوظهور الگوی منفی را مختل نمیکند، احساسات سرمایهگذاران تأثیر آنی بیشتری در بازارهای نوظهور دارد، اما تأثیر پایدارتری در بازارهای توسعهیافته دارد. بازارهای سهام منفرد ناهمگونی را در رابطۀ احساسات و بازده نشان میدهند. این ناهمگونی را میتوان با تفاوتهای بین بازاری در فرهنگ و نهادها، همراه با هوش و تحصیلات، به درجات مختلفی که تحتتأثیر میزان مشارکت فردی سرمایهگذاران در بازار است، توضیح داد.
جسیکا و همکاران (2020) به تجزیهوتحلیل کتاب شناختی مالی رفتاری با ابزار تحلیل نقشهبرداری پرداختند. نتایج بهدستآمده با تجزیهوتحلیل دورۀ 1987-2017 پتانسیل رشد مالی رفتاری را نشان میدهد. احساسات سرمایهگذار موضوع اصلی در بین سیزده موضوع اصلی این حوزه است.
مانچوا (2020) به بررسی امور مالی رفتاری در عصر هوش مصنوعی: مطالعۀ موردی لگاریتمی مشاوران هوشمند در تصمیمهای سرمایهگذاری به پیامدهای واقعی و بالقوه برنامههای کاربردی مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) و موضوعات فنی مربوط به امور مالی رفتاری پرداخته است. در این پژوهش یک مطالعۀ موردی طولی مبتنی بر مشاوران روبو و فرایند تصمیمگیری مالی رفتاری توسط سرمایهگذاران ارائه شده است، زیرا این تصور وجود دارد که تصمیمهای مالی رفتاری برای اجرای موفقیتآمیز مديريت اوراق بهادار مالی مشتری مهم است.
مصطفی و همکاران (2019) به ارزیابی اولویتهای سرمایهگذاری مالی سرمایهگذاران انفرادی از امور مالی: رفتار استانبول پرداختند. نتایج تحلیل آنها نشان میدهد که سرمایهگذاران فردی که در استانبول زندگی میکنند در هنگام ترجیح سرمایهگذاری چندان منطقی نیستند و تحتتأثیر تعصبات روانشناختی هستند. این نتایج بهموازات آزمونهای مشابهی در کشور ايران انجام شده است.
کاريوفيلاس و همکاران، (2017) به بررسی سوگیریهای شناختی در رفتار سرمایهگذاران تحت استرس پرداختند. یافتههای بهدستآمده توسط مدل چندعاملی وجود دو سوگیری شناختی و روندی را تأیید میکند که سرمایهگذاران در عملکرد مالی در افق بلندمدت مشاهده میکنند که در مورد مدل تکعاملی صدق نمیکند.
کریدور و همکاران (2014) به بررسی سوگیری شناختی در پیشبینیهای تحلیلگران و نقش احساسات سرمایهگذار پرداختند و بیان داشتند که علیرغم این واقعیت که خطاهای پیشبینی فاقد قدرت توضیحی برای محاسبه درصد قابلتوجهی از رابطۀ بین احساسات بازار و بازده سهام آتی هستند، آزمونهای جدید ما بر اساس سوگیری انتخاب (SB1 و SB2)، همراه با تجزیهوتحلیل حجم معاملات غیرعادی، وجود سوگیری شناختی و رفتار استراتژیک را در پیشبینیهای تحلیلگر تأیید میکند. این نشان میدهد که اگرچه مقررات میتواند سوگیری خوشبینی تحلیلگر را کاهش دهد، مزایای آن با این واقعیت محدود میشود که سوگیری خوشبینی تا حدی با سوگیری شناختی مرتبط است.
مراد اغلو و دیگران (2005) در مقالهای با عنوان «رویکرد رفتاری به تشکیل پرتفوی کارا» به بررسی پیشبینیهای ذهنی از بازدهیهای آتی افراد سرمایهگذار پرداختند و نشان دادند که سبدهای سهام حاصل از بازدهیهای ذهنی افراد بهصورت نقطهای و فاصلهای در مقایسه بازدهی واقعی سبدهای سهام حاصل از تخمین بازدهی با استفاده از مدلهای آماری بازدهی بیشتری دارند.
شفرین و استاتمن (2000) با ارائۀ الگوی اثباتی سبد سهام سرمایهگذاری مبتنی بر مالی رفتاری بهصورت لایههای هرم4 سرمایهگذاری ادعا نمود که انتخاب داراییها در چارچوب مالی رفتاری همانند لایههای هرمی است که با توجه به هدف سرمایهگذار و کوواریانس بین لایهها قابل تبیین میباشد. آنها لایههای هرم پیشنهادی را با توجه به نسبت میان دارایی ریسکی و بدون ریسک، وجود تورش خانگی و انتظار از رشد و سطح درآمد سرمایهگذار تبیین نمودند.
در ايران ذاکر حسینی (1402) به بررسی عوامل مالی رفتاری بر فعالیتهای رقابتی سرمایهگذاران در معاملات بورس پرداخت. نتایج نشان داد که در فرضیههای پژوهش میان رفتار خرید، سرمایهگذاران در بازار رقابتی بورس رابطه وجود دارد. میان رفتار فروش سرمایهگذاران در بازار رقابتی بورس رابطه وجود دارد.
محمدیپور و همکاران (1401) به طراحی مدل عوامل مالی رفتاری سرمایهگذاران اثرگذار بر تغییرات زمانی ریسک منسجم پرداختند. نتایج نشان داد که مؤلفههای فردی، مؤلفههای احساسی و عاطفی جزء عوامل علی اثرگذار بر تغییرات زمانی ریسک سامانمند به شمار میآیند؛ عوامل روانشناختی و اخلاقی نیز جزء عوامل زمینهساز برای آن به شمار میروند؛ درحالیکه تأکید بر فرهنگسازی و عوامل فردی راهبردهای تعریفشده میباشند. «مؤلفههای شخصیتی» نیز شرایط مداخلهگر محسوب میگردند؛ بنابراین عوامل مالی رفتاری سرمایهگذاران بر تغییرات زمانی ریسک سامانمند تأثیرگذار است.
شهبازی و همکاران (1401) به بررسی تصمیمگیری سرمایهگذاران در بورس با تأکید بر خطاهای مالی رفتاری پرداختند. نتایج آزمون رگرسیون نشان داد که دامهای مالی رفتاری و تمامی ابعاد آن بر کیفیت تصمیمگیری سرمایهگذاران به صورت معناداری تأثیر دارد.
