A Comparative Study of Iron Age Settlement Areas with Contemporary Settlement Patterns in the Rahmatabad Region and Their Influencing Factors

Subject Areas : Archaeology

Mohammad Reza Amirynezhad ¹ , Hassan Derakhshi ^{2 *} , Hossein Alizadeh ³

1 - PhD Candidate in Archaeology, Department of History and Archaeology, SR.C, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Archaeology, Sh.C, Islamic Azad University, Shushtar, Iran.
3 - Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, Mianeh Branch, Islamic Azad University, Mianeh, Iran.

Received: 2025-05-11 Accepted : 2025-08-28 Published : 2025-09-01

Keywords: Iron age, archaeological studies, settlement areas, contemporary era, Rahmat Abad sector,

Abstract :

Despite valuable information on the Iron Age (1250–550 BCE), a clear understanding of various aspects of human life during this period, particularly in the Rahmatabad area of Rudbar County, remains limited. This gap may result from the lack of focused studies on settlement areas and the scarcity of targeted archaeological investigations. Questions regarding the architecture of Iron Age settlements, including the types of construction and building materials used, and the similarities between Iron Age settlement areas and contemporary settlement patterns, have received little attention. Based on site identification, library studies, and excavation results, it appears that Iron Age communities experienced a combination of sedentary and semi-nomadic lifestyles. Although most construction materials were wood, which deteriorated over time due to high humidity or fire, the discovery of structures made of river stones and bricks atop hills indicates the presence of forts with both defensive and residential functions. Additionally, findings from the Marlik cemetery, such as humped cattle accompanied by plows and a mule figurine carrying loads, support the coexistence of sedentary and nomadic lifestyles. Factors influencing Iron Age settlement patterns were similar to those affecting contemporary settlements and included favorable geographic location, climate, water resources, vegetation cover, elevation, fertile soil, and the presence of mineral resources. Consequently, many modern villages are located directly on, or very close to, Iron Age settlement sites.

References:

