Research in the field of economic sociology: Investigating the effect of population growth and population structure on economic growth in Iran

Mohamadreza alizade emamzade ¹ (Assistant prpfessor, department of Islamic knowledge, Mahabad branch, Islamic Azad University, Mahabad, Iran [e-mail])

Submited date : 2021-01-19 accepted date : 2022-12-21

Keywords: Economic Growth, Population growth, Economic sociology, age structure,

Abstract :

Economic sociology studies the main economic issues of markets, enterprises, industrial centers to production, consumption and distribution. The focus of the new economic sociology is on the role of relationships and institutions and social construction in the economy. Population is considered as one of the important and key factors in the process of economic growth and development of countries. In addition to population growth, the age structure of the population also has important and decisive effects on economic growth by changing the share of the population in the working age. In this paper, the effect of population growth on economic growth with emphasis on the population structure of Iran during the period 1965-2014 has been studied using Markov-switching vector autoregression method. Estimates were made for the three age groups of 0-15 years, 15-64 years and over 64 years in 3 situations (before the war, during the war and the order to increase the population, the period after the war and the order to reduce the population). The results showed that the population group of 0-15 years had no effect on economic growth in any situation, the population group of 15-64 years and above 64 years and population growth on economic growth in position 1 and 3 had a positive effect on economic growth and In situation 2 (period of population growth and due to rising unemployment) have had a negative effect on economic growth. According to the results, the right population policies should be implemented to support and help economic growth and prevent inconsistencies and imbalances in various economic sectors.

References:

اطاعت، جواد. (1390). جمعیت و توسعه پایدار در ایران. فصلنامه رفاه اجتماعی، 11 (42): 7- 37.

بخشی دستجردی، رسول، خاکی نجف‌آبادی، ناهید (1390). بررسی تأثیر جمعیت بر رشد اقتصادی در چار‌چوب الگوی رشد بهینه در اقتصاد ایران (1386-1350) کاربردی از الگوریتم ژنتی، مجله تحقیقات اقتصادی، 46 (1): 22-1.‎

حاتمی، عباس. (1394). درآمدی بر عوامل افول و نوزایش جامعه شناسی اقتصادی، فصلنامه اقتصاد تطبیقی، 1 (1): 81- 107.

بهنام، جمشید. (1384). جمعیت شناسی عمومی، تهران. موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.

خاکی نجف آبادی، ناهید، (1388). بررسی نظری و تجربی تعامل بین رشد جمعیت و رشد اقتصادی (اقتصاد ایران 1350- 1385 کاربردی از الگوریتم ژنتیک). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه یزد.

پناهی، حسین.، عباسی اصل، رضا. (1392). بررسی تأثیر ساختار سنی جمعیت بر رشد و توسعه کشورهای با درآمد بالا، دو فصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، 2 (1): 29- 49. 

عمادزاده، مصطفی، بکتاش، فروزان. (1384). اثر آموزش بر ارزش افزوده بخش صنعت، فصلنامه دانش و توسعه، 16.

فطرس، محمد حسن و بهشتی فر، محمود. (1385). تعیین سطح توسعه یافتگی استان‌های کشور و نابرابری بین آن‌ها طی سال‌های 1373- 1383، فصلنامه اقتصادی، 2 (2).

محرابیان، آزاده و صدقی سیگارچی، نازیلا (1389)، تأثیر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی در کشورهای چهار گروه در آمدی طی سال‌های (2007-1985) ، علوم اقتصادی، 13 : 114-97.  

محمدپور، غلام‌رضا، بخشی دستجردی، رسول، جعفری، سمیه و اثنی‌عشری، هاجر (1392)، بررسی اثر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، 48 (2): 224-201.

مهرگان، نادر و رضائی، روح الله (1388)، اثر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی، پژوهش‌های اقتصادی ایران، 13 (39): 146-137. 

میری، ندا.، مداح، مجید. و راغفر، حسین. (1398). سالمندی و رشد اقتصادی، فصلنامه سالمندی ایران، 13، 5: 626- 637.

نیکواقدم، مسعود، هوشمند، محمود، همایونی‌فر، مسعود و سلیمی‌فر، مصطفی (1392)، بررسی تأثیر ساختار سنی جمعیت بر درآمد سرانه (با تأکید بر نقش جمعیت در عرضه نیروی کار و سرمایه انسانی) ، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 2(6): 167-135. 

An, C. B. and S. H. Jeon (2006), Demographic change and economic growth: An inverted-U shape relationship, Economics Letters, 92 (3): 447-454.

Azomahou, T. and T. Mishra (2008), Age dynamics and economic growth: Revisiting the nexus in a nonparametric setting, Economics Letters, 99 (1): 67-71.

Azomahou, T., Diebolt, C. and T. Mishra (2009), Spatial persistence of demographic shocks and economic growth, Journal of Macroeconomics, 31 (1): 98-127.

Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Khaki Najafabadi, Nahid (2011). Investigating the Impact of Population on Economic Growth in the Framework of Optimal Growth Pattern in Iranian Economy (1350-1386) Application of Genetic Algorithm, Journal of Economic Research, 46 (1): 1-22 (in Persian).

Behnam, Jamshid. (2005). General Demography, Tehran. Institute of Social Studies and Research (in Persian).

Fang, Q. and C. K. Leong (2014), Impact of Population Growth and One Child Policy on Economic Growth of China, Available at SSRN 2464426, PP. 1-25.

Fitras, Mohammad Hassan and Beheshtifar, Mahmoud. (2006). Determining the level of development of the provinces of the country and inequality between them during the years 1373-1383, Economic Quarterly, 2 (2) (in Persian).

Emadzadeh, Mostafa, Baktash, Forouzan. (2005). The effect of education on value added in industry, Knowledge and Development Quarterly, 16 (in Persian).

Etaat, Javad. (2011). Population and sustainable development in Iran. Social Welfare Quarterly, 11 (42): 7- 37 (in Persian).

Hajamini, M. (2015), The non-linear effect of population growth and linear effect of age structure on per capita income: A threshold dynamic panel structural mode, Economic Analysis and Policy, 46: 43-58.

Hatami, Abbas (2015). An Introduction to the Factors of Decline and Renewal of Economic Sociology, Quarterly Journal of Comparative Economics, 1 (1): 107-81(in Persian).

Khaki Najafabadi, Nahid, (2009). Theoretical and empirical study of the interaction between population growth and economic growth (Iranian economy 1350-1385 application of genetic algorithm). Master Thesis, Faculty of Economics, Management and Accounting, Yazd University (in Persian).

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1994), Population and Income Change: Recent Evidence, World Bank Discussion Paper, No. 249.

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1995), Aggregate Population and Economic Growth Correlations: The Role of the Components of Demographic Change, Demography, 32 (4): 543-555.

Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. American Economic Review, 45: 1-28.

Phelps, E. (1961). The Golden Rule of Accumulation: AFable for GrowthMen. American Economic Review, 51 (4): 638-643.

Meade, James. (1963). The Rate of Profit in a Growing Economy. Economic Journal, 73 (292): 665-674.

Mehrabian, Azadeh and Sedghi Sigarchi, Nazila (2010), The effect of population growth on economic growth in four income groups during the years (1985-2007), Economic Sciences, 13: 114-97 (in Persian).

Mohammadpour, Gholamreza, Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Jafari, Somayeh and Asnahashri, Hajar (2013), The effect of population age structure on economic growth in Iran, Journal of Economic Research, 48 (2): 224-201 (in Persian).

Mehregan, Nader and Rezaei, Ruhollah (2009), The effect of population age structure on economic growth, Economic Research of Iran, 13 (39): 146-137 (in Persian).

Miri, Neda., Madah, Majid. And Raghfar, Hussein. (2020). Aging and Economic Growth, Iranian Aging Quarterly, 13, 5: 626-637 (in Persian).

Panahi, Hussein., Abbasi Asl, Reza. (2013). investigating the effect of population age structure on the growth and development of high-income countries, Bi-Quarterly Journal of Economic Sociology and Development, 2 (1): 29-49 (in Persian).

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 70(1): 65-94.

Swan, T. (1956). Economic growth and capital accumulation. Economic Record, 32(2): 334-361.

Valli, V. and D. Saccone (2011), Economic development and population growth: an inverted-U shaped curve?, Departments of Economics Torino Working Paper, No. 5/2011.

Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Khaki Najafabadi, Nahid (2011). Investigating the Impact of Population on Economic Growth in the Framework of Optimal Growth Pattern in Iranian Economy (1350-1386) Application of Genetic Algorithm, Journal of Economic Research, 46 (1): 1-22 (in Persian).

Behnam, Jamshid. (2005). General Demography, Tehran. Institute of Social Studies and Research (in Persian).

Fitras, Mohammad Hassan and Beheshtifar, Mahmoud. (2006). Determining the level of development of the provinces of the country and inequality between them during the years 1373-1383, Economic Quarterly, 2 (2) (in Persian).

Emadzadeh, Mostafa, Baktash, Forouzan. (2005). The effect of education on value added in industry, Knowledge and Development Quarterly, 16 (in Persian).

Etaat, Javad. (2011). Population and sustainable development in Iran. Social Welfare Quarterly, 11 (42): 7- 37 (in Persian).

Hajamini, M. (2015), The non-linear effect of population growth and linear effect of age structure on per capita income: A threshold dynamic panel structural mode, Economic Analysis and Policy, 46: 43-58.

Hatami, Abbas (2015). An Introduction to the Factors of Decline and Renewal of Economic Sociology, Quarterly Journal of Comparative Economics, 1 (1): 107-81(in Persian).