میرمحمدی شکتایی (1401) به مروری بر پیشبینی بازده سهام با تأکید بر مالی رفتاری و استراتژی سرمایهگذاری پرداخته است و بیان میدارد که در دهههای اخیر سرمایهگذاران نهادی بزرگترین مالکان شرکتها محسوب میشود و کنترل درصد زیادی از سهام بازار و شرکتها را در دست دارند. توزیع سهام شرکتهایی که در آنها مالکیت از کنترل تفکیک شده است، بین تعداد زیادی از سهامداران کوچک، یکی از خصوصیت مالکیت در اینگونه شرکتها است. در چنین وضعیتی که مالکیت یک شرکت بین تعداد زیادی از سهامداران توزیع شده است، این شرکت مالکان انگیزهای برای نظارت بر مدیریت شرکت را ندارند، زیرا با این وجود کلیۀ سهامداران از منافع شرکت منتفع میگردند، مالکان خرد باید کل هزینۀ نظارت را تحمل نمایند که در متون مربوط به آن مفتسواران میگویند. این پژوهش به روش مروری بر پیشبینی بازده سهام با تأکید بر مالیۀ رفتاری و استراتژی سرمایهگذاری میپردازد.
نوربخش و همکاران (1401) به بررسی تأثیر دانش مالی رفتاری مدیران اجرایی صندوقهای سرمایهگذاری بر ادراک از بازارها و فهم از خود پرداختند. نتایج حاصل بیانگر آن است که زمانی مدیر رفتاری از خود نشان میدهد که تحتتأثیر عواطف و احساسات وی باشد نه بر اساس عقلایی بودن مانند برد پویایی، سوگیری باورگرایی، اثر بازتاب و سوگیری وابستگی بومی این رفتار ارتباط منفی و معکوسی با شناخت مدیر از دانش مالی رفتاری دارد و همچنین تنها عاملی که سبب تأثیر بر شناخت مالی رفتاری از دید خود مدیر میشود، خطای تشخیص است.
نصیری (1401) به بررسی رفتار سهامداران در ریزش بورس اوراق بهادار تهران با تأکید بر مبانی مالی و رفتاری پرداخته است و بیان میدارد که شناسایی عواملی که بهنوعی در تعیین ریسک سقوط قیمت سهام مؤثرند، در بورس اوراق بهادار تهران بسیار حیاتی است؛ چرا که بورس ایران به دلیل جوان بودن، در معرض خطرهای بسیاری است. یکی از این خطرها تمایل نداشتن سرمایهگذاران برای سرمایهگذاری در بازار سرمایه است. معمولاً یکی از مواردی که سرمایهگذاران، بهویژه سرمایهگذاران ریسکگریز، در تصمیمهای خود به آن توجه چندانی میکنند، احتمال زیان هنگفت ناشی از سقوط ناگهانی قیمت سهام است؛ بنابراین، عواملی که بر ریسک سقوط قیمت سهام مؤثرند، باید شناسایی شوند.
نایب محسنی و همکاران (1400) به تدوین مدل رفتاری تصمیمگیری سرمایهگذاران فردی در بازار سرمایۀ ایران پرداختند و بر اساس نتایج پژوهش، سرمایهگذاران فردی میتوانند با پیادهسازی راهبردهای ارائهشده، از طریق شناسایی و کاهش سویههای ذهنی خود، کیفیت تصمیمگیریشان را بهبود بخشند و تصمیمهای سرمایهگذاری کاراتری اتخاذ کنند. این راهبردها عبارتاند از: خودشناسی، یادداشتبرداری، دانش بازار سرمایه، تمرکز، کلینگری، صبر، پذیرش و بررسی اشتباهها، خوداتکایی، مشورت، انتقادپذیری، انعطافپذیری، مطالعه، متنوع سازی و حواسپرتی.
زمرديان و خسرو انجم (1399) به بررسي رابطۀ نوسانات بازده سهام و رفتار سرمایهگذاران در بازار سرمایۀ ایران پرداختند. یافتههای پژوهش اينگونه بود که رفتار سرمایهگذاران نهادی و سرمایهگذاران دولتی آثار مثبت و معنادار و سرمایهگذاران مدیریتی آثار منفی و معنادار بر نوسانات بازده سهام داشتهاند درحالیکه متغیر سرمایهگذاری انفرادی، آثار غیرمعنادار داشته است.
جمشيدي و همکاران (1398) به بررسی سوگیریهای رفتاری و عملکرد سرمایهگذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج نشان میدهد سوگیریهای فرااعتمادی، نماگری و اثر تمایلاتی میان سرمایهگذاران کمابیش رایج است. همچنین بین سوگیریهای فرااعتمادی و نماگری با عملکرد سرمایهگذاران نیز ارتباط معناداری وجود دارد، درحالیکه این ارتباط برای اثر تمایلاتی معنادار نیست. بهطور مشخص سرمایهگذاران با گردش سبد سهام بیشتر و همچنین سبد سهام متمرکزتر بازدهی بیشتری کسب کردهاند. همچنین سرمایهگذارانی که سهام برندۀ گذشته را خریداری کردهاند، میانگین بازدهی بیشتری داشتهاند.
وحدتی و همکاران (1398) مروری بر مالی رفتاری و بررسی آثار آن در بورس اوراق بهادار تهران داشتهاند. پژوهش آنها میتواند راهنمای مناسبی برای سرمایهگذاران حقیقی و حقوقی در بازار بورس اوراق بهادار باشد تا بتوانند با تکیه بر آن، اقدام به شناسایی و کنترل عوامل رفتاری خویش در بازار نمایند و در زمان مناسب، رفتار ایمنتری از خود نشان دهند.
امانی مطلق و همکاران (1397) به بررسی دیدگاه مالی رفتاری در کارایی بازار سهام شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج نشان میدهد با توجه مقدار سطح اهمیت آمارۀ t برای متغیر شاخص کل بورس و بازار اول و دوم و همچنین دورۀ بحران که برابر صفر میباشد و کمتر از سطح خطای پنج درصد است درنتیجه شاخص کل بورس و بازار اول و دوم و همچنین دورۀ بحران در یک دورۀ 10 ساله ارتباط مثبت و معناداری با کارایی بازار سهام دارد و دیدگاه مالی رفتاری در کارایی بازار سهام تأثیرگذار است. همچنین 79 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی کارایی بازار سهام به تغییرات شاخصهای بورس در دورۀ بحران وابسته است.
فرضيههاي پژوهش
فرضيۀ اول: سوگیری شناختي ابهامگریزی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد.
فرضيۀ دوم: سوگیری شناختي آشناگرایی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد.
فرضيۀ سوم: سوگیری شناختي خوداسنادی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد.
فرضيۀ چهارم: سوگیری شناختي دیرپذیری سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد.
روش شناسي پژوهش
جامعۀ آماری این پژوهش خبرگان، مدیران، مشاوران و صاحبنظران در امور مالی (که شامل اساتید مالی در دانشگاهها مدیران صندوقهای سرمایهگذاری، شرکتهای سرمایهگذاری و سبدگردانهای بورس تهران) میباشند که در مرحلۀ مصاحبه تعداد مصاحبهشوندگان 30 نفر بوده و در مرحلۀ توزیع عمومی پرسشنامه استخراجی از مصاحبه با خبرگان بین عموم افراد فعال در حوزۀ مالی توزیع شده است تعداد 160 نفر گردید.
