Scenarios In Climate Change Impact Assessment on Monthly Stream-flow of Karun Basin
Subject Areas : environmental managementMohammad Reza Khazaei 1 , Hadis Khazaei 2
1 - Associate Professor, Department of Civil Engineering, Payame Noor University, I.R of IRAN
2 - M.Sc. Student, Technical and Engineering Faculty,Tehran Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Keywords: monthly stream-flow, Uncertainty, Climate Change, Bashar River Basin,
Abstract :
Background and Objective: In this paper uncertainties of GCM’s structure and emission scenarios in climate change impact assessment on monthly stream-flow of Bashar River basins are investigated and compared. Method: stream-flow of the basin was simulated using a conceptual rainfall-runoff model. Climate scenarios simulated by 6 GCM under 3 emission scenarios for 2063-93 periods were downscaled using change factors method. Using these 18 future scenarios and observed climate data as inputs of the rainfall-runoff model, climate change impact on monthly stream-flow of the basin was assessed. Ranges of the results under various GCMs and emission scenarios were assessed and uncertainty of the GCMs and emission scenarios in the results were investigated. Results: In simulation of the monthly stream-flow of the basin, coefficient of determination (R2) reached values of 0.96 and 0.94 during calibration and validation, respectively. Under each of emission scenarios and GCMs it is projected that the amounts and annual cycle of the stream-flow will change. However, the amount and direction of the changes are different for various GCMs and emission scenarios. As instant, for September’s under various GCMs and emission scenarios the mean stream-flow may changes between 26% decrease to 123% increase. Conclusion: It is projected that climate change will have important impacts on the basin’s stream-flow. The uncertainty from GCM structure is larger than uncertainty from emission scenarios. However, the uncertainty from emission scenarios is significant, too, and cannot be ignored.
Reference
علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیستم، شماره یک، بهار 97
تحلیل عدمقطعیت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار در ارزیابی اثر
تغییراقلیم بر رواناب ماهانه حوضه بشار
محمد رضا خزائی*[1]
حدیث خزائی[2]
تاریخ دریافت:19/5/95 |
تاریخ پذیرش:15/8/95 |
چکیده
زمینه و هدف: در این مقاله، بزرگی و اهمیت عدمقطعیتهای ساختار مدلهای GCM و سناریوهای انتشار در نتایج ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانه حوضهی رودخانهی بشار بررسی و مقایسه شده است.
روش بررسی: جریان حوضه توسط یک مدل بارش-رواناب مفهومی به خوبی شبیهسازی شد. سناریوهای اقلیمی دوره 93-2067 خروجی شش مدل GCM برای سه سناریوی انتشار گازهای گلخانهای به روش عامل تغییرات ریز مقیاس شد. با ورود دادههای اقلیمی دوره پایه و هر یک از 18 سناریوی اقلیم آینده به مدل بارش-رواناب، اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانهی حوضه ارزیابی شد. با مقایسه دامنهی تغییرات نتایج تحت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار مختلف، عدمقطعیت آنها در نتایج بررسی و مقایسه شد.
یافتهها: در شبیهسازی جریان ماهانه ضریب تعیین (R2) در دورههای واسنجی و اعتبارسنجی به ترتیب برابر 96/0 و 94/0 به دست آمد. تحت هر یک از سناریوهای انتشار و مدلهای GCM پیشیابی میشود جریان و رژیم فصلی رودخانه در اقلیم آینده تغییر کند. با وجود آن، هر یک از عدمقطعیتهای ناشی از انتخاب مدلهای GCM و سناریوی انتشار در نتایج مهم است. به عنوان نمونه تحت سناریوهای انتشار و GCMهای مختلف میانگین جریان ماه دسامبر در آینده از 26% کاهش تا 123% افزایش یابد.
بحث و نتیجهگیری: پیشیابی میشود که تغییر اقلیم اثر مهمی بر جریان حوضه داشته باشد. اگرچه عدمقطعیت مدلهای GCM از عدم قطعیت سناریوی انتشار بزرگتر است، اما هیچ یک از این عدمقطعیتها در تصمیمگیری طرحهای آیندهی حوضه قابل چشمپوشی نیست.
واژههای کلیدی: جریان ماهانه، عدمقطعیت، تغییر اقلیم، حوضه بشار.
|
Analysis of Uncertainties of GCMs Models and Emission Scenarios In Climate Change Impact Assessment on Monthly Stream-flow of Karun Basin
Mohammad Reza Khazaei[3]*
Hadis Khazaei[4]
Date Received: August 9, 2016 |
Admission Date:November 5, 2016 |
Abstract
Background and Objective: In this paper uncertainties of GCM’s structure and emission scenarios in climate change impact assessment on monthly stream-flow of Bashar River basins are investigated and compared.
