Post -occupancy evaluation in buildings; A literature review of current practices in IRAN

Subject Areas : Life Space Journal

shayesteh farah ¹ (Department Of Architecture,Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran)
mohammad ghomeishi ² (Department Of Architecture, ِDamavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran)
hesamaddin sotoudeh ³ (Department Of Architecture,Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran)

Received: 2023-11-03 Accepted : 2023-12-18 Published : 2024-05-02

Keywords: Iran, Post-occupancy Evaluation(POE), Building performance, Evaluation Level, Evaluation Area,

Abstract :

The post-occupancy evaluation (POE) method has been considered worldwide for about 60 years. Despite its extensiveness, many benefits, and wide scope of its use, it is very new in Iran, and detailed and complete studies have not been done in architecture. Post-occupancy evaluation is a process that evaluates building performance after occupancy. It involves using technical, behavioral, and functional observations to monitor and measure the built environment. POEs provide scientific data on architectural design effectiveness. Despite being around for over 60 years, detailed and complete studies on POE in architecture have not been conducted in Iran. Although POE offers many advantages over the traditional evaluation process and has been widely used, many designers refuse to utilize this process. In Iran, POE is mainly used as a subject for academic research, and builders, designers, and users do not benefit from its results. In this systematic review, we conducted a literature search on POE methods to gain a better understanding of the existing POE practices of buildings in Iran. To carry out this review, we used seven databases and search engines, including Civilica, SID, Noormags, Elmnet, Magiran, Irandoc, Google Scholar, and typeset artificial intelligence. We used three Persian and two English keywords (POE, Post-occupancy Evaluation), and 1473 cases were discovered as primary results, which were evaluated during several stages. After eliminating duplicate cases, 52 cases were selected and categorized based on the subject of evaluation, city, year of implementation, research method for data collection, and type of research. The results of the review of the articles are described below. Considering the geographical extent of Iran and the existing climate diversity, the largest number of evaluations have focused on existing buildings in hot and dry climates, and few examples are available in cold, moderate, and humid climates. No evaluated sample has yet been found in hot and humid climates. The number of articles and POEs for any climate cannot reach correct and decisive results based on the climatic conditions. The reviewed articles were either theoretical studies that deal with the methods and definitions of POE, or they were case studies. However, the number of case samples used in each research was limited to one building or a small number, which could make it challenging to generalize the results to other buildings. Although questionnaire-based surveys and interviews with residents have been commonly used as subjective data collection techniques, there is a lack of information about the specific questions posed to participants, methods of questionnaire delivery, or details about response times and rates. The difficulty in fully understanding the research context in questionnaires and interviews has hindered the ability to replicate or enhance the planning and implementation of POE research in the future. A variety of methods have been used to collect data, but the literature review and the preparation and distribution of questionnaires have been used more than other examples. In the next stages, interviews, observations, and two examples of energy and simulation methods have been seen in articles. To obtain more practical results, it is essential to consider new methods or the combination of various methods in POEs used in other countries and take advantage of their experiences in carrying out POEs in Iran. Regarding POEs, residential and educational budlings have received the most attention, followed by the types of accommodation, including dormitories, hotels, and urban spaces, which have been of interest. Functions related to tourism, treatment, and official and historical monuments have been repeated minimally, and no research has investigated other building functions. In recent years, several POE activities have been conducted in Iran. This article aims to provide a comprehensive overview of these activities. It categorizes the data collection tools, geography, and types of use, along with the items to be evaluated, evaluation elements, and types of evaluation levels used in previous studies. By analyzing the structure of the articles and their outcomes, the article helps researchers identify gaps in the field of POE in Iran. It provides a roadmap for future POE studies by highlighting areas needing re-evaluation, examples requiring further evaluation, and topics not yet evaluated. By following the guidelines and criteria provided in this study, researchers can ensure better architecture and brighter outcomes.

Full-Text:



 

ّ

­

ارزیابی پس از بهره‌برداری درساختمان‌ها: مروری بر فعالیت‌های انجام شده در ایران

 

¹ شایسته فرح1، محمد قمیشی2*، حسام الدین ستوده3

 

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران. نویسنده مسئول.

3 استادیار، گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران. 

 

تاریخ دریافت: 12/8/1402                تاریخ پذیرش نهایی: 25/9/1402

 

n چکیده

ارزیابی پس از بهره‌برداری (POE) فرآیندی است، که هدف آن ارزیابی عملکرد ساختمان‌ها پس از بهره‌برداری است و برای ایجاد درک بهتری از عملکرد واقعی ساختمان‌ها و سنجش رضایت ساکنان انجام می‌شود. این شیوه در ایران نیز بسیار نوپا ست و مطالعات دقیق و کاملی در حیطه معماری صورت نگرفته است. هنوز طراحان بسیاری از بهره‌گیری از این روش سربازمی‌زنند و به عنوان یک موضوع، جهت پژوهش‌های دانشگاهی استفاده می‌شود. این مطالعه، از طریق مرور ادبیات شیوه‌های ارزیابی پس از بهره‌برداری ساختمان‌ها با هدف ارائه تصویری از آنچه در ایران رخ داده‌است، به‌جنبه های مطالعات نظری می‌پردازد. نوع پژوهش حاضر براساس هدف تعریف شده برای آن کاربردی و روش گردآوری داده‌ها، مطالعات اسنادی است. روش تحقیق نیز از نوع کمی می‌باشد و از آمار توصیفی برای تحلیل استفاده شده است. پژوهش حاضر حول یک پرسش اصلی با عنوان" پژوهش‌هایی که در حوزه ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران انجام شده‌اند، چه نتایجی را مطرح می‌کنند؟" شکل‌ گرفته ‌است. جامعه آماری اسناد مرتبط با ارزیابی‌های انجام‌شده در ایران به زبان‌های فارسی و انگلیسی می‌باشد. جستجوها از طریق 7 پایگاه‌ داده و یک هوش مصنوعی انجام‌شد و پس از انجام غربالگری‌های متعدد،37 مقاله گزینش شدند. یافته‌ها بیان‌می‌کنند که گستردگی ارزیابی‌ها، تمامی جغرافیای ایران را پوشش نمی‌دهند. مقالات، بیشتر به‌صورت مطالعات نظری و یا بررسی نمونه موردی انجام شده‌اند. بیشترین روش گردآوری داده‌ها مربوط به پرسشنامه و مطالعات اسنادی بوده‌است. اکثر ارزیابی‌ها در سطح آسیب‌شناسی انجام شده‌اند و مقالات مرتبط با کاربری مسکونی و آموزشی بیشتر از سایر کاربری‌ها تهیه شده‌اند. در خصوص حوزه‌های بررسی ارزیابی پس از بهره‌برداری، نور و تهویه در حوزه فنی، امنیت، راحتی و حریم خصوصی در حوزه رفتاری و دسترسی، مکان و امکانات در حوزه عملکردی بیشترین تکرار را داشته‌اند و در مجموع نشان می‌دهد که استفاده‌کنندگان از مولفه‌های سه‌گانه فنی، عملکردی و رفتاری دارای رضایت متوسط نسبی می‌باشند.

 

 

n واژگان کلیدی: ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE)، عملکرد ساختمان، سطح ارزیابی، حوزه ارزیابی، ایران.

 

n مقدمه:

تاریخ معماری از نمونه های بسیار مبتدی تا به امروز، قدمتی با حضور انسان بر روی کره زمین دارد. در تمامی این سال‌ها همواره با آزمون و خطا و بعدها به کمک پیشرفت علم، سعی شده است که با رفع موانع گذشته، رضایت افراد از محیط را افزایش دهند. یکی از روش هایی که امروزه در دنیا مورد توجه قرار‌گرفته‌است، روش ارزیابی پس از بهره‌برداری است که بواسطه آن، می‌توان در مراحل مختلف از پیش از طراحی تا پس از بهره‌برداری به کیفیت فضا و رضایت استفاده کنندگان افزود. به همین دلیل این تحقیق، مطالعات قبلی ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE) را با تمرکز بر ارزیابی‌های پس از بهره‌برداری که در ایران انجام شده اند، مورد بررسی قرار می‌دهد تا مسیر را برای پژوهشگران در آینده روشن نماید که با استفاده از روش‌های ارزیابی پس از بهره‌برداری به افزایش کیفیت معماری و رضایت استفاده‌کننده، بینجامد. هدف اصلی متن، ارائه یک درک جامع از متداول‌ترین روش‌ها، محدودیت‌ها و موانع در مطالعات ارزیابی پس از بهره‌برداری انجام‌شده در ایران می‌باشد.