Khaki Najafabadi, Nahid, (2009). Theoretical and empirical study of the interaction between population growth and economic growth (Iranian economy 1350-1385 application of genetic algorithm). Master Thesis, Faculty of Economics, Management and Accounting, Yazd University (in Persian).

Mehrabian, Azadeh and Sedghi Sigarchi, Nazila (2010), The effect of population growth on economic growth in four income groups during the years (1985-2007), Economic Sciences, 13: 114-97 (in Persian).

Mohammadpour, Gholamreza, Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Jafari, Somayeh and Asnahashri, Hajar (2013), The effect of population age structure on economic growth in Iran, Journal of Economic Research, 48 (2): 224-201 (in Persian).

Mehregan, Nader and Rezaei, Ruhollah (2009), The effect of population age structure on economic growth, Economic Research of Iran, 13 (39): 146-137 (in Persian).

Miri, Neda., Madah, Majid. And Raghfar, Hussein. (2020). Aging and Economic Growth, Iranian Aging Quarterly, 13, 5: 626-637 (in Persian).

Panahi, Hussein., Abbasi Asl, Reza. (2013). investigating the effect of population age structure on the growth and development of high-income countries, Bi-Quarterly Journal of Economic Sociology and Development, 2 (1): 29-49 (in Persian).

An, C. B. and S. H. Jeon (2006), Demographic change and economic growth: An inverted-U shape relationship, Economics Letters, 92 (3): 447-454.

Azomahou, T. and T. Mishra (2008), Age dynamics and economic growth: Revisiting the nexus in a nonparametric setting, Economics Letters, 99 (1): 67-71.

Azomahou, T., Diebolt, C. and T. Mishra (2009), Spatial persistence of demographic shocks and economic growth, Journal of Macroeconomics, 31 (1): 98-127.

Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Khaki Najafabadi, Nahid (2011). Investigating the Impact of Population on Economic Growth in the Framework of Optimal Growth Pattern in Iranian Economy (1350-1386) Application of Genetic Algorithm, Journal of Economic Research, 46 (1): 1-22 (in Persian).

Behnam, Jamshid. (2005). General Demography, Tehran. Institute of Social Studies and Research (in Persian).

Fang, Q. and C. K. Leong (2014), Impact of Population Growth and One Child Policy on Economic Growth of China, Available at SSRN 2464426, PP. 1-25.

Fitras, Mohammad Hassan and Beheshtifar, Mahmoud. (2006). Determining the level of development of the provinces of the country and inequality between them during the years 1373-1383, Economic Quarterly, 2 (2) (in Persian).

Emadzadeh, Mostafa, Baktash, Forouzan. (2005). The effect of education on value added in industry, Knowledge and Development Quarterly, 16 (in Persian).

Etaat, Javad. (2011). Population and sustainable development in Iran. Social Welfare Quarterly, 11 (42): 7- 37 (in Persian).

Hajamini, M. (2015), The non-linear effect of population growth and linear effect of age structure on per capita income: A threshold dynamic panel structural mode, Economic Analysis and Policy, 46: 43-58.

Hatami, Abbas (2015). An Introduction to the Factors of Decline and Renewal of Economic Sociology, Quarterly Journal of Comparative Economics, 1 (1): 107-81(in Persian).

Khaki Najafabadi, Nahid, (2009). Theoretical and empirical study of the interaction between population growth and economic growth (Iranian economy 1350-1385 application of genetic algorithm). Master Thesis, Faculty of Economics, Management and Accounting, Yazd University (in Persian).

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1994), Population and Income Change: Recent Evidence, World Bank Discussion Paper, No. 249.

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1995), Aggregate Population and Economic Growth Correlations: The Role of the Components of Demographic Change, Demography, 32 (4): 543-555.

Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. American Economic Review, 45: 1-28.

Phelps, E. (1961). The Golden Rule of Accumulation: AFable for GrowthMen. American Economic Review, 51 (4): 638-643.

Meade, James. (1963). The Rate of Profit in a Growing Economy. Economic Journal, 73 (292): 665-674.

Mehrabian, Azadeh and Sedghi Sigarchi, Nazila (2010), The effect of population growth on economic growth in four income groups during the years (1985-2007), Economic Sciences, 13: 114-97 (in Persian).

Mohammadpour, Gholamreza, Bakhshi Dastjerdi, Rasoul, Jafari, Somayeh and Asnahashri, Hajar (2013), The effect of population age structure on economic growth in Iran, Journal of Economic Research, 48 (2): 224-201 (in Persian).

Mehregan, Nader and Rezaei, Ruhollah (2009), The effect of population age structure on economic growth, Economic Research of Iran, 13 (39): 146-137 (in Persian).

Miri, Neda., Madah, Majid. And Raghfar, Hussein. (2020). Aging and Economic Growth, Iranian Aging Quarterly, 13, 5: 626-637 (in Persian).

Panahi, Hussein., Abbasi Asl, Reza. (2013). investigating the effect of population age structure on the growth and development of high-income countries, Bi-Quarterly Journal of Economic Sociology and Development, 2 (1): 29-49 (in Persian).

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 70(1): 65-94.

Swan, T. (1956). Economic growth and capital accumulation. Economic Record, 32(2): 334-361.

Valli, V. and D. Saccone (2011), Economic development and population growth: an inverted-U shaped curve?, Departments of Economics Torino Working Paper, No. 5/2011.

 

Full-Text:



بررسی جامعه شناختي اثر رشد جمعیت  و ساختار جمعیتی بر رشد اقتصادی در ایران

 

 

چکیده

جامعه شناسي اقتصادي به مطالعه موضوعات اصلی اقتصادی بازارها، بنگاه‌های اقتصادی، مراکز صنعتی تا تولید، مصرف و توزیع مي‌پردازد. تمرکز جامعه شناسی اقتصادی جدید بر نقش روابط و نهادها و ساخت اجتماعی در اقتصاد است. جمعیت به عنوان یکی از مصاديق جامعه شناسي اقتصادي و از عوامل مهم در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب می‌شود. در کنار رشد جمعیت، ساختار سنی جمعیت نیز از طریق تغییر سهم جمعیت در سن کار، بر بازار کار و سرمایه انسانی اثرات مهم و تعیین‌کننده‌ای بر رشد اقتصادی دارد. در این پژوهش به بررسی اثر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی با تأکید بر ساختار جمعیتی ایران طی دوره 1394-1345 با استفاده از روش خود رگرسیون برداری مارکوف ـ سویچینگ پرداخته شده است. برآوردها برای سه گروه سنی 15-0 سال، 64-15 سال و بالای 64 سال و در 3 وضعیت (قبل از جنگ، حين جنگ، بعد از جنگ) انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که گروه جمعیتی 15-0 سال اثری را بر رشد اقتصادی در هیچ وضعی نداشته ،گروه جمعیتی 64-15 سال و بالای 64 سال بر رشد اقتصادی در وضعیت 1 و 3 اثر مثبت بر رشد اقتصادی و در وضعیت 2 اثر منفی بر رشد اقتصادی داشته‌اند. با توجه به نتایج به دست آمده بایستی سیاست‌های صحیح جمعیتی در جهت حمایت و کمک به رشد اقتصادی و جلوگیری از بروز ناهماهنگی و عدم تعادل در بخش‌های مختلف اقتصادی اعمال شود.

واژه‌های كليدي: جامعه شناسي اقتصادي، رشد اقتصادي، رشد جمعیت، ساختار سنی.

 

 

 

        

 

 

 

 

 

Research in the field of economic sociology: Investigating the effect of population growth and population structure on economic growth in Iran

 

 

Abstract

Economic sociology studies the main economic issues of markets, enterprises, industrial centers to production, consumption and distribution. The focus of the new economic sociology is on the role of relationships and institutions and social construction in the economy. Population is considered as one of the important and key factors in the process of economic growth and development of countries. In addition to population growth, the age structure of the population also has important and decisive effects on economic growth by changing the share of the population in the working age. In this paper, the effect of population growth on economic growth with emphasis on the population structure of Iran during the period 1965-2014 has been studied using Markov-switching vector autoregression method. Estimates were made for the three age groups of 0-15 years, 15-64 years and over 64 years in 3 situations (before the war, during the war and the order to increase the population, the period after the war and the order to reduce the population). The results showed that the population group of 0-15 years had no effect on economic growth in any situation, the population group of 15-64 years and above 64 years and population growth on economic growth in position 1 and 3 had a positive effect on economic growth and In situation 2 (period of population growth and due to rising unemployment) have had a negative effect on economic growth. According to the results, the right population policies should be implemented to support and help economic growth and prevent inconsistencies and imbalances in various economic sectors.

 

 

Keywords: Economic sociology, economic growth, population growth, age structure.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

جامعه شناسي اقتصادي بر دو مفهوم در هم تنيدگي و ساختار اجتماعي اقتصاد استوار است. اصطلاح در هم تنيدگي نشان می‌دهد كه در جامعه ماقبل سرمايه داري، اقتصاد بخش ارگانيكي از جامعه بوده است. اقدامات اقتصادي در يك جامعه سرمايه داري به معناي حقيقي كلمه اقدامات اجتماعي است. يكي از رايج ترين مفاهيم اين واژه عكس اتميزه شدن است در هم تنيدگي هم چنين به اين معنا است كه عمل اقتصادي اساساً عملي اجتماعي است و رفتار اقتصادي در شبکه‌هایی از روابط ميان افراد تنيده شده است. ساختار اجتماعي اقتصاد به نوعي با بحث شبکه‌ها پيوند می‌یابد. اين دو مفهوم رهيافت اصلي در جامعه شناسي اقتصادي ايجاد نموده كه فرآيندهاي اصلي در اقتصاد را از طريق نظریه‌های استاندارد جامعه شناسي تحليل نمايد. در پرتو تحولات جامعه شناسي اقتصادي در نيمه دوم 1980 موفق به كسب جايگاهي در محافل آكادميك شد و روز به روز ارتقا اين جايگاه محقق شد (حاتمي، 1394: 97-99).

