The Impact of Satellite Programs on People's Lifestyle in markazy Province (Arak City)
Subject Areas : Media Management
1 - researcher
Keywords: markazy Province, Lifestyle, Satellite programs,
Abstract :
The purpose of this study, which was carried out using qualitative focus groups and snowball sampling, was to investigate the impact of satellite programs on the lifestyle of satellite viewers in Arak city and finally, according to age, education and income, 8 groups ( Each group (n = 9), 4 groups were selected as satellite viewers and the other 4 groups were selected as non-viewers of satellite programs. Research findings show that financial focus, quality, and type of needs are factors influencing the purchase patterns of satellite viewers, and their nutritional patterns are more traditional and Iranian, and satellite advertising programs focus on the type of food, how they are served, and the dishes. People have little impact on body management, both satellite and non-satellite viewers like to maintain and maintain their fitness through natural methods such as exercise, walking and consulting with nutritionists and experienced physicians. . Respondents described the program as one of the most prominent advertising styles that undermined family tradition, undermined religious and traditional values, extramarital relationships, normalizing infidelity, consumerism, consumerism and luxury. Satellites are widespread in the community. Therefore, it is suggested that the broadening of media literacy of audiences in order to counter the messages of satellite networks with the aim of informing the public of the real intentions of their creators and producers more seriously.
_||_
تأثیر برنامه های ماهواره بر سبک زندگی مردم استان مرکزی (شهر اراک)
چکیده
هدف پژوهش حاضر که با روش کیفی گروه های کانونی و نمونه گیری گلوله برفی به انجام رسیده، بررسی تاثیر برنامه های ماهواره بر سبک زندگی بینندگان ماهواره در شهر اراک می باشد و در نهایت با توجه به سن، میزان تحصیلات و درآمد، 8 گروه (هر گروه 9 نفر)، 4 گروه با عنوان بینندگان برنامه های ماهواره و 4 گروه دیگر به عنوان غیر بینندگان برنامه های ماهواره انتخاب شدند.
یافته های پژوهش نشان می دهد که داشتن تمکن مالی، کیفیت و نوع نیاز از عوامل موثر در الگوهای خرید بینندگان ماهواره بوده و الگوهای تغذیه ای آنان بیشتر سنتی و ایرانی می باشد و برنامه های تبلیغی ماهواره بر نوع غذا، نحوه پذیرایی و وسایل آشپزی این افراد تاثیر چندانی را نداشته و در خصوص مدیریت بدن نیز چه بینندگان ماهواره و چه غیر بینندگان ماهواره دوست داشتند تناسب اندام خود را از طریق روش های طبیعی مثل ورزش کردن، پیاده روی و مشاوره با متخصصان تغذیه و پزشکان با تجربه بدست آورده و حفظ نمایند.
پاسخگویان، بی بندوباری، تغییر نهاد خانواده، کم رنگ کردن ارزش های دینی و سنتی، روابط خارج از عرف دختر و پسر، عادی کردن خیانت به همسر، مدگرایی، مصرف گرایی و تجمل طلبی را از مهم ترین سبک های تبلیغی عنوان کردند که برنامه های ماهواره در جامعه رواج داده اند.
لذا پیشنهاد می شود صدا و سیما افزایش سواد رسانه ای مخاطبان به منظور مقابله با پیام های شبکه های ماهواره ای با هدف آگاه سازی مردم از نیات واقعی سازندگان و تهیه کنندگان آن ها را به گونه ای جدی تر در راس برنامه های خود قرار دهد.
واژگان کلیدی: برنامه های ماهواره ای، سبک زندگی، استان مرکزی.
مقدمه
از آغاز پیدایش رسانه‌ها تا کنون ایجاد نیازهای جدید در مخاطبان یکی از مهمترین کارکردهای آنها بوده است به گونه ای که برخی از دانش پژوهان، متفکران و مصلحان اجتماعی معتقدند وسایل ارتباط جمعی جدید ابزاری بس نیرومندند که می توان از آن در راه خیر و شر با تاثیری شگرف سود برد و چنانچه کنترل مطلوب وجود نداشته باشد، امکان استفاده از این وسایل در راه شر بیشتر از خیر آن است. (ستوده ، 1373، ص 203)
همانطور که می دانیم نقش ماهواره ها نیز به عنوان یکی از وسایل ارتباط جمعی در دنياي امروز در شكل دادن به سبک زندگی مردم و رفتارهاي اجتماعي بشر بر كمتر كسي پوشيده است به گونه ای که ماهواره ها، به عنوان يكي از ابزارهاي اصلي انتقال و گسترش ارزش هاي فرهنگي و اجتماعي موثر بر سبک زندگی داراي نقش مهمي هستند و لازم است كه اين نقش مورد بررسي و كنكاش دقيق تری قرار گيرد، به ويژه در جامعه جواني نظير كشور ايران كه بحث ماهواره و تأثير و تاثرات آن بر قشر جوان از مباحث عمده و مسائل حساسي است كه مي بايست توجه ويژه اي بدان داشت. برخی کارشناسان معتقدند امروزه مردم بیشتر تمایل به دیدن برنامه هایی دارند که آن ها را در رسانه های داخل کشور نمی یابند و همین امر زمینه انحراف و سقوط ارزش ها در این برنامه ها را برای عامه مردم فراهم می نماید چراکه امروزه ماهواره آنچنان در بین خانواده ها رسوخ پیدا کرده و سبک زندگی آنها را تغییر داده است که از آن به زندگی دوم (سکوند لایف) یاد می شود. (قنبرآبادی، 1394، ص 2)
در استان مرکزی نیز نفوذ ماهواره و تمایل به استفاده از برنامه های ماهواره در حال گسترش بوده و در سطح جامعه می توان نمادها و الگوبرداری های برخی مردم بخصوص عده ای از جوانان را از سبک زندگی ماهواره ای مشاهده نمود به گونه ای که سبک زندگی سنتی کم رنگ شده و مردم تمایل به استفاده از محصولاتی که توسط ماهواره تبلیغ می شود، دارند. بنابراین با توجه به رو به توسعه بودن جامعه، مطالعه و تحقيق با هدف شناخت سبک زندگی استفاده کنندگان ماهواره با توجه نوع مصرف محصولات فرهنگی، الگوهای خرید، الگوهای تغذیه ای، مدیریت بدن، رفتار و نیز تفاوت نوع سبک زندگی بینندگان و غیر بینندگان برنامه های ماهواره ضروری به نظر می رسد.
از آنجا که استان مرکزی با توجه به تنوع قومی، بینندگان و مخاطبان خاص خود را دارد که برخی از آنها علاقمند به تماشای برنامه های ماهواره هستند و به تبع آن نیز برنامه های ماهواره ای بر سبک زندگی آنها تأثیر (مستقیم و غیر مستقیم) گذاشته است لذا در این پژوهش سعی برآن است که دریابیم ماهواره و برنامه های آن چه نقشی در سبک زندگی مردم استان مرکزی دارد؟
با توجه به این که نتايج اين پژوهش مي تواند پاسخ لازم را براي يك مشكل فرهنگي و اجتماعي فراهم و به شناخت بخشي از خرده فرهنگ هاي جامعه و شناخت سبک زندگی آنان كمك نمايد. بنابراین لازم به نظر می رسد قبل از هرچیز ابتدا تعاریفی از مفاهیم پژوهش بصورت ذیل ارائه گردد:
سبک زندگی: مجموعه ای کم و بیش جامع از عملکردهاست که فرد آنها را به کار می گیرد تا نیازهای جاری را برآورده سازد و روایتی خاص از هویت شخصی خود را در برابر دیگران مجسم سازد. (گیدنز 1385، ص 120)
رفتار: هر فعاليتي1 از ارگانيسم (جاندار)2 که به وسيله ارگانيسمي ديگر يا يك ابزار اندازه گيري، قابل مشاهده يا اندازه‌گيري است. (میلتن برگر، 1381، ص191)
رفتار اجتماعي:2عبارتست از احساس ها، واكنش ها و انديشه‌هاي آدمي در وضعيت هاي اجتماعي. (کریمی، 1375، ص22)
الگوهای خرید: نوع کالاهایی که خریداری می شود و زمانی کارآمد است که در خصوص کالاهایی به کار برده شود که انواع مختلف آن ها وجود دارد. (فاضلی، 1382، ص 129)
نوع مصرف محصولات فرهنگی (مصرف گرایی): استفاده از کالاها به منظور رفع نیازها و امیال. این عمل نه تنها شامل خرید کالاهای مالی بلکه دربرگیرنده خدمات نیز می شود. (فاضلی، 1382، ص 11)
محصولات فرهنگی: کالاهای مصرفی که ایده ها، نمادها و شیوه های زندگی را منتقل می کنند و اطلاعاتی دربارۀ هویت و فرهنگ ارائه می دهند و در ساختن هویت نقش داشته و بر فعالیت های فرهنگی تأثیر می گذارند. (صادقی، 1389، ص28)
الگوی تغذیه ای: شامل طیف وسیعی از رفتارهای مصرف کننده در ارتباط با مواد غذایی شامل مقدار و نوع متداول مصرف انواع مواد خوراکی، طریقه پخت، نگهداری و همین طور ضایعات مصرف مواد غذایی است. (عبدی و دیگران، 1394، ص 160)
الگوهای مدیریت بدن: مدیریت بدن به معنای نظارت و تغییر مستمر ویژگی های ظاهری و مرئی بدن است. (آزاد و چاوشیان، 1381، ص 68)
سئوال های پژوهش
سئوال اصلی
- سبک زندگی استفاده کنندگان ماهواره چگونه است؟
سئوال های فرعی
- بینندگان و غیر بینندگان ماهواره چه نوع محصولات فرهنگی را استفاده می کنند؟
- بینندگان و غیربینندگان ماهواره چه الگوهای خریدی دارند؟
- بینندگان و غیربینندگان ماهواره چه الگوهای تغذیه ای دارند؟
- بینندگان و غیربینندگان ماهواره چه الگوهایی برای مدیریت بدن دارند؟
- بین بینندگان و غیربینندگان برنامه های ماهواره و نوع سبک زندگی آنان چه تفاوتی وجود دارد؟
- مهمترین عامل استفاده از ماهواره در بین مخاطبان آن چیست؟
- برنامه های ماهواره چه تأثیری بر روی خانواده ها دارد؟
- بینندگان ماهواره چه شبکه های ماهواره ای را تماشا می کنند؟
- مهمترین فایده های استفاده از ماهواره در بین بینندگان ماهواره در استان مرکزی کدامند؟
پیشینه پژوهش
یافته های پژوهش تحلیل گفتمان مهدی صادقی در سال 1394 با عنوان ((بازنمایی سبک زندگی در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان: مطالعه موردی مجموعه تلویزیونی شمیم عشق پخش شده از شبکه جم)) نشان می دهد آنچه در قالب پیام‌های سبک زندگی به مخاطب بازنمایانده شده، برخاسته از سبک زندگی غربی و نامتجانس با فرهنگی است که اکثریت ایرانی‌ها با آن رشد و نمو کرده‌اند.
