Analysis of the implementation of the document of fundamental change in education
Subject Areas : Public Policy In Administrationafsane navidkia 1 , reza vaezi 2 , vajihollah ghorbanizaddeh 3
1 - Graduated from the Department of Public Administration, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabatabai University of Tehran.
2 - Professor, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabatabai University, Tehran
3 - Associate Professor, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabatabai University, Tehran
Keywords: document of fundamental transformation of education, implementation of policy, General policy,
Abstract :
Since education as a cultural and social institution plays an essential and irreplaceable role in training human resources and producing social and cultural capital in the process of growth and excellence of the country, the researcher considers the main purpose of the study to document the fundamental transformation of education for successful implementation or Its failure has put it in the country's education organization. The research approach is qualitative and in the research, the method of content analysis has been used. For this purpose, 8 semi-structured specialized interviews with experts and presenters have been conducted. Data analysis in the open coding process led to the emergence of 429 codes in the form of 4 main sections. Data analysis based on content analysis shows that the four factors of the role of the implementing organization, the role of the policy-making system, the role of policy makers, the role of the nature of the policy, have an impact on the success and failure of the document of fundamental change in education. The data obtained as a whole document the fundamental transformation of education in implementation has been associated with failure.
امراللهی، سکینه (1394). بررسی موانع اجرایی پیش رو سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از دیدگاه معلمین آموزش‌وپرورش منطقه2 شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی.
آزاد, سمانه (1391). "موانعی که سر راه تحول سبز شدهاند؛ مشکلات اجرای سند تحول بنیادین از زبان مدیران." رشد مدیریت مدرسه 91 (11) : 4.
تجاری، فرشاد و حاتمی، حجت (1396)، بررسی جایگاه آموزش و تربیت آموزش ابتدایی، فصلنامه رشد. شماره 25
خان محمدی، هادی (1393). رساله الگوی مشارکت شهرندی در مدیریت دولتی مبتنی بر تعالیم نهج البلاغه.
خدایی، معصومه (1392)، جایگاه تربیت بدنی و ورزش در سند تحول، هفتمین همایش تربیت بدنی و علوم ورزشی. دوره چهارم، شماره48
دانایی‌فرد، حسن، (1395). گفتارهای جدید در خطمشی گذاری عمومی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
دانایی‌فرد، حسن، تراب زاده جهرمی، محمدصادق (1396). تحلیلی بر انسجام نظریه عدالت در خط‌مشی‌های آموزشی جمهوری اسلامی ایران رویکرد ارزیابی نظریه برنامه. اندیشه مدیریت راهبردی 21 (11) : 73-108.
رضایی، سعید (1396). رساله طراحی و تبیین الگوی مدیریت منابع انسانی با رویکرد مشتری مداری در صنایع تولیدی.
سیف، علی‌اکبر (1380). روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش) تهران: نشر آگاه.
عبدالهی، شیرزاد (1392). چالشهای آموزشی ایران چیست؟ به نقل از وبلاگ فرهنگیان نیوز.
فانی، علی‌اصغر، قربان لو، محسن، دانایی‌فرد، حسن، دلخواه، جلیل (1396). طراحی چارچوبی برای انتخاب آمیخته ابزارهای خطمشی عمومی (موردمطالعه: آموزش‌وپرورش). چشم‌انداز مدیریت دولتی 32: 41-64.
فیوضات، یحیی (1390). مبانی برنامه‌ریزی آموزشی، تهران: نشر ویرایش.
قریب، غلامرضا (1393). نگاهی به فرایند اجرای خطمشی عمومی، همایش بین‌المللی مدیریت، تهران، موسسه سفیران فرهنگی مبین.
قلی پور، رحمت‌الله، فانی، علی‌اصغر، دلبری راغب، فاطمه، امیری، مجتبی، مهر محمدی، محمود (1397). طراحی الگوی خطمشی گذاری در آموزش‌وپرورش ایران با رویکرد قابلیت. سیاستگذاری عمومی 15 (4) :159-176.
قلی پور؛ رحمت‌الله، بیگی؛ وحید، سعدآبادی؛ علی‌اصغر (1396). تحلیلی بر خطمشی راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب: آسیب‌شناسی اجرا با رویکردی فازی، فصلنامه مدیریت دولتی دوره اول، شماره یک، بهار 1396، 136-107.
کیخا، احمد، (1396). رویکرد انتقادی به سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، کنگره بین‌المللی دستاوردهای جهانی علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، دبیرخانه دائمی کنگره.
مرزوقی، رحمت‌الله؛ عقیلی، رضا؛ مهر وز، محبوبه (1395). تحلیل و نقد نظری و روش‌شناختی اسناد تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. علوم تربیتی: پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، شماره 2.
مک ناب، دیوید ای (1932). روش‌های تحقیق کمی و کیفی مدیریت دولتی و سازمانهای غیرانتفاعی. (مترجمین: رضا واعظی، محمدصادق آزمندیان). تهران: صفار، اشراقی، 1390.
منوریان، عباس، (1394). اجرا و ارزیابی خطمشی عمومی، تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.
نویدادهم، مهدی (1391). الزامات مدیریتی تحول بنیادین در آموزش‌وپرورش. راهبرد فرهنگ 17-18 (5) : 295-324.
نویدپور، فاطمه (1396). شناسایی موانع اجرایی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران بر مبنای روش‌شناسی کیو. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
نویدی ادهم، مهدی (1393). الزامات مدیریتی در سند تحول آموزش و پرورش. راهبرد فرهنگ، شماره17.
نیومن، ویلیام لارنس (2000). شیوههای پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی. (ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، 1398). تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
الوانی، سید مهدی، شلویری، میثاق (1395). اجرای خطمشی عمومی: دیدگاه‌های نظری و راهکارهای علمی. تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری 1394.
وردی نژاد، ف (1390). چالش‌ها، فرصتها، تهدیدها و الگوی مناسب مدیریتی برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز، برگرفته از سایت مرکز علمی جهاد دانشگاهی.
_||_Anderson, J.E. (1975) public policy- Making, Now York: Praeger.
Annor, S. and Allen, P. (2008), "Why is it difficult to promote public mental health? A study of policy implementation at local level", Journal of Public Mental Health, Vol. 7 No. 4, pp. 17-29.
DeLeon, P. (1999) The missing link revisited: Contemporary implementation research, policy studies Review, 16 (3/4):311_38
Espinoza, O. (2009), “Reflexiones sobre los conceptos de politica, politica publica y politica educacional”, Archivos Analiticos de Politicas Educativas, Vol. 17/8,
Geurts, Thei (2014) "Public Policy Making - the 21st Century Perspective" eBook (PDF), 60 Pages.
Given, L. M. (2008). The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Sage Publications.
Hill.M, Hupe.P. L, (2002), Implementing Public Policy: Governance in Theory and in Practice (SAGE Politics Texts series), Publisher: Sage Publications Ltd.
King, N., and Horrocks, C. (2010). Interviews in Qualitative Research. London: Sage.
Lester, J. P. and Googin, M. L. (1998). Back to the Future. The Rediscovery of Implementation Studies. Policy Currents, 8, 1–9.
OToole, L.J. (2000a) “Research on policy implementation:Assessment and prospects, Journal of public Administration Reserch and Theory,102): 263_88.
Philip,DahidaDeewua & Peter,Maidoki B (2013)" Public Policy Making and Implementation in Nigeria: Connecting the Nexus",Public Policy and Administration Research, Vol.3, No.6,PP:56-64
Qian, H. and Walker, A. (2011), "The ‘Gap’ Between Policy Intent and Policy Effect: An Exploration of the Interpretations of School Principals in China", Huang, T. and Wiseman, A.W. (Ed.) The Impact and Transformation of Education Policy in China (International Perspectives on Education and Society, Vol. 15), Emerald Group Publishing Limited, Bingley, pp. 187-208.
Rayou, P. and A. Van Zanten (2015), Les 100 mots de l'éducation, Presses universitaires de France, Paris
Stevenson.H, (2006),Education Policy: Process, Themes and Impact (Leadership for Learning), Publisher: Routledge; 1 edition.
Van Zanten, A. (2014), Les politiques d'éducation, Presses universitaires de France, Paris.