بحث رشد اقتصادي از دهه 1930 تا به امروز تحولات بسياري را از لحاظ عوامل مؤثر بر رشد داشته است. در مطالعات و بررسی‌هایی كه بر عوامل به وجود آورنده رشد اقتصادي صورت گرفته است كمتر از 50 درصد رشد را به عوامل اصلي توليد، كار سرمايه و زمين و بقيه را به عوامل ناشناخته‌ای مانند تغيير تكنولوژي، افزايش بهره وري و عوامل جغرافيايي، فرهنگي و ... نسبت داده‌اند (عمادزاده و بكتاش، 1384). بر اين اساس مجموعه نظریه‌های ارائه‌شده در خصوص به دستيابي به رشد و توسعه اقتصادي را می‌توان به دو گروه اساسي تقسيم بندي نمود؛ يكي نظريه رشد متوازن و ديگري نظريه نامتوازن. نظريه رشد متوازن بيان می‌کند براي دستيابي به توسعه اقتصادي لازم است سرمايه گذاري در تمام فعالیت‌های اقتصادي و بخش‌های مختلف آغاز شود تا بخش‌های اقتصادي بتوانند به حمايت از يكديگر بپردازند؛ رشد نامتوازن به اين صورت كه رشد هم‌زمان در همه جا اتفاق نمی‌افتد بلكه در نقاط توسعه‌ای اتفاق می‌افتد. اين نقاط توسعه را در کانال‌هایی پخش می‌کنند كه كل اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد مهم‌ترین ايراد وارده بر اين نظريه تشديد نابرابري منطقه‌ای است. نظريه رشد نئوكلاسيك ها تحرك عوامل بخش عرضه را دليلي براي كاهش نابرابري منطقه‌ای می‌داند (فطرس و بهشتي فر، 1385). دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر از اهداف مهم همه اقتصادهای دنیاست. از این رو بررسی علل و عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. اثرات رشد جمعیت بر روند رشد و توسعه اقتصادی از دیرباز مورد توجه اقتصاددانان، نظریه‌پردازان و برنامه‌ریزان کشورها قرار گرفته است چرا که تغییرات آن اثرات بالقوه‌ای در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر همچون ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، بازارها، آموزش و نظایر آن داشته است و یافتن رابطه بین آن‌ها می‌تواند نقش مهمی در برنامه‌ریزی‌های اساسی دولت‌ها و کشورها ایفا کند.

در الگوهاي رشد كينزي، اثر جمعيت بر رشد اقتصادي مورد تركيب قرار گرفته است در نظريه رشد هارود دومار، نرخ رشد طبيعي سيستم اقتصادي کاملاً تابعي از رشد جمعيت می‌باشد. شرط تعادل بلند مدت در نظريه مذكور، برابري نرخ‌های رشد تضميني و واقعي با نرخ رشد اقتصادي است در نظريه هارود، رشد مثبت جمعيت مسبب رشد طبيعي براي اقتصاد است بر اساس نظريه مذكور، سياست گزار اقتصادي بايد به گونه‌ای برنامه ريزي كند كه نرخ‌های رشد واقعي با نرخ‌های رشد طبيعي تنظيم شوند. در نظريه رشد نئوكلاسيك نيز تأثیر رشد جمعيت بر رشد اقتصادي تائید می‌شود در اين نظريه، رشد جمعيت به صورت برون‌زا، رشد سيستم را تعيين می‌کند در نظريه سولو، وجود يك نرخ رشد مثبت براي جمعيت، به منظور توضيح فرآيند رشد اقتصادي ضروري است، اما يك بار كه سيستم اقتصادي بر اساس يك نرخ برونزاي رشد جمعيت مسير رشد خود را مشخص كرد، هر افزايشي در نرخ رشد جمعيت (نسبت به نرخ قبلي)، ذخيره سرمایه سرانه و توليد سرانه كمتري را براي اقتصاد رقم خواهد زد (سولو¹، 1970) . با فرض بازدهي ثابت به مقياس، شكل هندسي فرم سرانه تابع توليد نسبت به مبدأ مختصات محدب خواهد شد كه نتيجه آن مضر بودن افزايش نرخ رشد جمعيت است. تنظيم روابط رياضي در مدل نئوكلاسيك به گونه‌ای است كه براي محاسبه تابع توليد سرانه و بنابراين ذخيره سرمايه سرانه، نيروي كار در مخرج كسر قرار می‌گیرد. نتيجه اين نحوه تشكيل معادلات اين است كه با افزايش جمعيت (فقط به اين دليل كه در مخرج كسر قرار دارد) مقادير سرانه كاهش می‌یابد. چنانچه به جاي نيروي كار، ذخيره سرمايه را در مخرج كسر قرار دهيم و معادلات را دوباره مرتب كنيم اين بار متوجه خواهيم شد، كه افزايش ذخيره سرمايه توليد سرانه را كاهش خواهند داد (خاكي، 1386: 26- 27).

نظريه ديگري كه می‌توان بر اساس آن در خصوص اثر جمعيت بر رشد اقتصادي استدلال كرد، قاعده منسوب فلپس² می‌باشد. فلپس در اين باره تلاش می‌کند از طريق درون‌زا  كردن نرخ پس انداز كه در نظریه‌های پيشين برون‌زا در نظر گرفته شده بود بهترين نرخ براي پس انداز را بيابد. او در اين پی‌جویی به رابطه دقيقي بين رشد اقتصادي و رشد جمعيتي دست می‌یابد كه به قاعده طلايي رشد مشهور است. بر اساس قاعده طلايي، كارايي نهايي سرمايه برابر با نرخ رشد جمعيت مي‌باشد. به عبارت ديگر رشد اقتصادي تابع مستقيمي از نرخ رشد جمعيت است. نظريه مذكور توسط اقتصاد دانان ديگري مانند سوان³ 1956 و ميد⁴ 1961 و 1963 تائید شده است. نگاهي اجمالي به مطالعات انجام گرفته در زمينه روابط جمعيت و توسعه نشان مي‌دهد، علاوه بر تأثیرپذیری رشد اقتصادی از تعداد مطلق جمعيت و رشد آن، از مؤلفه‌هاي مختلف آن از جمله تراكم جمعيتي، ساختار سنی جمعیت و خصوصيات و كيفيت‌هاي خاص جمعيت تأثیر می‌پذیرد. مطالعات گسترده‌اي پيرامون بررسي اثر ساختار جمعيت بر رشد اقتصاد به صورت تئوري و تجربي توسط محققان انجام گرفته است. شالوده مطالعات فوق حاكي از آن است چنانچه جمعيت در سن كار و جوان افزایش یابد، به شرط اين كه بازار كار قابليت جذب شمار بیش‌تری از نيروي كار را در فعاليت‌هاي مولد داشته باشد، عرضه نیروی کار افزایش یافته و سبب افزايش رشد اقتصاد مي‌شود (محمدپور و همکاران، 9213: 203 و 205). از سویی دیگر چنانچه نرخ بالایی از افراد جامعه در سنین کودکی و سالخوردگی باشند، فشار اقتصادی بر روی جمعیت فعال و شاغل جامعه وارد خواهد آمد چرا که کودکان و یا افراد سالخورده عمدتاً جمعیت غیرفعال و مصرف‌کننده می‌باشند. در این شرایط بخش عمده‌ای از درآمد افراد شاغل به مخارج مصرفی اختصاص می‌یابد و بخش کمتری به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری منتج می‌شود و این مسئله می‌تواند اثرات منفی بر رشد اقتصادی داشته باشد (نیکوقدم و همکاران: 1392: 141).

مطالب فوق اين نكته را تأييد مي‌كنند كه جوان يا پير بودن جمعيت، عامل مؤثري در رشد و توسعه اقتصادي و برنامه‌هاي ميان‌مدت و بلندمدت اقتصادي ـ اجتماعي کشورهاست. بنابراين به طور كلي بررسي اين موضوع كه تركيب سني جامعه به چه سمتي حركت كرده و هر گروه سني با توجه به ساير عوامل توليد، در رشد اقتصادي كشور چه نقشي (مثبت يا منفی) خواهد داشت، براي آينده هر كشوري ضروري به نظر می‌رسد. بنابراین در نظر گرفتن رابطه بین جمعیت و رشد آن، بدون تغییرات در ساختار سنی جمعیت نمی‌تواند گویای رابطه صحیح بین آن‌ها باشد. علي‌رغم وجود مطالعات متعدد در اين زمینه، كمتر مطالعه‌ای به بررسي موضوع حاضر با استفاده از روش غير خطي پرداخته و يا دست كم نويسنده، به مطالعه اين چنيني برنخورده است. از این رو  تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین رشد اقتصادی و رشد جمعیت در اقتصاد ایران با استفاده از روش غیرخطی خود رگرسیون برداری مارکوف ـ سویچینگ طی دوره 1394-1345 با لحاظ ویژگی‌های جمعیتی و ساختار سنی آن، پرداخته است.

در ادامه، ابتدا پایه‌های نظری آورده می‌شود. سپس به پیشینه تجربی موجود در زمینه موضوع مطالعه حاضر اشاره می‌شود.