Method: stream-flow of the basin was simulated using a conceptual rainfall-runoff model. Climate scenarios simulated by 6 GCM under 3 emission scenarios for 2063-93 periods were downscaled using change factors method. Using these 18 future scenarios and observed climate data as inputs of the rainfall-runoff model, climate change impact on monthly stream-flow of the basin was assessed. Ranges of the results under various GCMs and emission scenarios were assessed and uncertainty of the GCMs and emission scenarios in the results were investigated.
Results: In simulation of the monthly stream-flow of the basin, coefficient of determination (R2) reached values of 0.96 and 0.94 during calibration and validation, respectively. Under each of emission scenarios and GCMs it is projected that the amounts and annual cycle of the stream-flow will change. However, the amount and direction of the changes are different for various GCMs and emission scenarios. As instant, for September’s under various GCMs and emission scenarios the mean stream-flow may changes between 26% decrease to 123% increase.
Conclusion: It is projected that climate change will have important impacts on the basin’s stream-flow. The uncertainty from GCM structure is larger than uncertainty from emission scenarios. However, the uncertainty from emission scenarios is significant, too, and cannot be ignored.
Key words: monthly stream-flow, uncertainty, climate change, Bashar River Basin.
مقدمه
تغییر اقلیم موجب تغییر ویژگیهای متغیرهای اقلیمی از جمله بارش و دما میشود (1) و در نتیجه، ویژگیهای جریان رودخانهها نیز تغییر میکند. چنین تغییراتی میتواند تأثیر مهمی بر جوامع انسانی و محیط زیست در آینده داشته باشد (2). برای کسب آمادگی برای شرایط اقلیمی آینده و کاهش آثار زیانبار آن، لازم است اثرات تغییر اقلیم در هر منطقه پیشیابی شود. اما در حال حاضر نتایج مطالعات ارزیابی اثرات تغییر اقلیم هنوز با دشواریها و عدمقطعیتهای زیادی همراه است و نمیتوان آثار تغییر اقلیم را به صورت قطعی برای یک منطقه تعیین کرد.
معتبرترین وسیله برای شبیهسازی واکنش اقلیم جهانی به غلظت گازهای گلخانهای، مدلهای جهانی اقلیم (General Climate Model (GCM)) هستند (3). این مدلها سناریوهای اقلیمی ( از جمله دادههای بارش و دما) آینده را برای سراسر کره زمین شبیهسازی میکنند. مدلهای GCM متعددی وجود دارد که در کشورهای مختلف در نقاط مختلف جهان تولید و اجرا شدهاند. به دلیل تفاوت ساختار این مدلها، عموما پیشیابیهای آنها حتی برای یک سناریوی انتشار یکسان متفاوت است. در نتیجه از جملهی مهمترین عوامل عدمقطعیت در پیشیابی آثار تغییر اقلیم، تفاوت پیشیابی مدلهای GCM مختلف است (4).
از دیگر عوامل عدمقطعیت در نتایج پیشیابی اقلیم آینده یک منطقه، عدمقطعیت سناریوهای انتشار گازهای گلخانهای در آینده میباشد. میزان انتشار گازهای گلخانهای در آینده به صورت قطعی معلوم نیست و سناریوهای مختلفی برای آن محتمل است. هیأت بین دول تغییر اقلیم (Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)) چهل سناریوی مختلف را منتشر کرده است که در آنها انواع مختلفی از چگونگی انتشار گازهای گلخانهای وجود دارد. این سناریوها دامنه وسیعی از تغییرات محتمل در آینده را در بر میگیرد (5). علاوه بر این، عدمقطعیتهای دیگری چون عدمقطعیت روشهای کاهش مقیاس، عدمقطعیت نوسانات اقلیمی و عدمقطعیت ساختار مدلهای هیدرولوژیکی نیز در ارزیابی آثار هیدرولوژیکی تغییر اقلیم مطرح است. اما عدمقطعیت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار در همه مطالعات ارزیابی آثار تغییر اقلیم مشترک است.