واکاوی اجرای سند تحول بنیادین آموزش وپرورش
چکیده
زمینه:تدارک سازوکارهای تحولی در سازمان بزرگ و گسترده آموزش و پرورش نیازمند مدیریت کارآمد و اثربخش است تا بتواند با استفاده حداکثری از امکانات و منابع موجود و برقراری تعامل فعال و اثربخش با ارکان سهیم و موثر در فرایند تحول، زمینه تحقق اهداف تحول را فراهم میآورد. آموزش و پرورش به عنوان نهاد فرهنگی اجتماعی، نقش اساسی و بیبدیل در تربیت نیروی انسانی و تولید سرمایه اجتماعی و فرهنگی و در فرایند رشد و تعالی کشور ایفا میکند به گونهای که آینده کشور در آئینه آموزش و پرورش امروز قابل مشاهده است.
هدف: هدف اين تحقيق، بررسی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از جهت اجرای موفق و یا عدم موفق آن در سازمان آموزش و پرورش است.
روشها: در اين پژوهش، رویکرد پژوهش کیفی بوده و در پژوهش از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. بدین منظور 8 مصاحبه نیمه ساختار یافته تخصصی با خبرگان و مجریان صورت پذیرفته است. تحلیل دادهها در فرآیند کدگذاری باز منجر به ظهور 429 کد در قالب 4 بخش اصلی گردید.
یافتهها: تحلیل دادهها بر اساس تحلیل مضمون مبین آن است که چهار عامل نقش سازمان مجری، نقش نظام تدوین خط مشیگذاری، نقش مجریان خطمشی، نقش ماهیت خط مشی، بر موفقیت و عدم موفقیت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تاثیر بسرایی داشته و طبق دادههای بدست آمده در مجموع سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در اجرا با شکست همراه بوده است.
نتیجهگیری: نتايج نشان ميدهد به جای سندنویسی مجدد در آموزش و پرورش پیشنهاد میشود اسناد موجود نظیر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در ابتدا اجرایی شود و بعد به بحث سندنویسی بپردازیم که اجرای اسناد در آموزش و پرورش نیازمند داشتن انگیزه کارکنان و مجریان است. همچنین اجرایی شدن اسناد موجود در آموزش و پرورش از قبیل سند تحول بنیادین نیازمند درک و قبول مجریان و معلمین می باشد.
واژگان کلیدی: خطمشی عمومی، اجرای خطمشی، مدیریت تغییر، سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش.
مقدمه
در عصر حاضر تحولات محیطی با سرعت بسیاری، تارپود زندگی فردی و اجتماعی آدمی را تحت تأثیر قرداد داده و تمامی امور پیدا و پنهان جامعه را دگرگون ساخته است. در این دنیای متحول و متلاطم، تنها سازمان ها، نهادها و افرادی قادر به ادامه حیات خویش هستند که با درک صحیح از تحولات میتوانند پاسخ مناسب و مثبتی به آنها بدهند. نهاد آموزش و پرورش، با گستردگی قلمرو فعالیتش و همچنین با پیچیدگی و ویژگیهای خاص خود از این قاعده کلی مستثنا نیست و باید بتواند تحولات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه را پاسخگو باشد (نویدادهم،14:1391) . برای رسیدن به تحقق اهداف عالیه آموزش‌وپرورش، در وهله اول، نیازمند ترسیم نقشه راهی هستیم که در آن نحوه طی مسیر، منابع و امكانات، تقسیم‌کار در سطح ملی و الزامات مسیر به‌صورت دقیق و شفاف مشخص‌شده باشد (کیخا،121:1396) . بررسیهای صورت گرفته در وضعیت فعلی آموزش و پرورش کشور این موضوع را روشن مینماید که با گذشت سالها از آغاز تشکیل این نهاد از نظر خط مشیگذاری هنوز در ابتدایی ترین خاستگاه خود قرار دارد و خط مشیها به روش سنتی انجام میگیرد(قلی پور، همکاران،33:1397) . سازوکار کلیدی تحقق اهداف غایی در حوزه آموزش‌وپرورش، خط‌مشی‌های عمومی آن حوزه هستند. از جمله چالشهای نظام آموزش و پرورش، عدم اتقان مبانی نظری و از سوی دیگر، عدم انسجام کارکردی این خط‌مشی‌ها، می باشند (دانایی‌فرد و تراب زاده جهرمی،12:1396)
مقوله اجرا همواره جزئی لاینفک از خط‌مشی‌های خاصی است که به‌عنوان پاسخ‌هایی خاص به مشکلات و مسائل جامعه مطرح میشوند (الوانی، شلویری 1395، 17). در حدفاصل میان اتخاذ خطمشی و تأثیر خطمشی بر بستری که در آن شکل‌گرفته است، چه فعالیتی رخ میدهد؟ پاسخ، اجراست (اوتول1 ،2000) .درواقع اجرا، حاصل مقایسه میان « آنچه در خطمشی انتظار داریم » و « آنچه واقعاً رخ میدهد»، تعریف میشود (دلئون 2،421:2004) . اجرا مهم‌ترین فرآیند خطمشیگذاری و قلب آن محسوب میشود. به طوریکه جنبه حیاتی فرآیند خطمشی، اجرای گزینه‌های انتخاب‌شده می باشد. اما به طور معمول، اجرای خط مشی ها تحت تأثیر گستردگی شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... قرار میگیرد. همه این شرایط و عوامل، تعریف رویه بهینه و مناسبی را برای اجرای خطمشی مشکل و شاید غیرممکن مینماید (قریب،64:1393) .
در نظام آموزشی، تحولات و اصلاحات به صورت پیوسته انجام میگیرد. خصوصا در شرایط موجود ایران و جهان، اقدامات در زمینه تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش کشور ضروری و اجتنابناپذیر است که باید سریعتر دست به این اقدامات زد. چشم پوشی از این امور تربیت و تولید سرمایه انسانی و اجتماعی را با آسیبهای جدی روبرو میسازد و همچنین امر تربیتی جوانان را که باید هم طراز با جمهوری اسلامی ایران قرار گیرند با خطر مواجه میکند (نویدادهم،16:1391) . با تأکیدات فراوان از سوی مسئولین عالی مرتبه نظام جمهوری اسلامی ایران خصوصا مقام معظم رهبری و با تلاشهای بسیاری که فلسفه تعلیم و تربیت عمومی در جمهوری اسلامی در جهت ارائه طرحی راهبردی و ایجاد تحول در ساختار نظام تعلیم و تربیتی صورت گرفت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تدوین شد(مرزوقی، عقیلی، مهروز،33:1394) . در تدوین سند تحول از اسناد بالادستی و ارزشهای بنیادین آنها الهام گرفته شده است و اهداف تعلیم و تربیتی این سند در افق 1404 میباشد (کیخا،123:1396) . اهمیت تحولات بنیادین در امر خطمشهای آموزشی کشور را میتوان از تأکیدات فراوانی که مقام رهبری جهت تدوین این سند و نیز وظایفی که نخبگان فکری کشور در تمامی حوزهها از جمله دانشگاهها برای مدیریت این تحول ریشهای بر عهده گرفته اند دانست (قلی پور، همکاران،234:1396). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، در تاریخ 7/9/1390 با اهدافی از قبیل حل مشکلات و مسائل نظام آموزشی کشور توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی که از آن میتوان به عنوان عالیترین مرجع سیاستگذاری فرهنگی کشور نام برد به تصویب رسید و جهت اجرایی شدن به آموزش و پرورش ابلاغ گشت(آزاد،19:1392) . سند تحول، تعیین کننده مسیر و راهنمای حرکت سیستم آموزش‌وپرورش کشور است. کارایی این سند باید به گونهای باشد تا بتواند راه ورود و نفوذ مواردی مثل سند 2030 را در آموزش‌وپرورش کشور سد نماید. درواقع این سند باید با ورود تفکرات مغایر با ارزشها و اخلاق و هنجارهای جامعه در بخش آموزش‌وپرورش کشور مقابله کند. با توجه به اینکه کشور ما در حال حاضر در ابتدای راه توسعه قرار دارد و گاهی اوقات مدیران و متصدیان اجرایی برای اجرای صحیح اسناد کلان تجربه کافی را ندارند و ممکن است دچار انحراف و خطا گردند لذا امور اجرایی باید به‌طور منظم و مرتب مورد نظارت پی در پی قرار گیرند. درزمینه اجرای خطمشی میتوان از نظریه‌های اجرا به‌عنوان سنگ محک برای سنجیدن کیفیت اجرا در واقعیت استفاده کرد و با توجه با شاخص‌های ارائه‌شده در این نظریه‌ها و با مشورت و کمک گرفتن از نخبگان و صاحب‌نظران از انحراف در اجرا جلوگیری کرد تا اهداف به شکل مؤثر و کارا تحقق یابند.
