• Home
  • A reading on the drivers affecting the future state of urban metabolism(Case study: District 22 of Tehran metropolis)

Share To

Article Url


Manuscript ID : JUEPD-2401-1291 Visit : 180 Page: 13 - 26

10.30495/JUEP.1403.909978

Article Type: Original Research

A reading on the drivers affecting the future state of urban metabolism(Case study: District 22 of Tehran metropolis)

Subject Areas : Urban planning

esmaeil aliakbari 1 , Amirhossein halabian 2 , masoumeh ansari 3

1 - Professor of Geography and Urban Planning, Payame Noor University
2 - associate professor;Department of Geography;payame noor university,tehran
3 - phd student payame noor university ,tehran

Received: 2024-01-23 Accepted : 2024-03-09 Published : 2024-10-01

Keywords: Pishran, structural analysis, urban metabolism, structures and functions, district 22 of Tehran metropolis.,

Abstract :

The importance of urban environmental issues has never been more visible than today. Because today, cities are considered as the most important achievement of technological, economic, cultural and social efforts of man, which has increased in proportion to the rapid growth of urban population and urbanization, consumption of resources and the spread of environmental pollution in cities. This article has tried to identify and cluster the drivers affecting the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis with the method of structural analysis. Theoretical data was prepared by document method and experimental data by survey method based on Delphi technique. The statistical population is 20 urban experts based on targeted sampling and development drivers, 36 driving forces in 5 economic, social, institutional-management, physical and environmental dimensions, which have been processed by structural interaction analysis method in MICMAC software. The findings, in terms of the overall analysis of the system environment, showed that 645 relationships have the number 3, and this means that the relationships of the key drivers are very large and have great influence. Also, other results of the research from the analysis of mutual effects indicate the dispersion of driving forces in a complex and intermediate situation of effectiveness and effectiveness; The clustering system of thrusters indicates the concentration of dual thrusters. Out of a total of 36 driving forces of development, 8 key drivers including urban infrastructure, urban structure, population growth, housing development, adoption of sustainable technologies, environmental protection, health and safety, and development of cultural and recreational facilities have been identified.

 

Introduction

The expansion of cities with an incoherent   and disjointed­ spatial structure has caused unreasonable and inappropriate concentration of facilities and services in different parts of the city and unequal economic-social development in them, and many of the problems of cities are the result of neglecting the main elements and components of the structure. Considering that in the cities of developing countries, the amount of use of resources and energy has increased: The amount of production of waste, waste and pollution has also become worrying. In addition to these issues, the structure and function of the city and its facilities and limitations also affect the amount of consumption and production of materials and waste by the city and its citizens, which affect the natural cycle of the city, in relation to its surrounding environment and capacity Environmental issues have a negative impact. In recent years, due to the expansion of Tehran district 22 has undergone many changes and due to the rapid growth and development of this region and the inefficiency of urban development programs, it is faced with many problems for example weakness of public and mass transportation, high population density, overcrowding violations, change of land use and housing, unbridled constructions, high-rise construction, lack of water, low service per capita, lack of proper access to the centers and cores of Tehran, immigration, pointed out that increases the scope of these challenges and problems of livability in this region day by day.

Therefore, investigating and studying urban metabolism in the direction of coexistence with the urban environment and sustainable urban development is very important and can help in evaluating policies, ranking places, formulating management strategies and urban planning also facilitate the understanding and prioritization of social issues for urban planners and managers in order to improve the quality of life of citizens. This issue becomes important that it is possible to balance the relationship between man and the urban environment And by recognizing the pattern and spatial structure of the city as the main part of the city where the main functions of the city are located, he made the necessary plans to adjust and control the unrestrained urban metabolism, so that the losses caused by wastage can be avoided.

Methodology

The current research, with a future-research approach, identifies the most important driving factors affecting the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis. In terms of practical purpose, this research is a combination of documentary and survey methods, and in terms of nature, it is based on the new methods of future research, analytical and exploratory science, which was carried out by using a combination of quantitative and qualitative models.

Is documentary study method and experimental data of survey method based on Delphi method have been used in preparing the propellants under study. According to the above criteria, 20 experts and specialists from universities and research centers have been selected to participate and cooperate in the research process. In information processing, structural interaction analysis method was used in MICMAC software.

 

Results and discussion

This research has been done with the aim of identifying the drivers influencing the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis. The findings of this research showed that the general pattern of dispersion of the drivers of urban metabolism in District 22 of Tehran metropolis, in terms of mutual effects analysis, indicates the state of an unstable environmental system in which the studied drivers, in terms of effectiveness, state It is complex and intermediate. Among the 36 driving forces, 8 driving forces have a key effect on the future state of urban metabolism in the 22 nd district of Tehran metropolis, which includes urban infrastructure, urban structure, population growth, housing development, adoption of sustainable technologies, environmental protection, safety and health and development of cultural and recreational facilities. In terms of systemic performance, these forces play the role of high influence and low influence in the system environment with the aim of improving the quality of urban metabolism in the 22 nd district of Tehran metropolis, and as a result, they are considered the most effective and key drivers.

 

Conclusion

In the previous years, District 22 of Tehran city was considered as a newly formed area, as a special area on the bank of Tehran city with recreational and tourism use and services And initially, the 22nd area was supposed to become Tehran's tourism, which caused many problems due to the indiscriminate constructions in the area. According to these results urban infrastructure includes:          

transportation, communication ,water and energy supply, green space and public places. These infrastructures play an important role in maintaining the quality of life of the citizens of Region 22 and facilitating economic and social activities. Also, the urban structure, which ­includes geographical divisions, mapping, spatial planning and optimal use of land , has a key role in the sustainable development of the studied area.

References:

1. Ali akbari,E.(2010).Structural analysis of urbanization vectors in Iran,(1),Mahkame, Tehran,11-253. [In Persian]
2. Akbari,m.(2022).Presenting the livability model of the 22 district of Tehran metropolis with a human city approach, PHD thesis.geography and urban planning, supervisor: Dr esmail Ali akbari,Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran. [In Persian]
3. Akbari,m.,taherpoor,f.,bostanahmadi,v.,foladi,a.(2020).Structural-interpretive modeling of factors affecting the development of religious tourism in Iran with a future research approach, tourism and development, 9(4), 285-29. doi/10.22034/JTD.2019.194595.1783 [In Persian]
4. Amoei. M.(2015). Evaluation of city sustainability from the point of view of urban metabolism, master's thesis,supervisor: Dr gholamreza, haghighat naeini, Faculty of Architecture and urban Planning, university of arts,Tehran. [In Persian]
5. Aiu, I. (2016).Waste not, want not: Putting urban metabolism into practice, Adviser: Sheldon Krimsky,Master of urban and environmental Policy and Planning, Tufts university February,(2016),1-98.
6. Attia,s., Khalil,h.(2015). Urban Metabolism and Quality of Life in Informal Areas, Proceedings REAL CORP,( 2015), Tagungsband, 661-674. ISBN: 978-3-9503110-8-2
7. Bertaud, A., Stephen ,M.(2003). The Spatial Distribution of population in 48 World Cities: Implications for Economies in Transition, The Center for Urban Land Economics Research, The University of Wisconsin. http://www.bus.wisc.edu/resalestate
8. Cui, X., Wang,X., Feng,Y. (2019). Examining urban metabolism :material flow perspective on cities and their sustainability, journal of cleaner production.https://doi.org/ 10.1016/j.jclepro.2019.01.021
9. Conke.L.s,Ferreira.,T.(2015).Urban¬ metabolism:Measuring the city's contributionto sustainable development,environmentalpollution,(202),146-152. doi.org/10.1016/j.envpol.2015.03.027
10. Dinares,M.(2014) .Urban Metabolism :A review of recent literature on the subject, Documents d’Anàlisi Geogràfica ,(2014),vol (60/3), 551-571.http ://.doi.org/10.5565/rev/dag.134
11. Daneshpor,a.,lotfi,a.(2016).Analysis and evaluation of the ecological restoration with an emphasis on urban metabolism, enginering design and landscape ecology, (2),1-12, doi/10.4236/oje.2016. 67036,[In Persian].
12. Firozi, M., Sajadian. N., falyani. M., Morad. S., Boostani, M.(2016).Analysis of the situation structural and functional indices for measuring the urbanization quality in the small cities( case study: nour-abade Mamsani, regional planning quarterly,(6),( 23), 213-224. doi/20.1001.1.22516735.1395.6.23.17.9 [In Persian]
13. Ferrao,p.,jhon, ,j.(2013).sustainable urban metabolism book, the ITpress. Cambridge, London, England ,1-259. ISBN 978-0-262-01936-1
14. Graedel, T..(1999). Industrial Ecology and the Ecocity, Bridge,29 (4 ). 4–9 .https://www.nationalacademies.org/legal/privacy
15. González,a.,Donnelly,A., Jones,M., Chrysoulakis, N., Lopes,M.(2013). A decision-support system for sustainable urban metabolism in Europe, environmental impact assessment Review,(38 ),109–119. doi:10.1016/j.eiar.2012.06.007
16. John,B.,Luederitz,C.,Lang,D.,Wehrden,H.(2019).Toward Sustainable Urban Metabolisms From System Understanding to System Transformation, Ecological Economics, 157, (2019), 402–414.https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.12.007
17. Kennedy, C., Pincetl, S., Bunje, P.(2011).The study of urban metabolism and its applications to urban planning and design, environmental pollution,(159),1965-1973. doi:10.1016/j.envpol.2010.10.022.
18. Kwan.m, Huan. L,(2018).Advancing analytical methods for urban metabolism, resources ,conservation and recycling ,(123)239-245. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2017.07.005
19. Saeidi,J. (2014). Urban metabolism and its impact on the environmental condition of Ahvaz metropolis,Supervisors:mohamadali firozi, Mostafa mohammadi,Master's thesis Shahid Chamran University of Ahvaz,Faculty of Earth Sciences. [In Persian]
20. Shabazi,M., iranshahi, A., dadkhah, M, dalke,h.(2014).The effects of urban metabolism on urban fabric and sustainable development, National Conference on Urban Planning, Urban management and sustainable development. [In Persian]
21. Teymori,A.(2017).Spatial structure and environmental sustainability of the metropolitan area of Tehran, Phd thesis of geography and urban planning, Shahid Beheshti University, Faculty of Earth Sciences. [In Persian]
22. Shaali,j.,hatami,k.,samband,m.,rajaei,m.(2010).Energy and urbanization, Parham naghash,(1) ,Tehran,1-164.[In Persian]
23. Wolman,A.(1965).The metabolism of cities, scientific American, 213,(3), 179-190. http://doi.org/10.1038/scientificamerican0965-178
24. Zengerling,c .(2018). Governing the City of Flows: How Urban Metabolism Approaches May
Strengthen Accountability in Strategic Planning, Urban Planning, (4).1.187–199.https://doi.org/10.17645/up.v4i1.1750
25. Zhang,Y. Lu, H,. Zhang,X.(2017). Analysis of nitrogen metabolism processes and a description of structure characteristics, Ecol, Model, (357),47–54.http://doi.org/10.1016/j
















Full-Text:


img0 

img0 

img0 

        Journal of Urban Environmental Planning and Development    

Vol 4, No 14, Summer 2024

                p ISSN: 2981-0647  - e ISSN:2981-1201        

Journal Homepage:http://juep.iaushiraz.ac.ir/

 

Research Paper

 

A Reading on the Drivers Affecting the Future State of Urban Metabolism(Case Study: District 22 of Tehran Metropolis)

 

Esmaeil Aliakbari 1: Professor of Geography and Urban Planning, Payame Noor University, Tehran, Iran

Amirhossein Halabian: Associate Professor ,Department of Geography, Payame Noor University, Tehran, Iran

Masoumeh Ansari: Ph.D student in Geography and urban planning, Payame Noor University, Tehran, Iran.

