Modeling and Experimental Test of the Effects of the Quality Components of Management Accounting Information on the Tax Risk of Tehran Stock Exchange Firms

Subject Areas :

محمد نمازی ¹ , Seyed Hamid Reza Rakhsha ²

1 - استاد گروه حسابداری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 - Department of accounting, Shiraz University, Shiraz, Iran

Received: 2022-10-18 Accepted : 2024-07-03 Published : 2024-07-02

Keywords: Tax Risk, Environmental Uncertainty, Financial Reporting, Corporate Governance, Earnings Management,

Abstract :

Based on information attitude, Important task of management accounting is to provide quality information to reduce management challenges, reduce uncertainty, and influence rational and optimal decisions. In this regard, by the internal information components of management accounting for the reasons of simplification, clarification, increasing environmental reliability and powerful management, provides the grounds for increasing trust between taxation System and taxpayers so that it can be effective in minimizing or reducing tax risk. The purpose of this article is a suitable conceptual Model and experimentally test the impact of quality Firms of management accounting information (environmental uncertainty, financial reporting, corporate governance, and Earnings management) on tax risk. Research method is quantitative and descriptive analytical. The statistical population of Firms admitted to Tehran Stock Exchange in the years 1390 to 1399 and statistical sample was selected by systematic elimination method of 161 Firm. In this research, using the quality components of management accounting information, a model for assessing tax risk. The results panel data show quality components of management accounting information have a significant impact on tax risk. Earnings management, financial reporting and corporate governance are effective in reducing tax risk, and component of environmental uncertainty is effective in increasing tax risk.

References:


اشرف‌زاده، سیدحمیدرضا؛ مهرگان، نادر؛ (1387). اقتصاد سنجی پانل دیتا. تهران، ناشر دانشگاه تهران موسسه تحقیقات تعاون، شابک، 5-30-2728-964-978.
اعتمادی, حسین؛ سپاسی, ‌سحر؛ ساری، ‌محمدعلی؛ (1396). ارزیابی ریسک سیاست‌های کمینه سازی مالیات شرکت‌ها. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 54 (14)، ص 18-1.
برزگری خانقاه، جمال؛ قدک فروشان، مریم؛ (1399). طراحی مدل سنجش ریسک مالیاتی و بررسی اثر آن بر ارزش شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار سرمایه ایران. تحقیقات مالی،22 (2)، ص 296-266.
برزگری‌خانقاه, ‌جمال؛ عباسی, ‌ابراهیم؛ قدک‌فروشان، مریم؛(1399). بررسی اثر تعاملی ریسک مالیاتی و مسئولیت اجتماعی بر ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری، 40(11)، ص 189_159.
بشیری‌منش، نازنین؛ مداح، احسان؛ آگاهی، فهیمه؛ (1401). سوگیری مدیران بر استراتژی‌های حسابرسان در مواجه با ریسک حسابرسی. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1، شماره 3، (پیاپی 3)، 52-25.
بهرامفر، نقی؛ رسولی، ولی الله؛ (1377). ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری مدیریت و نقش آن در تصمیم‌گیری مدیریت. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، سال 6، شماره 24 و 25، ص 109-86.
تلخابی, نیکو‌مرام؛ وکیلی‌فرد, هاشم؛ رویای، ‌رمضانعلی؛ (1397). بررسی چسبندگی حق الزحمه حسابرسی و تأثیر ریسک مالیاتی بر آن. دانش حسابداری 30 (8)، ص 201-167.
حساس‌یگانه، یحیی؛ رضایی، شهروز؛ (1397). مدلی برای تأثیر مسئولیت اجتماعی و هزینه‌های مدیریت مالیات شرکت بر اجتناب و فرار مالیاتی. مطالعات تجربی حسابداری مالی، سال 15، شماره 58، ص 58-27.
خواجوی، شکرالله؛ کیامهر، محمد؛ (1395). مدل‌سازی اجتناب مالیاتی با استفاده از اطلاعات حسابداری. مجله دانش حسابداری، سال 7، شماره 25، ص 100-79.
خواجوی، شکرالله؛ رضایی، غلامرضا؛ فانی، لیلا؛ (1401). رابطه بین اجتناب مالیاتی و ضعف کنترل‌های داخلی. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1، شماره 1 (پیاپی 1)، ص 66-47.
رهنمای رودپشتی، فریدون؛ زندی، آناهیتا؛ (1399). رابطه انگیزه‌های ریسک‌پذیری مدیران و فعالیت‌های اجتماعی غیر مسئولانه. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 49، ص 232-205.
زکی‌زاده، عباس؛ خردیار، سینا؛ محمدی نوده، فاضل؛ احمدی موسی‌آّباد، ایوب؛ (1400). سنجش کیفیت اطلاعات حسابداری در مواجه با وفاداری صاحبکار با رویکرد الگوریتم تجمع ذرات. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 50، ص249-227.
ساری، محمدعلی؛ اعتمادی, حسین؛ سپاسی, ‌سحر؛ (1398). نقش کیفیت محیط اطلاعات داخلی در کاهش ریسک مالیاتی شرکت‌ها. پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره 23 شماره 2، ص 27-1.
سحری، محمدرضا؛ پورزمانی، زهرا؛ (1401). تبین الگوی ویژگی‌های حاکمیت شرکتی با محوریت حسابداری مدیریت استراتژیک و حسابداری مدیریت. برسی‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 3، پیاپی 55، ص 143-121.
کردستانی، غلامرضا؛ جعفری، آمنه؛ (1401). عملکرد شرکت‌های همتا و مدیریت سود. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1 شماره 3، (پیاپی 3)، ص 99-71.
مشایخ، شهناز؛ محمؤدیان؛ نسیم؛ (1396). بررسی تأثیر پاداش هیأت مدیره و مدیرعامل، اصول حاکمیت شرکتی بر مدیریت مالیاتی. فصلنامه پژوهش‌های نوین در حسابداری و حسابرسی، 1(2)، ص 36-9.
نمازی، محمد؛ اسماعیل‌پور، حسن، (1399). تأثیر استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی بر فرار و اجتناب مالیاتی. مجله دانش حسابداری، دوره 11، شماره 1، ص 33-1.
Abernathy, J. L., Finley, A. R., Rapley, E. T., & Stekelberg, J. (2021). External Auditor Responses to Tax Risk. Journal of Accounting, Auditing & Finance, 36(3), 489-516.‏
Aksu, M., & Kosedag, A. (2006). Transparency and Disclosure Scores and Their dDeterminants in the Istanbul Stock Exchange. Corporate Governance: An International Review, 14(4), 277-296.‏
Berger, P.G., Ofek, E., Yermack, D.L., (1997). Managerial Entrenchment and Capital Structure Decisions”, J. Financ. 52 (4), PP. 1411–1438.
Beidleman, C. R. (1973). Income Smoothing: The Role of Management. Accounting Review, 48(4), 653-667.‏
Brazel, J. F., & Dang, L. (2008). The Effect of ERP System Implementations on the Management of Earnings and Earnings Release Dates. Journal of Information Systems, 22(2), 1-21.‏
Brealey, R. (1972). A & Myers, SC (2013). Principles of Corporate Finance. Aufla-ge, Boston.‏
Chen, X., Hu, N., Wang, X., and Tang, X. (2014). Tax Avoidance and Firm Value: Evidence from China. Nankai Business Review International, No. 5 (1). PP: 25-42.
Davenport, T. H. (2000). The Future of Enterprise System-Enabled Organizations. Information Systems Frontiers. Vol. 2, No. 2, PP:163-180.
Dechow, P. M. (1994). Accounting Earnings and Cash Flows as Measures of Firm Performance: The Role of Accounting Accruals. Journal of Accounting and Economics, 18(1), 3-42.‏
Dyreng, S.D., Hanlon, M., Maydew, E.L., (2010. The Effects of Executives on Corporate Tax Avoidance”, The Accounting Review 85, PP. 1163-1189.
Eberhartinger, E., & Zieser, M. (2021). The Effects of Cooperative Compliance on Firms’ Tax Risk, Tax Risk Management and Compliance Costs. Schmalenbach Journal of Business Research, 73(1), 125-178.‏
Fan, C., & Chen, L. (2021). Study on Tax Risk Assessment of Listed Enterprises in Cultural Media Industry. Academic Journal of Business & Management, 3(9), 30-33.‏
Firmansyah, A., Febrian, W., & Falbo, T. D. (2022). The Role of Corporate Governance and Tax Risk in Indonesia Investor Response to Tax Avoidance and Tax Aggressiveness. Jurnal Riset Akuntansi Terpadu, 15(1), 11-27.‏
Gallemore, J., & Labro, E. (2015). The Importance of the Internal Information Environment Tax Avoidance. Journal of Accounting and Economics, 60(1), 149-167.‏
Ghosh, D., & Olsen, L. (2009). Environmental Uncertainty and Managers’ Use of Discretionary Accruals. Accounting, Organizations and Society, 34(2), 188-205.‏
Jiang, Z. (2022). Analysis of the Enterprise Tax Risk and Management Control Based on" Internet+ Tax". In Proceedings of the International Conference on Information Economy, Data Modeling and Cloud Computing, ICIDC 17)1), 17-27.
Kemme, D. M., Parikh, B., & Steigner, T. (2020). Tax morale and International Tax Evasion. Journal of World Business, 55(3), 101-113.‏
Kim, S. E., & Lee, J. (2001). Iproved Refined Plastic-Hinge Analysis Accounting for Local Buckling. Engineering Structures, 23(8), 1031-1042.‏
Lasloom, N. M., & Grigorieva, E. (2021). Risk Management and Strategic Improvement of Corporate Sustainability for Multinational Companies. The Business & Management Review, 12(2), 45-54.‏
Lim, Y, (2011). Tax Avoidance, Cost of Debt and Shareholder Activism: Evidence from Korea”, Journal of Banking & Finance, 35(2), PP. 456-470.
Namazi, M. (1985). Theoretical Developments of Principal-Agent Employment Contract in Accounting: The State of the Art. Journal of Accounting Literature, Spring: 113-163.
Neuman, S. S., Omer, T. C., & Schmidt, A. (2013). Risk and Return: Does Tax Risk Reduce Firms’ Effective Tax Rates. SSRN Electronic Journal. https://doi. org/10.2139/ssrn, 2215129.‏
Savić, M., Atanasijević, J., Jakovetić, D., & Krejić, N. (2022). Tax Evasion Risk Management Using a Hybrid Unsupervised Outlier Detection Method. Expert Systems with Applications, 19)3(, 116-151.‏
Smith, M. (2019). Research Methods in Accounting. Sage.‏
Wang, X. (2010). Tax Avoidance, Corporate Transparency, and Firm Value (Doctoral Dissertation, University of Texas).‏‏
Yousefi, K., Vesal, M., & Pilvar, H. (2020). Import Tax Evasion and Avoidance: Evidence from Iran. The Quarterly Review of Economics and Finance, 75(1), 31-39.‏