 

n ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE):

ارزیابی پس از بهره‌برداری(1POE) توسط پرایسر2 (1995) به عنوان "ارزیابی ساختمان‌ها به شیوه سیستماتیک و دقیق پس از ساخته‌شدن و بهره‌برداری آنها" تعریف شده‌است. این ارزیابی سیستماتیک، عملکرد یک محیط ساخته شده را با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از مشاهدات رفتاری، فنی و عملکردی، مورد اندازه‌گیری و نظارت قرار می‌دهد. ارزش مطالعات ارزیابی پس از بهره‌برداری در این است که آنها فراتر از شواهد توصیفی حرکت می‌کنند و رویکرد علمی‌تری را در مورد اثربخشی طرح‌های معماری برای جمع‌آوری داده‌ها در نظر می‌گیرند(Oldfield et al., 2014).

هدف اصلی از نوسازی ساختمان های ناکارآمد، کاهش مصرف انرژی، افزایش رضایت ساکنان و بهبود محیط داخلی است. به همین منظور یک پروتکل ارزیابی لازم است (Naaranoja, 2007 ; Jradi et al., 2018). به عنوان مثال کشورهای عضو اتحادیه اروپا ملزم به پذیرش دستورالعمل اروپایی 844/2018  هستند، که بر ارزیابی عملکرد ساختمان‌های موجود متمرکز است و در عین حال سطوح آسایش و رفاه بالاتری را برای ساکنان آنها فراهم می‌‌‌کند (European Parliament Regulation, 2018). پایش چگونگی عملکرد یک ساختمان مزایای متعددی دارد، به عنوان مثال، نتایج پایش می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی باشد که برطرف کردن آنها منجر به بهبود کیفیت محیطی داخلی(IEQ3) و راحتی می شود. بررسی کیفیت محیط داخلی (IEQ) شامل موارد مرتبط با نور، هوا، تهویه، دما و صوت می‌باشد. برای انجام ممیزی‌ها و ارزیابی‌های دقیق در مورد ساختمان‌های در حال استفاده، از ارزیابی‌های مستمر در طول عمر ساختمان استفاده می‌شود. اطلاعات بازیابی شده، بازخورد مهمی در مورد مفروضات طراحی و استراتژی‌های مدیریتی ارائه می‌دهند و در نهایت منجر به ارائه راه‌حل‌های بهتر می‌گردند(Preiser, 2006). روش‌های جمع‌آوری داده‌های ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE) می‌تواند ذهنی یا عینی باشد. روش‌های جمع آوری داده های ذهنی شامل بررسی، مصاحبه و نظرسنجی ازساکنان است(Oldfield, 2014). پیمایش، روشی مؤثر برای تشخیص عیوب در سیستم‌های ساختمانی یا عیوب آشکار در مراحل اولیه است و معمولاً همراه با چک لیست طراحی، فرم‌‌های مشاهده و سوابق بصری انجام می‌شود(Zhao et al.,2020). مصاحبه با ساکنان و کارشناسان روش مناسبی برای درک نگرش استفاده کنندگان نسبت به ساختمان مورد بررسی است.(Pannier et al.,2021) نظرسنجی از ساکنان موثرترین روش برای اندازه‌گیری رضایت ساکنین، آسایش حرارتی و آسایش بصری می‌باشد .( Froese et al., 2018) رویکرد‌های دیگری نیز برای تحقیقات ذهنی مانند مصاحبه‌های باز، مشاهدات مشارکت‌کنندگان و تحلیل عکاسی وجود دارد که می‌توانند برای کشف جنبه‌های ضمنی زندگی و آسایش انسان مورد استفاده قرار گیرند.(Pannier et al.,2021) ازسوی دیگر، روش‌های جمع‌آوری عینی داده‌ها شامل پارامتر‌های IEQ، انرژی، آب و غیره است که اندازه‌گیری می‌شوند. حسگرهای پیشرفته می‌توانند شرایط حرارتی مانند دما، رطوبت نسبی، سرعت هوا و غیره را ثبت کنند (Stevenson, 2019). 

 

n روش تحقیق:

پژوهش حاضر با بررسی موردی تحقیقات انجام‌شده حول محوریت "ارزیابی پس از بهره‌برداری" شکل گرفته‌است و با هدف ارائه تصویری از آنچه در این حوزه در ایران طی سالیان گذشته، اتفاق افتاده‌است، پرسش اصلی آن مطرح شده‌است. " پژوهش‌هایی که در حوزه ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران انجام شده‌اند، چه نتایجی را مطرح می‌کنند؟ "سوال اصلی تحقیق می باشد. پژوهش پیش‌رو با هدف توسعه دانش کاربردی از نوع توصیفی-تحلیلیّ است و گردآوری داده‌ها بر اساس مطالعه اسناد صورت گرفته‌است. روش تحقیق از نوع کمی می‌باشند و برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی استفاده شده است. جامعه آماری شامل اسناد و مدارک مربوط به ارزیابی‌های پس از بهره‌برداری انجام شده در ایران می‌باشد و نمونه گیری با جستجو در پایگاه داده‌های ایرانی و بین‌المللی صورت گرفته‌است. به همین منظور سه کلید واژه فارسی "ارزیابی پس از بهره‌برداری"، "ارزیابی پس از اشغال" و "ارزیابی پس از تصرف" و دو کلید واژه انگلیسی " POE" و "post occupancy evaluation" مورد استفاده قرار گرفتند. برای انجام این بررسی سیستماتیک از هفت پایگاه داده و موتور جستجو استفاده شد که عبارتند از: سیویلیکا (civilica)، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، نورمگز (Noormags)، علم‌نت (Elmnet)، مگیران (Magiran)، ایرانداک (Irandoc)، Google scholar و هوش مصنوعی typeset. در مجموع 1473 مورد به عنوان نتایج اولیه یافت گردید که در طی چندین مرحله مورد ارزیابی قرار‌گرفتند. در جدول شماره 1 کلید واژه‌ها و پایگاه داده‌های مورد استفاده به همراه تعداد یافته‌ها آورده شده‌است.

 

جدول1. کلید واژه‌ها و پایگاه داده‌های مورد استفاده به همراه تعداد یافته‌ها (نگارندگان)

سایر	مقالات ژورنالی	مقالات کنفرانسی	تعداد کل مقالات یافت شده	کلمات سرچ شده	پرتال
2	3	16	21	ارزیابی پس از بهره‌برداری	سیویلیکا civilica
0	0	2	2	ارزیابی پس از اشغال
0	0	0	0	ارزیابی پس از تصرف
14	5	0	19	ارزیابی پس از بهره‌برداری	مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی SID
0	0	0	0	ارزیابی پس از اشغال
0	0	0	0	ارزیابی پس از تصرف
2	7	0	9	ارزیابی پس از بهره‌برداری	نورمگز Noormags
1	1	0	2	ارزیابی پس از اشغال
0	0	0	0	ارزیابی پس از تصرف
4 پایان نامه	9	16	29	ارزیابی پس از بهره‌برداری	علم نت Elmnet
0	0	2	2	ارزیابی پس از اشغال
0	0	0	0	ارزیابی پس از تصرف
16+ 14پایان نامه	0	1	31	ارزیابی پس از بهره‌برداری	ایرانداک irandoc
28+ یک پایان نامه	0	0	35	ارزیابی پس از اشغال
17+ یک پایان نامه	0	0	18	ارزیابی پس از تصرف
2	8	1	11	ارزیابی پس از بهره‌برداری	مگیران Magiran
0	0	0	0	ارزیابی پس از اشغال
0	0	0	0	ارزیابی پس از تصرف
1296	4	-	1300	Post occupancy evaluation, POE + IRAN	Google scholar
12	3	0	15	Post occupancy evaluation, POE  + IRAN	Typeset.io هوش مصنوعی

 

به منظور توسعه پژوهش و با توجه به گسترش استفاده از هوش مصنوعی درسطح بین المللی در تحقیقات، در این پژوهش یک نمونه هوش مصنوعی با عنوان “Typeset” بکار گرفته شده‌است، که اساس طراحی آن توسط شرکت سازنده بر یافتن منابع علمی و دسته بندی آنها می‌باشد. در مرحله دوم گزینش، ارتباط موضوع مقالات با حوزه معماری اعمال گردید و تعداد 258 مورد از آنها باقی ماند. پس از جمع آوری، داده ها در مایکروسافت اکسل2016 جدول بندی شد. سپس با تجزیه و تحلیل عناوین و کلمات کلیدی و با استفاده از چک لیست PRISMA4 در  این مرحله فقط مواردی که به دو زبان فارسی و انگلیسی تقریر شده بود، گزینش شد. سپس مواردی که فقط در حوزه جغرافیایی ایران انجام شده بود، انتخاب گردید و سایر یافته‌ها حذف شد. سپس چکیده مقالات به منظور انطباق پژوهش با هدف تحقیق حاضر، مطالعه شد و در نهایت 93 آیتم به‌دست آمد. در مرحله آخر موارد تکراری حذف گردید و 52 مورد گزینش نهایی شد و براساس موضوع ارزیابی، شهر، سال انجام، چگونگی به‌دست آوردن داده‌ها (روش تحقیق) و همچنین نوع پژوهش، دسته بندی گردید و پس از آن نتیجه‌گیری صورت گرفت. در تصویر شماره1 مراحل انجام تحقیق پیش رو آورده شده‌است. مقالات نهایی شده به منظور دسترسی آسان‌تر دارای کد شناسه می‌باشند(جداول 3و4).

