Analyzing and investigating the current and desired situation of implementing knowledge management in the higher education system

Subject Areas : knowledge Management

Seyedeh Niloufar Shamoradi ¹ (PhD. Student, in educational management, Department of Educational Sciences, North Tehran branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran)
Mojtaba Moazzami ² (Assistant Professor, Department of Educational Sciences, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran)
Fatemeh Ahmadbeigi ³ (Assistant Professor, Department of Educational Sciences, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran)

Received: 2023-05-08 Accepted : 2023-05-29 Published : 2023-11-24

Keywords: existing situation, Knowledge management, knowledge implementation and management, desired situation,

Abstract :

Based on the results, the current research is in the category of applied research and based on the type of data, mixed (qualitative-quantitative), and based on the purpose of a descriptive survey. We came to an opinion by using the snowball sampling method and in the quantitative part, the statistical population of 269 professors of management and educational sciences departments, based on Cochran's formula, 159 people were selected as a statistical sample by simple random method. . Data collection was done in the library and field, and the necessary tools in the qualitative part of the semi-structured interview, whose validity and reliability were used, respectively, using content validity and intra-coder (94%) and inter-coder (86%) reliability. It was confirmed, and the quantitative part of the questionnaire to determine the current and desired situation has content validity and its reliability is Cronbach's alpha of 0.89. In the qualitative part of the research, the obtained data were analyzed using MAXQDA software and the coding process, and in the quantitative part, the fuzzy Delphi method and SPSS software were analyzed. The results obtained from the pairwise comparison test show that the significance level of all factors is less than the significance level of 0.05, which shows that the average scores of the two situations (available and desired) are not the same and considering the difference in the averages It should be said that the ideal situation has a higher average than the current situation.

Full-Text:



تحلیل و بررسی وضعیت موجود و مطلوب پیاده‎سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی

 

چکیده

در این پژوهش، پژوهشگر به دنبال آن است که بتواند، وضعیت موجود و مطلوب عوامل پیاده‎سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی (واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران) را با تکیه بر نظرات خبرگان، شناسایی نماید. پژوهش حاضر بر اساس نتایج، در دسته پژوهش‏های کاربردی و بر مبنای نوع داده¬ها، آمیخته (کیفی-کمّی)، و بر مبنای هدف  توصیفی پیمایشی است. رویکرد تعیین جامعه آماری در بخش کیفی استراوس و کوربین بود و شامل 23 نفر از متخصصان تا رسیدن به اشباع نظری و از طریق روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند و در بخش کمّی، جامعه آماری اساتید هیأت علمی گروه‏های مدیریت و علوم تربیتی به تعداد 269 که با تکیه بر فرمول کوکران تعداد 159 نفر به عنوان نمونه آماری به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. جمع‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای و میدانی انجام شده و ابزار لازم  در بخش کیفی مصاحبه نیمه‏ساختاریافته که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از روایی محتوا و پایایی درون کدگذار (94%) و میان کدگذار (86 %) تأیید شد، و بخش کمّی پرسشنامه تعیین وضعیت موجود و مطلوب دارای روایی محتوا بوده و پایایی آن‏ عبارت است از، آلفای کرونباخ 89/0. در بخش کیفی پژوهش، داده‏های به دست آمده با استفاده از نرم‏افزار MAXQDA و فرآیند کدگذاری، و در بخش کمّی از روش دلفی‏فازی و نرم‏افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج برآمده از آزمون مقایسات زوجی بیانگر این موضوع است که سطح معناداری کلیه عوامل از سطح معناداری 05/0 کمتر بوده، که نشان می‏دهد میانگین نمرات مربوط به دو وضعیت (موجود و مطلوب) یکسان نیست و با توجه به اختلاف میانگین‏ها، باید گفت وضعیت مطلوب دارای میانگینی بیشتر از وضعیت موجود است.

واژگان کلیدی: مدیریت دانش، پیاده‏سازی مدیریت دانش، وضعیت موجود، وضعیت مطلوب

Analyzing and investigating the current and desired situation of implementing knowledge management in the higher education system

Abstract

In this research, the researcher seeks to be able to identify the current and desirable status of knowledge management implementation factors in the higher education system (units of the Islamic Azad University of Tehran) by relying on the opinions of experts. Based on the results, the current research is in the category of applied research and based on the type of data, mixed (qualitative-quantitative), and based on the purpose of descriptive survey. The approach to determine the statistical population in the qualitative part was Strauss and Corbin and included 23 experts until reaching theoretical saturation and were selected through the snowball sampling method, and in the quantitative part, the statistical population was the professors of the faculty of management and educational sciences. Based on Cochran's formula, 159 people were selected as a statistical sample by simple random method. Data collection was done in the library and field, and the necessary tools in the qualitative part of the semi-structured interview, whose validity and reliability were used, respectively, using content validity and intra-coder (94%) and inter-coder (86%) reliability. It was confirmed, and the quantitative part of the questionnaire to determine the current and desired situation has content validity and its reliability is Cronbach's alpha of 0.89. In the qualitative part of the research, the obtained data were analyzed using MAXQDA software and the coding process, and in the quantitative part, the fuzzy Delphi method and SPSS software were analyzed. The results obtained from the pairwise comparison test show that the significance level of all factors is less than the significance level of 0.05, which shows that the average scores of the two situations (available and desired) are not the same and considering the difference in the averages It should be said that the ideal situation has a higher average than the current situation.

Keywords: knowledge management, knowledge implementation and management, existing situation, desired situation

 

 

 

مقدمه

با توجه به علاقه روزافزون به مبحث مدیریت دانش، همانند سایر واژگان متداول در عرصه مدیریت، در مورد آنچه که مدیریت دانش را تشکیل می‏‏دهد، توافقی وجود ندارد. تعاریف مختلفی از مدیریت دانش وجود دارد و یک سردرگمی مفهومی از مدیریت دانش دیده می‏‏شود. مدیریت دانش مفهومی میان رشته ایست و تأکید آن بر دانش، آن را از سایر رویکردهای مدیریت متمایز می‏کند. در واقع بایستی گفت این دو مفهوم یعنی مدیریت و دانش از هم جدا نیستند و به منظور افزایش قابلیت‏های سازمانی و همچنین ایجاد مزیت رقابتی سازمان‏ها در کنار یکدیگر و مکمل هم قرار می‏گیرند (تیم ورلی¹، 2017). مدیریت دانش را می‏‏توان از زوایای مختلفی که اندیشمندان به آن نظر داشته‏اند مورد تشریح و تعریف قرار داد. همچنان که می‏‏بیینم رابینز²، معتقد است که مدیریت دانش، شامل همه روش‏هایی است که سازمان، دارایی‏های دانشی خود را اداره می‏ کند که شامل چگونگی جمع آوری، ذخیره‏سازی، انتقال، به‏کارگیری، به روز سازی و ایجاد دانش است. لامب³ (2011)، اشاره می‏‏کند که مدیریت دانش به عنوان یک رشته هدفمند برای ایجاد ارزش‏های سازمانی و اجتماعی و یک رویکرد گسترده و یکپارچه و چند رشته ای است. هری اسکاربرو⁴ ، مدیریت دانش را: «هر فرآیند یا روشی برای ایجاد، به دست آوردن، به اشتراک گذاشتن و استفاده از دانش را، در هر کجا که باشد، و برای افزایش یادگیری و عملکرد بهتر در سازمان»، تعریف می‏‏کند. هدلوند⁵  در ارائه تعریفی از مدیریت دانش پیشنهاد می‏‏کند که مدیریت دانش را «تولید، ذخیره‎سازی، انتقال، تحول، کاربرد، و محافظت از دانش سازمانی» تعریف کنند. در تعاریف جدیدتر الکردی، الهداده و الدیی⁶ (2020)، معتقدند، مدیریت دانش بسیار متأثر از جو سازمانی است، بنابراین انتشار دانش که یکی از مهم‏ترین عملکرد‏های مدیریت دانش است متأثر از جو سازمانی مراکز آموزشی خصوصاً دانشگاه‏ها می‎باشد.