Full-Text:



تدوین الگو و آزمون تجربی تاثیر مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت بر ریسک مالیاتی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران

چکیده

برپایه نگرش اطلاعاتی، مهم‌ترین وظیفه حسابداری مدیریت ارایه اطلاعات با کیفیت جهت کاهش چالش‌های مدیریتی،کاهش عدم اطمینان و اثرگذاری در تصمیم‌گیری‌های عقلایی و بهینه است. در این راستا بهره‌گیری از مولفه‌های اطلاعات داخلی حسابداری مدیریت به دلیل‌های ساده‌سازی، شفاف‌سازی، افزایش اطمینان محیطی و راهبری قدرتمند، زمینه‌های افزایش اعتماد بین مالیات‌ستان‌ها و پرداخت‌کنندگان مالیاتی را فراهم می‌نماید تا بتواند در کمینه‌سازی و کاهش ریسک مالیاتی موثر واقع شود. هدف این مقاله ارایه الگوی مفهومی‌مناسب و آزمون تجربی تاثیرمولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت (عدم اطمینان محیطی، گزارشگری مالی، راهبری شرکتی و مدیریت سود) بر ریسک مالیاتی است. روش پژوهش، کمی‌و از نوع تحلیلی تبینی است. جامعه آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران در سال‌های 1390 تا 1399 بوده و نمونه آماری با استفاده از روش حذفی سیستماتیک 161 شرکت انتخاب شده است. دراین پژوهش با استفاده از مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت الگویی برای ارزیابی ریسک مالیاتی ارایه گردیده است. نتایج با استفاده از داده‌های پانلی نشان می‌دهد که مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت بر ریسک مالیاتی تاثیر با اهمیتی دارند. مدیریت سود، گزارشگری مالی و راهبری شرکتی بر کاهش ریسک مالیاتی موثر هستند و مولفه عدم اطمینان محیطی در افزایش ریسک مالیاتی تاثیرگذار می‌باشد.

واژه‌های کلیدی: عدم اطمینان محیطی، گزارشگری مالی، راهبری شرکتی، مدیریت سود.

طبقه‌بندی JEL: Q56 ,H26 ,M49 ,M41.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

کیفیت بالاتر اطلاعات حسابداری مدیریت زمینه ارائه اطلاعات به هنگام درباره وضعیت مالی شرکت و حذف ناهماهنگی‌های بین چرخه‌های مختلف حسابداری، مدیریت را در تصمیم‌گیری کارا و موثر یاری می‌رساند (برازل و دانگ¹، ۲۰۰۸). درحالی‌که کیفیت بالاتر اطلاعات حسابداری مدیریت تاثیر مثبتی بر هر تصمیم‌گیری مدیریتی دارد، اما تاکید این پژوهش بر نقش کیفیت محیط اطلاعات حسابداری مدیریت در تصمیم‌گیر‌ی‌های مرتبط با ریسک مالیاتی می‌باشد (نمازی، 1985). امروزه با توجه به مشکلات ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و شرایط کنونی اقتصاد ایران، نقش و اهمیت مالیات‌ها² در تأمین درآمدها و اعمال سیاست‌های مالیاتی بیشتر احساس می‌شود (نمازی، 1985). به دلیل عدم برخورداری ویا عدم به‌کارگیری عوامل اجرایی نظام مالیاتی ایران از یک سیستمِ نظام‌مند، ساختاریافته و شفاف حسابداری، متاسفانه دربسیاری از موارد مالیات‌های تشخیصی مورد رضایت و استقبال موءدیان و شهروندان قرار نمی‌گیرد. همچنین عدم پذیرش و رضایت‌مندی مؤدیان و اقشار مختلف جامعه نسبت به مالیات‌های تشخیصی، موجب ایجاد شکاف میان مالیات‌ستان‌ها و پرداخت‌کنندگان مالیات می‌شود؛ وجود شکاف و اختلاف میان این‌دو، از یک‌سو ممکن است موجب به‌هم‌گسیختگی جامعه و زایش ناهنجاری‌های اجتماعی گردد و از سوی دیگر زمینه افزایش ریسک مالیاتی³ را فراهم ‌کند (نمازی و اسماعیل‌پور، 1399). با اهمیت‌ترین مسئله‌ این پژوهش پاسخگویی به پرسش‌ها زیراست: مهم‌ترین مولفه‌های تآثیرگذار حسابداری مدیریت برریسک مالیاتی چه هستند؟ آیا می‌توان با استفاده از اطلاعات حسابداری مدیریت الگویی مناسب برای ریسک مالیاتی ایران، تعیین و تدوین کرد که در کاهش ریسک مالیاتی موثرباشد؟ هدف‌های این پژوهش به شرح زیر هستند: گسترش ادبیات مربوط در زمینه نقش اطلاعات حسابداری مدیریت در ارزیابی ریسک مالیاتی؛ ارایه الگویی مناسب و آزمون تجربی جامع جهت پیشگیری و کنترل عوامل ریسک مالیاتی شرکت‌ها، با استفاده از عدم اطمینان محیطی، گزارشگری مالی، راهبری شرکتی و مدیریت سود. انگیزه اصلی این پژوهش این است که در سال‌های اخیر به دلیل بحرا‌ن‌های، سیاسی و اقتصادی بین المللی علیه ایران، در راستای اقتصاد مقاومتی و برون رفت از تنگناهای مالی، روی آوری به درآمدها، سیاست‌ها و نظام‌های مالیاتی از مهم‌ترین اولویت‌های اقتصادی و حسابداری به شمار می‌رود. در یک چنین شرایطی، ناتوانی، ناکارآمدی و یا وجود نقاط ضعف با اهمیت در نظام مالیاتی، نه تنها موجب تزلزل پایه‌های اعتماد دولت وجامعه می‌شود، بلکه به نابسامانی‌های مالی، ریسک مالیاتی و اقتصادی هم می‌افزاید. اهمیت نقش درآمدهای مالیاتی به استناد ماده 117 قانون توسعه پنجم در خصوص کاهش وابستگی به نفت و مواد 119 تا 121 اصلاح نظام مالیاتی و ماده 6 و 8 قانون توسعه ششم به منظور تحقق اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، نظام مدیریت مالی و محاسباتی و همچنین فقدان پژوهش‌های کافی در این مورد، این انگیزه را بوجود آورد که موضوع عوامل موثر بر ریسک مالیاتی به عنوان یك مطالعه پژوهشی برگزیده ‌شود. از آنجائی‌که تا کنون در کشور ما پژوهشی مبتنی بر ریسک مالیاتی با استفاده از مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت صورت نگرفته است، این اقدام با درنظر گرفتن ویژگی خاص از جمله «عدم اطمینان محیطی، گزارشگری مالی، راهبری شرکتی و مدیریت سود» یک ضرورت محسوب می‌گردد. 

چارچوب مقاله حاضر بدین ترتیب هست که بعد از مقدمه، تشریح مبانی‌نظری، پیشینه پژوهش، الگوی مفهومی ‌و روش‌شناسی ارایه می‌گردد؛ در بخش‌های بعدی به الگوی ریاضی پژوهش، تجزیه و تحلیل آماری، نتیجه‌گیری و پیشنهادها پرداخته خواهد شد.

 

2- مبانی نظری

1-2 ریسک مالیاتی: اصطلاح «ریسک» به عنوان پراکندگی تعریف می‌شود که در میزان عدم اطمینان نسبت به آینده نمود پیدا می‌کند (بریلی و میرس⁴ 1972). ریسک مالیاتی به مفاهیمی‌که یک فعالیت یا عمل، باعث ایجاد تفاوت بین مبلغ مالیات قطعی با مبلغ برآوردی اولیه می‌شود، اشاره دارد (نیومن، اُمر و اشمیت⁵، 2013). تضاد منافعی که میان دولت و سهامداران وجود دارد، می‌تواند به وسیله تئوری نمایندگی⁶ به عنوان یکی از تعارض‌های موجود بین ریسک فرار مالیاتی ذینفعان شرکت‌ها مطرح گردد (نمازی، 1985). تفاوت بین رقم‌های اظهارنامه مالیاتی و مالیات واقعی با عنوان ریسک مالیاتی شناخته می‌شود و آثار زیانباری بر اقتصاد دارد که البته متفاوت از مفهوم ریسک مالیات پذیری است. این مفهوم در حسابداری مدیریت جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا بیان می‌کند که عدم اطمینان جایگاه ویژه‌ای در تمامی‌ تصمیم‌گیری‌ها دارد و نیاز اصلی جستجوی اطلاعات، عدم اطمینان است (تلخابی، وکیلی‌فرد و روءیایی، 1397). ریسک فرار و اجتناب مالیاتی⁷، توان رقابتی عوامل اقتصادی را به نفع آن‌هایی‌که مالیات نپرداخته‌اند، تغییر می‌دهد و شکاف بین گروه­های مختلف درآمدی را بیشتر خواهد کرد. چنانچه برای پیشگیری از فعالیت‌هایی که منجر به عدم پرداخت مالیات می‌شود چاره‌اندیشی نشود، ممکن است افراد دیگر نیز به منظور افزایش توان مالی خود به این کار ترغیب شوند و به دلیل تأثیر رفتار اجتماعی افراد بر یکدیگر، به تدریج مقبولیت آن گسترش یابد و به عنوان یک عمل و رفتار غیر قانونی، اما به دلیل تکرار زیاد رایج گردد (خواجوی و کیامهر، 1395). درجه ریسک‌پذیری مالیاتی مدیران ناشی از انگیزه‌های مدیریتی می‌تواند جهت جبران کاستی پاداش آنها منجر به عملکرد شرکت‌ها در فعالیت‌های اجتماعی غیر مسئولانه گردد (رهنمای رودپشتی و زندی، 1399). سطح فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه شرکت موجب تعدیل رابطه بین فعالیت‌های اجتماعی غیر مسئولانه و مشوق‌های ریسک‌پذیری مالیاتی می‌شود به گونه‌ای که این رابطه برای شرکت‌های با سطوح بالاتر فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه قوی‌تر خواهد بود (رهنمای رودپشتی و زندی، 1399).  