Received: 2024/01/23 PP 13-26 Accepted: 2024/03/09

Abstract

The importance of urban environmental issues has never been more visible than today. Because today, cities are considered as the most important achievement of technological, economic, cultural and social efforts of man, which has increased in proportion to the rapid growth of urban population and urbanization, consumption of resources and the spread of environmental pollution in cities. This article has tried to identify and cluster the drivers affecting the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis with the method of structural analysis. Theoretical data was prepared by document method and experimental data by survey method based on Delphi technique. The statistical population is 20 urban experts based on targeted sampling and development drivers, 36 driving forces in 5 economic, social, institutional-management, physical and environmental dimensions, which have been processed by structural interaction analysis method in MICMAC software. The findings, in terms of the overall analysis of the system environment, showed that 645 relationships have the number 3, and this means that the relationships of the key drivers are very large and have great influence. Also, other results of the research from the analysis of mutual effects indicate the dispersion of driving forces in a complex and intermediate situation of effectiveness and effectiveness: The clustering system of thrusters indicates the concentration of dual thrusters. Out of a total of 36 driving forces of development, 8 key drivers including urban infrastructure, urban structure, population growth, housing development, adoption of sustainable technologies, environmental protection, health and safety, and development of cultural and recreational facilities have been identified.

 

 

Keywords: Driver, Structural Analysis, Urban Metabolism, Structures and Functions, District22 of Tehran metropolis.

 

 

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_193_7309335156788b5dc47b388.84898930/qrcode_6788b5ed92d40.png 

Citation: Aliakbari, E., Halabian, A H., & Ansari, M . (2024). A Reading on the Drivers Affecting the Future State of Urban Metabolism(Case Study: District 22 of Tehran Metropolis), Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(14), 13-26.

img0© The Author(s) Publisher: Islamic Azad University of Shiraz

 

DOI: 

 

[1] * . Corresponding author:Esmaeil Aliakbari  Email: aliakbari@pnu.ac.irTel: +989123840594

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Extended Abstract

 

Introduction

The expansion of cities with an incoherent   and disjointed­ spatial structure has caused unreasonable and inappropriate concentration of facilities and services in different parts of the city and unequal economic-social development in them, and many of the problems of cities are the result of neglecting the main elements and components of the structure. Considering that in the cities of developing countries, the amount of use of resources and energy has increased: The amount of production of waste, waste and pollution has also become worrying. In addition to these issues, the structure and function of the city and its facilities and limitations also affect the amount of consumption and production of materials and waste by the city and its citizens, which affect the natural cycle of the city, in relation to its surrounding environment and capacity Environmental issues have a negative impact. In recent years, due to the expansion of Tehran district 22 has undergone many changes and due to the rapid growth and development of this region and the inefficiency of urban development programs, it is faced with many problems for example weakness of public and mass transportation, high population density, overcrowding violations, change of land use and housing, unbridled constructions, high-rise construction, lack of water, low service per capita, lack of proper access to the centers and cores of Tehran, immigration, pointed out that increases the scope of these challenges and problems of livability in this region day by day.

Therefore, investigating and studying urban metabolism in the direction of coexistence with the urban environment and sustainable urban development is very important and can help in evaluating policies, ranking places, formulating management strategies and urban planning also facilitate the understanding and prioritization of social issues for urban planners and managers in order to improve the quality of life of citizens. This issue becomes important that it is possible to balance the relationship between man and the urban environment And by recognizing the pattern and spatial structure of the city as the main part of the city where the main functions of the city are located, he made the necessary plans to adjust and control the unrestrained urban metabolism, so that the losses caused by wastage can be avoided.

Methodology

The current research, with a future-research approach, identifies the most important driving factors affecting the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis. In terms of practical purpose, this research is a combination of documentary and survey methods, and in terms of nature, it is based on the new methods of future research, analytical and exploratory science, which was carried out by using a combination of quantitative and qualitative models.

Is documentary study method and experimental data of survey method based on Delphi method have been used in preparing the propellants under study. According to the above criteria, 20 experts and specialists from universities and research centers have been selected to participate and cooperate in the research process. In information processing, structural interaction analysis method was used in MICMAC software.

 

Results and discussion

This research has been done with the aim of identifying the drivers influencing the future state of urban metabolism in the 22nd district of Tehran metropolis. The findings of this research showed that the general pattern of dispersion of the drivers of urban metabolism in District 22 of Tehran metropolis, in terms of mutual effects analysis, indicates the state of an unstable environmental system in which the studied drivers, in terms of effectiveness, state It is complex and intermediate. Among the 36 driving forces, 8 driving forces have a key effect on the future state of urban metabolism in the 22 nd district of Tehran metropolis, which includes urban infrastructure, urban structure, population growth, housing development, adoption of sustainable technologies, environmental protection, safety and health and development of cultural and recreational facilities. In terms of systemic performance, these forces play the role of high influence and low influence in the system environment with the aim of improving the quality of urban metabolism in the 22 nd district of Tehran metropolis, and as a result, they are considered the most effective and key drivers.

 

Conclusion

In the previous years, District 22 of Tehran city was considered as a newly formed area, as a special area on the bank of Tehran city with recreational and tourism use and services And initially, the 22nd area was supposed to become Tehran's tourism, which caused many problems due to the indiscriminate constructions in the area. According to these results urban infrastructure includes:          

transportation, communication ,water and energy supply, green space and public places. These infrastructures play an important role in maintaining the quality of life of the citizens of Region 22 and facilitating economic and social activities. Also, the urban structure, which ­includes geographical divisions, mapping, spatial planning and optimal use of land , has a key role in the sustainable development of the studied area.

 

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

خوانشی بر پیشران‌های اثرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری (مطالعه موردی: منطقه 22 کلان­شهر تهران)

 

اسماعیل علی اکبری 1: استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

امیرحسین حلبیان: دانشیار، گروه جغرافیا، داتشگاه پیام نور، تهران، ایران

معصومه انصاری: دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

دریافت: 03/11/1402 صص 26-13  پذیرش: 19/12/1402

چکیده 

اهمیت مسائل محیط زیست شهری، هیچ­گاه به اندازه امروز نمایان نبوده است. زیرا امروزه شهرها به عنوان مهم­ترین دستاورد تلاش­های تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی انسان محسوب می­شوند،که به تناسب رشد سریع جمعیت شهری و شهرنشینی، مصرف منابع و انتشار آلودگی­های زیست محیطی هم در شهرها افزایش پیدا کرده است. این مقاله کوشیده است با روش تحلیل ساختاری، پیشران­های موثر بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران را بازشناسی و خوشه­بندی کند. داده­های نظری با روش اسنادی و داده­های تجربی با روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی تهیه شده است. جامعه آماری20 نفر از خبرگان شهری بر اساس نمونه‌گیری هدفمند و پیشران­های توسعه، 36 نیروی پیشران در 5 بعد اقتصادی، اجتماعی، نهادی- مدیریتی، کالبدی و زیست محیطی است که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC  پردازش شده است. یافته­ها از نظر تحلیل کلی محیط سیسم نشان داد که 645 رابطه عدد 3 دارد و این به معنای آن است که روابط پیشران­های کلیدی بسیار زیاد بوده و از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری زیادی برخوردارند. همچنین نتایج دیگر پژوهش از تحلیل اثرات متقابل، بیانگر پراکندگی نیروهای پیشران در وضعیتی پیچیده و بینابین از اثرگذاری و اثرپذیری است؛ نظام خوشه­بندی پیشران­ها حاکی از تمرکز پیشران­های دوگانه است. از مجموع 36 نیروی پیش­برنده توسعه، 8 پیشران کلیدی شامل زیرساخت­های شهری، ساختار شهری، رشد جمعیت، توسعه مسکن، پذیرش فناوری­های پایدار، حفاظت از محیط زیست، ایمنی و بهداشت و توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی شناسایی شده است.

 

واژه‌های کلیدی: پیشران، تحلیل ساختاری، متابولیسم شهری، ساختارها و کارکردها، منطقه 22 کلان­شهر تهران

 

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_193_7309335156788b5dc47b388.84898930/qrcode_6788b5ed92d40.png 

استناد: علی­اکبری، اسماعیل؛ حلبیان، امیرحسین و انصاری، معصومه (1403). خوانشی بر پیشران‌های اثرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری (مطالعه موردی: منطقه 22 کلان­شهر تهران)، فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 4(14)، 26-13.

img0 ©نویسندگان

         ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI: 

 

 

[1] *نویسنده مسئول:  اسماعیل علی اکبری پست الکترونیکی: aliakbari@pnu.ac.irتلفن:  09123840594

این مقاله مستخرج از رساله دکتری نویسنده سوم به راهنمایی نویسنده اول و مشاوره نویسنده دوم است.  