مراحل انجام کار در پژوهش به شرح زير است:
الف- در ابتدا با شناسایی عوامل از پژوهشها و کتابهای منتشرشده به شناسایی متغیرهای عوامل تشکیل هر یک از سوگیریهای مالی رفتاری پرداخته و پس از آن با انجام مصاحبه در بین خبرگان حرفۀ مالی در کشور به شناسایی متغیرها و عوامل تأثیرگذار بر طراحي و تبيين مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری پرداخته شد. مراحل گستردهای برای رسیدن به مؤلفههای فرعی هر بعد پژوهش انجام گرفت تا مدل اولیه توسعه یابد. این مدلهای اولیه مبنایی برای طی مراحل اعتبار سنجی قرار گرفته است.
ب- بررسی اعتبار محتوایی مؤلفهها و شاخصهای هر بعد مدل از مراحل اساسی پژوهش به حساب آمده است. برای این کار دو مرحلۀ اعتبارسنجی برای هر بعد پژوهش انجام گرفته است. ابتدا مؤلفههای فرعی هر بعد پژوهش نهایی شده و همین فرایند برای نهایی سازی شاخصهای مناسب مؤلفههای معتبر انجام گرفته است.
ج- اعتبار محتوایی پرسشنامه و یا هر ابزار سنجش دیگری را میتوان به روشهای مختلفی بررسی و تحلیل نمود. در این پژوهش از روش سنجش اعتبار محتوایی لاوشه5 استفاده شده است. شرح مختصر از روش مذکور در ادامه آمده است.
لاوشه (1975) مدلي براي تعيـين روايـي محتـوايي ابداع كرد به اين ترتيب كه پرسشنامه در اختيار گـروه پانل قرار میگیرد كه نقش آن راهنمايي اعضاي گـروه پانل است بهطوریكه امكـان قضـاوت دقيـق اعضـا بـراساس ضرورت اجزاي ابزار (مدل يـا پرسشنامه) فـراهم میآورد و از آنها خواسته میشود كه نظر خود را دربـارۀ هر گزینه در مقايسۀ قضاوتي كه تعيين شده اسـت لحـاظ نمايند. (لاوشه،1975)
آراي اعضاي گروه پانـل كـه بـه گزينۀ ضروري تعلق گرفتـه اسـت از طريـق نسـبت روايي محتوايي كـه از ايـن پس با اختصار سیوار6 نشان داده میشود، كمـيسـازي میشود. فرمول زير بدين منظـور به كـار میرود.
CVR=(Ne –N/2)/(N/2)
که در آن N تعداد اعضای پانل و Ne تعداد پاسخهای ضروری اعضای پانل به هر گزاره میباشد. لاوشه بر مبنای تعداد اعضای پانل معیاری را برای تصمیمگیری ارائه داده است. براساس جدول زیر هر گزاره بررسی گشته و حذفشده و یا در سنجش باقی میماند.
مقادیر حاصل از تحلیل برای هر گزاره میتواند بین یک تا منهای یک تغییر کند. مقدار یک به معنی این است که وجود گزاره در پرسشنامه ضروری است و باید باقی بماند و منهای یک به این معنی است که گزاره باید حذف گردد. هر گزارهای که دارای مقدار مثبت و بیشتر یا مساوی معیار جدول باشد میتواند در پرسشنامه باقی بماند. گزارهای که امتیاز پایینتر از معیار گرفته و یا نمرۀ منفی بگیرد میتواند از ابزار گردآوری حذف گردد.
جدول(1). ضرایب لاوشه برای هر تعداد پانل
تعداد اعضاي پانل | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 20 | 25 | 30 | 35 | 40 |
حداقل مقادير CVR قابل قبول | 99/0 | 99/0 | 99/0 | 85/0 | 78/0 | 62/0 | 59/0 | 56/0 | 54/0 | 51/0 | 49/0 | 42/0 | 37/0 | 33/0 | 31/0 | 29/0 |
د- پرسشنامههایی برای شناسایی متغیرهای پژوهش (عوامل تأثیرگذار بر طراحي و تبيين مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری) و در دو مرحله تدوین گردید. در هر پرسشنامه ابتدا هدف از پژوهش، انتظارات از پاسخگو به همراه مدل مفهومی و تعریف عملیاتی برای کلیۀ واژهها تشریح گردید. سپس لیست شاخصها با سه طیف «ضرورتی ندارد»، «مفید است ولی ضروری نیست» و «اصلاً ضرورت ندارد» ارائه شده و از پاسخگو درخواست گردیده که یک حالت را برای هر شاخص علامت بزند. در ضمن از وی درخواست شده که تا حد امکان متمایز پاسخ بدهد. در پایان هر قسمت فضایی برای بیان پیشنهادهای احتمالی و ابهامات موجود قرار داده شد.
ذ- بعد از اینکه به مصاحبه با خبرگان در حرفۀ مالی پرداختیم تا بتوانیم عواملی را که میتوانند بر طراحي و تبيين مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری تأثیرگذار باشند، شناسایی و طبقهبندی نماییم که نتیجۀ مصاحبه با خبرگان جدول زیر میباشد.
جدول(2). متغیرهای شناساییشده در رابطه با سوگیریهای شناختي مؤثر بر نوسانات بازدهی سهام
گویۀ اصلی | ردیف | گویۀ فرعی |
|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 1 | آیا به نظر شما سهام شرکتهایی که میشناسید و یا در آنها کار میکنید سهامی ایمنتر و کمخطرتر هستند؟ |
2 | آیا در زمانهایی را که فرصت تخصیص مجدد یا تغییر موقعیت سرمایهگذاری و بهبود سبد سهام سرمایهگذاری داشتهاید از دست دادهاید؟ | |
3 | آیا احساس الفت و آشنایی با سهام مورد سرمایهگذاری خود داشتهاید؟ | |
4 | آیا شیفتۀ سرمایهگذاری و نگهداری یک سهم شدهاید؟ | |
5 | آیا در قبال ریسکهای مشاهدهشدۀ سرمایهگذاری بازدهی خاصی طلب میکنید؟ | |
| ||
سوگیری شناختي آشناگرایی | 6 | آیا سرمایهگذاری خود را بر مبنای اطلاعاتی انتخاب میکنید که در دسترستان باشد (تبلیغات، پیشنهادها، مشاوران، دوستان و ...) و برای اطمینان از مطلوب بودن تصمیم خود بررسی منظم و مستمری انجام نمیدهید؟ |
7 | آیا عموماً سرمایهگذاریهایی را انتخاب میکنید که با طیف محدود تجربیات شما مطابقت داشته باشد؟ | |
| ||
سوگیری شناختي خوداسنادی | 8 | به نظر خودتان بیش ازآنچه لازم است معامله میکنید؟ |
9 | آیا بر این باور هستید که کنترل پیامدهای سرمایهگذاری خود را در دست دارید؟ | |
10 | آیا پس از یک دوره سرمایهگذاری موفق (مثلاً یک فصل یا یک سال) موفقیت خود را ناشی از زیرکی و فراست خود دانسته و عوامل خارج از کنترل را کاملاً نادیده میگیرید؟ | |
11 | آیا در سرمایهگذاریها تمرکز بر یک سرمایهگذاری خاص دارید؟ | |
12 | آیا سرمایهگذاریهای شما در داراییهای مختلف دارای توازن است؟ | |
13 | آیا شما داراییهای با درآمد جاری مستمر را ترجیح میدهید؟ | |
14 | وقتی بازده سبد سهام شما افزایش مییابد این رویداد تا چه میزان نشاندهنده کنترلی است که شما بر روی پیامدهای سرمایهگذاری خود اعمال کردهاید؟ | |
| ||
سوگیری شناختي دیرپذیری | 15 | آیا با یک سرمایهگذاری چسبندگی پیدا میکنید و هنگام مواجهه با اطلاعات جدید غیرمنعطف رفتار میکنید؟ |
16 | آیا بین بازدههای حاصل از سود نقدی و بازدههای حاصل از منفعت سرمایهای (افزایش قیمت) تمایز قائل میشوید؟ | |
17 | آیا نسبت به اطلاعات جدید غالباً واکنش بسیار آهستهای دارید؟ | |
18 | آیا نمیخواهید متحمل هزینۀ معاملات در رابطه با فروش اوراق بهادار به ارث رسیدهشده یا خریداریشده گردید؟ | |
19 | آیا در هنگام پردازش اطلاعات جدید دچار فشار ذهنی میشوید و به عقیدۀ قبلی خود متمسک میشوید؟ | |
| ||
معتبرسازی عوامل مؤثر بر سوگیریهای شناختي مؤثر بر نوسانات بازدهی سهام
گام اول: نهایی سازی مؤلفههای فرعی
الف- پس از طی مراحل لازم برای پایش و غربالسازی متغیرها و دستهبندی آنها، در کل 40 مؤلفه برای بررسی اعتبار دروني نهایی گردید. فرایند رسیدن به مؤلفههای مذکور در زیر تشریح گردیده است.