2-2 کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت: بر اساس تئوری کیفت اطلاعات حسابداری، برای آن که اطلاعات حسابداری مدیریت برای ذینفعان مختلف به ویژه مدیران، مفید باشد، اطلاعات باید دارای شرایط مربوط بودن، به موقع ارائه شدن، قابلیت اعتماد، قابلت اتکا، قابلیت مقایسه و قابلیت درک برای استفاده کنندگان باشد؛ ارایه اطلاعات کیفی حسابداری‌ مدیریت منجر به کاهش ریسک و عدم تقارن اطلاعاتی در تئوری نمایندگی و در میان ذینفعان مختلف می‌گردد ‌و باعث تصمیم‌گیری مناسب‌تر ذینفعان گوناگون نیز می‌شود (نمازی، 1985). کيفيت اطلاعات حسابداری‌مدیریت تأثير مثبتي بر ریسک‌ مالیاتی و تصميم‌گيري‌ها دارد، زيرا از طريق فراهم سازي اطلاعات بهنگام، وضعيت مالي شرکت و حذف موانع بين چرخه‌هاي حسابداري، تصميم‌گيري مديران را بهبود مي‌بخشد (داونپورت⁸، 2000). براساس نظرگالمور و لابرو⁹ (۲۰۱۵) درک رفتارهای مالیاتی شرکت، مستلزم درنظر گرفتن نقش کیفیت محیط اطلاعات داخلی حسابداری مدیریت است. به نظر می‌رسد مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت مهم‌ترین نقش را در محاسبه وارزیابی ریسک مالیاتی ایفا می‌نمایند، زیرا شناخت عوامل محیطی تصمیم‌گیری‌ها را ساده‌تر و بهینه‌تر می‌نماید و از طرفی سود شرکت را مهم‌ترین مبنا برای محاسبه مالیات در نظر می‌گیرد، همچنین گزارشگری و شفاف‌سازی مالی مهم‌ترین منبع اطلاعاتی، صحیح، قابل اتکا و قابل مقایسه را در اختیار شرکت قرار می‌دهد تا مجموعه مدیریتی و راهبری بتوانند برنامه‌ریزی مالیاتی مناسب و قابل قبولی را ارایه نمایند. به همین دلیل در این پژوهش تلاش شده ارزیابی ریسک مالیاتی با استفاده از مولفه‌های کیفیت اطلاعات داخلی حسابداری مدیریت انجام گیرد. کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت، میزان اطلاعاتی است که از سوی شرکت‌ها در متن صورت‌های مالی اساسی یا در یادداشت‌های همراه، برای کمک به تصمیم‌گیری ارایه ‌می‌شود (زکی‌زاده، خردیار، محمدی و احمدی، 1400). بر اساس چارچوب مفهومی، گزارش‌های مالی با کیفیت به عنوان گزارش‌هایی که کامل، بی‌طرفانه و عاری از خطا هستند و اطلاعات مفیدی را برای پیش‌بینی موقعیت اقتصادی، عملکرد مالیاتی و ارزیابی ریسک شرکت ارایه می‌دهند، تعریف می‌شود، برخی از ویژگی‌های کیفی به محتوای اطلاعات مالیاتی مندرج در گزارش‌های مالی و برخی دیگر به چگونگی ارایه این اطلاعات مربوط می‌شود (زکی‌زاده و همکاران، 1400). زمانی اطلاعات حسابداری مدیریت می‌تواند با کیفیت باشد که با ویژگی‌های کیفی مورد نظر استفاده‌کنندگان در راستای تصمیم‌گیری ارزشمند و در جهت دست‌یابی به اهداف سازمانی همراه باشد (زکی‌زاده و همکاران، 1400). ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری مدیریت عبارت است از صفت و کیفیتی از اطلاعات حسابداری مدیریت که مفید بودن و اثربخشی آن را افزایش می‌دهد، هدف از ارایه اطلاعات حسابداری مدیریت، افزایش شناخت و آگاهی مدیران از موضوع و محیط تصمیم‌گیری می‌باشد، پس بدیهی است که هر اطلاعاتی نمی‌تواند این شناخت و آگاهی را برای ارزیابی ریسک مالیاتی در مدیریت به وجود آورد (بهرام‌فر و رسولی، 1377). حسابداری مدیریت یک فرایند دارای ارزش افزوده و بهبود مستمر از برنامه‌ریزی، طراحی، اندازه‌گیری و به کار گیری سیستم‌های اطلاعاتی مالی و غیر مالی است که راهنمای عمل مدیران و مشوق رفتار و پشتیبان و خالق ارزش‌های فرهنگی، اخلاقی لازم برای رسیدن به اهداف عملیاتی ریسک مالیاتی، تاکتیکی و راهبردی است (سحری و پورزمانی، 1401). حسابداری مدیریت به عنوان الگویی شناخته شده برای اصلاح الگوی مصرف منابع، ابزار و روش‌هایی را برای استفاده از اطلاعات حسابداری و مالی برای کمک به کاهش هزینه‌ها و مدیریت عملکرد سازمان در اختیار مدیران و تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهد ودر تدوین راهبردهای بلندمدت برای مدیریت ریسک مالیاتی و دستیابی به اهداف بلندمدت با صرف کمترین بودجه به برنامه‌ریزان مالیاتی و سیاست‌گذاران مالیاتی یاری می‌‌رساند (سحری و پورزمانی، 1401). بهرامفر و رسولی (1377) بیان می‌دارند، ویژگی‌های کیفی (مربوط بودن، صحت اطلاعات، کامل بودن و به موقع بودن) خصوصیاتی هستند که اطلاعات فراهم شده در گزارشات را برای استفاده‌کنندگان مهیا می‌نماید؛ اطلاعات آنگاه دارای کیفیت مربوط بودن هستند که بتوانند از طریق کمک به استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال و آینده، یا از طریق تایید یا اصلاح ارزیابی گذشته آنها، تصمیم‌های اقتصادی و مالیاتی آنان را تحت تاثیر قرار دهند. اطلاعاتی بر تصمیم‌گیری‌ها موثر هستند که صحیح باشند. همچنین اطلاعات حسابداری مدیریت برای اینکه بتواند در تصمیم‌گیری‌ها مفید باشد باید تا آنجا که اهمیت هزینه اجازه می‌دهد کامل باشد. همین‌گونه اطلاعات مربوط، صحیح و مربوط زمانی ارزشمند است که به موقع و در زمان تصمیم‌گیری در اختیار مدیران قرار گیرد.

باتوجه به اینکه اطلاعات حسابداری مدیریت دارای ویژگی‌های کیفی هستند بنابراین گزارش‌های حسابداری مدیریت باید اطلاعات مورد نیاز مدیران، برای تصمیم‌گیری مطلوب را به درستی تامین و به موقع ارایه نماید. در چنین شرایطی مدیران از اطلاعات با کیفیت حسابداری استقبال می‌کنند و به صورت طبیعی فرایند استفاده از این گونه اطلاعات گسترده‌تر خواهد شد. برعکس به هر میزانی که کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت از ویژگی‌های کیفی به دور باشد به دلیل عدم اثرگذاری و یا اثرگذاری منفی در تصمیم‌های مدیران، رغبت استفاده از این گونه اطلاعات نه تنها کاهش می‌یابد بلکه نسبت به این گونه اطلاعات تا حدودی متنفر می‌شوند.

 