بیان مساله

رشد شتابان شهرنشینی با الگوها و ساختارهای فضایی متفاوت، از دهه 1990 با جهانی‌شدن1 و بازتاب اثرات آن در ساختارهای فضایی2 کلان­شهرها، برنامه­ریزان شهری و منطقه‌ای را بر آن داشت تا در جهت برنامه‌ریزی این ساختارها در تکاپو باشند. با این‌حال به نظر می‌رسد که در کشورهای درحال ‌توسعه به سامان بخشی ساختارهای فضایی توجه ویژه‌ای نمی‌شود که برآیند آن بی‌توجهی؛ مسائل و چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و به‌ویژه محیط­زیستی است(Teymori, 2017: 12). امروزه رشد سریع شهرها، جوامع شهری را با مشکلات متعددی از جمله ساخت و سازهای بی­رویه و بی­ضابطه، رشد افقی و گسترده شهرها، توزیع و جانمایی نامتعادل کاربری­ها در شهر، بهم خوردن نظم ساختار فضایی شهر و پراکنش فضایی فعالیتها، افزایش تقاضای سفر، هزینه بالای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مواجه ساخته و ناپایاری ساختار فضایی شهرها را سبب شده است( Barton et al, 2003: 5). از سوی دیگر، سرانه و الگوی مصرف نامناسب منابع در شهرها، آنها را در معرض ناپایداری قرار داده و مشکلات کالبدی، اجتماعی اقتصادی فراوانی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه بوجود آورده است (Firozi et al, 2016: 214). گسترش شهر­ها با ساختار فضايي نامنسجم و از هم گسيخته موجب تمركز نامعقول و نامناسب امكانات و خدمات در بخش­هاي مختلف شهر و توسعه اقتصادي- اجتماعي نابرابر در آنها شده و بسیاری از مسائل شهرها نتیجه بی­توجهی به عناصر و اجزای اصلی ساختار فضایی شهر و نحوه سازمان­یابی آنها در محیط و به دنبال آن نامناسب بودن ساخت شهر، توزیع جمعیت، الگوی کاربری زمین و نظام حمل ­و نقل آن است(Zhang, 2017: 6). شهرها که مقدار زیادی از انرژی و منابع را مصرف می­کنند، به طور فزاینده‌ای به اکوسیستم‌های اطراف وابسته هستند. به خاطر این جریان عظیم منابع، شهرها به « شبکه­هایی به سختی پایدار اما به طور متناقض مقاوم« تبدیل شده­اند که ظرفیت سیستم پشتیبانی از حیات زمین را تنزل می­دهد(John et al, 2019: 402). در واقع با شتاب جهانی شهرنشینی و تغییرات الگو و ساختارهای فضائی، توجه به متابولیسم شهری به عنوان یک ابزار و تئوری موثر برای تحلیل توسعه پایدار شهری بیشتر شده است (Aiu, 2016: 8). با توجه به اینکه در شهرهای کشورهای در حال توسعه، میزان استفاده از منابع و انرژي، افزایش یافته و میزان تولید ضایعات، پسماندها و آلودگی­ها نیز در تبعیت از آن نگران کننده شده است.

در کنار این مسائل، ساختار و عملکرد شهر و امکانات و محدودیت­هاي موجود در آن نیز بر میزان مصرف و تولید مواد و ضایعات، توسط شهر و شهروندان تاثیرگذار است که این مسائل بر چرخه طبیعی شهر، در ارتباط با محیط پیرامون آن و ظرفیت­های محیط زیستی، تاثیر منفی می­گذارد(Amoei, 2015: 4). می­توان گفت با شتاب جهانی شهرنشینی و تغییرات الگو و ساختارهای فضائی، توجه به متابولیسم شهری3 به عنوان یک ابزار و تئوری موثر برای تحلیل توسعه پایدار شهری بیشتر شده است (Aiu,2016: 5). از دیدگاه متابولیسم، شهر فقط یک فضای فیزیکی نیست بلکه نوعی« ارگانیسم زنده» است که به برنامه­ریزی و مدیریت بستگی دارد (Cui et al, 2019: 2). درک فرایندهای متابولیسم شهری، امکان توسعه پایدارتر و مدیریت شهرها به وسیله بهینه­سازی استفاده از منابع در دسترس و افزایش حفاظت از محیط­زیست را فراهم می­آوردGonzalez et al, 2013: 110)). ساختار فضایی­کلان‌شهرها طی دهه‌های گذشته تغییر و تحولاتی گسترده‌ای را به ویژه در کشورهای درحال‌توسعه تجربه کرده است؛ کلان‌شهر تهران از جمله منطقه 22 آن نیز از این قاعده مستثنا نبوده؛ به طوری­که در سال­های اخیر به دلیل گسترش شهر تهران، منطقه 22 دستخوش تغییرات زیادی شده است. به ‌طوری‌که بسیاری از افراد ساکن از سایر مناطق این منطقه را به علت دوری از انواع آلودگی­ها ترجیح و در آن ساکن شده­اند. ولی در حال حاضر به علت رشد و توسعه­ سریع این منطقه و ناکارآمدی برنامه­های توسعه شهری آن را با مشکلات متعددی روبرو کرد به‌عنوان مثال می­توان به ضعف حمل‌و نقل عمومی و انبوه­بر، تراکم بالای جمعیت، تخلف تراکم فروشی، بورس بازی زمین و مسکن، ساخت‌و سازهای بی‌رویه و افسار گسیخته، بلندمرتبه­سازی، بی آبی، پایین بودن سرانه­های خدماتی، عدم دسترسی مناسب به مراکز و هسته­های شهر تهران، غیر فعال بودن محیط کسب و کار، مهاجرپذیری و پیوندهای سست اجتماعی در توسعه­های شهرک­گونه اشاره کرد که روز به روز بر دامنه این چالش­ها و مشکلات زیست‌پذیری این منطقه می­افزایند.

همچنین بررسی روند و الگوی توسعه منطقه 22 طی چهار دهه اخیر نشان می‌دهد، این منطقه به‌شدت شاهد تورم تصمیم‌گیری‌ها بوده که بیش از آنکه حکایت از تدوین برنامه‌ریزی منطقی با الگوهای توسعه پایدار شهری صورت گیرد، عملاً توسعه خودرو محور و تحت‌تاثیر «تقاضای بازار» است(Akbari,2022:10). با این وضعیت، سؤال درباره جایگاه و آینده وضعیت توسعه پایدار منطقه 22 و محیط پیرامون آن از اهمیّت زیادی برخوردار است. لذا بررسی و مطالعه متابولیسم شهری در راستای همزیستی با محیط زیست شهری و توسعه پایدار شهری حائز اهمیت فراوانی است و می­تواند به ارزیابی سیاست­ها، رتبه­بندی مكان­ها، تدوین استراتژی­های مدیریت و برنامه­ریزی شهری کمک کرده و درک و اولویت­بندی مسائل اجتماعی برای برنامه­ریزان و مدیران شهری به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را تسهیل سازد. این موضوع، بیش از پیش بر لزوم پرداختن به موضوع متابولیسم شهری را مطرح می­کند به عبارت دیگر، این موضوع از این زاویه اهمیت می یابد که بتوان با اعمال مدیریت صحیح و اصولی زیست محیطی و تعادل بخشی به رابطه انسان و محیط زیست شهری و با شناخت الگو و ساختار فضایی شهر به عنوان بخش اصلی شهر که کارکردهای اصلی شهر در آن قرار می­گیرد برنامه­ریزی­های لازم را جهت تعدیل و کنترل متابولیسم مهارنشده شهری، انجام داد به طوری­که بتوان زیان­های ناشی از هدر رفت منابع آب، انرژی و مواد و غیره، را در چرخه محیط زیست کاهش داد. در امتداد این مطالعه سعی دارد تا با روش تحلیل ساختاری پیشران­های موثر بر وضعیت آینده متابولیسم شهری در منطقه 22 کلان­شهر تهران را شناسایی و بررسی کند. در راستای هدف فوق سوال اصلی این پژوهش عبارت است از:

1. پیشران­های کلیدی موثر بر وضعیت آینده متابولیسم شهری در منطقه 22 کلان­شهر تهران کدامند؟

 

پیشینه تحقیق

اگرچه عمر چندانی از مطالعات در زمینه متابولیسم شهری نمی­گذرد اما بحث­های متابولیسم شهری توانسته است موضوع برخی کارهای علمی، پژوهشی و تحقیقاتی را به خود اختصاص دهد. کارهای سازنده­ای در رابطه با موضوع متابولیسم شهری در دهه 1970،  شروع شد و در دهه 1980 توجه به این موضوع کمرنگ ­شد و دوباره در سال 1990 ظهور پیدا کرد. در تحقیقات انجام شده چهار نمونه از کاربردهای مطالعات متابولیسم شهری مورد بحث قرار گرفته است که عبارتند از : شاخص­های پایداری شهری؛ ورودی­ها برای محاسبه انتشار گازهای گلخانه­ای شهری؛ مدل­های ریاضی متابولیسم شهری برای تحلیل سیاست، و پایه­ای برای طراحی شهری پایدار. پژوهش­هایی در رابطه با این موضوع در جهان و ایران صورت گرفته است که در اینجا پژوهش­هایی را که ارتباط بیشتری با موضوع مورد نظر دارد اشاره شده است.

کیو(2018)، در پژوهشی با عنوان «چگونگی حمایت از پایداری شهرها» به تحلیل و بررسی ۸۱۳ مقاله در زمینه پایداری و متابولیسم شهری پرداخته و کلمات کلیدی در این زمینه را ارائه می‌دهد. این بررسی به دو پرسش پژوهشی پاسخ می‌دهد1: موضوعات غالب در متابولیسم شهری 2: و چگونه موضوعات متابولیسم شهری حمایت از شهرها به سوی پایداری را اندازه‌گیری می‌کنند؟

کوان4 (2017)، در پژوهشی با عنوان «روش­های تحلیلی پیشرفته برای مطالعه متابولیسم شهری» دو نیاز روش‌شناسی اساسی برای تحقیقات متابولیسم شهری را برجسته می‌سازد:  نیاز به استفاده از مقیاس‌های فضایی و زمانی مختلف و نیاز به پرداختن به مسائل توسعه پایدار. به منظور برآورده کردن نیازهای ضروری، یک چارچوب تحقیقاتی را براساس سه بعدی کردن و تصویرسازی پیشنهاد کرده است. این مقاله بیان می‌کند کهGIS  و تصویرسازی می‌توانند نقش مهمی در افزایش شفافیت و قابل درک بودن نتایج مطالعات متابولیسم شهری ایفا کنند.

پینهو5و همکاران (2011)، در مقاله­ای با عنوان «تجزیه و تحلیل تأثیر متابولیک برای برنامه­ریزی شهری» به این نتیجه رسیدند عملکرد سیستم‌های شهری فعلی مستلزم سطوح بالایی از مصرف منابع و تعداد زیادی جریان است. نگرانی اساسی این مقاله درک این مساله است که چگونه سیستم‌های شهری آینده را می­توان به طور مداوم کمتر تخریب کرد. بنابراین، سهم اصلی آن برای بحث پایداری طراحی یک روش برای ارزیابی فرآیند توسعه شهری از دید متابولیک می‌باشد. مجموعه‌ای از اصول برای ارزیابی متابولیک فرایندهای تبدیل مناطق شهری مطرح شده و تحلیل تاثیر متابولیک پیشنهاد و مشخص می‌شود، تاثیرات اصلی آن شناسایی می‌شوند، و روند ارزیابی با جزئیات قابل‌توجهی توصیف می‌شود. 