با توجه به موارد ذکرشده باید توجه ویژه‌ای به اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش داشت زیرا این بی‌تجربگی در اجرا ممکن است باعث غفلت مجریان از اجرای درست و یا به هنگام سند شود. از طرف دیگر شتاب‌زدگی و یا کند حرکت کردن در اجرا، طرز نگرش مدیران و بی توجهی بعضی از آنها در اجرای تغییرات و همچنین مقاومت در برابر تغییر میتواند بر اجرا سند تأثیرگذار باشد. لذا با توجه به اهمیت اجرای این سند در آموزش‌وپرورش و باگذشت چند سال از ابلاغ آن، سؤال اصلی پژوهش شکل میگیرد. آیا اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش با موفقیت همراه بوده است؟
خط مشی عمومی در پاسخ به یک مشکل عمومی و یا یک مسئله عمومی ایجاد می شود. این خط مشیها مبتنی بر هنجارها و ارزش ها می باشند. تصمیمهای اتخاذ شده و اقدامات صورت گرفت از سمت دولت و نیاتی که تعیین کننده این اقدامات و تصمیمات هستند اشاره به خط مشی عمومی دارد. خط مشی اتخاذ شده آن اقدامات را به سوی اقداماتی هدایت مینمایند که با احتمال بالا به نتایج دلخواه می‌رسند (گیورتس32014: 6).
خط مشیهای آموزشی این گونه تعریف میشود: خط‌مشی‌های آموزش‌وپرورش برنامه‌هایی هستند که با توجه به ارزشها و ایده‌های قبلی، توسط مقامات دولتی تهیه‌شده و جهت اجرایی شدن آنها به مدیران و متخصصان بخش آموزش‌وپرورش واگذار میشود (زانتن42015). خط‌مشی‌های آموزشی ممکن است به برنامههای مؤثر بر سیستم آموزش‌وپرورش از مهدکودک تا آموزش عالی اطلاق شود (زانتن2014) .
خط‌مشی‌های آموزشی میتواند به‌طور رسمی به‌عنوان عملکرد دولت‌ها در رابطه با شیوههای آموزشی و چگونگی ارائه خدمات آموزش‌وپرورش توسط دولت در یک سیستم خاص در نظر گرفته شود. با تائید این واقعیت که بازیگران خصوصی یا مؤسسات دیگری مانند سازمانهای بین‌المللی و غیردولتی میتوانند در خط‌مشی‌های آموزشی تأثیرگذار باشند مسلماً درک وسیع‌تری از خط‌مشی‌های آموزشی به دست می‌آید.
خط‌مشی‌های آموزش‌وپرورش طیف گسترده‌ای از موضوعات مختلف ازجمله مواردی مثل دستیابی به عدالت، ارتقاء كیفیت یادگیری، فراهم آوردن محیط آموزشی مطلوب، افزایش ظرفیت سیستم جهت آماده‌سازی دانش آموزان برای آینده، تخصیص بودجه برای آموزش، مدیریت مؤثر یا سازوکارهای ارزیابی را پوشش می‌دهند. هدف رسمی کلیه سیاست‌های آموزشی، تأثیرگذاری بر روی آموزش است. به‌ناچار، یک سیاست آموزشی میتواند مبتنی بر برخی فرضیات خاص در مورد چگونگی اجرای یک عملکرد جدید باشد و ممکن است این عملکرد نتایج مطلوب را به همراه داشته باشد یا با شکست مواجه گردد. اگر این فرضیات صحیح باشند، سیاست میتواند به نتیجه مورد انتظار ازجمله ابعاد فنی، اقتصادی و سیاسی آن برسد(اسپینوز،ا 123:2009) .
تحول، یک فرایند تغییر است، شامل تغییر فرهنگ سازمانی به سوی فرهنگی که در آن فرآیندهای گروهی و جمعی نهادینه شده اند (یورک و هورن اشتاین، ۱۹۷۲). بیر از صاحب نظرانی است که تعاریف جدیدی از تحول در دهه ۸۰ ارائه داده است. او می نویسد: اهداف تحول عبارتاند از: افزایش سازگاری بین ساختار، فرایندها و استراتژیها، افراد و فرهنگ سازمان و ایجاد و توسعه راه حلهای نو و خلاقانه در سازمان و توسعه توانایی نوسازی خویشتن در سازمان(وندال و دیگران، ۱۳۷۹: ۲۶ و خنيفر، ۱۳۸۹: ۴۱). واژه تغییر و واژه تحول هرچند به تغییرات درونی و بیرونی در سازمان اشاره دارد اما بیشتر برنامههای تغییر از بالا به پائین را به ذهن متبادر میکند. ریچارد بکهارد به عنوان یکی از پیشروان عرصه تغییر سازمانی میگوید: «مردم در برابر تغییر مقاومت نمیکنند بلکه در مقابل اعمال تغییر مقاومت میکنند» (ستگه، ۱۳۸۵: ۴۲).
تحول بنیادین
مراد از «تحول بنیادین در آموزش و پرورش»، فراهم آوردن زمینه «تحول عمیق و ریشهای همه جانبه، نظام مند و سیستمی، آینده نگر، مبتنی بر آموزههای وحیانی و معارف اسلامی و متناسب با فرهنگ اسلامی - ایرانی بوده است(نوید، ۴۰:۱۳۸۹ ) تغییر بنیادی برای توصیف تغییر سازمانی که در آن تغییر درونی ارزشها، آرزوها و رفتارهای افراد را به تغییر بیرونی فرایندها، استراتژیها، کارها و سیستمها پیوند میزند، به کار میرود. واژه بنیادی به معنای حرکت به سمت بنیانها و ریشهها است. در تغییر بنیادی، یادگیری وجود دارد. سازمان فقط کاری جدید انجام نمیدهد بلکه توانایی انجام کارها به شیوهای جدید را یاد می گیرد. در واقع، توانایی تغییر مداوم را ایجاد میکند. تأکید بر تغییر درونی و بیرونی از این نکته برمیخیزد که سازمانهای صنعتی بزرگ با زمان دست و پنجه نرم میکنند. تغییر استراتژی ها، ساختارها و سیستمها کافی نیست، باید تفکری که این استراتژی ها و ساختارها را ایجاد میکند، تغییر داد(ستگه، ۱۳۸۵: ۴۲).
ضرورت تحول بنیادین در آموزش و پرورش کشور تغییر و اصلاح در نظامهای آموزشی امری مستمر و یطی است که همواره انجام شده و میشود. لیکن در شرایط فعلی ایران و جهان، انجام تحول بنیادین و همه جانبه در نظام آموزش و پرورش کشور به یک ضرورت اجتناب ناپذیر تبدیل شده است که هرچه سریعتر باید آگاهانه و کارشناسانه به آن اهتمام ورزید. تأخیر در این امر مهم و سرنوشت ساز میتواند آسیبهای فراوان به تربیت و تولید سرمایه انسانی و اجتماعی زده و تربیت نسلی در طراز جمهوری اسلامی ایران را با مخاطره روبرو سازد. برخی از دلایل تبیین ضرورت تحول بنیادین در آموزش و پرورش ایران عبارت اند از:
عدم ابتناء آموزش و پرورش موجود بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی
نهاد آموزش و پرورش به عنوان یک نظام وارداتی (تعبیر مقام معظم رهبری، هفته معلم ۱۳۸۶) دستاورد عصر مدرنیته و مبتنی بر مبانی فلسفی و نظری مدرنیسم بوده و فرهنگ زیست بوم خود را به همراه داشته و به ارمغان آورده است.