3- پیشینه پژوهش

1-3 پژوهش‌های خارجی: پژوهش‌های متعددی در زمینه ریسک مالیاتی در سال‌های گذشته انجام شده است که شرح آن‌ها در حیطه این مقاله نمی‌گنجد .در سال‌های اخیر گالمور و لابرو (2015) به بررسی اهمیت محیط اطلاعات داخلی بر اجتناب مالیاتی در کشور آمریکا پرداختند. نتایج نشان داد که توانایی شرکت‌ها برای پرداخت مالیات متاثر از کیفیت اطلاعات داخلی آن‌هاست و شرکت‌هایی که دارای کیفیت اطلاعات داخلی بالاتری هستند، از نرخ موثر مالیاتی پایین‌تری برخوردارند. یوسفی، وصال و پیلوار¹⁰ (2020) به بررسی ریسک فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات بر واردات، شواهدی از ایران پرداختند. یافته‌ها نشان داد، افزایش یک درصدی در نرخ مالیات، همبستگی معنی‌دار با افزایش 8/1 درصدی در خلاء تجاری دارد و همبستگی منفی معنی‌دار بین شاخص اجتناب مالیاتی و خلا تجاری وجود داشت. کیما، پریخ و اشتاینز¹¹ (2020) به بررسی روحیه‌ی مالیاتی و ریسک مالیاتی پرداختند. یافته‌ها نشان داد که روحیه‌ی مالیاتی پایین با ریسک مالیاتی ارتباط و همبستگی نزدیکی دارد. همچنین کشورهایی که روحیه مالیاتی پایینی دارند، یعنی با افرادی که تقلب در پرداخت مالیات را توجیه پذیر می‌دانند، در مقایسه با کشورهایی که روحیه مالیاتی بالاتری دارند، ریسک مالیاتی بیشتری دارند. لاسلوم و گری‌گوریا¹² (2021) به بررسی الگو‌سازی ریسک‌های مالی و مالیاتی یک شرکت چند ملیتی پرداختند. یافته‌ها نشان داد که بین دو شاخص اقتصادی و رفاه و سودآوری شرکت شورون رابطه خطی مثبت وجود دارد ولی نسبت به ریسک مالیاتی این رابطه منفی است. ابرهارتینگر و زایسر¹³ (2021) به بررسی تاثیر هزینه‌های انطباق بر ریسک مالیاتی شرکت‌ها و مدیریت ریسک مالیاتی پرداختند. نتایج نشان داد، شرکت‌های تحت نظارت افقی، افزایش قابل‌توجهی در اطمینان مالیاتی را درک می‌کنند که با کاهش نسبی قابل‌توجهی در ریسک مالیاتی و هزینه‌های انطباق همراه است.  ابراناتی، فینلی، رپلی و استگ‌برگ¹⁴ (2021) به بررسی پاسخ حسابرس مستقل به ریسک مالیاتی پرداختند. نتایج نشان داد که ارتباط مثبت معناداری بین حق الزحمه حسابرسی و ریسک مالیاتی وجود دارد. نتایج نشان می‌دهد که افزایش یک انحراف استاندارد در ریسک مالیاتی اندازه‌گیری شده با استفاده از نوسان‌های نرخ موثر مالیاتی  با افزایش 3.58٪ (4.08٪) در هزینه‌های حسابرسی همراه است. همچنین دریافت شد که ارائه مدیریت مالیاتی، که ممکن است باعث سرریز دانش بین تیم‌های حسابرسی و مالیاتی شود، حق بیمه هزینه حسابرسی مرتبط با معیارهای نقدی (GAAP) ریسک مالیاتی را تقریباً تا 48٪ (68٪) کاهش دهد. همچنین ارتباط مثبت معناداری بین حق‌الزحمه حسابرسی و معیارهای نظارت مدیران مالیاتی، و نوسان‌های نرخ موثر مالیاتی  وجود دارد. به طور کلی، یافته‌ها نشان می‌دهد که ریسک مالیاتی منبعی از ریسک مشارکت است که پاسخ‌های متعددی را از سوی حسابرسان مستقل برمی‌انگیزد. فان و شن¹⁵ (2021) به بررسی  مطالعه ارزیابی ریسک مالیاتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در بخش صنعت رسانه‌ای فرهنگی کشور چین پرداختند. نتایج نشان می‌دهد، بار مالیاتی کلی شرکت‌های رسانه‌ای فرهنگی هم به عوامل مالیاتی و هم به شاخص‌های مالی مرتبط است. بار مالیات بر درآمد شرکت‌ها، بار مالیات بر ارزش افزوده، نرخ سود ناخالص و نرخ رشد کل دارایی به طور مثبت و معنادار با بار مالیاتی کلی شرکت‌های رسانه‌ای فرهنگی مرتبط هستند، همچنین نرخ گردش دارایی ثابت و نسبت بار دارایی به گونه منفی و معنادار با مالیات کلی مرتبط هستند. همچنین رابطه بین نرخ گردش کل دارایی و بار مالیاتی کلی شرکت‌های رسانه‌ای فرهنگی معنادار نیست و نرخ سود ناخالص به طور مثبت و معناداری با بار مالیاتی کلی شرکت‌های رسانه‌ای فرهنگی مرتبط است. فیرمان‌سیاح، فیبرین و فالبو¹⁶ (2022) به بررسی نقش حاکمیت شرکتی و ریسک مالیاتی در واکنش سرمایه‌گذاران اندونزی به اجتناب از مالیات و تهاجم مالیاتی پرداختند. نتایج نشان داد که شاخص‌هایی مانند مفاهیم بار مالیات بر درآمد، بار مالیات بر ارزش افزوده و نرخ سود ناخالص با بار مالیاتی کلی بنگاه‌ها همبستگی مثبت و معناداری دارند، نرخ گردش دارایی ثابت و نسبت بار دارایی با رابطه بین نرخ گردش کل دارایی و بار مالیاتی کلی شرکت‌ها همبستگی منفی معناداری دارند. جیانگ¹⁷ (2022) به بررسی تجزیه و تحلیل ریسک مالیاتی شرکت و کنترل مدیریت بر اساس اینترنت به علاوه مالیات پرداخت. نتایج نشان داد، فرآیندهای مدیریت ریسک مالیاتی شرکت، تقویت مدیران شرکت یا تصمیم گیرندگان مدیریت ریسک مالیاتی را برای بهبود مالیات و کنترل ریسک، کارایی شرکت و رفتار مالیاتی افزایش می دهد، همچنین به منظور تامین و بهبود منافع اقتصادی شرکت، هزینه‌های رفتار مالیاتی و در کل هزینه‌های شرکت را کاهش می دهد. ساویک، آتناسیجویک، جکووتیک و کرجیک¹⁸ (2022) به بررسی مدیریت ریسک فرار مالیاتی با استفاده از روش تشخیص نقاط دورافتاده و پرت ترکیبی بدون نظارت در کشور صربستان پرداختند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که این روش بسته به پیکربندی خوشه‌بندی و مکانیسم‌های منظم‌سازی برای یادگیری بازنمایی، بین ۹۰ تا ۹۸ درصد نقاط پرت اعتبار داخلی را نشان می‌دهد. مدیریت ریسک مالیاتی بر اساس یک رویکرد مبتنی بر یادگیری ماشین ترکیبی ارائه می‌دهد که دارای چهار ویژگی مطلوب است. اول، روش پیشنهادی اجازه می‌دهد تا دانش حوزه مربوطه را به روشی کاربرپسند، از طریق تنظیم ویژگی‌های داده‌های مختلف از مجموعه‌ای از پیش تعریف‌شده از جهات مختلف، وارد الگو کنند. دوم، این روش یک الگوی درخت تصمیم قابل توضیح را ارائه می‌دهد که بر اساس آن کارشناسان حوزه ریسک مالیاتی می‌توانند به صورت دستی یا از طریق دیگری موجودیت‌های غیرعادی را که الگو خروجی می‌دهد، تأیید کنند. سوم، روش پیشنهادی اجازه می‌دهد تا اعتبار تخصصی دامنه ناهنجاری‌های اعلام شده را تأیید کند. چهارم، این روش به دلیل ماهیت ترکیبی، استحکام قوی را از نظر اعتبار سنجی ناهنجاری نشان می‌دهد. یعنی، ناهنجاری‌های به‌دست‌آمده با دو روش تشخیص ناهنجاری مستقل و ناهنجاری‌های تایید شده داخلی به صورت متقابل بررسی می‌شوند.

2-3 پژوهش‌های داخلی: اعتمادی، سپاسی و ساری (1396) به ارزیابی ریسک سیاست‌های کمینه سازی مالیات شرکت‌ها پرداختند. یافته‌ها نشان داد که کاهش نرخ موثر مالیاتی، تاثیر منفی معناداری بر بی‌ثباتی وضعیت مالیاتی در طول زمان دارد و لذا ریسک مالیاتی آن‌ها بالا است. ساری، اعتمادی و سپاسی (1398) به بررسی نقش کیفیت محیط اطلاعات داخلی در کاهش ریسک مالیاتی شرکت‌ها پرداختند. یافته‌ها نشان از تاثير كيفيت محيط اطلاعات داخلي در كاهش ريسك مالياتي دارد. برزگری‌خانقاه و قدک‌فروشان (1399) به طراحي الگوی سنجش ريسك مالياتي و بررسي اثر آن بر ارزش شركت‌هاي پذيرفته‌شده در بازار سرمايه ايران پرداختند. یافته‌ها نشان داد كه كيفيت اطلاعات داخلي بيشترين تأثير را بر شكاف مالياتي داشته است. بدين معنا كه هرچه شركت كيفيت اطلاعات داخلي خود را افزايش دهد، احتمال اينكه به ايجاد شكاف مالياتي اقدام كند كمتر خواهد بود. نمازی و اسماعیل‌پور (1399) به بررسی تاثیر استاندارهای بین‌المللی‌ گزارشگری مالی¹⁹ بر ریسک فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی در کشور ایران پرداختند. یافته‌ها نشان داد، IFRS تأثیر با اهمیت منفی در جلوگیری فرار مالیاتی و با اهمیت مثبت در جلوگیری از اجتناب مالیاتی دارد. پذیرش IFRS بر افزایش قابلیت اتکاء صورت‌های مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی کاربردهای با اهمیتی در زمینه ریسک مالیاتی دارد. خواجوی، رضایی و فانی (1401) به رابطه بین اجتناب مالیاتی و ضعف کنترل‌های داخلی پرداختند. یافته‌ها نشان داد که بین ضعف کنترل‌های داخلی و اجتناب مالیاتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. اگرچه مطالعات بالا، اطلاعات و مدارک مناسبی در زمینه ریسک مالیاتی در ایران ارائه کرده‌اند، اما به بررسی اهمیت مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت در الگوسازی ریسک مالیاتی و کمینه‌سازی آن نپرداخته اند. در این پژوهش ما به دنبال راهکاری متفاوت از پژوهشگران قبلی هستیم که دیگر پژوهشگران به آن ورود ننموده‌ا‌ند. این پژوهش کوشش می‌نماید ریسک مالیاتی را با توجه اهمیت مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت مورد بررسی قرار دهد.

 

4- الگوی مفهومی‌پژوهش

 

شکل 1. الگوی مفهومی‌پژوهش. منبع: یافته‌های پژوهشگر

شکل 1 الگوی علیتی و متغیرهای این پژوهش را با توجه به هدف، مبانی نظری و پیشینه پژوهش نشان می‌دهد. ریسک مالیاتی و مولفه‌های اطلاعات حسابداری‌مدیریت و زیر مجموعه آن به عنوان متغیرهای وابسته، مستقل وکنترلی در نظر گرفته شده‌اند. عوامل و مولفه‌های این الگو که در زیر آمده با توجه به تحلیل محتوای منابع مربوط از حسابداری مدیریت و ریسک مالیاتی که در قسمت‌های قبل بحث شد، به دست آمده است. برای تعیین متغیرهای پژوهش، از منابع کتابخانه‌ای، مقاله‌ها، شبکه‌های اطلاع رسانی داخلی و خارجی (نشریات علمی‌پژوهشی، نورمگز، پایگاه علمی ‌جهاد ‌دانشگاهی، مگ‌ایران، پورتال علوم انسانی، گوگل‌اسکالر²⁰و تیلور‌فرانسیس، ساینس‌دایرکت²¹و اسکاپوس، ساینس‌هاب²² و اشپرینگر) مرتبط با موضوع استفاده شد. موارد زیر به عنوان مولفه‌های کیفیت اطلاعات حسابداری‌مدیریت اثرگذار برریسک مالیاتی شناسایی شدند:

1-4 عدم اطمینان محیطی: یکی از عواملی که می‌تواند باعث واکنش مودیان به ریسک مالیاتی شود، عدم اطمینان محیطی است؛ عدم اطمینان در مورد استفاده از قانون و عملکرد مالیاتی به حقایق خاص اشاره دارد، جهت کاهش عدم اطمینان نسبت به واقعیت‌ها یا عدم اطمینان در مورد چگونگی عملکرد سازمان‌ها و رسیدن به نتایج مالیاتی و ارزیابی ریسک مالیاتی، کنترل داخلی حسابداری مدیریت بسیار موثر خواهد بود (چن، هو، وانگ و تنگ²³، 2018). یافته‌های دچو²⁴ (1994) گوش و السن²⁵ (2009) تاثیرگذاری عدم اطمینان محیطی به عنوان یکی از عوامل کیفیت محیط اطلاعات حسابداری مدیریت، تصمیم‌گیری مدیران وگزارش عملکرد شرکت را، به صورت تجربی تایید می‌کنند و تاثیر مثبت بین عدم اطمینان محیطی و ریسک مالیاتی را نشان می‌دهندبرخی از مدیران شرکت‌ها دچار بیش اطمینانی، اعتماد بیش از حد به خود و دید کوتاه مدت نسبت به چشم‌انداز آینده شرکت می‌باشند، این سوگیری‌ها در تصمیم‌های شرکت اخلال ایجاد می‌کند و ریسک مالیاتی را افزایش می‌دهد (بشیری‌منش، مداح و آگاهی، 1401).

2-4 مدیریت سود: سود حسابداری برای مودیان و مالیات‌‌ستان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که عملکرد واحد تجاری را اندازه‌گیری کرده و نشان‌دهنده فعالیت‌های واحد تجاری و مقیاس ایجاد ارزش بنگاه‌های اقتصادی می‌باشد ( مشایخ و محمودیان، 1396). برخی ازپژوهشگران، هموارسازی سود را کاهش عمدی نوسان‌های سود در چارچوب اصول حسابداری، تا حدی که برای شرکت‌ها عادی به نظر برسد، می‌دانند. برخی دیگر، هموارسازی سود را تلاش اعمال شده مدیریت جهت کاهش نوسان‌های غیرعادی در سود و درقالب اصول حسابداری تعریف می‌کنند (بیدلمن²⁶، ۱۹۷۳). مدیران سود را افزایش (کاهش) می‌دهند زمانی که پیش‌بینی‌ها کمتر و یا بیشتر از سود گزارش‌شده باشد (کردستانی و جعفری، 1401).

