Analyzing The Impact Of Media Representation On Sustainable Tourism Development In Arasbaran: A Socio-Communicative Grounded Theory Approach
Subject Areas : The Impact of Media
Somayeh Baranameh
1
,
mehrdad mohammadian
2
,
soroush fathi
3
1 - Department of Sociology, Kha.C., Islamic Azad University, Khalkhal, Iran.
2 - Department of Sociology, Kha.C., Islamic Azad University, Khalkhal, Iran.
3 - Department of Sociology, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Keywords: Media, Arasbaran Region, Sustainable Development, Tourism, Socio-Communicative, Grounded Theory.,
Abstract :
|
In the contemporary era, media play a significant role in representing geographical spaces and reproducing cultural meanings. Arasbaran, as one of Iran's prominent cultural-ecological regions, has increasingly attracted tourists in recent years due to extensive media coverage. This study aims to sociologically examine the impact of media representation on sustainable tourism development and the Socio-Communicative sustainability of the Arasbaran region, utilizing a grounded theory approach for data analysis. The research method is qualitative, involving 48 purposefully selected participants across four groups: local residents (12), tourism professionals (10), media activists (15), and regional administrators (11), chosen through snowball sampling. Data were collected through semi-structured interviews with 28 men and 20 women aged between 26 and 67. Data analysis was conducted in three stages—open, axial, and selective coding—using MAXQDA software (version 2022). The findings revealed five core patterns: “increased tourism awareness” (65%), “preservation of local culture” (50%), “infrastructure development” (45%), “media interaction” (30%), and “social impacts” (25%). Furthermore, 72% of participants believed that media representation has increased the number of tourists, and 60% confirmed its positive effect on preserving local culture. The results suggest that media representation can serve as an effective tool for promoting sustainable tourism in Arasbaran and supporting its Socio-Communicative sustainability. |
برانمه، سمیه. محمدیان، مهرداد. فتحی، سروش. (1404). بررسی جامعه‌شناختی گردشگری پایدار در منطقۀ ارسباران-آذربایجان‌شرقی با رویکرد نظریۀ داه‌بنیاد. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 1؛ (پیاپی 85)، 51-40.
حاج‌محمد، فاطمه. کردناییج، اسدالله. یزدانی، حمیدرضا. میره‌ای، محمد. (1402). ارائۀ الگوی توسعۀ گردشگری مبتنی‌بر نقش رسانه بابه‌کارگیری رویکرد فراترکیب. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورۀ 13، شمارۀ 49، 282-269. https://doi.org/10.30495/jzpm.2021.28423.3935
سلطانی‌نژاد، مهدیه. شهریاری، سوده. (1402). معنایابی پیامدهای فرهنگی ارتباطات باتأکیدبر توسعة گردشگری (موردمطالعه: جامعة بومی کُنگ). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رسانه، دورۀ 34، شمارۀ 2؛ پیاپی (131)، 223-197. https://doi.org/10.22034/bmsp.2022.317555.1657
مهدی‌زاده، احمد. محمدزاده، رحمت. بیک‌بابایی، بشیر. (1399). اولویت‌بندی سناریوهای توسعة گردشگری منطقۀ ارسباران از منظر جامعۀ هدف (مطالعه‌موردی: شهرستان هوراند). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دورۀ 13، شمارۀ 1؛ (پیاپی 49)، 358-338.
کریم‌زاده، حسین. قنبری، ابوالفضل. هاشمی‌امین، سمیرا. (1402). تحلیلی بر عوامل مؤثر بر گردشگری خلاق و رفتار آتی گردشگران روستایی و عشایری منطقۀ ارسباران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 27، شمارۀ 84، 130-121. https://doi.org/10.22034/gp.2023.14612
گودرزی، محسن. اشراقی، یاسر. (1394). ارتباطات زیست‌محیطی و آسیب‌شناسی نقش زیست‌محیطی رسانه‌های ایرانی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های ارتباطی، دورۀ 22، شمارۀ 4؛ (پیاپی 84)، 31-9. https://doi.org/10.22082/cr.2016.18798
منتظرقائم، مهدی. عرفانی‌حسین‌پور، رضوانه. (1395). رسانه و محیطزیست؛ مقدمه‌ای بر ارتباطات زیست‌محیطی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات میان رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، دورۀ 6، شمارۀ 2؛ (پیاپی 12)، 170-145.
Abedi, R. Rad, L.K. (2021). Tourism Climatic Suitability Assessment In Arasbaran Forest Region. KeAi: International Journal Of Geoheritage & Parks, 1-26. https://doi.org/10.2139/ssrn.3938068
Ba, D. Song, L. (2024). The Impact Of After-Travel Sharing On Social Media On Tourism Experience From The Perspective Of Sharer: Analysis On Grounded Theory Based On Interview Data. Wireless Communications And Mobile Computing, 1-9. https://doi.org/10.1155/2022/7202078
Çalışkan, C. (2021). Sustainable Tourism: Gen Z?. Journal Of Multidisciplinary Academic Tourism 6(2): 107-115. https://doi.org/10.31822/jomat.2021-6-2-107
Hoffmann, F.J. Braesemann, F. Teubner, T. (2022). Measuring Sustainable Tourism With Online Platform Data. Journal Of EPJ Data Science, 1-21. https://doi.org/10.1140/epjds/s13688-022-00354-6
Karaca, Ş. Pola, G. (2022). The Use Of Social Media In Cultural Tourism. Journal Of Sivas İnterdisipliner Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(1): 35-51.