به عنوان یک تعریف جامع از مدیریت دانش می‏‏توان گفت، مدیریت دانش فرآیند ایجاد، به اشتراک گذاری، استفاده و مدیریت اطلاعات و دانش در یک سازمان است. با افزایش استفاده از رایانه در قرن بیست و یکم، سازگاری‏های خاصی از فن‏آوری‏ها مانند پایگاه‏های دانش، سیستم‏های خبره، مخازن اطلاعات، سیستم‏های پشتیبانی تصمیم‏گیری گروهی، اینترانت‏ها و فعالیت‏های مبتنی بر رایانه، به وجود آمده است. مدیریت دانش از طریق رشته فعالیت‏هایی، به سازمان کمک می‏‏کند که بتواند دانش مورد نیاز و همسو با تغییرات محیط را از درون و بیرون سازمان کسب کند و در حقیقت به دنبال راهی است که بتواند که تخصص جمعی را سرلوحه سازمان و افراد نماید و از این تخصص جمعی و هوشمند برای ایجاد خلاقیت و نوآوری منفعت کسب نموده و در نهایت به دنبال آن، یادگیری سازمانی را به گونه‏ای ادامه‏دار و مستمر، در سازمان نهادینه کند. طبق تعریفی از فایرستون و مک‏الروی (2005) به نقل از محمدی مقدم، الوانی و حبیبی بدرآبادی (1398)، مدیریت دانش را می‏توان مجموعه‏ای از فرایندها دانست که در پی تغییر الگوهای دانش موجود در سازمان است تا از این طریق نه تنها دانش موجود را توسعه دهد، بلکه موجب بهبود فرآیندهایی گردد که دانش سازمانی بر آن‏ها اثر می‎گذارد. باید توجه داشت که مدیریت دانش به‏طور مستقیم دانش را خلق نمی‏کند، بلکه در پی آن است تا فرآیندهای مربوط به تجزیه و تحلیل و به اشتراک‏گذاری دانش را کاراتر و اثربخش‎تر نموده و از این طریق در بهبود نتایج کسب و کار همچون افزایش سودآوری، نرخ رشد و سهم بازار سازمان مؤثر باشد.

 

شکل (1): فرآیندهای مدیریت دانش در سازمان

در پی بحران‏های جهانی، سازمان‏ها نیاز به تغییر و سازگاری بهتر با محیط را در خود احساس کردند. در این سناریو مدیریت دانش مهم‏ترین منبع استراتژیک است و بنابراین برای بهبود عملکرد سازمان حیاتی تلقی می‏شود. با این حال، فرآیندهای مدیریت دانش و محیط پویا، روش‌های جدیدی را برای مدیریت کارکنان، به ویژه فاصله گرفتن از اشکال سنتی می‌طلبد  (کاراسکو-هرناندز، خیمنز⁷، 2016). مدیریت دانش از طریق تبادل بهترین شیوه‌ها، تصمیم‌گیری خوب، واکنش سریع‌تر به چالش‌های سازمانی مهم، مدیریت صحیح فرآیند و افزایش مهارت‌های افراد، نقش حیاتی در بهبود عملکرد سازمانی دارد (مظهر و اختر⁸، 2016).

سازمان‏هایی که برنامه‏های مدیریت دانش را به‏کار می‏‏گیرند از مزایای آن که شامل، افزایش همکاری‏ها، ارتباطات سازمانی بهبود یافته، بهبود مهارت‏های کارکنان، اتخاذ تصمیمات بهتر، و افزایش رضایت کارکنان و مراجعه‏کنندگان به سازمان است، بهره می‏‏گیرند (آنتوس و پینهرو⁹، 2020). از سوی دیگر اداره امور یک سازمان گسترده و بزرگ امری است بس پیچیده و مشکل که به آسانی نمی‏توان با تجزیه و تحلیل و سیاست‏های خاص، آن‏ها را رفع و رجوع نمود. سیستم‏های اداری، زمانی به صورت ایده‏آل در خواهند آمد که کلیه فعالیت‏های خود را در قلمرو اختیار قانونی منظم و مرتب کرده تا این سازمان‎ها دائمی و پابرجا باشند (آنجریا¹⁰، 2020).

دانشگاه‏ها برای رویارویی با چالش‏ها و فرصت‏ها، باید شکل و ساختار خود را تغییر دهند. دانشگاه‏ها صرفاً فراهم‏کنندگان خدمات آموزشی و پژوهشی نیستند؛ بلکه شکل‏دهنده هویت افراد مسئولیت‏پذیر نسبت به کشور خود و سایر کشورهای جهان نیز هستند (سالیوان¹¹، 2003). بنابراین، دانشگاه‏ها نقش مهمی را در ایجاد توانایی نسل آینده به منظور دستیابی به موفقیت، رویارویی با پدیده جهانی شدن و رشد اقتصادی و ساخت آینده‏ای پایدار برای مردم در سراسر جهان ایفا می‏‎کنند (ستوپامیس، دومینگوویمیس، و راباسا فیگوئراس¹²، 2011). رقابت شدید بین سازمان‏ها نیازمند درک روشنی از عناصر تأثیرگذاری است که به عملکرد بالای سازمان‌ها کمک می‏‌کنند (مورگان¹³، 2019). دانشگاه‏ها به عنوان سازمان‏های بسیار وابسته به دانش باید توجه ویژه‎ای به دانش و مدیریت آن داشته باشند، به گونه‏ای که مدیریت اثربخش این دارایی، عاملی کلیدی در ایجاد مزیت رقابتی باشد و سنگ بنای تلاش‎ها برای بهبود عملکرد دانشگاه شود. علاوه بر این، مدت‏هاست که ثابت شده است که مدیریت دانش بهتر، تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمانی دارد (بوسنا، 2021).