ب- یک پرسشنامه شامل دو قسمت تهیه گردید. در قسمت اول شرح مختصری از موضوع، مفاهیم، اهداف و مدل پژوهش ارائه گردید و در قسمت دوم مؤلفههای اولیه با یک طیف سهتایی شامل ضروری است، مفید است ولی ضروری نیست و اصلاً ضرورت ندارد ارائه گردید. شرح مختصری از نحوۀ کار و نتایج موردانتظار نیز برای پاسخگو ارائه شد.
ج- گروه خبرگان پاسخگوی پرسشنامه، شامل کسانی است که به مفهوم سوگیریهای شناختي مؤثر بر نوسانات بازدهی سهام آشنایی داشته باشند و تجربه و شناخت کافی (یک سال تجربۀ کاری و یا انجام پژوهشهای استراتژیک) در صنعت موردنظر داشته باشند و در حوزۀ مالی دارای تحصیلات دکتری باشند.
با استفاده از بانک اطلاعاتی شرکتها و سایر منابع، یک لیست 30 نفره از افراد واجد شرایط تهیه گردید و پرسشنامه به شیوههای مختلف حضوری و یا پست الکترونیک برای آنها ارسال گردید. پیگیری مستمری انجام گردید تا پرسشنامهها باز گردد. درنهایت تعداد 25 پرسشنامۀ سالم در تحلیل استفاده شد. از تحلیل اطلاعات و اعتبارسنجی با استفاده از شاخص لاوشه، درنهایت 19 مؤلفۀ فرعی به شرح جدول زیر در مدل باقی ماندهاند.
جدول(3). ویرایش نهایی مؤلفههای مؤثر بر سوگیریهای شناختي مؤثر بر نوسانات بازدهی سهام
گویۀ اصلی | ردیف | گویۀ فرعی |
|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 1 | آیا به نظر شما سهام شرکتهایی که میشناسید و یا در آنها کار میکنید سهامی ایمنتر و کمخطرتر هستند؟ |
2 | آیا زمانهایی را که فرصت تخصیص مجدد یا تغییر موقعیت سرمایهگذاری و بهبود سبد سهام سرمایهگذاری داشتهاید از دست دادهاید؟ | |
3 | آیا احساس الفت و آشنایی با سهام مورد سرمایهگذاری خود داشتهاید؟ | |
4 | آیا شیفتۀ سرمایهگذاری و نگهداری یک سهم شدهاید؟ | |
5 | آیا در قبال ریسکهای مشاهدهشدۀ سرمایهگذاری بازدهی خاصی طلب میکنید؟ | |
| ||
سوگیری شناختي آشناگرایی | 6 | آیا سرمایهگذاری خود را بر مبنای اطلاعاتی انتخاب میکنید که در دسترستان باشد (تبلیغات، پیشنهادها، مشاوران، دوستان و ...) و برای اطمینان از مطلوب بودن تصمیم خود بررسی منظم و مستمری انجام نمیدهید؟ |
7 | آیا عموماً سرمایهگذاریهایی را انتخاب میکنید که با طیف محدود تجربیات شما مطابقت داشته باشد؟ | |
| ||
سوگیری شناختي خوداسنادی | 8 | به نظر خودتان بیش ازآنچه لازم است معامله میکنید؟ |
9 | آیا بر این باور هستید که کنترل پیامدهای سرمایهگذاری خود را در دست دارید؟ | |
10 | آیا پس از یک دوره سرمایهگذاری موفق (مثلاً یک فصل یا یک سال) موفقیت خود را ناشی از زیرکی و فراست خود دانسته و عوامل خارج از کنترل را کاملاً نادیده میگیرید؟ | |
11 | آیا در سرمایهگذاریها تمرکز بر یک سرمایهگذاری خاص دارید؟ | |
12 | وقتی بازده سبد سهام شما افزایش مییابد این رویداد تا چه میزان نشاندهندۀ کنترلی است که شما بر روی پیامدهای سرمایهگذاری خود اعمال کردهاید؟ | |
| ||
سوگیری شناختي دیرپذیری | 13 | آیا با یک سرمایهگذاری چسبندگی پیدا میکنید و هنگام مواجهه با اطلاعات جدید غیرمنعطف رفتار میکنید؟ |
14 | آیا بین بازدههای حاصل از سود نقدی و بازدههای حاصل از منفعت سرمایهای (افزایش قیمت) تمایز قائل میشوید؟ | |
15 | آیا نسبت به اطلاعات جدید غالباً واکنش بسیار آهستهای دارید؟ | |
16 | آیا در هنگام پردازش اطلاعات جدید دچار فشار ذهنی میشوید و به عقیدۀ قبلی خود متمسک میشوید؟ | |
| ||
گام دوم: نهایی سازی شاخصها
الف- با استفاده از بانک اطلاعات تهیهشده از متغیرها، برای هر مؤلفۀ باقیمانده در مدل حداقل یک شاخص در نظر گرفته شد بهگونهای که درنهایت 16 شاخص انتخاب و تدوین گردید.
ب- همانند مرحلۀ قبل یک لیست 30 نفره از افراد واجد شرایط تهیه گردید و پرسشنامه به شیوههای مختلف حضوری و یا پست الکترونیک برای آنها ارسال گردید. درنهایت تعداد 25 پرسشنامه سالم در تحلیل مورداستفاده قرار گرفت.