Martins, P.G. Ferreira, A.M.A. Costa, C.M. (2022). Tourism And Third Sector Organisations: Synergies For Responsible Tourism Development?. Journal Of Tourism & Management Studies, 18(1): 7-16. https://doi.org/10.18089/tms.2022.180101
Marti-Parreño, J. Gómez-Calvet, R. (2020). Social Media And Sustainable Tourism: A Literature Review. 3rd International Conference On Tourism Research, Valencia-Spain, 148-153. https://doi.org/10.34190/IRT.20.067
Partelow, S. (2021). Social Capital And Community Disaster Resilience: Post-Earthquake Tourism Recovery On Gili Trawangan, Indonesia. Journal Of Sustainability Science, 16(1): 203-220. https://doi.org 10.1007/s11625-020-00854-2
Purvis, B. Mao, Y. Robinson, D. (2019). Three Pillars Of Sustainability: In Search Of Conceptual Origins. Journal Of Sustainability Science, 14: 681–695. https://doi.org/10.1007/s11625-018-0627-5
Sharpley, R. (2023). Sustainable Tourism Governance: Local Or Global?. Journal Of Tourism Recreation Research, 48(5): 809-812. https://doi.org/10.1080/02508281.2022.2040295
Šimková, E. Kořínková, B. Obršálová, K. (2024). Environmental Education Of Tourists For Sustainable Tourism Development. Czech Journal Of Tourism 12(1-2): 1-19. https://doi.org/10.2478/cjot-2023-0001
| |||
Analyzing The Impact Of Media Representation On Sustainable Tourism Development In Arasbaran: A Socio-Communicative Grounded Theory Approach
| |||
Somayeh Baranemeh1, Mehrdad Mohamadiyan2=, Sroush Fathi3
| |||
1 Department of Sociology, Kha.C., Islamic Azad University, Khalkhal, Iran. 2=Department of Sociology, Kha.C., Islamic Azad University, Khalkhal, Iran. 3 Department of Sociology, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran. | |||
|
|
Home Page: https://sanad.iau.ir/journal/cp
URL: https://sanad.iau.ir/Journal/cp/Article/1214493
DOI: https://doi.org/10.82548/J24R-FH51 |
|
| |||
Article Information ABSTRACT | |||
In the contemporary era, media play a significant role in representing geographical spaces and reproducing cultural meanings. Arasbaran, as one of Iran's prominent cultural-ecological regions, has increasingly attracted tourists in recent years due to extensive media coverage. This study aims to sociologically examine the impact of media representation on sustainable tourism development and the Socio-Communicative sustainability of the Arasbaran region, utilizing a grounded theory approach for data analysis. The research method is qualitative, involving 75 purposefully selected participants across four groups: local residents (20), tourism professionals (20), media activists (20), and regional administrators (15), chosen through snowball sampling. Data were collected through semi-structured interviews with 28 men and 20 women aged between 18 and 75. Data analysis was conducted in three stages—open, axial, and selective coding—using MAXQDA software (version 2022). The findings revealed five core patterns: “increased tourism awareness” (65%), “preservation of local culture” (50%), “infrastructure development” (45%), “media interaction” (30%), and “social impacts” (25%). Furthermore, 72% of participants believed that media representation has increased the number of tourists, and 60% confirmed its positive effect on preserving local culture. The results suggest that media representation can serve as an effective tool for promoting sustainable tourism in Arasbaran and supporting its Socio-Communicative sustainability. KEYWORDS: Media, Arasbaran Region, Sustainable Development, Tourism, Socio-Communicative, Grounded Theory. | Article History: Received; 2025/08/10 Revised; 2025/08/14 Accepted; 2025/08/14 Published; 2025/09/11 | ||
Article Type: Article Research | |||
Subject Area: The influence of the media | |||
=Corresponding Author: Mehrdad Mohamadiyan | |||
E-mail: dr.mhm1350@gmail.com | |||
ORCID: 0000-0002-1643-8598 | |||
Citation This Paper Baranemeh, Somayeh. Mohamadiyan, Mehrdad. & Fathi, Sroush. (2025). Analyzing The Impact Of Media Representation On Sustainable Tourism Development In Arasbaran: A Socio-Communicative Grounded Theory Approach. Quareterly of Communicatons Psychology, 2(4), pp. 45-62. [In Persian]https://doi.org/10.82548/J24R-FH51 | |||
| |||
Quarterly of Communications Psychology Autumn 2025, Volume 2, Number 4, (pp. 45-62) |
Analyzing The Impact Of Media Representation On Sustainable Tourism Development In Arasbaran: A Socio-Communicative Grounded Theory Approach
Extended Abstract
Introductin
In recent decades, media representation has emerged as a key tool for shaping public perception and directing attitudes, gaining a significant place in social sciences, communication studies, and cultural studies. The expansion of digital media, the growth of social networks, and shifts in cultural consumption patterns have made the way geographical, cultural, and tourism spaces are represented fundamentally influential in forming and solidifying the audience’s mental image. This issue is especially critical in multi-ethnic societies with prominent cultural and natural potentials, as media can transform the trajectory of tourism development by either highlighting or downplaying regional characteristics. Accordingly, achieving sustainable tourism development requires a reconsideration of media representation approaches, so that narratives are constructed based on realism, preservation of cultural identity, and sustainability-oriented perspectives. The Arasbaran region, recognized as one of Iran’s richest ecological and cultural areas with UNESCO World Heritage status and unique natural and human heritage, holds remarkable potential for becoming a sustainable tourism destination. However, in recent years, a clear mismatch has been observed between the region’s actual capacities and its representation in official and unofficial media; an issue that not only diminishes the region’s image among domestic and international tourists but also threatens the continuation of indigenous sustainable development patterns. Therefore, the central research question is: How does media representation of Arasbaran influence public perception and tourism behaviors, what are the implications for sustainable regional development, and how can this representation be examined within a socio-communicative framework?
Methodology
This study adopts a qualitative approach and utilizes grounded theory methodology with a descriptive-analytical nature to examine the relationship between media representation and sustainable tourism development in the Arasbaran region. The choice of grounded theory is due to its capability to generate context-based theories from field data and to deeply understand social and communicative processes within the complex regional context. The statistical population consists of four main stakeholder groups: local residents, tourism activists, media actors, and regional managers, identified through purposive and snowball sampling techniques. In total, 75 participants (40 men and 35 women) aged between 18 and 75 took part in the study. The data collection tool was semi-structured interviews, designed based on the research objectives and hypotheses, and finalized after review by experts in tourism and media studies. To ensure validity, pilot interviews were conducted and final questions were revised; to enhance reliability, all interviews were recorded and carefully transcribed. Data analysis was conducted using MAXQDA software version 2022, following three stages: open, axial, and selective coding. This process included sampling, conducting interviews, accurate recording and transcription, three-stage data analysis, software-assisted coding, and finally, interpreting the findings to extract core patterns.
Discussion
The research findings indicated that media representation play a highly prominent role in shaping public perception of the Arasbaran region, with a frequency of 47.5% and a direct effect of 0.62. Positive media representation, accounting for 25.8%, emphasized the region’s attractive features such as pristine nature and rare animal species, significantly boosting tourists’ motivation to travel. Conversely, negative representation, constituting 21.7%, reported environmental issues and infrastructure problems, which could lead to negative tourist attitudes and decreased travel willingness. These dual aspects simultaneously influence tourists’ mental image and provide different pathways for the region’s tourism development. Tourism perception and behavior, with a 38.3% share and a direct effect of 0.55, act as intermediaries between media representation and sustainable regional development. Results show that changes in tourists’ attitudes toward lesser-known attractions and virtual advertising, such as Instagram promotions, lead to increased travel decisions and tourism-related actions. Interview examples reveal that positive television documentaries and reports enhance interest, whereas negative news like illegal hunting raises concerns and may deter visitors. These findings emphasize the critical role of media content management in guiding tourist behavior. Sustainable regional development, with a 14.2% share and a direct effect of 0.48, is identified as the essential foundation for maintaining tourism sustainability. The findings suggest that without improvements in infrastructure and environmental conservation, the positive impacts of media representation and tourist behaviors cannot be sustained. Concerns regarding inadequate infrastructure and the need to balance development with protection of natural and cultural resources were strongly emphasized by stakeholders. The final communication model shows that media representation holds the greatest importance in shaping tourism processes, while sustainable development serves as a key infrastructure to preserve these interactions.
Acknowledgments
The authors would like to express their gratitude to all those who assisted them in conducting this research.
Contributions Author
This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Somayeh Baranemeh’, Titled "Sociological Investigation Of The "Conditions, Contexts, Strategies, And Consequences" Of Sustainable Tourism Development In The Arasbaran Region–East Azerbaijan (A Pragmatic Explanation Using A Grounded Theory Approach)", Under The Supervision Of ‘Dr. Mehrdad Mohamadiyan’, & Advisory ‘Dr. Sroush Fathi’.
Conflects of Interast
The authors declare that they have no conflicts of interest to disclose.
Funding
No funding was received for this study.