3-4 كیفیت و شفافیت گزارشگري مالی: آكسا و کاسدگ²⁷ (2006) شفافيت را به موقع بودن و كفايت افشاي كاركردهاي مالي و عملياتي شركت تعریف می‌کنند؛ براساس این تعریف گزارشگري مالي نیز به عنوان معيار شفاف‌سازی مالي درنظر گرفته شده‌است، كيفيت گزارشگري مالي و سياست افشا بر شفاف‌سازی عملکرد شركت اثر مي‌گذارد و محدود كردن افشا، باعث افزايش عدم تقارن اطلاعاتي بين مديران و اشخاص بيرون شركت مي‌شود؛ کیفیت گزارشگری مالی و سیاست‌های افشای اطلاعات یکی از جنبه‌های مهم محیط اطلاعاتی شرکت‌ها بوده که سرمایه‌گذاران و استفاده کنندگان صورت‌های مالی را در نظارت بر عملکرد مالی، عملیاتی و ریسک مالیاتی شرکت یاری می‌نماید. شفاف‌سازی اطلاعات، امکان تصمیم‌گیری آگاهانه و پاسخگویی در مورد چگونگی تحصیل و مصرف منابع رافراهم نموده و موجب محاسبه دقیق و صحیح مالیات می‌شود.

4-4 حاكمیت شركتی: شيوه‌هاي مديران جهت تعيين راهبردهايي است كه موجب دستيابي به اهداف تعيين شده، كنترل ريسك و مصرف بهينه منابع مي‌شود؛ استقلال و دانش هيات مديره، درصد مالكيت سهامداران، نمايندگي اعضا و عملكرد هيات مديره برخی از مولفه‌های حاکمیت شرکتی می‌باشند (یگانه و رضایی،1397). حاکمیت شرکتی را مي‌توان رابطه­ي مديران با سهامداران دانست كه مبناي نظري آن تئوري نمايندگي در شكل محدود است، در یک سوي اين طيف و در نگرشي وسيع، راهبري شركتي رابطه­ي شركت با تمام ذينفعان خود را در برمي‌گيرد كه پشتوانه­ي نظري آن را مي‌توان «تئوري ذينفعان²⁸» دانست (نمازی، 1985).

 

5- فرضیه‌های پژوهش: با توجه به اهداف، مبانی‌نظری، پیشینه و الگوی مفهومی‌پژوهش، فرضیه‌های‌ زیر مطرح می‌گردد: 1-اطلاعات حسابداری مدیریت مربوط به عدم اطمینان محیطی شرکت‌ها، در کاهش ریسک مالیاتی موثر است. 2-اطلاعات حسابداری مدیریت مربوط به مدیریت سود شرکت‌ها، در کاهش ریسک مالیاتی موثر است. 3-اطلاعات حسابداری مدیریت مربوط به کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌ها، در کاهش ریسک مالیاتی موثر است. 4-اطلاعات حسابداری مدیریت مربوط به راهبری شرکتی شرکت‌ها، در کاهش ریسک مالیاتی موثر است. 5-اطلاعات حسابداری مدیریت مربوط به متغیرهای کنترلی (نرخ رشد شرکت، اجتناب مالیاتی، اهرم مالی، بازده و اندازه شرکت) در کاهش ریسک مالیاتی موثر است.

 

6- روش شناسی پژوهش

 این پژوهش دارای ماهیت بنیادی،کاربردی و از منظر فرایند اجرا یا نوع داده‌ها، از نوع کمی‌است؛ زیرا ازطریق آمار توصیفی و تحلیلی با هدف کشف ماهيت پدیده‌ها و آزمون فرضیه‌ها به جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات در مورد عوامل موثر بر ریسک مالیاتی می‌پردازد. روش پژوهش از لحاظ منطق اجرا یا نوع استدلال، قیاسی- استقرایی و پس‌رویدادی با استفاده از اطلاعات گذشته‌نگر انجام گرفته و روش آماری آن همبستگی مقطعی وداده‌های ترکیبی می‌باشد (اسمیت²⁹، 2019). برای جمع‌آوری اطلاعات، از منابع کتابخانه‌ای، مقاله‌ها، شبکه‌های اطلاع رسانی داخلی و خارجی مرتبط با موضوع استفاده شد سایر داده‌ها و اطلاعات با استفاده از تجزیه و تحلیل آماری دریافت گردید. مهم‌ترین دلیل انتخاب این روش موارد زیراست: 1- به دلیل پنهان بودن ابزارهای اندازه‌گیری، ریسک مالیاتی به صورت یک مفهوم گنگ و پیچیده برای شرکت‌ها محسوب می‌گردد. 2- پیچیدگی و مبهم بودن ریسک مالیاتی برای مالیات‌ستان‌ها و شرکت‌ها این ضرورت را به عنوان یک فعالیت پژوهشی برای ما بیشتر نمایان ساخته است. 3- درحوزه ریسک مالیاتی پژوهش‌های کافی در ایران وجود ندارد. 4- با گسترش و انجام فعالیت‌های پژوهشی ابهام‌های ریسک مالیاتی کمتر خواهد شد. 

1-6 متغیرهای پژوهش: اطلاعات مربوط به این متغیرها از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران  و با استفاده از نرم‌افزار بورس‌ویو، ره‌آورد نوین و سامانه اطلاعاتی (کدال) استخراج شده است. داده‌های جمع‌آوری شده به کمک روش‌های آماری رگرسیون چند متغیره و نرم افزارهای EXELE نسخه 24 و EVIEWS نسخه 10 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

جدول 1. متغیرهای پژوهش و نحوه محاسبه آن‌ها 

نام متغیر	نوع متغیر	نحوه محاسبه	منابع
Tax Risk (ریسک مالیاتی)	متغیروابسته	انحراف معیار نرخ مؤثر مالیاتی	(دیرنگ و همکاران30، 2010)
TACC (کیفیت سود)	متغیر مستقل	تفاضل سود عملیاتی و نقد عملیاتی	(گالمور و لابرو، 2015)
FD (پیش بینی سود)	متغیر مستقل	تفاوت سود واقعی و سود پیش بینی‌	(وانگ31، 2010)
Restate (گزارشگری مالی)	متغیر مستقل	متغیر دو وجهی (0و1)	(گالمور ولابرو، 2015)
Delay (شفافیت مالی)	متغیر مستقل	روزهای تاخیر صورتهای مالی	(کیم و لی32، 2001)
∆REV (نوسان درامد)	متغیر مستقل	نوسان درآمد	(کیم و لی ، 2001)
∆OI (نوسان سود عملیاتی)	متغیر مستقل	نوسان سود عملیاتی	(کیم و لی ، 2001)
‌‌∆TI (نوسان سود مشمول)	متغیر مستقل	نوسان سود مشمول مالیات	(کیم و لی ، 2001)
BoardSize (راهبری)	متغیر مستقل	تعداد اعضای هیات مدیره	(لیم33، 2011)
INDEP (راهبری)	متغیر مستقل	تعداد اعضاء غیر موظف هیات مدیره	(لیم، 2011)
Entrenchment (راهبری)	متغیر مستقل	مدیرعامل و عضو هیات مدیره	(لیم، 2011)
Fspeciality (راهبری)	متغیر مستقل	رشته مالی و عضو هیات مدیره	(لیم، 2011)
MTB (نرخ رشد شرکت)	متغیر کنترلی	ارزش بازار به ارزش دفتری سرمایه	(برگر، افک و یرماک34، 1997)
ETR (اجتناب مالیاتی)	متغیر کنترلی	تقسیم مالیات بر سود قبل مالیات	(برگر و همکاران، 1997)
Leverage (اهرم مالی)	متغیر کنترلی	جمع بدهی‌ها بر دارایی‌ها	(برگر و همکاران، 1997)
ROA (بازده شرکت)	متغیر کنترلی	سود عملیاتی بر جمع دارایی‌ها	(برگر و همکاران، 1997)
SIZE (اندازه شرکت)	متغیر کنترلی	لگاریتم طبیعی جمع دارایی‌ها	(برگر و همکاران، 1997)

منبع: یافته‌های پژوهشگر

2-6 جامعه آماری و نمونه آماری: جامعه آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و نمونه آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران طی سال‌های 1390 تا 1399 به شرح جدول 2 هستند. 

جدول 2. اطلاعات جامعه آماری و نمونه آماری

شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تا تاریخ 29/12/1399	347
شرکت های سرمایه گذاری، مالی، واسطه‌ای، هلدینگ و لیزینگ	(79)
شرکت‌هایی که پایان سال مالی آنها به 29 اسفند منتهی نمی‌‌شود	(40)
شرکت‌هایی که اطلاعات مالی آن‌هادر دسترس نبوده و یا ناقص بوده‌اند	(24)
شرکتهایی که در دوره زمانی پژوهش عضو بورس نبوده‌اند	(43)
شرکت‌های باقی مانده که نمونه آماری پژوهش در بخش کمی‌هستند	161

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

7- تجزیه و تحلیل آماری والگوی ریاضی پژوهش

 برای آزمون فرضیه‌ها بین کیفیت اطلاعات حسابداری مدیریت و ریسک مالیاتی، الگوی ریاضی 1 با استفاده از رگرسیون حداقل مربعات معمولی بکار گرفته ‌شد ( لی و کیم، 2001).