ج- پاسخهای رسیده بر مبنای روش لاوشه موردتحلیل قرار گرفت و شاخصهای مذکور پالایش شدند. نتایج نهایی تحلیل در جدول زیر آمده است.
جدول(4). نتایج آزمون لاوشه عوامل مؤثر بر سوگیریهای شناختي مؤثر بر نوسانات بازدهی سهام
گویۀ اصلی | ردیف | گویۀ فرعی | تعداد ضروری | مقدار شاخص | معیار | تصمیم |
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 1 | آیا به نظر شما سهام شرکتهایی که میشناسید و یا در آنها کار میکنید سهامی ایمنتر و کمخطرتر هستند؟ | 22 | 0.88 | 0.37 | بماند |
2 | آیا زمانهایی را که فرصت تخصیص مجدد یا تغییر موقعیت سرمایهگذاری و بهبود سبد سهام سرمایهگذاری داشتهاید از دست دادهاید؟ | 23 | 0.92 | 0.37 | بماند | |
3 | آیا احساس الفت و آشنایی با سهام مورد سرمایهگذاری خود داشتهاید؟ | 21 | 0.84 | 0.37 | بماند | |
4 | آیا شیفتۀ سرمایهگذاری و نگهداری یک سهم شدهاید؟ | 20 | 0.8 | 0.37 | بماند | |
5 | آیا در قبال ریسکهای مشاهدهشدۀ سرمایهگذاری، بازدهی خاصی طلب میکنید؟ | 19 | 0.76 | 0.37 | بماند | |
| ||||||
سوگیری شناختي آشناگرایی | 6 | آیا سرمایهگذاری خود را بر مبنای اطلاعاتی انتخاب میکنید که در دسترستان باشد (تبلیغات، پیشنهادها، مشاوران، دوستان و ...) و برای اطمینان از مطلوب بودن تصمیم خود بررسی منظم و مستمری انجام نمیدهید؟ | 20 | 8/0 | 37/0 | بماند |
7 | آیا عموماً سرمایهگذاریهایی را انتخاب میکنید که با طیف محدود تجربیات شما مطابقت داشته باشد؟ | 19 | 76/0 | 37/0 | بماند | |
| ||||||
سوگیری شناختي خوداسنادی | 8 | به نظر خودتان بیش ازآنچه لازم است معامله میکنید؟ | 18 | 72/0 | 37/0 | بماند |
9 | آیا بر این باور هستید که کنترل پیامدهای سرمایهگذاری خود را در دست دارید؟ | 16 | 64/0 | 37/0 | بماند | |
10 | آیا پس از یک دوره سرمایهگذاری موفق (مثلاً یک فصل یا یک سال) موفقیت خود را ناشی از زیرکی و فراست خود دانسته و عوامل خارج از کنترل را کاملاً نادیده میگیرید؟ | 17 | 68/0 | 37/0 | بماند | |
11 | آیا در سرمایهگذاریها تمرکز بر یک سرمایهگذاری خاص دارید؟ | 19 | 76/0 | 37/0 | بماند | |
12 | آیا سرمایهگذاریهای شما در داراییهای مختلف دارای توازن است؟ | 9 | 36/0 | 37/0 | حذف | |
13 | آیا شما داراییهای با درآمد جاری مستمر را ترجیح میدهید؟ | 7 | 28/0 | 37/0 | حذف | |
14 | وقتی بازده سبد سهام شما افزایش مییابد این رویداد تا چه میزان نشاندهنده کنترلی است که شما بر روی پیامدهای سرمایهگذاری خود اعمال کردهاید؟ | 24 | 96/0 | 37/0 | بماند | |
| ||||||
سوگیری شناختي دیرپذیری | 15 | آیا با یک سرمایهگذاری چسبندگی پیدا میکنید و هنگام مواجهه با اطلاعات جدید غیرمنعطف رفتار میکنید؟ | 19 | 76/0 | 37/0 | بماند |
16 | آیا بین بازدههای حاصل از سود نقدی و بازدههای حاصل از منفعت سرمایهای (افزایش قیمت) تمایز قائل میشوید؟ | 17 | 68/0 | 37/0 | بماند | |
17 | آیا نسبت به اطلاعات جدید غالباً واکنش بسیار آهستهای دارید؟ | 16 | 64/0 | 37/0 | بماند | |
18 | آیا نمیخواهید متحمل هزینۀ معاملات در رابطه با فروش اوراق بهادار به ارث رسیدهشده یا خریداریشده گردید؟ | 6 | 24/0 | 37/0 | حذف | |
19 | آیا در هنگام پردازش اطلاعات جدید دچار فشار ذهنی میشوید و به عقیدۀ قبلی خود متمسک میشوید؟ | 22 | 88/0 | 37/0 | بماند | |
| ||||||
در پایان، شاخصهای بالا برای بهکارگیری در تدوین مدل آماری نهایی گردیده و روش اندازهگیری برای هرکدام معرفی و فرضیههای مربوط طراحی و مورد آزمون قرار گرفتند.
یافتههای پژوهش
آمار توصيفي يک شماي کلي از نتايج را نشان ميدهد. در بخش آمار توصيفي ميانگين و انحراف معيار دادههاي پژوهش به شرح زير است.
جدول(5). میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش
| میانگین | انحراف معیار |
|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 845/3 | 6235/0 |
سوگیری شناختي آشناگرایی | 965/3 | 6052/0 |
سوگیری شناختي خوداسنادی | 749/3 | 5957/0 |
967/3 | 6453/0 |
نتایج بهدستآمده از پرسشنامههای پژوهش حاکی از آن است که میانگین متغیر سوگیری شناختي ابهامگریزی 845/3 میباشد همچنین میانگین متغیر سوگیری شناختي آشناگرایی 965/3 بهدستآمده است و بهعلاوه میانگین متغیر سوگیری شناختي خوداسنادی 749/3 است.
روایی و پایایی
پایایی سازه معیاری است برای تعیین سازگاری درونی متغیرهای آشکار. به این معنی که اگر عدد بزرگی برای آن محاسبه شود به این معناست که تمام معیارها بهطور سازگاری نشاندهندۀ موضوع واحدی هستند. این معیار به مفهوم آلفای کرونباخ نیز شباهت دارد. پایایی بر مبنای مربع مجموع بارهای عاملی یک سازه بیان میگردد. این مقدار براساس منابع معتبر باید بزرگتر از 7/0 باشد تا بتوان ادعا کرد، سازگاری درونی میان دادهها وجود دارد.
جدول(6). پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ
| آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی |
|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 784/0 | 813/0 |
سوگیری شناختي آشناگرایی | 776/0 | 804/0 |
سوگیری شناختي خوداسنادی | 802/0 | 846/0 |
سوگیری شناختي دیرپذیری | 798/0 | 799/0 |
همانطور که در جدول بالا ملاحظه میشود کلیۀ مقادیر پایایی ترکیبی و ضریب آلفای کرونباخ بالای 7/0 میباشد درنتیجه پایایی ابزار تأیید گردید و از اعتبار بالاي پرسشنامه حکايت داشت.