مقدمه
«در دهه‌های اخیر، بازنمایی رسانه‌ای به‌عنوان یکی‌از مؤثرترین ابزارهای شکل‌دهی به ادراک عمومی و جهت‌دهی به نگرش‌ها، به محور مطالعات علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات فرهنگی بدل شده است.» (سلطانی‌نژاد، شهریاری، 1402: 197) «در بستر تحولات جهانی نظیر گسترش رسانه‌های دیجیتال، رشد شبکه‌های اجتماعی و دگرگونی الگوهای مصرف فرهنگی، بازنمایی فضاهای جغرافیایی، فرهنگی و گردشگری در رسانه‌ها نقشی بنیادین در ساخت و تثبیت تصویر ذهنی مخاطبان از مقاصد ایفاء می‌کند.» (Karaca, Pola, 2022: 37) این اهمیت در جوامع چند قومیتی با ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی برجسته، دوچندان است؛ جایی که رسانه‌ها می‌توانند با برجسته‌سازی یا کمرنگ‌سازی ویژگی‌های منطقه‌ای، مسیر توسعۀ گردشگری را دگرگون کنند. از این منظر، دستیابی به توسعۀ پایدار گردشگری مستلزم بازنگری در نحوۀ بازنمایی رسانه‌ای است؛ به گونه‌ای که روایت‌های ارائه شده از مقاصد، مبتنی بر واقع‌گرایی، هویت فرهنگی و رویکردهای پایداری باشد.
«منطقۀ ارسباران یکی از غنی‌ترین مناطق اکولوژیکی و فرهنگی ایران، با ثبت جهانی در یونسکو و برخورداری از میراث طبیعی و انسانی کم‌نظیر، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به مقصد گردشگری پایدار دارد.» (کریم‌زاده، قنبری، هاشمی‌امین، 1402: 122) آنچه در سال‌های اخیر مشهود است، نوعی ناهماهنگی میان ظرفیت‌های واقعی منطقه و نحوۀ بازنمایی آن در رسانه‌های رسمی و غیررسمی است؛ وضعیتی که نه‌تنها موجب کمرنگ شدن جایگاه منطقه در ذهن گردشگران داخلی و خارجی شده، بلکه تهدیدی برای حفظ الگوهای بومی توسعۀ پایدار در این منطقه به شمار می‌رود. لذا سؤال اصلی این پژوهش آن است که - بازنمایی رسانه‌ای منطقه ارسباران چگونه بر ادراک عمومی و کُنش‌های گردشگری تأثیر گذاشته و چه پیامدهایی برای توسعۀ پایدار منطقه به همراه دارد؟ و چگونه می‌توان این بازنمایی را در چارچوبی ارتباطی-اجتماعی مورد واکاوی قرار داد؟
پیشینۀ پژوهش
- نظری
بازنمایی رسانه‌ای فرایندی معنادار است که در آن واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی به صورت خنثی منتقل نمی‌شوند، بلکه از طریق نظام‌های نشانه‌ای و روایت‌های رسانه‌ای بازآفرینی می‌شوند. «این فرایند با انتخاب گزینشی عناصر، برجسته‌سازی موضوعات و قاب‌بندی پیام، معنا را در بسترهای خاص فرهنگی و اجتماعی تولید می‌کند. از این رو، رسانه‌ها را باید به عنوان بازیگران فعال در باز تعریف فضا و هویت مکانی در نظر گرفت، نه صرفاً ابزار انتقال داده‌های عینی.» (Šimková, Kořínková, Obršálová, 2024: 2-3) طوری که چارچوب بازنمایی استوارت هال1، نشان می‌دهد که معنا از طریق فرایند کدگذاری پیام توسط تولیدکنندگان و رمزگشایی آن توسط مخاطبان شکل می‌گیرد. نظریۀ برجسته‌سازی به اتفاق ماکسول مک‌کامبز2 و دونالد شا3، تأکید می‌کند رسانه‌ها با تعیین اولویت‌های خبری، برداشت‌های مخاطبان را جهت‌دهی می‌کنند. همچنین، نظریۀ چارچوب‌سازی رابرت انتمن4، به نقش انتخاب زاویۀ دید و ساختار روایت در شکل‌دهی برداشت‌ها می‌پردازد. علاوه بر این، «رویکرد نشانه‌شناختی رولان بارت5، نشان می‌دهد که معانی فرهنگی از طریق نشانه‌ها و نظام‌های رمزگان باز تولید می‌شوند و این فرایند نقش مهمی در شکل‌دهی به تصویر مقصدهای گردشگری ایفاء می‌کند.» (Partelow, 2021: 205) گردشگری پایدار رویکردی یکپارچه برای مدیریت مقاصد گردشگری است‌که هدف آن ایجاد تعادل میان 3بُعد کلیدی «پایداری اقتصادی»، «یکپارچگی اجتماعی-فرهنگی» و «حفاظت زیست‌محیطی» است. این مفهوم براساس اصول توسعۀ پایدار کمیسیون جهانی محیطزیست و توسعه WCED, 1987)) و سازمان جهانی گردشگری (UNWTO, 2005)، استوار بوده و بر استفادۀ بهینه از منابع، حفظ میراث فرهنگی و طبیعی و تضمین بهره‌مندی عادلانه نسل‌های کنونی و آینده تأکید دارد.» (Çalışkan, 2021: 108) الگوی «3گانۀ پایدار»؛ که توسط جان ال کرافورد6، ارائه شده است، ضرورت هم‌افزایی میان اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را برجسته می‌کند. این چارچوب، گردشگری را فراتر از یک فعالیت صرفاً اقتصادی می‌داند و آن را پدیده‌ای فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی معرفی می‌کند.» (Martins,Ferreira,Costa, 2022: 7-9). «رابطۀ میان رسانه و گردشگری را می‌توان رابطه‌ای همزیستی و بازتولیدی دانست که در آن رسانه‌ها از طریق خلق روایت‌های بصری، ارائۀ داستان‌های مکان‌محور و بازآفرینی تجربه‌های حسی، ادراک گردشگران نسبت به مقصد را پیش از تجربۀ حضوری شکل می‌دهند. در مقابل، گردشگری با فراهم کردن سوژه‌ها و رویدادهای فرهنگی و طبیعی، منابع محتوایی نوینی برای تولیدات رسانه‌ای فراهم می‌آورد.» (Abedi,Rad,2021: 2-6). مفهوم «گردشگری رسانه‌ای، بر این اصل دلالت دارد که بازنمایی رسانه‌ای یک مکان می‌تواند به محرکی قوی برای سفر تبدیل شود. نظریۀ «شکل‌گیری تصویر مقصد»، که توسط دیوید گارنتر7، مطرح شده بر آن است‌که تصویر مقصد از ترکیب ادراکات مستقیم و بازنمایی‌های غیرمستقیم شکل می‌گیرد. این فرایند زمانی بیشترین اثربخشی را دارد که روایت‌های رسانه‌ای دارای انسجام معنایی، تکرار هدف‌مند و بار احساسی متناسب با ویژگی‌های مقصد باشند (Purvis, Mao, Robinson, 2019: 683-685) پایداری گردشگری مستلزم توجۀ همزمان به بُعد ارتباطی-اجتماعی است؛ یعنی ایجاد شبکه‌های ارتباطی مؤثر، تقویت اعتماد اجتماعی و مشارکت واقعی ذی‌نفعان محلی در فرایند تصمیم‌گیری.» (Hoffmann,Braesemann,Teubner,2022:2-5). نظریۀ سرمایۀ اجتماعی پیر بوردیو8، جیمز کالمن9 و رابرت پوتنام10، براین نکته تأکید دارند که روابط اجتماعی و هنجارهای مشترک، زیربنای همکاری‌های پایدار را شکل می‌دهند.» (Sharpley, 2023: 810) در واقع، رویکرد «ارتباط برای توسعۀ پایدار»، ارتباطات را فراتر از ابزار اطلاع‌رسانی، به مثابۀ مکانیزمی برای توانمندسازی جوامع و تقویت حکمرانی مشارکتی می‌نگرد. بر این اساس، پایداری ارتباطی-اجتماعی به عنوان ضرورتی راهبردی در تضمین اثرات مثبت گردشگری و پیشگیری از تعارضات میان گردشگران و جامعه میزبان مطرح است.