اگرچه مطالعات بسیاری در مناطق مختلف جهان به ارزیابی آثار تغییر اقلیم بدون به حساب آوردن عدمقطعیتها پرداختهاند، اما این مطالعات عموما به لزوم در نظر گرفتن عدمقطعیتها اذعان داشتهاند. درمطالعات محدودی به بررسی عدمقطعیتها در ارزیابی آثار هیدرولوژیکی پرداخته شده است، که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: روول (2006) عدمقطعیت سناریوهای انتشار و مدلهای GCM را بر تغییر متغیرهای دما و بارش فصلی در انگلستان ارزیابی کرد. برای هر دو متغیر، عدمقطعیت ساختار مدلهای GCM بزرگتر از سناریوهای انتشار بود (6). ویلبی و همکاران (2006) عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار را در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان روزانه را در یک حوضه در انگلستان بررسی کردند و مشاهده کردند که عدمقطعیت ناشی از انتخاب مدلهای GCM بزرگتر از عدمقطعیت سناریوی انتشار است (7). در مطالعه دیگری، ویلبی و هاریس (2006) برای آنکه منابع عدمقطعیت بیشتری را بررسی کنند، از چهار مدل GCM، دو سناریوی انتشار، دو روش کاهش مقیاس، دو مدل هیدرولوژیکی، و دو سری پارامتر مدل هیدرولوژیکی برای ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریانهای کمینه در حوضه Thames استفاده کردند. ایشان نتیجه گرفتند که بیشترین عدمقطعیت مربوط به انتخاب مدل GCM است (8). کامرون (2006) عدمقطعیت مدلهای GCM، سناریوهای انتشار و نوسانات اقلیمی را در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر سیلابهای یک حوضه در اسکاتلند بررسی کرد. وی نتیجه گرفت که لازم است بیش از یک مدل GCM در چنین مطالعاتی مورد استفاده قرار گیرد (9). سرات کاپدویلا و همکاران (2007) عدمقطعیت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار را در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر رژیم هیدرولوژیکی حوضه San Pedro در آمریکا بررسی کردند. این مطالعه با استفاده از 17 مدل GCM و 4 سناریوی انتشار در مقیاس سالانه انجام شد و چگونگی تغییرات فصلی جریان حوضه بررسی نشد (10). در مطالعهی دیگری گراهام و همکاران (2007) با استفاده از دو مدل GCM دو مدل RCM (که هر یک مربوط به یکی از دو مدل GCM مذکور بود) و دو سناریوی انتشار، عدمقطعیتها را در نتایج اثر تغییر اقلیم بر جریان حوضه رودخانه Lule در سوئد ارزیابی کردند. ایشان نتیجه گرفتند که بزرگترین عدمقطعیت، مربوط به انتخاب مدلGCM است (11و 12). پرادهوم و دیویس (2008) عدمقطعیتها در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانه را در چهار حوضه بررسی کردند. ایشان نتیجه گرفتند که عدمقطعیت مدلهای GCM بزرگترین منبع عدمقطعیت است (13). کی و همکاران (2009) شش منبع عدمقطعیت را در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر سیلابهای دو حوضه در انگلستان بررسی کردند. نتایج نشان داد که عدمقطعیت ساختار مدلهای GCM بزرگترین عامل عدمقطعیت است. ضمن آنکه عدمقطعیت سناریوهای انتشار و پارامترهای مدل هیدرولوژیکی از کوچکترین عوامل عدمقطعیت بود (4). تامپسون و همکاران (2014) عدمقطعیت سناریوهای انتشار را در ارزیابی اثر تغیر اقلیم بر جریان 12 ایستگاه آبسنجی در جنوب شرق آسیا ارزیابی کردند. در این مطالعه از هفت مدل GCM استفاده شد و نتیجهگیری شد که تفاوت بین نتایج GCMهای مختلف قابل توجه است. (14). تیان و همکاران (2016) دامنهی عدمقطعیتها در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریانهای حدی را در یک حوضه در چین بررسی کردند. ایشان از چهار سناریوی انتشار، سه مدل GCM و سه مدل هیدرولوژیکی استفاده کردند. ایشان بزرگی عدمقطعیتها بر جریانهای حدی را به ترتیب نزولی ناشی از ساختار مدلهای هیدرولویکی، مدلهای GCM و سناریوهای انتشار یافتند (15).
کمال و مساح بوانی (1390) عدمقطعیتهای مدلهای GCM و مدلهای هیدرولوژیکی را در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر رواناب حوضه قرهسو بررسی کردند. ایشان از 9 مدل GCM و دو مدل بارش-رواناب استفاده کردند. نتایج نشان داد که انتخاب مدل GCM از عدمقطعیت بزرگی برخوردار است و لازم است در تصمیم گیریها در نظر گرفته شود (16). فرجزاده و همکاران (1393) در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر اطمینانپذیری تأمین آب پایین دست سد کرخه، سه سناریوی انتشار A2، A1B، B1 و 15 مدل GCM را دستهبندی کردند و در نهایت از ترکیب 5 مدل-سناریوی انتشار استفاده کردند. ایشان پیشیابی کردند که آبدهی حوضه در افق 2050 از 56% کاهش تا 34% افزایش داشته باشد (17).
با منظور نمودن عدمقطعیتها، نتایج دامنهای از حالات محتمل آینده را در بر میگیرد. این حالات محتمل گاهی بسیار متفاوت هستند. لذا لازم است در تصمیمگیریها و اتخاذ تدابیر آمادگی با شرایط تغییر یافته آینده در نظر گرفته شوند. به دلیل محدودیتهایی از جمله محدودیت دسترسی به دادهها و هزینههای محاسباتی، در نظر گرفتن همه عدمقطعیتها در همه مطالعات ممکن نیست. لذا مقایسه کمی عدمقطعیت ناشی از منابع مختلف اهمیت دارد. چنین مطالعهای علاوه بر ارایه نتایج مطمئنتر، الگویی را برای تمرکز بر عدمقطعیتهای مهمتر در سایر مطالعات ارزیابی آثار تغییر اقلیم در آن منطقه فراهم میکند.