وحیدی و دانش (1401)، در پژوهش خود به این موضوع پرداختند که عوامل و چالش‏های متعددی در ناکامی استقرار مدیریت دانش در سازمان دخیل هستند که لازم است سازمان‏ها قبل از پیاده‏سازی مدیریت دانش جهت حل‏و‏فصل آن‏ها اقدامات لازم را انجام دهند. این چالش‏ها شامل 59 کد (چالش) ذیل مؤلفه اصلی: عوامل مدیریتی و ساختاری، عوامل اجرایی، عوامل فرهنگی و عوامل فناوری و زیرساختی دسته‏بندی گردیده‏اند. بر اساس یافته‏های پژوهش اردلان، رحمانی و خاکزار بفروئی (1401)، الگوی پیاده­سازی مدیریت دانش از 66 شاخص در قالب 13 عامل شامل؛ فرهنگ‌سازمانی (فرهنگ اعتماد، فرهنگ همکاری، فرهنگ یادگیری، فرهنگ دانایی)، ساختار سازمانی (رسمیت، عدم تمرکز) و منابع انسانی (انگیزش، نگهداشت) عوامل زیرساختی؛ و تولید دانش، ذخیره دانش، تسهیم دانش، به‌کارگیری دانش و حفظ و نگهداری دانش می‏­باشد. زمانی، حسینی، طبقدهی و همکاران (1400) با انجام پژوهش خود نشان داده‏اند که دانش در صورتی می‏‏تواند به‏طور مؤثر در سازمان خلق، ذخیره و تسهیم شود که با ایجاد فضای به اشتراک‏گذاری دانش، فرهنگ کار گروهی، منعطف و دوستدار دانش، ایجاد محرک‏های انگیزاننده دانشی، پاداش و ارتقاء براساس صلاحیت‏های دانشی افراد و پاداش مبتنی بر عملکرد دانشی، حمایت شود. حاجی ملامیرزایی، حمید؛ حفیظ کاشانی، مسعود (1400) با یافته‏ها خود در پژوهشی که به سرانجام رساندند مطرح کرده‏اند که الگوی طراحی شده ایشان، مشتمل بر 6 گام حیاتی در سیستم فرماندهی و کنترل شامل: جمع‏آوری، ذخیره‏سازی، تجمیع، داده‏کاوی، تحلیل و پردازش، تصمیم‎گیری و همچنین 7 بعد چرخه مدیریت دانش شامل جمع‏آوری دانشی، اعتبارسنجی دانشی، تجمیع دانشی، داده کاوی دانشی، پردازش و تحلیل دانشی، تصمیم‏گیری دانشی و بازخوردگیری دانشی می‏‏باشد. در مطالعاتی که شهلایی باقری و همکاران (1400)، انجام دادند، بیان داشتند که مدیران فدراسیون فوتبال باید برای پیاده‏سازی مدیریت دانش به عواملی از جمله نیروی انسانی در ارتباط با خلق و تسهیم مدیریت دانش، توسعه فرهنگ سازمانی یادگیرنده، توسعه زیرساخت‏های فناوری و ارائه‌ یک الگوی جامع مدیریتی در اجرای مدیریت دانش و توسعه مدیریت دانش در بخش فنی و تخصصی بپردازند. بایرامی اردی و همکاران (1399)، نشان دادند که عوامل مدیریت دانش در واحدهای آموزشی نیازمند توجه جدی به فرآیندهای جذب، اشتراک، انتقال و کاربرد دانش و مهارت در میان پرسنل و هنرجویان در این واحدها می‏‏باشد و هر نوع فعالیت آموزشی، بایستی در جهت تسهیل این فرآیندها باشد. لذا می‏‏طلبد که در جهت تأمین زیرساخت‏های فنی، نرم‏افزاری و سخت‏افزاری و منابع مورد نیاز اقدامات اساسی توسط نهادهای مسئول انجام شود و سیاست‏گذاری اجرایی هدفمندی توسط دست‏اندرکاران ارائه شود. ایوبی حوریه (1399) نشان داده‏ است که نتایج حاصل از وزن‏دهی به ابعاد با تکنیک فرآیند تحلیل شبکه‏ای نشان داد بعد نیروی انسانی، رتبه اول و ابعاد: فرهنگی؛ فناوری اطلاعات و فرآیندهای دانش به ترتیب رتبه‎های دوم تا چهارم را از نظر اهمیت کسب نمودند. طاهرزاده موسویان و مقدم (1399) با تحقیقاتی که انجام دادند، نتیجه گرفته‏اند که برای استقرار مدیریت دانش، فرهنگ سازمانی نسبت به بقیه عوامل از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین حفظ و تقویت مؤلفه‏های مؤثر بر فرهنگ سازمانی باید از اولویت‏های دانشکده مدیریت واحد علوم تحقیقات باشد. شامرادی (1399)، به این نتیجه دست یافت که، مدیریت دانش و ابعاد آن به دلیل بهبود فرایندهای کاری و فعالیت‏های سازمانی باعث افزایش سرعت انجام کارها و کاهش بوروکراسی‌های اداری، موازی‌کاری می‏‏گردد. رونقی و همکاران (1398)، نتیجه می‏‏گیرند که به ترتیب توجه به عوامل فرهنگی سازمان، رهبری، هم‏راستایی راهبردی، حمایت مدیران ارشد، فناوری اطلاعات و انگیزه افراد در حوزه پیاده‌سازی مدیریت دانش دارای بیشترین اهمیت است. جهاندیده و همکاران (1397)، مطرح کرده‏اند که الزامات و عوامل مؤثر در پیاده‏سازی مدیریت دانش در تربیت بدنی آموزش و پرورش عبارتند از: ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی، نیروی انسانی، رهبری و مدیریت، فنی و تخصصی و فناوری اطلاعات و شاخص‏های مدل از برازش مناسب و معنی‏داری برخوردار بودند. کشانچی و همکاران (1397) نتیجه گرفته‏اند که نتایج تحقیق نشان می‏‏دهد مدل یکپارچه پیاده‏سازی مدیریت دانش شامل استراتژی سازمانی، حمایت مدیریت ارشد، فرهنگ سازمانی، مهندسی مجدد فرآیند کسب و کار، معماری دانش، فناوری اطلاعات و شبکه‏های خبرگی است که این ابعاد با یکدیگر در ارتباط هستند و بعد حمایت مدیریت ارشد بعنوان اساس مدل پیاده‏سازی مدیریت دانش می‏باشد. سعید و حافظ الویزا (2022) نشان داده‏اند که جمع‌آوری، طبقه‌بندی، ذخیره‏سازی، برقراری ارتباط یا به اشتراک گذاشتن دانش بین افراد و مؤسسات و همچنین بهبود توانایی کارکنان در برقراری ارتباط با یکدیگر، از نتایج این پژوهش بوده است که مدیریت دانش منجر به آن‏ها می‏‏شود. کوارچیونی، پاترنوسترو و تروارلیم (2022) با یافته‏های خود می‏‏گویند که نحوه اجرای مدیریت دانش در آموزش عالی به استفاده از فناوری اطلاعات وابسته است، همچنین مدیریت دانش باید بتواند در سازمان یکپارچگی ایجاد کند. صاحب‏زاده، جیان فنگ، لطیف، شفایت¹⁴ (2022)، در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که مدیریت دانش تأثیر مثبت و معناداری بر روی عملکرد سازمانی آموزش عالی چین دارد. ژاو، لیو و اندرسون شنکار¹⁵ (2022) نشان داده است که شرکت‌های چندملیتی باید دانش خود را در سطح جهانی مدیریت کرده و سازماندهی کنند تا به نتیجه نهایی برسند. کوارچیونی، پاترنوسترو و تروارلیم (2022) با یافته‏های خود اظهار می‏دارند که نحوه اجرای مدیریت دانش در آموزش عالی به استفاده از فناوری اطلاعات وابسته است، همچنین مدیریت دانش باید بتواند در سازمان یکپارچگی ایجاد کند. گالگوتیا و لاکشمی¹⁶ (2022)، با پژوهش خود به این نتیجه دست پیدا کردند که مؤسسات آموزش عالی می‏توانند از مدیریت دانش به عنوان یک رویکرد آزمایش شده و واقعی برای مقابله با مشکلات خود استفاده کنند. مدیریت دانش به ترویج مشارکت‏ها و نوآوری‏ها در آینده کمک می‏کند. منابع انسانی، رهبری، فرهنگ، فناوری، چهار رکن کلیدی پیاده‏سازی مدیریت دانش هستند. بوسنا (2021)، در پژوهش خود به بررسی نقش تعدیل‏کننده مدیریت دانش و ساختار سازمانی در دانشگاه عبدالمالک اسعدی، پرداخت. در این پژوهش یافته‏های وی نشان می‏‏‏دهد که مدیریت دانش بر ساختار سازمانی دانشگاه از منظر اساتید و پژوهشگران آن دانشگاه تأثیر مثبت دارد. ریالتی، مرزی، کاپوتو، مایا¹⁷ (2020) نشان دادند که مدیرانی که مایل به بهره‏برداری مناسب از پتانسیل داده‏های بزرگ هستند، باید در بسط فرآیندهای مدیریت دانش در سراسر سازمان خود سرمایه‏گذاری کنند. منش، پلگرینی، مرزی، دابیچ¹⁸ (2020) به این نتیجه دست پیدا کرده است که به دلیل افزایش فشار رقابتی، سازمان‌های مدرن تمایل دارند برای حفظ مزیت بلندمدت بر دانش و بهره‌برداری از آن تکیه کنند. لی ¹⁹ (2020)، پس از انجام تحقیقات خود، بیان داشت که بین اجرای بهینه‌تر سیستم مدیریت دانش با شاخص‌های (‌فناوری اطلاعات، شاخص توانمندی ساختار و فرهنگ ‌سازمانی، عنصر توانمندی مدیریتی و عنصر فرایند مدیریت دانش)، رابطه معناداری وجود دارد. دانیلی (2019)، در پژوهش خود اظهار می‏‏دارد که، چنانچه مدیریت دانش در کتابخانه‏ها به‏کار گرفته شود، دانش فردی به دانش سازمانی تبدیل شده و به‏طور گسترده‏ای در سرتاسر کتابخانه جاری گشته و به طور صحیحی به کار گرفته می‏‏شود. مدیریت دانش می‏‏تواند به کارکنان کمک کند تا خروجی‏هایی را تولید کنند که در حوزه مهارت‏ها، استعدادها، افکار و نظرات‏شان باشد و تصمیم‏گیری در مسائل استراتژیک، رقبا، مشتریان، کانال‏های توزیع، محصولات و خدمات را بهبود بخشند. اگر مدیریت دانش درون این کتابخانه‏ها رخ دهد، ارزش بسیاری برای ایجاد و نگهداری یک فرهنگ یادگیری می‏‏تواند داشته باشد.

با توجه به آنچه گذشت و اهمیتی که امروزه دانش و مدیریت آن به خود اختصاص داده است می‏توان اظهار داشت که، می‏‏باید نظام آموزشی دانشگاه بر تخصص‏گرایی و پیاده‏سازی جریان‏های دانشی تأکید داشته باشد تا زمینه‏ساز بستری باشد برای مدیریت دانش در این نظام. استقرار مدیریت دانش در سازمان‏ها و مؤسسات آموزشی به خصوص دانشگاه‏ها که؛ در این پژوهش واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران به عنوان بازوی توانمند جامعه در بخش آموزش محسوب می‏‏شود، به عوامل گوناگونی وابسته است. سازمانی همچون آموزش عالی که اساس آن بر پایه دانش بنا نهاده شده است و وظیفه تولید و توزیع دانش را به عهده دارد، باید بتواند همگام با تغییرات سریع و شتابناک جهانی به سوی جلو گام بردارد، در این راه نیاز دارد که در آن عواملی مانند مشارکت کارکنان، همکاری، اعتماد و حس هویت جمعی مورد توجه باشد و بتواند خود را از ساختارهای عمودی و عریض و طویل دور نگاه داشته و ساختارهای سلسله‏مراتبی سنتی را به ساختارهای نوین و در حقیقت ساختارهای دانش‎محور تغییر دهد. زمانی در سازمان آگاهی، نمود پیدا خواهد کرد که بتواند دانش را در آن سازمان یافت و دانش هم در گرو بینش است. مدیریت دانش به عنوان یکی از عوامل اثرگذار بر عملکرد، کارآیی و اثربخشی سازمان²⁰ می‏باشد که با عدم کاربست آن در سازمان می‏توان شاهد هدررفت بخش قابل توجهی از سرمایه دانشی و عملی سازمان خواهیم بود. لذا با تصمیم‏گیری درست و به موقع می‏توان دانش؛ این سرمایه مهم در رقابت میان سازمان را، به درستی مدیریت نمود. در واقع می‏توان گفت که مدیریت سرمایه‏های ناملموس، با صرف هزینه‏های نسبتاً کمتری در برابر مدیریت سرمایه‏های ملموس و فیزکی، در بسیاری از سازمان‏ها می‏تواند منجربه رشد چشمگیری در سازمان شود. از سویی دیگر با توجه به تغییرات شتابان و تحولاتی که هر روزه در جهان شاهد آن هستیم، فناوری‏های جدید دائماً وارد زندگی شخصی و سازمانی می‏شوند. در این میان باید هر شخص و سازمانی از این فناوری‏ها مطلع بوده و آن را در کار خود مورد استفاده قرار دهد. اما دسترسی به فناوری روز دنیا به تنهایی تسهیل‏کننده و یاری‏رسان نیست. بلکه باید دانش استفاده از آن نیز وجود داشته باشد. با توجه به این موضوع می‏توان به عنوان مسئله‏ای که سازمانی چون دانشگاه که مبدأ تحولات آینده است، است تا چه اندازه به این دانش مجهز است و چگونه آن را به‏کار می‏گیرد؟ و اینکه به عنوان هدفی اصلی که پژوهشگر درصدد دست یافتن به آن بود عبارت است از اینکه بتوان در صورت وجود داشتن اختلاف میان وضعیت موجود و مطلوب عوامل الگوی پیاده‎سازی مدیریت دانش به آن دست پیدا کند.