جدول(7). نتایج میانگین واریانسهای استخراجی (AVE)
| نتایج میانگین واریانسهای استخراجی |
|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 812/0 |
سوگیری شناختي آشناگرایی | 798/0 |
سوگیری شناختي خوداسنادی | 834/0 |
سوگیری شناختي دیرپذیری | 867/0 |
همانطور که در جدول نشان داده شده است تمامی مقادیر میانگین واریانسهای استخراجی تقریباً از مقدار 5/0 بالاتر هستند، درنتیجه دومین شرط روایی همگرا نیز تأیید گردید.
جدول(8). نتایج ضریب تعیین R2، اندازه اثر F2 و معیار پیشبینیکنندۀ Q2
| R2 | F2 | Q2 |
|---|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی | 664/0 | 268/0 | 395/0 |
سوگیری شناختي آشناگرایی | 684/0 | 245/0 | 384/0 |
سوگیری شناختي خوداسنادی | 669/0 | 241/0 | 362/0 |
سوگیری شناختي دیرپذیری | 764/0 | 253/0 | 381/0 |
برای برازش مدل درونی از ضرایب مسیر، R2، F2، Q2 استفاده میشود ضرایب مسیر در آزمون سؤالهای بررسی شده است. ضریب تعیین نشان میدهد ارتباط قوی بین متغیرهای پژوهش وجود دارد. اندازۀ اثر یا F2 به معنای توان تبیینکنندگی مدل میباشد و رابطۀ بین سازههای مدل را تعیین میکند که مقادیر 02/0، 15/0 و 35/0 به ترتیب نشان از اندازۀ تأثیر کوچک، متوسط و بزرگ یک سازه بر سازۀ دیگر دارد که توان پیشبینیکنندگی تمامی مدلهای این پژوهش در ردۀ بزرگ قرار دارند. شاخص دیگری که در این مرحله بررسی میشود شاخص توان پیشبینیکنندگی Q2 مدل میباشد که درصد واریانس شاخصها را در بین سایر شاخصهای یک متغیر نشان میدهد. Q2 بالا نشاندهندۀ قدرت پیشبینی بالای مدل است.
جدول(9). شاخصهای برازش مدل اصلی پژوهش
شاخصهای برازش | کمیت فرضیۀ اول | کمیت فرضیۀ دوم | کمیت فرضیۀ سوم | کمیت فرضیۀ چهارم | مقدار مطلوب |
شاخص SRMR | 04/0 | 06/0 | 05/0 | 06/0 | کمتر از 08/0 |
شاخص rms Theta | 084/0 | 093/0 | 089/0 | 092/0 | کمتر از 12/0 |
شاخص NFI | 953/0 | 944/0 | 935/0 | 964/0 | بیشتر از 9/0 |
همانطور که در جدول مشخص است کلیۀ مقادیر بهدستآمده برای شاخصهای برازش در حد قابلقبولی میباشند بر این اساس برازش کلیت مدل تأیید گردید. حال به آزمون سؤالهای پژوهش پرداخته میشود.
جدول(10). نتایج آزمون سؤالهای پژوهش
ضریب مسیر | آمارۀ t | |
|---|---|---|
سوگیری شناختي ابهامگریزی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد. | 895/0 | 624/34 |
سوگیری شناختي آشناگرایی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد. | 912/0 | 995/39 |
سوگیری شناختي خوداسنادی سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد. | 904/0 | 749/30 |
سوگیری شناختي دیرپذیری سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد. | 875/0 | 986/29 |
با توجه به آمارۀ تی که سطح معنیداری آن کمتر از پنجصدم میباشد میتوان بیان داشت که سوگیری شناختي ابهامگریزی سرمایهگذاران، سوگیری شناختي آشناگرایی سرمایهگذاران، سوگیری شناختي خوداسنادی سرمایهگذاران و سوگیری شناختي دیرپذیری سرمایهگذاران بر نوسانات بازدهی سهام مؤثر میباشد.
بحث و نتیجهگیری
در این پژوهش به تبيين مدل نوسانات بازدهی سهام و سرمایهگذاران درگیر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. نتایج حاصلشده از آزمون سؤالهای پژوهش بهصورت کلی نشان داد که عوامل رفتاري شامل سوگیری شناختی ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری بر نوسانات بازدهی سهام در بورس اوراق بهادار تهران تأثیرگذار میباشند.
نتایج حاصلشده از پژوهش با پژوهش ونگ و همکاران (2021) همخواني دارد. ونگ به تاثيرگذاري آني احساسات سرمايهگذاران در بازارهاي نوظهور پرداخت. در بازار سرمايۀ ايران که جزء بازارهاي نوظهور ميباشد تأثير سوگيريهاي مدنظر بر نوسانات بازدهي سهام بررسي شد. همچنين نتايج اين پژوهش در راستاي پژوهش زمرديان و خسرو انجم (1399) که به بررسي رفتار سرمايهگذاران و نوسانات بازده سهام پرداخت، مي باشد؛ ليکن در آن پژوهش سرمايهگذاران نهادي داراي رفتار مثبت و معنادار و سرمايهگذاران انفرادي دارای آثار غيرمعنادار بودند. نتایج اين پژوهش نشان داد رفتار سرمايهگذاران انفرادي بر نوسانات بازدهي سهام مثبت و معنادار مي باشد.
در تفسیر نتایج فرضهاي پژوهش باید گفت سرمایهگذارانی که سهام با نوسان زیاد را جهت سرمایهگذاری انتخاب مینمایند، نوسانات سهام باعث افزایش سوگیریهای شناختی میگردد که این مسئله بهنوبۀ خود باعث تأثیر در رفتار سرمایهگذاران و درنتیجه کل بازار میگردد. در تبیین این سؤال ها میتوان استدلال نمود که با افزایش میزان نوسانات بازدهی سهام یا حتی نوسانات بازدهی کل بازار برخی مؤلفههای سوگیری ازجمله مؤلفههای فوق افزایش یافته و باعث بروز رفتارهای دور از انتظار و غیرقابلپیشبینی از طرف سرمایهگذاران میگردد.
شواهد حکایت از آن دارد که سرمایهگذاران براي تعیین ارزش سهام از روشهای کمی استفاده نمیکنند. قضاوتها مبتنی بر تصورات ذهنی و اطلاعات غیرعلمی و شرایط روانی و احساسی در بورس است. متغیرهاي احساسی که براساس محدودیتهای شناختی شکل میگیرند، شرایط روانی فعالان بازار بورس را مورد بررسی قرار میدهند. نتایج این پژوهش که براساس دیدگاه مالی رفتاري میباشد، نشان میدهد که برخی از تغییرات قیمت اوراق بهادار، هیچ دلیل بنیادي نداشته و گرایش احساسی سرمایهگذار، نقش مهمی در تعیین قیمتها و درنهایت بازدهی سهام شرکتها بازي میکند. در حقیقت، فعل و انفعال پویا بین معاملهگران اختلالزا و آربیتراژگران منطقی قیمتها را شکل میدهد و اگر یک سهام معاملهگرهای اختلالزاي بیشتر و یا معاملهگرهای منطقی کمتری داشته باشد نوسانات بازدهی آن چشمگیر است.