نتایج مطالعاتی که عدمقطعیتها را در ارزیابی آثار تغییر اقلیم بررسی کردهاند، نشان داده است که تعدادی از عدمقطعیتها را میتوان نادیده گرفت، اما بعضی از عدمقطعیتها اثر مهمی بر نتایج دارند و لازم است که در ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان رودخانه مورد توجه قرار گیرند (5). البته نتایج در نقاط مختلف دنیا متفاوت است و عموماً نتایج مطالعات تغییر اقلیم در هر منطقه را نمیتوان به سایر مناطق تعمیم داد. به عنوان نمونه نتایج مقایسه عدمقطعیتها در مطالعات مختلف در اروپا و به ویژه در انگلستان حاکی از برتری قابل توجه اهمیت عدمقطعیت مدلهای GCM و کوچک بودن عدمقطعیت سناریوهای انتشار است (4، 8، 9، 11 و 12)؛ اما نتایج مطالعاتی در ایران حاکی از قابل توجه بودن عدمقطعیت سناریوهای انتشار است (18 و 19).
مطابق بررسی نویسندگان این مقاله، پیش از این گزارشی از مقایسه کمی عدمقطعیتهای سناریوهای انتشار و مدلهای GCM برای ایران منتشر نشده است. لذا در این تحقیق عدمقطعیتهای ساختار مدلهای GCM و سناریوهای انتشار گازهای گلخانهای در ارزیابی اثر تغییراقلیم بر جریانهای ماهانه حوضه رودخانه بشار بررسی شده است. این بررسی با استفاده از 18 سناریوی مختلف (حاصل از سه سناریوی انتشار و شش مدل GCM) انجام شده است. نتایج چنین پژوهشی علاوه بر آنکه اطلاعاتی با قابلیت اطمینان نسبتاً بالا در خصوص تغییر منابع آبهای سطحی حوضه در اختیار میگذارد، به بررسی اهمیت دو منشاء اولیه و مهم عدمقطعیت در نتایج ارزیابی آثار هیدرلوژیکی تغییر اقلیم در یک حوضه مهم در ایران میپردازد.
2- روش تحقیق
2-1- مدلهای GCM و سناریوهای انتشار
برای ارزیابی عدمقطعیت سناریوهای انتشار گازهای گلخانهای، مطالعه تحت سه سناریوی A2،B1 و A1B انجام شد. این سه سناریو بهترتیب بیانگر حالات بدبینانه، خوشبینانه و بینابینی شرایط انتشار گازهای گلخانهای هستند. لذا اغلب مدلهای GCM بر مبنای این سه سناریو که دامنه وسیعی از حالات ممکن انتشار گازهای گلخانهای را در بر میگیرند، اجرا شدهاند.
در مطالعات زیادی، پیشیابیهای مدلهای GCM بزرگترین عامل عدمقطعیت در ارزیابی آثار تغییر اقلیم شناخته شده است (10). بنابراین در این مطالعه از همه مدلهای GCM در دسترس که شرایط استفاده در این مطالعه را داشتهاند استفاده شده است. دادهها از سایت IPCC تهیه شده است. برای ارزیابی عدمقطعیت مدلهای GCM، مدلهایی انتخاب شده است که خروجی آنها در دوره همزمان با دوره مشاهداتی برای هر سه سناریوی انتشار و برای منطقه مورد مطالعه در دسترس باشد. بر این مبنا شش مدل GCM شامل BCM2.0، CGCM3T63، CSIROMK3.0، CSIROMK3.5، INMCM3.0 و MIROC3.2 مورد استفاده قرار گرفت. خروجیهای هر یک از این مدلها در مقیاس ماهانه برای دوره پایه 2000-1974 و سه سناریوی انتشار دوره آینده 93-2067 مورد استفاده قرار گرفت.
2-2- کاهش مقیاس سناریوهای اقلیمی
در این مطالعه کاهش مقیاس سناریوهای مدلGCM به روش عامل تغییرات (Change Factors (CF)) انجام شد. روشCF، میانگینهای ماهانهی متغیرهای اقلیمی فعلی یک مکان را براساس سناریوهای تغییر اقلیم مدلهای GCM تغییر میدهد و سناریوهای اقلیمی آینده را برای آن مکان تولید میکند. در نتیجه در مطالعات ارزیابی تغییرات میانگینها و سیکل ماهانه متغیرها، روشی مناسب و ساده است. علاوه بر آن، دادههای موردنیاز این روش برای مدلهای GCM و سناریوههای انتشار بیشتری نسبت به سایر روشهای کاهش مقیاس در دسترس است. لذا این روش برای بررسی عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار روشی مناسب است (20 و 21).