 

تصویر1، مدل روند پژوهش (نکارندگان)

n تحلیل یافته‌ها:

52 مورد گزینش نهایی شد، که از این تعداد 37 عنوان مقاله و 15 مورد دیگر شامل طرح پژوهشی، پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری بود. مقالات شامل 22 مقاله کنفرانسی و 15 مقاله پژوهشی بود. همچنین یک طرح پژوهشی، 8پایان نامه کارشناسی ارشد و 6 رساله دکتری(نمودار1) به‌عنوان موارد گزینشی، بررسی شد.

 

 

نمودار1. فراوانی پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله  دکتری با موضوع ارزیابی پس از بهره‌برداری

 

در پژوهش حاضر، رساله ها، پایان‌نامه‌ها و طرح پژوهشی انجام‌شده تنها جهت آشنایی ذکر گردیده‌ و مقالات، مورد بررسی قرار گرفته اند. در جدول شماره2 عناوین، پدیدآورنده، دانشگاه، سال و مقاطع تحصیلی آورده شده‌است.

 

جدول2. عناوین، پدیدآورنده، دانشگاه، سال و مقطع تحصیلی که در آن ارزیابی پس از بهره‌برداری انجام شده است(نگارندگان)

مقطع	دانشگاه/سال	پدید آورنده	عنوان	ردیف
کارشناسی ارشد	دانشگاه شیراز 1400	افسون احمدزاده	طرح بهسازی و توسعه دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز با بهره‌گیری از داده های مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری	1
کارشناسی ارشد	دانشگاه شیراز  1399	کیمیا نوروزی	طراحی و ساماندهی ترمینال خارجی فرودگاه شیراز با بهره‌گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE)	2
کارشناسی ارشد	دانشگاه شیراز  1399	فاطمه دیانت	طراحی خوابگاه دخترانه دانشگاه شیراز با بهره‌گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE)	3
کارشناسی ارشد	دانشگاه شیراز  1399	انیس فتحی پور	طراحی فراگیر کتابخانه در شیراز با بهره‌گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE)	4
کارشناسی ارشد	دانشگاه آزاد کرمانشاه 1399	مسعود زهره	بررسی عوامل ساختاری موثر بر رضایت ساکنین مجتمع های مسکونی نمونه موردی :طراحی مجتمع مسکونی در شهر کرمانشاه	5
دکتری	دانشگاه آزاد امارات 1398	بهاره رجایی	تبیین پایداری اجتماعی-فرهنگی در فضاهای باز دانشگاه نمونه موردی دانشگاه شیراز	6
دکتری	دانشگاه آزاد تبریز 1398	نسیبه بدری بنام	بهسازی فضاهای آموزشی با ارتقا کیفیت مکان در جهت افزایش بهره‌وری با رویکرد POE نمونه موردی دانشکده معماری شهر تبریز	7
کارشناسی ارشد	دانشگاه شهید بهشتی 1398	میرحسین میرجعفری	بررسی تاثیر POE(ارزیابی پس از بهره‌برداری) بر قراردادهای ساخت	8
کارشناسی ارشد	دانشگاه شهاب دانش 1398	آرزو حقیقی	باز طراحی مجتمع های مسکونی با رویکرد ارزیابی پس از بهره‌برداری	9
کارشناسی ارشد	دانشگاه یزد 1398	الهام سادات حسینی	طراحی آپارتمان مسکونی بر اساس یافته های ارزیابی پس از بهره‌برداری در اصفهان
دکتری	دانشگاه هنر اصفهان 1396	طیبه فارسی	تحلیل اثرات ساماندهی معابر تاریخی شهر اصفهان بر ارتقا سرزندگی در راستای تدوین برنامه راهبردی حفاظت مبنا	10
کارشناسی ارشد	دانشگاه جندی شاپور 1396	مریم سادات شرافت	ارتقای کیفیت فضای آموزشی از روش ارزیابی پس از بهره‌برداری	11
دکتری	دانشگاه علوم و تحقیقات 1395	احسان درری جبروتی	تبیین روش های طراحی بر مبنای موضوعات مطرح در فضای حرفه ای	12
کارشناسی ارشد	دانشگاه یزد 1395	سید محسن سادات اخوت	طراحی دبستان پسرانه با استفاده از تجربیات ارزیابی پس از استفاده (نمونه موردی: یک دبستان ساخته شده توسط سازمان نوسازی مدارس استان یزد)	13
دکتری	دانشگاه شهید بهشتی 1391	سجاد اکبری بالدرنو	ارزیابی پس از بهره‌برداری از ابنیه، ضرورت بومی سازی روش های ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران	14
طرح پژوهشی	سازمان نوسازی مدارس استان اصفهان	طیبه فارسی علی هنردان	ارزیابی پس از اشغال مدرسه دخترانه حسین امین تحت دیدگاه علوم رفتاری با تاکید بر محور صرفه جویی در مصرف انرژی	15

 

تعداد 37 مقاله که شامل مقالات پژوهشی و کنفرانسی می‌باشد، مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص گردید، مقالات در دو نوع نظری و پژوهشی تهیه شده‌اند. در مقالات نظری، پژوهشگر به توضیح چگونگی انجام یک ارزیابی پس از بهره‌برداری و مبانی نظری آن پرداخته‌است و مقالات پژوهشی، ارائه گزارش از یک ارزیابی صورت‌گرفته در یک کاربری خاص می‌باشد. در اینگونه مقالات، پژوهشگران به بررسی نمونه موردی انتخاب شده پرداخته‌اند. 23 مقاله بصورت پژوهشی و 14 مقاله بصورت نظری نگاشته شده‌است(جدول3).

روش‌های استفاده شده برای گردآوری داده‌ها در مقالات شامل 6 مورد پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، شبیه‌سازی، اسنادی و اندازه‌گیری می‌باشد. در شانزده مقاله از روش مطالعه اسنادی، یک مورد اندازه‌گیری، یک مورد شبیه‌سازی، پنج مورد مصاحبه، پنج مورد مشاهده و در بیست و یک مقاله از پرسشنامه استفاده شده‌است(نمودار2).

 

 

نمودار2. فراوانی انواع روش های گردآوری داده ها

 

از نظرگستردگی جغرافیایی در خصوص نمونه‌هایی که مورد ارزیابی پس از بهره‌برداری قرار‌ گرفته‌، فقط تعداد محدودی از شهرها مورد توجه بوده‌اند. این شهرها در گستره جغرافیایی ایران پراکنده می‌باشند. از نظر موقعیت جغرافیایی در هر کدام از شهرهای کرمانشاه، دزفول و تبریز یک مورد، ارزیابی انجام شده‌است. پس از آن، در رشت، شیراز و اصفهان سه مورد و در خرم‌آباد و یزد دو مورد ارزیابی پی از بهره‌برداری صورت گرفت. و در نهایت چهار مورد در شهر تهران توسط پژوهشگران مورد ارزیابی پس از بهره‌برداری قرار گرفتند. این ارزیابی‌ها با تمرکز بر انواع متنوعی از کاربری‌های انجام گرفته‌است. در نمودار 3میزان فراوانی ارزیابی ها بر اساس شهر، نمایش داده شده است.

 

 

نمودار3. فراوانی نمونه های ارزیابی شده در شهرها

 

کاربری‌هایی که در مقالات، مورد ارزیابی پس از بهره‌برداری واقع شده‌اند، شامل هشت مورد با عنوان‌های اداری، بنای تاریخی، درمانی، آموزشی، فضای شهری، مسکونی، خوابگاه و گردشگری می‌باشند. از این کاربری‌ها بیشترین تکرار به کاربری مسکونی و آموزشی اختصاص یافته است(تصویر2).

 

 

تصویر2. فراوانی کاربری‌های مورد ارزیابی پس از بهره برداری 

 

در جدول شماره 3 تمامی موارد، کاربری که ارزیابی بر روی آن انجام شده‌، چگونگی گردآوری داده‌ها، نوع مقاله ارائه شده و موقعیت جغرافیایی نمونه مورد ارزیابی پس از بهره برداری، بصورت طبقه بندی شده با کد شناسه مقالات آورده شده است. از نظر بازه زمانی محدودیتی برای جستجو در نظر گرفته نشد. براساس نتایج به‌دست آمده در جستجوها، اولین مقاله در ایران با موضوع ارزیابی پس از بهره‌برداری در سال 1391 که برگرفته از رساله دکتری با عنوان" ارزیابی پس از بهره‌برداری از ابنیه، ضرورت بومی سازی روش های ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران" می‌باشد. پس از آن نیز مقالات مختلفی در این حوزه به چاپ رسیده‌ که در نمودار شماره4 تعداد مقالات در سال‌های مختلف نمایش داده شده‌است،  که بیشترین تعداد مربوط به سال 1399 با 6 مورد و سال‌های 1396،1394، 1397و1398 با 4 مورد می‌باشد.