- تجربی
برانمه، محمدیان و فتحی (1404)، در پژوهشی با هدف تبیین ابعاد جامعه‌شناختی و ارائۀ راهبردهای توسعۀ گردشگری پایدار در ارسباران، به مسئلۀ فقدان مدل‌های جامع و بومی برای حفظ توازن اقتصادی، ارتباطی-اجتماعی و زیست‌محیطی پرداخته‌اند. این مطالعه کیفی براساس نظریۀ داده‌بنیاد و با گردآوری داده‌ها از طریق مشاهده، مصاحبۀ عمیق و تحلیل اسناد انجام و با نمونه‌گیری نظری تا اشباع، در سه مرحله کدگذاری و با نرم‌افزار MAXQDA تحلیل گردید. یافته‌ها نشان می‌دهد توسعۀ پایدار گردشگری در این منطقه بر گردشگری مسئولانه، مشارکت محلی، امنیت پایدار، تقویت رسانه‌ها و صنایع بومی استوار است و راهبردهای کلیدی آن، ارتقای مسئولیت زیست‌محیطی و احیای اقتصاد محلی است که پیامدهایی چون رشد پایدار گردشگری، ثبات درآمد و تقویت هویت فرهنگی را در پی دارد.» (برانمه، محمدیان، فتحی، 1404: 51-40) با11 و سونگ12 (2024)، به اتفاق به بررسی تأثیر اشتراک‌گذاری تجربیات سفر پس از بازگشت در رسانه‌های اجتماعی بر تجربۀ گردشگری از دیدگاه خود اشتراک‌گذار نگاه داشته‌اند. مسئلۀ اصلی کمبود پژوهش در زمینۀ تأثیر اشتراک‌گذاری گردشگری بر خود اشتراک‌گذار، در مقابل تمرکز بیشتر تحقیقات بر انگیزه و تأثیر محتوا بر مخاطبان است. روش به کارگیری براساس نظریۀ داده‌بنیاد و تحلیل مصاحبه‌های عمقی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که اشتراک‌گذاری تجربۀ سفر در رسانه‌های اجتماعی موجب تنظیم مثبت تجربۀ گردشگری اشتراک‌گذار، افزایش رضایت از سفر و تقویت انتظار برای سفر بعدی می‌شود. همچنین «ترجیحات اشتراک‌گذاری در سطوح مختلف تجربۀ گردشگری متفاوت است و انتخاب مقصدهای بعدی گردشگران با سطح اشتراک‌گذاری آن‌ها مرتبط است. مطالعه، نظریه دراماتورژیک اروینگ گافمن13، دربارۀ صحنه و پشت‌صحنه را نیز تأیید می‌کند که این دو بخش مستقل نیستند و برهم تأثیرگذارند.» (Ba,Song,2024: 1-9) حاج‌محمد و همکاران (1402)، در تفحصی با ارائۀ الگوی توسعۀ گردشگری مبتنی بر نقش رسانه، به مسئلۀ کمبود شناخت دقیق اثرگذاری رسانه‌ها بر توسعۀ گردشگری پرداخته‌اند. و با روش فراترکیب، با بازنگری عمیق در موضوع و ترکیب یافته‌های ۳۳ پژوهش کمی، کیفی و آمیخته از میان ۱۳۲۴ مطالعۀ مرتبط انجام گرفته. تحلیل داده‌ها منجربه شناسایی ۴۸کد، ۹مفهوم و ۴مقوله اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی شد که ابعاد الگوی توسعۀ گردشگری مبتنی بر نقش رسانه را تشکیل می‌دهند. این مفاهیم شامل برند مقصد، کسب‌وکار، بازاریابی، نیت‌های رفتارهایی ذهنی و اجتماعی گردشگران، مدیریت بحران، پوشش رسانه‌ای، فرهنگ، مذهب، آموزش، زیرساخت، زبان و اطلاعات عمومی است.» (حاج‌محمد و دیگران 1402: 282-269) مارتی-پارِنیو14 و گومِس-کالوت15 (2020)، به بررسی کسب شناخت بهتر از نحوۀ استفادۀ گردشگران و عرضه‌کنندگان از رسانه‌های اجتماعی در زمینۀ گردشگری پایدار پرداخته‌اند. مسئلۀ اصلی کمبود پژوهش‌های تخصصی در حوزه کاربرد رسانه‌های اجتماعی برای گردشگری پایدار است. روش تحقیق، مرور نظام‌مند ادبیات با تحلیل کتاب‌سنجی و شبکه‌ای بوده است‌که روند انتشار، محققان برجسته، کلیدواژه‌ها و شبکه‌های پژوهشی مرتبط را شناسایی کرده است. برآیند پژوهش نشان‌دهندۀ رشد روزافزون مطالعات در این حوزه، رهبری پژوهشگران آمریکایی و تأکید بر مفاهیمی مانند رسانه‌های اجتماعی، گردشگری پایدار و اکوتوریسم است.» (Marti-Parreño,Gómez-Calvet,2022:148-153) مهدی‌زاده، محمدزاده و بیک‌بابایی (1399)، با هدف اولویت‌بندی سناریوهای توسعۀ گردشگری منطقه ارسباران از منظر جامعۀ هدف (گردشگران بالقوه و بالفعل)، مسئلۀ بهره‌برداری بهینه از پتانسیل‌های طبیعی و تنوع زیستی جنگل‌های ارسباران مطرح کرده‌اند. این مطالعه کاربردی و توصیفی-تحلیلی با استفاده از مطالعات اسنادی، میدانی، مصاحبه با ۲۱ کارشناس و پیمایش ۳۸۴ گردشگر انجام گرفت. 4سناریو شامل ادامه وضعیت فعلی، توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و انسانی، بهبود برنامه‌های بازاریابی و ایجاد تنوع در عرضۀ جنگل ارائه شد. نتایج نشان داد همۀ سناریوها مهم‌اند، اما سناریوی توسعۀ زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی به‌عنوان اولویت انتخاب و راهکارهایی برای توسعۀ محیطزیست اکوتوریسم جنگل پیشنهاد شد.» (مهدی‌زاده، محمدزاده، بیک‌بابایی، 1399: 538-338) منتظرقائم و عرفانی‌حسین‌پور (۱۳۹۵) و گودرزی و اشراقی (۱۳۹۴)، به عنوان پژوهش‌هایی محوری در حوزۀ ارتباطات زیست‌محیطی، به بررسی جایگاه رسانه‌ها در توسعۀ پایدار و آگاهی‌بخشی دربارۀ محیطزیست پرداخته‌اند. حوزۀ ارتباطات زیست‌محیطی که زیرمجموعه‌ای از ارتباطات توسعه است، به بررسی تولید، توزیع و دریافت پیام‌های مرتبط با محیطزیست و تعامل جامعه با آن می‌پردازد. اهمیت محیطزیست در توسعۀ پایدار و نقش رسانه‌ها در این فرایند از موضوعات کلیدی این حوزه است. با این حال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در رسانه‌های ایرانی چالش‌هایی همچون فقدان رسانۀ مستقل محیط‌زیستی، نبود نگاه کلان و نظام‌مند و تمرکز بر برنامه‌های مقطعی وجود دارد. برای رفع این مشکلات، تقویت ژورنالیسم زیست‌محیطی، استفاده از اصول بلاغت رسانه‌ای و ایجاد گروه‌های تخصصی ارتباطات زیست‌محیطی در سازمان‌های مرتبط به‌عنوان راهکارهای مؤثر پیشنهاد شده است.» (منتظرقائم، عرفانی‌حسین‌پور، ۱۳۹۵: 170-145؛ گودرزی، اشراقی ۱۳۹۴: 31-9)
در چنین بستری، خلأ پژوهشی روشنی در زمینۀ تحلیل نظام‌مند بازنمایی رسانه‌ای منطقۀ ارسباران و پیامدهای آن بر روند توسعۀ پایدار گردشگری قابل تشخیص است. رویکردهای متداول، عمدتاً یا به سطح تحلیل‌های توصیفی از محتوای رسانه‌ای بسنده کرده‌اند یا به بررسی‌های کلان دربارۀ سیاست‌های گردشگری پرداخته‌اند. در مقابل، پژوهش حاضر با اتخاذ رویکردی کیفی و داده‌بنیاد، تلاش می‌کند تا از دل داده‌های میدانی، شبکۀ معنایی بازنمایی رسانه‌ای منطقه را استخراج و پیامدهای آن را در سطح کُنش‌های گردشگری تحلیل کند. با توجه به سؤال پژوهش که پیش‌تر مطرح شده فرض بر این است که نوع و محتوای بازنمایی رسانه‌ای از منطقۀ ارسباران، تأثیر معناداری بر شکل‌گیری تصویر ذهنی گردشگران از ظرفیت‌های فرهنگی، زیست‌محیطی و اجتماعی منطقه داشته و این تصویر ذهنی، جهت‌گیری آن‌ها نسبت به مقاصد گردشگری پایدار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پژوهش حاضر درصدد است با تحلیل داده‌های میدانی، این رابطه را واکاوی کرده و الگوی زمینه‌مند برای فهم بهتر نقش رسانه در توسعۀ گردشگری پایدار منطقه ارائه کند.