2-3- منطقه تحقیق و دادهها
حوضه مورد مطالعه، حوضه رودخانه بشار، واقع در جنوب غربی ایران است. مساحت حوضه 2800 کیلومتر مربع است و ارتفاع متوسط آن 2277 متر از سطح دریا و محدودهی تغییرات آن از 1540 تا 4300 متر از سطح دریا است. از 27 سال دادههای بارش روزانه، دمای حداقل روزانه، و دمای حداکثر روزانه ایستگاه تبخیرسنجی یاسوج با کد 203-21 واقع در مرکز حوضه برای سالهای 2000-1974 و 8 سال دادههای با کیفیت جریان روزانه ایستگاه خروجی حوضه با کد 215-21 استفاده شد. دادههای 8 سالهی جریان به همراه دادههای هم دوره بارش و دمای حوضه، به دو دوره چهار سالهی مجزا تقسیم شد و از یک دوره چهار ساله برای واسنجی مدل هیدرولوژیکی و از دوره چهار ساله دیگر برای اعتبار سنجی مدل استفاده شد. تحقیقات پیشین استفاده از 2 تا 3 سال داده را برای واسنجی مدل ARNO کافی میدانند (22).
2-4- شبیهسازی بارش-رواناب
جریان روزانه رودخانه توسط مدل مفومی بارش-رواناب ARNO شبیهسازی شده است. دادههای مورد نیاز مدل، سریهای روزانه بارش، دما، و تبخیر و تعرق پتانسیل حوضه و مشخصات حوضه از جمله مساحت، کاربری اراضی و شیب متوسط است. دادههای تبخیر و تعرق پتانسیل حوضه به روش هارگریوز- سامانی شبیهسازی شده است. جزئیات این مدل توسط خزائی و همکاران (1394) و تودینی (1996) توصیف شده است (22 و 23).
برای ارزیابی عملکرد مدل، از معیار کارایی (Efficiency Coefficient (EC))، ضریب تعیین (R2)، خطای میانگینها (EV) و مقایسه گرافیکی هیدروگرافها استفاده شده است. ضریب تعیین مربع ضریب همبستگی است و معیار کارایی و خطای میانگینها به صورت زیر تعریف میشوند.
(1) |
|
(2) |
که در آن، جریان مشاهداتی گام زمانی i-ام، جریان شبیهسازی شده گام زمانی i-ام، وو به ترتیب میانگین جریان مشاهداتی و جریان شبیهسازی شده در دوره شبیهسازی است.
3- نتایج و بحث
3-1- شبیه سازی بارش- رواناب
در جدول (1) نتایج عملکرد مدل بارش- رواناب برای شبیهسازی جریان ماهانه حوضه ارایه شده است. در مقیاس ماهانه، در دوره واسنجی ضریب تعیین (R2) برابر 96/0 و معیار کارایی (EC) برابر 96/0 به دست آمد. در دوره اعتبارسنجی نیز ضریب تعیین و معیار کارایی به ترتیب برابر 94/0 و 89/0 به دست آمد و قدر مطلق خطای شبیهسازی میانگین (EV) در هر دو دوره کمتر از 5 درصد بود.
در مقایسه با دیگر مطالعات، نادن و مک ماهو (1999) ، باقتون و چیو (2003) و باقتون (2006) معیار پذیرش عملکرد شبیهسازی بارش-رواناب در مقیاس ماهانه را ضریب تعیین بزرگتر از 6/0 و خطای میانگین کوچکتر از 10 درصد برگزیدند (25،24 و 26). فرجزاده و همکاران (1393) در شبیهسازی جریان ماهانه چهار زیر حوضه کرخه، EC روزانه را بین 34/0 تا 52/0 به دست آوردند (17).
جدول 1- عملکرد مدل ARNO در شبیهسازی جریان ماهانه حوضه بشار
Table 1. Performance of the ARNO model in simulation of monthly stream-flow of the Bashar Basin
EV (%) |
R2 |
EC |
دوره |
2/4- |
96/0 |
96/0 |
واسنجی |
6/4 |
94/0 |
89/0 |
اعتبارسنجی |
در شکلهای (1) و (2) نیز هیدروگراف ماهانه مشاهداتی و شبیهسازی شده به ترتیب در دوره واسنجی و اعتبارسنجی مقایسه شده است. که حاکی از تطابق قابل قبول جریان شبیهسازی شده و جریان مشاهداتی است. نتایج حاکی از عملکرد بسیار مناسب مدل واسنجی شده است.