 

نمودار4. فراوانی مقالات از سال 1390 تا شهریور1402

		سال انتشار	ابزار گرد‌آوری داده						شهر									احیای بنای تاریخی  کاربری								نوع مقاله
				اندازه گیری   مصاحبه	مشاهده پرسشنامه	شبیه سازی			دزفول اسنادی	تهران	رشت   یزد		کرمانشاه اصفهان	خرم آباد		شیراز	تبریز		اداری   مسکونی	فضای شهری	گردشگری	آموزشی			درمانی خوابگاه	نظری
1	صالحی و ضرغامی	1399
2	کردی سرجاز و ضیایی و فرخ‌منش	1395
3	دیانت و ذاکری	1399
4	نعمتی	1401
5	نعمتی	1400
6	ذاکری و فتحی‌پور	1400
7	حسینی و آیت الهی	1398
8	گلرخ و عمرانی نائینی	1398
9	حقیقی و حمزه‌نژاد	1398
10	کریمی و فخرالدین	1397
11	خان احمدی و جهانبخش و عینی‌فر	1396
12	اسماعیلی و نجار دلشاد	1397
13	شرافت و دیده‌بان و تابان	1396
14	سادات اخوت و آیت اللهی و عمادیان	1394
15	سادات اخوت و آیت اللهی	1394
16	طوسی	1394
17	پژوهان‌فر	1394
18	وثیق و نوایی و خیری	1393
19	فرهمندپور و احمدزاده	1397
20	حاجی حسینی و مزینانی	1393
21	حیدری و میرزا کوچک خوشنویس	1396
22	Nemati & Rastaghi	2023
23	De   Dehghan Pour ET AL	2023
24	Rahanjam & Ilbeigi	2021
25	Khajehzadeh & Vale	2016
26	صادقیان و طاهباز و حکیمیان	1402
27	میردریکوند و مسعودی‌نژاد و وثیق	1401
28	زهره و  رضایی	1399
29	ثقفی و دیگران	1399
30	اکبری بالدرلو	1392
31	بدری بنام و دیگران	1399
32	رجایی و گلابچی و قبادیان	1399
33	فارسی و ناسخیان و شاهیوند	1398
34	درری جبروتی و  محمودی	1395
35	فارسی و هنردان	1392
36	محمودی و ناری قمی	1393
37	شرافت و تابان و دیده‌بان	1397

جدول3، ابزار گردآوری داده ها، موقعیت جغرافیای، کاربری مورد ارزیابی پس از بهره برداری و نوع مقالات (نگارندگان)

پژوهشی

 

 

n عناصر ارزیابی پس از بهره‌برداری

مباحث عملی و نظری در کنار یکدیگر باعث بوجود آمدن رویکردی به‌نام ارزیابی پس از بهره‌برداری شده‌اند. در گذشته پس از آنکه خرابی یا مشکلی در ساختمان‌ها به‌وجود می‌آمد، توسط افراد، گزارشی از اتفاق چه به صورت تخصصی و چه به‌صورت مبتدی به منظور رفع مشکل ارائه می شد، این گزارش‌ها به‌عنوان ارزیابی‌های اولیه شناخته می‌شدند، که منجر به تدوین آیین نامه‌هایی شدند که از نظر تاریخی اغلب تنها منبع اطلاعاتی سیستماتیک و مبتنی بر تحقیق در مورد طراحی ساختمان بودند. به تدریج این مقررات به کدهای ساختمانی بدل شدند، که چگونگی کنترل جنبه‌های حیاتی ساختمان‌ها مانند بهداشت ، ایمنی و رفاه عمومی ساکنان را شرح می‌دهند. با گذشت سال‌ها ، انواع جدید ساختمان‌ها ظهور کردند، ساخت و ساز رشد کرد و استانداردهای پیچیده‌ای برای طراحی ساختمان مدون شد. سرانجام، هنگامی که ملاحظات روانشناختی و جامعه شناختی با طراحی مرتبط شد، مطالعه محیط و رفتار انسان به یک رشته جدید تبدیل ‌شد و دانش این رشته نیز برای ارزیابی ساختمان مورد استفاده قرار گرفت(Preiser,2015). با در نظر گرفتن این تحولات ، عناصر ساختمان به سه دسته، عناصر رفتاری، عملکردی و فنی تقسیم می‌شوند که عناصر رفتاری به جنبه های روانشناختی و اجتماعی رضایت کاربر و رفاه عمومی می‌پردازد. عناصر عملکردی، کارایی موثر فضا در جلب رضایت کاربر و توانایی استفاده کننده از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و در آخر عناصر فنی که شامل جنبه‌های بهداشتی، ایمنی و امنیتی ساختمان، صدا، نور، دما و تهویه می‌باشد. در جدول5 مقالات با شناسه مربوطه، به تفکیک بر اساس اینکه در ارزیابی از کدام گونه عناصر استفاده کرده‌اند، نمایش داده شده‌است.

 

n عناصر فنی:

عناصر فنی ارزیابی پس از بهره برداری (POE) شامل موارد اساسی بقا مانند ایمنی در برابر آتش و یکپارچگی ساختاری و همچنین سایر عوامل مربوط به دوام شامل صوت، نور، دما، تهویه، بهداشت و دوستدار محیط زیست بودن می باشد. در پژوهش حاضر، نمونه های اجرا شده ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران بر اساس حوزه فنی، مورد بررسی قرار گرفت که بیشترین مورد ارزیابی شده، عامل نور می‌باشد. پس از آن تهویه و دما در رتبه دوم قرار دارند و موارد بعدی به ترتیب مربوط به صدا، دوستدار محیط زیست بودن ، ایمنی و کمترین مورد بهداشت می باشد(نمودار5).

 

 

نمودار5. فراوانی موارد فنی بررسی شده در مقالات

 

 

 

 

 

n عناصر رفتاری:

با پیشرفت علم و بوجود آمدن حوزه‌های میان رشته‌ای و تاثیر روانشناسی محیط بر معماری، ارزیابی پس از بهره برداری نیز براساس موضوعات مورد توجه روانشناسی شکل گرفت و به جنبه‌های روانشناختی و اجتماعی رضایت کاربر و رفاه عمومی پرداخت. در موارد انجام شده ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران در حوزه عناصر رفتاری شش موضوع به انضمام زیر مجموعه های آنها شامل امنیت، استقلال، خلوت، ازدحام، راحتی و حریم خصوصی، مورد توجه بوده‌اند. که بیشترین مورد،بررسی احساس امنیت در فضا و کمترین، استقلال افراد را در بر می گیرد(نمودار6).

 

 

 

نمودار6. فراوانی موارد رفتاری بررسی شده در مقالات

 

n عناصر عملکردی:

عناصر عملکردی، کارایی موثر فضا در جلب رضایت کاربر و توانایی استفاده‌کننده از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. از نمونه‌های عناصر عملکردی استفاده شده در انواع ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران می‌توان به مدیریت، اقتصاد، بیوفلیا، خوانایی، انعطاف‌پذیری ساختمان، دسترسی، ابعاد و اندازه، سیرکولاسیون، مکان و امکانات، چیدمان و دید و منظر اشاره کرد. بیشترین نمونه استفاده شده در ارزیابی‌ها مربوط به دسترسی و در رتبه دوم موضوع مکان و امکانات و کمترین نیز مربوط به موضوعات بیوفلیا، ابعاد و اندازه می باشد(نمودار7).