روش‌تحقیق
این پژوهش از نوع کیفی و با رویکرد تحلیل داده‌بنیاد16، انجام شده است. از نظر هدف، مطالعه توصیفی-تحلیلی است که به بررسی رابطۀ میان بازنمایی رسانه‌ای و توسعۀ پایدار گردشگری در منطقۀ ارسباران می‌پردازد. به طور خاص، روش داده‌بنیاد به دلیل توانایی استخراج نظریه‌های زمینه‌ای از داده‌های میدانی و درک عمیق فرایندهای اجتماعی و ارتباطی، مناسب‌ترین روش برای واکاوی تأثیرات بازنمایی رسانه‌ای در بستر پیچیده اجتماعی و فرهنگی منطقه انتخاب شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل 4گروه ذی‌نفع مرتبط با موضوع اعم از: 1. ساکنان محلی، 2. فعالان گردشگری، 3. کُنشگران رسانه‌ای 4. مدیران منطقه‌ای. نمونه‌گیری به صورت هدف‌مند و روش گلوله‌برفی انجام شده است؛ به‌گونه‌ای که ابتدا افراد کلیدی شناسایی و سپس از طریق معرفی آن‌ها، افراد جدید مرتبط افزوده شدند. ترکیب نمونه شامل 40مرد و 35زن در بازۀ سنی 18تا 75سال بوده که تنوع مناسبی از نظر جنسیت و سن ایجاد کرده است. ابزار اصلی جمع‌آوری داده‌ها، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته است. این نوع مصاحبه به پژوهشگر امکان می‌دهد تا با وجود چارچوب کلی پرسش‌ها، فضای انعطاف‌پذیر و باز برای پاسخ‌های غنی و عمیق فراهم آورد. سؤالات مصاحبه براساس اهداف پژوهش و فرضیات طراحی شده‌اند تا تأثیرات بازنمایی رسانه‌ای بر ادراک عمومی، رفتار گردشگران و پیامدهای توسعه پایدار در منطقه مورد بررسی قرار گیرند. برای تضمین روایی محتوا، سؤالات مصاحبه توسط چند متخصص حوزۀ گردشگری و مطالعات رسانه‌ای بازبینی و اصلاح شدند. همچنین، در فاز پایلوت، مصاحبه‌های آزمایشی با نمونه‌ای محدود انجام شد تا اطمینان حاصل شود پرسش‌ها شفاف و قابل فهم هستند. جهت افزایش پایایی، تمامی مصاحبه‌ها ضبط و با دقت بازنویسی شدند. تحلیل داده‌ها توسط چند پژوهشگر مستقل انجام و سپس با جلسات همفکری، اختلافات در کدگذاری رفع شد تا تکرارپذیری و ثبات نتایج حفظ شود. تحلیل داده‌های کیفی براساس نظریۀ داده‌بنیاد و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA نسخۀ ۲۰۲۲ انجام شده است. این تحلیل شامل 3مرحلۀ کدگذاری باز، محوری و انتخابی است که منجر به استخراج الگوهای مفهومی و رابطه‌ای در داده‌ها شده است. از آنجا که پژوهش کیفی و مبتنی بر نظریۀ داده‌بنیاد است، آزمون‌های آماری به‌کار نرفته و تحلیل به صورت تماتیک و مفهومی انجام شده است. طوری‌که بر پایۀ (شکل 1)، می‌توان مدل مفهومی پژوهش را مدنظر قرار داشت.
شکل (1). مدل مفهومی پژوهش
یافته‌های تحقیق
در این بخش، نتایج پژوهش براساس تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از نمونۀ آماری معرفی شده ارائه می‌گردد. به‌طوری که جامعۀ آماری پژوهش شامل 75نفر از 4گروه ذی‌نفع اصلی در موضوع بازنمایی رسانه‌ای و توسعۀ پایدار گردشگری در ارسباران است: ساکنان محلی، فعالان گردشگری، کُنشگران رسانه‌ای و مدیران منطقه‌ای بر پایۀ (جدول ۱). بیشترین سهم به طور مساوی بین ساکنان محلی، فعالان گردشگری و کُنشگران رسانه‌ای (6/26درصد) و کمترین مدیران منطقه‌ای (0/20درصد)، اختصاص دارد که تنوع دیدگاه‌ها را تضمین می‌کند. همچنین ویژگی‌های جمعیتی نمونه بر پایۀ (جدول 2)، نشان می‌دهد که 3/53 درصد (مرد) و 7/46 درصد (زن)، هستند و بازۀ سنی شرکت‌کنندگان از 18تا 75 سال متغیر است. این تنوع جنسیتی و سنی امکان تحلیل دقیق‌تر و جامع‌تر تأثیر بازنمایی رسانه‌ای را فراهم می‌کند. در مجموع، ترکیب متنوع جامعۀ آماری، بنیان مستحکمی برای تحلیل ابعاد مختلف موضوع و ارائۀ نتایج معتبر فراهم آورده است.
تحلیل داده‌ها براساس 3 مرحلۀ اصلی کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شده است. این مراحل به منظور استخراج نظریه‌های بنیادین و شناخت عمیق فرایندهای پیچیده اجتماعی و ارتباطی در بستر بازنمایی رسانه‌ای و توسعۀ پایدار گردشگری در منطقه ارسباران به کار گرفته شده‌اند. کدگذاری باز؛ به عنوان نخستین گام، امکان شناسایی مفاهیم اولیه و دقیق از داده‌های خام مصاحبه‌ها را فراهم می‌آورد. در این مرحله، داده‌ها به قطعات کوچکتر تفکیک شده و مفاهیم جدید و متنوع به صورت جامع استخراج می‌شوند بدون آنکه پژوهشگر پیش‌فرضی بر داده‌ها داشته باشد. این رویکرد به شناخت کامل و بی‌طرفانه موضوع کمک می‌کند. در مرحلۀ دوم، کدگذاری محوری؛ کدهای باز به دسته‌ها و محورهای مفهومی بزرگتر و مرتبط سازمان‌دهی می‌شوند. این مرحله باعث می‌شود روابط میان مفاهیم مختلف و تأثیرات متقابل آن‌ها تبیین شود و ساختار نظری اولیه شکل گیرد. در نهایت کدگذاری انتخابی؛ فرایند یکپارچه‌سازی مفاهیم کلیدی و محورهای اصلی در قالب یک چارچوب نظری جامع است که به صورت مدل مفهومی تبیین می‌شود و امکان پاسخ‌گویی دقیق به سؤال‌های پژوهش را فراهم می‌آورد.