شکل 1- مقایسه هیدروگراف ماهانه مشاهداتی و شبیهسازی شده در دوره واسنجی Figure 2. Comparison of simulated and observed hydrographs in calibration period |
شکل 2- مقایسه هیدروگراف ماهانه مشاهداتی و شبیهسازی شده در دوره اعتبارسنجی Figure 2. Comparison of simulated and observed hydrographs in validation period |
3-2- بررسی عدمقطعیتها در اثر تغییر اقلیم بر رواناب ماهانه
در جدول (2) عدمقطعیت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار توصیف شده است. برای تهیه این جدول، برای هر GCM تحت هر یک از سناریوهای انتشار (برای هر یک از 18سناریو)، درصد تغییرات جریان آینده نسبت به جریان دوره پایه محاسبه شد. برای هر ماه از سال، سناریوهای درصد تغییر جریان به صورت نزولی مرتب شد و حدود 90% بالا و پایین و میانه مقادیر تعیین شد. دامنه 90% سناریوها معادل عدمقطعیت سناریوهای انتشار و مدلهای GCM در نتایج اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانهی حوضه، در سطح احتمال 90% است.
همانطورکه در جدول (2) ملاحظه میشود، پیشیابی میشود تغییرات میانگین جریان آینده در ماههای مختلف متفاوت باشد. ضمن آنکه نتایج در هر ماه به دلیل تفاوت GCMها و سناریوهای انتشار از عدمقطعیت برخوردار است. به عنوان نمونه به اثر تغییر اقلیم بر جریان ماه دسامبر پرداخته میشود که پیشیابی میشود میانگین ماهانه جریان آن در اقلیم آینده بیشترین افزایش را داشته باشد. بر اساس حد میانه مدلهای GCM مختلف و سناریوهای انتشار مختلف، انتظار میرود میانگین جریان ماهانه اقلیم آینده در دسامبر 51 درصد نسبت به دوره پایه افزایش یابد؛ اما به دلیل عدمقطعیتهای سناریوهای انتشار و مدلهای GCM، در سطح احتمال 90%میانگین جریان این ماه میتواند بین 26 درصد کاهش تا 123 درصد افزایش داشته باشد. در مقابل پیشیابی میشود که بیشترین کاهش جریان در اقلیم تغییر یافته آینده در ماه مارس اتفاق بیفتد. برای این ماه حد میانه مدلهای GCM مختلف و سناریوهای انتشار مختلف، حاکی از کاهش 36 درصدی جریان اقلیم آینده نسبت به اقلیم دوره پایه است. البته در سطح اطمینان 90% به دلیل عدمقطعیتهای سناریوهای انتشار و مدلهای GCM، کاهش جریان مارس ممکن است بین 12% تا 67% باشد. دامنه عدمقطعیتهای مورد بررسی برای ماهای مختلف سال بین 149% برای دسامبر تا 16% برای اوت است. این نتایج حاکی از اهمیت عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار در نتایج ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان حوضهی مورد مطالعه است. برای نمایش بهتر نتایج، در شکل (3) اثر تغییر اقلیم بر میانگینهای ماهانهی جریان حوضه نشان داده شده است. در این شکل میانه و حدود90% میانگین جریان اقلیم آینده (93-2067) تحت سناریوهای انتشار و مدلهای GCM مختلف با جریان دوره پایه (2000-1974) مقایسه شده است.
جدول 2- میانه و حدود 90% درصد تغییر میانگین جریان ماهانه آینده نسبت به دوره پایه تحت مدلهای GCM و سناریوهای انتشار مختلف(%)
Table 2. Median and 90% bounds for percentage change in stream-flow monthly means for future scenarios in comparison to historical condition under various GCMs and emission scenarios (%)
ژانویه |
فوریه |
مارس |
آوریل |
مه |
ژوئن |
ژوئیه |
اوت |
سپتامبر |
اکتبر |
نوامبر |
دسامبر |
|
26 |
18 |
-12 |
-7 |
7 |
2 |
2 |
1 |
5 |
19 |
106 |
123 |
حد 90% بالا |
-44 |
-51 |
-67 |
-54 |
-38 |
-22 |
-16 |
-15 |
-14 |
-14 |
-31 |
-26 |
حد 90% پایین |
70 |
69 |
56 |
47 |
45 |
24 |
18 |
16 |
19 |
33 |
138 |
149 |
دامنه تغییرات |
-12 |
-31 |
-36 |
-34 |
-17 |
-12 |
-7 |
-7 |
-6 |
-7 |
29 |
51 |
میانه |
در جدول (3) بزرگی هر یک از عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار ارایه و مقایسه شده است. برای تعیین بزرگی عدمقطعیت مدلهای GCM برای هر ماه از سال مراحل به شرح زیر است. برای هر سناریوی انتشار و هر GCM، درصد تغییر جریان آینده نسبت به دوره پایه محاسبه شده است. در دامنه 90% مقادیر، برای هر سناریوی انتشار، حدود بالا و پایین درصد تغییرات جریان GCM-های مختلف تعیین شده است. بزرگترین اختلاف بیشینه و کمینه درصد تغییرات برای سناریوهای انتشار مختلف (گام قبل) تعیین شده است که مقادیر اخیر دامنه عدم قطعیت مدلهای GCM است. گام آخر به دلیل آن است که عدم قطعیت مدلهای GCM برای سناریوهای انتشار مختلف متفاوت است و به این روش بیشترین عدم قطعیت مدلهای GCM که تحت یک سناریوی انتشار رخ میدهد تعیین میشود. به روشی مشابه، بزرگی عدمقطعیت سناریوهای انتشار تعیین شده است.