الگوی ریاضی 1

 

نام متغیر	میانگین	انحراف‌معیار	میانه	کمینه	بیشینه	کشیدگی	چولگی
Tax Risk (ریسک مالیاتی)	/660	1/3	/180	0	8/94	17/3	3/9
TACC (کیفیت سود)	655044	982402	32795	131218-	187828	191/3	6/9
FD (پیش بینی سود)	2/58	19/6	-/36	49/9-	410/41	226	13/9
Restate (گزارشگری مالی)	/120	/330	0	0	1	3/2	2/3
Delay (شفافیت مالی)	63/85	31/9	84/5	18	185	-/61	/250
∆REV (نوسان درامد)	/020	1/03	-/15	/98-	15/71	90/3	8/3
∆OI (نوسان سود عملیاتی)	/390	12/03	-/18	66/09-	428/57	1014	29/4
‌‌∆TI (نوسان سود مشمول)	-/93	23/9	-/27	853-	111/33	1015	-29/3
BoardSize (راهبری)	5	0	5	5	5	0	0
INDEP (راهبری)	/590	/140	/60	/200	1	/820	/210
Entrenchment (راهبری)	/180	/060	/20	0	/200	6/06	2/8-
Fspeciality (راهبری)	/190	/040	/20	0	/200	22/61	4/9-
MTB (نرخ رشد شرکت)	96/1	1/4	1/6	/140	9/78	7/74	2/3
ETR (اجتناب مالیاتی)	/120	/230	/110	1/89-	4/68	135	7/2
Leverage (اهرم مالی)	/560	/220	/560	/010	2/08	2/36	/460
ROA (بازده شرکت)	/170	/190	/140	-/4	3/1	43/12	3/6
SIZE (اندازه شرکت)	39/6	/70	6/3	4/42	8/82	/50	/630

جدول 3. محاسبات آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

منبع: یافته‌های پژوهشگر

میانگین تفاوت مالیات قطعی و ابرازی 36 درصد است. میانگین نرخ موثر مالیاتی 12 درصد می‌باشد، یعنی هزینه مالیات برای شرکت‌ها 12درصد سود شرکت است، حال آنکه هزینه مالیات برای شرکت‌ها طبق قانون مالیات‌های مستقیم باید 25 درصد باشد؛ عدم شفاف‌سازی در محاسبه دقیق مالیات‌ها و همچنین وجود معافیت‌های متعدد موجب گردیده که نرخ موثر مالیات شرکت‌ها 13درصد کمتر از نرخ ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم ‌باشد (13=12-25). میانگین اقلام تعهدی 655044 میلیون ریال معادل 3 درصد میانگین دارایی‌ها است. 12 درصد شرکت‌ها اقدام به تجدید صورت‌های مالی ننموده‌اند ولی 88 درصد شرکت‌ها اقدام به تجدید صورت‌های مالی نموده‌اند. گزارشگری مالی شرکت‌ها با میانگین 85 روز پس از پایان سال مالی ارایه شده‌ است. میانگین تعداد اعضای هیات مدیره 5 نفر و انحراف معیار مربوطه صفر می‌باشد. به گونه میانگین 59 درصد از اعضای هیات مدیره غیر موظف و 41 درصد اعضای هیات مدیره موظف می‌باشند. 19 درصد اعضای هیات مدیره دارای تخصص مالی در رشته‌های (حسابداری، اقتصاد و مجموعه مدیریت) می‌باشند. 18درصد مدیران عامل به گونه مشترک نقش دوگانه داشته و عضو هیات مدیره هم می‌باشند. انحراف پیش‌بینی سود 58/2 هست. و نوسان درامد و سود عملیاتی و سود مشمول مالیات به ترتیب 2 درصد 39 درصد و 93- درصد است، درجه اهرم مالی و نرخ بازدهی و اندازه شرکت به ترتیب 56 درصد و 17درصد و 39/6 می‌باشد. 

 1-7 آزمون آماری فرضیه‌ها: در این پژوهش با توجه به الگوی پژوهش از داده‌های ترکیبی استفاده شد و برای بررسی رابطه بین متغیرهای وابسته و مستقل از رگرسیون پانل یا پول، هنگامی‌که در جمع‌آوری داده‌ها زمان تاثیرگذار باشد، استفاده شد؛ در این آزمون زمانی‌که سطح معناداری کوچکتر از 5 درصد باشد رگرسیون پانل( تابلویی) جهت برازش الگو انتخاب می‌شود (اشرف‌زاده و مهرگان، 1387). برای اینکه مشخص گردد کدام روش (اثرات ثابت یا تصادفی) جهت برآورد مناسب‌تر است از آزمون‌های بروش‌پاگان، گویررو، هوندا و کینگ‌وو استفاده شده‌است. فرضیه صفر در این آزمون‌ها به این معنی است که ارتباطی بین جزء اخلال مربوط به عرض از مبداء و متغیرهای توضیحی وجود ندارد و مستقل از یکدیگر می‌باشند.

2-7 آزمون انتخاب الگو بین پانل (داده‌های ترکیبی) پول و یا اثرات ثابت³⁵: چون در بین متغیرهای توضیحی، یک سری از متغیرها طی زمان ثابت هستند یا برخی دیگر، دارای مقادیر صفر و یک هستند و به دلیل شکل‌گیری هم خطی بین این متغیرها و عرض از مبدا مربوط به هر یک از مقاطع، امکان برآورد الگو به روش اثرات ثابت وجود ندارد. از طرفی چون تعداد مقاطع زیاد است، به لحاظ منطقی هم، برآورد کردن الگو اثرات ثابت صحیح نیست. زیرا نیازمند برآورد 161 ضریب برای عرض از مبدا هر یک از مقاطع ( 161 شرکت) است که باعث از دست رفتن درجه آزادی بسیاری می‌شود. مسئله اشاره شده در همه تخمین‌ها وجود دارد و از این به بعد فقط نتایج آزمون بین پول و اثرات تصادفی³⁶ گزارش می‌شود. برای این پاسخ، آزمون‌های ضرب‌کننده (افزاینده) لاگرانژ برای اثرات تصادفی³⁷به کار گرفته شد و نتایج در جدول 4 آمده است.

جدول 4. آزمون فرضیه‌ها 

شرح آزمون	داده‌های‌مقطعی38	احتمال	داده‌های‌زمانی	احتمال	داده‌های‌ترکیبی	احتمال
بروش پاگان39	100/2141	0000/0	760512/0	3832/0	100/9747	0000/0
هوندا 40	10/0107	0000/0	872073/0-	8084/0	6/4619	0000/0
کینگ وو41	10/0107	0000/0	872073/0-	8084/0	1/4616	0000/0
هوندا ستانداردشده	10/6737	0000/0	601259/0-	7262/0	-1/3691	9145/0
کینگ‌وو استانداردشده	10/6737	0000/0	601259/0-	7262/0	-2/7410	9969/0
گویررو، مونفرت‌وتراگنون42	100/2141	0000/0	100/2141	0000/0	100/2141	0000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

یافته‌های جدول نشان داد که الگوی اثرات تصادفی بهتر است. همان‌گونه که در جدول4 مشاهده مي‌شود، سطح معناداری تمامی‌آزمون‌ها در ستون داده‌های مقطعی کمتر از 5 درصد می‌باشند و می‌توان گفت با اطمينان 95 درصد معنا‌دار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار هستند. با توجه به نتایج جدول 4 و سطح معناداری پنج درصد، چون مقدار آماره‌ی محاسبه شده (عدد آماری) از عدد با اهمیت یا سطح معناداری بیشتر است در نتیجه فرض صفر رد می‌شود و تفات معنا‌دار وجود دارد و به طور روشن‌تر می‌توان گفت وابستگی مقطعی بین جملات اخلال وجود دارد و بایستی این وابستگی بین جملات اخلال و یا وجود همبستگی بین مقطعی برطرف گردد.

3-7 آزمون وابستگی باقی‌مانده داده‌های بین مقطعی⁴³: محاسبات و داده‌های آزمون وابستگی بین مقطعی، در جدول 5 ارایه گردیده است. دوره زمانی 10 ساله، داده‌های مقطعی 161 شرکت بورسی و کل مشاهده‌ها 1610 مورد است. منظور از داده‌های شناسایی شده، داده‌های مقطعی غیر صفر است⁴⁴. 

جدول 5. آزمون وابستگی باقی‌مانده داده‌های بین مقطعی

آزمون	آماره	درجه آزادی	سطح معناداری
بروش‌پاگان ال‌ام	15206/79	12880	0000/0
مقیاس‌شده پسران‌ال‌ام	14/4972		0000/0
پسران ‌سی‌دی	2/4264		0152/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

نتیجه جدول 5 نشان داد که تخمین الگوی اثرات تصادفی مناسب‌تر است و باید مورد استفاده قرار گیرد. چون سطح معناداری کمتر از 5 درصد می‌باشد، می‌توان گفت همبستگی بین مقطعی وجود دارد. در بالا نشان داده شد که الگو دارای ناهمسانی واریانس بین مقطعی و همبستگی بین مقطعی است. راهکار رفع ناهمسانی واریانس، تخمین الگوی وزنی است و راه‌حل رفع همبستگی بین مقطعی، استفاده از تخمین زننده ماتریس واریانس کواریانس بدون وزن است (اشرف‌زاده و مهرگان، 1387). توجه نمائید که در چارچوب اثرات تصادفی فقط می‌توان همبستگی بین مقطعی را رفع کرد. الگویی که در پایین برای رفع ناهمسانی واریانس آمده، بدون وزن می‌باشد، زیرا دادن وزن در چارچوب اثرات تصادفی امکان پذیر نیست (اشرف‌زاده و مهرگان، 1387). 

4-7 آزمون روش ترکیبی پانل دیتای ای جی ال اس: آزمون وزنی و بدون وزن، و داده‌های این آزمون در جدول 6 آمده است⁴⁵. مقدار ضریب تعیین آماره‌های وزنی 50 درصد است، یعنی50 درصد از تغییرات متغیر وابسته ناشی از تغییر متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در الگو است و مابقی تغییرات ناشی از سایر عوامل می‌باشد. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون 93/1 درصد است، چون مقدار آن بین 5/1 تا 5/2 است می‌توان نتیجه گرفت که خود همبستگی وجود ندارد (اشرف‌زاده و مهرگان، 1387). آماره‌ی مربوط برای تعيين معناداری ضرايب، آماره ‌ t مي‌باشد. بنابراین هر زمانی که سطح معناداری از سطح خطای پذیرش یعنی 5 درصد کمتر باشد فرض H صفر رد می‌شود و معنادار بودن رابطه را نشان می‌دهد و هر زمانی‌که سطح معناداری بیشتر از 5 درصد باشد، فرض H صفر را نمی‌توان رد کرد و معنادارنبودن رابطه را نشان می‌دهد.