سوگیریهای شناختی ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری از زیانآورترین سوگیریهایی هستند که سرمایهگذاران بروز میدهند؛ زیرا عدم درک ریسک از دست دادن سرمایه، انجام معامله در دفعات مکرر و یا انجام معامله برای یافتن سهام داغ و پرمعاملۀ آتی و در اختیار داشتن یک سبد سهام غیرمتنوع، همگی مخاطرات جدی برای سرمایه به دنبال دارد. برای اینکه سرمایهگذاران در این دام رفتاری گرفتار نشوند هر موقع که ادعا میکنند که توانایی پیشبینی سهام داغ آتی را دارند، آنها باید عملکرد تاریخی چند سال اخیر خود را مرور کنند دراین صورت اگرنه همیشه، ولی در اغلب موارد، عملکرد ضعیفی مشاهده خواهند کرد که این خود باعث میشود آنها از افتادن در این دام رفتاری دوری کنند. نکتۀ مهم در ارتباط با سوگیریهای ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری این است که ازآنجاییکه همۀ آنها سوگیری شناختي هستند، اطلاعات بهروز شده، غالباً میتواند به سرمایهگذاران در درک نادرست بودن روش آنها کمک کند.
در كشورهاي پيشرفته، بازار سرمايه بخش عمدهای از سرمايۀ يك كشور را در خود جاي میدهد، بنابراين بهراحتی میتواند در اقتصاد آن كشور ايفاي نقش نمايد. بازار اوراق بهادار ايران جزء بازارهاي نوظهور است و درنتیجه كميابي اطلاعات، بهموقع و دقيق نبودن اطلاعات در مورد يك شركت خاص و همچنين اثرگذاري عوامل اقتصادي كلان بر بازارهاي مالي، سبب تمركز سرمایهگذاران بر رفتار ساير سرمایهگذاران و پيروي از آنها میشود و درنتیجه شکلگیری رفتار جمعی بر اين بازار امري بديهي است. در چنين شرايطي بازار سهام كه بايد عنصري فعال در فعالیتهای اقتصادي باشد، به معضلي براي اقتصاد مبدل میشود و رونق و ركودي را ايجاد میکند كه بيشتر از رفتارها و انتظارات مشارکتکنندگان در بازار ایجاد شده است و نه از وضعيت واقعي شرکتها. شواهد اوليه در بورس اوراق بهادار تهران نشان از آن دارد كه سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار تهران رفتارهاي احساسي و گاهي غیرعقلایی نسبت به رشد و ركود بازار نشان میدهند، كه اين امر میتواند منجر به حركت جمعی آنها به سمت گروهي از افراد شود كه به گمان آنها، به دليل داشتن اطلاعات پنهاني بهترين زمان ورود به بازار و خروج از آن در رابطه با سهام خاصي را زودتر از سایر سرمایهگذاران تشخيص میدهند. برخي از دلايل اين امر میتواند ناشي از چارچوب ضعيف قانوني، تمايل به سفتهبازی در بازار، عدم شفافيت اطلاعات، حضور كمرنگ سهامداران حقيقي و حضور پررنگ دولت در بازار و ... باشد.
خودشناسی سرمایهگذاران یک استراتژی مهم و کاربردی است. خودآگاهی به این معناست که سرمایهگذار باید فشارهای ذهنی خود را شناسایی کند تا بتواند آنها را تا حد امکان کنترل و کاهش دهد. سطح تحمل ریسک خود را کشف کند تا بتواند در انتخاب سهام برای سبد سرمایهگذاری خود تصمیم بهتری بگیرد. یادداشتبرداری از معاملات و رویدادهای روزانه بهطور کلی، علاوه بر جلوگیری از سوگیری شناختی و کاهش خطر غرور سودآوری تصادفی و اتفاقی، میتواند در شناسایی اشتباهات تصمیمگیری و درس گرفتن از آنها و همچنین شناسایی نقاط قوت فرد کمک نموده و بر تصمیمگیری صحیح آنها مؤثر باشد. کسب آگاهی از بازار سرمایه و بهروز نگهداشتن آن شامل مهارت در علوم مرتبط، آشنایی با مفاهیم بازار سرمایه، آگاهی از محیط و قوانین و ساختارهای حاکم بر بازار سرمایۀ ایران، آشنایی با پارامترهای اقتصادی کشور است، تسلط بر مفاهیم سرمایهگذاری و ریسک و درک علمی متغیرهای دخیل در فرایند سرمایهگذاری بسیار مفید و مؤثر میباشد.
اثر سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری سرمایهگذار تأییدشده در این پژوهش و درك کاملی از نقش آن در بازار سرمایه، میتواند باعث تقویت فرایند کشف قیمت گردد و در تبیین بیشتر بازده مؤثر واقع شود. سرمایهگذاران باید به سوگیریهای شناختي ابهامگریزی، آشناگرایی، خوداسنادی و دیرپذیری سرمایهگذار، بهعنوان یک عامل تغییرات در بازار مالی توجه بیشتري مبذول دارند. در پژوهشهاي آتی محققان میتوانند با روشهای مختلف، به اندازهگیری سوگیریهای شناختي سرمایهگذاران پرداخته و از شاخصهاي دیگر از قبیل شاخص تمایلات مصرفکنندگان میشیگان، شاخص عدم تعادل در خرید و فروش، شاخص اطمینان بارن و ... استفاده و نتایج را با پژوهش حاضر مقایسه نمایند.
با توجه به نتايج بهدستآمده از پژوهش، میتوان اینگونه پیشنهاد نمود که سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار تهران در هنگام تصمیمگیری برای سرمایهگذاریهای خود با در نظر گرفتن شرایط بازار و همچنین اطلاعات مالی شرکتها و همچنین با استفاده از تجزیهوتحلیلهای تکنیکال و بنيادي به سرمایهگذاری در سهام بپردازند و از سرمایهگذاریهای احساسی و به دور از منطق خودداری نمایند تا آنها نیز در امواج رفتارهای احساسی گرفتار نشوند.
Aggarwal, R., & Goodell, J. W. (2009). Markets and institutions in financial intermediation: National characteristics as determinants. Journal of Banking & Finance, 33(10), 1770-1780.
Amani Mutlaq, Maryam & Mahmoud Bakshinejad, 2017, investigation of the behavioral finance perspective on the efficiency of the stock market of companies listed on the Tehran Stock Exchange, the second international conference on modern developments in management, economics and accounting, Tehran, Allameh Khoei Institute of Higher Education (RA) - Kosh International Company. (In Persian)
Athota, V. S., Pereira, V., Hasan, Z., Vaz, D., Laker, B., & Reppas, D. (2023). Overcoming financial planners’ cognitive biases through digitalization: A qualitative study. Journal of Business Research, 154, 113291.