مینکس6 و همکاران (2011)، در مقاله« ارزیابی متابولیسم شهری اروپا» مدلی را از مفهوم گسترده شده متابولیسم شهري ارائه کرده­اند. در این مدل که با الهام از مدل بیان شده توسط آلبرتی تدوین شده است، جریانات داخلی و خارجی متابولیک، بعد مرکزي آن است، اما کیفیت شهري فرایندهاي بیوفیزیکی تعیین­کننده اثرات زیست­محیطی با منابع و مکان­هاي جذب مواد پیوند خورده است.

«پروژه SUME 7» این پروژه براي جستجوي ارتباط رویکرد متابولیسم شهري با تئوري برنامه­ریزي شهري تلاش می­کند تا توسعه­هاي پایدار نواحی شهري در آینده را سرعت ببخشد. این پروژه به دنبال توسعه یک مدل رسمی براي متابولیسم شهري است که به دو وجه از متابولیسم شهري که بسیار در ارتباط با فرم شهر و برنامه­ریزي شهر است، مربوط می­شود: ساختما­ن­ها و حمل و نقل. مدل به صورت روشن، فضایی است و گونه­شناسی­هاي مختلف نواحی شهري و فرم شهري را بررسی می­کند تا نشان دهد کدام نواحی شهر وجوه مختلف متابولیسم خود را تحت تاثیر قرار می­دهند. علاوه بر این، هماهنگی و یکپارچگی مناطق فضایی مختلف در شهر، عوامل کلیدي موثر بر حمل و نقل عمومی می­باشند. پروژه متابولیسم شهري پایدار براي اروپا، از جانب چارچوب برنامه هفتم اتحادیه اروپا حمایت شد. این پروژه بررسی کرد که چگونه منابع شهري توسط فرم شهر تحت ­تاثیر قرار می­گیرد و کشف می­کند که چگونه راهبردهاي توسعه شهري آینده، می­تواند منابع را به طور موثر افزایش دهد. در ایران پژوهش­هاي اندکی در موضوع متابولیسم شهري، در حوزه جغرافیا و برنامه­ریزي شهري و به عنوان یکی از شاخص­هاي پایداري شهري صورت گرفته است. و همچون سایر کشورهای جهان، به متابولیسم شهری با تأکید بر حفظ محیط زیست توجه شده و به تدریج در عرصه سیاست­گذاری، برنامه­ریزی واجرای فعالیت­های مختلف در عرصه محیط زیست شهری به عنوان مفهومی فراگیر و چند بعدی مورد توجه قرار گرفته است. مقالات محدودي نیز توسط اشخاصی همچون سید حسین بحرینی و مصطفی محمدي ده چشمه، به تبیین موضوع پرداخته است. بیشتر پژوهش­ها، به مبحث الگوي بهینه مصرف انرژي و کارایی انرژي، در ارتباط با موضوعات برنامه­ریزي شهري از جمله کاربري اراضی، حمل و نقل و غیره پرداخته است. دانشپور و لطفی (1395)، در مقاله­ای با عنوان تحلیل و ارزیابی احیای اکولوژی شهر با تاکید بر متابولیسم شهری با بهره­گیری از مباحث اکولوژیک و محیط زیست و ادغام آن با رویکردهای متابولیسم شهری به بررسی احیاء اکولوژی شهری می­پردازند چیزی که در نتیجه آن کیفیت زندگی شهروندان ارتقاء می­یابد. بر اساس این بررسی اکولوژی شهری ابزاری جهت کنترل و هدایت توسعه شهر، فعالیتها و ارتقای کیفیت­های محیطی به شمار می­رود. در نتیجه اکولوژی شهر بیشتر در حوزه متابولیسم است که آن نیز در یک تعریف کلی به معنای راهی است که ارگانیزم های انرژی و متریال را مصرف می­کنند . تعاملات اکولوژیکی، تبادل انرژی و متریال بین ارگانیزم­ها ومحیط آنهاست. بنابراین میزان متابولیسم بر فرآیندهای اکولوژیکی در سطوح فرد، جمعیت، جامعه و اکوسیستم­ها تاثیر می­گذارد.

با توجه به بررسی پیشینه مطالعات انجام شده قوام بخش این فرضیه است که تا به حال پیشران‌های اثرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری در مناطق شهری با استفاده از روش تحلیل ساختاری انجام نگرفته است که نوآوری این پژوهش در قیاس با این مطالعات محسوب می­شود.

 

مبانی نظری تحقیق

ساختار فضایی واژه­ای است که از دو مفهوم فضا و ساختار سرچشمه می­گیرد. شهر به عنوان یک نظام دارای اجزایی است که همچون اندام­های موجود زنده با یکدیگر ارتباط ارگانیک دارند از این دیدگاه مکانها به وسیله یک نظام متقابل فضایی با یکدیگر همبستگی یافته و بخشی از یک کالبد چرخشی به شمار می­روند. مکانها بخش­هایی از یک حوزه بزرگتر می­باشند که از تجمع فعالانه آنها کانون­هایی تشکیل می­شوند که مراکز و محورهای شهر را پدید می­آورند. به بیان دیگر می­توان گفت که از نحوه استقرار مکان­ها و عملکردها، کانون و محورهایی شکل می­گیرند که در یک ارتباط درونی با یکدیگر شبکه­ای از مراکز و محورها را پدید می­آورند که به آن ساختار فضایی می­گویند. ساختار فضایی یک شهر بسیار پیچیده است از این رو ساختار فضایی یک شهر، تاثیر مهمی بر کارایی اقتصادی و بر کیفیت محیط شهری دارد Bertaud, 2006: 6)). مفهوم متابولیسم در قرن 19 توسط کارل مارکس وارد علوم اجتماعی شد. به طور خاص، مارکس شهرنشینی را به عنوان یک فرایند کلیدی که منجر به "شکاف متابولیکی8 "به دلیل کاهش تعامل بین انسان و زمین ناشی از مهاجرت مردم از مناطق روستایی به مناطق شهری یا به علت افزایش مسافت طولانی برای مبادلات مواد غذایی و پوشاک می­شود در نظر می­گیرد(.(Dinares, 2014: 55 مطالعه متابولیسم شهری، اگرچه در سال 1965 آغاز شده است ، اما در دهه 1980 دوره ای از افول را سپری کرد و سپس در یک دهه گذشته مجدداً مورد توجه قرار گرفته است.

 وولمن9(1965)، برای اولین بار متابولیسم شهری را توسعه داد که طبق گفته وایت (۲۰۰۲)، از داده‌های محلی در زمینه آب، غذا و مصرف سوخت، نرخ تولید فاضلاب، زباله و آلاینده‌های هوا برای تعیین نرخ جریان ورودی و خروجی برای یک شهر فرضی یک میلیون نفر استفاده کرد. از طریق این مطالعه، او به تمرکز بر روی اثرات گسترده مصرف کالا و تولید پسماند در مناطق شهری کمک کرد. متابولیسم شهری مبتنی بر قیاس با متابولیسم موجودات زنده و شبیه اکوسیستم است. با این حال، شهرها پیچیده­تر از ارگانیسم های مجزا هستند که منابع اطراف آن را مصرف می کنند و پسماند را دفع می­کنند. بنابراین، می­توانند با اکوسیستم­ها هماهنگ­تر باشند، جایی که دستیابی به یک اکوسیستم طبیعی هدف نهایی توسعه شهرهای پایدار است با این حال، شیوه‌های کنونی شهری به توسعه پایدار بسیار کمتری منجر شده‌است (Attia & Khalil, 2015: 664). در این راستا، اگر ما به دنبال ایجاد شرایطی برای تمدن انسانی سالم و پایدار بر روی زمین هستیم، شهرها، باید سریع و قاطعانه در جهت افزایش کارایی منابع و انرژی، خوداتكایی بیشتر در پاسخ به نیازهایشان، ایجاد آلودگی کمتر و پایداری فزاینده به پیش روند، به طوری که، شهرها باید به شریک مثبت طبیعت تبدیل شوند(Saeidi, 2014: 21). همان­گونه­ که متابولیسم بر شهر تأثیر دارد، متابولیسم هم متأثر از شهر است، شهرها می­توانند با بازیافت­ و مدیریت منابع و ذخایر خود متابولیسم را کنترل کنند. ساختار، بافت و ارگانیسم شهر هم خود بر کنترل و تأمین منابع متابولیسم تأثیر می­گذارند(Shabazi et al, 2014: 5). متابولیسم شهری را می­توان به عنوان فرآیندی درک کرد که در آن یک شهر منابع را  از طریق محیط زیست محلی یا تجارت به دست می­آورد و آن‌ها را برای تولید خروجی‌های اقتصادی و خدمات اجتماعی مصرف می‌کند(به طور ایده‌آل، ولی نه در واقع، توزیع یکنواخت) و ضایعات را به محیط آزاد می‌کند. 

کندی و همکاران (۲۰۰۷)، متابولیسم شهری را به عنوان مجموع فرایندهای فنی و اجتماعی- اقتصادی که در شهرها رخ می‌دهند، و منجر به رشد، تولید انرژی و از بین بردن زباله می­شود تعریف می‌کنند(Graedel, 2012 Baccini, 2012: 87;). مطالعه متابولیسم شهری، بخش مهمی از وضعیت محیط­زیست را گزارش می­دهد و اقداماتی که نشان دهنده پایداری شهری شامل اطلاعاتی در مورد بهره­وری انرژی، مدیریت مواد زائد و زیر ساخت­ها در سیستم شهری می­باشد. میزان متابولیسم و فرآیندهای اکولوژیکی در سطوح فردی، جمعیت، جامعه و اکوسیستم­ها تاثیر می­گذارد(Ferreir & Conke, 2015: 148). برای تحلیل هر چه بهتر شهر به عنوان یک واحد اکولوژیكی می­توان شهر را در چارچوب یک سیستم داده ها و ستانده ها بررسی کرد. بدین صورت که شهر برای پاسخگویی به نیاز های متنوع شهروندان خود ناگزیر به استفاده از داده هایی با حجم بسیار زیاد است.  مهمترین این داده ها عبارت است از انرژی، غذا و آب. نتیجه استفاده از این داده ها، با توجه به جمعیت فزاینده شهر نشین، ایجاد ستانده هایی در قالب اثرات زیست محیطی از نوع تغییرات آب و هوایی، آلودگی آب و تغییر در سیستم شهر در مبارزه با غلبه طبیعت­ به  هیدرولوژی، آلودگی های صوتی و آلودگی هوا می­باشد. مطالعات متابولیسم شهری شامل  تصویر بزرگ یعنی تعیین مقدار ورودی‌ها، خروجی‌ها و ذخیره انرژی، آب، مواد غذایی، مواد زائد برای یک منطقه شهری است.  چارچوب منابع بین‌المللی، متابولیسم شهری را به عنوان لنزی که از طریق آن شهرها را می­توان برای درک جریان‌های مهم منابع و انرژی؛  مورد مطالعه قرار داده     (Zengerling ,2018 :191) و همچنین به عنوان پایه­ای در طراحی شهری پایدار و سیاست­گذاری شهری در نظر می­گیرد که با مطالعه آن اطلاعات ارزشمندی در مورد جریان منابع در سیستم شهری بدست می­آید (Kennedy et al ,2011: 8). 