جدول 6. آزمون وزن‌دهی داده‌های ترکیبی ای جی ال اس

متغیر	ضریب	خطای استاندارد	آماره تی	احتمال
C	2393/.-	1888/.	2675/1-	2068/.
TACC (کیفیت سود)	00172/.-	00985/.	7455/1-	0332/.
Restate (گزارشگری مالی)	08271/.	02761/.	9893/2	0003/.
Delay (شفافیت مالی)	00137/.-	00044/.	1029/3-	0002/.
FD (پیش بینی سود)	0006/.	0003/.	3150/2	0219/.
∆REV (نوسان درامد)	003687/.-	007346/.	5018/.-	6164/.
∆OI (نوسان سود عملیاتی)	000819/.	000166/.	9358/4	0000/.
‌‌∆TI (نوسان سود مشمول)	000457/.	000224/.	8707/1	0632/.
BoardSize (راهبری)	0033/.	0727/.	04584/.	9635/.
INDEP (راهبری)	00902/.	016235/.	5560/.	5789/.
Entrenchment (راهبری)	055784/.	029120/.	9156/1	0572/.
Fspeciality (راهبری)	051696/.-	047138/.	0967/1-	2744/.
MTB (نرخ رشد شرکت)	002639/.	004273/.	61766/.	5377/.
ETR (اجتناب مالیاتی)	17263/.	05263/.	2796/3	0013/.
Leverage (اهرم مالی)	04444/.-	04506/.	9861/.-	3255/.
ROA (بازده شرکت)	01837/.	01412/.	3010/1	1951/.
SIZE (اندازه شرکت)	04717/.	01877/.	5130/2	0130/.
ویژگی‌های اثرها
ضریب همبستگی	انحراف‌ معیار استاندارد
1167/.	2907/.		داده‌های مقطعی تصادفی
8833/.	7999/.		تصادفی ویژه (خاص)
آماره‌های وزنی
ضریب تعیین	4955/.	7701/.	جذر میانگین مجذورخط
ضریب تعیین تعدیل شده	4000/.	6577/.	میانگین متغییر وابسته
خطای استاندارد رگرسیون	8044/.	8031/.	انحراف معیار متغییر وابسته
آماره اف	1901/5	98/1030	مجموع مجذور باقی‌ماندها
احتمال آماره اف	0000/.	9270/1	آماره دوربین واتسون
آماره‌های بدون وزن
آماره دوربین واتسون	6927/1	70/1173	مجموع مجذور باقیماندها

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

8- بحث و نتیجه‌گیری

نتیجه فرضیه اول: متغیرهای مولفه عدم اطمینان محیطی ( و  و  ) در جدول 6 نشان از این دارد که نوسان سود عملیاتی در قالب یک متغیر اثرگذار، با ریسک مالیاتی رابطه مثبت و معناداری دارد و این موضوع عدم اطمینان محیطی را به عنوان یک عامل اثرگذار بر ریسک مالیاتی نشان می‌دهد و تایید می‌نماید که شرایط مبهم محیطی ریسک مالیاتی را افزایش می‌دهد؛ همچنین نوسان درآمد و نوسان درآمد مشمول مالیات در سطح خطای 5 درصد با ریسک مالیاتی رابطه معناداری ندارند و یا فاقد رابطه معنادار هستند. به نظر می‌رسد عدم معناداری این متغیرها به دلیل نقاط ضعف ناشی از عدم شفاف‌سازی گزارشگری مالی و مالیاتی است که موجب می‌گردد تا شرکت‌ها به فعالیت‌های پنهانی ادامه دهند. این نتیجه همسو با نتایج دچو (1994) گوش و السن (2009) و خواجوی و کیامهر (1395) می‌باشد. 

نتیجه فرضیه دوم در جدول 6 بیان می‌دارد که متغیرهای مرتبط با مدیریت سود (TACC و FD) رابطه منفی و مثبت معناداری با ریسک مالیاتی دارند و چون مقدار آماره جدول کمتر ازسطح خطای 5 درصد می‌باشد، رابطه معناداری با ریسک مالیاتی دارند. کیفیت سود بدین معنی است که هرچقدر سود با کیفیت‌تر، دقیق‌تر، صحیح‌تر و بدون دستکاری باشد می‌تواند در کاهش ریسک مالیاتی و محاسبه مالیات اثرگذارتر باشد واز طرفی افزایش انحراف پیش‌بینی سود، افزایش ریسک مالیاتی را در پی خواهد داشت. نتیجه فرضیه با یافته‌های پژوهش گالمور و لابرو (2015 ) اعتمادی و همکاران (1396) همسو می‌باشد.

برای پاسخ دهی به فرضیه سوم از بین متغیرهای مولفه گزارشگری مالی یعنی (Restate و Delay) با توجه به جدول 6 متغیر Delay رابطه اثرگذار منفی و معناداری با ریسک مالیاتی دارد؛  و متغیر Restateرابطه اثرگذار مثبت و معناداری با ریسک مالیاتی دارد. در واقع این دو متغیر، تجدید ارایه صورتهای مالی و تاخیر در ارایه صورت‌های مالی را بیان می‌کنند، که اینها، ضعف‌ها و یا کیفیت پایین گزارشگری مالی را نشان می‌دهند و تایید می‌کنند که کیفیت پایین گزارشگری مالی ریسک مالیاتی را افزایش می‌دهند؛ هر زمانی که گزارشگری مالی با تجدید و تاخیر بیشتر ارایه گردد ریسک مالیاتی افزایش می‌یابد و برعکس. نتیجه این فرضیه با یافته‌های ساری و همکاران (1398)، نمازی و اسماعیل‌پور (1399) همسو می‌باشد.

 نتیجه فرضیه چهارم مندرج در جدول 6 متغیرهای مولفه راهبری شرکتی یعنی (Boardsize و Indep و Fspeciality و Entrenchment) را نشان می‌دهد؛ از بین این متغیرها تعداد اعضای هیات مدیره، اعضای غیر موظف هیات مدیره، متخصص مالی و عضو هیات مدیره و نقش دوگانه مدیرعامل با ریسک مالیاتی رابطه معناداری ندارند یعنی هرچقدر در نظام راهبری شرکتی نقاط ضعف بیشتری وجود داشته باشد، ممکن است که افزایش ریسک مالیاتی را در پی داشت باشد. نتیجه دریافتی از این فرضیه با یافته‌های پژوهش گالمور ولابرو (2015) و برزگری و همکاران (1399) مطابقت دارد.  

فرضیه پنجم، جدول 6 نشان می‌دهد که ازبین متغیرهای کنترلی دو متغیر اجتناب مالیاتی و اندازه شرکت با ریسک مالیاتی دارای رابطه مثبت و معناداری هستند؛ می‌توان گفت هرچقدر ریسک مالیاتی بیشتر باشد اجتناب مالیاتی هم افزایش می‌یابد و هر زمانی که ریسک مالیاتی کاهش پیدا کند اجتناب مالیاتی هم کمتر می‌شود؛ این رابطه در مورد اندازه شرکت و ریسک مالیاتی هم برقرار است، زیرا در شرکت‌های بزرگتر در مقایسه با شرکت‌های کوچک‌تر ریسک مالیاتی بیشتری وجود دارد. سایر متغیرهای کنترلی (اهرم مالی، نرخ رشد و نرخ بازدهی) بر ریسک مالیاتی اثرگذار نبوده و فاقد رابطه معناداری هستند. این یافته همسو با یافته‌های پژوهش برزگری و قدک‌فروشان (1399) می‌باشد. کیفیت محیط اطلاعات داخلی حسابداری‌مدیریت به دلیل ارایه اطلاعات مفید و موثر به ساده‌سازی تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مالیاتی کمک خواهد نمود. همچنین عدالت مالیاتی و راستی‌آزمایی محاسبه مالیاتی را با تهیه اطلاعات دقیق، شفاف و بهنگام، بهبود می‌بخشد و به این ترتیب اثرهای تخریبی محیط پیرامون جامعه، اقتصاد و حسابداری را کاهش می‌دهد تا بتواند در مسیر کاهش ریسک مالیاتی اثرگذار واقع شود.

بر اساس نتایج تحقیق به مدیران و تصمیم‌گیرندگان پیشنهاد می‌شود در تصمیم‌ها و استراتژی‌های مالیاتی، ضمن در نظر گرفتن افق دید بلندمدت، پیامدها و تاثیر احتمالی سیاست‌های ریسک مالیاتی را مورد توجه قرار دهند. به سرمایه گذاران و سهامداران  پیشنهاد می‌شود ضمن توجه به استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی‌های مالیاتی شرکت‌ها، عملکرد مدیران و پیامدهای ریسک پذیری مالیاتی ناشی از مولفه‌های عدم اطمینان محیطی، مدیریت سود، راهبری شرکتی و گزارشگری مالی را مورد توجه و دقت نظر بیشتری قرار دهند و اطلاعات مربوط را در الگوی تصمیم‌گیری خود لحاظ نمایند. با توجه به سياست‌های دولت در جهت افزايش منابع درآمدي از محل ماليات‌ها، دولت و سياستگذاران کلان بايد عدم اطمينان سياست‌هاي اقتصادي را كاهش دهند تا اطمينان حاصل كنند كه افزايش عدم اطمينان اقتصادي منجر به سياست‌هاي كاهش ماليات شركت‌ها نمي‌گردد. به وزارت امور اقتصادی و دارایی پیشنهاد می‌شود که منابع اطلاعاتی معتبر در اختیار، در مورد ریسک مالیاتی، فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی را در اختیار پژوهشگران قرار دهد تا نتایج پژوهش‌ها کاربردی‌تر شود. همچنین به وزارت امور اقتصادی و دارایی پیشنهاد می‌شود، در حد امکان نتایج تحقیقات کاربردی را در قوانین و دستورالعمل‌های مالیاتی اعمال نماید و از انجام پژوهش‌های مالیاتی به خوبی استقبال شود تا بتوان گره‌های مالیاتی را کمینه‌سازی کرد. بنابراین به پژوهشگران آینده پیشنهاد می‌گردد نسبت به انجام فعالیت‌های پژوهشي مالیاتی به ویژه در حوزه ریسک مالیاتی، فرارمالیاتی و اجتناب مالیاتی کوشش نمایند.

 مهم‌ترین مشکل و محدودیتی که در انجام این پژوهش با آن مواجه شد‌ه‌یم جمع‌آوری منابع اطلاعاتی مالیاتی از طریق نرم‌افزار بورس‌ویو، ره‌آورد نوین و سامانه اطلاعاتی (کدال)  است که متاسفانه سازمان‌های مرتبط کمتر حاضر به همکاری هستند.

 

منابع

اشرف‌زاده، سیدحمیدرضا؛ مهرگان، نادر؛ (1387). اقتصاد سنجی پانل دیتا. تهران، ناشر دانشگاه تهران موسسه تحقیقات تعاون، شابک، 5-30-2728-964-978.

اعتمادی, حسین؛ سپاسی, ‌سحر؛ ساری، ‌محمدعلی؛ (1396). ارزیابی ریسک سیاست‌های کمینه سازی مالیات شرکت‌ها. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 54 (14)، ص 18-1.

برزگری خانقاه، جمال؛ قدک فروشان، مریم؛ (1399). طراحی مدل سنجش ریسک مالیاتی و بررسی اثر آن بر ارزش شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار سرمایه ایران. تحقیقات مالی،22 (2)، ص 296-266.

برزگری‌خانقاه, ‌جمال؛ عباسی, ‌ابراهیم؛ قدک‌فروشان، مریم؛(1399). بررسی اثر تعاملی ریسک مالیاتی و مسئولیت اجتماعی بر ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری، 40(11)، ص 189_159.

بشیری‌منش، نازنین؛ مداح، احسان؛ آگاهی، فهیمه؛ (1401). سوگیری مدیران بر استراتژی‌های حسابرسان در مواجه با ریسک حسابرسی. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1، شماره 3، (پیاپی 3)، 52-25.

بهرامفر، نقی؛ رسولی، ولی الله؛ (1377). ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری مدیریت و نقش آن در تصمیم‌گیری مدیریت. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، سال 6، شماره 24 و 25، ص 109-86.