بزرگی دامنه عدمقطعیت مدلهای GCM بین 10% تا 138% و بزرگی دامنه عدمقطعیت سناریوهای انتشار بین 12% تا 85% برای ماههای مختلف سال است. این نتایج نشان میدهد که هر دو مورد انتخاب سناریوهای انتشار و انتخاب مدل GCM، منابع مهمی از عدمقطعیت در نتایج هستند. بنابراین برای به کارگیری نتایج در طرحهای آینده، لازم است نتایج تحت مدلهای GCM مختلف و سناریوهای انتشار مختلف در اختیار تصمیم گیران قرار گیرد.
جدول 3- مقایسه بزرگی دامنه هر یک از عدمقطعیتهای انتخاب GCM و سناریوی انتشار در اثر تغییر اقلیم بر میانگین جریان ماهانه (%)
Table 3. Comparison of uncertainty magnitude due to GCM selection and because of emission scenario selection in climate change impact assessment on monthly stream-flow (%)
ژانویه |
فوریه |
مارس |
آوریل |
مه |
ژوئن |
ژوئیه |
اوت |
سپتامبر |
اکتبر |
نوامبر |
دسامبر |
منبع عدمقطعیت |
70 |
69 |
49 |
39 |
37 |
16 |
13 |
10 |
14 |
33 |
138 |
134 |
مدلهای GCM |
53 |
41 |
35 |
47 |
38 |
22 |
15 |
14 |
12 |
17 |
81 |
85 |
سناریوهای انتشار |
در جدول (4) و شکل (4) میانه و حدود90% میانگین جریان فصلی و سالانه اقلیم آینده (93-2067) تحت سناریوهای انتشار و مدلهای GCM مختلف با جریان دوره پایه (2000-1974) مقایسه شده است. در حد میانه مدلهای GCM و سناریوهای انتشار مختلف پیشیابی میشود که جریان فصل زمستان، بهار و تابستان به ترتیب 27%، 24% و 7% کاهش یابد و جریان فصل پاییز 38% افزایش یابد. اما به دلیل عدمقطعیت سناریوهای انتشار و مدلهای GCM، در سطح اطمینان 90% پیشیابی میشود جریان در فصل زمستان بین 4% افزایش تا 57% کاهش، و جریان فصل بهار بین 2% تا 46% کاهش یابد. همچنین پیشیابی میشود جریان تابستان بین 2% افزایش تا 15% کاهش یابد و جریان فصل پاییز بین 89% افزایش تا 16% کاهش یابد. در مجموع پیشیابی میشود میانگین آورد سالانهی رودخانه در اقلیم آینده نسبت به اقلیم پایه از 47% کاهش تا 8% افزایش تغییر کند.