کاستی در شکوفایی و تربیت همه جانبه و متوازن شایستگی های انسانی
نظام آموزشی موجود بیشتر به انتقال معلومات و اطلاعات و رشد ذهنی دانش آموزان اهتمام ورزیده و از پرداختن به سایر ابعاد و ساختهای وجودی انسان بازمانده است و به فرایند شناسایی و رشد فطرت الهی انسان برای دستیابی به مقام عبودیت خداوند و قرب الهی آسیب رسانده است.
کندی در همیایی تحولات محیطی
سرعت و گستردگی تحولات محیطی و دستیابی به یافتههای جدید در تمام عرصههای علمی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و به گونهای است که نظامهای آموزشی در دریافت این تحولات و انتقال آن به کودکان و نوجوانان با مشکل جدی روبرو هستند لذا «بوی کهنگی» میدهد(مقام معظم رهبری، اردیبهشت ۱۳۸۷).
کاستی در پاسخگویی به نیازهای جامعه
شناسایی استعدادها و توانمندیها و هدایت تحصیلی دانشآموزان برای پاسخگویی به نیازهای متعدد و متنوع جامعه، یکی از رسالتهای آموزش و پرورش است که این امر بر اساس شاخصها و معیار علمی و مبتنی بر آمایش سرزمین و نیازهای حال و آینده جامعه و متناسب با علایق و استعدادهای دانش آموزان صورت نمیگیرد.
ناکارآمدی در تحقق رسالت فرهنگی واجتماعی ملی و جهانی
آموزش و پرورش باید پیش برنده تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی باشد(لوئیس و کاترین، ۱۳۸۸) و بتواند ضمن نهادینه سازی ارزشهای جامعه اسلامی متناسب با شرایط زمان، نیروی انسانی موردنیاز برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی در سطح ملی و جهانی را فراهم آورد. از این منظر هم آموزش و پرورش با مشکلات جدی روبرو است و برخی از برون دادههای سیستم با آرمان ها و ارزشهای انقلاب اسلامی فاصله دارند.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
سند تحول بنیادین آموزش پرورش با اتکا به آموزههای قرآن، اسناد بالادستی (مانند: سند چشم‌انداز بیست‌ساله افق 1404، هجری شمسی) ، نقشه جامع علمی کشور و مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام در جلسه شماره 826 مورخ 2/5/1389، در شورای عالی آموزش پرورش به تصویب رسید و در آذرماه 1390رونمایی شد و در مهرماه 1391رسماً در کشور اجرا گردید. این سند از 8 فصل تشکیل‌شده که عبارت از: فصل اول؛ بیانیه ارزشها، فصل دوم؛ بیانیه مأموریت، فصل سوم؛ چشم‌انداز، فصل چهارم؛ هدفهای کلان (8هدف) ، فصل پنجم؛ راهبردهای کلان(15راهبرد) ، فصل ششم؛ هدفهای عملیاتی و راهکارها (23هدف به همراه راهکارها) فصل هفتم؛ چارچوب نهادی و نظام اجرایی تحول بنیادین آموزش پرورش بر اساس سند تحول بنیادین، هست. آموزش‌وپرورش باید در پایان دوره به اهداف تعیین‌شده در سند دست می‌یافت. اما موانع و چالشهای پیش رو، سبب عدم اجرا و یا اجرای ناقص این سند شد. چالش‌ها وضعیتی جدید و عینی هستند که با فراگیری خود، به جامعه هجوم می‌آورند. گاه میتوان تهدیدهای بالقوه را به فرصت‌های بالفعل تبدیل ساخت و از چالشهای ناخواسته، بستری برای پویایی و رشد فراهم آورد. گرچه چالش‌ها موجب بیم میشوند، ولی همین بیم‌ها عوامل برانگیزنده‌ای برای دستیابی به راهبردهای نویدبخش خواهند بود (وردی نژاد،14:1390).
فانی و همکاران (1396)، در تحقیقی با عنوان" طراحی چارچوبی برای انتخاب آمیخته ابزارهای خطمشی عمومی (موردمطالعه: آموزش‌وپرورش)"، نشان داده‌اند که دستیابی به اهداف خطمشی در زمان مقرر، منطبق بودن آمیخته ابزارها با بستر مورداستفاده، حمایت ابزارها از یکدیگر برای رسیدن به اهداف خطمشی، انسجام بین اهداف آمیخته ابزارها با هدف غایی خطمشی موردنظر، هماهنگی ابزارها، تناسب بین ابزارها و اهداف غایی خطمشی، واقع‌گرایانه بودن، هماهنگی آمیخته ابزارها با قوانین و مقررات جاری، کارایی، اثربخشی، مقبولیت اجتماعی و سیاسی، سازگاری با تغییرات محیطی، تعامل و همکاری بین نهادها، تعهد و دانش مجریان، میزان مشارکت مردمی، هماهنگی آمیخته ابزارها باسیاست‌های کلان علمی کشور، ارزشهای دینی، استقلال ارکان اجرایی، انتظارات و نیازهای جامعه، شرایط اقتصادی و مالی خانواده‌ها، داشتن نیروی انسانی متخصص، توجه به ارزشهای فرهنگی، توجه به هنجارهای اجتماعی و عدالت توزیعی، مهم‌ترین عوامل در انتخاب بهینه آمیخته ابزارها در نظام آموزش‌وپرورش هستند که باید سیاست‌گذاران این حوزه به آنها توجه کنند.
قلی‌پور و همکاران (1397) ، در پژوهشی با عنوان " طراحی الگوی خطمشی گذاری در آموزش و پرورش ایران با رویکرد قابلیت "، راه‌حل مشکلات ناشی از توسعه ناموزون و پیامدهای ناخواسته توسعه شامل نابرابری‌های آموزشی، فقر و محرومیت از آموزش، عدم وجود آموزش‌های لازم برای آمادگی در دنیای فعلی و آموزش‌های غیرکاربردی در زندگی روزمره در آموزش و پرورش ایران است. همچنین تأکید بر عدالت اجتماعی و تأکید بر مشارکت، این رویکرد را به چارچوبی گسترده و جامع برای خطمشی گذاران آموزش‌وپرورش تبدیل کرده است.
کیان و واکر5 (2011) ، در تحقیقی با عنوان" شکاف بین اهداف خطمشی و نتایج خطمشی از نگاه گروهی از مدیران در مدارس چین "، نتایج نشان میدهد که فرهنگ نقش مهمی در پذیرش و اجرای خط‌مشی‌های جدید دارد. این خط‌مشی‌ها ناگزیر با ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی باید ارتباط برقرار نمایند. اصلاحات جدید آموزشی در مدارس با مقاومت مجریان مواجه گشت. بنابراین اجرای خطمشی فرآیندی بسیار پیچیده‌ای هست که مدارس بر اساس جنبه‌های های فرهنگی و نیازهای اوضاع خود اتخاذ مینمایند. اعمال خط‌مشی‌های جدید خصوصاً وقتی بافرهنگ آن منطق هم‌خوانی نداشته باشد غالباً پذیرفته نمی‌شود و بنابراین موجب شکاف بین اهداف خطمشی و نتایج آن میشود.
ساموئل آنور پائولین آلن6 (2009) ، در تحقیقی با عنوان " چرا ارتقاء سلامت روان عمومی دشوار است؟ مطالعه‌ی اجرای خطمشی در سطح محلی"، نشان می‌دهند که اجرای خطمشی تنها مربوط به دستورات صادرشده و دستورالعمل‌های دولت نیست، بلکه ذینفعان کلید اصلی در اجرای سیاست‌ها می‌باشند. استدلال اصلی این مقاله این است که اجرای خطمشی از بالا به پایین به‌خوبی کار نمی‌کند. این مطالعه تائید میکند که برای اجرای موفقیت‌آمیز اجرا، همه ذینفعان باید درک روشنی از اهداف خطمشی داشته باشند. جهت شناخت ساده تر و بهتر عوامل و متغیرهایی که بر مقوله اجرای موثر خط مشیها تأثیرگذار هستند میتوان به بررسی مدل های موجود و مرسوم در اجرای خط مشی اشاره کرد. برای ترسیم مدل مفهومی این پژوهش، محقق به بررسی منابع و پژوهشهای موجود درزمینه محدودیتها و موانع اجرای خطمشی عمومی پرداخته و با دسته‌بندی این عوامل، از عوامل دارای بیشترین تکرار در این پژوهش‌ها، مدل زیر را ترسیم نموده است.