در مورد چگونگي رشد جمعيت نيز نظریه‌های متفاوتي وجود دارد. اين رويكردها را می‌توان در سه گروه طرفداران رشد ازدياد جمعيت، مخالفان رشد جمعيت با موافقان محدوديت جمعيت و هواداران جمعيت ثابت تقسيم بندي نمود. برخي از پژوهشگران و سياست گزاران كه نگرش كمي به مقوله جمعيت دارند به دليل تأکید بر شاخص‌های كمي كه مربوط به دوران پيشامدرن است، نه تنها با رشد جمعيت مخالفتي ندارند، بلكه افزايش جمعيت را ضروري می‌پندارند و رشد فزاينده جمعيت را توجيه می‌نمایند. جامعه شناساني از قبيل آگوست كونت⁵، اميل دوركهايم⁶ و آرسن دومون⁷ طرفدار ازدياد جمعيت بوده‌اند. دروكهايم در رساله تقسيم كار اجتماعي، با تأکید بر افزايش حجم و تراكم جمعيت بر اين باور است كه توسعه كمي جمعيت موجبات تقسيم كار اجتماعي بيشتر و بهتر را فراهم می‌آورد و اين تقسيم كار به نوبه خود، منشأ ايجاد تكامل در مظاهر مختلف زندگي می‌گردد (بهنام، 1368). پيروان مكتب سوداگري از جمله ويليام كمپل⁸ عموماً از كثرت جمعيت طرفداري می‌کردند كمپل در كتابي تحت عنوان ملاحظاتي درباره هلند در سال 1673 عنوان می‌دارد كه ازدياد جمعيت منشأ ثروت است. به اعتقاد وي تعداد جمعيت يك كشور كم باشد افراد آن به آساني آذوقه خود را تأمین می‌کنند و به همين خاطر به تنبلي و بيكاري متمايل می‌شوند، اما اگر جمعيت متراكم باشد مردم از روي الزام و اجبار به كار و فعاليت خواهند پرداخت. مون كرتين⁹ كه يك مركانتليست صنعتي است بر اين باور است كه انسان تنها يك رعيت يا سرباز نيست، بلكه يك نفر توليد كننده است. توكر¹⁰ از هم فكران اين نحله فكري هم عنوان می‌دارد كه بين ازدياد جمعيت و افزايش ميزان اشتغال و توسعه فعاليت اقتصادي رابطه مستقيم وجود دارد. فيزيوكرات ها كه به قابليت توليد زمين اعتقاد ویژه‌ای داشتند هم با پديده رشد و افزايش جمعيت با نظر موافق می‌نگریستند. با وجود اينكه تورگو و دونمور¹¹ كمابيش از ازدياد جمعيت طرفداري مي کرده‌اند. از سال‌های دهه 60 ميلادي اقتصاددانان برجسته‌ای همچون كوزنتس¹²، بكر¹³، فريدمن¹⁴ و ليبنشتاين¹⁵ به تحلیل‌های اقتصادي جمعيت پرداخته‌اند و در زمينه تحليل وقايع جمعيتي به‌ویژه به رابطه جمعيت با توسعه، مهاجرت و عوامل تعيين كننده سطح زادوولد و باروري پرداخته و الگوهاي ارزش مندي ارائه کرده‌اند. در ميان آنان افزايش جمعيت نيز طرفداراني دارند كه مشهورترين آن‌ها ژان اكرمن¹⁶ سوئدي ريشه فقر و گرسنگي را نه به دليل رشد جمعيت، بلكه آن را در نظام‌های اقتصادي و اجتماعي حاكم بر جوامع بشري قلمداد می‌کند (اطاعت، 1390: 10-11). 

رابطه بین جمعیت و رشد اقتصادی، یکی از مباحث همیشگی در ادبیات و تئوری‌های اقتصادی است. به طور کلی سه نگرش نسبت به رابطه بین رشد جمعیت و رشد اقتصادی وجود دارد: نگرش اول، نگرش منفی و بدبینانه؛ نگرش دوم، مثبت و خوش‌بینانه و نگرش سوم، خنثی و یا بی‌طرفانه است (حاج‌امینی¹⁷، 2015: 2).

نظریه‌های بدبینانه را می‌توان در کارهای مالتوس¹⁸ در قرن هجدهم، ملاحظه کرد. به اعتقاد وی جمعیت با نرخ هندسی افزایش می‌یابد در حالی که نرخ افزایش تولید، حسابی است. بنابراین با منابع داده شده محدود، رشد جمعیت و تمرکز سرمایه از طریق قانون بازده نزولي، رشد اقتصادی را مختل می‌کند (فانگ و لونگ¹⁹، 2014: 2). محققان با بسط کار مالتوس، مدلی که مدل کلاسیکی نامیده می‌شد، توسعه دادند. در ادامه کار مالتوس ، دیدگاه کلاسیکی مطرح شد که در آن رشد اقتصادی به صورت برون‌زا تعیین شده و رشد جمعیت باید در دوره بلندمدت با آن تعدیل شود. بسط مدل کلاسیکی، ظهور و توسعه مدل رشد نئوکلاسیکی است. در نظریه رشد سولو²⁰، وجود یک نرخ رشد مثبت برای جمعیت به منظور توضیح فرآیند رشد اقتصادی ضروری است، اما یک بار که سیستم بر اساس یک نرخ برون‌زای رشد جمعیت مسیر رشد خود را مشخص کرد، هر افزایشی در نرخ رشد جمعیت نسبت به نرخ قبلی، ذخیره سرمایه سرانه و تولید سرانه کمتری را برای اقتصاد رقم خواهد زد. تقریباً در تمامی مدل‌های رشد اقتصادی، متغیر نرخ رشد جمعیت مورد تأکید قرار گرفته است. در نظریه هارود دومار، نرخ رشد طبیعی سیستم اقتصادی، کاملاً تابعی از رشد جمعیت است.

نظریه بی‌طرفانه یا خنثی، نظریه غالب دهه 1980 میلادی بود که مطابق مدل‌های تجربی بحث می‌کند هنگامی که همه عوامل دیگر کنترل شده باشند، نرخ رشد جمعیت هیچ‌گونه اثر معناداری بر دورنمای اقتصادی یک کشور ندارد (نیکوقدم و همکاران، 1392: 139-138).

نظریه‌های بدبینانه، خوش‌بینانه و بی‌طرفانه بر اندازه‌های جمعیت و رشد جمعیت تمرکز دارند و از بعد بسیار مهم جمعیت یعنی پویایی‌های آن و ساختار سنی جمعیت غفلت دارند. آنچه که بر رشد اقتصادی مهم است نه فقط رشد جمعیت بلکه تغییرات در ساختار سنی جمعیت کشورهاست که با عنوان گذار سنی نامیده می‌شود. 

از آنجایی که رفتار اقتصادی و نیازهای مردم در مراحل مختلف زندگی متفاوت است، تغییرات در ساختار سنی یک کشور می‌تواند اثرات معناداری بر عملکرد اقتصادی آن کشور داشته باشد. کودکان نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیادی در سلامتی و آموزش دارند، جوانان و میان‌سالان نیروی کار عرضه کرده و پس‌انداز می‌کنند و سالخوردگان به مراقبت‌های سلامتی و درآمد بازنشستگی نیاز دارند. فرآیند واقعی از گذار جمعیتی هنگامی رخ می‌دهد که یک کشور با نرخ باروری و مرگ و میر بالا به نرخ باروری و مرگ و میر پایین حرکت کند که می‌تواند به عنوان یک فرآیند سه مرحله‌ای مشخص شود. در اولین مرحله، بخش بزرگی از جمعیت در سنین کودکی بوده و غیرکارگر هستند. بنابراین، ورودی کار سرانه (جمعیت در سن فعالیت به کل جمعیت) و نرخ پس‌انداز کاهش یافته و به تبع آن، رشد درآمد سرانه کاهش می‌یابد. در ادامه و در مرحله دوم، نرخ پایین باروری و مرگ و میر کودکان است. در این شرایط نرخ رشد جمعیت افراد پیر و کودکان نسبت به جمعیت جوان در سن کار کاهش می‌یابد. بنابراین بخش بزرگی از جمعیت در سنین کار قرار دارند و  رشد درآمد سرانه افزایش می‌یابد. در مرحله آخر، سهم افراد سالخورده از کل جمعیت افزایش یافته و دوباره نسبت جمعیت در سن فعالیت به کل جمعیت کاهش می‌یابد. بنابراین گذار جمعیتی یک اثر توأم با گذار روی رشد اقتصادی و درآمد سرانه دارد (حاج‌امینی، 2015: 44).

در ارتباط با موضوع، مطالعات تجربی گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور صورت پذیرفته است که در ادامه به اختصار مرور می‌شود.

آن و ژئون²¹ (2006) با مطالعه کشورهای OECD طی دوره 2000-1960 با استفاده از روش ناپارامتریک کرنل²²، به رابطه U شکل معکوس بین تغییرات ساختار جمعیتی و رشد اقتصادی دست یافتند، به صورتی که نرخ رشد اقتصادی ابتدا افزایش و سپس با پیر شدن افراد کاهش می‌یابد. آزوماهو و مشیرا²³ (2008) نیز با مطالعه ناپارامتریک این موضوع، به رابطه غیرخطی بین نوسانات رشد اقتصادی و ساختار سنی جمعیت برای دوره 2000-1960 برای کشورهای OECD و غیر OECD دست یافتند. آزوماهو و همکاران²⁴ (2009) به بررسی اثرات فضایی شوک‌های وارده بر ساختار جمعیتی و رشد اقتصادی اقتصادهای جهان طی دوره 2003-1960 می‌پردازند و به این نتیجه دست یافتند که پویایی‌های ساختار جمعیتی طی چهار دهه گذشته اثرات غیرخطی و قابل ملاحظه‌ای را بر رشد اقتصادی کشورها داشته است. والی و اسکون²⁵ (2011) به بررسی وجود رابطه U شکل معکوس بین جمعیت و رشد اقتصادی برای بیش از 90 کشور، ‌طی دوره 2010-1980 پرداختند. آن‌ها به این نتیجه دست یافتند که جمعیت پیر باعث اثر منفی بر رشد اقتصادی شده است. حاج‌امینی (2015)، با استفاده از داده‌های 81 کشور (توسعه‌یافته و درحال‌توسعه) و در دوره 50 ساله، با استفاده از مدل‌های پانل پویای آستانه‌ای ساختاری (TDSP²⁶) و گشتاورهای تعمیم‌یافته غیرخطی (NGMM²⁷) به بررسی اثر غیرخطی رشد جمعیت و اثرات خطی ساختار سنی جمعیت بر درآمد سرانه می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که یک رابطه غیرخطی بین رشد جمعیت و درآمد سرانه وجود دارد. نرخ رشد جمعیت قبل از سطح آستانه‌ای، تأثیر مثبت و قابل توجهی بر درآمد سرانه داشته، در حالی که بعد از سطح آستانه‌ای اثر معناداری را نشان نمی‌دهد.