آبیار، منصور. (۱۳۷۳). چگونگی تدفین در منطقه گیلان از نیمه‌هزاره دوم تا اواخر نیمه‌اول هزاره اول پیش از میلاد (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران.
افراخته، حسن. (۱۳۹۳). جغرافیای روستایی ایران. تهران: سمت.
استعلاجی، علیرضا، و قدیری‌معصوم، مجتبی. (۱۳۸۴). بررسی عوامل جغرافیایی در نظام استقرار سکونتگاه‌ها با تأکید بر تکنیک‌های کمی و پژوهشی (مطالعه موردی: ناحیه ویکلیج از توابع شهرستان نمین). مجله پژوهش‌های جغرافیایی، ۵۳، ۱۲۱-۱۳۶.
باقریان، محمدرضا. (۱۳۹۱). بررسی‌های باستان‌شناسی هیأت مشترک ایران و کره جنوبی دوران سنگ در ایران. در چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران (ص. ۸۶-۸۷). تهران: موزه ملی.
بهرامی، امیر، رضالو، رضا، و آفتاب، احمد. (۱۳۹۶). نقش عوامل طبیعی در توزیع اکولوژیک زیستگاه‌های باستانی استان اردبیل. فصلنامه علمی ـ پژوهشی فضای جغرافیایی، ۱۷(۵۷)، ۱۳۹-۱۵۷.
بیگلری، فریدون، جهانی، ولی، مشکور، مرجان، آرگان، آلن، شیدرنگ، سونیا، و طاهری، کمال. (۱۳۸۵). غار دربند: شواهدی نویافته از دوره پارینه‌سنگی قدیم در گیلان. مجله باستان‌شناسی و تاریخ، ۲۱(۱).
پاپلی‌یزدی، محمدحسین. (۱۳۶۷). فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس.
جعفر بیگلو، منصور، قدیری‌معصوم، مجتبی، موسوی‌روزان، سید محمد، و بخشی، زهرا. (۱۳۹۲). نقش عوامل طبیعی در پراکنش فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان تربت‌جام. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۲(۴)، ۳۳-۵۴.
جولائی، واحد، رضالو، رضا، و حاجی‌زاده، کریم. (۱۳۹۸). تحلیل نقش عوامل محیط طبیعی در نظام استقرار سکونتگاه‌های باستانی (نمونه موردی: محوطه‌های عصر آهن ۳ دشت مهاباد). جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ۱۱(۴)، ۴۷-۷۱.
جهانی، ولی، همرنگ، بهروز، مجتبایی‌ثبوتی، رقیه، و کوهی، مجید. (۱۳۹۱). کاوش در محوطه باستانی کافرستان یسن. در چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران (ص. ۱۲۹). تهران: موزه ملی.
حاکمی، علی. (۱۳۴۷). اشیاء فلزی مکشوفه در کلورز گیلان. یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران. وزارت فرهنگ و هنر.
خلعتبری، محمدرضا. (۱۳۸۴). گزارش مقدماتی فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه کلورز رستم‌آباد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور.
خلعتبری، محمدرضا. (۱۳۹۲). گیلان در عصر آهن (چاپ اول). تهران: نشرگوی.
رامین، شهرام، و اکبری، مسعود. (۱۳۹۱). گورستان عصر آهن سیاهسو رودسر گیلان. در چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران (ص. ۲۰۱). تهران: موزه ملی.
رضایی، محمدحسین. (۱۳۹۵). نقش عوامل محیطی بر شکل‌گیری استقرارهای دوره باکون در دشت کازرون، جنوب ایران. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۷(۱۴)، ۷-۲۴.
زمردیان، محمدجعفر. (۱۳۸۶). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
سعیدی، عباس، و حسینی حاصل، صدیقه. (۱۳۸۸). شالوده مکان‌یابی و استقرار روستاهای جدید. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی.
سیاهپوش، محمدتقی. (۱۳۵۲). پیرامون آب و هوای باستانی فلات ایران. تهران: نشر ابن سینا.
شهیدزاده، عبدالحسین. (۱۳۴۸). گزارش مقدماتی هیأت کاوش‌های علمی باستان‌شناسی گیلان. گزارش شماره ۱۸ استان گیلان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (منتشر نشده).
شیخ بیکلواسلام، بابک، و چایچی امیرخیز، احمد. (۱۳۹۹). سازگاری‌های جوامع انسانی عصرهای مفرغ و آهن شمال ایران مرکزی با رویدادهای اقلیمی هولوسن. پژوهش‌های تغییرات آب و هوایی، ۱(۲)، ۳۹-۵۴. https://doi.org/10.30488/ccr.2020.111121
صدرموسوی، میرستار، طالبی‌فرد، رضا، و نیازی، چیا. (۱۳۹۶). بررسی نقش عوامل طبیعی در توزیع جغرافیایی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان صحنه). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، ۱۲(۴)، ۷۳۱-۷۴۹.
صیدایی، سیداسکندر، و نوروزی‌آورگانی، اصغر. (۱۳۸۹). تحلیلی بر الگوهای استقرار فضایی سکونتگاه‌های روستایی در استان چهارمحال و بختیاری. فصلنامه جغرافیا و توسعه، ۸(۱۸)، ۵۳-۶۸. https://doi.org/10.22111/gdij.2010.1120
عباس نژادسرستی، رحمت، و مجتبایی ثبوتی، رقیه. (۱۳۹۳). معماری مناطق غربی مازندران و بخش‌های شرقی گیلان در عصر آهن. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 4(7)، 67-80.
علیائی، محمدصادق. (۱۳۹۸). بررسی نقش عوامل طبیعی در پراکنش و استقرار سکونتگاه‌های روستایی شهرستان زنجان. مهندسی جغرافیایی سرزمین، 3(5)، 45-57.
فهیمی، حمید. (۱۳۸۱). فرهنگ عصر آهن در کرانه‌های جنوب غربی دریای خزر. تهران: سمیرا.
فلاحیان، یوسف. (۱۳۹۴). عصر آهن گیلان. تهران: موسسه فرهنگی هنری پیشین پژوه.
گنجائیان، حمید. (۱۳۹۹). مخاطرات ژئومورفولوژیک مناطق شهری، روش‌های مطالعات و راهکارهای کنترل آن‌ها. تهران: نشر انتخاب.
گروه پژوهشگران ایران. (۱۳۸۴). کتاب گیلان، جلد اول (چاپ سیزدهم).
گیرشمن، رومن. (۱۳۷۴). زیگورات چغازنبیل، ترجمه اصغر کریمی، چاپ اول. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مجیدزاده، یوسف. (۱۳۷۶). تاریخ و تمدن بین‌النهرین (جلد اول). تهران: انتشارات علمی ـ فرهنگی، چاپ اول.
مرعی، ریاض، و ملکی، سعید. (۱۴۰۳). نقش عوامل طبیعی در توسعه فیزیکی شهرهای استان خوزستان. جغرافیا و روابط انسانی، ۷(۱)، ۵۵۷-۵۶۲.
مشهودی، سهراب. (۱۳۸۹). قابلیت‌سنجی زمین روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
موسوی کوهپر، سید مهدی، حیدریان، محمود، آقایاری، محسن، خطیب شهیدی، حمید، وحدتی نسب، حامد، و نیستانی، جواد. (۱۳۹۰). تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های باستانی استان مازندران. پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، (۷۵)، ۱-۱۷.
میرصالحی، سید مهدی. (۱۳۸۵). بررسی و معرفی اشیاء هزاره اول محوطه چره (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر.
نظریان، اصغر. (۱۳۸۱). جغرافیای شهری ایران (چاپ پنجم). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
نگهبان، عزت‌الله. (۱۳۷۸). حفاری‌های مارلیک. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
وثوق بابایی، الهام، و مهرآفرین، رضا. (۱۳۹۷). تحلیل نقش مولفه‌های زیست محیطی بر پراکندگی استقرارهای اشکانی (مطالعه موردی: حوزه رودخانه چهل‌چای مینودشت گلستان). پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 8(16)، 183-202. https://doi.org/10.22084/nbsh.2018.14420.1635
هول، فرانک. (۱۳۸۲). باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه زهرا باستی، چاپ چهارم. تهران: سمت.