می­توان استدلال کرد که درک فرایندهای متابولیسم شهری، امکان توسعه پایدارتر و مدیریت شهرها به وسیله بهینه­سازی استفاده از منابع در دسترس و افزایش حفاظت از محیط زیست را فراهم می­کند (.(Gonzalez et al ,2013: 110 متابولیسم شهری یکی از مباحث حیاتی شهر است به ویژه در جهانی توسعه­یافته و پر از ازدحام کنونی که مسائلی چون تامین آب، آلودگی­هوا و اتمسفر پاک، زباله، پسماندهای خشک و تر، فاضلاب­شهری و آلودگی­های زیست محیطی حیات و سلامتی شهرنشینان را در معرض تهدید قرار داده است، و روز به روز بر حجم و وسعت آنها به تناسب افزایش روز افزون ساکنین شهری افزوده می­گردد. در واقع موارد پیش گفته شده انرژی­هایی هستند که حاصل مصرف و تولید شهرنشینان است و کنترل مصرف و استحصال و بازیافت آنها می­تواند چرخه زندگی را انتظام بخشد و از وخیم­تر شدن اوضاع پیشگیری و امر تولید و مصرف انرژی یا متابولیسم شهری را تعادل و توازن بخشد (Sha ali et al,2010:5). با توجه به دیدگاهها و نظریات مختلف، متابولیسم شهری به عنوان یک مفهوم متعدد نقش مهمی در طراحی و توسعه شهرها ایفا می‌کند. برخی از دیدگاه‌های مرتبط با متابولیسم شهری عبارتند از:

جدول 1-دیدگاه‌های مرتبط با متابولیسم شهری

دیدگاه اقتصادی

این دیدگاه معتقد است که شهرها به عنوان سازنده‌های اصلی تولید و اقتصاد یک کشور عمل می‌کنند. بر اساس این نظریه، شهرها باید قادر باشند تا نیازهای اقتصادی خود را تأمین کنند و منابع طبیعی را به صورت پایدار مدیریت کنند.

دیدگاه اکولوژیکی

در این دیدگاه، متابولیسم شهری به عنوان یک مجموعه از روابط زیست محیطی درون و برون شهری به تصویر کشیده می‌شود. این دیدگاه تأکید دارد که شهرها باید تلاش کنند تا به حداقل رساندن تأثیرات منفی خود بر محیط زیست بپردازند و از طریق طراحی هوشمند و تدابیر پایدار، محیط زیست بسیاری از شهرها را تحت تأثیر قرار دهند.

دیدگاه اجتماعی

این دیدگاه بر تأثیر متابولیسم شهری بر جوانب اجتماعی تمرکز دارد. تأثیرات سازوکار های شهری بر توزیع مناسب منابع، دسترسی به خدمات عمومی، توسعه اقتصادی و فرصت‌های شغلی، بهبود کیفیت زندگی و حل مسائل اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

دیدگاه برنامه ریزی شهری

این دیدگاه بر گسترش و رشد شهرها با توجه به منابع طبیعی، زیرساخت ها، نیازهای اجتماعی و محیط‌زیست تأکید دارد. دیدگاه برنامه‌ریزی شهری هدفمند سازی توسعه شهری و حمایت از سکونتگاه‌های پایدار را در نظر دارد.

 

مواد و روش تحقیق

پژوهش حاضر، با رویکرد آینده­پژوهی به شناسایی مهمترین پیشران­های مؤثر بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران می­پردازد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی، از نظر روش ترکیبی از روش­های اسنادی و پیمایشی و از نظر ماهیت بر اساس روش­های جدید علم آینده پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به کارگیری ترکیبی از مدل­های کمی و کیفی انجام گرفته است. در تهیه پیشران­های مورد مطالعه از روش مطالعات اسنادی و داده­های تجربی روش پیمایشی بر اساس روش دلفی استفاده شده است. روش دلفی ایجاب می­کند که اطلاعات از خبرگان و متخصصان دریافت و تحلیل شود. برای انتخاب تیم دلفی چون هدف تعمیم نتایج نیست، از روش نمونه­گیری هدفمند استفاده شده است. معیارهای انتخاب خبرگان، تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی است. نکتۀ قابل توجه در تعیین تعداد خبرگان، کسب اطمینان از جامعیت دیدگاه­های مختلف در پژوهش می­باشد. تعداد خبرگان شرکت کننده در مقالات دلفی معمولاً بین 14 الی 20 نفر انتخاب شده است. با توجه به معیارهای فوق، در نهایت تعداد20 نفر از خبرگان و متخصصان دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی، برای شرکت و همکاری در فرآیند پژوهش انتخاب شده است(Akbari et al ,2020 :289). در پردازش اطلاعات از روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC استفاده شده است. در جدول(2) اطلاعات کلی (سابقه، میزان تحصیلات، تخصص و حوزه فعالیت) پیرامون افراد برجسته و خبره در حوزه جغرافیای شهری که در این پژوهش مشارکت نموده‌اند، ارائه گردیده است.

 

جدول 2- اطلاعات مربوط به خبرگان مورد استفاده در پژوهش

خبره

سابقه

میزان تحصیلات

تخصص

حوزه فعالیت

سازمانی

دانشگاهی

1

8

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

آینده پژوهی شهری

 

*

2

8

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

بافت فرسوده شهری

 

*

3

11

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

برنامه‌ریزی شهری

 

*

4

12

دکتری جغرافیای طبیعی- ژئومورفولوژی

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

 

*

5

8

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

*

 

6

5

دکتری شهرسازی

برنامه‌ریزی شهری

 

*

7

7

دکتری شهرسازی

شهرسازی

 

*

8

7

دکتری جامعه‌شناسی سیاسی

جامعه‌شناسی شهری

*

 

9

6

کارشناسی ارشد زمین‌شناسی

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

*

 

10

9

کارشناسی ارشد مدیریت شهری

آینده پژوهی شهری

*

 

11

5

کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

برنامه‌ریزی شهری

*

 

12

6

دکتری شهرسازی

بافت فرسوده شهری

 

*

13

3

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

برنامه‌ریزی شهری

 

*

14

3

کارشناسی ارشد شهرسازی

ممیزی و املاک

*

 

15

5

دکتری اقلیم‌شناسی در برنامه‌ریزی محیطی

برنامه‌ریزی شهری

 

*

16

4

کارشناسی ارشد اقتصاد شهری

اقتصاد شهری

*

 

17

9

دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی

آسیب‌شناسی اجتماعی

*

 

18

11

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

آینده پژوهی شهری

 

*

19

7

کارشناسی ارشد مدیریت شهری

بافت فرسوده شهری

*

 

20

9

کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

ممیزی املاک

*

 

با استفاده از روش دلفی تعداد 36 پیشران اولیه در قالب 5 بعد اقتصادی، اجتماعی، نهادی- مدیریتی، کالبدی و زیست محیطی شناسایی شده است (جدول 3).

جدول 3-پیشران­های اولیه تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

بعد

پیشران­ها

اقتصادی

Var01. رشد جمعیت، Var02. رفاه اقتصادی، Var03. سرمایه­گذاری­های بخش خصوصی، Var04. توسعه فعالیت‌های اقتصادی، Var05. توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، Var06. بازارهای مالی، Var07. توسعه بازارهای محلی

اجتماعی

 

Var08.  تغییرات اجتماعی، Var09.  توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی، Var10. توسعه امکانات آموزشی، Var11. تحولات فرهنگی، Var12. توسعه فعالیت‌های اجتماعی، Var13. امنیت، Var14. تنوع فرهنگی

نهادی- مدیریتی

Var15. توسعه حمل و نقل عمومی، Var16. مشارکت شهروندی، Var17. مدیریت پسماند، Var18. تعداد مکان های دفع زباله و ظرفیت آن، Var19. سیاست‌های حمایتی از کارآفرینی، Var20. مدیریت ریسک‌های طبیعی

 

کالبدی

Var21. طراحی شهری، Var22. تراکم شهری، Var23. زیرساخت‌ها، Var24. توسعه مسکن، Var25. ساختار شهری، Var26. ایمنی و بهداشت، Var27. سرانه مصرف انرژِی

زیست محیطی

Var28. تغییرات اقلیمی، Var29. مدیریت پسماند، Var30. توسعه فضای سبز، Var31. پذیرش فناوری‌های پایدار، Var32. توسعه فعالیت‌های سبز، Var33. حفاظت از محیط زیست،Var34. انرژی پایدار، سرانه مصرف آب، Var35. سرانه تولید پساب، Var36. سرانه مجموع میزان آلاینده های هوا

( jhon,2019, cui, 2018, ferraro& fernanez,2013, Dinares, 2014, aliakbari,2010)منبع: 