 

 

نمودار7. فراوانی موارد عملکردی بررسی شده در مقالات

 

 

جدول4. حوزه های ارزیابی پس از بهره‌برداری و سطوح ارزیابی های انجام شده در ایران (نگارندگان)

صدا

حوزه های بررسی ارزیابی پس از بهره‌برداری

سطح ارزیابی

فنی

رفتاری

عملکردی انعطاف پذیری

IEQ کیفیت محیط داخلی

سایر

روانشناسی محیط

نور

تهویه

دما

ایمنی

بهداشت حریم خصوصی

دوستدار محیط

راحتی

ازدحام

استقلال خلوت

امنیت

دید و منظر

مکان و امکانات چیدمان

سیرکولاسیون

ابعاد و اندازه

دسترسی

خوانایی

اقتصاد بیوفلیا

مدیریت سطحی

آسیب شناسی

تشخیصی

3

دیانت و ذاکری

4

نعمتی

6

ذاکری و فتحی‌پور

8

گلرخ و عمرانی نائینی

9

حقیقی و حمزه‌نژاد

11

خان احمدی و جهانبخش و عینی‌فر

14

سادات اخوت و آیت اللهی و عمادیان

18

وثیق و نوایی و خیری

21

حیدری و میرزا کوچک خوشنویس

22

Nemati & Rastaghi

23

Dehghan Pour ET Al

24

Rahanjam & Ilbeigi

25

Khajehzadeh & Vale

26

صادقیان و طاهباز و گلرخ

28

زهره و رضایی

29

ثقفی و دیگران

30

اکبری بالدرلو

31

نسیبه بدری بنام و دیگران

32

رجایی و گلابچی و قبادیان

33

فارسی و ناسخیان و شاهیوند

35

طیبه فارسی و هنردان

37

شرافت و تابان و دیده‌بان

 

n سطوح ارزیابی پس از بهره‌برداری:

برای ارزیابی پس از بهره‌برداری می‌توان سه سطح قائل شد. این سطوح که کیفیت ارزیابی پس از بهره‌برداری و نحوه انجام و دقت آن را تعیین می‌کنند، عبارتند از بررسی سطحی، آسیب شناسی و بررسی تشخیصی(Preiser; Ostroff, 2001). در نمونه‌های ارزیابی‌های انجام شده در ایران، بیشترین فراوانی با 80 درصد مربوط به حوزه آسیب شناسی است اما سطح تشخیصی که می‌تواند منجر به تولید و اصلاح ضوابط، ساخت ساختمان‌های با رضایت بیشتر استفاده‌کننده و یا اصلاح ساختمان‌های موجود شود، با 10 درصد کمترین تعداد را دارا می‌ باشد. موارد فوق در نمودار شماره 8 نمایش داده شده است.

 

 

نمودار8. درصد استفاده شده از انواع سطوح ارزیابی پس از بهره‌برداری در مقالات(نگارندگان)

 

n دسته‌بندی نتایج پژوهش‌ها:

نتایج به‌دست آمده از مقالات مورد بررسی، به تفکیک نوع کاربری‌ها، مورد ارزیابی قرار گرفت و مطابق جدول شماره 5 دسته‌بندی گردید. با توجه به اینکه فراوانی ارزیابی‌های انجام شده در کاربری‌هایی مانند اداری، درمانی، احیای بنای تاریخی و اقامتگاه‌های گردشگری به یک یا دو مورد محدود می‌شدند، امکان بسط و گسترش به‌صورت کلی به کاربری مورد نظر را نداشتند و تنها در حد ارائه گزارش وضعیت در مورد ساختمان مورد ارزیابی قابل استفاده می‌باشند. درخصوص کاربری‌های مسکونی، خوابگاه و آموزشی با اینکه تعداد نمونه‌های ارزیابی شده بیشتر از کاربری ذکر شده قبلی می‌باشد، ولی همچنان با فقدان تعداد ارزیابی‌ها، مواجه است و نیاز به انجام فعالیت‌ها در سطح گسترده‌تری را دارد. به‌صورت کلی نتایج به‌دست آمده جهت آسیب‌شناسی موردی و ارائه راهکار برای اصلاح موارد، ارزشمند می‌باشد.

 

جدول5. نتایج منتج شده از مقالات به تفکیک کاربری ها (نگارندگان)

کاربری		شناسه مقاله	نتایج
گردشگری	اقامتگاه	2	به بررسی امکان استفاده افراد ناتوان از فضاهای اقامتی و گردشگری پرداخته است و نتایج نشان داده است که با ایجاد امکان استفاده معلولین از فضاها، بازار گردشگری جدیدی ایجاد می گردد.
	احیای بنای تاریخی	32	فقدان چارچوب مناسب برای تبدیل بناهای تاریخی به مراکز اقامتی باعث سردرگمی طراحان در این زمینه شده است.
مسکونی	نمونه موردی	11،26 28،29	1.میزان رضایتمندی ساکنان ازمولفه‌های فنی،عملکردی و رفتاری در سطح متوسط (نسبی) قراردارد. از طریق پاسخگویی به مولفه‌های مدیریتی و مولفه عملکردی-خدماتی و ارتقا جنبه‌های کالبدی-محیطی مجتمع‌های مسکونی، می‌توان سطح رضایتمندی را افزایش داد.2.صرف به‌کارگیری عناصر معماری بومی در حجم کلی ساختمان با هدف کاهش مصرف انرژی تاثیر چندانی در بهینه‌سازی مصرف انرژی و شرایط آسایش حرارتی در هر یک از واحدهای مسکونی نداشته و نتایج نظرسنجی این موارد، بیشتر در جهت ارتقاء کیفیت دید و منظر واحدها و تعامل همسایگی‌ها بوده‌است.3.ارتقا کمیت و کیفیت فضای سبز در مجتمع‌های مسکونی بر اساس جمعیت4.ایجاد دسترسی مناسب به امکانات5-افزایش سطح مدیریت و نگهداری در مجتمع های مسکونی
	مروری/نظری	5،7،9،27	1برای ارزیابی پس از بهره‌برداری در ساختمان‌های مسکونی، عوامل اجتماعی، معماری، محیطی و فرهنگی باید مورد بررسی قرار گیرند. 2.هدف از سکونت، نوع و مدت سکونت از عوامل تاثیرگذار است. 3.بومی سازی فاکتورهای ارزیابی.
خوابگاه		3،4،22،25	1.سیستم های تهویه، عایق صوتی ،اتفا حریق نیازمند، تعمیر و نو سازی می باشند.2.سرعت اینترنت بهبود یابد. 3.ضوابط طراحی برای معلولین در خوابگاه‌ها باید رعایت گردد.4.ابعاد اتاق‌ها نسبت به تعداد افراد مناسب نیستند. 5.عدم رضایت نسبی ازحریم خصوصی، فضای شخصی و امنیت
آموزشی	نمونه موردی	14،18،21 30،35،37	1.بررسی میزان رضایت دانش آموزان از فاکتورهای IEQ 2. سنجش میزان رضایت معلمان علاوه بر دانش آموزان .3.الویت بررسی عوامل روانشناسی محیطی با توجه به نوع کاربری آموزشی.4.رضایتمندی از کیفیت محیطی، یکی از عوامل تاثیرگذار بر میزان بهره‌وری فضا‌ست.
	مروری	12،17	1.باید در ارزیابی پس از بهره‌برداری محیط‌های آموزش ابتدایی بدلیل ارتباط با شکل‌گیری شخصیت و روان کودکان عوامل فیزیکی، فنی، محیط زیستی، راحتی فضایی و روانشناسی محیطی مورد توجه قرار گیرد.
اداری		24	نتایج نشان داد که اگرچه معماران و غیرمعماران با رضایت کاربر همسویی جزئی داشتند، نظرات آنها در مورد پارامترهای مربوط به رضایت متفاوت بود.
فضای شهری		6،8،32،33	پاتوق ها به عنوان یک نشانه شهری در ایجاد سرزندگی محیط‌های شهری تاثیرگذار می‌باشند. ارزیابی پس از بهره‌برداری می‌تواند به عنوان یک روش مناسب برای ایجاد فضاهای شهری مطلوب مورد استفاده قرار گیرد.
درمانی		30	در نظر گرفتن ویژگی‌های متفاوت مراجعه کنندگان در ارزیابی فضاهای درمانی از مهمترین عوامل می‌باشد.

 

در راستای پاسخ به پرسش تحقیق، نتایج به‌دست آمده در پژوهش‌‌های مورد بررسی نشان می‌دهد که در کاربری مسکونی، استفاده کنندگان از مولفه‌های سه‌گانه فنی، عملکردی و رفتاری دارای رضایت متوسط نسبی می‌باشند. استفاده از الگوهای سنتی در معماری بیشتر از آنکه منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی گردد، باعث ارتقا دید و منظر و سطح همسایگی بوده‌است. مشخص کردن مدت، هدف و نوع اقامت نیز از جمله عوامل تاثیرگذار در ارزیابی پس از بهره‌برداری کاربری‌های مسکونی بوده‌است. ارتقا فضای سبز، دسترسی و امکانات مجموعه‌ها از مواردی بود که به آن اشاره شده است. در حوزه گردشگری توجه به طراحی فضاهای خدمات گردشگری بر اساس امکان استفاده معلولین از فضا، می‌تواند منجر به ایجاد بازارهای جدیدی در این صنعت گردد. در حوزه احیای بناهای تاریخی و تبدیل آنها به انواع اقامتگاه‌ها و بوتیک هتل‌ها فقدان یک چارچوب مشخص باعث گمراهی طراحان شده‌است. در فضاهای خوابگاهی علاوه بر مواردی مانند تناسب ابعاد و اندازه فضا با تعداد استفاده‌کنندگان، عوامل روانشناسی محیط مانند حریم خصوصی، امنیت و خلوت نیز از مواردی بودند که بهره‌برداران خواستار ارتقای سطح آنها شدند. در کاربری‌های آموزشی با توجه به تاثیرگذاری فضا بر آموزش، فاکتورهای روانشناسی موثر در شکل گیری شخصیت کودکان مورد توجه بودند. درکنار آنها بررسی فاکتورهایIEQ مانند نور، دما، تهویه و غیره که می‌توانند باعث ایجاد آسایش جسمانی دانش‌آموزان گردند نیز مورد بررسی قرار گرفتند. در خصوص کاربری اداری، پژوهشی انجام‌شده به تفاوت میزان رضایت معماران و غیر‌معماران از فضاهای اداری پرداخته‌است و نتایج نشان می‌دهد که میزان رضایت این دو گروه در خصوص پارامترهای مختلف، متفاوت است. بررسی فضاهای شهری نشان داد که، پاتوق‌ها به عنوان یک نشانه شهری در ایجاد سرزندگی محیط‌های شهری موثرند و ارزیابی پس از بهره‌برداری می‌تواند به عنوان یک روش مناسب برای ایجاد فضاهای شهری مطلوب مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت پژوهش انجام شده بر روی فضای درمانی در رشت نشان داد، از مهمترین عوامل در انجام ارزیابی پس از بهره‌برداری، در نظر گرفتن ویژگی های متفاوت مراجعه‌کنندگان در فضاهای درمانی است که منجر به ارائه پاسخ های متناقض در افراد در شرایط متفاوت می‌گردد.