روش پژوهش

پژوهش حاضر بر اساس نتایج، در دسته پژوهش‏های کاربردی قرار می‏گیرد و بر مبنای نوع داده­ها، آمیخته (کیفی-کمّی)، و بر مبنای هدف جزء پژوهش‏های توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی براساس دیدگاه استراوس و کوربین، جامعه باید بین 10 تا 25 نفر باشد که از 10 نفر آغاز کرده‏ایم و در نفر 23 به اشباع نظری رسیدیم که آن هم با استفاده از روش نمونه‏گیری گلوله برفی انتخاب شدند و در بخش کمّی، جامعه آماری اساتید هیأت علمی گروه‏های مدیریت و علوم تربیتی دانشگاه ازاد اسلامی واحدهای شهر تهران به تعداد 269 می‏باشد که با تکیه بر فرمول کوکران تعداد 159 نفر؛ از جامعه آماری که توسط کارگزینه هر یک از واحدها مورد شناسایی قرار گرفته بودند، به عنوان نمونه آماری و به روش تصادفی ساده مورد انتخاب قرار گرفتند. جمع‏آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه‏ای و میدانی انجام شده است و ابزار لازم برای انجام این پژوهش با توجه به آمیخته بودن پژوهش دو دسته است، در بخش کیفی از مصاحبه نیمه‏ساختاریافته که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از روایی محتوا و پایایی درون کدگذار (94%) و میان کدگذار (86 %) تأیید شد، و در بخش کمّی پرسشنامه تعیین وضعیت موجود و مطلوب دارای روایی محتوا بوده و پایایی آن‏ عبارت است از، آلفای کرونباخ 89/0. در بخش کیفی پژوهش، داده­های به دست آمده با استفاده از نرم‏افزار MAXQDA و فرآیند کدگذاری، و در بخش کمّی از روش دلفی فازی و نرم‏افزار AMOS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‏های پژوهش در بخش کیفی نشان‏دهنده آن است که شاخص‏ها، مؤلفه‏ها و ابعاد پیاده‏سازی مدیریت دانش با استفاده از تحلیل مضمون و با کمک نرم‎افزار MAXQDA مشخص شدند.

یافته‏های پژوهش

با توجه به این‏که پژوهش حاضر دارای رویکردی آمیخته است، در بخش کیفی هدف شناسایی شاخص‏ها مؤلفه­ها و ابعاد پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی است که در جدول (1)، تعداد آن مشخص می‏باشد.

جدول (1): جامعه آماری مورد مطالعه

جنسیت	تعداد	درصد
مرد	17	74 %
زن	6	26 %
جمع	23	100 %

در خصوص چگونگی شیوه استخراج این شاخص‏ها لازم به ذکر است که این امر با بررسی متون، مصاحبه­ها با کمک نرم‏افزار MAXQDA و روش کدگذاری انجام ‏پذیرفت. در این راستا، مصاحبه صورت گرفته که مشتمل بر 7 سؤال بود، که با ارائه توضیحات لازم توسط محقق به اعضای نمونه انجام گرفت و سپس متن مصاحبه‏ها با استفاده از کدگذاری و نرم‏افزار MAXQDA مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از طرفی در خصوص نحوه کدگذاری لازم به توضیح است که در این رویکرد ابتدا با استفاده از کدگذاری باز انواع کدهای باز در رابطه با پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی شناسایی شده و سپس از تلفیق کدهای باز، کدهای محوری در رابطه با پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی نیز شناسایی گردید. همچنین در نهایت از تجمیع کدهای محوری، کدهای انتخابی که نشان‎دهنده شاخص‏ها مؤلفه­ها و ابعاد پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی است، مشخص شد. در این مرحله فرایند کدگذاری نشان‏دهنده شناسایی شاخص‏ها، مؤلفه‏ها و ابعاد است. به این ترتیب با انجام فرایند کدگذاری و تحلیل داده‏ها در نهایت ابعاد، مؤلفه‏ها و شاخص‏های پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی (جدول 2)، مشخص گردید.

جدول (2): ابعاد، مؤلفه­ها و شاخص‏های پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی

ردیف	ابعاد	مؤلفه‏ها	شاخص‎ها
1	ساماندهی دانش	مرتب‏سازی دانش، طبقه‌بندی و دسته‌بندی دانش، یکپارچه‌سازی دانش	فرايند نظم دادن به منابع دانش، تنظیم و به نظم کشیدن فرایندها، رویه­ها و مدل­ها برای خلق دانش، ترکیب‏سازی کارآمدی و اثربخشی دانش، خلاصه کردن و مرتب کردن دانش و اطلاعات موجود، فهرست‏بندي و قالب­بندي دانش کسب شده، یکپارچه­سازی، ادغام‏سازی دانش
2	آموزش کارکنان	آموزش‏های حل مساله و خلاقیت، آموزش روش‏های انتقال و تسهیم دانش، آموزش یادگیری گروهی	آموزش روش‏های مختلف همچون هم‏اندیشی مستقیم و غیرمستقیم و... برای خلاقیت، آموختن نحوه ارائه ایده‏های خلاقانه، آموزش برای حل مسائل و مشکلات، چگونگی انتقال دانش به همدیگر، آموزش تسهیم دانش و آگاهی از مزایای آن، آموزش در یادگیری تیمی و گروهی، آموزش دادن مستمر گروهی
3	ایجاد ساختار مناسب	تمرکززدایی و رسمیت‏زدایی تفویض اختیار، آزادی عمل، کاهش دستورالعمل‏ها و قوانین	ساختار پویا و منعطف، واگذاری مسئولیت، بها دادن به کارکنان در فرایند تصمیم گیری، آزادی در انجام وظایف، اختیارات بیشتر، آزادانه عمل کردن، آزادی برای اعمال سلیقه در انجام کارها، کاهش بوروکراسی، حذف قوانین زائد، حذف دستورالعمل‏ها و قوانین دست و پاگیر
4	ایجاد سیستم ارتباطی مؤثر	ایجاد و حمایت از شبکه‏های ارتباطی، تسهیل در ارتباطات درون و برون سازمانی، ایجاد مجاری ارتباطی غیررسمی	راه‎اندازی شبکه‏های ارتباطی برای تسهیم دانش، شبکه‏های ارتباطی مؤثر و کارآمد، ایجاد کانال‏های ارتباطی مفید، ارتباطات غیررسمی برای انتقال و تسهیم دانش، تسهیل در ارتباطات کارکنان، توجه به ارتباط راحت و آسان در درون سازمان و همچنین بیرون از سازمان، شبکه‏های ارتباطی غیررسمی
5	حمایت مدیریت	پشتیبانی مدیریت، کمک به کارکنان، تشویق کارکنان، حمایت از خط‏مشی‏ها و پروژه‏های مدیریت دانش	تدوین برنامه‏های لازم برای فراهم ساختن تسهیم دانش، حمایت کردن از کارکنان، توجه به خواسته‏های کارکنان در صورت نیاز به دانش جدید، کمک به کارکنان در امر یادگیری، یاری رساندن، ایجاد برنامه‏هایی برای آموزش و یادگیری دانش جدید، اختصاص بودجه لازم برای فعالیت‏های مدیریت دانش، ترغیب کارکنان در کسب دانش، تشویق کارکنان در امر تسهیم دانش، قوانین حمایتی برای تسهیم و انتقال دانش، قوانین حمایتی در خلق و ساماندهی دانش
6	ذخیره‏سازی دانش	مستندسازی، ثبت دانش و تجربیات	مکتوب کردن داده‏ها و اطلاعات به دست آمده، ذخیره کردن، ثبت کردن برای جستجوی آسان و سریع دانش و اطلاعات، دسترسی آسان به اطلاعات برای همگان به لطف ثبت و ذخیره کردن دانش، تجربیات و دانش ضمنی کارکنان را تا حدّ امکان مکتوب کردن
7	تسهیل و بهبود همکاری‏های مربوط به رشته‏های مختلف علمی	ایجاد همکاری مناسب، تسهیل همیاری در رشته‏های مختلف، همکاری در زمینه‏های مختلف علمی	ایجاد همکاری، شکل‏گیری شراکت و همیاری، همکاری مطلوب و مناسب، شراکت و همکاری میان رشته‏های مختلف، تسهیل و بهبود همکاری، ایجاد شرایط مناسب برای همکاری، همکاری‏های علمی
8	کاهش چرخه تولید و توسعه علمی	افزایش کارایی، افزایش اثربخشی، کاهش بازده زمانی	کاهش هزینه‏های سازمان در زمینه تولید دانش، انجام فعالیت‏ها و وظایف با کمترین هزینه ممکن، افزایش کارآمدی در توسعه علمی، افزایش رسیدن به اهداف، کسب اهداف تدوین شده، موفقیت در رسیدن به اهداف، کسب دانش و توسعه علمی در مدت زمان کوتاه
9	فرهنگ سازمانی	فرهنگ مشارکتی، فرهنگ خلاقیت، فرهنگ نوآوری، فرهنگ پشتیبان	ایجاد فضای مورد اعتماد، به اشتراک‏گذاری دانش و تجارب میان افراد، تسهیم افکار و ایده‏های نو در جلسات، تشویق به خلاقیت، ترغیب به ایده‏پردازی، دسترس قرار دادن دانش به دیگران، تمایل در نشر دانش و اطلاعات، تشویق کارکنان به نوآوری، ترغیب در کاربست ایده‏ها و افکار جدید، حمایت همه جانبه، حمایت از خلاقیت و نوآوری
10	ایجاد مدیر مدیریت دانش	توانمندی در معماری صحیح اطلاعات، تعامل با افراد و بخش‏های مختلف، نحوه استفاده از پایگاه دانش و شناسایی مشکلات و نارسایی‌ها آن توسط مدیر	ساماندهی مناسب محتوا، پالایش داده‏ها و اطلاعات، ایجاد رویه‏ها و استانداردهای ارتقاء دانش، استانداردهای بهبود دانش، شکل‏گیری و افزایش تعاملات، ارتباط و تعامل با افراد و بخش‏های مختلف سازمان، توانمندی در نحوه استفاده از پایگاه دانش و آموزش آن، شناخت نارسایی‏های پایگاه دانش، تلاش برای رفع کاستی‏های مدیریت دانش
11	توسعه و پرورش منابع انسانی دانشگر	توسعه نیروی دانشگر، پرورش نیروی دانشگر، افزایش توانمندی استفاده از دانش	توسعه و افزایش کارکنان دانشی، افزایش استعدادهای آن‎ها در به‏کارگیری دانش، استفاده از هر شکل دانش ثبت شده، پردازش اطلاعات موجود، توانایی خلق اطلاعات جدید، افزایش قابلیت کارکنان در کسب دانش، بهبود ظرفیت کارکنان در تسهیم دانش
12	تسهیم دانش	نشر و اشاعه دانش، تبادل و جابه­جایی دانش، اشتراک دانش	تبادل دانش و تخصص کارکنان به همدیگر، ترویج دانش، تبادل دانش، تسهیم و به اشتراک‏گذاری، مبادله دانش به طور متقابل، توزیع مناسب دانش، ترویج آسان دانش و اطلاعات، در دسترس قرار دادن دانش برای همگان
13	ایجاد چارچوب مناسب جهت ارزیابی عملکرد	طراحی سازوکارهای مناسب ارزیابی دانش، احصای مقیاس‏های مناسب ارزیابی دانش، پایش عملکرد	ابزارهای کارآمد در ارزیابی دانش کارکنان، سازوکارهای مناسب در پایش دانش سازمانی، ارزیابی‏های دوره‏ای و زمان‏بندی مناسب، احصای معیارهای مناسب، توجه به محیط درونی و ارزیابی مداوم آن، توجه به محیط بیرونی و ارزیابی مداوم آن، ارزیابی مستمر عملکرد
14	پیاده‏سازی دانش	اجرای اثربخش دانش، استفاده بهينه از دانش، پشتیبانی و حمایت مدیران	استفاده از دانش برای رسیدن به اهداف در نظام آموزش عالی، به‎کارگیری دانش راهی مناسب برای کسب اهداف، ایجاد انگیزه در کارکنان فعالیت­های تسهیم دانش را تسهیل می‏کند، جمع‏آوری و استخراج دانش، ثبت و ضبط دانش کارکنان، ایجاد فضای مناسب در تسهیم و اجرای دانش، حمایت مدیران برای اجرای دانش، حمایت و تشویق کارکنان در تبادل و اجرای دانش
15	الزامات زیرساختی	وجود زیرساخت‏های کامل فناوری، فناوری به روز و کارآمد	زیرساخت‏های‏ نرم‏افزاری، زیرساخت‏های سخت‏افزاری، استفاده از تجهیزات و امکانات روز در حوزه فناوری، فناوری پیشرفته، استفاده از آخرین و بهترین تجهیزات روز دنیا در حوزه مدیریت دانش
16	ایجاد پایگاه دانش	پایگاه داده متمرکز، محل و جایگاه دانش	پایگاهی برای پخش اطلاعات و داده‏ها، پایگاهی که از جمع‏آوری، سازمان‏دهی، بازیابی و به اشتراک‏گذاری دانش پشتیبانی می‏کند، سیستمی برای ذخیره‏سازی داده‏های پیچیده ساختاریافته و بدون ساختار
17	ایجاد و جذب دانش	شناسایی و ردیابی دانش، آشکارسازی حوزه دانش، کشف دانش، به دست آوردن دانش	برنامه داشتن برای کسب و ضبط دانش، پیدا کردن کارکنان دانشی در داخل سازمان، کشف دانش کارکنان، به خدمت گرفتن دانش موجود در سازمان، شناخت صحیح در جمع‏آوری دانش، جمع‏آوری و استخراج دانش، تلاش برای یافتن دانش، ارائه برنامه‏های مناسب برای جذب دانش از بیرون سازمان، کشف دانش پنهان، کسب دانش از منابع برون سازمانی همچون خرید دانش، استخدام کارشناسان
18	هم‏راستایی اهداف سازمانی با اهداف مدیریت دانش	سنخیت دانش با اهداف سازمان، ارائه دانش صحیح در راستای مأموریت‌ها، تناسب دانش با استراتژی­ها	اهمیت دانش در تدوین مأموریت، تناسب دانش با اهداف، ارائه دانش صحیح متناسب مأموریت‏ها، متمایز کننده فلسفه وجودی سازمان، کاربرد دانش در استراتژی، دانش باید در راستای اهداف جمع‏آوری شود، سنخیت دانش با استراتژی، تبادل دانش برای کسب اهداف، کشف دانش به منظور رسیدن به آرمان‏ها
19	فرهنگ کارگروهی	تشویق به کار گروهی، تیم‏سازی، حمایت از کارگروهی، تدوین فعالیت‏ها به شکل گروهی	پرهیز از فردگرایی، تشویق کارکنان به همکاری در فعالیت‏های گروهی، ترویج کارکنان به عملکرد بهتر در سایه فعالیت‏های گروهی، ایجاد تیم‏ها، ترویج کار گروهی، شکل‎گیری تیم‏ها برای تسهیم دانش، پیشتیبانی از گروه‏ها و تیم‏ها، حمایت همه‏جانبه در شبکه‏سازی و تشکیل گروه‏های کاری، ساماندهی فعالیت‏ها به نحوی که با ایجاد تیم بهتر انجام گیرند
20	توانمندسازی کارکنان	مهارت‏های فردی، مهارت‏های میان فردی، مهارت‏های فنی	احساس شایستگی، احساس معناداربودن، احساس تأثیرگذاری، روحیه پاسخگویی، تعهد، تعامل، روحیه کارگروهی، هم‏افزایی، ارتباطات کاری، شایستگی‏ها و مهارت‏های فنی افراد، توانایی کار کردن با نرم‏افزارها و سخت‏افزارها
21	استفاده از ظرفیت کامل کارکنان	به‎کارگیری کامل قابلیت‏های کارکنان، امکان استفاده از تمام ظرفیت‏های کارکنان	بهره‏برداری از توانمندی‏های کارکنان، رشد قابلیت‏ها و استفاده از آن، به‎کارگیری تمامی ظرفیت کارکنان، استفاده کامل از دانش و تخصص کارکنان، کارآمدی کارکنان در سایه به‎کارگیری قابلیت‏ها
22	سرعت بخشیدن و بهبود خدمات علمی	افزایش قابلیت سازگاری و انطباق‏پذیری، چابکی، افزایش قابلیت پاسخگویی، بهبود توان رقابتی خدمات علمی	توانایی سازش با تغییر و تحولات محیطی، هم‏راستاسازی سریع خود با پیچیدگی‏ها، سرعت بالا، پاسخگویی سریع، تشخیص سریع نیازها در سایه دانش و پاسخ به آن‏ها، پاسخگویی مناسب و درخور، بهبود قابلیت رقابت‏پذیری، توان رقابت کردن

بررسی نرمال یا عدم نرمال بودن داده‏ها

در این بخش به نرمال بودن داده‏ها پرداخته شده است. برای بررسی نرمال بودن داده‏ها از مقادیر چولگی و کشیدگی و آزمون کلموگرف ـ اسمیرنوف بهره گرفته شده است. به این ترتیب، برای ارزیابی نرمال بودن داده‏ها با استفاده از مقادیر ضریب چولگی و کشیدگی، اگر قدرمطلق چولگی و کشیدگی بین 5/0 و 1/0 باشد، داده‏ها نسبتاً نرمال تشخیص داده می‏شوند و اگر کمتر از 1/0 باشند، داده‏ها کاملاً نرمال می‏باشند. همچنین اگر مقادیر آزمون کلموگرف ـ اسمیرنوف در سطح معناداری بالاتر از 05/0 باشد برابر یا کمتر از 0.133=D105 باشد، فرضیه H0 پذیرفته شده و داده‎ها نرمال تشخیص داده می‏شوند. جدول (3) مقادیر مربوطه را نشان می‏دهد.