همچنین نتایج پژوهش پیمایشی شهاب بازوند در سال 1393 با عنوان ((بررسی رابطه میزان و نوع استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان با سبک زندگی افراد بالای 18 سال ساکن شهر خرم‌آباد)) نشان می دهد هرچه میزان و نوع استفاده ازشبکه‌های ماهواره‌ای بیشتر می‌شود، سبک زندگی مدرن‌تر می‌شود.
یافته های پژوهش پیمایشی مرتضی توکلی در سال 1393 با عنوان ((بررسی تاثیر شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بر سبک زندگی دانشجویان شهر تهران)) نشان می دهد که بین تاثیر برنامه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای و سبک زندگی دانشجویی همبستگی معنی دار بالایی وجود دارد.
یافته های پژوهش پیمایشی نرگس نزیمی در سال 1393 با عنوان ((بررسی نقش سریال‌های شبکه ماهواره ای جم در تغییر سبک زندگی زنان شهر تهران)) نشان می دهد بین تماشای سریال های شبکه جم و تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی و پایگاه اجتماعی و اقتصادی رابطه معنی دار وجود دارد.
همچنین نتایج پژوهش پیمایشی جواد احسانی مقدم در سال 1391 با عنوان ((بررسی نقش ماهواره های فارسی زبان بر سبک زندگی جوانان 14 تا 18 سال شهر آمل)) نشان می دهد که شبکه های ماهواره ای بر سبک زندگی جوانان و روی آوردن به زندگی غربی تاثیرگذار هستند.
یافته های پژوهش پیمایشی الناز حاتمی در سال 1390 با عنوان ((بررسی نقش سریال های شبکه ماهواره ای فارسی وان بر سبک زندگی مردم شهر تهران)) نیز نشان می دهد: بین میزان گرایش به شبکه فارسی1 و تغییر سبک زندگی رابطه معنی داری وجود دارد.
نتایج پژوهش پیمایشی مینا نظری در سال 1390 با عنوان ((بررسی نقش برنامه های تلویزیونی ماهواره ای در معرفی سبک زندگی به جامعه قومی ساکن شهر تبریز)) نشان می دهد که مخاطبان تلویزیون های ماهواره ای با دلایل و انگیزه های متفاوت و متنوعی به تماشای برنامه های آن می پردازند که این انگیزه ها عبارتند از: کسب اطلاعات سیاسی، مقایسه بین فرهنگی، فرار از واقعیات زندگی روزمره، الگو گرفتن برای کسب زندگی، استفاده از برنامه های محلی، آشنایی و لذت بردن از فرهنگ عامه ایرانی و خارجی، انگیزه های مسافرتی و مهاجرتی، کسب پرستیژ اجتماعی، استفاده از برنامه هایی که به زبان (آذری و ترکی) هستند و بالاخره کسب اطلاعات ورزشی و...
نتایج پژوهش پیمایشی عزیز زنده باد در سال 1389 با عنوان ((بررسی تاثیر تماشاگری کانال های ماهواره ای فارسی و کردی زبان بر سبک زندگی دانشجویان دانشگاه های پیام نور و آزاد شهرستان بوکان)) نیز نشان می دهد که بین تماشا کردن کانال های ماهواره ای و شاخص های اوقات فراغت (آرایش وپوشش) و مدیریت بدن رابطه معنی داری وجود دارد.
یافته های پژوهش عبدالله الهلال در سال 2012 با عنوان ((تاثیر تماشای تلویزیون ماهواره ای در نگرش جوانان نسبت به فرهنگ محلی بنگلادش در ژورنال IUB)) نشان می دهد: فرهنگ غربی از طریق کانال های ماهواره ای وارد فرهنگ بنگلادش شده و جوانان را تحت تاثیر قرار داده است و جوانان به گونه ای به فرهنگ غربی معتاد شده اند و لازم است در این گذار از فرهنگ بومی و محلی محافظت نمود.
یافته های پژوهش مالک طریق محمد در سال 2012 با عنوان ((تاثیر کارتون های خشونت آمیز تلویزیون های ماهواره ای، در رفتار اجتماعی کودکان مدرسه ای شهر راولپندی در ژورنال IUB)) نشان می دهد که تماشای کارتونهای ماهواره ای خشن، تاثیر منفی بر رفتار اجتماعی کودکان دارد.
اما پژوهش حاضر در مقایسه با پژوهش های فوق، به صورت گروه های کانونی و در هشت گروه با چهار گروه بیننده و چهار گروه غیر بیننده و با سه شاخص میزان درآمد، میزان تحصیلات و سن، به صورت کیفی انجام شده است و همچنین در آن کلیت شبکه های ماهواره ای (شبکه های خبری و شبکه های غیر خبری و اجتماعی) مورد بررسی قرار گرفته و سبک زندگی بینندگان ماهواره و غیر بینندگان ماهواره را در چهار محور الگوهای خرید، الگوهای تغذیه ای، مدیریت بدن و نوع مصرف محصولات فرهنگی بررسی کرده است.
ارتباط مدرنیسم با تنوع سبک های زندگی
برخی صاحب نظران تنوع سبک زندگی را محصول مدرنیسم می دانند. زیرا مدرنیسم افراد را از قید انتخاب های محدودی که سنت در اختیار آنان قرار می دهد (و علاوه بر محدودیت، تفاوت چندانی نیز با یکدیگر ندارند) رهایی می بخشد، سرعت تغییرات و تنوع گزینه ها در وضعیت پست مدرنیسم، حتی بیشتر از مدرنیسم است. به زعم گروهی از اندیشمندان، سبک های زندگی تا حدی از هرم نیازهای مازلو تبعیت می کنند. بر این اساس، در جوامع کمتر پیشرفته، سبک زندگی بیشتر بر نیازهای اقتصادی گره خورده است و با تحول بافت اجتماعی، تمایل به دربرگیری نیازهای معنوی و فرهنگی افزایش پیدا می کند و نقطه ثقل هرم نیازها، به سوی نیازهای سطح بالاتر سوق پیدا می کند. این صاحب نظران معتقدند صنعتی شدن و پذیرش تقسیم کارهای اجتماعی، جامعه را به سوی تنوع و تکثر گرایی در زمینه سبک زندگی سوق می دهد. از این دیدگاه، هر قدر جامعه ای به لحاظ ثروت، دموکراسی، تحصیلات و فناوری، پیشرفته تر باشد، تنوع سبک های زندگی در آن جامعه بیشتر خواهد بود. در مقابل این نظریه، هر قدر جامعه ای کمتر پیشرفته و کمتر کثرت گرا باشد، تنوع سبک های زندگی در آن جامعه کمتر خواهد بود، زیرا انتخاب یکی از عناصر اصلی سبک زندگی است. در جوامع سنتی، ثباتی وجود دارد که در مقابل انتخاب، تغییر و انعطاف پذیری مقاومت می کند. در عین حال صاحب نظران تاکید کرده اند که تنوع سبک های زندگی با بافت در هم پیچیده چهار گفتمان اجتماعی نیز در ارتباط است: گفتمان های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی. چنانچه در جامعه ای، این چهار گفتمان با شدت بیشتری درهم آمیخته و دارای تاثیرات متقابل بیشتری باشند، سبک های زندگی کمتری در آن جامعه تولید و حفظ می شوند (رضوی زاده، 1386، ص23)
عوامل موثر بر سبک زندگی
به اعتقاد اندیشمندان عرصه اجتماعی و روانشناسی، عوامل متعددی بر شکل گیری و چگونگی سبک زندگی اعضای جامعه تاثیر می گذارند. هر یک از این عوامل، در وضعیت و موقعیت های گوناگون می تواند منجر به بروز و ظهور سبک های زندگی گوناگون در میان اقشار و گروه های متفاوت جامعه گردد. صاحب نظران، طبقه و عوامل اقتصادی، ارزش ها و تحولی ارزشی، تحصیلات، جنسیت، سن و دوره عمر، سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی را به عنوان مهم ترین عوامل موثر بر سبک زندگی برشمرده اند. با توجه به اهمیت هر یک از مقولات فوق، در ادامه به اختصار به آن ها اشاره می شود:
در خصوص «طبقه و عوامل اقتصادی» باید گفت «بوردیو» بر این باور است که سبک زندگی پیامد منش و جامعه پذیری طبقاتی انگاشته می شود و «زابلکی و کانتر» معتقدند طبقه اجتماعی بهترین پیش بینی کننده سبک زندگی است. (فاضلی، 1382، ص 88 -87)
بسیاری از محققان، ارزش ها را اصلی ترین منبع شکل گیری سبک زندگی دانسته و تاکید دارند که شناخت ساختار ارزش های فردی، اصلی ترین وظیفه برای درک سبک زندگی افراد است و بروز برخی سبک های زندگی حاصل تحول ارزشی در جامعه و تلاش افراد برای وفق دادن خود با نظام ارزشی جدید دانسته می شود. (فاضلی، 1382، ص92-99)
«اوسیم» و همکارانش از میان سه متغیر درآمد، تحصیلات و شغل، تحصیلات را مهم ترین عامل ارتقای مصرف فرهنگی می دانند. تحصیلات بالاتر سبب می شود تا فرد در شبکه ای از افراد قرار گیرد که الگوی مصرف فرهنگی مشابه و مبتنی بر مصرف محصولات فرهنگی متعالی دارند و به این ترتیب بر سبک زندگی فرهنگی فرد تاثیر می گذارد.