تلخابی, نیکو‌مرام؛ وکیلی‌فرد, هاشم؛ رویای، ‌رمضانعلی؛ (1397). بررسی چسبندگی حق الزحمه حسابرسی و تاثیر ریسک مالیاتی بر آن. دانش حسابداری 30 (8)، ص 201-167.

حساس‌یگانه، یحیی؛ رضایی، شهروز؛ (1397). مدلی برای تاثیر مسئولیت اجتماعی و هزینه‌های مدیریت مالیات شرکت بر اجتناب و فرار مالیاتی. مطالعات تجربی حسابداری مالی، سال 15، شماره 58، ص 58-27.

خواجوی، شکرالله؛ کیامهر، محمد؛ (1395). مدل‌سازی اجتناب مالیاتی با استفاده از اطلاعات حسابداری. مجله دانش حسابداری، سال 7، شماره 25، ص 100-79. 

خواجوی، شکرالله؛ رضایی، غلامرضا؛ فانی، لیلا؛ (1401). رابطه بین اجتناب مالیاتی و ضعف کنترل‌های داخلی. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1، شماره 1 (پیاپی 1)، ص 66-47. 

رهنمای رودپشتی، فریدون؛ زندی، آناهیتا؛ (1399). رابطه انگیزه‌های ریسک‌پذیری مدیران و فعالیت‌های اجتماعی غیر مسئولانه. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 49، ص 232-205.

زکی‌زاده، عباس؛ خردیار، سینا؛ محمدی نوده، فاضل؛ احمدی موسی‌آّباد، ایوب؛ (1400). سنجش کیفیت اطلاعات حسابداری در مواجه با وفاداری صاحبکار با رویکرد الگوریتم تجمع ذرات. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 50، ص249-227.

ساری، محمدعلی؛ اعتمادی, حسین؛ سپاسی, ‌سحر؛ (1398). نقش کیفیت محیط اطلاعات داخلی در کاهش ریسک مالیاتی شرکت‌ها. پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره 23 شماره 2، ص 27-1.

سحری، محمدرضا؛ پورزمانی، زهرا؛ (1401). تبین الگوی ویژگی‌های حاکمیت شرکتی با محوریت حسابداری مدیریت استراتژیک و حسابداری مدیریت. برسی‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 3، پیاپی 55، ص 143-121.

کردستانی، غلامرضا؛ جعفری، آمنه؛ (1401). عملکرد شرکت‌های همتا و مدیریت سود. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1 شماره 3، (پیاپی 3)، ص 99-71.

مشایخ، شهناز؛ محمودیان؛ نسیم؛ (1396). بررسی تاثیر پاداش هیات مدیره و مدیرعامل، اصول حاکمیت شرکتی بر مدیریت مالیاتی. فصلنامه پژوهش‌های نوین در حسابداری و حسابرسی، 1(2)، ص 36-9.

نمازی، محمد؛ اسماعیل‌پور، حسن، (1399). تاثیر استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی بر فرار و اجتناب مالیاتی. مجله دانش حسابداری، دوره 11، شماره 1، ص 33-1.

Abernathy, J. L., Finley, A. R., Rapley, E. T., & Stekelberg, J. (2021). External Auditor Responses to Tax Risk. Journal of Accounting, Auditing & Finance, 36(3), 489-516.‏

Aksu, M., & Kosedag, A. (2006). Transparency and Disclosure Scores and Their dDeterminants in the Istanbul Stock Exchange. Corporate Governance: An International Review, 14(4), 277-296.‏

Berger, P.G., Ofek, E., Yermack, D.L., (1997). Managerial Entrenchment and Capital Structure Decisions”, J. Financ. 52 (4), PP. 1411–1438.

Beidleman, C. R. (1973). Income Smoothing: The Role of Management. Accounting Review, 48(4), 653-667.‏

Brazel, J. F., & Dang, L. (2008). The Effect of ERP System Implementations on the Management of Earnings and Earnings Release Dates. Journal of Information Systems, 22(2), 1-21.‏

Brealey, R. (1972). A & Myers, SC (2013). Principles of Corporate Finance. Aufla-ge, Boston.‏

Chen, X., Hu, N., Wang, X., and Tang, X. (2014). Tax Avoidance and Firm Value: Evidence from China. Nankai Business Review International, No. 5 (1). PP: 25-42.

Davenport, T. H. (2000). The Future of Enterprise System-Enabled Organizations. Information Systems Frontiers. Vol. 2, No. 2, PP:163-180.

Dechow, P. M. (1994). Accounting Earnings and Cash Flows as Measures of Firm Performance: The Role of Accounting Accruals. Journal of Accounting and Economics, 18(1), 3-42.‏

Dyreng, S.D., Hanlon, M., Maydew, E.L., (2010. The Effects of Executives on Corporate Tax Avoidance”, The Accounting Review 85, PP. 1163-1189.

Eberhartinger, E., & Zieser, M. (2021). The Effects of Cooperative Compliance on Firms’ Tax Risk, Tax Risk Management and Compliance Costs. Schmalenbach Journal of Business Research, 73(1), 125-178.‏

Fan, C., & Chen, L. (2021). Study on Tax Risk Assessment of Listed Enterprises in Cultural Media Industry. Academic Journal of Business & Management, 3(9), 30-33.‏

Firmansyah, A., Febrian, W., & Falbo, T. D. (2022). The Role of Corporate Governance and Tax Risk in Indonesia Investor Response to Tax Avoidance and Tax Aggressiveness. Jurnal Riset Akuntansi Terpadu, 15(1), 11-27.‏

Gallemore, J., & Labro, E. (2015). The Importance of the Internal Information Environment Tax Avoidance. Journal of Accounting and Economics, 60(1), 149-167.‏

Ghosh, D., & Olsen, L. (2009). Environmental Uncertainty and Managers’ Use of Discretionary Accruals. Accounting, Organizations and Society, 34(2), 188-205.‏

Jiang, Z. (2022). Analysis of the Enterprise Tax Risk and Management Control Based on" Internet+ Tax". In Proceedings of the International Conference on Information Economy, Data Modeling and Cloud Computing, ICIDC 17)1), 17-27.

Kemme, D. M., Parikh, B., & Steigner, T. (2020). Tax morale and International Tax Evasion. Journal of World Business, 55(3), 101-113.‏

Kim, S. E., & Lee, J. (2001). Iproved Refined Plastic-Hinge Analysis Accounting for Local Buckling. Engineering Structures, 23(8), 1031-1042.‏

Lasloom, N. M., & Grigorieva, E. (2021). Risk Management and Strategic Improvement of Corporate Sustainability for Multinational Companies. The Business & Management Review, 12(2), 45-54.‏

Lim, Y, (2011). Tax Avoidance, Cost of Debt and Shareholder Activism: Evidence from Korea”, Journal of Banking & Finance, 35(2), PP. 456-470.

Namazi, M. (1985). Theoretical Developments of Principal-Agent Employment Contract in Accounting: The State of the Art. Journal of Accounting Literature, Spring: 113-163.

Neuman, S. S., Omer, T. C., & Schmidt, A. (2013). Risk and Return: Does Tax Risk Reduce Firms’ Effective Tax Rates. SSRN Electronic Journal. https://doi. org/10.2139/ssrn, 2215129.‏

Savić, M., Atanasijević, J., Jakovetić, D., & Krejić, N. (2022). Tax Evasion Risk Management Using a Hybrid Unsupervised Outlier Detection Method. Expert Systems with Applications, 19)3(, 116-151.‏

Smith, M. (2019). Research Methods in Accounting. Sage.‏

Wang, X. (2010). Tax Avoidance, Corporate Transparency, and Firm Value (Doctoral Dissertation, University of Texas).‏‏

Yousefi, K., Vesal, M., & Pilvar, H. (2020). Import Tax Evasion and Avoidance: Evidence from Iran. The Quarterly Review of Economics and Finance, 75(1), 31-39.‏

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Modeling and Experimental Test of the Effects of the Quality Components of Management Accounting Information on the Tax Risk of Tehran Stock Exchange Firms

Abstract

Based on information attitude, important task of management accounting is to provide quality information to reduce management challenges, reduce uncertainty, and influence rational and optimal decisions. In this regard, by the internal information components of management accounting for the reasons of simplification, clarification, increasing environmental reliability and powerful management, provides the grounds for increasing trust between taxation System and taxpayers so that it can be effective in minimizing or reducing tax risk. The purpose of this article is a suitable conceptual Model and experimentally test the impact of quality Firms of management accounting information (environmental uncertainty, financial reporting, corporate governance, and Earnings management) on tax risk. Research method is quantitative and descriptive analytical. The statistical population of Firms admitted to Tehran Stock Exchange in the years 1390 to 1399 and statistical sample was selected by systematic elimination method of 161 Firm. In this research, using the quality components of management accounting information, a model for assessing tax risk. The results panel data show quality components of management accounting information have a significant impact on tax risk. Earnings management, financial reporting and corporate governance are effective in reducing tax risk, and component of environmental uncertainty is effective in increasing tax risk.

Keywords: Tax risk, environmental uncertainty, financial reporting, corporate governance, Earnings management.

1

 

---

[1]  Brazel & Dang

[2]  Taxes

[3]  Tax Risk

[4]  Brealey & Myers

[5]  Neuman Omer & Schmidt

[6]  Agency Theory

[7]  Tax Avoidance

[8]  Davenport

[9]  Gallemore & Labro

[10]  Yousefia, Vesal & Pilvar 

[11]  Kemmea, Parikhb & Steign

[12]  Lasloom & Grigorieva

[13]  Eberhartinger & Zieser

[14]  Abernathy, Finley, Rapley & Stekelberg

[15]  Fan & Chen

[16]  Firmansyah, Febrian & Falbo

[17] Jiang 

[18]  Savić, Atanasijević, Jakovetić & Krejić

[19]  International Financial Reporting Standards (IFRS)

[20]  https://scholar.google.com&  https://taylorandfrancis.com/journals

[21]  https://www.sciencedirect.com & https://www.Scopus.com

[22]  https://Sci-hub.se& https://www.Scopus.com

[23]  Chen, Hu, Wang, & Tang

[24]  Dechow

[25]  Ghosh & Olsen

[26]  Beidleman

[27]  Aksu & Kosedag

[28]  Stakeholder theory

[29]  Smith

[30]  Dyreng, Hanlon& Maydew

[31]  Wang

[32]  Kim & Lee

[33]  Lim

[34]  Berger, Ofek & Yermack

[35]  Pool or Fixed Effects

[36]  Random Effects

[37]  Lagrange Multiplier Tests for Random Effects

[38]  Cross-Section

[39]  Breusch-Pagan

[40]  Honda

[41]  King-Wu

[42]  Christian Gourieroux, Alain Monfort, Alain Trognon

[43]  Residual Cross-Section Dependence Test

[44]  Note: Non-Zero Cross-Section Means Detected in Data

[45]  Method: Panel EGLS (Cross-Section Weights)

---