از بین مطالعات داخلی، به چند مورد از مطالعات اشاره می‌شود. پژوهش مهرگان و رضايي (1388) در خصوص تأثير ساختار سني جمعيت بر رشد اقتصادي دنيا، با استفاده از داده‌های 171 کشور طی دوره زمانی 2004-1966، نشان‌داد رشد اقتصادي از متغيرهاي جمعيتي تأثيرپذيري بالاي دارد. به طوري كه رشد جمعیت، نسبت جمعيت زير 15 سال به كل جمعيت و بار تكفل سنين جوان داراي اثر منفي و نسبت جمعيت 15 تا 64 سال به كل جمعيت، نسبت جمعيت 65 سال و بالاتر به كل جمعيت و بار تكفل سنين پير داراي اثر مثبت بر رشد اقتصادي است. نتايج نشان‌‌دهنده آن است كه نرخ‌هاي رشد گروه‌هاي سني داراي اثرات متفاوتي بر رشد اقتصادي است. به طوري كه نرخ رشد جمعيت زير 15 سال بيش‌ترين و نرخ رشد جمعيت فعال (64-15 سال) كم‌ترين اثر بازدارندگی را بر رشد اقتصادي داشته‌اند. بخشی دستجردی و خاکی نجف‌آبادی (1390) به بررسی تأثیر جمعیت بر رشد اقتصادی در ایران در چهارچوب الگوی رشد بهینه، با استفاده از الگوریتم ژنتیک پرداختند. نتیجه مطالعه حاکی از آن بود که رشد جمعیت طی سال‌های 1385-1350 سهم عمده‌ای از رشد سرمایه سرانه و تولید سرانه را توضیح می‌دهد و پیش‌بینی‌ها هم حاکی از آن است در صورت افزایش یک درصدی نرخ رشد جمعیت، مصرف سرانه، سرمایه سرانه، درآمد سرانه و پس‌انداز به ترتیب رشدی معادل 33/4 درصد، 18 درصد، 2/8 درصد و 7/9 درصد خواهند داشت. نیک اقدم و دیگران (1392) در مقاله‌ای تأثیر ساختار نسبی جمعیت بر درآمد سرانه (با تأکید بر نقش جمعیت در عرضه نیروی کار و سرمایه انسانی) را با استفاده از روش پانل دیتا برای 82 کشور مطالعه قرار دادند و نتیجه گرفتند که با افزایش یک درصد در سهم جمعیت زیر 15 سال از کل جمعیت، باعث کاهش 58/1 درصد درآمد سرانه می‌شود و همچنین افزایش یک درصد در سهم جمعیت 15 تا 65 سال و یک درصد در سهم جمعیت بالای 65 سال از کل جمعیت، به ترتیب باعث افزایش 39/3 درصد و 34/0 درصد در درآمد سرانه می‌شود. ميري و همكاران (1398) به بررسي رابطه سالمندي و رشد اقتصادي در ايران طي سال‌های 1395- 1365 با استفاده از روش خود رگرسيون با وقفه‌های توزيعي پرداخته‌اند. نتايج مطالعه آن نشان می‌دهد كه اثر رشد جمعيت كمتر از 14 سال در كوتاه مدت بر رشد اقتصادي داشته اما اين ضريب به لحاظ آماري معني دار نداشته است. رشد جمعيت 15 تا 65 ساله بر رشد اقتصادي كوتاه مدت و پايان مدت اثر مثبت و معني دار داشته است. هم چنين اثر رشد جمعيت سالمند بر رشد اقتصادي در بلند مدت منفي بوده است.

رشد جمعیت و تأثیر آن بر رشد اقتصادی از ویژگی‌های مهم مدل‌های رشد می‌باشد. با توجه به اینکه هیچ‌گونه اجماع نظری راجع به اینکه چگونه رشد جمعیت بر رشد اقتصادی مؤثر است، وجود ندارد، لذا نتایج مطالعات تجربی متفاوت می‌باشند. برخی از این مطالعات موافق نظر بدبینانه و اثر منفی رشد جمعیت بر رشد اقتصادی بوده‌اند و برخی دیگر موافق اثر خوش‌بینانه اثر مثبت آن بر رشد اقتصادی بودند. عده‌ای دیگر از محققان به بی‌اثر بودن رشد جمعیت بر رشد اقتصادی دست‌یافته‌اند و عده‌ای دیگر رابطه غیرخطی بین آن‌ها گزارش کرده‌اند.

 

روش شناسي

برای بررسی اثر رشد جمعیت و ساختار جمعیتی بر رشد اقتصادی، از داده‌های سال‌های 1394-1345 اقتصاد ایران از روش غير خطي ماركوف سوئيچينگ و به منظور انجام برآورد از نرم افزار آر استفاده شده است. متغیر وابسته، تفاضل مرتبه اول لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه به عنوان نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه (lnGDPP∆) می‌باشد. متغیرهای توضیحی نیز شامل متغیرهای ذیل می‌باشند: سرمایه ناخالص (GC)، نرخ رشد جمعیت  (GP)، نسبت جمعیت در گروه‌های سنی 15-0 سال (DepY)، 64-15 سال (DepA) و 64 سال به بالا از جمعیت کل کشور (DepO) (نشانگر ساختار جمعیتی). داده‌های مذکور همگی از سایت بانک جهانی (WDI²⁸) گرفته شده‌اند. در ادامه به اختصار روش اقتصاد سنجی استفاده شده تشریح می‌شود.

يكي از روش‌های مورد استفاده در اقتصاد كلان تجربي، مدل‌هاي خودرگرسيون برداري (VAR²⁹) است در حالی که مدلMS-VAR، به حالت عمومي‌تري از مدل‌ها اختصاص دارد كه فرآيند توليد داده‌هاي غيرخطي را با محدود كردن فرآيند خطي بودن در هر رژيم، به صورت يك فرآيند خطي تكه‌اي مشخص مي‌كند كه رژيم شرطي و غيرقابل مشاهده مي‌باشد. اين مدل‌ها در فرض‌هاي مربوط به فرآيند تصادفي كه رژيم را ايجاد مي‌كنند، متفاوت هستند. طبقه MS-VAR ابزارهايي را فراهم مي‌كند تا مدل‌هاي VAR با تغييراتي در رژيم تخمين زده شوند.

مدل‌های مارکوف ـ سوئیچینگ (MS-VAR) با داشتن ساختارهای پویا جهت تحلیل روابط غیرخطی سری‌های زمانی، بکار گرفته می‌شوند. پویایی این مدل‌ها به متغیر حالت (یا مشاهده نشده) وابسته است. از نظر تئوریک، فرض می‌شود در مدل مارکوف ـ سوئیچینگ، متغیر مشاهده نشده   از فرآیند مرتبه اول زنجیره مارکوف تبعیت کرده و با احتمال انتقال بین N وضعیت به صورت زیر تعریف می‌شود:

بنابر اشارات فوق، احتمال حرکت از حالت j در یک دوره به وضعیت i در دوره بعد فقط بستگی به دوره قبلی دارد. بعد از مشخص کردن مبانی آماری متغیر مشاهده نشده  می‌توان در مورد شکل تابعی فرآیند مارکوف ـ سوئیچینگ بحث کرد. شکل تابعی فرآیند MS-VAR اغلب به صورت زیر تعریف می‌شود:

(1)

که در آن  بردار سری زمانی n بعدی،v  بردار عرض از مبدأها،  تا  ماتریس‌هایی هستند که پارامترهای خود توضیح را در بر می‌گیرند و  بردار جملات خطاست به گونه‌ای که . در معادله فوق عرض از مبدأ به همراه سایر پارامترها با تغییر رژیم تغییر می‌کند. شایان ذکر است که کرولزیگ³⁰ (1997)، چندین نوع الگوی چرخشی (از جمله الگوی میانگین چرخشی مارکوف³¹، عرض از مبدأ چرخشی مارکوف³²، پارامترهای خودرگرسیون چرخشی مارکوف³³ و واریانس ناهمسان چرخشی مارکوف³⁴) را معرفی کرده است. در این الگوها برای نشان دادن عرض از مبدأ چرخشی (یا رگرسیون پویا) از علامت I، میانگین چرخشی از علامت M، پارامترهای خود توضیح از علامت A و برای واریانس از علامت H بعد از دو حرف MS استفاده می‌کند. شکل عمومی‌تر تصریح مدل‌های MS-VAR که در آن‌ها تمام پارامترهای مدل به صورت شرطی با تغییر m رژیم تغییر می‌کنند، به صورت زیر نشان داده می‌شود:

(2)