یکی از اصلی ترین محورهای پژوهش درباره سبک زندگی و الگوی فعالیت های روزمره افراد جامعه مقوله خرید کردن است که بر این اساس می توان گفت مطالعه تاثیر جنسیت بر سبک زندگی به وسیله ای برای بررسی تحولات فرهنگی تبدیل شده است.
سن و دوره عمر نیز به دلایل متعدد می تواند نقش تعیین کننده ای در سبک زندگی افراد داشته باشد. هر چه سن افراد بالاتر می رود، تجربه سال های گذشته به منبعی برای شکل دادن به سبک زندگی و الگوی مصرف و فعالیت فرد تبدیل می شود. افراد در سنین مختلف، نیازمندی های متفاوتی دارند و از توان، انگیزه و منابع متفاوتی برای برآوردن نیازهای خود برخوردارند. بر این اساس شناخت الزامات دوره های سنی گوناگون می تواند تا حدود زیادی سبک زندگی افراد را در مقاطع مختلف زندگی شکل دهد.
عامل موثر دیگر بر انتخاب و چگونگی سبک زندگی، سرمایه فرهنگی است که بوردیو تاثیر سرمایه فرهنگی بر مصرف، فعالیت و سبک زندگی فرهنگی افراد را با توسل به نظریه تمایز تبیین کرده و معتقد است، مهم ترین مفهومی که می تواند نه تنها تاثیر سرمایه فرهنگی بر سبک زندگی فرهنگی، بلکه تاثیر آن را بر سایر عرصه های زندگی نیز توضیح دهد ، «قریحه» است. قریحه نقش تعیین کننده ای در تعیین سبک زندگی فرد دارد و می تواند ساز و کار تاثیر سرمایه فرهنگی بر سبک زندگی فرد تبدیل شود، بنابراین باید با تمایلات قریحی فرد متناسب باشد. (فاضلی، 1382، ص 101)
علاوه بر سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی نیز بر چگونگی سبک زندگی اعضای جامعه نقش بسزایی دارد. تاثیر سرمایه اجتماعی بر سبک زندگی بیشتر معطوف به مطالعه شبکه های اجتماعی و هنجارهای این شبکه است. شبکه های اجتماعی نقش اساسی در ایجاد قریحه ها و تغییر آنها دارند. سرمایه اجتماعی و سبک زندگی رابطه ای متقابل دارند و می توان از این منظر که چگونه داشتن سبک های زندگی مختلف می تواند به ایجاد سرمایه اجتماعی منتهی شود به مسئله نگاه کرد. داشتن سبک زندگی مشترک به معنای مشارکت کردن افراد در فعالیت هایی مشابه و در محدوده فضایی و زمانی مشترک است. ازهمین رو احتمال ایجاد پیوندهای ضعیف و قوی اجتماعی در حین انجام این فعالیت ها وجود دارد. (فاضلی، 1382، ص 101)
جنبه های مشترک افکار نظریه پردازان مختلف در باب سبک زندگی عبارتند از:
- رواج و اهمیت یافتن مفاهیم مصرف و سبک زندگی از اواخر قرن نوزدهم میلادی؛
- بازاندیشانه بودن سبک های زندگی؛
- تکثر و تنوع سبک های زندگی
- تاثیر جایگاه و موقعیت اجتماعی افراد بر گزینش و دسترسی آن ها به سبک های زندگی
- ایجاد تمایز اجتماعی و مشروعیت بخشیدن به آن با توسل به سبک زندگی
- برساختن و باز تعریف هویت اجتماعی به میانجی سبک زندگی
- جایگزینی سبک زندگی به جای طبقه اجتماعی در فرآیند شکل دادن به هویت
- عاملیت افراد در گزینش و تغییر سبک های زندگی (انتخابی بودن سبک زندگی). (الفت و سالمی، 1391، ص 34)
نظریه های مورد استفاده در پژوهش
نظریه وابستگی مخاطبان
این نظریه بیان می دارد که برای کسب اطلاعات درباره محیط، انتقال ارزش های فرهنگی و حتی سرگرمی، مخاطب به رسانه ها وابسته است و در جامعه جدید شهری و صنعتی مخاطبان وابستگی زیادی به اطلاعات رسانه های جمعی دارند که از شخصی به شخص دیگر و از فرهنگی به فرهنگی دیگر متفاوت است (سورین و تانکارد، 1381، ص 75) و این وابستگی به خاطر وجود دو نیاز است: 1- نیاز به دانستن اطلاعات 2- نیاز به ندانستن و گریز از واقعیات. (مهدی زاده، 1389، ص 75)
نظریه استفاده و رضامندی
این نظریه ضمن فعال انگاشتن مخاطب، بر نیازها و انگیزه های وی در استفاده از رسانه ها تأکید می کند و بر آن است که ارزش ها، علایق و نقش اجتماعی مخاطبان مهم است و مردم براساس این عوامل آن چه را می خواهند ببینند و بشنوند، انتخاب کرده و برای کسب راهنمایی، آرامش، سازگاری، اطلاعات و شکل گیری هویت شخصی، از رسانه ها استفاده می کنند. (مک کوئیل، 1385 ص 104)
نظريه يادگيري اجتماعي
براساس این نظریه، يادگيري تقليدي هنگامي رخ مي‌دهد كه افراد اين انگيزه را پيدا كنند كه مثل سايرين عمل نموده و رفتاري را انجام دهند که قابل مشاهده و تقليد باشد و هنگامي كه اين يادگيري به نحوي تقويت گردد، يادگيري تقليدي رخ مي‌دهد. به عبارت دیگر، در حضور يك رفتار (يا محرك) الگودار، مشاهده‌گر اگر ترغيب شده باشد يك عمل الگودار يا نسخه‌برداري شده (تقليد) از الگوي رفتاري (پاسخ) انجام مي‌دهد و چنين پاسخهايي احتمالاً هنگامي كه تقويت گردند، آموخته مي‌شوند. (Grosberg ، 1998، ص212)
نظريه سرايت
موضوعي كه در اين نظريه اهميت دارد اين است كه تنها يك بخش اندك از مخاطبان تحت تأثير قرار مي‌گيرند (و با نسخه‌برداري رفتار مي‌كنند) اما اين بخش اندك مي‌توانند موجب زيان هاي عظيمي بشوند. بنابراین دليلي وجود ندارد که توانايي رسانه‌ها براي ايجاد چنين تأثيراتي ناديده گرفته شود. با اين وجود، عموميت بخشيدن در شيوه‌اي كه رسانه‌ها مي‌توانند منجر به آن شوند مشكل است به اين دليل كه عوامل بسيار ديگري مي‌توانند در این زمینه دخالت داشته باشند. (كلاين برگ، 1353، ص59)
مدل يادگيري مشاهده‌اي
يادگيري مشاهده‌اي شامل توجه به يادسپاري يا يادداري، توناييهاي رفتاري و مشوق ها است. بنابراين، اگر يادگيري مشاهده‌اي رخ نداده باشد به اين دليل است كه يادگيرنده فعاليت هايي از سرمشق يا الگو را كه قرار بوده است به آن ها توجه كند، مورد توجه قرار نداده است يا آن ها را به ياد نسپرده است يا از لحاظ جسمي توانايي انجام آن ها را نداشته است يا اينكه مشوق هاي مناسب را براي تبديل يادگیري به رفتار آشكار (عملكرد) در اختيار نداشته است. (Bandora,1969,p.17،نقل از ميلتن برگر،1381،ص98) بندورا استدلال كرد هنگامی كه مخاطب، رفتار رسانه‌اي مشاهده شده را الگوبرداري و يا تقليد كرد، تكرار عمل توسط مثلاً يك شخصيت رسانه‌اي آن رفتار را تقويت مي‌كند. (Grosberg 1998، ص257)
روش پژوهش
این پژوهش با روش گروه متمرکز3 (گروه های کانونی)، روش نمونه گیری گلوله برفی و با جامعه آماری بینندگان و غیر بینندگان برنامه های ماهواره ای در شهر اراک به انجام رسیده است بدین صورت که حجم هر گروه کانونی در پژهش حاضر 9 نفر در قالب 8 گروه و 72 نفر در کل گروه های کانونی می باشند که هم همگن و در عين حال ناشناس می باشند که متغیرهای جنس، سن، درآمد و میزان تحصیلات شرکت کنندگان ملاک انتخاب آنها بوده است. یعنی در هر گروه مردان و یا زنان: 3 نفر جوان یا 3 نفر مسن و میانسال، 3 نفر با تحصیلات دانشگاهی یا 3 نفر با تحصیلات دیپلم و ابتدایی، 3 نفر با درآمد بالا یا 3 نفر با درآمد پایین. لذا اندازه هر گروه و تعداد گروه ها به صورت کامل به شکل زیر می باشد:
بینندگان ماهواره |
مرد
کار گروه اول کارگروه دوم
3 نفر جوان (19 تا 39 سال) 3 نفر مسن و میانسال(40 سال به بالا)
3 نفر با تحصیلات دانشگاهی 3 نفر با تحصیلات دیپلم و ابتدایی
3 نفر با درآمد بالا (بالای دومیلیون تومان) 3 نفر با درآمد پایین (زیر یک میلیون تومان)
زن
کار گروه سوم کارگروه چهارم
3 نفر جوان (19 تا 39 سال) 3 نفر مسن و میانسال (40 سال به بالا)
3 نفر با تحصیلات دانشگاهی 3 نفر با تحصیلات دیپلم و ابتدایی
3 نفر با درآمد بالا (بالای دومیلیون تومان) 3 نفر با درآمد پایین (زیر یک میلیون تومان)
غیربییندگان ماهواره |
مرد
کار گروه اول کارگروه دوم
3 نفر جوان (19 تا 39 سال) 3 نفر مسن و میانسال (40 سال به بالا)
3 نفر با تحصیلات دانشگاهی 3 نفر با تحصیلات دیپلم و ابتدایی
3 نفر با درآمد بالا (بالای دومیلیون تومان) 3 نفر با درآمد پایین (زیر یک میلیون تومان)
زن
کار گروه سوم کارگروه چهارم
3 نفر جوان (19 تا 39 سال) 3 نفر مسن و میانسال (40 سال به بالا)
3 نفر با تحصیلات دانشگاهی 3 نفر با تحصیلات دیپلم و ابتدایی
3 نفر با درآمد بالا (بالای دومیلیون تومان) 3 نفر با درآمد پایین (زیر یک میلیون تومان)
در پژوهش حاضر پژوهشگر نقش گرداننده جلسات را داشت و از یک فرهنگیار که به فضای فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی شهرستان آگاهی داشت نیز به عنوان واسط در نفرگیری و همچنین به عنوان ثبت کننده در جریان برگزاری جلسات استفاده شد. در این پژوهش کنترل و دخالت گرداننده معمولاً به دو صورت انجام گرفت: پرسیدن سوالات مربوط به موضوع و جلوگیری از سوالات بی ربط، با کنترل فعل و انفعالات شرکت کنندگان در گروه و تعیین وظایف هر یک از شرکت کنندگان و دعوت آنان به بحث. در این پژوهش ابتدا سئوال ها به صورت باز و کلی طراحی، سپس با مطالعه بیشتر و مشاوره با اساتید ارتباطات سئوال های کلی نیز بازنگری و در ذیل هر سئوال کلی، سئوال های جزئی نیز طراحی گردید. قبل از شروع جلسه پرسشنامه ای که حاوی سئوال های خصیصه ای و برخی اطلاعات جمعیت شناختی بود نیز از شرکت کنندگان در جلسه پرسیده شد و در نهایت گردآوری اطلاعات به صورت میدانی صورت گرفت.
برای تحلیل داده های گروه های کانونی از روش هایی مانند استفاده از متن مباحثات یا کدگذاری سیستماتیک استفاده شد همچنین در آن گفته های یک نفر یا گروه با گفته های افراد یا گروه های دیگر مقایسه شد. این مقایسه از جنبه های متفاوتی مثل تنوع دیدگاه های موجود میان اعضا، فعل و انفعالات درون گروهی، روند بحث و نتایج آن در هر گروه بود.