Baker, H. K., Filbeck, G., & Ricciardi, V. (Eds.). (2017). Financial behavior: Players, services, products, and markets. Oxford University Press.
Baker, M., & Wurgler, J. (2007). Investor sentiment in the stock market. Journal of economic perspectives, 21(2), 129-151.
Bekaert, G., & Harvey, C. R. (2002). Research in emerging markets finance: looking to the future. Emerging markets review, 3(4), 429-448.
Brown, G. W., & Cliff, M. T. (2005). Investor sentiment and asset valuation. The Journal of Business, 78(2), 405-440.
Chui, A. C., Titman, S., & Wei, K. J. (2010). Individualism and momentum around the world. The Journal of Finance, 65(1), 361-392.
Cole, S., Paulson, A., & Shastry, G. K. (2014). Smart money? The effect of education on financial outcomes. The Review of Financial Studies, 27(7), 2022-2051.
Corredor, P., Ferrer, E., & Santamaria, R. (2014). Is cognitive bias really present in analyst forecasts? The role of investor sentiment. International Business Review, 23(4), 824-837.
De Long, J. B., Shleifer, A., Summers, L. H., & Waldmann, R. J. (1990). Noise trader risk in financial markets. Journal of political Economy, 98(4), 703-738.
Ding, W., Mazouz, K., & Wang, Q. (2019). Investor sentiment and the cross-section of stock returns: new theory and evidence. Review of Quantitative Finance and Accounting, 53, 493-525.
Fama, E. F. (1965). The behavior of stock-market prices. The journal of Business, 38(1), 34-105.
Fang, Y., Yuan, J., Yang, J. J., & Ying, S. (2022). Crash-based quantitative trading strategies: Perspective of behavioral finance. Finance Research Letters, 45, 102185.
Fisher, K. L., & Statman, M. (2000). Investor sentiment and stock returns. Financial Analysts Journal, 56(2), 16-23.
Friedman, M. (1953). Essays in positive economics. University of Chicago press.
Gulnur Muradoglu, Y., Altay-Salih, A., & Mercan, M. (2005). A behavioral approach to efficient portfolio formation. The Journal of Behavioral Finance, 6(4), 202-212.
Humphreys, L. G. (1979). The construct of general intelligence. Intelligence, 3(2), 105-120.
Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. macmillan.
Kariofyllas, S., Philippas, D., & Siriopoulos, C. (2017). Cognitive biases in investors' behaviour under stress: Evidence from the London Stock Exchange. International Review of Financial Analysis, 54, 54-62.
Königstorfer, F., & Thalmann, S. (2020). Applications of Artificial Intelligence in commercial banks–A research agenda for behavioral finance. Journal of behavioral and experimental finance, 27, 100352.
Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel psychology, 28(4), 563-575.
Lee, W. Y., Jiang, C. X., & Indro, D. C. (2002). Stock market volatility, excess returns, and the role of investor sentiment. Journal of banking & Finance, 26(12), 2277-2299.
Mirmohammadi Shektai, Seyyed Mohammad, 2021, a review of stock return forecasting with an emphasis on behavioral finance and investment strategy, the 12th International Conference on New Researches in Management, Economics, Accounting and Banking. (In Persian)
Mohammadipour, Mohammad, Talebnia, Ghodrat Elah, Hosseini Shakib, Mehrdad. (2021). Designing a model of behavioral financial factors of investors affecting time changes of systematic risk. Marine Management Science Studies, 3(3), 33-52. (In Persian)
Nasiri, Mohammad Mahdi, 1401, Investigating the behavior of shareholders in the collapse of the Tehran Stock Exchange with an emphasis on financial and behavioral foundations, the 5th International Conference on Interdisciplinary Studies in Management and Engineering, Tehran. (In Persian)
Nayebmohseni, S., Khalifehsultani, S. A., & Hejazi, R. (2022). Developing a Behavioral Model of Individual Investors’ Decision-making in the Iranian Capital Market. Financial Research Journal, 23(4), 625-652. (In Persian)
Nigam, R. M., Srivastava, S., & Banwet, D. K. (2018). Behavioral mediators of financial decision making–a state-of-art literature review. Review of Behavioral Finance, 10(1), 2-41.
Paule-Vianez, J., Gómez-Martínez, R., & Prado-Román, C. (2020). A bibliometric analysis of behavioural finance with mapping analysis tools. European Research on Management and Business Economics, 26(2), 71-77.
Rzeszutek, M., Szyszka, A., & Czerwonka, M. (2015). Investors’ expertise, personality traits and susceptibility to behavioral biases in the decision making process. Contemporary Economics, 9(3), 237-352.
Shahbazi, Mehdi and Murshidlou, Elham and Ahmadi, Amir, 2021, Investigating the decision making of investors in the stock market with an emphasis on behavioral financial errors, the 5th International Conference on Management, Accounting, Banking and Economics of Iran, Mashhad. (In Persian)
Shefrin, H., & Statman, M. (2000). Behavioral portfolio theory. Journal of financial and quantitative analysis, 35(2), 127-151.
Shleifer, A., & Vishny, R. W. (1997). The limits of arbitrage. The Journal of finance, 52(1), 35-55.
Simon, H. A. (1955). A behavioral model of rational choice. The quarterly journal of economics, 99-118.
Vahdati, Masoud & Abdul Rahimian, Mohammad Hossein, 2018, a review of behavioral finance and its effects in Tehran Stock Exchange, the second national conference on fundamental research in management and accounting, Tehran. (In Persian)
Wang, W., Su, C., & Duxbury, D. (2021). Investor sentiment and stock returns: Global evidence. Journal of Empirical Finance, 63, 365-391.
Yurttadur, M., & Ozcelik, H. (2019). Evaluation of the financial investment preferences of individual investors from behavioral finance: The case of Istanbul. Procedia Computer Science, 158, 761-765.
Zaker Hosseini, Seyyed Mohammad, 2022, Investigating behavioral financial factors on the competitive activities of investors in stock market transactions, 9th National Conference on New Science and Technology Findings focusing on Computer, Management and Accounting, Tehran. (In Persian)
Zhuo, J., Li, X., & Yu, C. (2021). Parameter behavioral finance model of investor groups based on statistical approaches. The Quarterly Review of Economics and Finance, 80, 74-79.
COPYRIGHTS ©2023 by the authors. Published by the Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch. This article is an open-access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0 |
[1] . دانشجوی دکتری گروه مديريت مالي واحد تهران مرکزي ، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران (ramin.com@gmail.com)
[2] . استاديار گروه مديريت دانشکده علوم اجتماعي و اقتصاد دانشگاه الزهرا، تهران، ايران (نويسندۀ مسئول) (rostami1973@yahoo.com)
[3] . استاديار گروه مديريت مالي واحد تهران مرکزي ، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران (meh.minouei@iauctb.ac.ir)
DOI: 10.30486/FBRA.2023.1999589.1236
[4] . Layered Pyramids
[5] .Lawshe
[6] . CVR