شکل(1): چارچوب کلان نظری پژوهش
متناسب با چارچوب نظری پژوهش، سوالات پژوهش در ادامه ایراد میگردد. آیا سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با موفقیت در اجرا همراه بوده است؟ و هدف از این تحقیق بررسی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از جهت اجرای موفق و یا عدم موفق آن در سازمان آموزش و پرورش کشور هست.
روش پژوهش
به علت نبود پیشینه قوی در مورد موضوع این پژوهش و درنتیجه نبود پرسشنامه‌های استاندارد و مشخص نبودن همه مؤلفه‌های تأثیرگذار بر اجرای سند تحول بنیادین رویکرد پژوهش حاضر کیفی خواهد بود. برای به دست آوردن اطلاعات کافی ابتدا ادبیات و نظریه‌های اجرای خطمشی عمومی موردبررسی قرار گرفته و شاخصها، عوامل مؤثر و موانع اجرای عنوان‌شده در این نظریات شناسایی و دسته‌بندی‌شده تا درنهایت به چند مؤلفه جهت ترسیم مدل مفهومی پژوهش و مطرح کردن سؤالات پژوهش دست پیدا کنیم. در ادامه با انجام مصاحبه‌های نیمه ساخت‌یافته به جمع‌آوری دادههای بیشتر می‌پردازیم و درنهایت جهت پردازش دادهها از روش تحلیل مضمون استفاده خواهیم کرد زیرا با توجه به نوع جمع‌آوری دادهها(مصاحبه) و نظریات زیر، این روش مناسب‌ترین روش جهت انجام این پژوهش است.
شیوه گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر به شرح زیر خواهد بود. در پژوهش حاضر از مصاحبه نیمه ساختاریافته جهت جمع‌آوری اطلاعات استفاده مینماید.
در مصاحبه نیمه ساختاریافته برای تمام موضوعات موردبحث سؤالات از قبل مشخص‌شده وجود دارد. سؤالات مطرح‌شده در مصاحبه نیمه ساختاریافته برای تمامی مصاحبه‌شوندگان مشابه هست اما این قابلیت وجود دارد که پژوهشگر، اطلاعات موردنیاز خود را از بررسی مصاحبه‌ها به دست آورد همچنین اگر پژوهشگر احساس کرد نیاز به مطرح کردن سؤال دیگری نیز هست میتواند آن را مطرح نماید. همچنین به دلیل مشخص بودن سؤالات و دسته‌بندی آنها، امکان تجزیه‌وتحلیل و تفسیر اطلاعات راحت‌تر انجام میشود. جهت اعتبار سنجی پژوهش حاضر، از شیوههای رایج در پژوهشهای کیفی مورد استفاده قرار گرفت. همچنین مستندسازی نوشتاری، شنیداری و دیداری به جهت حفظ عینیت مورد استفاده قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل کدهای حاصله در این تحقیق از نرم‌افزار Maxqda12 استفاده گردید.
در این بخش نتایج تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه‌های پژوهش درباره واکاوی اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بررسی شده و در ادامه به تشریح نتایج آن پرداخته شده است. در ادامه به بررسی مفاهیم شناسایی‌شده در قالب چهار عامل نقش سازمان مجری، نقش نظام تدوین خط مشیگذاری، نقش مجریان خطمشی، نقش ماهیت خطمشی در موفقیت یا شکست اجرای سند تحول بنیادین پرداخته خواهد شد. همچنین در پایان، شبکه مضامین پژوهش در قالب ترکیب این ابعاد ترسیم میشود.
مضامین شناسایی‌شده نقش سازمان مجری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
در جدول زیر مضامین به‌دست‌آمده از مصاحبه‌های انجام‌شده منطبق بر هدف اول (نقش سازمان مجری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش) پژوهش آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 117 کد استخراج شد؛ که این کدها در دو مضمون اصلی ایفای نقش راهبردی در اجرای سند تحول و ساختار نامناسب سازمانی دسته‌بندی شده است.
جدول (1): مضامین شناسایی‌شده نقش سازمان مجری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
مضمون اصلی | مضمون فرعی1 | مضمون فرعی2 | مضمون فرعی3 |
|---|---|---|---|
ایفای نقش راهبردی در اجرای سند تحول | ابزارهای اجرای خط مشی | راهبرد انتخاب ابزار اجرای خط مشی | شناسایی ابزارهای در دسترس |
اولویت بندی از طریق هزینه فایده | |||
توجه به دسترس پذیری ابزارها | |||
قوانین به مثابه ابزار اجرای خط مشی | |||
مالیات به عنوان ابزار تامین مالی | |||
استقرار نظام مدیریت اثربخش | --- | --- | |
اهمیت شفافیت ساختاری | ابعاد شفافیت ساختاری | خنثی بودن اطلاعاتی | |
کاربری اطلاعات | |||
ابعاد شفافیت ساختاری | |||
شفافیت اطلاعاتی | |||
تسهیل در اجرای خط مشی ها | --- | ||
تدوین برنامه های آموزشی و پرورشی همسو با سند | فراهم آوردن فرصت یادگیری | --- | |
تدوین برنامه های آموزشی و پرورشی همسو با سند | --- | ||
عدم توجه به برنامه های همسو با سند تحول | --- | ||
غفلت از اهمیت حوزه آموزش | --- | ||
تدوین برنامه های آموزشی و پرورشی همسو با سند | --- | ||
عدم توجه به اصل شفافیت در سند تحول | --- | ||
تعامل و هم افزایی میان نهادهای حاکمیتی | ایجاد چشم انداز مشترک
--- | --- | |
تهیه امکانات و منابع مورد نیاز سیستم آموزش | تدوین نظام بودجه بندی مناسب | --- | |
زمان | --- | ||
تهیه امکانات و منابع مورد نیاز سیستم آموزش | ---
| ||
منابع فیزیکی | --- | ||
نیروی انسانی متخصص | توجه به حقوق و دستمزد کارکنان | --- | |
حرکت به سوی چابک سازی ساختاری | ایفای نقش راهبری | --- | |
تجدد ساختاری | تحول بخش آموزشی | ||
تحول بخش اداری | |||
لزوم ایجاد کارگروه تدوین برنامه ها | متشکل از نهادهای حاکمیتی و فرهنگی | وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی | |
سازمان صدا وسیما | |||
مجلس شورای اسلامی | |||
لزوم توجه به رهبری آموزش | سکان داری فرآیند تغییر | --- | |
مجریان اصلی سند تحول | اهمیت نقش معلم به عنوان بازوی اجرایی سند تحول | --- | |
پژوهشکده آموزش و پرورش | --- | ||
دانشگاه فرهنگیان | --- | ||
وزارت آموزش و پرورش | --- | ||
ساختار سازمانی نامناسب | به کارگیری جناحی و سیاسی مدیران | --- | --- |
تمرکز گرایی در مدیریت | --- | --- | |
جلوگیری از بروز خلاقیت | --- | --- | |
درگیر بودن مدارس به مسائل جزئی و کم اهمیت تر | --- | --- | |
سردرگمی ناشی از تغییر و تحولات پی در پی | --- | --- | |
سیاست زدگی و حزب گرایی | --- | --- | |
ضعف مدیران آموزشی در قلمرو حرفه ای | --- | --- | |
غفلت وزارت خانه در اجرای سند تحول | --- | --- | |
غلبه کارکرد مدیریت آموزشی بر رهبری آموزشی | --- | --- | |
کندشدن نظام تصمیم گیری | --- | --- | |
مقاومت ساختار در مقابل تغییر | --- | --- |
مضامین شناسایی‌شده نقش نظام تدوین خط مشی گذاری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
در جدول زیر مضامین به‌دست‌آمده از تحلیل مصاحبه‌های انجام‌شده منطبق بر هدف دوم پژوهش(نقش نظام تدوین خطمشیگذاری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش) آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 91 کد استخراج شد. این کدها در پنج مضمون اصلی عوامل لزوم مشارکت مجریان، محیط، مدیریت ذینفعان، نظام ارزیابی و نظاممندی سند تحول دسته‌بندی‌شده است.