 

n نتیجه‌گیری:

این مقاله مروری بر ادبیات با موضوع ارزیابی پس از بهره‌برداری، در ایران می‌باشد و حول یک پرسش اصلی با عنوان" پژوهش‌هایی که در حوزه ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران انجام شده‌اند، چه نتایجی را مطرح می‌کنند؟" شکل گرفته‌است. برای بررسی، محدودیت زمانی لحاظ نگردیده و جامعه آماری، اسناد مرتبط با ارزیابی‌های انجام شده در ایران به زبان‌های فارسی و انگلیسی بوده و جستجوها از طریق 7 پایگاه داده و یک هوش مصنوعی صورت گرفته است. پس از انجام غربالگری‌های متعدد 37 مقاله برای بررسی برگزیده شدند. این پژوهش با ارائه و دسته‌بندی فعالیت‌هایی که در زمینه ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران طی سالیان گذشته انجام شده‌است، به پژوهشگران کمک می‌کند که ضمن آگاهی یافتن از آنچه تاکنون در زمینه نوع ابزار گردآوری داده‌ها، جغرافیا، انواع کاربری‌های مورد ارزیابی، عناصر ارزیابی، انواع سطوح ارزیابی و چگونگی ساختار مقالات، انجام شده‌است و همچنین چه نتایجی در بر‌داشته‌اند، از شکاف‌های موجود در ایران در زمینه ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE) مطلع گردند. با فهم اینکه چه مواردی نیاز است که مجدد ارزیابی گردند، چه نمونه‌هایی نیاز به ارزیابی بیشتر دارند و یا چه موضوعاتی تاکنون مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند، ضمن استفاده از نتایج پژوهش‌های پیشین، به گسترش حوزه های ارزیابی پس از بهره‌برداری در حیطه معماری اقدام نمایند. در تصویر 3 خلاصه‌ای از فعالیت‌های انجام شده در ایران در زمینه ارزیابی پس از بهره‌برداری، آورده شده‌است. نتایج به‌دست آمده از بررسی مقالات در راستای پاسخ به پرسش تحقیق به شرح زیر می باشد:

§       از نظر کاربری‌های مورد توجه برای انجام ارزیابی پس از بهره‌برداری، کاربری مسکونی و آموزشی بیشترین تکرار را در مجموع ارزیابی‌های انجام شده داشته‌اند، پس از آن انواع کاربری اقامتی شامل خوابگاه و هتل و فضاهای شهری مورد توجه بوده‌اند، کاربری‌های مرتبط با گردشگری، درمانی، اداری و بناهای تاریخی کمترین تکرار را داشته‌اند و در مورد سایر کاربری‌های ساختمانی تحقیقی انجام نشده است. نتایج تحقیقات در کاربری‌های متفاوت نشان داد، در حوزه کاربری درمانی دو نگاه متفاوت کادر درمان و مراجعه کنندگان در نتایج ارزیابی بسیار موثر است. میزان رضایت معماران و غیر معماران در مورد فضاهای اداری، دارای تفاوت آشکاری می‌باشد. در حوزه فضای شهری مشخص گردید، پاتوق های شهری تاثیر زیادی در ایجاد سرزندگی دارند. در کاربری آموزشی، باید رضایت سنجی در دو سطح کادر آموزش و دانش‌آموزان به‌صورت مجزا انجام شود و مباحث روانشناسی محیطی از فاکتورهای تاثیرگذار می‌باشند. در خوابگاه‌ها بیشترین نارضایتی اعلام شده، مربوط به عناصر فنی شامل: نور، صدا و سرعت اینترنت می‌باشد. تناسب تعداد افراد با ابعاد فضا نیز بسیار مورد توجه است. بخش گردشگری نیازمند به تدوین دستورالعمل و ضوابط طراحی مراکز اقامتی می‌باشد.

§       مقالات به دو صورت مطالعه نمونه موردی و مطالعات نظری که به چگونگی و تعاریف ارزیابی پس از بهره‌برداری می‌پردازد، تهیه شده اند. ضمن اینکه تعداد نمونه‌های موردی که در هر پژوهش استفاده شده‌است به یک ساختمان و یا تعداد اندکی محدود شده‌اند و همین موضوع باعث ایجاد مشکل برای بسط نتایج به سایر ساختمان‌ها می‌شود.

§       از انواع روش‌هایی که برای جمع آوری داده‌ها استفاده شده است، می‌توان به مطالعات اسنادی و تهیه و پخش پرسشنامه، بیشتر از سایر نمونه‌ها اشاره کرد. در مراحل بعدی مصاحبه، مشاهده و دو نمونه استفاده از روش‌های شبیه سازی انرژی و اندازه‌گیری با ابزار در مقالات، دیده شده‌است.

§       ارزیابی پس از بهره‌برداری مطابق تقسیم بندی انجام شده توسط پرایسر(1995) دارای سه سطح بررسی سطحی، آسیب شناسی و بررسی تشخیصی می‌باشد، ارزیابی‌های انجام شده در ایران بیشتر در محدوده آسیب شناسی قرار دارند و مرحله تشخیص که منجر به ارتقا کیفیت معماری از مرحله امکان سنجی، طراحی، اجرا و بهره‌برداری می‌گردد، به‌دلیل طولانی بودن مدت انجام، مورد توجه محققین نبوده است.

 

 

تصویر3. فعالیت های انجام شده در زمینه ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران (نگارندگان)

 

n پیشنهاد برای مطالعات بعدی:

در نهایت می‌توان گفت، استفاده از ارزیابی پس از بهره‌برداری در ایران بسیار نوپاست و به عنوان یک بازوی مهم کمکی در راستای افزایش کیفیت طراحی و رضایت کاربران از فضا می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. طبق بررسی‌های انجام شده در این مقاله، ارزیابی‌های انجام شده در ایران فقط استفاده دانشگاهی داشته و نتایج آن به‌صورت عملی مورد استفاده قرار نگرفته‌است. به همین منظور با توجه به دامنه گسترده فعالیت این حوزه و تاثیر مستقیمی که می‌تواند بر افزایش کیفیت معماری داشته باشد، امید است در آینده به صورت عملی در دستور‌کار محققین، سازمان‌ها، مالکین، استفاده‌کنندگان و تصمیم‌گیران قرار‌گیرد. استفاده از شیوه‌های نوین گردآوری داده‌ها، از جمله استفاده از انواع حسگرها و ابزارهای هوشمند می‌تواند در حوزه‌های فنی بسیار موثر باشد و مقایسه و تحلیل داده‌های آن با داده‌های به‌‌دست آمده از انواع نظرسنجی‌ها، مسیر‌های جدیدی را به روی محققین خواهد گشود.

 

n پی‌نوشت‌

1.Post Occupancy Evaluation

2. Wolfgang Preiser

3. Indoor environment quality

4. پریزما (PRISMA) یک راهنما و دستورالعمل طراحی شده است که گزارش مرورهای  ساختارمند و متاآنالیز را می توان با استفاده از آن بهبود و توسعه بخشید. به همین دلیل پژوهشگران از دستورالعمل های آن برای تدوین و انتشار  مرورهای نظامند استفاده می نمایند.

 

 n  فهرست منابع

§       احمدزاده، افسون. (1400). طرح بهسازی و توسعه دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز با بهره‌گیری از داده های مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری، استاد راهنما: سید محمدحسین ذاکری، استاد مشاور: محمدرضا مغازه، پایان نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز.

§       اسماعیلی، فهیمه و نجاردلشادی، افسانه. (1397). روش ارزیابی پس از بهره‌برداری(P.O.E) در مدارس ابتدایی. سومین کنفرانس بین المللی عمران ، معماری و طراحی شهری،تبریز.