بسته به اینکه عرض از مبدأ، میانگین و واریانس در مدل‌های فوق وابسته به رژیم باشند یا مستقل از آن در نظر گرفته شوند، مدل‌های MS-VAR به حالت‌های چهارگانه فوق یا یک مدل VAR خطی تبدیل می‌شوند که کرولزیگ آن‌ها را به صورت جدول (1) خلاصه کرده است:

(3)

زماني كه اين سيستم در ترتيبي از تغيير جهت‌ها قرار مي‌گيرد، پارامترهاي  از فرآيند VAR با زمان تغيير مي‌كنند. اما اين فرآيند، ممكن است در زمان تغييرناپذير و شرطي باشد و در يك متغير رژيم غيرقابل مشاهده ، كه نشان مي‌دهد اين رژيم در زمان t اتفاق مي‌افتد، مشاهده شود M نشان‌دهنده تعداد رژيم‌هاي ممكن است. سپس چگالي احتمالي شرطي از بردار سري‌هاي زماني مشاهده شده y به صورت زير است:

جدول 1: حالت‌های مختلف مدل‌های مارکوف ـ سوئیچینگ
MSI Specification			MSM
عرض از مبدا (v) ثابت	عرض از مبدا (v) متغیر	میانگین (μ) ثابت	میانگین (μ) متغیر
linear VAR	MSI-VAR	linear MVAR	MSM-VAR	Ʃ (واریانس) ثابت	ثابت
MSH-VAR	MSIH-VAR	MSH-MVAR	MSMH-VAR	Ʃ (واریانس) متغیر
MSA-VAR	MSIA-VAR	MSA-MVAR	MSMA-VAR	Ʃ (واریانس) ثابت	متغیر
MSAH-VAR	MSIAH-VAR	MSAH-MVAR	MSMAH-VAR	Ʃ (واریانس) متغیر

(4)

كه   بردار VAR در رژيم M=1, 2, …, m مي‌باشد و Yt-1 مشاهدات  مي‌باشند. بنابراين، در يك رژيم معين ، بردار سري‌هاي زماني yt با يك فرآيند اتورگرسيو برداري با مرتبه P (مدل VAR(p)) ساخته مي‌شود بطوري كه:

(5)

كه  يك فرايند نوآوري با يك ماتريس واريانس- كوواريانس  مي‌باشد كه گاهي فرض مي‌شود:

(6)

        اگر فرآيند VAR تعريف شده باشد شرايط بالا در يك رژيم غيرقابل مشاهده‌اي مانند معادله (4) تعريف شود، شرح و توصيف مكانيسم توليد داده بايد با فرض در نظر گرفتن فرآيند عمومي رژيم كامل شود. در MS-VAR، فرض مي‌شود كه رژيم  با يك زنجيره همگن حالت گسسته ماركوف توليد مي‌شود:

(7)

 که p نشان‌ دهنده بردار پارامترهاي فرآيند توليد رژيم مي‌باشد.

 

یافته‌ها

قبل از برآورد مدل مورد نظر تحقیق بررسی پایایی متغیرها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد، چون اگر متغیرها ریشه واحد داشته باشند باید هم‌انباشتگی بین متغیرها آزمون شود. زیرا این آزمون فرم مناسبی را که متغیر از مرتبه یک از نظر سطح یا تفاضل مرتبه iام باید داشته باشند، مشخص خواهد کرد. بگونه‌ای که اگر متغیری انباشته از مرتبه یک باشد و سایر متغیرها هم انباشته نباشند باید از تفاضل مرتبه اول آن استفاده کرد، ولی اگر I(1) باشد و هم‌انباشته باشند آن‌گاه می‌توان از سطح متغیرها با وجود نامانا بودن برای تخمین روابط بلندمدت استفاده کرد (گری‌کوب³⁵، 2009). از این رو پایایی متغیرها با استفاده از آزمون‌های ریشه واحد دیکی ـ فولر تعمیم‌یافته (ADF) و فیلیپس ـ پرون (PP) بررسی می‌شوند. نتایج حاصل از این آزمون‌ها در جدول شماره (2) گزارش شده‌اند.

جدول 2: نتایج آزمون‌های ریشه واحد دیکی ـ فولر تعمیم‌یافته (ADF) و فیلیپس ـ پرون (PP)

متغیرها	دیکی ـ فولر تعمیم‌یافته (ADF)		فیلیپس ـ پرون (PP)
	در سطح	با یکبار تفاضل‌گیری	در سطح	با یکبار تفاضل‌گیری
lnGDPP∆	820305/3 (0021/0)	---	499774/3- (00/0)	---
GC	883388/2 (075/0)	892350/5- (067/0)	495000/2- (001/0)	---
GP	212357/1 (083/0)	310806/2- (075/0)	046031/1- (085/0)	379322/2- (67/0)
DepY	571325/1 (0023/0)	---	331054/0 (14/0)	409459/1- (23/0)
DepA	154760/0 (0145/0)	---	205780/0 (16/0)	275026/1- (37/0)
DepO	357395/1- (093/0)	643096/ 0(089/0)	208072/1 (45/0)	542577/1- (093/0)

اعداد داخل جدول بیانگر احتمال آماره (prob) می‌باشد.

نتایج حاصل از آزمون‌های ریشه واحد در جدول (2) نشان می‌دهند، متغیرهایlnGDPP∆، DepY و DepA  انباشته از مرتبه صفر براساس آماره (ADF) وDepO،GC  وGP، هم‌انباشته از مرتبه 2 براساس آماره (ADF) می‌باشند. براساس آماره (PP) متغیرهای GC و lnGDPP∆ در سطح مانا هستند ولی متغیرهای DepY، DepA،GP  و DepO انباشته از مرتبه 2 می‌باشند.

بعد از انجام آزمون پایایی متغیرها، تصریح و برآورد مدل‌های غیرخطی MS-VAR شامل دو مرحله می‌باشد. در مرحله نخست، با استفاده از معیارهایی مانند ³⁶LR، آکائیک (³⁷AIC)، شوارتز بیزین (³⁸SC) و حنان کوئین (³⁹HQ)، مرتبه VAR مشخص می‌شود (گری‌کوپ، 2009). با توجه به مقادیر معیارهای فوق وقفه بهینه مدل تحقیق، 2 می‌باشد. مقادیر آماره‌های مختلف در جدول شماره (3) آمده است. قابل ذکر است که تعداد مشاهدات، در دسترسی به نتایج دقیق‌تر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. 

جدول 3: مقادیر آماره‌های مختلف برای انتخاب وقفه بهینه

وقفه	LR	SC	AIC	HQ
0	NA	32604/11	20794/11	25238/11
1	9342/269	785758/5	313380/5	491139/5
2	4831/153	685943/2	859281/1	170359/2
3	3567/158	567898/3	245378/3	567385/4

در این تحقیق با توجه به روند رشد جمعیتی در ایران تعداد 3 رژیم (دوره قبل از انقلاب، دوره افزایش رشد جمعیتی و دوره کاهش آن) برای برآورد مدل در نظر گرفته شده است. برای آزمون غیرخطی بودن مدل نیز از آزمون LR استفاده می‌شود. آزمون LR، دارای توزیع 2 χ بوده و در مقایسه با  جدول، وجود رابطه غیرخطی را تأیید می‌کند.

83/67

در مدل مورد بررسی تحقیق با توجه به ویژگی‌های نمونه، با انتخاب 3 رژیم، مدلی که بهترین تخمین را ارائه کرده، مدل MSA-VAR(1, 2)  می‌باشد. انتخاب این مدل به دلیل این بود که مقادیر آزمون LR (آزمون مربوط به بررسی وجود روابط غیرخطی بین متغیرها) و سایر معیارهای AIC، SC  و HQ تصریح بهینه در مدل‌های دیگر را تأیید نکردند. بعد از مشخص شدن وجود رابطه غیرخطی بین متغیرهای مدل و همچنین تعداد وقفه‌های بهینه، لازم است ابتدا مدل اقتصادسنجی تحقیق براساس متغیرهای مورد نظر نوشته و سپس برآورد مذکور انجام شود. بعد از انتخاب مدل و برآورد پارامترهای آن با استفاده از ماکزیمم راست‌نمایی، نتایج در جداول 4 و 5 ارائه شده‌اند.

جدول 4: نتایج حاصل از برآورد مدل با استفاده از روش MSA-VAR برای جمعیت گروه سنی 64-15 سال

وضعیت	وقفه	ضریب DepA	احتمال آماره	Gross capital		احتمال آماره		رشد جمعیت		احتمال آماره
1	1	49/0	00/0	6/0		00/0		38/10		00/0
2	14/0-	00/0	15/0		00/0		28/40-		00/0
2	1	49/0-	00/0	6/0-		00/0		38/10-		00/0
2	14/0	00/0	15/0-		00/0		28/40		00/0
3	1	49/0	00/0	6/0		00/0		38/10		00/0
2	14/0-	00/0	15/0		00/0		28/40-		00/0

                منبع: یافته‌های تحقیق.