جدول(2): مضامین شناسایی‌شده نقش نظام تدوین خط مشی گذاری در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
مضمون اصلی | مضمون فرعی1 | مضمون فرعی2 |
|---|---|---|
لزوم مشارکت مجریان | عدم مشارکت مجریان در سطوح مختلف | بی انگیزگی مجریان |
عدم برقراری ارتباط موثر میان مجریان | ||
عدم عدالت محوری در سند تحول | ||
فقدان یا ضعف مشارکت نهادهای حاکمیتی | --- | |
مشارکت افرادی خارج از فضای آموزش و پرورش | --- | |
محیط | ابهام و عدم اطمینان در آموزش کشور | --- |
بی تفاوتی نسبت به عوامل فرهنگی و اجتماعی | --- | |
تاثیرگزاری گروه های فشار | --- | |
عدم تحلیل محیطی | --- | |
عدم درنظرگرفتن تحولات سیاسی در سطح دولت | --- | |
مدیریت ذینفعان | گفتمان سازی | --- |
مدیریت خلاقیت و نواوری | --- | |
نظام ارزیابی | شکل دهی نظام ارزیابی | --- |
شکل دهی اندازه گیری رضایت ذی نفعان | --- | |
شکل دهی بهسازی و اصلاح نظام های مشارکتی شورایی | --- | |
شکل دهی تعیین استانداردها | مرجعیت سند تحول | |
مرجعیت مبانی نظری پشتیبان سند تحول | ||
شکل دهی فرآیند ارزیابی کسب اطلاعات | --- | |
عدم توجه به نظام ارزیابی | --- | |
فقدان نظام بازخورد | --- | |
نظام ارزیابی فرمالیته | --- | |
نظام مندی سند تحول | تداخل اختیارات | --- |
عدم سازمان دهی و نظام مندی وظایف و برنامه ها | --- | |
فقدان توجه به خروجی های سند تحول | --- |
مضامین شناسایی‌شده نقش مجریان در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
در جدول زیر مضامین به‌دست‌آمده ناشی از تحلیل مصاحبه‌های انجام‌شده منطبق بر هدف سوم پژوهش (نقش مجریان در اجرای سند تحول آموزش و پرورش) آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 140 کد استخراج شد. این کدها در سه مضمون اصلی ویژگی های تخصصی، ویژگی های شخصیتی و ویژگی های مهارتی دسته‌بندی‌شده است.
جدول(3) :مضامین شناسایی‌شده نقش مجریان در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
مضمون اصلی | مضمون فرعی1 | مضمون فرعی2 | مضمون فرعی3 |
|---|---|---|---|
ویژگی های تخصصی
| ابهام در تعریف مجریان سند | تعریف دقیق مجربان سند | دانش آموزان و خانواده های آنان |
مدیران و معلمان | |||
نیروهای آموزش و پرورش | |||
عدم تناسب میان اختیارات و مسئولیت های مدیران و معلمان | --- | ||
استقرار نظام انتخاب مجریان بر اساس شایستگی | برانگیختن انگیزه و علاقه | --- | |
عدم اجرای صحیح راهکارهای سند تحول | عدم انطباق راهکارها با شرایط جامعه | --- | |
غفلت از توجه به راهکارها | --- | ||
عدم تدوین برنامه های اجرایی سند تحول | برخورد سلیقه ای با آیین نامه ها و بخش نامه ها | --- | |
غفلت و یا عدم برخورد صحیح با اسناد بالادستی | --- | --- | |
لزوم بینش و درک عمیق نسبت به جوانب طرح | --- | --- | |
لزوم وجود افراد متخصص | --- | --- | |
نقش وزیر آموزش و پرورش در اجرای سند | عدم انتخاب وزیر برآمده از بستر آموزش و پرورش | --- | |
عدم باور وزرای آموزش و پرورش به سند تحول | --- | ||
| ادراک ناصحیح نسبت به مسائل | بروز تعارض میان سطوح مختلف | --- |
توجه به ارزش های مشترک جهت همگرایی | --- | ||
توجیه نبودن لایه های مدیریتی نسبت به مسائل سطوح مختلف | --- | ||
عدم التزام و باور مدیران ارشد به سند تحول | عدم مشارکت مدیران ارشد در تدوین سند | --- | |
فقدان آموزش تخصصی اجرای سند در مدیران ارشد | --- | ||
فقدان نگاه سیستمی به مسائل | --- | ||
لزوم فرهنگ سازی مدیران | --- | ||
مقاومت در برابر تغییر | --- | ||
لزوم تعهد به اجرای طرح | تعهد اخلاقی | --- | |
تعهد عاطفی | --- | ||
تعهد عقلایی | --- | ||
تعهد مستمر | --- | ||
لزوم حفظ استقلال مجریان | --- | ||
نگرش نادرست مسئولان به الزامات سند | عدم توجه به فرآیندهای توانمندسازی مدیران و معلمان | --- | |
نگاه مصرف گرایی به آموزش و پرورش | --- | ||
ویژگی های مهارتی | توجه به مهارت های بنیادین | مهارت های تخصصی | تفکر نقادانه |
توجه به تجارب مجریان | |||
مدیریت نواوری و خلاقیت | |||
مدیریت تعارض | |||
مهارت های عمومی | توانایی سازماندهی افراد و مهارت ها | ||
مهارت حل مسئله | |||
مهارت ایجاد ارتباط موثر | |||
مهارت تصمیم گیری | |||
عدم ارتباطات موثر در سطوح مدیریتی | لزوم استقرار نظام رفع تعارض | --- | |
لزوم توجه به مهارت های رهبری و هدایت | توانایی هدایت همکاری های بین بخشی | --- | |
عدم توجه به عوامل انگیزاننده در نیروهای آموزش و پرورش | آموزش ناکارآمد اجرای سند تحول به معلمان | ||
عدم اعتماد به مسئولان بالادستی | |||
عدم توجه به عوامل انگیزاننده در نیروهای آموزش و پرورش | |||
عدم اعتماد بنفس معلمان در اجرای سند | |||
ارتقای منزلت اجتماعی معلمان | |||
نظام پرداخت ناکارآمد معلمان | |||
آموزش ناکارآمد اجرای سند تحول به معلمان |
مضامین شناسایی‌شده نقش ماهیت خط مشی در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
در جدول زیر مضامین به‌دست‌آمده ناشی از تحلیل مصاحبه‌های انجام‌شده منطبق بر شناسایی نقش ماهیت خط مشی در اجرای سند تحول آموزش و پرورش آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 68 کد استخراج شد.
جدول (4) : مضامین شناسایی‌شده نقش ماهیت خط مشی در اجرای سند تحول آموزش و پرورش
مضمون اصلی | مضمون فرعی |
|---|---|
ابهام در اهداف و چشم انداز | ابهام در ضمانت اجرایی سند |
عدم انعطاف پذیری سند تحول | |
مشخص نبودن هدف کلی سند تحول | |
نیاز به بازنگری در حوزه راهبردها | |
چارچوب مفهومی مبهم | اشکالات ماهوی متعدد |
عدم پایبندی به التزامات تربیتی | |
عدم رعایت اولویت بندی و تکرار در گزاره های ارزشی و عملیاتی | |
عدم شفافیت و صراحت متن سند تحول | |
نارسا بودن سند از منظر نوع نگاه به انسان | |
عدم بروز رسانی سند تحول | --- |
عدم تفکر جامع و سیستماتیک نسبت به مسائل | --- |
عدم توجه به بسترهای ملی و منطقه ای | --- |
عدم توجه به بسترهای ملی و منطقه ای | غیرواقعی بودن آرمان ها و اهداف کلان |
نگاه تک سویه به فرهنگ از منظر فرهنگ اسلامی | --- |
مضامین شناسایی‌شده موثر بر عدم موفقیت اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
در جدول زیر مضامین به‌دست‌آمده از مصاحبه‌های انجام‌شده آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 13 کد استخراج شد.