در اين پژوهش تماشای ماهواره، متغير مستقل و سبک زندگی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. همچنین متغیرهای نوع مصرف محصولا فرهنگی، الگوهای خرید بینندگان ماهواره، الگوهای تغذیه ای بینندگان ماهواره، الگوهای مدیریت بدن، تاثیرپذیری از ماهواره در تغییر رفتارهای اجتماعی به عنوان متغيرهاي واسطه (رابط) درنظر گرفته شده است.
یافته های پژوهش
در اين قسمت از پژوهش به پردازش و تجزيه و تحليل نتايج و يافته‌هاي جمع آوري شده حاصل از پژوهش پرداخته شده است.
جدول شماره 1– مقایسه سبک زندگی زنان و بانوان بیننده و غیر بیننده ماهواره در شهر اراک با مشخصات جوان، تحصیلات دانشگاهی و درآمد بالای دومیلیون تومان
غیربیننده ماهواره | بیننده ماهواره | مولفه ها | |
تضعیف اعتقادات، تزلزل بنیان خانواده، ترویج بی حجابی و بی بندوباری، تاثیرات فرهنگی نامناسب، تضعیف سطح مذهبی، رواج افکار و ارزش های غلط | شاد بودن و سرگرم کننده بودن برنامه ها، اطلاع از وقایع و اخبار بدون سانسور، تنوع برنامه ها، حق انتخاب بالا، در دسترس بودن برنامه ها در تمام مدت شبانه روز | علت تماشا و عدم تماشای ماهواره
| |
در کنار خانواده بودن، سیر کردن در فضای مجازی، انجام کارهای منزل، ورزش کردن، تماشای فیلم های تلویزیون، گوش دادن به موسیقی، رفتن به مسافرت، مطالعه کتاب، رفتن به میهمانی، | خواندن کتاب، ورزش کردن، تفریح و گردش، گوش دادن به موسیقی، پیاده روی، تماشای برنامه های تلویزیون و ماهواره، وبگردی | نحوه گذران اوقات فراغت | |
کتاب، تلگرام، اینترنت، اینستاگرام و برنامه های تلویزیون | فضای مجازی، دی وی دی های آموزشی، روزنامه، کتاب، فیلم ها و سریال های شبکه خانگی و ماهواره ای، تلگرام، اینستاگرام و گوگل که تا حدودی از ماهواره الگو گیری شده | محصولات فرهنگی مورد استفاده | |
موسیقی های مجاز سنتی و پاپ را از تلویزیون، اینترنت و کانال های تلگرامی دنبال می کنند. | شاد ترکی، پاپ و راک را از کانال های ماهواره ای، اینترنت و کانال های موسیقی در تلگرام دنبال می کنند به دلیل به روز بودن و دسترسی راحت تر | موسیقی های مورد استفاده | |
سبک خرید کردن افراد این گروه تماماً سنتی بوده و ترجیح می دهند اجناس و کالاهای مورد نیاز خود را از نزدیک دیده و انتخاب نمایند. | هم سنتی و هم به سبک مدرن و اینترنتی است اما کسانی که به سبک سنتی خرید می کنند دلیل شان این است که هنوز اعتماد لازم نسبت به خرید اینترنتی را ندارند و افرادی که خرید اینترنتی دارند معمولاً از سایت های معتبر و شناخته شده خرید می کنند و اکثر آن ها معتقد بودند برنامه های ماهواره در خرید نیازمندی های زندگی آنان تاثیرگذار بوده زیرا توانسته اند با کالاها و خدمات متنوعی آشنا شوند. | الگوي خريد | |
برای افراد این گروه مد مهم نیست بلکه زیبایی و کیفیت کالا و سلیقه شخصی مهم بوده و معمولاً الگوهای خود را از اینترنت، فروشگاه های موجود در سطح شهر، کانال های تلگرامی و اینستاگرام دریافت می کنند. | اکثراً الگوهای مد را از ماهواره، اینترنت و کانال های تلگرامی بدلیل دسترسی راحت تر و آسان تر دریافت می کنند و در صورتی که شرایط مالی اجازه بدهد و کیفیت کالا نیز مناسب باشد از مدهای تبلیغ شده در ماهواره بسته به توان خود استفاده می نمایند. |
الگو های مد | |
تمامی اعضای این گروه الگوی تغذیه سنتی و ایرانی را پسندیده و تمامی غذاهای پخت شده در منزل ایرانی بوده چرا که معتقدند غذاهای ایرانی و سنتی مقوی و سالم بوده و با سلیقه و ذائقه آن ها همخوانی دارد | افراد این گروه همچنان از سبک سنتی پیروی کرده و غذاهای ایرانی مصرف نموده و غذاهای تبلیغی ماهواره را خیلی کم و آن هم بخاطر تنوع استفاده می کنند و معتقدند ماهواره روی الگوهای غذایی، ذائقه و نوع غذای مورد استفاده آنها تاثیر چندانی نداشته است. |
الگوهاي تغذيه | |
اکثریت قریب به اتفاق افراد این گروه معتقد به اندام متناسب از طریق ورزش کردن، پیاده روی، طب اسلامی و مشاوره های پزشکی مناسب بودند. | بیش از دوسوم افراد گروه به تناسب اندام از طریق روش های طبیعی مانند تغذیه مناسب، استفاده از داروهای گیاهی، ورزش کردن و پیاده روی علاقمند بودند. |
تناسب اندام و مدیریت بدن | |
افراد این گروه اصلاً به عمل های زیبایی اعتقادی نداشته و آن را قبول نداشتند و در زمینه پوشش و آرایش کردن نیز ترجیح می‌دادند پوشش و آرایش آنها ساده و مناسب با عرف جامعه باشد. | افراد این گروه به عمل های زیبایی علاقه و اعتقادی نداشته و بیشتر تمایل به آرایش و پوشش متناسب با سلیقه خود و عرف جامعه داشتند و در زمینه آرایش کردن حد متوسط را پذیرفته و از ماهواره الگو نمی گرفتند بلکه اعتقاد به نحوه پوشش شیک و مناسب هر فرد داشتند. | پوشش و خودآرائي | |
جدول شماره 2 - مقایسه سبک زندگی زنان و بانوان بیننده و غیربیننده ماهواره در شهر اراک با مشخصات مسن و میانسال، تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم و درآمد زیر یک میلیون تومان
غیربیننده ماهواره | بیننده ماهواره | مولفه ها | |
ترویج بی بندوباری، فریب خانواده‌ها و جوانان، گسترش فساد، بلوغ زودرس، الگوگیری غلط جوانان از برنامه های ماهواره، به تصویر کشیدن خیانت در فیلم های ماهواره ای، همخوانی نداشتن فرهنگ ایرانی و اسلامی با موضوعات انحرفی ارائه شده در فیلم ها و تبلیغات ماهواره ای، گسترش بی حجابی، گسترش طلاق و فروپاشی نظام خانواده |
سرگرم شدن با تماشای برنامه های ماهواره در اوقات بیکاری |
علت تماشا و عدم تماشای ماهواره | |
کنار خانواده بودن، تفریح کردن، مطالعه کتاب، انجام کارهای منزل، شرکت در کلاس های آموزشی مختلف، استفاده از اینترنت و تلگرام، تماشای تلویزیون، ورزش کردن، استراحت کردن، دیدار اقوام و آشنایان و دوستان. | درکنار خانواده و دوستان، گردش و تفریح کردن، میهمانی رفتن، استفاده از فضای مجازی، تماشای فیلم های ماهواره و تلویزیون، موسیقی گوش کردن، ورزش کردن، انجام کارهای منزل | نحوه گذران اوقات فراغت | |
تماشای برنامه های تلویزیون، تلگرام، اینترنت، دی وی دی های آموزشی، نرم افزارها و محصولات قرآنی، مطالعه کتاب و روزنامه، تماشای فیلم های شبکه خانگی. | فضای مجازی، اینترنت، اینستاگرام، تلگرام، ایمو، دی وی دی های مورد علاقه، تماشای سریال های تلویزیون و ماهواره، گوش دادن به موسیقی محلی و سنتی | محصولات فرهنگی مورد استفاده | |
موسیقی های مجاز آرام، سنتی قدیمی و ایرانی اصیل که معمولاً آن را از رادیو آوا، رادیو پیام، تلویزیون، اینترنت و تلگرام دنبال می کنند و علاقه و تمایلی به استفاده از موسیقی های غیر مجاز ندارند. | موسیقی های قدیمی (خوانندگان قدیمی)، محلی و سنتی که بیشتر آن را از اینترنت، دی وی دی، رادیو، ماهواره و تلویزیون و کانال ها و شبکه های اجتماعی دنبال می کنند به دلیل دسترسی راحت تر. | موسیقی | |
الگوی خرید کردن در این گروه به شیوه سنتی و حضوری بوده و تمایل دارند کالاهای مورد نیاز خود را از طریق حضور در بازار و انتخاب مرغوب ترین آن ها تهیه نمایند. | الگوهای خرید این گروه هم سنتی(حضوری) و هم به سبک مدرن و اینترنتی و آن هم از سایت های معتبر و شناخته شده بود و معتقد بودند برنامه های ماهواره در خرید نیازمندی های زندگی آنان تاثیرگذار نبوده و بیشتر خریدهای مورد نیاز زندگی آنان بر اساس نیازهای واقعی شان صورت می گیرد | الگوي خريد | |
این گروه مد برایشان اهمیتی نداشته و بیشتر دوست دارند کالاهای مورد نیاز خود را با سلیقه شخصی تهیه نموده و الگوهای مد خود را از خانواده، اطرافیان، اقوام، دوستان و آشنایان می‌گیرند و کیفیت کالا و شرایط مالی برایشان از اولویت برخوردار است. | تقریبا نیمی از افراد الگوهای مد را از سریال های ماهواره، اینترنت، کانال های تلگرامی، شبکه های اجتماعی و اینستاگرام آن هم به دلیل تنوع، جذابیت و به روز بودن آن دریافت می کنند و در صورتی که شرایط مالی و کیفیت کالا مناسب باشد از مدهای تبلیغ شده در ماهواره بسته به توان خود استفاده می نمایند اما نیمی دیگر از ماهواره الگو نگرفته بلکه تابع سلیقه و علاقه شخصی خود، اطرافیان، دوستان و جامعه می باشند که برای این ها نیز شرایط مالی و کیفیت کالا از اولویت برخوردار است |
الگو های مد | |
این گروه بیشتر علاقه مند هستند که اکثراً غذاهای ایرانی مصرف نمایند و علاقه ای به یادگیری و استفاده از غذاهای تبلیغی ماهواره ندارند. | تمام افراد این گروه از سبک سنتی و ایرانی پیروی کرده و غذاهای تبلیغی ماهواره را به دلیل همخوانی نداشتن با ذائقه و فرهنگ آنان، استفاده نمی کردند اما در صورت ضرورت روش پخت آنها را از کتاب های آشپزی، اینترنت و فضای مجازی یاد می گرفتند. |
الگوهاي تغذيه | |
افراد گروه سعی می کردند با رژیم غذایی مناسب، مشاوره با پزشکان متخصص و کارشناسان تغذیه و ورزش کردن اندام متناسبی داشته باشند که معمولاً اطلاعات مورد نیاز خود در این زمینه را از رادیو و تلویزیون و تلگرام دنبال می کردند.