جدول (3): آزمون نرمال بودن داده‏ها

ابعاد	چولگی	کشیدگی	آزمون کلموگرف ـ اسمیرنوف
			آماره	ضریب معناداری
حمایت مدیریت	486/0	379/0	094/0	100/0
تسهیم دانش	286/0	467/0	078/0	103/0
ایجاد پایگاه دانش	202/0	356/0	069/0	200/0
ذخیره‏سازی دانش	0423/0-	346/0	075/0	101/0
ایجاد مدیر مدیریت دانش	412/0	350/0	082/0	105/0
ایجاد و جذب دانش	354/0	455/0	095/0	103/0
ایجاد سیستم ارتباطی مؤثر	261/0	426/0	093/0	100/0
کاهش چرخه تولید و توسعه علمی	365/0	461/0	079/0	107/0
الزامات زیرساختی	471/0	354/0	071/0	102/0
فرهنگ کارگروهی	264/0	369/0	085/0	100/0
فرهنگ مشارکتی	264/0	421/0	077/0	108/0
پیاده‏سازی دانش	267/0	435/0	069/0	201/0
توانمندسازی کارکنان	412/0	362/0	096/0	106/0
ایجاد چارچوب مناسب جهت ارزیابی عملکرد	348/0	463/0	088/0	203/0
استفاده از ظرفیت کامل کارکنان	267/0	374/0	086/0	100/0
تسهیل همکاری‎های مربوط به رشته‎های مختلف علمی	419/0	340/0	097/0	109/0
ایجاد ساختار مناسب	296/0	322/0	070/0	105/0
آموزش کارکنان	367/0	433/0	073/0	205/0
هم‏راستایی اهداف سازمانی با اهداف مدیریت دانش	298/0	451/0	091/0	106/0
سرعت بخشیدن و بهبود خدمات علمی	418/0	359/0	067/0	100/0
پرورش منابع انسانی دانشگر	435/0	346/0	069/0	108/0
ساماندهی دانش	372/0	468/0	081/0	104/0

بررسی وضعیت‏های موجود و مطلوب عوامل

برای برسی تعیین وضعیت موجود و مطلوب از آزمون تی تک نمونه مستقل استفاده شده است که خروجی آن در جدول (4) قابل مشاهده است. این آزمون قادر است که وضعیت موجود و مطلوب را مشخص نماید و در همین راستا، نرمال بودن داده‏ها شرایطی را فراهم می‏سازد که آزمون انجام شود و خروجی به‏دست آمده از آن، قابل اعتماد باشد.

جدول (4): وضعیت موجود و مطلوب عوامل

ابعاد	نوع وضعیت	درجه آزادی	سطح معناداری	حد پایین در سطح اطمینان 95/0	حد بالا در سطح اطمینان 95/0
حمایت مدیریت	موجود	158	000/0	993/-	871/-
	مطلوب	158	000/0	87/0	99/0
تسهیم دانش	موجود	158	000/0	1/01-	84/-
	مطلوب	158	000/0	86/0	1
ایجاد پایگاه دانش	موجود	158	000/0	02/1-	85/-
	مطلوب	158	000/0	93/0	1/1
ذخیره‏سازی دانش	موجود	158	000/0	01/1-	84/-
	مطلوب	158	000/0	83/0	98/0
ایجاد مدیر مدیریت دانش	موجود	158	000/0	94/-	79/-
	مطلوب	158	000/0	78/0	94/0
ایجاد و جذب دانش	موجود	158	000/0	79/-	76/-
	مطلوب	158	000/0	77/0	83/0
ایجاد سیستم ارتباطی مؤثر	موجود	158	000/0	01/1-	86/-
	مطلوب	158	000/0	88/0	95/0
کاهش چرخه تولید و توسعه علمی	موجود	158	000/0	07/1-	91/-
	مطلوب	158	000/0	79/0	1/1
الزامات زیرساختی	موجود	158	000/0	2/1-	1/1-
	مطلوب	158	000/0	75/0	93/0
فرهنگ کارگروهی	موجود	158	000/0	2/1-	02/1-
	مطلوب	158	000/0	78/0	97/0
فرهنگ مشارکتی	موجود	158	000/0	03/1-	87/-
	مطلوب	158	000/0	77/0	1
پیاده‏سازی دانش	موجود	158	000/0	01/1-	82/-
	مطلوب	158	000/0	79/0	98/0
توانمندسازی کارکنان	موجود	158	000/0	1-	92/-
	مطلوب	158	000/0	92/0	1
ایجاد چارچوب مناسب جهت ارزیابی عملکرد	موجود	158	000/0	2/1-	4/1-
	مطلوب	158	000/0	33/0	54/0
استفاده از ظرفیت کامل کارکنان	موجود	158	000/0	1-	90/-
	مطلوب	158	000/0	90/0	1
تسهیل همکاری‎های مربوط به رشته‏های مختلف علمی	موجود	158	000/0	05/1-	14/1-
	مطلوب	158	000/0	99/0	1
ایجاد ساختار مناسب	موجود	158	000/0	01/1-	81/-
	مطلوب	158	000/0	88/0	1
آموزش کارکنان	موجود	158	000/0	02/1-	84/-
	مطلوب	158	000/0	83/0	1
هم‎راستایی اهداف سازمانی با اهداف مدیریت دانش	موجود	158	000/0	95/-	81/-
	مطلوب	158	000/0	78/0	96/0
سرعت بخشیدن و بهبود خدمات علمی	موجود	158	000/0	1-	93/-
	مطلوب	158	000/0	90/0	1
پرورش منابع انسانی دانشگر	موجود	158	000/0	5/1-	1-
	مطلوب	158	000/0	82/0	1
ساماندهی دانش	موجود	158	000/0	09/1-	1-
	مطلوب	158	000/0	89/0	1

با توجه به اینکه سطح معناداری در دو وضعیت موجود و مطلوب 05/0 می‏باشد، فرضیه برابرای میانگین عوامل با میانگین 3 رد می‏شود. با توجه به منفی بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت موجود باید گفت میانگین این عوامل در وضعیت موجود کمتر از میانگین می باشد و با توجه به مثبت بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت مطلوب باید گفت از نظر نمونه آماری عوامل در وضعیت مطلوب می‏باید بالاتر از میانگین باشد. جدول (3) گویای آن است که امتیاز میانگین تمام عوامل برای وضعیت مطلوب بیشتر از وضعیت موجود گزارش شده است. لیکن جهت مقایسه میانگین‏ها به‏طور دقیق از آزمون t دو نمونه‏ای زوج شده کمک می‏گیریم که در جدول (5) نشان داده شده است.

جدول (5): مقایسه وضعیت موجود و مطلوب

ابعاد	میانگین اختلاف	انحراف معیار اختلافات	آماره t	سطح معناداری
حمایت مدیریت	86/1	06/0	23/30	000/0
تسهیم دانش	9/1	080/0	42/23	000/0
ایجاد پایگاه دانش	04/2	079/0	91/25	000/0
ذخیره‏سازی دانش	73/1	072/0	04/24	000/0
ایجاد مدیر مدیریت دانش	84/1	074/0	82/24	000/0
ایجاد و جذب دانش	57/2	09/0	27	000/0
ایجاد سیستم ارتباطی مؤثر	78/1	08/0	36/20	000/0
کاهش چرخه تولید و توسعه علمی	90/1	07/0	19/25	000/0
الزامات زیرساختی	98/1	55/0	63/35	000/0
فرهنگ کارگروهی	57/1	083/0	78/18	000/0
فرهنگ مشارکتی	15/2	094/0	64/22	000/0
پیاده‏سازی دانش	89/1	093/0	31/20	000/0
توانمندسازی کارکنان	86/1	086/0	51/21	000/0
ایجاد چارچوب مناسب جهت ارزیابی عملکرد	74/1	68/0	28/25	000/0
استفاده از ظرفیت کامل کارکنان	85/1	098/0	77/18	000/0
تسهیل همکاری‎های مربوط به رشته‏های مختلف علمی	88/1	58/0	57/31	000/0
ایجاد ساختار مناسب	89/1	08/0	32/21	000/0
آموزش کارکنان	84/1	07/0	61/22	000/0
هم‏راستایی اهداف سازمانی با اهداف مدیریت دانش	21/1	044/0	83/46	000/0
سرعت بخشیدن و بهبود خدمات علمی	86/1	090/0	60/20	000/0
پرورش منابع انسانی دانشگر	09/2	064/0	59/32	000/0
ساماندهی دانش	069/0	26/0	62/12	000/0

جدول (5) نشان می‏دهد که سطح معناداری برای همه عوامل از 05/0 کمتر است که نشان‏دهنده این می‏باشد که میانگین نمرات وضعیت موجود به صورت معناداری با میانگین نمرات وضعیت مطلوب برابر نیست. با توجه به اختلاف میانگین به دست آمده می‏توان گفت وضع مطلوب دارای میانگینی بیشتر از وضع موجود است. با توجه به مطالب پیش گفته، مقایسه وضع موجود و مطلوب در نمودار (1) نشان داده شده است.