جدول (5) : مضامین شناسایی‌شده موثر بر عدم موفقیت اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
مضمون اصلی | مضمون فرعی1 | مضمون فرعی2 |
|---|---|---|
میزان موفقیت اجرای سند تحول | تمرکز بر اقدامات بی ثمر | --- |
تمرکز بر اقدامات بی ثمر | تغییر ساختار مقاطع آموزشی | |
اجرای ناقص سند تحول | --- | |
تنزل وضعیت آموزشی کشور | --- | |
عدم تحول آفرینی در حوزه آموزش کشور | --- | |
جنبه نمایشی و تشریفاتی سند | --- | |
آزمون و خطای بسیار در اجرای سند | --- | |
هزینه بی ثمر برای تدوین سند | --- |
مضامین شناسایی‌شده در شبکه مضامین
در شکل زیر شبکه مضامین نهایی به‌دست‌آمده از مصاحبه‌های انجام‌شده آورده شده است. در این بخش پس از بررسی دقیق دادههای به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها 429 کد استخراج شد. این کدها در قالب پنج عامل نقش سازمان مجری، نقش نظام تدوین خط مشی گذاری، نقش مجریان خط مشی، نقش ماهیت خط مشی و میزان موفقیت اجرای سند تحول بنیادین دسته بندی شده است:
نمودار(2): شبکه مضامین نهایی به‌دست‌آمده از مصاحبه‌های
بحث و نتیجهگیری
تحقق اهداف کلان، راهبردها، هدفهای عملیاتی و راهکارهای ۱۳۱ گانه سند تحول بنیادین نیازمند نظام مدیریتی کارآمد، اثربخش و هوشمند و مدیران توانمند، خلاق و فعال است. تحول بنیادین، فرایندی پویا و پیچیده است که به کار جمعی و گروهی و مدیریت هوشمندانه و مدبرانه نیاز دارد و بدون تحول در مبانی نظری، باورها، رویکردها، رفتارها و روندها و فرایندها، هیچ تغییری اتفاق نخواهد افتاد. برای انجام این مهم باید بتوان با ایجاد عزم ملی و جلب همراهی همگانی، نسبت به ارتقاء مسئولیت پذیری ارکان سهیم و مؤثر در فرایند تعلیم و تربیت، بسیج امکانات و منابع، طراحی و استقرار زیرساخت ها و نظام های ذی ربط، استفاده بهینه از فرصتها وقوتها و کنترل تهدیدها و محدودیتها اهتمام ورزید و این همه، نیازمند مدیریت کارآمد و اثربخش و تحول آفرین است. سازمانها محصول شیوههای تفکر و عمل اعضای خود هستند. بنابراین اگر بخواهیم سازمانی تغییر کند یا به شیوهای بهتر عمل کند، باید به افراد فرصت کافی بدهیم تا شیوه فکر و عمل خود را تغییر بدهند اگر شیوه تفکرمان را تغییر ندهیم، تمامی راه های جدید به همان نتایج کم اثر پیشین منجر میشوند.
هدف اصلی پژوهش بررسی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از جهت اجرای موفق و یا عدم موفق آن در سازمان آموزش و پرورش کشور بوده است. هدفهای فرعی پژوهش حاضر نیز بررسی نقش سازمان مجری، نظام (تدوین) خطمشیگذاری، مجریان خطمشی، ماهیت خطمشی، در اجرای موفق و یا عدم موفق این سند هستند. با توجه به یافتههای این پژوهش سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در اجرا با شکست همراه بوده است و مصاحبه شوندگان در پاسخ به سوال اصلی پژوهش (آیا سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش با موفقیت در اجرا همراه بوده است) به شکل متفق‌القول به شکست این سند در اجرا اذعان داشتند و در وصف آن از عباراتی از قبیل: اقدامات بی‌اثر، اجرای ناقص، عدم تحولآفرینی، تنزل وضعیت آموزشی کشور و هزینههای بیثمر برای اجرای سند استفاده نموده اند. با توجه به اینکه آموزش و پرورش مسئولیت بالایی در فرهنگ سازی کشور دارد نباید جایی برای آزمون و خطا قرار گیرد. به جای سند نویسی مجدد در آموزش و پرورش پیشنهاد میشود اسناد موجود نظیر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در ابتدا اجرایی شود و بعد به بحث سندنویسی بپردازیم که اجرای اسناد در آموزش و پرورش نیازمند داشتن انگیزه کارکنان و مجریان است. جهت ارتقای انگیزه آنان باید تشویقهایی از قبیل افزایش حقوق و مزایا و ارتقای جایگاه شغلی در نظر گرفته شود؛ همچنین اجرایی شدن اسناد موجود در آموزش و پرورش از قبیل سند تحول بنیادین نیازمند درک و قبول مجریان و معلمین میباشد. جهت ارتقای درک و باورپذیری بهتر است کلاسها و آموزشهایی برای آنان در نظر گرفته شود.
فهم دقیق و عمیق مفاهیم تحول آفرینی، به ویژه مبانی نظری و مفاهیم فلسفی تحول بنیادین به همراه تلاش برای گسترش و نهادینه سازی فرهنگ تحول خواهی و تحول آفرینی در درون نظام آموزش و پرورش و همسو نمودن عوامل محیطی و نیز برنامه ریزی و طراحی مدل اجرایی کارآمد و ایجاد سازوکارهای نظارتی هوشمند از جمله مواردی است که در یافتههای تحقیق به آنها اشاره شده است منطبق است با نتایج، ادهم(1391).
درتحقیق دیگری خدایی(1392) زمان برنامه تحصیلی و نقش مجریان خط مشی، نقش ماهیت خط مشی و میزان موفقیت اجرای سند تحول بنیادین کردند را در تحقیق خود اشاره کرده است. همچنین تجاری و دیگران(1394) از طرف دیگر گزارههای ارزشی سند تحول بنیادین براساس آموزههای قرآن کریم سنت پیامبر اکرم (ص) ، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و رهنمودهای رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری و سند چشم انداز تهیه و تدوین شده است منطبق و موافق تحلیل یافته های پژوهش می باشد.
جهت پذیرش اسناد در آموزش و پرورش بهتر است بستر لازم برای کاهش مقاومت در برابر اجرا و تسهیل پذیرش از سوی مجریان و معلمین در نظر گرفته شود و اجرا زمانی اثربخش است که از ابتدا اهداف به درستی شناسایی شده باشند و سپس راه رسیدن به آن مشخص گردد. در زمینه آموزش و پرورش به علت حساسیت و گستردگی آن اسناد تنظیمی در ابتدا باید با اهداف روشن و و خارج از آیده آلطلبی مطرح و راه رسیدن به آنها مشخص گردد.با توجه به تحلیل یافته های پیشنهاداتی جهت بررسی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از جهت اجرای موفق و یا عدم موفق آن در سازمان آموزش و پرورش ارائه می شود:
- بررسی وضعیت استقرار نظام شایسته‌سالاری معلمان در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛
- طراحی و استقرار نظام ارزیابی عملکرد مجریان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛
- رتبه بندی عوامل موثر بر اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پروش؛
- نقش سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در توسعه اجتماعی و فرهنگی.
- اصلاح و به روزآوري روش هاي تعليم و تربيت با تأكيد بر روش هاي فعال، گروهي، خلاق با توجه به نقش الگويي معلمان
- تأمين تسهيلات و امكانات و ايجاد ساز و کارهاي کارا و اثربخش در آموز شهاي ضمن خدمت معلمان و تقويت انگيزه و مهارت حرف هاي براي يادگيري مداوم
-ايجاد شبکه پژوهشي فعال و فراگير در درون ساختار نظام تعليم و تربيت رسمي عمومي با استفاده از فناوري هاي نوين و در قالب شبكه ملي اطلاعات و ارتباطات
-استفادة بهينه از دانش و تجربه نخبگان و پيشکسوتان آموزش وپرورش
- استقرار نظام خلاقيت و نوآوري در آموزش و پرورش در راستاي تربيت جامع و بالندگي معنوي و اخلاقي و حمايت مادي و معنوي از مديران، مربيان و دانش آموزان خلاق و نوآور و كارآفرين.
منابع و ماخذ
امراللهی، سکینه (1394) . بررسی موانع اجرایی پیش رو سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از دیدگاه معلمین آموزش‌وپرورش منطقه2 شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی.
آزاد, سمانه (1391) . "موانعی که سر راه تحول سبز شدهاند؛ مشکلات اجرای سند تحول بنیادین از زبان مدیران." رشد مدیریت مدرسه 91 (11) : 4.