| اکثر قریب به اتفاق افراد گروه به تناسب اندام از طریق روش های طبیعی مانند رژیم غذایی مناسب، تحرک بدنی مناسب، ورزش کردن و مشاوره با پزشک تغذیه اعتقاد داشتند و در این خصوص نه تنها از برنامه های ماهواره الگو نمی گرفتند بلکه معتقد بودند خیلی از روش های تبلیغی ماهواره در زمینه تناسب اندام با خود عوارض نامناسبی به همراه دارند. |
تناسب اندام و مدیریت بدن | |
افراد این گروه اهمیتی به آرایش کردن و خود آرایی نمی‌دادند و در مجموع کلیه افراد این گروه عمل های زیبایی را مضر دانسته و هیچ تمایلی به استفاده از اینگونه عمل های زیبایی نداشتند. | حدود نیمی از افراد گروه الگوهای آرایشی و نحوه پوشش خود را آن هم در حد معمول از برنامه های ماهواره ای گرفته و نیمی دیگر تمایل به آرایش و پوشش متناسب با سلیقه خود و عرف جامعه داشتند و از ماهواره الگو نگرفته و اعتقاد به نحوه پوشش مناسب و قابل قبول جامعه داشتند. اما کلیه افراد این گروه اعتقادی به عمل های زیبایی نداشته و در این خصوص اصلاً از ماهواره هیچ الگویی نمی گرفتند. | پوشش و خودآرائي | |
جدول شماره 3 - مقایسه سبک زندگی مردان بیننده و غیربیننده ماهواره در شهر اراک با مشخصات جوان، تحصیلات دانشگاهی و درآمد بالای 2 میلیون تومان
غیربیننده ماهواره | بیننده ماهواره | مولفه ها | |
شرایط شغلی، اثرات مخرب ماهواره بر بنیان خانواده ها و کودکان و نوجوانان و افراد جامعه، عدم انطباق برنامه های ماهواره ای با مبانی اعتقادی و شرعی و خانوادگی، نداشتن وقت، نبود کنترل مناسب بر روی برنامه‌های ماهواره و محتوای آن. | بی اعتمادی به رسانه ملی، عدم کیفیت و متنوع نبودن برنامه ها، شاد نبودن برنامه های رسانه ملی، بالا بودن کیفیت برنامه های ماهواره ای، جذاب نبودن شبکه های رسانه ملی و سریال های تکراری آن با موضوعات کسل کننده، ارائه اخبار بدون سانسور از طریق شبکه های ماهواره ای و متنوع بودن برنامه‌های ماهواره ای و شاد بودن آن ها. |
علت تماشا و عدم تماشای ماهواره | |
رفتن به سفر، کنار خانواده بودن، مطالعه، تماشای برنامه های تلویزیون، گوش دادن به موسیقی های آرام بخش، ورزش کردن. | تماشای فیلم های سینمایی شبکه نمایش و فیلم های شبکه خانگی و فیلم های سینمایی آمریکایی، طبیعت گردی، تماشای مستندهای جذاب و برنامه های متنوع، پیگیری اخبار به روز جهان و تماشای برنامه های ورزشی و سیاسی از ماهواره و شبکه های داخلی، استفاده از شبکه های اجتماعی، مطالعه کتاب، رفتن به سینما. | نحوه گذران اوقات فراغت | |
سی دی های آموزشی، موسیقی، کتاب، سی دی های مذهبی، روزنامه ها، اینترنت، برنامه های تلویزیونی، استفاده از شبکه های مجازی، تلگرام. | شبکه های مجازی، تلگرام، ماهواره، شبکه های اجتماعی، اینستاگرام، کتاب های شعر، فیلم های سینمایی اکران شده در سینما، روزنامه ها، استفاده از تلویزیون جهت پیگیری اخبار | محصولات فرهنگی مورد استفاده | |
موسیقی پاپ، سنتی، مذهبی و موسیقی های قدیمی که معمولاً این موسیقی‌ها را توسط سی دی های موجود در بازار، کانال های تلگرامی، مغازه های فروش محصولات فرهنگی، اینترنت و رادیو دنبال می کنند. | گوش دادن به موسیقی های پاپ، شاد، کلاسیک، سنتی و نیز موسیقی اصیل ایرانی که معمولاً این موسیقی‌ها را از اینترنت و دی وی دی های موجود در بازار پیگیری می‌کنند چرا که معتقدند این موسیقی سریعتر و با هزینه کمتری قابل دسترس می باشد. | موسیقی | |
معمولا بیش از نیمی از افراد گروه به صورت مدرن و از سایت های اینترنتی و تلگرامی مانند دیجی کالا، ۵۰۴۰، باما خرید، خرید ورزشی، بانی و اسطوره خرید می نمایند و کمتر از نیمی از افراد این گروه به صورت سنتی و حضوری و تماشای کالا از نزدیک در بازار خرید می نمایند. | بیش از نیمی از افراد این گروه علاوه بر سبک سنتی از سبک مدرن و سایت های اینترنتی معتبر مانند سایت دیجی کالا خرید می کنند و برنامه های ماهواره در خرید نیازمندی‌های زندگی افراد این گروه تاثیری نداشته و اعتمادی به تبلیغات آن نداشتند. | الگوي خريد | |
آنچه برای افراد این گروه مهم است اول کیفیت و در درجه بعدی قیمت کالاست و الگوهای خود را از طریق اطرافیان و جامعه و شبکه های اجتماعی، اینترنت، تلگرام و نیز بیشتر سلیقه شخصی خود دریافت می کردند. | افراد این گروه مد برایشان اهمیتی نداشته و بیشتر کیفیت و قیمت کالا برای شان مهمتر است و بیش از نیمی از افراد این گروه در زمینه مد الگویی از برنامه‌های ماهواره نمی‌گرفتند اما بقیه اعضای گروه در حد خیلی کم و متوسط از برنامه های ماهواره در زمینه مد الگو گیری می کردند |
الگو های مد | |
اکثرا افراد این گروه الگوهای غذایی سنتی و ایرانی را می‌پسندیدند و معمولاً غذاهای تبلیغی از ماهواره را برخی از آن ها، آن هم در موارد بسیار جزئی و محدود و آن هم فقط به خاطر تنوع و امتحان کردن مزه های آن در منزل درست کرده و استفاده می نمودند و شیوه آموزش آن ها را نیز از اینترنت و فضای مجازی و اطرافیان یاد می گرفتند. |
همگی افراد گروه به غذاهای ایرانی علاقه مند بودند و تقریبا از غذاهایی که در ماهواره تبلیغ می شود استفاده آنچنانی نمی‌کردند. |
الگوهاي تغذيه | |
تمامی اعضای این گروه از روش‌های طبیعی مانند رژیم‌های مناسب غذایی و تغذیه مناسب، ورزش کردن، استفاده از غذاهای سنتی کم چرب و مشاوره با کارشناسان کاملاً آگاه در این زمینه استفاده می کردند. | همه افراد این گروه به رژیم غذایی مناسب و ورزش کردن اعتقاد داشته و به هیچ عنوان روش های پیشنهاد شده ماهواره ای در خصوص تناسب اندام را قبول نداشتند. |
تناسب اندام و مدیریت بدن | |