§       اکبری بالدرلو، سجاد. (1392). بررسی امکان استفاده ار روش های ارزیابی پس از بهره‌برداری در ارزیابی فضاهای درمانی در جامعه ایران. نقش جهان، 2(3)، 33-23.

§       اکبری بالدرنو، سجاد. (1391). ارزیابی پس از بهره‌برداری از ابنیه، ضرورت بومی سازی روش های ارزیابی پس از بهره برداری در ایران. استاد راهنما: شهرام پور دیهیمی، حمید ندیمی. پایان نامه دکتری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

§       بدری بنام، نسیبه. (1398). بهسازی فضاهای آموزشی با ارتقا کیفیت مکان در جهت افزایش بهره‌وری با رویکرد POE نمونه موردی دانشکده معماری شهر تبریز. استاد راهنما: میرسعید موسوی. استاد مشاور: شبنم اکبری نامدار. سلیمان ایران‌زاده، پایان نامه دکتری، تبریز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

§       بدری بنام، نسیبه و موسوی، میرسعید و اکبری نامدار، شبنم و ایران زاده، سلیمان. (1399). سنجش میزان رضایت مندی کاربران از کیفیت عملکردی فضای آموزشی با تأکید بر ارتقاء بهره‌وری مراکز آموزشی دانشگاهی, مورد مطالعاتی: دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 37(1)، 37-51.

§       ثقفی، محمودرضا و میرزایی، بهاره و نقیبی، مهشید و کاوه جبلی، محمد مهدی. (1399). ارزیابی پس از بهره‌برداری مسکن مهر بهارستان، اصفهان. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 35(9)، 20-7.

§       حاجی‌حسینی، فریبا و مزینانی، آتوسا. (1393). اهمیت ارزیابی پس از بهره‌برداری P.O.E در اقتصاد مقاومتی. سومین همایش سراسری علوم و مهندسی دفاعی در سپاه، تهران.

§       حسینی، الهام السادات و آیت اللهی، سیدمحمدحسین.(1398). جایگاه ارزیابی پس از بهره‌‌برداری در برنامه دهی ساختمان مسکونی. ششمین سمپوزیوم بین المللی معماری و شهرسازی پایدار - روانشناسی در طراحی محیط های پایدار.

§       حسینی، الهام سادات. (1398). طراحی آپارتمان مسکونی براساس یافته های ارزیابی پس از بهره‌برداری در اصفهان. استاد راهنما: محمدحسین آیت الهی، پایان نامه کارشناسی ارشد، یزد: پردیس آزادی دانشگاه یزد.

§       حقیقی، آرزو. (1398). باز طراحی مجتمع های مسکونی با رویکرد ارزیابی پس از بهره‌‌برداری. استاد راهنما: مهدی حمزه نژاد. پایان نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشکده مهندسی عمران، معماری و مکانیک دانشگاه شهاب دانش.

§       حقیقی، آرزو و حمزه نژاد، مهدی. (1398). مدل سازی ارزیابی پس از بهره‌برداری(P.O.E) در مجموعه های مسکونی ایران و اولویت بندی ابعاد اصلی آن. کنفرانس ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران،اهواز.

§       حیدری، مهدی و میرزا کوچک خوشنویس، احمد. (1396). ارزیابی پس از بهره‌برداری(p.o.e) مدارس ابتدایی در نظام آموزشی جدید(6-3-3) ناحیه یک رشت. همایش ملی پژوهش های نوین در معماری با رویکرد تعامل انسان و محیط زیست،رشت.

§       خان احمدی، زهرا و جهان بخش، حیدر و عینی فر، علیرضا. (1396). ارزیابی رضایتمندی سکونتی پس از بهره‌برداری در مجموعه های مسکونی مورد پژوهی :مجتمع مسکونی گلها در تهران. پنجمین کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری،تهران.

§       درری جبروتی، احسان و محمودی، امیرسعید. (1395). بررسی الگوهای ارزیابی بعد از بهره‌برداری. هویت شهر، 28(10)، 52-41. 

§       درری جبروتی، احسان. (1395). ارزیابی پس از بهره‌برداری از ابنیه، ضرورت بومی سازی روش های ارزیابی پس از بهره برداری در ایران. استاد راهنما: امیرسعید محمودی، استاد مشاور: سید غلامرضا اسلامی. پایان نامه دکتری، تهران: دانشکده هنر و معماری دانشگاه علوم و تحقیقات.

§       دیانت، فاطمه و ذاکری، سیدمحمدحسین.(1400). بررسی کارکرد رفتاری ساختمان از دید بهره‌برداران با استفاده از روشPOE (ارزیابی پس از بهره‌برداری )(نمونه مورد مطالعه خوابگاه دخترانه ارم ۳ دانشگاه شیراز). دومین کنفرانس بین المللی معماری، عمران، شهرسازی، محیط‌زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب،تبریز.

§       دیانت، فاطمه. (1399). طراحی خوابگاه دخترانه دانشگاه شیراز با بهره گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE). استاد راهنما: سید محمدحسین ذاکری، استاد مشاور: مریم اختیاری، پایان نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز. 

§       ذاکری، سیدمحمدحسین و فتحی پور، انیس. (1400). ارزیابی پس از بهره‌برداری فضاهای عمومی با بهره‌گیری از معیارهای طراحی فراگیر (مطالعه ی موردی: پارک آزادی شیراز). هفتمین کنگره سالانه بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران.

§       رجایی، بهاره. (1398). تبیین پایداری اجتماعی-فرهنگی در فضاهای باز دانشگاه نمونه موردی دانشگاه شیراز. . استاد راهنما: محمود گلابچی، استاد مشاور: وحید قبادیان، پایان نامه دکتری، دبی: دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات.

§       رجایی، بهاره و گلابچی، محمود و قبادیان، وحید. (1399). ارزیابی عملکرد فضاهای باز پردیس با استفاده از ارزیابی پس از بهره‌برداری, مورد مطالعاتی: پردیس ارم دانشگاه شیراز. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13(33)، 136-121.

§       زهره، مسعود و رضایی، حسین. (1399). ارزیابی رضایتمندی سکونتی در مجموعه مسکن مهر به مثابه راهبردی جهت پیشگیری از اتلاف سرمایه ملی (مطالعه موردی: مجتمع دولت مهر شهر کرمانشاه). معماری و شهرسازی ایران، 11(2)، 20-5.

§       زهره، مسعود. (1399). بررسی عوامل ساختاری موثر بر رضایت ساکنین مجتمع های مسکونی نمونه موردی :طراحی مجتمع مسکونی در شهر کرمانشاه. استاد راهنما: حسین رضایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، کرمانشاه: دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد واحد کرمانشاه.

§       سادات اخوت، سید محسن و آیت اللهی، سید محمد حسین و عمادیان، سیده زینب. (1394). ارزیابی پس از بهره‌برداری دبستان 12 دی جهت طراحی دبستان جدید (نگاهی به گذشته برای آینده).کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق های آینده، نگاه به گذشته،تهران.

§       سادات اخوت، سید محسن و آیت اللهی، سید محمد حسین. (1394). بهبود جایگاه ارزیابی پس از بهره‌برداری در فرآیند طراحی. کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق های آینده، نگاه به گذشته، تهران.

§       سادات اخوت، سید محسن. (1395). طراحی دبستان پسرانه با استفاده از تجربیات ارزیابی پس از استفاده (نمونه موردی: یک دبستان ساخته شده توسط سازمان نوسازی مدارس استان یزد). استاد راهنما: سید محمدحسین آیت الهی، پایان نامه کارشناسی ارشد، یزد: دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد.

§       شانچی، محمد و پژوهان فر، مهدیه. (1394). فرآیند ارزیابی پس از بهره‌برداری P.O.E روشی برای سنجش کارایی ساختمان با تاکید بر ساختمان های آموزشی. دومین کنگره ملی مهندسی ساخت و ارزیابی پروژه های عمرانی،سمنان.

§       شرافت، مریم السادات و دیده بان، محمد و تابان، محسن. (1396). ارزیابی پس از بهره‌برداری (POE) روشی برای سنجش عملکرد ساختمانها. سومین همایش بین المللی افق های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،تهران.

§       شرافت, مریم سادات و محسن، تابان و دیده بان، محمد. (1397). ارزیابی شرایط آکوستیکی کلاس‌های درس با روش ارزیابی پس از بهره‌برداری. مجله علمی صوت و ارتعاش، 7(13)، 23-32.

§       شرافت، مریم سادات. (1399). ارتقای کیفیت فضاهای آموزشی با استفاده از روش های ارزیابی پس از بهره‌برداری (نمونه موردی: طراحی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول). استاد راهنما: محمد دیده بان استاد مشاور: محسن تابان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دزفول: دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی جندی شاپور.