محدوده مورد مطالعه

امروزه منطقه 22 با جمعیتی 175,398 هزار نفری با وسعتی حدود 6000 هکتار یکی از وسیع­ترین مناطق شهر تهران می­باشد. وجود عناصری ویژه مانند ورزشگاه آزادی تهران، پارک جنگلی چیتگر و خرگوش دره، دریاچه شهدای خلیج فارس، رودخانه کن و وردآورد، باغ ملی گیاه­شناسی ایران، مراکز پژوهشی و دانشگاهی، مراکز درمانی عمده، مجموعه­های تجاری و فراغتی و همچنین عبور بزرگراه­های مهم شهر تهران به همراه عبور خط 5 متروی تهران از ویژگی‌های مهم این منطقه است. این منطقه از شمال به ارتفاعات شمال تهران، از غرب به استان البرز، از شرق به رود دره کن و از جنوب به آزادراه تهران- کرج منتهی می­گردد. این منطقه به طرح ساماندهی (جامع) شهر تهران (مصوب 1370) به محدوده شهر تهران اضافه شد. منطقه 22 باوجود آزادراه تهران- کرج، آزادگان و تهران- شمال و خرازی، یکی از دروازه­های تهران به غرب و شمال کشور می­باشد و از این حیث بسیار حائز اهمیت است. منطقه 22 شهرداري تهران را مي­توان پاياب توسعه پايدار تهران دانست. آنچه از بررسي اسناد فرادست منطقه 22 به دست می­آید وجود تشتت آرا و تناقض­هايي در اين طرح­ها و برنامه­ها براي آينده منطقه 22 به‌عنوان جديدترين منطقه شهرداري تهران است، در یک‌سو طرح­هايي همچون طرح مجموعه شهري تهران قرار دارد كه از منطقه 22 به‌عنوان » قلب مجموعه شهري» تهران ياد كرده و بر محدود ساختن اسكان جمعيت در منطقه و اختصاص زمينه به كاربري­هاي ملي و فراملي تأکید فراوان دارد و در ديگر سو جريانات موجود در منطقه و نيز نظر مقامات و متوليان امر است كه حكايت از پذيرش سرريز جمعيت تهران و تشويق الگوي انبوه­سازي مسكن در جهت تبديل منطقه 22 به يك منطقه حومه­اي كم دردسر مي­كند. اما باوجود همه اين اختلاف دیدگاه‌ها آنچه مسلم است اين است كه نقش منطقه 22، به‌عنوان پهنه­اي درحال‌توسعه و شايد  تنها فرصت باقيمانده براي شهر تهران بايد به‌گونه‌ای باشد كه ضمن ايجاد شرايط زيست­محيطي مطلوب با هدف نيل به توسعه پايدار بتواند كاربري­هاي مورد نياز و كمبودهاي كلان­شهر و مجموعه شهري تهران را در خود جاي دهد (Akbari,2022: 110). در حال حاضر منطقه 22 تهران 12 محله و 4 تا ناحیه دارد. منطقه 22 به‌عنوان قطب گردشگری پایتخت شناخته می‌شود و توانسته امکانات رفاهی و گردشگری شهروندان تهرانی را تا حد زیادی جبران کند.

 

img0 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه 22 کلان‌شهر تهران

 

بحث و ارائه یافته­ها

تحلیل کلی محیط سیستم: جدول شماره (4)، برآیند اثرات متقابل 36 عامل یا پیشران­ تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران را بر اساس تشکیل ماتریس 36×36 نشان می­دهد. نتایج این جدول بیانگر تعداد تکرار 2 بار و درجه پرشدگی 22/97 درصد است که نشان می‌دهد پیشران­های انتخاب شده تأثیر زیادی بر هم داشته­ است. از مجموع934 رابطه قابل ارزیابی در ماتریس، 1002رابطه عدد صفر است؛ این مقدار بدان معناست که عوامل پیشران بر همدیگر تأثیر نداشته و یا از همدیگر متأثر نشده­ است. 232 رابطه با مقدار یک دارای تاثیر ضعیف نسبت به هم و368 رابطه با عدد 2 دارای روابط اثرگذاری نسبتا قوی است. بعلاوه، 218 رابطه عدد 3 دارد و این به معنای آن است که روابط پیشران­های کلیدی بسیار زیاد بوده و از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری زیادی برخوردارند.

 

جدول 4- تحلیل اولیه داده­های ماتریس واثرات متقابل پیشران­ها

شاخص

اندازه ماتریس

تعداد تکرار

تعداد صفر

تعداد یک

تعداد  دو

تعداد سه

مجموع

درجه پرشدگی

مقدار

36

2

1002

348

368

218

934

22/97

 ماتریس این پژوهش بر اساس پیشران­های آماری با 2 بار چرخش از مطلوبیت و بهینه‌شدگی 100 درصد برخوردار است که حاکی از روایی بالای پرسشنامه و پاسخ­های آن دارد (جدول 5).

 

جدول 5-درجه مطلوبیت و بهینه‌شدگی ماتریس

تاثیرپذیری

تأثیرگذاری

چرخش

%98

%98

1

%100

%100

2

 

  ارزیابی پلان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

الگوی توزیع پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران بر روی صفحه پراکندگی حاکی از میزان پایداری یا ناپایداری سیستم است. در روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری با نرم افزار MICMAC در مجموع دو مدل عمومی پراکندگی وجود دارد که به سیستم های پایدار و ناپایدار معروف است. در مدل سیستم­ پایدار پراکندگی متغیرها به صورت L است؛ در این مدل برخی متغیرها دارای اثرگذاری بالا و برخی دارای اثرپذیری بالا است. اما در سیستم­های ناپایدار وضعیت پیچیده­تر است؛ در این سیستم نیروهای توسعه پیرامون محور قطری صفحه پراکنده است و در بیشتر مواقع حالت بینابین از اثرگذاری و اثر­پذیری دارد که شناسایی پیشران­های کلیدی را دشوار می­سازد (شکل­های 2 و 3).

 

img0 

شکل 2- سیستم ناپایدار        شکل 3- سیستم پایدار

 

 شکل شماره (4)، الگوی پراکندگی پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده محیط زیست شهری در منطقه 22 را نشان می دهد. این الگوی پراکندگی به طور کلی بیانگر وضعیت یک سیستم ناپایدار است. پیشران­های مورد مطالعه به جزء چند پیشران که دارای اثرگذاری بالا در سیستم است عموما با وضعیت تقریبا مشابهی در اطراف محور قطری استقرار یافته­اند.

 

img0 

شکل 4- پراکندگی پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران در پلان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری

جدول 6- میزان تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم محرک­ها بر یکدیگر

رتبه

پیشران

تأثیرگذاری

پیشران

تأثیرپذیری

پیشران

تأثیرگذاری

پیشران

تأثیرپذیری

1

Var23

357

Var16

330

Var23

352

Var16

328

2

Var25

354

Var21

310

Var10

349

Var26

309

3

Var01

351

Var26

310

Var25

347

Var32

309

4

Var24

334

Var32

310

Var01

331

Var21

308

5

Var30

330

Var27

306

Var24

330

Var33

306

6

Var32

330

Var33

306

Var32

329

Var27

306

7

Var26

330

Var01

303

Var30

328

Var01

301

8

Var09

327

Var36

300

Var26

324

Var36

301

9

Var10

313

Var08

296

Var09

313

Var15

296

10

Var33

313

Var15

296

Var33

310

Var08

295

11

Var16

310

Var09

293

Var16

307

Var09

293

12

Var22

306

Var30

293

Var22

304

Var30

292

13

Var08

296

Var22

286

Var28

298

Var29

286

14

Var02

293

Var29

286

Var02

294

Var22

286

15

Var21

293

Var13

282

Var08

294

Var31

283

16

Var28

293

Var25

282

Var21

292

Var25

282

17

Var12

272

Var31

282

Var36

272

Var13

281

18

Var11

269

Var12

279

Var11

271

Var12

279

19

Var36

269

Var23

279

Var12

267

Var23

277

20

Var04

259

Var04

276

Var15

262

Var10

275

21

Var15

259

Var10

276

Var04

258

Var17

274

22

Var27

255

Var03

272

Var27

255

Var04

273

23

Var31

252

Var17

272

Var31

253

Var03

273

24

Var05

248

Var02

269

Var29

251

Var34

271

25

Var29

248

Var24

269

Var34

250

Var02

270

26

Var34

248

Var34

269

Var13

248

Var24

268

27

Var07

245

Var05

262

Var05

247

Var18

264

28

Var13

245

Var07

262

Var20

247

Var07

262

29

Var20

242

Var18

262

Var07

241

Var05

261

30

Var14

235

Var35

259

Var14

237

Var35

260

31

Var35

231

Var14

252

Var35

232

Var14

253

32

Var19

225

Var19

252

Var19

225

Var19

252

33

Var03

221

Var11

242

Var03

224

Var11

244

34

Var17

214

Var20

242

Var17

217

Var20

242

35

Var18

211

Var28

211

Var18

216

Var28

213

36

Var06

204

Var06

207

Var06

204

Var06

209

 

خوشه­بندی پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

 پیشران­های تأثیرگذار: این دسته از پیشران­ها بیانگر کلیدی­ترین پیشران­های دارای اهمیت راهبردی در کیفیت متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران است. با توجه به عدم پایداری سیستم متابولسیم شهری در منطقه 22 تعداد خیلی کمی از پیشران­ها در این ناحیه قرار دارند. این پیشران شامل تغییرات اقلیمی است (جدول7).  پیشران­ فوق بیشترین تاثیرگذاری و کمترین تاثیرپذیری دارند و به عنوان بحرانی­ترین پیشران­، وضعیت کلان و تغییرات سیستم به عملکرد آن وابسته است. پیشران­های تاثیرگذار ورودی سیستم محسوب می­شود و توسط سیستم قابل کنترل نیست؛ زیرا خارج از سیستم قرار دارد و به صورت پیشران­های باثبات عمل می­کند.

پیشران­های دوگانه: این پیشران­ها همزمان به‌صورت تأثیرپذیر و تأثیرگذار عمل می­کند. در مجموع 15 پیشران تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران، جزو پیشران­های دوگانه است که هم اثرگذار و هم اثرپذیر است.آن­ها چنانچه در جدول7 ملاحظه می­شود شامل توسعه امکانات آموزشی، زیرساخت­های شهری، ساختار شهری، پذیرش فناروی­های پایدار، رشد جمعیت، ایمنی و بهداشت، حفاظت از محیط زیست، توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی، تراکم شهری، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و پاک، مشارکت شهروندی، طراحی شهری، تغییرات اجتماعی و رفاه اقتصادی است. هرگونه تغییر و تحول این پیشران­ها می­تواند پایداری سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهد. این نیروها خود به دودسته پیشران­های ریسک و پیشران­های هدف به شرح زیر تقسیم می‌شود:

 1- پیشران­های ریسک: پیشران­های ریسک ظرفیت بسیار بالایی برای تبدیل‌ شدن به بازیگران کلیدی در سیستم دارد. زیرا به علت ماهیت ناپایدار، پتانسیل تبدیل شدن به نقطه انفعال سیستم را دارد. پیشران­ی در این ناحیه قرار نگرفته است.

2- پیشران­های هدف: هیچ پیشرانی در این ناحیه قرار نگرفته است. این پیشران بیش از آنکه تاثیرگذار باشد، تاثیرپذیر است و می­توان آن را با ضریب قطعیت قابل قبول، به عنوان نتیجه تکامل سیستم شناسایی و معرفی کرد. با دستکاری این پیشران می­توان به تغییرات و تکامل سیستم در جهت مورد نظر دست یافت. بنابراین، بیش از آنکه نتیجه­ای از پیش تعیین شده­ را به تمایش بگذارد، نمایانگر اهداف ممکن در سیستم است.