تجاری، فرشاد و حاتمی، حجت(1396)، بررسی جایگاه اموزش و تربیت آموزش ابتدایی، فصلنامه رشد. شماره25
خان محمدی، هادی (1393) . رساله الگوی مشارکت شهرندی در مدیریت دولتی مبتنی بر تعالیم نهج البلاغه.
خدایی، معصومه(1392)، جایگاه تربیت بدنی و ورزش در سند تحول، هفتمین همایش تربیت بدنی و علوم ورزشی. دوره چهارم، شماره48
دانایی‌فرد، حسن، (1395) . گفتارهای جدید در خطمشی گذاری عمومی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) .
دانایی‌فرد، حسن، تراب زاده جهرمی، محمدصادق (1396) . تحلیلی بر انسجام نظریه عدالت در خط‌مشی‌های آموزشی جمهوری اسلامی ایران رویکرد ارزیابی نظریه برنامه. اندیشه مدیریت راهبردی 21 (11) : 73-108.
رضایی، سعید (1396) . رساله طراحی و تبیین الگوی مدیریت منابع انسانی با رویکرد مشتری مداری در صنایع تولیدی.
سیف، علی‌اکبر (1380) . روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش) تهران: نشر آگاه.
عبدالهی، شیرزاد (1392) . چالشهای آموزشی ایران چیست؟ به نقل از وبلاگ فرهنگیان نیوز.
فانی، علی‌اصغر، قربان لو، محسن، دانایی‌فرد، حسن، دلخواه، جلیل (1396) . طراحی چارچوبی برای انتخاب آمیخته ابزارهای خطمشی عمومی (موردمطالعه: آموزش‌وپرورش) . چشم‌انداز مدیریت دولتی 32: 41-64.
فیوضات، یحیی (1390) . مبانی برنامه‌ریزی آموزشی، تهران: نشر ویرایش.
قریب، غلامرضا (1393) . نگاهی به فرایند اجرای خطمشی عمومی، همایش بین‌المللی مدیریت، تهران، موسسه سفیران فرهنگی مبین.
قلی پور، رحمت‌الله، فانی، علی‌اصغر، دلبری راغب، فاطمه، امیری، مجتبی، مهر محمدی، محمود (1397) . طراحی الگوی خطمشی گذاری در آموزش‌وپرورش ایران با رویکرد قابلیت. سیاستگذاری عمومی 15 (4) :159-176.
قلی پور؛ رحمت‌الله، بیگی؛ وحید، سعدآبادی؛ علی‌اصغر (1396) . تحلیلی بر خطمشی راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب: آسیب‌شناسی اجرا با رویکردی فازی، فصلنامه مدیریت دولتی دوره اول، شماره یک، بهار 1396، 136-107.
کیخا، احمد، (1396) . رویکرد انتقادی به سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، کنگره بین‌المللی دستاوردهای جهانی علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، دبیرخانه دائمی کنگره.
مرزوقی، رحمت‌الله؛ عقیلی، رضا؛ مهر وز، محبوبه (1395) . تحلیل و نقد نظری و روش‌شناختی اسناد تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. علوم تربیتی: پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، شماره 2.
مک ناب، دیوید ای (1932) . روش‌های تحقیق کمی و کیفی مدیریت دولتی و سازمانهای غیرانتفاعی. (مترجمین: رضا واعظی، محمدصادق آزمندیان) . تهران: صفار، اشراقی، 1390.
منوریان، عباس، (1394) . اجرا و ارزیابی خطمشی عمومی، تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.
نویدادهم، مهدی (1391) . الزامات مدیریتی تحول بنیادین در آموزش‌وپرورش. راهبرد فرهنگ 17-18(5) : 295-324.
نویدپور، فاطمه (1396) . شناسایی موانع اجرایی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران بر مبنای روش‌شناسی کیو. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
نویدی ادهم، مهدی (1393). الزامات مدیریتی در سند تحول آموزش و پرورش. راهبرد فرهنگ، شماره17.
نیومن، ویلیام لارنس (2000) . شیوه های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی. (ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، 1398) . تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
الوانی، سید مهدی، شلویری، میثاق (1395) . اجرای خطمشی عمومی: دیدگاه‌های نظری و راهکارهای علمی. تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری 1394.
وردی نژاد، ف (1390) .چالش‌ها، فرصتها، تهدیدها و الگوی مناسب مدیریتی برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز، برگرفته از سایت مرکز علمی جهاد دانشگاهی.
Anderson, J.E. (1975) public policy- Making , Now York: Praeger.
Annor, S. and Allen, P. (2008) , "Why is it difficult to promote public mental health? A study of policy implementation at local level", Journal of Public Mental Health, Vol. 7 No. 4, pp. 17-29.
DeLeon, P. (1999) The missing link revisited: Contemporary implementation research , policy studies Review, 16 (3/4):311_38
Espinoza, O. (2009), “Reflexiones sobre los conceptos de politica, politica publica y politica educacional”, Archivos Analiticos de Politicas Educativas, Vol. 17/8,
Geurts, Thei (2014) "Public Policy Making - the 21st Century Perspective" eBook (PDF), 60 Pages.
Given , L. M. (2008). The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Sage Publications.
Hill.M, Hupe.P. L , (2002) , Implementing Public Policy: Governance in Theory and in Practice (SAGE Politics Texts series), Publisher: Sage Publications Ltd.
King, N., and Horrocks, C. (2010). Interviews in Qualitative Research. London: Sage.
Lester, J. P. and Googin, M. L. (1998). Back to the Future. The Rediscovery of Implementation Studies. Policy Currents, 8, 1–9.
OToole, L.J,. (2000a) “Research on policy implementation:Assessment and prospects, Journal of public Administration Reserch and Theory,102): 263_88.
Philip,DahidaDeewua & Peter,Maidoki B(2013)" Public Policy Making and Implementation in Nigeria: Connecting the Nexus",Public Policy and Administration Research, Vol.3, No.6,PP:56-64
Qian, H. and Walker, A. (2011), "The ‘Gap’ Between Policy Intent and Policy Effect: An Exploration of the Interpretations of School Principals in China", Huang, T. and Wiseman, A.W. (Ed.) The Impact and Transformation of Education Policy in China (International Perspectives on Education and Society, Vol. 15), Emerald Group Publishing Limited, Bingley, pp. 187-208.
Rayou, P. and A. Van Zanten (2015), Les 100 mots de l'éducation, Presses universitaires de France, Paris
Stevenson.H,(2006),Education Policy: Process, Themes and Impact (Leadership for Learning) , Publisher: Routledge; 1 edition.
Van Zanten, A. (2014), Les politiques d'éducation, Presses universitaires de France, Paris.
Analysis of the implementation of the document of fundamental change in education
Abstract
Background: Providing transformation mechanisms in a large and extensive organization of education requires efficient and effective management to be able to use the available facilities and resources and establish active and effective interaction with the elements involved in the transformation process, to achieve the transformation goals. Provides. Education as a socio-cultural institution plays a fundamental and irreplaceable role in the training of human resources and the production of social and cultural capital and in the process of growth and excellence of the country so that the future of the country in the mirror of education today can be Is an observation.
Objective: The purpose of this study is to investigate the document of fundamental change in education for its successful or unsuccessful implementation in the education organization.
Methods: In this research, the research approach is qualitative and in the research, the content analysis method has been used. For this purpose, 8 semi-structured specialized interviews with experts and presenters have been conducted. Data analysis in the open coding process led to the emergence of 429 codes in the form of 4 main sections.
Findings: Data analysis based on content analysis indicates that the four factors are the role of the implementing organization, the role of the policy-making system, the role of policy-makers, the role of the nature of the policy, on the success and failure of the document. And education has had a great impact and according to the obtained data, in general, the document of fundamental transformation of education in implementation has been accompanied by failure.
Conclusion: The results show that instead of rewriting in education, it is suggested that existing documents such as the document of fundamental transformation of education be implemented first and then discuss the documenting that the implementation of documents in education and Nurturing requires motivation of employees and executives. Also, the implementation of existing documents in education, such as the document of fundamental change, requires the understanding and acceptance of administrators and teachers.
Keywords: general policy, policy implementation, change management, document of fundamental transformation of education.
[1] OToole
[2] DeLeon
[3] Geurts
[4] Zanten
[5] Qian Walker.
[6] Samuel Annor Pauline Allen.