§       صادقیان، گلبرگ و طاهباز، منصوره و حکیمیان، پانته آ. (1402). ارزیابی مسکن معاصر اقلیم گرم و خشک با تاکید بر پاسخگویی اقلیمی و رضایتمندی سکونتی، مطالعه موردی: شهراصفهان. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 25(1)، 38-23.

§       صالحی، نوید و ضرغامی،اسماعیل. (1399). بررسی ارزیابی پس از اشغال در بهبود کیفیت ساختمان ها. چهارمین مجمع توسعه فناوری و کنفرانس بین المللی یافته های نوین عمران معماری و صنعت ساختمان ایران.

§       طوسی، رئوفه. (1394). مدیریت و ارزیابی پس از بهره‌برداری ساختمان ها.کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین در مهندسی عمران، معماری، محیط زیست و مدیریت شهری ،تهران.

§       فارسی، طیبه و ناسخیان، شهریار و شاهیوندی، احمد. (1398). ارزیابی پس از بهره‌برداری یک پاتوق شهری جهت بررسی اثرات آن بر ارتقای سرزندگی (نمونه موردی: پاتوق شهری در معبر تاریخی - طبیعی شهر اصفهان).فصلنامه آمایش محیط، 12(47)، 162-145. 

§       فارسی، طیبه و هنردان، علی. (1392). ارزیابی پس از بهره‌برداری (P.O.E) روشی برای آزمون کارایی و عملکرد ساختمان از دیدگاه استفاده کننده گان (نمونه موردی: دبستان دخترانه حسین امین اصفهان). باغ نظر، 26(10)، 58-49.

§       فارسی، طیبه و هنردان، علی. (1392). ارزیابی پس از اشغال مدرسه دخترانه حسین امین تحت دیدگاه علوم رفتاری با تاکید بر محور صرفه جویی در مصرف انرژی. طرح پژوهشی. کارفرما: سازمان نوسازی مدارس استان اصفهان، اصفهان.

§       فارسی، طیبه. (1396). تحلیل اثرات ساماندهی معابر تاریخی شهر اصفهان بر ارتقا سرزندگی در راستای تدوین برنامه راهبردی حفاظت مبنا. استاد راهنما: شهریار ناسخیان، استاد مشاور: احمد شاهیوندی، پایان نامه دکتری، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.

§       فتحی پور، انیس. (1399). طراحی فراگیر کتابخانه در شیراز با بهره گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره برداری(POE). استاد راهنما: سید محمدحسین ذاکری، استاد مشاور: محمد نیک کار، پایان نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز.

§       فرهمندپور، هه ژیر و احمدزاده، ثنا. (1397). تاثیر ارزیابی پروژه در ارتقاء سطح کیفی معماری. اولین کنفرانس ملی پدافند کالبدی با محوریت عمران، معماری و شهرسازی،تبریز.

§       کردی سرجاز، نادر و ضیایی، محمود و فرخ منش، کامران. (1395). ارزیابی پس از اشغال و لزوم مناسب سازی زیرساخت های گردشگری. کنفرانس بین المللی مهندسی معماری و شهرسازی.

§       کریمی، فاطمه و فخرالدین، محمد مهدی. (1397). روش های اجرای ارزیابی پس از بهره‌برداری (POE) تکمیل حلقه گم شده درفرایند طراحی ساختمان. کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران.

§       گلرخ، شمین و عمرانی نائینی، مهتاب. (1398). ارزیابی مطلوبیت پاتوق های محلی پس از بهره‌برداری؛ نمونه ی موردی منطقه ی 5 شهرداری تهران. تهران، سومین کنگره بین المللی عمران , معماری و شهرسازی معاصر.

§       میرجعفری، میرحسین. (1398). بررسی تاثیر POE (ارزیابی پس از بهره‌برداری) بر قراردادهای ساخت. استاد راهنما: محمد امیر کاشف حقیقی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.  

§       محمودی, سید امیر سعید و ناری قمی، مسعود. (1393). ارزیابی پس از بهره‌برداری یک هدف و یک وسیلة آموزشی در معماری. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 19(1)، 82-71.

§       میردریکوندی، صبا و مسعودی نژاد، مصطفی و وثیق، بهزاد. (1401). تدوین مدل رضایتمندی از کیفیت فضایی فرهنگ مبنا در مجموعه های مسکونی با روش POE. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، 21(2)، 685-662.

§       نعمتی، محمدعلی. (1401). ارزیابی پس از بهره‌برداری در بهبود کیفیت خوابگاههای دانشجویی. نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران.

§       نعمتی، محمدعلی. (1400). روش های ارزیابی پس از بهره‌برداری در فضاهای سکونتی. چهارمین کنفرانس بین المللی و پنجمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری،تبریز.

§       نوروزی، کیمیا. (1399). طراحی و ساماندهی ترمینال خارجی فرودگاه شیراز با بهره‌گیری از اطلاعات مستخرج از ارزیابی پس از بهره‌برداری(POE). استاد راهنما: سید محمدحسین ذاکری، استاد مشاور: محمدرضا مغازه، پایان نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز.

§       وثیق، بهزاد و نوایی، مریم و خیری، اسفندیار. (1393). ارزیابی پس از بهره‌برداری با رویکرد روانشناسی محیط از دیدگاه کاربران نمونه موردی: هنرستان دخترانه ام البنین(س) خرم آباد. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار،تهران

§       Dehghan Pour, Farashah& Mohammad hossein, Aslani, E& Yadollahi, Solmaz& Ghaderi, Zahed. (2023). Postoccupancy evaluation of historic buildings after their adaptive reuse into boutique hotels: an experience from Yazd, Iran. International Journal of Building Pathology and Adaptation, 41(4), 849-874.

§       European Parliament, Regulation (EU) 2018/1999 of the European parliament and of the council of 11 december 2018, Off. J. Eur. Union 328 (1) (2018) 1–77.

§       Khajehzadeh, Iman. & Vale, Brener. (2016). Shared student residential space: a post occupancy evaluation. Journal of Facilities Management, 14(2), 102-124. 

§       Leaman, Adrian& Fionn, Stevenson& Bordass,Bill. (2010). Building evaluation: practice and principles, Build. Res. Inf. 38 (5) (2010) 564–577.

§       Li, Peixian.& Froese, Thomas.& M.Brager, Gail. (2018). Post-occupancy evaluation: State-of-the-art analysis and state-of-the-practice review. Building and Environment, 133, 187-202.

§       Naaranoja, Marja.& Uden, Lydia. (2007). Major problems in renovation projects in Finland. Building and environment, 42(2), 852-859.

§       Nemati, Mohammad.Ali.& Rastaghi, Zahra. (2023). Quality assessment of on-campus student housing facilities through a holistic post-occupancy evaluation (A case study of Iran). Architectural Engineering and Design Management, 1-22.

§       Pannier, Marie, Lisa& Lemoine, Catherine& Amiel, Meirav& Boileau, Helene& Buhé, Catherine& Raymond, Rudy. (2021). Multidisciplinary post-occupancy evaluation of a multifamily house: An example linking sociological, energy and LCA studies. Journal of Building Engineering, 37, 102139.

§       Philip, Oldfield& Trabucco, Dario& Antony, james W. (2014). Roadmap on the future research needs of tall buildings. Council on Tall Buildings and Urban Habitat.

§       Preiser, Wolfgang.& Vischer, Jacqueline. (Eds.). (2006). Assessing building performance. Routledge.

§       Preiser, Wolfgang. F. (1995). Post‐occupancy evaluation: how to make buildings work better. Facilities, 13(11), 19-23.

§       Preiser, Wolfgang. F.& Ostroff, Elaine. (2001). Towards an Inclusive Society, Universal Design Handbook. Building Research & Information, 31(1), 70-72.

§       Preiser, Wolfgang. F& White, Edvard T& Rabinowitz, Harvey z. (2015). Post-Occupancy Evaluation (Routledge Revivals). Routledge.

§       Rahanjam, Ashkan.& Ilbeigi, Marjan. (2021). Post-Occupancy evaluation of office buildings’ indoor environmental quality from the perspectives of architects and non-architects (case study: Iran). Journal of Building Engineering, 42, 102782.

§       Stevenson, Fiona. (2019). Housing fit for purpose: Performance, feedback and learning. Routledge.

§       Zhao, Jiangyue& Birmili, Wolfram& Wehner, Benjamin& Daniels, A okun& Weinhold, Kent& Wang, Lin& Wiedensohler, Alfred. (2020). Particle mass concentrations and number size distributions in 40 homes in Germany: indoor-to-outdoor relationships, diurnal and seasonal variation. Aerosol and Air Quality Research.

 

21

---

[1]  * نویسنده مسئول: E-mail: [e-mail]

این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول با عنوان “ارزیابی پس از بهره‌برداری در ساختمان‌های اداری. مورد پژوهی کاربری‌های اداری شهر بندرعباس” می‌باشد که به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشکده معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم انجام شده است.