جدول 5: نتایج حاصل از برآورد مدل با استفاده از روش MSA-VAR برای جمعیت گروه سنی بالای 64 سال

وضعیت	وقفه	ضریب DepO	احتمال آماره	Gross capital		احتمال آماره		رشد جمعیت		احتمال آماره
1	1	54/0	00/0	11/0		00/0		22/17		00/0
2	15/0-	00/0	77/1		00/0		07/33-		00/0
2	1	54/0-	00/0	11/0-		00/0		22/17-		00/0
2	15/0	00/0	77/1-		00/0		07/33		00/0
3	1	54/0	00/0	11/0		00/0		22/17		00/0
2	15/0-	00/0	77/1		00/0		07/33-		00/0

یافته‌ها نشان از وجود روابط غیرخطی در برآوردها دارد. نتایج حاکی از تأثیرپذیری بالای رشد اقتصادی از جمعیت در ترکیب سنی 64-15 سال و بالای 64 سال است. در برآورد اول مربوط به گروه سنی 15-0 سال، افراد 15-0 سال به دلیل اینکه بیشتر قشر مصرف‌کننده محسوب می‌شوند، تأثیر معناداری بر رشد اقتصادی ندارند و بالاترین تأثیر از جانب رشد جمعیت در این برآورد بوده است به طوری که در وضعیت 1 و 3، اثر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی مثبت و در وضعیت 2، دوره افزایش جمعیت نیز اثر رشد جمعیت بر آن منفی بوده است. در برآوردهای مربوط به گروه سنی 64-15 سال و 64 سال به بالا، متغیرهای مربوط به ترکیب سنی افراد 64-15 سال و 64 سال به بالا در وضعیت 1 و 3 اثر مثبت و در وضعیت 2 اثر منفی بر رشد اقتصادی دارند چرا که رشد بالای جمعیت در این گروه‌های سنی سبب بروز بیکاری شدیدی شده و از این رو اثر منفی بر رشد اقتصادی را نشان می‌دهد. رشد جمعیت نیز در این دو گروه برآوردی، در وضعیت 1 و 3 اثر مثبت و در وضعیت 2 اثر منفی بر رشد اقتصادی داشته است. این مطلب نشانگر حاکمیت دیدگاه بدبینانه نسبت به رابطه رشد جمعیت و رشد اقتصادی در دوره افزایش جمعیت بوده و نشان می‌دهد عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی به خوبی در اقتصاد با هم ترکیب نشده و عامل جمعیت به عنوان یکی از عوامل تولید به رشد اقتصادی کمک نکرده است. رشد بالای جمعیت سبب افزایش هزینه‌های خانوارها شده و درآمدهای خانوارها بیشتر صرف مصرف شده و از این رو اثر منفی بر عملکرد اقتصادی و رشد اقتصادی می‌گذارد. متغیر سرمایه ناخالص نیز در دو برآورد مربوط به گروه سنی 64-15 سال و 64 سال به بالا، در دو وضعیت 1 و 3 اثر مثبت و در وضعیت دو که دوره افزایش جمعیت بوده، اثر منفی بر رشد اقتصادی داشته است. در وضعیت دو که دوره افزایش جمعیت در نظر گرفته است، بودجه دولت در زمینه سرمایه‌گذاری و بهبود زندگی افراد، کفایت نکرده و سرمایه کافی تشکیل نشده است. از این رو هزینه‌های اضافی بر دولت تحمیل شده و اثر منفی بر رشد اقتصادی داشته است.

ماتریس انتقال احتمال انتقال از یک وضعیت به وضعیت‌های مختلف دیگر را نشان می‌دهد. نتایج برآورد ماتریس انتقال نشان می‌دهد احتمال ماندن در وضعیت اول 80 درصد می‌باشد و احتمال انتقال از وضعیت اول به وضعیت دوم برابر 10 درصد و احتمال انتقال از وضعیت 1 به وضعیت 3 نیز 10 درصد است. به همین ترتیب احتمال انتقال از وضعیت 2 به 3، 3 به 1 و 3 به 2، 10 درصد می‌باشند.

 

 

بحث و نتايج

جامعه‌شناسی اقتصادی به مطالعه علل و اثرات اجتماعی پدیده‌های گوناگون اقتصادی می‌پردازد. جامعه‌شناسی اقتصادی معاصر را می‌توان به تمامی مطالعات شامل جنبه‌های اجتماعی مدرن پدیده‌های اقتصادی نسبت داد. يكي از مصاديق اين حوزه ساختار جمعيت مي‌باشد. با توجه به اهميت موضوع، اين پژوهش به بررسي اثر رشد جمعیت و ساختار سني آن بر رشد اقتصادي ایران پرداخته‌ و بدين منظور از روش خودرگرسیون برداری مارکوف ـ سویچینگ و داده‌هاي دوره 1394-1345 استفاده شده است. ابتدا آزمون‌های پایایی متغیرها انجام شدند و سپس به تعیین مرتبه مدل VAR پرداخته شد. آزمون LR  نشان از رابطه غیرخطی در برآوردها داشته و به این دلیل برآوردها با روش غیرخطی خودرگرسیون برداری مارکوف-سویچینگ (MS- VAR) انجام گرفت. انجام برآوردها در سه گروه سنی، نشان داد افراد در گروه سنی 15-0 سال نیز اثر معناداری بر رشد اقتصادی نداشتند و در برآورد مربوط به این گروه سنی، متغیر رشد جمعیت بیشترین اثر را بر رشد اقتصادی داشته است. همچنین نتایج نشان از اثر معنادار جمعیت در سنین 64-15 سال و بالای 64 سال بر رشد اقتصادی داشتند. در وضعیت 1 و 3 اثر جمعیت در این گروه‌های سنی مثبت و در دوره افزایش جمعیت، اثر آن‌ها بر رشد اقتصادی منفی بوده است. متغیر رشد جمعیت در برآوردهای دو گروه سنی 64-15 سال و بالای 64 سال بر رشد اقتصادی، در وضعیت 1 و 3 مثبت و در وضعیت 2، اثر آن منفی بوده و نشان از برقراری دیدگاه بدبینانه در طی دوره افزایش جمعیت داشته است. همچنین اثر متغیر سرمایه ناخالص نیز بر رشد اقتصادی در وضعیت 1 و 3، مثبت و در وضعیت 2، منفی بود. نظریه‌پردازان سه دیدگاه خوش‌بینانه، بدبینانه و خنثی نسبت به اثر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی دارند. افراد در گروه‌های سنی مختلف نیازها و کارکردها مختلفی در جامعه دارند و بالتبع آن اثرات عملکرد آن‌ها بر رشد اقتصادی متفاوت خواهد بود. چنانچه تغيير در ساختار سني جوامع آگاهانه و همراه با برنامه‌ريزي باشد می‌تواند موجبات رفاه و پيشرفت جوامع را فراهم آورده و در صورتي که به یک‌باره و بدون برنامه‌ريزي مورد نياز باشد منجر به اثرات منفي اقتصادي و اجتماعي خواهد شد. تحولات ساختار سنی جمعیّت و افزایش جمعیّت در سنین فعالیت بین ۱۵ تا ۶۴ سال منجر به فرصت طلایی پنجره جمعیّتی شده است در پنجره جمعیّتی، جامعه با تورم جوانی جمعیّت روبه‌رو می‌شود که پتانسیلی برای رشد شاخص‌های انسانی است و می‌تواند به بهترین صورت برای آرمان‌های توسعه پایدار استفاده شود. بهره‌گیری از این فرصت جمعیّتی می‌تواند به افزایش تولید، بهره‌‌وری و پس‌انداز منجر شود و نتایج اقتصادی ارزشمندی را برای کشور به دنبال داشته باشد. کشورهای در حال توسعه در حوزه سرمایه انسانی و فرصت جوانی جمعیّت به واسطه آموزش‌ها و افق وسیع کاری برای تطبیق با فناوری های نوین و در حال تغییر، می‌توانند به جایگاه بسیار بهتری برسند و ابتکار عمل و انرژی شان را در جهت بهره گیری از این منفعت به کار گیرند. استفاده از جمعیّت جوان برای پیشرفت در اقتصاد دانش بنیان، مستلزم ترغیب به سرمایه گذاری در آموزش در تمام سطوح، شامل آموزش عالی و نیز تلاش برای هدایت مردم به ترجیح دادن آموزش برای زندگی است. منابع انسانی هر کشوری نقش مهم و بسزایی در  توسعه اقتصادي ـ اجتماعي آن کشور ايفا می‌کنند. به طوري که از آن به عنوان عاملي مهم در رشد اقتصادي کشورها ياد می‌شود. در این خصوص مطالعات مشابه‌اي انجام شده است براي مثال محمدپور و همكاران (1392) به بررسي اثر افزايش جمعيت بر رشد اقتصادي پرداخته‌اند كه نتايج مطالعه نشان می‌دهد كه افزايش جمعيت بر رشد اقتصادي اثر منفي داشته است. محرابيان و صدقي (1389) به برسي اثر رشد جمعيت بر رشد اقتصادي در كشورهاي با گروه‌های مختلف درآمدي پرداخته‌اند نتايج مطالعه آن‌ها نشان می‌دهد كه در كشورهاي با درآمد بالا اثر رشد جمعيت بر رشد اقتصادي منفي و در ساير گروه‌های درآمدي نيز اثر رشد جمعيت بر رشد اقتصادي مثبت بوده است. پناهي و عباسي اصل (1392) به بررسي اثر رشد جمعيت در سه گروه كودكان، سن كار و بازنشستگان بر رشد اقتصادي در برخي كشورها پرداخته‌اند كه نتايج اين مطالعه نشان از اثر منفي رشد جمعيت بر رشد اقتصادي در گروه سني كودكان و بازنشستگان و هم چنين اثر مثبت رشد جمعيت گروه در سن كار بر رشد اقتصادي داشته است. لذا با مقايسه نتايج مطالعات مشابه می‌توان اذعان نمود كه بسته به وضعيت كشورها و دوره‌های زماني، اثر جمعيت بر رشد اقتصادي نتايج متفاوتي به همراه دارد.  