به‌کارگیری این 3 مرحله کدگذاری در پژوهش حاضر، علاوه بر افزایش دقت و اعتبار تحلیل، موجب شده است تا ساختاری نظام‌مند برای درک تأثیرات پیچیده و چندلایه بازنمایی رسانه‌ای بر ادراک عمومی، رفتار گردشگران و پیامدهای توسعۀ پایدار منطقۀ ارسباران شکل گیرد. به‌طورخاص، این روند تحلیل، با نرم‌افزار MAXQDA و جلسات متعدد همفکری پژوهشگران، صحت، پایایی و اعتبار نتایج را تضمین کرده است.
در مرحلۀ کدگذاری باز، ۳۰ کد اولیه استخراج شد که بازتاب‌دهندۀ طیف متنوعی از موضوعات مرتبط با بازنمایی رسانه‌ای، ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی منطقۀ ارسباران، و همچنین چالش‌ها و فرصت‌های گردشگری در این منطقه بود. براساس داده‌ها و بر پایۀ (جدول 3)، مهمترین کدها شامل «تأکید رسانه‌ها بر طبیعت بکر ارسباران»؛ با (7/6 درصد) و «تمرکز بر گونه‌های کمیاب جانوری»؛ با (5 درصد)، بود که نشان‌دهندۀ توجۀ رسانه‌ها به جنبه‌های زیست‌محیطی و حفاظت از گونه‌های نادر است. همچنین «گزارش از تخریب محیطزیست»؛ نیز با (8/5 درصد)، نمایانگر پوشش مسائل منفی مرتبط با تهدیدات زیست‌محیطی است که می‌تواند بر ادراک عمومی تأثیرگذار باشد. این کدها به کمک فراوانی ۱۲۰ ارجاع کل، نمای کلی از موضوعات مهم در تحلیل داده‌های کیفی مصاحبه‌ها فراهم می‌آورند. علاوه بر تأکید بر ویژگی‌های مثبت طبیعی و فرهنگی، اشاره به کمبودهایی همچون «فقدان زیرساخت‌های مناسب گردشگری»؛ نیز با (5درصد)، فراوانی، به چالش‌های عملی توسعۀ گردشگری در منطقه دلالت دارد. این تنوع کدها امکان انتقال دقیق‌تری از دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان فراهم می‌کند و مبنای مناسبی برای تحلیل‌های بعدی ایجاد می‌نماید.
در مرحلۀ کدگذاری محوری، کدهای باز به ۵ مقولۀ محوری اصلی گروه‌بندی شدند که ساختار مفهومی پژوهش را شکل می‌دهد و بر پایۀ (جدول 4)، «بازنمایی مثبت رسانه‌ای»؛ با (8/25درصد)، بیشترین سهم را دارد و بیانگر تأکید رسانه‌ها بر جنبه‌های جذاب و مثبت منطقه است. «بازنمایی منفی رسانه‌ای»؛ نیز با (7/21درصد)، سهم قابل‌توجهی دارد که نشان می‌دهد رسانه‌ها همزمان به تهدیدات و مشکلات محیط‌زیستی و گردشگری نیز می‌پردازند. این دو مقوله نقش محوری در شکل‌دهی برداشت‌های عمومی دارند. مقوله‌های «ادراک عمومی گردشگران» و «کنش‌های گردشگری»، به ترتیب (3/18درصد) و (20 درصد)، از کل فراوانی را شامل می‌شوند که نشان می‌دهد برداشت‌ها و رفتارهای گردشگران در این پژوهش به عنوان عوامل مهم بررسی شده‌اند. نهایتاً «الزامات توسعۀ پایدار» با (2/14درصد)، سهم کمتر ولی از نظر سیاست‌گذاری حائز اهمیت است. این مقولات به‌طور کلی تصویر جامعی از تعامل بین رسانه، گردشگر و توسعۀ منطقه‌ای ارائه می‌کنند.
در مرحله نهایی کدگذاری انتخابی، ۵مقولۀ محوری به ۳مقولۀ کلی‌تر ادغام شدند که مسیر اصلی تحلیل و مدل مفهومی را تشکیل می‌دهند بر پایۀ (جدول 5). «بازنمایی رسانه‌ای»؛ به عنوان پررنگ‌ترین مقوله با (5/47درصد)، نشان‌دهندۀ نقش محوری رسانه‌ها در شکل‌دهی تصویر ذهنی و تأثیرگذاری بر گردشگری است. این مقوله شامل هر دو جنبه مثبت و منفی بازنمایی‌هاست که بر ادراکات و تصمیمات گردشگران تأثیر مستقیم دارند. «ادراک و کُنش گردشگری»؛ با (3/38درصد)، فراوانی مسیر مهم واسطه‌ای بین رسانه و توسعۀ منطقه‌ای را نشان می‌دهد، یعنی برداشت‌های گردشگران و رفتارهای آن‌ها، مانند تصمیم به سفر، در فرایند کلی گردشگری تعیین‌کننده است. «توسعۀ پایدار منطقه‌ای» با (2/14درصد)، سهم اگرچه کمتر است، ولی به عنوان زیرساخت لازم برای حفظ و ارتقای این تعاملات به شمار می‌رود و نقش کلیدی در پایداری و تداوم گردشگری ایفاء می‌کند.