بنابراین با توجه به تجزیه و تحلیل داده‏ها که در فصل چهارم انجام شد، سطح معناداری عوامل در وضعیت موجود کمتر از 05/0 می‏باشد، در این شرایط فرضیه برابری میانگین عوامل با میانگین 3 رد می‏شود. با توجه به منفی بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت موجود باید گفت که میانگین این عوامل در وضعیت موجود کمتر از میانگین 3 می‏باشد. از طرفی با توجه به مثبت بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت مطلوب باید گفت میانگین این عوامل در وضعیت مطلوب بیشتر از 3 می‏باشد. همچنین نتایج برآمده از آزمون مقایسات زوجی بیانگر این موضوع است که سطح معناداری کلیه عوامل از سطح معناداری 05/0 کمتر بوده که نشان می‏دهد میانگین نمرات مربوط به دو وضعیت یکسان نیست و با توجه به اختلاف میانگین‏ها باید گفت وضعیت مطلوب دارای میانگینی بیشتر از وضعیت موجود است.

 

نمودار (1): نمودار وضع موجو و مطلوب پیاده سازی مدیریت دانش

یافته‏ها حکایت از آن دارد که، بین وضع موجود شاخص‏ها و مولفه‏های پیاده‏سازی مدیریت دانش در نظام آموزش عالی با قیاس انجام شده با وضع مطلوب، تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین، نظام آموزش عالی برای رسیدن به جایگاه مطلوب و تلاش در راستای کسب اهداف از پیش‏تعیین شده خود می‏باید هر چه بیشتر تلاش نماید تا به سطح مطلوب دست یابد و اقدامات مناسب را در راه رسیدن به شرایط آرمانی و مطلوب به کار گیرد.

بحث و نتیجه‏گیری

با توجه به تجزیه و تحلیل داده‏ها که در فصل چهارم انجام شد، سطح معناداری عوامل در وضعیت موجود کمتر از 05/0 می‏باشد، در این شرایط فرضیه برابری میانگین عوامل با میانگین 3 رد می‏شود. با توجه به منفی بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت موجود باید گفت که میانگین این عوامل در وضعیت موجود کمتر از میانگین 3 می‏باشد. از طرفی با توجه به مثبت بودن حد بالا و پایین عوامل در وضعیت مطلوب باید گفت میانگین این عوامل در وضعیت مطلوب بیشتر از 3 می‏باشد. همچنین نتایج برآمده از آزمون مقایسات زوجی بیانگر این موضوع است که سطح معناداری کلیه عوامل از سطح معناداری 05/0 کمتر بوده که نشان می‏دهد میانگین نمرات مربوط به دو وضعیت یکسان نیست و با توجه به اختلاف میانگین‏ها باید گفت وضعیت مطلوب دارای میانگینی بیشتر از وضعیت موجود است.

امروزه دانشگاه‏ها برای رشد و توسعه اقتصادی و احیای جوامع مهم و حیاتی­اند. اینگونه سازمان‏ها همواره سعی می‏­کنند یادگیرنده و دنبال افزایش ظرفیت دانشی خود باشند. دانشگاه‏ها با بهترین شیوه فعالیت، کسب دانش روز و پرورش نیروی انسانی دانشگر و همچنین تقویت روابط مبتنی بر همکاری در جستجوی جایگاه برتر هستند. مسلم است در محیط کسب‌وکار امروزی، دانش اساسی‌ترین متغیر کلیدی برای کاهش فشارهای ناشی از سرعت تغییرات و نوآوری تلقی می‏‌شود چراکه هرگونه تعللی در پاسخ سریع به این‌گونه چالش‌ها و فشارها قطعاً خسارت‌های جبران‌ناپذیری را بر پیکره سازمان تحمیل خواهد کرد. بر این اساس، برخورد نظام‌مند و استفاده بهینه و مؤثر از این رویکرد باارزش طی دهه­های اخیر خود گواهی بر این ادعاست. از این‌رو، لازم و ضروری است که مدیران دانشگاه‏ها با شناخت و آگاهی کافی از پدیده پیاده‏سازی مدیریت دانش بتوانند با به دست آوردن، اندوختن و توزیع مناسب منابع دانش برای نیل به بصیرت و رسالت سازمان خویش تلاش نماید. پژوهش‏هایی که توسط وحیدی و دانش (1401)، اردلان، رحمانی و خاکزار بفروئی (1401)، زمانی، حسینی، طبقدهی و همکاران (1400)، حاجی ملامیرزایی، حمید؛ حفیظ کاشانی، مسعود (1400)، شهلایی باقری و همکاران (1400)، بایرامی اردی و همکاران (1399)، ایوبی حوریه (1399)، طاهرزاده موسویان و مقدم (1399)، شامرادی (1399)، رونقی و همکاران (1398)، جهاندیده و همکاران (1397)، کشانچی و همکاران (1397)، سعید و حافظ الویزا (2022)، کوارچیونی، پاترنوسترو و تروارلیم (2022) صاحب‏زاده، جیان فنگ، لطیف، شفایت²¹ (2022)، ژاو، لیو و اندرسون شنکار²² (2022)، کوارچیونی، پاترنوسترو و تروارلیم (2022)، گالگوتیا و لاکشمی²³ (2022)، بوسنا (2021)، ریالتی، مرزی، کاپوتو، مایا²⁴ (2020)، منش، پلگرینی، مرزی، دابیچ²⁵ (2020)، دانیلی (2019)، انجام شده است و به آن‏ها اشاره شده، به ابعادی اشاره کرده‏اند که به تقویت پژوهش حاضر می‏پردازد و با نتایج به‏دست آمده همسو می‏باشد.

با توجه به پژوهش انجام شده، می‏توان به پیشنهادهایی که برگرفته از پژوهش است، اشاره نمود: . با توانمند ساختن کارکنان سازمان، استفاده از ظرفیت کامل کارکنان، ایجاد چارچوب مناسب جهت ارزیابی عملکرد، آموزش کارکنان، سرعت بخشیدن و بهبود خدمات علمی، پرورش منابع انسانی دانشگر، از جمله اقداماتی است که در راستای عملی شدن این پیشنهاد می‏تواند مؤثر واقع گردد. پیشنهاد می‏‏شود در سازمان و ایجاد آن، کارکنان نظام آموزش عالی از مدیران و اساتید گرفته تا کارکنان رده پایین، دانش و دانسته‏های خود را به اشتراک گذارند و اندوخته‏های آ‏ن‏ها روزبه‏روز بیشتر‏ شود. برای موفقیت و افزایش احتمال استقرار مدیریت دانش در نظام آموزش عالی، لازم است حمایت مدیران و همچنین زیرساخت‏های مناسب لحاظ گردد. زیرساخت‏ها جنبه‏های مهمی از قابلیت‏های سازمانی هستند که شامل زیرساخت‏های فنی، ساختاری، فرهنگی و زیرساخت‏هایی که مرتبط با افراد است‏ می‏باشد. برای ان‏که بتوان مدیریت دانش را در سازمان پیاده‏سازی نمود، باید بتوان با بهره‏گیری و فراهم‏آوری زیرساخت‏های مناسب مدیریت دانش، به بازنگریو تحول در سازمان دست یافت و شرایط لازم را برای استقرار مدیریت دانش در دانشگاه فراهم آورد. اگر نظام آموزش عالی بخواهد در ارائه خدمات علمی پیشتازی کنند و در عرصه رقابت عقب نماند، باید از نیروی انسانی متخصص و با تجربه برخوردار باشند. نظام آموزش عالی با ارج نهادن به پیاده‏سازی مدیریت دانش، ضمن بازیابی و بهبود دانش بتوانند دانش­های منسوخ و کهنه خود را کنار گذاشته و متناسب با نیازهای خود دانش جدید را کسب نمایند تا با افزایش قدرت خلاقیت و نوآوری جایگاه خود را در عرصه رقابتی بهبود بخشند.