تمامی افراد این گروه معمولاً پوشش ساده و معمولی و در حد عرف جامعه را می‌پسندیدند و اعتقادی به عمل های زیبایی نداشتند. | این گروه عمل های زیبایی را برای مردان مناسب ندانسته و از نظر پوشش هم علاقه داشتند در حد عرف جامعه، پوشش معمولی و قابل قبولی داشته باشند و پوشش های تبلیغ شده از سوی ماهواره را نپسندیده و استفاده نمی کردند. | پوشش و خودآرائي | |
جدول شماره 4 - مقایسه سبک زندگی مردان بیننده و غیربیننده ماهواره در شهر اراک با مشخصات مسن و میانسال، تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم و درآمد زیر یک میلیون تومان
غیربیننده ماهواره | بیننده ماهواره | مولفه ها | |
بدآموزی و تاثیرات منفی و مخرب برنامه های ماهواره بر خانواده ها و فرزندان و جوانان، همخوانی نداشتن برنامه های ماهواره با شرایط فرهنگی و مذهبی جامعه، غرض ورزی و هدف دار بودن برنامه های ماهواره، افزایش بی بند و باری در جامعه، متزلزل کردن بنیان خانواده، تزلزل روحی و روانی افراد خانواده. | جالب بودن، سرگرم کننده بودن و تنوع برنامه‌های ماهواره، ارائه آخرین اخبار و اطلاعات از پیشرفت های اجتماعی و تجهیزات و امکانات روز دنیا، ارائه سریال ها و فیلم های روز دنیا، آشنا کردن مردم با فرهنگ ملل مختلف، ، آزادی بیان در شبکه های ماهواره، متنوع نبودن برنامه های تلویزیون. |
علت تماشا و عدم تماشای ماهواره | |
مطالعه روزنامه و کتاب و سایت های مختلف، در کنار دوستان و خانواده، ورزش کردن، تفریح و دید و بازدید با آشنایان. | در کنار دوستان و خانواده، تماشای فیلم ها و سریال های ماهواره، گردش و مسافرت، پیاده روی، ورزش کردن، گوش دادن به موسیقی، رفتن به سینما و تئاتر. | نحوه گذران اوقات فراغت | |
سایت های داخلی، اینترنت، تلگرام، رفتن به سینما، تماشای سی دی های مجاز حاوی فیلم های اجتماعی و خانوادگی آموزنده و طنز، استفاده از برنامه های تلویزیون، شبکه های اجتماعی. | کتاب های شعر، دیدن فیلم های شبکه خانگی و ماهواره، تلگرام، اینستاگرام. | محصولات فرهنگی مورد استفاده | |
افراد این گروه به موسیقی های سنتی و اصیل ایرانی، مداحی های روز علااقه مند بوده و آن را از طریق صدا و سیما، رادیو آوا، اینترنت، فضای مجازی و نیز سی دی های موجود در داخل ماشین دنبال می‌کردند. | موسیقی های سنتی و شاد مورد علاقه و فرقی ندارد از کجا پخش شود، آن را از طریق شبکه های ماهواره ای، تلگرام، اینستاگرام، فضای مجازی و از شبکه هایی مثل شبکه خاطره و شبکه شما پیگیری می نمایند. | موسیقی | |
افراد این گروه شیوه های خرید سنتی خود را به صورت حضوری انجام می دادند و معتقد بودند زیرساخت‌های خرید اینترنتی و اعتماد سازی مورد نیاز جامعه هنوز به نحو مناسبی صورت نگرفته و بستر های مورد نیاز و فرهنگ سازی مناسبی در این زمینه انجام نشده است. | افراد این گروه همان سبک خرید سنتی و حضوری را پسندیده و انتخاب کالا از این طریق را آسان تر دانسته و به سیستم خرید اینترنتی و مدرن اعتماد بسیار کمی داشتند و هیچ گونه تأثیری از برنامه های ماهواره در خرید نیازمندی های روزمره خود نپذیرفته بودند. | الگوي خريد | |
مد بودن کالا برای افراد این گروه مهم نبود و الگوهای مد خود را بیشتر از اطرافیان، همکاران، بستگان، مغازه ها، فروشگاه ها و تبلیغات رادیو و تلویزیون می گرفتند و کیفیت کالا و شرایط مالی برایشان در اولویت قرار داشت. | بیش از نیمی از افراد این گروه مدگرایی برای شان از اهمیت برخوردار بوده و از برنامه های ماهواره ای، اینترنت، کانال های تلگرامی، اینستاگرام، دوستان و اطرافیان خود و شبکه های تلویزیونی الگو می گرفتند و شرایط مالی و کیفیت کالا نیز برایشان مهم بود اما بقیه افراد این گروه از برنامه های ماهواره نه تنها الگو نگرفته بلکه کیفیت و قیمت کالا برای شان از اهمیت برخوردار بود و تابع مد و مدگرایی نبودند. |
الگو های مد | |
همه افراد این گروه غذاهای ایرانی و سنتی را می پسندیدند و علاقه ای به استفاده و تهیه غذاهای غربی نداشتند | افراد این گروه غذاهای سنتی و ایرانی را می پسندیدند و ماهواره و برنامه های آن نتوانسته بود روی الگوهای غذایی و ذائقه و نوع غذای مصرفی آن ها تاثیر آن چنانی داشته باشد. |
الگوهاي تغذيه | |
تمامی افراد این گروه سعی می کردند با ورزش کردن، رژیم غذایی مناسب، پیاده روی، استفاده از تبلیغات تلویزیونی و برنامه‌های آموزشی آن و نیز استفاده از توصیه های صاحب نظران در خصوص تغذیه، اندام متناسب خود را به دست بیاورند. | اکثریت قریب به اتفاق افراد این گروه تمایل داشتند اندام متناسب خود را از طریق ورزش کردن،کوهنوردی و برنامه های پزشکی تلویزیون به دست آورند. |
تناسب اندام و مدیریت بدن | |
این گروه کاملاً با عمل های زیبایی مخالف و معتقد بودند عمل های زیبایی عوارض بسیاری را با خود به همراه دارد. همچنین اعضای این گروه معمولاً الگوی پوشش خود را یا از طریق سلیقه شخصی و یا از برنامه های صدا و سیما و یا از محصولات عرضه شده در فروشگاه های معتبر می گرفتند اما آنچه که برای شان مهم بود سادگی و قابل قبول بودن این پوشش در سطح جامعه و نیز مطابقت آن با فرهنگ و عرف جامعه بود. | اکثریت قریب به اتفاق افراد این گروه به خدمات آرایشی و پزشکی تبلیغ شده از ماهواره هیچ گونه اعتمادی نداشته و معتقد بودند پوشش‌ها و خدمات آرایشی و پزشکی که از طریق ماهواره تبلیغ می شود با نوع زندگی و جامعه آن ها همخوانی نداشته و همه افراد این گروه با عمل های زیبایی تبلیغ شده از ماهواره مخالف بودند. | پوشش، خودآرائي | |
جدول شماره 5 - تعداد شرکت کنندگان
ردیف | مرد | زن |
1 | 35 | 35 |
جمع | 72 |
|
با توجه به جدول فوق تعداد مجموع مصاحبه شوندگان در 8 کارگروه، 72 نفر در نظر گرفته شده بود و در کل تعداد 72 نفر در گروه های کانونی (فوکوس گروپ) شرکت کردند.