همه دوره ها و مراحل گذار جمعيتي مستلزم سيسات گزاري است، ولي شايد سياست گذاري در هيچ دوره اي به اندازه دوره اي كه پنجره جمعيتي باز است، حساس، لازم و در صورت موفقيت موثر باشد. به احتمال، در تاريخ تحولات جمعيتي هر كشور فقط يكبار ژنجره جمعيتي باز مي شود، ابتدا و انتهاي آن تقريبا مشخص و دوام آن كوتاه مدت است. با وجود اين، اگر به درستي شناخته شود، سياست هاي برخورد با آن به درستي اتخاذ شود و سياست هاي اتخاذ شده به درستي اجرا شود، مي تواند مانند بعضي از كشورهاي شرق آسيا، در تبديل يك اقتصاد در حال توسعه به اقتصادي توسعه يافته مشاركت بسيار موثري داشته باشد. از اين رو اگرچه ساختار سني جمعيت قدرت پيش بيني و تبيين كننده بالايي در نسبت قابل توجه از رشد اقتصادي دارد، اما رابطه بين متغيرهاي جمعيتي و اقتصادي قطعي نيست و نتايج اقتصادي تغييرات جمعيتي سياست محور است. از اين رو به سياست گذاران پيشنهاد می‌شود:

تنها نكته ثابت جمعيت اين است كه هيچ گاه ثابت نمي ماند و همواره پويا است. از اين رو سياست ها و برنامه هاي جمعيتي بايستي انعطاف پذيري بالايي براي انطباق با شرايط در حال تغيير جمعيتي داشته باشند.

در بستر تغييرات اخير جمعيتي، سياست ها و برنامه ها پيرامون رشد و تعداد جمعيت بايستي به سمت ساختارهاي سني در حال تغيير، فرصت ها و چالش هاي آن تغيير كنند.

با توجه به اثر مثبت جمعيت در سن كار بر رشد اقتصادي، توليد ناخالص داخلي، رفاه اجتماعي و توسعه اقتصادي پيشنهاد می‌شود فرصت‌های به كار گيري جمعيت در سن كار در فعالیت‌های اقتصادي در دستور كار برنامه ريزان و سياست گزاران قرار گيرد.

هم چنين با توجه به ضرايب به دست آمده براي هر يك از گروه هاي سني، می‌توان مشكل عمده در مورد جمعيت را، آمايش جمعيت و نه افزايش جمعيت قلمداد كرد كه بايد مد نظر سياست گزاران قرار گيرد. حركات جمعيتي كشور، آمايش مستمر شود و تدوين سياست هاي مهاجرتي به منظور جهت دهي به جابه جايي هاي جمعيتي در سطوح ملي، منطقه اي و بين المللي با توجه به افزايش مهاجرت ها و جابه جايي هاي داخلي و بين المللي در دوران پنجره جمعيتي.

با توجه به اهميت جايگاه جمعيت و متغيرهاي جمعيتي در مطالعات اقتصادي اخير، توصيه می‌شود روابط ميان متغيرهاي جمعيتي و متغيرهاي كلان اقتصادي به صورت سيستماتيك و با حمایت‌های مالي و علمي ارگان‌هاي دولتي براي داخل كشور انجام گيرد.

وجود دوره‌های پرزايي و كم زايي به شدت ساختار سني جمعيت را تحت تأثیر قرار داده و به تبع آن توليد ناخالص داخلي تحت تأثیر قرار می‌گیرد، بنابراين بهتر است از ايجاد شوک‌های ناگهاني بر نرخ زاد و ولد كه نتيجه آن بر متغيرهاي اقتصادي قابل پيش بيني نباشد، جلوگيري كرد. 

هم چنين می‌توان با كمك به بخش خصوصي و حمایت‌های غير مستقيم دولت از اين بخش، قدم‌های مهم و تأثیر گذاري در راستاي افزايش اشتغال برداشته شود.

نظارت و كمك به بهبود كيفيت و شناسايي بنگاه‌های مناسب براي حمايت از توليد و فعالیت‌های اقتصادي در دستور كار برنامه ريزان و سياست گزاران اقتصادي قرار گيرد.

 

منابع

اطاعت، جواد. (1390). جمعيت و توسعه پايدار در ايران. فصلنامه رفاه اجتماعي، 11 (42): 7- 37.

بخشی دستجردی، رسول، خاکی نجف‌آبادی، ناهید (1390). بررسی تأثیر جمعیت بر رشد اقتصادی در چار‌چوب الگوی رشد بهینه در اقتصاد ایران (1386-1350) کاربردی از الگوریتم ژنتی، مجله تحقیقات اقتصادی، 46 (1): 22-1.‎

حاتمي، عباس. (1394). درآمدي بر عوامل افول و نوزايش جامعه شناسي اقتصادي، فصلنامه اقتصاد تطبيقي، 1 (1): 81- 107.

بهنام، جمشيد. (1384). جمعيت شناسي عمومي، تهران. موسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي.

خاكي نجف آبادي، ناهيد، (1388). بررسي نظري و تجربي تعامل بين رشد جمعيت و رشد اقتصادي (اقتصاد ايران 1350- 1385 كاربردي از الگوريتم ژنتيك). پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشكده اقتصاد، مديريت و حسابداري، دانشگاه يزد.

پناهي، حسين.، عباسي اصل، رضا. (1392). بررسي تأثیر ساختار سني جمعيت بر رشد و توسعه كشورهاي با درآمد بالا، دو فصلنامه جامعه شناسي اقتصادي و توسعه، 2 (1): 29- 49.

عمادزاده، مصطفي، بكتاش، فروزان. (1384). اثر آموزش بر ارزش افزوده بخش صنعت، فصلنامه دانش و توسعه، 16.

فطرس، محمد حسن و بهشتي فر، محمود. (1385). تعيين سطح توسعه يافتگي استان‌های كشور و نابرابري بين آن‌ها طي سال‌های 1373- 1383، فصلنامه اقتصادي، 2 (2).

محرابیان، آزاده و صدقی سیگارچی، نازیلا (1389)، تأثیر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی در کشورهای چهار گروه در آمدی طی سال‌های (2007-1985) ، علوم اقتصادی، 13 : 114-97.

محمدپور، غلام‌رضا، بخشی دستجردی، رسول، جعفری، سمیه و اثنی‌عشری، هاجر (1392)، بررسی اثر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، 48 (2): 224-201.

مهرگان، نادر و رضائي، روح الله (1388)، اثر ساختار سني جمعيت بر رشد اقتصادي، پژوهش‌هاي اقتصادي ايران، 13 (39): 146-137.  

ميري، ندا.، مداح، مجيد. و راغفر، حسين. (1398). سالمندي و رشد اقتصادي، فصلنامه سالمندي ايران، 13، 5: 626- 637.

نیکواقدم، مسعود، هوشمند، محمود، همایونی‌فر، مسعود و سلیمی‌فر، مصطفی (1392)، بررسی تأثیر ساختار سنی جمعیت بر درآمد سرانه (با تأکید بر نقش جمعیت در عرضه نیروی کار و سرمایه انسانی) ، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 2(6): 167-135.  

An, C. B. and S. H. Jeon (2006), Demographic change and economic growth: An inverted-U shape relationship, Economics Letters, 92 (3): 447-454.

Azomahou, T. and T. Mishra (2008), Age dynamics and economic growth: Revisiting the nexus in a nonparametric setting, Economics Letters, 99 (1): 67-71.

Azomahou, T., Diebolt, C. and T. Mishra (2009), Spatial persistence of demographic shocks and economic growth, Journal of Macroeconomics, 31 (1): 98-127.

Fang, Q. and C. K. Leong (2014), Impact of Population Growth and One Child Policy on Economic Growth of China, Available at SSRN 2464426, PP. 1-25. 

Hajamini, M. (2015), The non-linear effect of population growth and linear effect of age structure on per capita income: A threshold dynamic panel structural mode, Economic Analysis and Policy, 46: 43-58. 

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1994), Population and Income Change: Recent Evidence, World Bank Discussion Paper, No. 249.

Kelley, A. C. and R. M. Schmidt (1995), Aggregate Population and Economic Growth Correlations: The Role of the Components of Demographic Change, Demography, 32 (4): 543-555.

Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. American Economic Review, 45: 1-28.

Phelps, E. (1961). The Golden Rule of Accumulation: AFable for GrowthMen. American Economic Review, 51 (4): 638-643.

Meade, James. (1963). The Rate of Profit in a Growing Economy. Economic Journal, 73 (292): 665-674.

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 70(1): 65-94.

Swan, T. (1956). Economic growth and capital accumulation. Economic Record, 32(2): 334-361.

Valli, V. and D. Saccone (2011), Economic development and population growth: an inverted-U shaped curve?, Departments of Economics Torino Working Paper, No. 5/2011.

 

---

[1]  Solow

[2]  Phelps

[3]  Swan

[4]  Meade

[5]  August Conte

[6]  Emile Durkheim

[7]  Arsene Dumont

[8]  Campbell

[9]  Curtin

[10]  Tucker

[11]  Turgo and Dunmore

[12]  Kuznets

[13]  Becker

[14]  Friedman

[15]  Liebenstein

[16]  Jean Ackerman

[17] . Hajamini

[18] . Malthus

[19] . Fang and Leong

[20] . Solow

[21] . An and Jeon 

[22] . Kernel

[23] . Azomahou and Mishra

[24] . Azomahou et al.

[25] . Valli and Sccone

[26] . Threshold Dynamic Structural Panel (TDSP)

[27] . Non-linear Generalized Method of Moments (NGMM)

[28] . World Development Indicators

[29] . Vector Auto Regressive

[30] . Krolzig

[31] . Markov-Switching Mean

[32] . Markov-Switching intercept term

[33] . Markov-Switching Autoregressive Parameter

[34] . Markov-Switching hetroskedasticity

[35] . Gary Koop

[36] . Lagrange ratio

[37] . Akaike Criteria

[38] . Schwarz Criteria

[39] . Hannan & Quinn Criteria

---