جدول 4- میانه و حدود 90% اثر تغییر اقلیم بر جریان سالانه و فصلی حوضه برای GCMها و سناریوهای انتشار مختلف (%)
Table 4. Median and 90% bounds for future climate change impacts on seasonal and annual stream-flow means under various GCMs and emission scenarios (%)
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
سالانه |
|
-57 |
-46 |
-15 |
-16 |
-47 |
حد90%پایین |
-27 |
-24 |
-7 |
38 |
-13 |
میانه |
4 |
-2 |
2 |
89 |
8 |
حد90%بالا |
شکل 3- میانه و حدود 90% اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانه حوضه |
شکل 4- میانه و حدود 90% اثر تغییر اقلیم بر جریان سالانه و فصلی حوضه |
Figure 3. Median and 90% bounds of climate change impacts on monthly stream-flow of the Basin |
Figure 4. Median and 90% bounds of climate change impacts on annual and seasonal stream-flow of the Basin |
نتیجه گیری
در این مطالعه با استفاده از پیشیابیهای اقلیمی شش مدل GCM تحت سه سناریوی انتشار گازهای گلخانهای اثر تغییر اقلیمی بر جریانهای ماهانه حوضه بشار ارزیابی شد. سناریوهای انتشار مورد استفاده سناریوهای A2، A1B و B1 هستندکه به ترتیب بیانگر حالات بدبینانه، بینابینی و خوشبینانهی انتشار گازهای گلخانهای هستند. از همهی مدلهای GCM که خروجی آنها برای هر سه سناریوی مورد نظر دردورهی همزمان با دوره مشاهداتی (2000-1974) و دوره آینده 2080 (93-2067) در دسترس بود، استفاده شد. به این ترتیب مدلهای GCM مورد استفاده شاملBCM2.0 ، CGCM3T63، CSIROMK3.0، CSIROMK3.5، INMCM3.0 و MIROC3 است. جریان ماهانه حوضه توسط یک مدل بارش رواناب مفهومی به خوبی شبیهسازی شد. به گونهای که در شبیهسازی جریان ماهانه ضریب تعیین (R2) و معیار کارایی (EC) در دوره واسنجی برابر 96/0 و در دوره اعتبارسنجی به ترتیب برابر 94/0 و 89/0 به دست آمد و خطای شبیهسازی میانگین در هر یک از این دو دوره کمتر از 5% بود. جریان برای اقلیم فعلی و هر یک از 18 سناریوی اقلیم آینده شبیهسازی شد. همچنین اهمیت و دامنهی عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار به صورت کمی بررسی و مقایسه شد. بنابر بررسی انجام شده، پیش از این چنین مقایسهای برای جریان حوضههای آبریز ایران انجام نشده است. چنین مطالعهای با ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان ماهانهی حوضه تحت دامنه وسیعی از سناریوهای ممکن، اطلاعاتی با قابلیت اطمینان نسبتاً بالا در خصوص تغییر منابع آبهای سطحی حوضه کارون در اختیار تصمیمگیران میگذارد؛ علاوه بر آن مقایسهی اهمیت دو منبع اولیه و مهم عدمقطعیت در نتایج ارزیابی آثار هیدرلوژیکی تغییر اقلیم، به مطالعات آتی برای شناخت و در نظر گرفتن عدمقطعیتهای مهم در منطقه مورد مطالعه کمک میکند.
با در نظر گرفتن 18 سناریوی تغییر اقلیم، نتایج نشان داد که مقادیر جریان ماهانه تحت هر سناریو تغییر میکند. اما بزرگی و جهت تغییر بستگی به آن دارد که کدام سناریوی انتخاب شده است. به عنوان نمونه میانگین جریان آینده ماه دسامبر (که بیشترین دامنه عدمقطعیت را دارد) در دامنه 90% سناریوها میتواند از 26% کاهش تا 123% افزایش داشته باشد. در میانهی سناریوها پیشیابی میشود میانگین جریان این ماه 51% افزایش داشته باشد. این نتایج نشان میهد که ارزیابی اثر تغییر اقلیم تحت یک یا چند سناریوهای محدود به نتایج نامطمئن و غیرکاربردی منجر شود. به عنوان خلاصهای از نتایج، در سطح اطمینان 90%، تحت سناریوهای مختلف پیشیابی میشود جریان فصل پاییز از 16% کاهش تا 89% افزایش یابد؛ جریان زمستان از 57% کاهش تا 4% افزایش یابد؛ جریان بهار از 2% تا 46% کاهش یابد؛ و جریان تابستان از 7% تا 15% کاهش یابد. در میانه سناریوها، پیشیابی میشود میانگین جریان در پاییز 38% افزایش و در زمستان، بهار و تابستان بهترتیب 27%، 24% و 7% کاهش یابد. این موضوع حاکی از تغییر سیکل فصلی جریان حوضه است. ضمن آنکه در میانهی سناریوها، پیشیابی میشود میانگین جریان سالانه حوضه 13% کاهش یابد. حدود 90% تغییرات جریان سالانه بین 47% کاهش تا 8% افزایش است.
در مقایسه عدمقطعیتهای مدلهای GCM و سناریوهای انتشار در پیشیابی اثر تغییر اقلیم بر جریان حوضه، دامنه عدمقطعیت مدلهای GCM از 10% (برای ماه اوت) تا 138% برای ماه نوامبر است. دامنه عدمقطعیت سناریوهای انتشار از 12% (برای ماه سپتامبر) تا 85% برای ماه دسامبر است. اگر چه عدمقطعیت ناشی از ساختار مدلهای GCM از عدمقطعیت سناریوهای انتشار بیشتر است، اما بزرگی هر یک از این عدمقطعیتها در منطقه مورد مطالعه مهم و غیر قابل چشم پوشی است.
تشکر و قدردانی
این تحقیق با استفاده از اعتبارات دانشگاه پیامنور انجام شده است.
Reference
[2]- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی عمران-آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران.
[3]- Associates Professor, Faculty of Civil Engineering, Payame Noor University, I.R of Iran. *(Corresponding author)
[4]- M.Sc. Student, Technical and Engineering Faculty,Tehran Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.