جدول شماره 6- میزان بینندگان تلویزیون در بین پاسخگویان بینندگان ماهواره
ردیف | کمتر از 1 ساعت | 1 تا 3 | 3 تا 6 | 6 تا9 | اصلاً |
1 | 12 | 16 | 2 | 2 | 4 |
جمع |
|
| 36 |
|
|
با توجه به جدول فوق بیشتر کسانی که بیننده ماهواره بودند و تلویزیون ایران را نیز تماشا می کردند بین یک تا 3 ساعت از برنامه های صدا و سیما استفاده می کردند.
جدول شماره 7- برنامه هایی که بینندگان ماهواره از صدا و سیما تماشا می کردند.
ردیف | نوع برنامه | میزان بیننده |
1 | اخبار | 23 |
2 | فیلم و سریال | 15 |
3 | برنامه های مستند | 10 |
4 | برنامه های ورزشی | 13 |
5 | مسابقه و سرگرمی | 3 |
6 | مصاحبه و میزگرد | 2 |
7 | برنامه های اقتصادی | 2 |
8 | برنامه های اجتماعی و خانواده | 1 |
9 | موسیقی | 9 |
10 | تبلیغات | 2 |
11 | برنامه های مشاوره پزشکی و روانشناسی | 2 |
با توجه به جدول فوق فیلم و سریال، اخبار، برنامه های ورزشی و برنامه های مستند بیشترین برنامه هایی هستند که بینندگان ماهواره، در صدا و سیما از آنها استفاده می کنند. تبلیغات؛ مصاحبه و میزگرد، برنامه های مشاوره پزشکی و روانشناسی، برنامه های اقتصادی و برنامه های اجتماعی و خانواده نیز کمترین بیننده را در بین آنها دارد.
جدول شماره 8-نقاط قوت صدا و سیما از دیدگاه بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | موسیقی سنتی | 1 |
2 | آموزش و تجربه اندوزی | 2 |
3 | برنامه های مذهبی و شئونات اسلامی | 4 |
4 | برنامه های ورزشی | 15 |
5 | نقطه قوت ندارد | 16 |
6 | اخبار | 6 |
7 | اطمینان از سلامت برنامه ها | 1 |
با توجه به جدول فوق، اخبار صدا و سیما و برنامه های ورزشی در بین بینندگان ماهواره جزء نقاط قوت صدا و سیما محسوب می شود. همچنین کسانی که معتقد بودند صدا و سیما نقطه قوتی ندارد بیشترین فراوانی را بین پاسخگویان دارا بودند و مشخص است که از طرفداران رادیکال برنامه های ماهواره می باشند.
جدول شماره 9-نقاط ضعف صدا و سیما از دیدگاه بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | نداشتن سریال های خوب | 19 |
2 | موضوعات تکراری در فیلم ها | 21 |
3 | برنامه ها با تم تکراری و غمناک هستند | 17 |
4 | بی طرف نبودن و نگفتن واقعیت ها در اخبار | 18 |
5 | نداشتن تنوع در برنامه | 12 |
6 | روابط تصنعی بازیگران | 9 |
7 | مستندهای بی کیفیت | 5 |
8 | برنامه های صدا و سیما کلا ضعیف است | 15 |
10 | پخش نکردن مسابقات بومی و منطقه ای (مسابقات داخلی و محلی) | 6 |
11 | نبود برنامه های جذاب | 10 |
12 | تبلیغات بازرگانی زیاد | 8 |
13 | سانسور زیاد | 14 |
14 | خسته کننده و کسل کننده است | 9 |
15 | تظاهر نمایی | 9 |
با توجه به جدول فوق پخش برنامه ها با تم تکراری و غمناک، نداشتن سریال های خوب، بی طرف نبودن و نگفتن همه واقعیت ها در اخبار و نداشتن سریال های خوب از جمله مهم ترین نقاط ضعف برنامه های صدا و سیما از دید بینندگان ماهواره بود.
جدول شماره 10-برنامه هایی که بینندگان ماهواره دوست دارند از صدا و سیما پخش شود
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | برنامه های شاد و با نشاط | 16 |
2 | سریال و فیلم های جذاب | 18 |
3 | اخبار بی طرفانه | 22 |
4 | مستندهای علمی و پزشکی | 6 |
5 | موسیقی های شاد | 11 |
6 | برنامه و مسابقات ورزشی | 8 |
7 | برنامه های آموزشی | 8 |
با توجه به جدول فوق بیشتر بینندگان ماهواره دوست داشتند که اخبار بی طرفانه، سریال و فیلم های جذاب و برنامه های شاد و با نشاط از صدا و سیما پخش شود.
جدول شماره 11- میزان تماشای ماهواره در بین بینندگان ماهواره
ردیف | کمتر از 1 ساعت | 1 تا 3 | 3 تا 6 | 6 تا9 | اصلاً |
1 | 18 | 14 | 4 | - | - |
جمع |
|
| 36 |
|
|
با توجه به جدول فوق، بیشتر بینندگان ماهواره بین کمتر از 1 ساعت ماهواره تماشا می کنند.
جدول شماره 12- برنامه هایی که بینندگان ماهواره از ماهواره تماشا می کنند.
ردیف | نوع برنامه | میزان بیننده |
1 | اخبار | 21 |
2 | فیلم و سریال | 16 |
3 | برنامه های مستند | 17 |
4 | برنامه های ورزشی | 5 |
5 | مسابقه و سرگرمی | 7 |
6 | مصاحبه و میزگرد | 4 |
7 | برنامه های اقتصادی | 4 |
8 | برنامه های اجتماعی و خانواده | 3 |
9 | موسیقی و شو | 8 |
10 | تبلیغات | 3 |
11 | برنامه های مشاوره پزشکی و روانشناسی | 5 |
با توجه به جدول فوق اخبار، فیلم و سریال و برنامه های مستند بیشترین طرفدار را در بین بینندگان ماهواره داشتند و برنامه های اجتماعی و خانواده و تبلیغات نیز کمترین طرفدار در بین بینندگان ماهواره به خود اختصاص دادند.
جدول شماره13- علت تماشای ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | جذاب، شاد و متنوع بودن برنامه ها | 18 |
2 | موسیقی و شو | 12 |
3 | سرگرم کننده است | 14 |
4 | برنامه های علمی و مستند | 11 |
5 | اطلاع از جهان و وقایع و اخباری که صدا و سیما پوشش نمی دهد | 17 |
6 | فیلم و سریال های خوب | 5 |
7 | عدم سانسور | 13 |
8 | کیفیت بالای پخش برنامه ها و شفافیت تصویر | 9 |
با توجه به جدول فوق جذاب، شاد و متنوع بودن برنامه ها، استفاده از اخبار و برنامه های سرگرم کننده از مهم ترین دلایل استفاده از ماهواره در بین بینندگان ماهواره بود.