پیشران­های تأثیرپذیر: پیشران­های این ناحیه تاثیرگذاری پایین و تاثیرپذیری بسیار بالا در سیستم دارند که به تکامل پیشران­های تاثیرگذار تاثیرگذارند. پیشران­های تاثیرپذیر بسیار حساس و خروجی سیستم به شمار می­روند. پیشران­های سرانه مجموع میزان آینده­های هوا، سرانه مصرف انرژی، توسعه حمل و نقل عمومی، توسعه فعالیت­های سبز، توسعه فضای سبز، امنیت، سرمایه­گذاری­های بخش خصوصی، مدیریت پسماند، سرانه مصرف آب، توسعه فعالیت­های اقتصادی و توسعه فعالیت­های اجتماعی در این ناحیه قرار گرفته است.

پیشران­های مستقل: پیشران­های توسعه بازارهای محلی، سرانه تولید پساب، توسعه اقتصاد دانش بنیان، تحولات فرهنگی، تنوع فرهنگی، سیاست­های حمایتی از کارآفرینی، مدیریت ریسک­های طبیعی، تعداد مکان­های دفع زباله و ظرفیت آن و دسترسی به بازارهای مالی پیشران­های مستقل و مستثنی سیستم است. این نیروهای پیشران از سایر پیشران­های سیستم تاثیر چندانی نمی­پذیرد و بر آ­نها نیز تاثیر کمی دارد و یا بی تاثیر است. آنها ارتباط کمی با سیستم دارد، زیرا نه باعث توقف پیشران اصلی و نه باعث تکامل و پیشرفت یک پیشران در سیستم می­شود.

- پیشران­های« اهرمی ثانویه» : این پیشران­ها باوجود این‌که کاملاً مستقل هستند، بیش از آنکه تأثیرپذیر باشند، تأثیرگذارند. آن‌ها در قسمت جنوب غربی نمودار و بالای خط قطری قرار دارند و می‌توانند به‌عنوان نقاطی جهت سنجش و به‌عنوان معیار، به کار روند. پیشرانی در این ناحیه قرار نگرفته است.

- پیشران­های« تنظیم‌کننده» : این پیشران­ها در نزدیکی مرکز ثقل نمودار قرار دارند. آن‌ها می‌توانند به‌صورت پی‌درپی به‌عنوان« اهرمی ثانویه» ، « اهداف ضعیف» و « پیشران­های ریسک ثانویه» عمل نمایند. پیشرانی در این ناحیه قرار نگرفته است.

 

جدول 7-خوشه­بندی پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

نوع پیشران

پیشران­ها

تاثیرگذار

تغییرات اقلیمی

دوگانه

توسعه امکانات آموزشی، زیرساخت­های شهری، ساختار شهری، پذیرش فناروی­های پایدار، رشد جمعیت، ایمنی و بهداشت، حفاظت از محیط زیست، توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی، تراکم شهری، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و پاک، مشارکت شهروندی، طراحی شهری، تغییرات اجتماعی و رفاه اقتصادی

تنظیمی

-

تاثیرپذیر

پیشران­های سرانه مجموع میزان آینده­های هوا، سرانه مصرف انرژی، توسعه حمل و نقل عمومی، توسعه فعالیت­های سبز، توسعه فضای سبز، امنیت، سرمایه­گذاری­های بخش خصوصی، مدیریت پسماند، سرانه مصرف آب، توسعه فعالیت­های اقتصادی و توسعه فعالیت­های اجتماعی

مستقل

توسعه بازارهای محلی، سرانه تولید پساب، توسعه اقتصاد دانش بنیان، تحولات فرهنگی، تنوع فرهنگی، سیاست­های حمایتی از کارآفرینی، مدیریت ریسک­های طبیعی، تعداد مکان­های دفع زباله و ظرفیت آن و دسترسی به بازارهای مالی

هدف

-

ریسک

-

 

 

شکل­های 5 و 6 نمایش گرافیکی پیشران­های متابولیسم شهری را نشان می­دهد. در این شکل­ها تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم پیشران­ها بر سایر پیشران­های سیستم مشخص شده است. چگونگی تأثیرگذاری پیشران­ها به‌صورت ضعیف‌ترین تأثیر، تأثیرات ضعیف، تأثیرات میانه، تأثیرات قوی و قوی­ترین تأثیرات است.

 

img0 

img0 

شکل 5- روابط مستقیم بین متغیرها (از بسیار ضعیف تا بسیار قوی)

شکل 6- روابط غیر مستقیم بین متغیرها ( از بسیار ضعیف تا بسیار قوی)

 

پیشران­های کلیدی تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

از میان 36 نیروی پیشران، 8 پیشران در تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران اثر کلیدی بیشتری دارند که شامل زیرساخت­های شهری، ساختار شهری، رشد جمعیت، توسعه مسکن، پذیرش فناوری­های پایدار، حفاظت از محیط زیست، ایمنی و بهداشت و توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی هستند. این نیروها از نظر عملکرد سیستمی نقش تأثیرگذاری بالا و تأثیرپذیری اندک را در محیط سیستم با هدف ارتقای کیفیت محیط زیست شهری ایفاء می­کند و در نتیجه مؤثرترین و کلیدی­ترین پیشران­ها محسوب می­شود (جدول 8).

جدول 8- پیشران­های کلیدی تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران

 

پیشران­های کلیدی (مستقیم و غیرمستقیم)

رتبه

پیشران

تأثیرگذاری مستقیم

تأثیرپذیری مستقیم

تأثیرگذاری غیرمستقیم

تأثیرپذیری غیرمستقیم

1

زیرساخت­های شهری

357

279

352

277

2

ساختار شهری

354

282

347

282

3

رشد جمعیت

351

303

331

301

4

توسعه مسکن

334

269

330

268

5

پذیرش فناوری­های پایدار

330

293

328

292

6

حفاظت از محیط زیست

330

310

329

309

7

ایمنی و بهداشت

330

310

324

309

8

توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی

327

293

313

293

 

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

اهمیت مسائل محیط زیست شهری، هیچ گاه به انداز ه امروز نمایان نبوده است. زیرا امروزه شهرها به عنوان مهم ترین دستاورد تلاش­های تکنولوژیکی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی انسان محسوب می شوند،که به تناسب رشد سریع جمعیت شهری و شهرنشینی، مصرف منابع و انتشار آلودگی های زیست محیطی هم، در شهر ها افزایش پیدا کرده است. به طوری که تداوم این گونه رشد شهرنشینی، به ویژه با شکل و کارکردی که در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران دارد، بحران آفرین و هشداری بر ناپایداری شهرنشینی است. امروزه جهت حفظ سلامت و پایداری اکوسیتم شهری، وظیفه گونه انسانی،کاهش اثرات منفی حاصل از استفاده نادرست از سرزمین در شهرها از طریق برنامه ریزی جهت کاهش نرخ آنتروپی و تنظیم متابولیسم شهری، چرخه­های مواد و انرژی و در نظر گرفتن ظرفیت منابع جهت تأمین نیازهای جمعیت اکوسیستم شهری می باشد. بنابراین درک و فهم رابطه عمیق شهر و محیط زیست، برای حل مشکلات شهر و محیط، و امتزاج و بهینه سازی سیستم ها و فرآیندهای چندگانه طبیعی و انسانی امری اساسی است.

 این پژوهش با هدف شناسایی پیشران­های تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران انجام شده است. یافته­های این پژوهش نشان داد که الگوی کلی پراکندگی پیشران­های متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران از نظر تحلیل اثرات متقابل، در مجموع بیانگر وضعیت یک سیستم محیطی ناپایدار است که در آن پیشران­های مورد مطالعه از نظر اثرگذاری و اثرپذیری، حالت پیچیده و بینابین دارد. وضعیت خوشه­بندی گویای تمرکز خوشه­ای در ناحیه پیشران­های دوگانه است. از میان 36 نیروی پیشران، 8 پیشران در تاثیرگذار بر وضعیت آینده متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران اثر کلیدی دارد که شامل زیرساخت­های شهری، ساختار شهری، رشد جمعیت، توسعه مسکن، پذیرش فناوری­های پایدار، حفاظت از محیط زیست، ایمنی و بهداشت و توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی بودند. این نیروها از نظر عملکرد سیستمی نقش تأثیرگذاری بالا و تأثیرپذیری اندک را در محیط سیستم با هدف ارتقای کیفیت متابولیسم شهری منطقه 22 کلانشهر تهران ایفاء می­کند و در نتیجه مؤثرترین و کلیدی­ترین پیشران­ها محسوب می­شود.