[1] Stuart Hall
[2] Maxwell McCombs
[3] Donald Shaw
[4] Robert Entman
[5] Roland Barthes
[6] John Elkington
[7] David Gartner
[8] Pierre Bourdieu
[9] James Coleman
[10] Robert Putnam
[11] Duoxun Ba
[12] Luming Song
[13] Erving Goffman
[14] José Marti-Parreño
[15] Roberto Gómez-Calvet
[16] Grounded Theory
جدول (3). کدگذاری باز (نمونه‌ای از 30 کد اولیه) | |||
درصد (%) | فراوانی (n) | کدباز | ردیف |
7/6درصد | 8 | تأکید رسانه‌ها بر طبیعت بکر ارسباران | 1 |
0/5درصد | 6 | تمرکزبر گونه‌های کمیاب جانوری | 2 |
2/4درصد | 5 | انعکاس جشنواره‌های محلی | 3 |
8/5درصد | 7 | گزارش از تخریب محیطزیست | 4 |
2/4درصد | 5 | معرفی صنایع‌دستی خاص منطق | 5 |
... | ... | ... | ... |
0/5درصد | 6 | فقدان زیرساخت‌های مناسب گردشگری | 30 |
100درصد | 120 | - | جمع |
جدول (4). کدگذاری محوری ( 5مقولۀ محوری) | |||
درصد (%) | فراوانی (n) | کدهای باز مرتبط | مقولۀ محوری |
8/25درصد | 31 | 1، 2، 3، 5، 8، 10، 15 | بازنمایی مثبت رسانه‌ای |
7/21درصد | 26 | 4، 6، 7، 12، 14، 18 | بازنمایی منفی رسانه‌ای |
3/18درصد | 22 | 9، 11، 13، 17، 22،20 | ادراک عمومی گردشگران |
0/20درصد | 24 | 16، 19، 21، 23، 25، 28 | کُنش‌های گردشگری |
2/14درصد | 17 | 22، 24، 26، 27، 29، 30 | الزامات توسعۀ پایدار |
100درصد | 120 | - | جمع |
جدول (5). کدگذاری انتخابی (3 مقولۀ انتخابی نهایی) | |||
درصد (%) | فراوانی (n) | مقوله‌های محوری مرتبط | مقولۀ انتخابی |
5/47درصد | 57 | بازنمایی مثبت، بازنمایی منفی | بازنمایی رسانه‌ای |
3/38درصد | 46 | ادراک عمومی گردشگران، کنش‌های گردشگری | ادراک و کُنش گردشگری |
2/14درصد | 17 | الزامات توسعه پایدار | توسعۀ پایدار منطقه‌ای |
100درصد | 120 | - | جمع |
نمونه نقل‌قول‌ها از مصاحبه‌ها نشان‌دهندۀ تأیید کیفی و ملموس بودن مقوله‌های محوری هستند بر پایۀ (جدول 6). بازنمایی مثبت رسانه‌ای از طریق جملاتی مانند «وقتی تلویزیون مستندی از جنگل‌های ارسباران پخش می‌کند، علاقه‌ام برای سفر چند برابر می‌شود»؛ بر انگیزۀ سفر و تأثیر مستقیم رسانه‌ها بر رفتار گردشگران تأکید دارد. در مقابل، بازنمایی منفی با نقل‌قول‌هایی مانند «گزارش‌های خبری از شکار غیرمجاز باعث شده فکر کنم محیط امنی برای گردش نیست»، اثر منفی بر نگرش‌ها و احتمال سفر دارد. در حوزۀ ادراک و کُنش گردشگری، تغییر دیدگاه‌ها نسبت به منطقۀ (مثلاً شناخت آثار تاریخی بیشتر) و تأثیر تبلیغات مجازی در تصمیم به سفر به وضوح دیده می‌شود. همچنین، نگرانی‌های مرتبط با توسۀ پایدار، به مثابۀ نیاز به زیرساخت‌ها و حفظ محیطزیست، در اظهارات شرکت‌کنندگان بازتاب یافته و نشان‌دهندۀ ضرورت تعادل بین توسعه و حفاظت است. این نقل‌قول‌ها به درک عمیق‌تر ابعاد تحقیق کمک می‌کنند.
جدول (6). نقل‌قول‌های نمونه از مصاحبه‌ها (براساس مقوله‌های محوری) | |||
فراوانی (n) | کد مصاحبه | نمونۀ نقل‌قول | مقولۀ انتخابی |
31 | M4 | وقتی تلویزیون مستندی از جنگل‌های ارسباران پخش می‌کند، علاقه‌ام برای سفر چندبرابر می‌شود. | بازنمایی مثبت رسانه‌ای |
26 | M2 | گزارش‌های خبری از شکار غیرمجاز باعث شده فکر کنم محیط امنی برای گردش نیست. | بازنمایی منفی رسانه‌ای |
22 | M6 | همیشه فکر می‌کردم ارسباران فقط جای عشایره، ولی بعد فهمیدم آثار تاریخی زیادی هم داره. | ادراک عمومی گردشگران |
24 | M8 | بعد از دیدن تبلیغ یک تور در اینستاگرام، برای اولین بار به منطقۀ ارسباران سفر کردم. | کُنش‌های گردشگری |
17 | M8 | اگر جاده‌ها و امکانات بیشتر بشه، گردشگری رونق می‌گیره، اما محیط هم باید حفظ بشه. | الزامات توسعۀ پایدار |
درنتیجه مدل ارتباطی نهایی بر پایۀ (جدول 7)، بر اهمیت بالای مؤلفۀ «بازنمایی رسانه‌ای»؛ با (5/47درصد)، اهمیت نسبی و اثر مستقیم قوی (62/0)، تأکید دارد که نقش کلیدی رسانه‌ها را در شکل‌دهی ادراک و رفتار گردشگران نشان می‌دهد. اثر غیرمستقیم این مؤلفه (18/0)، نیز بیانگر اثرات میانجی‌گری بر سایر عوامل است.
جدول (7). برآیند نهایی تحلیل (مدل ارتباطی) | ||||
اهمیت نسبی (%) | اثر غیرمستقیم | اثر مستقیم | زیرمؤلفه‌ها | مؤلفه |
5/47درصد | 18/0 | 62/0 | مثبت، منفی | بازنمایی رسانه‌ای |
3/38درصد | 14/0 | 55/0 | ادراک، کُنش | ادراک و کُنش گردشگری |
2/14درصد | 09/0 | 48/0 | اقتصادی، اجتماعی، محیطی | توسعه پایدار منطقه‌ای |
نتیجه‌گیری
این پژوهش با روش کیفی نظریۀ داده‌بنیاد به بررسی تأثیر بازنمایی رسانه‌ای بر توسعۀ پایدار گردشگری در منطقۀ ارسباران پرداخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که رسانه‌ها با بازنمایی گزینشی و جهت‌دار، نقش مهمی در شکل‌دهی ادراک عمومی و رفتار گردشگران دارند. براساس مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با 75نفر از ذی‌نفعان کلیدی، 5 مؤلفۀ اصلی در تأثیر چندبعدی رسانه‌ها بر گردشگری منطقه شناسایی شد. نتایج حاکی از آن است‌که بازنمایی مثبت رسانه‌ها (8/25درصد)، که جذابیت‌های طبیعی و فرهنگی ارسباران را برجسته می‌کند، تأثیر مستقیم و قابل‌توجهی (62/0)، بر افزایش نیت سفر گردشگران دارد. در مقابل، بازنمایی منفی (7/21)، که به مسائل زیست‌محیطی و کمبود زیرساخت‌ها می‌پردازد، می‌تواند تمایل به بازدید از منطقه را کاهش دهد. این دوگانگی، ضرورت مدیریت هوشمندانه محتوای رسانه‌ای را بیش از پیش روشن می‌سازد. از نظر نظری، مطالعۀ مدلی یکپارچه ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد چگونه بازنمایی رسانه‌ای از طریق تأثیر بر ادراک گردشگران (3/38درصد)، به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر توسعۀ پایدار منطقه (2/14درصد)، اثر می‌گذارد. این مدل می‌تواند پایه‌ای برای پژوهش‌های آینده در مناطق مشابه باشد. از دید کاربردی، نتایج این تحقیق می‌تواند برای سیاست‌گذاران و مدیران رسانه‌ای راهگشا باشد. تولید محتوای متوازن که هم جذابیت‌ها را برجسته کند و هم چالش‌ها را به شکلی سازنده مطرح نماید، می‌تواند به توسعۀ پایدار گردشگری در ارسباران کمک کند. همچنین، پیشنهاد می‌شود سازوکارهای نظارتی برای هماهنگی بین نهادهای رسانه‌ای و سازمان‌های گردشگری ایجاد شود. پژوهش محدودیت‌هایی دارد؛ از جمله تمرکز بر یک منطقۀ خاص که تعمیم‌پذیری را محدود می‌کند و اتکاء به داده‌های کیفی که امکان سنجش کمی روابط را فراهم نمی‌کند. پیشنهاد می‌شود مطالعات آینده با ترکیب روش‌های کیفی و کمی و گسترش دامنۀ جغرافیایی، به تعمیق این یافته‌ها بپردازند. در نهایت، می‌توان تأکید کرد که رسانه‌ها نه‌تنها بازتاب‌دهندۀ واقعیت‌های گردشگری بلکه عاملی فعال در شکل‌دهی آن هستند. مدیریت آگاهانه این فرایند می‌تواند ارسباران را به الگویی موفق در توسعۀ پایدار و گردشگری منطقه‌ای تبدیل کند که نیازمند همکاری جامع نهادهای علمی، اجرایی و رسانه‌ای در قالب برنامه‌ریزی راهبردی است.