جدول شماره 14- برنامه های ماهواره که بیشترین تاثیر را از دید بینندگان ماهواره در جامعه گذاشته است
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | فیلم ها و سریال های ماهواره | 27 |
2 | اخبار | 7 |
3 | برنامه های ورزشی | 3 |
4 | سکس و مسائل جنسی | 11 |
5 | تبلیغات | 6 |
6 | شو و موسیقی | 12 |
با توجه به جدول فوق فیلم ها و سریال های ماهواره بیشترین تاثیرات را از دید بینندگان ماهواره در جامعه گذاشته است.
جدول شماره 15- جنبه هایی از زندگی که برنامه های ماهواره از دید بینندگان ماهواره آن را تحت تاثیر قرار داده است
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | رفتار با اطرفیانم | 6 |
2 | مسائل عاطفی و روحی روانی | 6 |
3 | مدگرایی و تجملات | 5 |
4 | اطلاع رسانی و اخبار | 10 |
5 | تاثیر ندارد | 10 |
6 | ورزشی | 2 |
7 | شاد بودن در زندگی | 7 |
8 | موسیقی | 9 |
9 | با هم بودن خانواده | 6 |
با توجه به جدول فوق از نظر بینندگان ماهواره، ماهواره از لحاظ اطلاع رسانی و اخبار، شاد بودن در زندگی و موسیقی بیشترین تاثیر را در بین بینندگان خود داشته است.
جدول شماره 16-نقاط قوت ماهواره از دیدگاه بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | پوشش کامل وقایع و رویدادهای جهان | 18 |
2 | فیلم و سریال های به روز | 12 |
3 | تنوع برنامه ها و شبکه ها | 22 |
4 | موسیقی های شاد | 14 |
5 | سرگرم کننده و جذاب است | 16 |
6 | برنامه های علمی و آموزشی | 12 |
7 | نداشتن سانسور | 12 |
8 | برنامه های ورزشی | 5 |
9 | کیفیت بالای تصاویر | 11 |
10 | استفاده راحت از ماهواره و سرگرمی بدون هزینه | 9 |
با توجه به جدول فوق از دید بینندگان ماهواره، تنوع برنامه ها و شبکه ها، پوشش کامل وقایع و رویدادهای جهان، فیلم و سریال های به روز، سرگرم کننده و جذاب بودن برنامه ها و موسیقی های شاد از نقاط قوت ماهواره بود.
جدول شماره 17-نقاط ضعف ماهواره از دیدگاه بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | بی بندوباری و بی اخلاقی | 22 |
2 | تاثیر مسائل جنسی | 17 |
3 | تبلیغات بازرگانی زیاد و مبتذل | 18 |
4 | سریال هایی که با فرهنگ ما مطابقت ندارد | 18 |
5 | اعتماد زدایی از اعضای خانواده و ضربه زدن به خانواده | 14 |
6 | گمراهی و بدآموزی جوانان | 10 |
7 | ضعف ندارد | 1 |
با توجه به جدول فوق از دید بینندگان ماهواره، بی بندوباری و بی اخلاقی بیشترین نقطه ضعف ماهواره است و در رتبه های بعدی تبلیغات بازرگانی زیاد و مبتذل، سریال هایی که با فرهنگ ما مطابقت ندارد، تاثیر مسائل جنسی، اعتماد زدایی از اعضای خانواده و تضعیف خانواده و گمراهی و بدآموزی جوانان از نقاط ضعف ماهواره می باشد.
جدول شماره 18-شبکه هایی که بینندگان ماهواره تماشا می کنند
ردیف | نام شبکه | فراوانی |
1 | من و تو manoto | 29 |
2 | پی ام سی pmc | 14 |
3 | جم Gem | 14 |
4 | بی بی سی BBC | 20 |
5 | AAA music | 1 |
6 | فارسی وان Fraci 1 | 3 |
7 | فشن Facian | 2 |
8 | جئوگرافیکGeo Gerafic | 7 |
9 | صدای آمریکا VOA | 12 |
10 | نکس NEX | 3 |
11 | پرشین تی وی Persian tv | 2 |
12 | ورزشی | 5 |
13 | میفاMifa | 2 |
14 | ریورRiver | 3 |
15 | خاطره | 11 |
16 | فیس وانFace1 | 1 |
17 | یورو نیوز | 1 |
18 | کانالهای ترکیه | 5 |
19 | ایرانیان | 2 |
با توجه به جدول فوق شبکه های من و تو، جم، پی ام سی و بی بی سی بیشترین بیننده را دارند و بعد از آن جئوگرافیکGeo Gerafic، صدای آمریکا VOA و خاطره در رتبه های بعدی قرار دارند.
جدول شماره 19-میزان بینندگان تلویزیون در بین پاسخگویان غیر بینندگان ماهواره
ردیف | کمتر از 1 ساعت | 1 تا 3 | 3 تا 6 | 6 تا9 |
1 | 13 | 16 | 7 | - |
جمع |
|
| 28 |
|
با توجه به جدول فوق بیشتر غیربینندگان ماهواره بین 1 تا 3 ساعت در شبانه روز تلویزیون تماشا می کنند.
جدول شماره 20- برنامه هایی که غیر بینندگان ماهواره از صدا و سیما تماشا می کنند
ردیف | نوع برنامه | میزان بیننده |
1 | اخبار | 25 |
2 | فیلم و سریال | 25 |
3 | برنامه های مستند | 15 |
4 | برنامه های ورزشی | 11 |
5 | مسابقه و سرگرمی | 14 |
6 | مصاحبه و میزگرد | 6 |
7 | برنامه های اقتصادی | 2 |
8 | برنامه های اجتماعی و خانواده | 14 |
9 | موسیقی | 13 |
10 | تبلیغات | 1 |
11 | برنامه های مشاوره پزشکی و روانشناسی | 7 |
با توجه به جدول فوق بین غیر بینندگان ماهواره، فیلم و سریال و اخبار صدا و سیما بیشترین طرفدار را دارند و در رتبه های بعدی برنامه های مستند، مسابقه و سرگرمی، برنامه های اجتماعی و خانواده، موسیقی و برنامه های ورزشی قرار دارند.
جدول شماره 21-برنامه هایی که غیر بینندگان ماهواره دوست دارند از صدا و سیما پخش شود
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | طرح مشکلات و مسائل جامعه و خانوا ده ها | 17 |
2 | برنامه های ورزشی | 8 |
3 | برنامه های سرگرم کننده و جذاب | 17 |
4 | فیلم و سریال | 18 |
5 | برنامه های طنز و شاد | 23 |
6 | برنامه های آموزشی و مشاوره | 17 |
7 | موسیقی | 13 |
8 | برنامه های مذهبی | 17 |
با توجه به جدول فوق غیر بینندگان ماهواره دوست داشتند که صدا و سیما بیشتر برنامه های طرح مشکلات و مسائل جامعه و خانواده ها، برنامه های طنز و شاد، فیلم و سریال، برنامه های سرگرم کننده و جذاب، برنامه های آموزشی و مشاوره، موسیقی و برنامه های مذهبی پخش نماید.
جدول شماره 22-نقاط قوت صدا و سیما از دیدگاه غیر بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | پوشش اخبار مناسب | 18 |
2 | توجه به مخاطب | 5 |
3 | برنامه های آموزشی و مشاوره | 10 |
4 | برنامه های گفتگو محور | 4 |
5 | دیجیتال شدن | 14 |
6 | برنامه های سالم | 14 |
7 | تعدد شبکه ها | 16 |
8 | پخش برنامه های دینی و مذهبی | 13 |
با توجه به جدول فوق پوشش اخبار مناسب و تعدد شبکه ها بیشترین نقاط قوت صدا وسیما بودند و دیجیتال شدن، برنامه های سالم، پخش برنامه های دینی و مذهبی و برنامه های آموزشی و مشاوره ای در رتبه های بعدی قرار داشتند.
جدول شماره 23- نقاط ضعف صدا و سیما از دیدگاه غیر بینندگان ماهواره
ردیف | نوع اظهار نظر | فراوانی |
1 | اخبار اغراق آمیز و غیر بی طرف | 6 |
2 | برنامه های تکراری | 26 |
3 | موضوعات بیشتر برنامه های صدا و سیما غم و اندوه است | 16 |
4 | زیاد بودن برنامه های گفتگو محور و مصاحبه | 12 |
5 | استفاده زیاد از رنگ های تیره در دکور (لباس مجریان هم تیره رنگ است و شاد و جذاب نیست) | 5 |
6 | تصنعی بودن رفتار مجریان و بازیگران | 15 |
با توجه به جدول فوق از دیدگاه غیر بینندگان ماهواره بیشتر برنامه های صدا و سیما تکراری و غمگین است که نقطه ضعف آن می باشد. زیاد بودن برنامه های گفتگو محور و مصاحبه، تصنعی بودن رفتار مجریان و بازیگران، استفاده زیاد از رنگ های تیره در دکور و اخبار اغراق آمیز و غیر بی طرف از دیگر نقاط ضعف صدا و سیما بود.
جدول شماره 24- برنامه هایی از ماهواره که بیشترین تاثیر را از دید غیربینندگان ماهواره در جامعه گذاشته اند
[1] 1 - Activity 2 - Organism
[2] 4 -Social behavior
[3] 1 - focus group