با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و بنا به گزارش‌ها، منطقه ۲۲ تهران دارای بیشترین تخلف تراکم‌فروشی است. درباره منطقه ۲۲ بارها مشکلات منطقه مطرح شده و یکی از این مشکلات ‌که، توسط شورایاران در صحن شورای شهر تهران دائماً تکرار شده ساخت‌وسازهای بی‌رویه و خارج از حد مجاز در این منطقه ۲۲ است. در سال‌های قبل‌تر، منطقه ۲۲ شهر تهران به‌عنوان منطقه‌ای تازه‌شکل‌گرفته، به‌عنوان پهنه ویژه‌ای در کرانه شهر تهران با کاربری تفرج و گردشگری و خدماتی در نظر گرفته شده‌بود؛ و در ابتدا قرار بود منطقه ۲۲ به قطب گردشگری تهران تبدیل شود و پروژه‌های بسیاری ازجمله آبشار تهران، بوستان جوانمردان، دریاچه خلیج فارس و پروژه هزارویک شهر در این منطقه پیش‌بینی شده بود که به‌دلیل ساخت‌وسازهای بی‌رویه در منطقه مشکلات زیادی همراه با آن‌ها ایجاد شد؛ و از سال ۱۳۹۱، شورای سوم شهر تهران بارها درباره اجرای نادرست طرح تفصیلی منطقه ۲۲ و تخلف در آن و لزوم برگشت مجدد آن به شورا تأکید داشت. برج‌هایی که در منطقه ۲۲ تهران ساخته شد جلوی باد غرب به شرق را می‌گیرد و با روند پیشروی برج‌های مسکونی و تجاری اداری در منطقه ۲۲ تهران، انتقادهایی شد مبنی بر اینکه با ساخت برج‌های مرتفع در این منطقه ۲۲، که به نوعی پیش‌تر تصفیه خانه هوای شهر تهران محسوب می‌شد؛ در برابر باد غرب به شرق تهران مانع ایجاد شده و سبب افزایش آلودگی شهر تهران می‌شود؛ که بنا به گزارش‌هایی باتوجه به تمرکز برج‌های ساخته شده و حتی در حال ساخت و با در نظر نگرفتن زیرساخت‌های ترافیکی شهر در زمان صدور این مجوزها، این انتقادها وارد بوده‌است و شرایط فعلی در منطقه ۲۲ در آینده­ای نه چندان دور فاجعه زیست‌محیطی به بار خواهد آورد. با توجه به این نتایج زیرساخت­های شهری شامل تأمین آب و انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، فضای سبز و محل­های عمومی می­باشند. این زیرساخت­ها در حفظ کیفیت زندگی شهروندان منطقه 22 و تسهیل فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی دارند. همچنین، ساختار شهری که شامل تقسیمات جغرافیایی، نقشه­بندی، طرح­ریزی فضایی و استفاده بهینه از زمین می­شود، نقشی کلیدی در توسعه پایدار منطقه مورد مطالعه دارد. رشد جمعیت می­تواند تقاضاهای مسکن، تأمین زیرساخت­های اجتماعی و شهری، عملکرد حمل و نقل و توزیع منابع را تحت تأثیر قرار دهد. توسعه مسکن نیز بهبود کیفیت زندگی شهروندان را به هدف دارد. سیاست­ها و برنامه­ریزی مسکن در منطقه 22 کلان­شهر تهران باید با توجه به نیازهای جمعیتی و اجتماعی برنامه­ریزی شوند. پذیرش فناوری­های پایدار و حفاظت از محیط زیست نیز بهبود پایداری این منطقه را در آینده نه چندان دور تضمین می­کند. استفاده بهینه از منابع انرژی، حذف انتشارات آلاینده و بهبود کیفیت هوای شهری از جمله از وظایف اصلی در این حوزه هستند. عوامل ایمنی و بهداشت نیز در راستای متابولیسم شهری منطقه 22 باید در نظر گرفته شوند. ایجاد شرایط ایمن در فضاهای عمومی، اجرای استانداردهای بهداشتی و تأمین وسایل ایمنی این عوامل را شامل می­شود. در نهایت، توسعه امکانات فرهنگی و تفریحی نیز نقشی بسیار مهم در کیفیت زندگی شهروندان دارد. با توجه به نتایج به دست امده پیشنهادات زیر ارائه می­گردد که عبارتند از:

1. ترویج استفاده از حمل و نقل عمومی: ارتقای شبکه حمل و نقل عمومی و افزایش اعتماد به ترانزیت را می‌توان با عرضه خدمات جدیدی مانند واگن‌های مدرن، اتوبوس‌های تمیز و محیط زیستی، پارک و رانندگان متخصص ارتقا داد.

2. تسهیلات دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی: ایجاد مسیرهای ایمن و جذاب برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی را می‌توان به عنوان راهی برای مشوق کردن افراد به استفاده بیشتر از این روش‌های حمل و نقل پایدار مطرح نمود.

3. تشویق به استفاده از خدمات آنلاین: فراهم کردن امکانات آنلاین برای خدمات اداری مانند پرداخت قبوض، ارسال مدارک و مشاوره تلفنی می‌تواند به کاهش ترافیک و بهبود متابولیسم شهری در منطقه کمک کند.

4. پیشرفت فناوری در حوزه ارتباطات: تقویت زیرساخت‌های فنی شهری (مثل ارتباطات بی‌سیم، اینترنت پرسرعت و سیستم‌های مانیتورینگ) می‌تواند ارتباط ساکنان را با دیگران و همچنین با خدمات شهری بهبود بخشد.

5. ارتقای منافع عمومی و فعالیت‌های فرهنگی: ایجاد فضاهای عمومی مثل پارک‌ها، مجموعه‌های ورزشی و تجمعی سودمند برای ساکنان است. تشویق به برگزاری رویدادهای فرهنگی و ورزشی مشترک می‌تواند به سلامت روحی و جسمی ساکنان کمک کند و ارتباطات اجتماعی را بالا ببرد.

6. ترویج تولید کم‌کربن: ترویج انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقابله با تغییرات اقلیمی کمک کند.

7. حفاظت از فضای سبز: حفظ و مرمت مناطق مسکونی سبز و فضای سبز طبیعی مانند مراتع، جنگل‌ها و پارک‌ها به منظور حفظ تنوع زیستی و سکونتگاه‌های حیات وحش است.

8. آموزش و اطلاع‌رسانی: برگزاری برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی جهت افزایش آگاهی عمومی و ارتقای رفتار زیست محیطی در منطقه، می‌تواند به ارتقای زیست‌پذیری کمک کند.

 

References

1.       Ali akbari,E.(2010).Structural analysis of urbanization vectors in Iran,(1),Mahkame, Tehran,11-253. [In Persian]

2.       Akbari,m.(2022).Presenting the livability model of the 22 district of Tehran metropolis with a human city approach, PHD thesis.geography and urban planning, supervisor: Dr esmail Ali akbari,Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran. [In Persian]

3.       Akbari,m.,taherpoor,f.,bostanahmadi,v.,foladi,a.(2020).Structural-interpretive modeling of factors affecting the development of religious tourism in Iran with a future research approach, tourism and development, 9(4), 285-29. doi/10.22034/JTD.2019.194595.1783 [In Persian]  

4.       Amoei. M.(2015). Evaluation of city sustainability from the point of view of urban metabolism, master's thesis,supervisor: Dr gholamreza, haghighat naeini, Faculty of Architecture and  urban Planning, university of arts,Tehran. [In Persian]

5.       Aiu, I. (2016).Waste not, want not: Putting urban metabolism into practice, Adviser: Sheldon Krimsky,Master of urban and environmental Policy and Planning, Tufts university February,(2016),1-98.

6.       Attia,s., Khalil,h.(2015). Urban Metabolism and Quality of Life in Informal Areas, Proceedings REAL CORP,( 2015), Tagungsband, 661-674. ISBN: 978-3-9503110-8-2

7.       Bertaud, A., Stephen ,M.(2003). The Spatial Distribution of population in 48 World Cities: Implications for Economies in Transition, The Center for Urban Land Economics Research, The University of Wisconsin. http://www.bus.wisc.edu/resalestate

8.       Cui, X., Wang,X., Feng,Y. (2019).  Examining urban metabolism :material flow perspective on cities and their sustainability, journal of cleaner production.https://doi.org/ 10.1016/j.jclepro.2019.01.021

9.       Conke.L.s,Ferreira.,T.(2015).Urban­ metabolism:Measuring the city's contributionto sustainable development,environmentalpollution,(202),146-152.  doi.org/10.1016/j.envpol.2015.03.027

10.       Dinares,M.(2014) .Urban Metabolism :A review of recent literature on the subject, Documents d’Anàlisi Geogràfica ,(2014),vol (60/3), 551-571.http ://.doi.org/10.5565/rev/dag.134

11.       Daneshpor,a.,lotfi,a.(2016).Analysis and evaluation of the ecological restoration with an emphasis on urban metabolism, enginering design and landscape ecology, (2),1-12, doi/10.4236/oje.2016. 67036,[In Persian].

12.       Firozi, M., Sajadian. N., falyani. M., Morad. S., Boostani, M.(2016).Analysis of the situation structural and functional indices for measuring the urbanization quality in the small cities( case study: nour-abade Mamsani, regional planning quarterly,(6),( 23), 213-224. doi/20.1001.1.22516735.1395.6.23.17.9 [In Persian]

13.       Ferrao,p.,jhon, ,j.(2013).sustainable urban metabolism book, the ITpress. Cambridge, London, England ,1-259. ISBN 978-0-262-01936-1

14.       Graedel, T..(1999). Industrial Ecology and the Ecocity, Bridge,29 (4 ). 4–9 .https://www.nationalacademies.org/legal/privacy

15.       González,a.,Donnelly,A., Jones,M., Chrysoulakis, N., Lopes,M.(2013). A decision-support system for sustainable urban metabolism in Europe, environmental impact assessment Review,(38 ),109–119.  doi:10.1016/j.eiar.2012.06.007 

16.       John,B.,Luederitz,C.,Lang,D.,Wehrden,H.(2019).Toward Sustainable Urban Metabolisms From System Understanding to System Transformation, Ecological Economics, 157, (2019), 402–414.https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.12.007

17.       Kennedy, C., Pincetl, S., Bunje, P.(2011).The study of urban metabolism and its applications to urban planning and design, environmental pollution,(159),1965-1973. doi:10.1016/j.envpol.2010.10.022.

18.       Kwan.m, Huan. L,(2018).Advancing analytical methods for urban metabolism, resources ,conservation and recycling ,(123)239-245. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2017.07.005

19.       Saeidi,J. (2014). Urban metabolism and its impact on the environmental condition of Ahvaz metropolis,Supervisors:mohamadali firozi, Mostafa mohammadi,Master's thesis Shahid Chamran University of Ahvaz,Faculty of Earth Sciences. [In Persian]

20.       Shabazi,M., iranshahi, A., dadkhah, M, dalke,h.(2014).The effects of urban metabolism on urban fabric and sustainable development, National Conference on Urban Planning, Urban management and sustainable development. [In Persian]

21.       Teymori,A.(2017).Spatial structure and environmental sustainability of the metropolitan area of Tehran, Phd thesis of geography and urban planning, Shahid Beheshti University, Faculty of Earth Sciences. [In Persian]

22.        Shaali,j.,hatami,k.,samband,m.,rajaei,m.(2010).Energy and urbanization, Parham naghash,(1) ,Tehran,1-164.[In Persian]

23.       Wolman,A.(1965).The metabolism of cities, scientific American, 213,(3), 179-190. http://doi.org/10.1038/scientificamerican0965-178

24.       Zengerling,c .(2018). Governing the City of Flows: How Urban Metabolism Approaches May

Strengthen Accountability in Strategic Planning, Urban Planning, (4).1.187–199.https://doi.org/10.17645/up.v4i1.1750

25.       Zhang,Y. Lu, H,. Zhang,X.(2017). Analysis of nitrogen metabolism processes and a description of structure characteristics, Ecol, Model, (357),47–54.http://doi.org/10.1016/j

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] . Globalization

[2] . Spatial Structure

[3] . Urban Metabolism

[4] . Kwan

[5] . Pinho  

[6] . Minx

[7]  Sustainable Urban Metabolism For Europe

[8] . Metabolic rift

[9] . Wolman


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]