منابع

Al-Kurdi, O. F., El-Haddadeh, R., El-Dabi, T. (2020), The Role Of Organizational Climate In Managing Knowledge Sharing Among Academics In Higher Education, International Journal Of Information Management, 50, 217–227.

Almansoori, A., Alshamsi, M., Salloum, S. A., & Shaalan, K. (2021). Critical Review Of Knowledge Management In Healthcare. Recent Advances In Intelligent Systems And Smart Applications, 99-119.

Anjaria,K (2020). Negation And Entropy: Effectual Knowledge Management Equipment For Learning Organizations. Expert Systems With Applications.157 (2020).44-67.

Antunes.S, Pinheiro,P (2020). Linking Knowledge Management, Organizational Learning And Memory. Journal Of Innovation & Knowledge.140 (2020).140-149.

Ardalan, Omid; Rahmani, Morteza; Khakzar Bafroi, Morteza (2022). Designing A Knowledge Management Implementation Model In Universities Of The Islamic Republic Of Iran Army Based On Structural Equation Modeling. Strategic Defense Studies. Period 20 (88). 99-122.

Ayoubi Horiyeh, Sadri (2019). Implementation Of Knowledge Management In Tehran Municipality With ANP Multi-Criteria Decision-Making Approach (Case Study: Tehran District 5 Municipality). Science And Engineering Elites. 5 (1). 176-195.

Carrasco-Hernández, A. J., & Jiménez-Jiménez, D. (2016). Knowledge Management, Flexibility And Firm Performance: The Effects Of Family Involvement. European Journal Of Family Business, 6(2), 108-117.

Donely, R (2019). Aligning Knowledge Sharing Interventions With The Promotion Of Firm Success: The Need For SHRM To Balance Tensions And Challenges. Journal Of Business Research.94 (2019).344-352.

Galgotia, D., & Lakshmi, N. (2022). Implementation Of Knowledge Management In Higher Education: A Comparative Study Of Private And Government Universities In India And Abroad. Frontiers In Psychology, 3419.

Haji Molamirzaei, Hamid; Hafiz Kashani, Masoud (2021). Presenting The Implementation Model Of Knowledge Management In The Command And Control System. Organizational Knowledge Management. 4 (2). 95-127.

Jahandideh, Mohammad Ali; Razavi, Seyyed Mohammad Hossein; Hosseini, Seyed Emad (2017). Clarifying The Optimal Model Of Knowledge Management Implementation In Physical Education Of The Country. Contemporary Researches In Sports Management. 8 (16). 67-79.

Keshanchi, Behzad; Khosroanjam, Davoud; Pahlavani, Davoud; Pourqoli, Amir (2017). Designing The Success Model Of Implementing Knowledge Management At The Organizational Level With The Interpretive Structural Modeling (ISM) Approach (Case Study: Tejarat Bank. Industrial Management). 13 (44). 47-62.

Khyzer Bin Dost, M., Rehman, C., Gilaninia, S., Bte Ismail, K., & Wasim Akram, M. (2018). The Impact Of Knowledge Management’s Practices On Supply Chain Performance Of The Dairy Sector In Central Punjab: A Mediating Role Of Decentralization. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 31(1), 290-312.

Lambe, P. (2011). The Unacknowledged Parentage Of Knowledge Management, Journal Of Knowledge Management, Vol. 15 Iss 2 Pp.175 -197.

Mahmoudi, Hasan; Diani, Mohammad Hosein.; Parirokh, Mehri. (2018). Analytical Review Of The State Of Knowledge Management In Academic Libraries (Case Study: Ferdoosi University And Mashhad Medical Sciences Libraries). Librarianship And Information Research Journal. 4 (9).

Manesh, M. F., Pellegrini, M. M., Marzi, G., & Dabic, M. (2020). Knowledge Management In The Fourth Industrial Revolution: Mapping The Literature And Scoping Future Avenues. IEEE Transactions On Engineering Management, 68(1), 289-300.

Mazhar, S., And Akhtar, M. S. (2016). Knowledge Management Practices: A Comparative

Study Of Public And Private Sector Universities At Lahore. J. Qual. Technol. Manag. 12, 81–90.

Mohammadi Moghadam, Yusef; Alwani, Seyyed Mehdi; Habibi Badrabadi, Mahbubeh (2018). Productivity Of Knowledge. Tehran: Commerce.

Rialti, R., Marzi, G., Caputo, A., & Mayah, K. A. (2020). Achieving Strategic Flexibility In The Era Of Big Data: The Importance Of Knowledge Management And Ambidexterity. Management Decision.

Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2013). Organizational Behavior (Vol. 4). New Jersey: Pearson Education.

Ronaghi, Mohammad Hossein; Zainuddinzadeh, Sara; Alam Bladi, Sepehr (2018). Identifying And Ranking The Factors Affecting The Implementation Of Knowledge Management Using Metacombination Method. Librarianship And Information. 22 (3). 112-135.

Sahibzada, U. F., Jianfeng, C., Latif, K. F., Shafait, Z., & Sahibzada, H. F. (2022). Interpreting The Impact Of Knowledge Management Processes On Organizational Performance In Chinese Higher Education: Mediating Role Of Knowledge Worker Productivity. Studies In Higher Education, 47(4), 713-730.

Said, H. M., Hafez, M. G. A. A., & Elweza, R. F. (2022). Strategies Of Knowledge Management Techniques In Saudi Higher Education Institutions. International Transaction Journal Of Engineering, Management, & Applied Sciences & Technologies, 13(2), 1-14.

Seto-Pamies, D., Domingo-Vemis, M., & Rabassa-Figueras, N. (2011). Corporate Social Responsibility In Management Education: Current Status In Spanish Universities. Journal Of Management And Organization, 17(5), 604-620.

Shahlaei Bagheri, Javad; Khodaparast, Siavash; Bakhshalipour, Vahid; Pourabdi, Javed (2021). Clarifying The Optimal Model Of Knowledge Management Implementation In The Islamic Republic Of Iran Football Federation. Epistemology 14 (53). 68-82.

Shamoradi, Seyedeh Niloufar (2019). How To Establish A Knowledge Management System In The Organization In Order To Eliminate Administrative Bureaucracies, Parallel Work And Long Processes In Carrying Out Activities (Case Study: University Libraries Of The Country). Science, 13(48). 40-56.

Song, S., & Sun, J. (2018). Exploring Effective Work Unit Knowledge Management (KM): Roles Of Network, Task, And KM Strategies. Journal Of Knowledge Management.

Sullivan, W. M. (2003). The University As Citizen: Institutional Identity And Social Responsibility. A Special Report. The Civic Arts Review, 16(1), 1-14.

Taherzadeh Mousaviyan, Seyyed Fakhreddin; Moghadam, Matineh (2019). The Importance And Role Of Knowledge Management In Higher Education (Case Study: Faculty Of Management, Azad University, Research Sciences Unit). 3 (10). 17-28.

Tim Vorley, Z. (2017)," Big Data Text Analytics: An Enabler Of Knowledge Management", Journal Of Knowledge Management, Vol. 21 Iss 1 Pp.

Vahidi, Hossein; Danesh, Zahra (2021). The Challenges Of Implementing Knowledge Management In Iranian Organizations, A Finding Based On Metacombination. Organizational Knowledge Management Quarterly 5 (1). 73-106.

Zamani, Abbas; Hoseini Tabaghdehi, Leila; Momeni Mehmoui, Hossein (2021). Presentation Of The Knowledge Management System Deployment Model In The General Department Of Education Of Mazandaran Province. Iranian Society Of Sociology Of Education. 14 (2). 130-142.

Zhao, S., Liu, X., Andersson, U., & Shenkar, O. (2022). Knowledge Management Of Emerging Economy Multinationals. Journal Of World Business, 57 (1), 101255.

---

[1]  Tim Vorley

[2]  Robbins

[3]  Lambe

[4]  Harry Scarborough

[5]  Hedlund

[6]  Al-Kurdi, O. F., El-Haddadeh, R., El-dabi

[7]  Carrasco-Hernández, Jiménez

[8]  Mazhar and Akhtar

[9]  Antunes.S, Pinheiro,P

[10]  Anjaria

[11]  Sullivan

[12]  Seto-Pamies, Domingo-Vemis, & Rabassa-Figueras

[13]  Morgan

[14]  Sahibzada, U. F., Jianfeng, C., Latif, K. F., Shafait, Z., & Sahibzada

[15]  Andersson Shenkar

[16]  Galgotia, D., & Lakshmi

[17]  Rialti, Marzi, Caputo, Mayah

[18]  Manesh, Pellegrini, Marzi, Dabic

[19]  Lee

[20]  در اینجا واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران، مدنظر پژوهشگر می‏باشد.

[21]  Sahibzada, U. F., Jianfeng, C., Latif, K. F., Shafait, Z., & Sahibzada

[22]  Andersson Shenkar

[23]  Galgotia, D., & Lakshmi

[24]  Rialti, Marzi, Caputo, Mayah

[25]  Manesh, Pellegrini, Marzi, Dabic

---