Alley, R. B., Marotzke, J., Nordhaus, W. D., Overpeck, J. T., Peteet, D. M., Pielke, R. A., Pierrehumbert, R. T., Rhines, P. B., Stocker, T. F., Talley, L. D., & Wallace, J. M. (2003). Abrupt climate change. Science, 299(5615), 2005–2010.
Aston, M. (1999). Interpreting the landscape. London and New York: Routledge.
Bloom, A. (1991). Geomorphology: A systematic analysis of late Cenozoic. New Delhi: Prentice-Hall of India, p. 31.
Fahimi, H., & Yamauchi, K. (2005). The fourth season of archaeological survey on the west bank of the Sefidrud: From the Sorkhan Valley to the River Qezel-Owzan. In Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 4th Season. Tokyo: ICHTO & MECCJ.
Kowalewski, S. A. (2008). Regional settlement pattern studies. Journal of Archaeological Research, 16, 225–285.
Otsu, T., Nokandeh, J., & Adachi, T. (2005). Excavation research of Tappe Jalalie. In Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 2nd Season 2002. Tokyo: ICHTO & MECCJ.
Potosyan, A. H. (2017). Geographical features and development regularities of rural areas and settlements distribution in mountain countries. Annals of Agrarian Science.
Renfrew, C., & Bahn, P. (1991). Archaeology: Methods and practice. Thames and Hudson.
Sono, T., & Fukai, S. (1968). Dailaman III, the expedition at Hassani Mahalle and Ghale Kuti, 1964. Tokyo: The University of Tokyo.
Weiss, H. (2017). Megadrought, collapse, and causality. In H. Weiss (Ed.), Megadrought and collapse: From early agriculture to Angkor (pp. 1–31). Oxford, UK: University Press.
Zhang, Z., Xiao, R., Shortridge, A., & Wu, J. (2014). Spatial point pattern analysis of human settlements and geographical associations in eastern coastal China: A case study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 11, 2818–2833. https://doi.org/10.3390/ijerph110302818