- ارائۀ راهکار و پیشنهادات
با توجه به نتایج حاصل از پژوهش و مدل مفهومی ارائه شده، پیشنهادهای عملی زیر برای ارتقای اثربخشی پژوهش و تقویت تأثیر بازنمایی رسانه‌ای بر توسعۀ ارتباطی-اجتماعی گردشگری پایدار در منطقۀ ارسباران ارائه می‌شوند:
ارتقای اعتبار و پایایی پژوهش
برای افزایش دقت و روایی داده‌ها، توصیه می‌شود نمونه‌گیری پژوهش شامل گروه‌های متنوع ذی‌نفعان شود؛ از جمله گردشگران داخلی و خارجی، فعالان محیطزیست و کسب‌وکارهای محلی. استفاده از روش‌های ترکیبی (Mixed Methods)، که داده‌های کمی و کیفی را تلفیق می‌کند، می‌تواند به اعتبارسنجی یافته‌های مصاحبه‌ای و مشاهده‌ای کمک کند. همچنین تکرار مطالعات در بازه‌های زمانی مختلف و مقایسۀ نتایج با پژوهش‌های مشابه در دیگر مناطق گردشگری، امکان بررسی پایداری و تعمیم‌پذیری یافته‌ها را فراهم می‌آورد.
ارتقای گردشگری پایدار از طریق بازنمایی رسانه‌ای
براساس یافته‌ها، طراحی کمپین‌های رسانه‌ای هدف‌مند می‌تواند آگاهی گردشگران را دربارۀ فرهنگ، محیطزیست و جاذبه‌های ارسباران افزایش دهد. علاوه بر این، تقویت زیرساخت‌های گردشگری شامل مسیرهای دسترسی، مراکز اطلاع‌رسانی و خدمات رفاهی و توانمندسازی جوامع محلی برای مدیریت تجربۀ گردشگران، نقش کلیدی در تحقق گردشگری پایدار ایفاء می‌کند. پایش مستمر تأثیر رسانه‌ها بر رفتار گردشگران و بازنگری سیاست‌ها براساس داده‌های واقعی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی
مطالعات آینده می‌توانند اثرات بلندمدت بازنمایی رسانه‌ای بر تغییر رفتار گردشگران و حفاظت از محیطزیست را بررسی کنند. استفاده از شاخص‌های کمی سنجش پایداری گردشگری و تحلیل مقایسه‌ای بازنمایی رسانه‌ای با عملکرد واقعی گردشگری، به تعمیق فهم علمی این حوزه کمک خواهد کرد.
به طور خاص، این اقدامات علاوه بر تقویت روایی پژوهش، می‌توانند به عنوان راهبرد عملی در مسیر توسعۀ گردشگری پایدار ارسباران مورد استفاده قرار گیرند و نقش بازنمایی رسانه‌ای را در مدیریت تجربۀ گردشگران و حفاظت محیطزیست به طور مؤثرتری تقویت کنند.
سپاسگزاری
از همۀ کسانی که در مسیر انجام این پژوهش مرا یاری کردند، قدردانی می‌نمایم.
مشارکت نویسندگان
این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «سمیه برانمه»، با عنوان «بررسی جامعه‌شناختی شرایط، زمینه‌ها، راهبردها و پیامدهای توسعۀ گردشگری پایدار در منطقۀ ارسباران-آذربایجان‌شرقی (تبیین عملگرایانه با رویکرد نظریۀ داده‌بنیاد)»، است که به راهنمایی «دکتر مهرداد محمدیان» و مشاورۀ «دکتر سروش فتحی»، استخراج شده است.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ‌گونه تعارض منافعی برای اعلام ندارند
منابع
برانمه، سمیه. محمدیان، مهرداد. فتحی، سروش (1404). بررسی جامعه‌شناختی گردشگری پایدار در منطقۀ ارسباران-آذربایجان‌شرقی با رویکرد نظریۀ داه‌بنیاد. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 1؛ (پیاپی 85)، 51-40.
حاج‌محمد، فاطمه. کردناییج، اسدالله. یزدانی، حمیدرضا. میره‌ای، محمد (1402). ارائۀ الگوی توسعۀ گردشگری مبتنی بر نقش رسانه با به‌کارگیری رویکرد فراترکیب. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورۀ 13، شمارۀ 49، 282-269. https://doi.org/10.30495/jzpm.2021.28423.3935
سلطانی‌نژاد، مهدیه. شهریاری، سوده (1402). معنایابی پیامدهای فرهنگی ارتباطات با تأکید بر توسعة گردشگری (مورد مطالعه: جامعة بومی کُنگ). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رسانه، دورۀ 34، شمارۀ 2؛ پیاپی (131)، 223-197. https://doi.org/10.22034/bmsp.2022.317555.1657
مهدی‌زاده، احمد. محمدزاده، رحمت. بیک‌بابایی، بشیر (1399). اولویت‌بندی سناریوهای توسعة گردشگری منطقۀ ارسباران از منظر جامعۀ هدف (مطالعه موردی: شهرستان هوراند). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دورۀ 13، شمارۀ 1؛ (پیاپی 49)، 358-338.
کریم‌زاده، حسین. قنبری، ابوالفضل. هاشمی‌امین، سمیرا (1402). تحلیلی بر عوامل مؤثر بر گردشگری خلاق و رفتار آتی گردشگران روستایی و عشایری منطقۀ ارسباران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 27، شمارۀ 84، 130-121. https://doi.org/10.22034/gp.2023.14612
گودرزی، محسن. اشراقی، یاسر (1394). ارتباطات زیست‌محیطی و آسیب‌شناسی نقش زیست‌محیطی رسانه‌های ایرانی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های ارتباطی، دورۀ 22، شمارۀ 4؛ (پیاپی 84)، 31-9. https://doi.org/10.22082/cr.2016.18798
منتظرقائم، مهدی. عرفانی‌حسین‌پور، رضوانه (1395). رسانه و محیطزیست؛ مقدمه‌ای بر ارتباطات زیست‌محیطی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات میان رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، دورۀ 6، شمارۀ 2؛ (پیاپی 12)، 170-145.
References
Abedi, R. Rad, L.K. (2021). Tourism Climatic Suitability Assessment In Arasbaran Forest Region. KeAi: International Journal Of Geoheritage & Parks, 1-26. https://doi.org/10.2139/ssrn.3938068
Ba, D. Song, L. (2024). The Impact Of After-Travel Sharing On Social Media On Tourism Experience From The Perspective Of Sharer: Analysis On Grounded Theory Based On Interview Data. Wireless Communications And Mobile Computing, 1-9. https://doi.org/10.1155/2022/7202078
Çalışkan, C. (2021). Sustainable Tourism: Gen Z?. Journal Of Multidisciplinary Academic Tourism 6(2): 107-115. https://doi.org/10.31822/jomat.2021-6-2-107
Hoffmann, F.J. Braesemann, F. Teubner, T. (2022). Measuring Sustainable Tourism With Online Platform Data. Journal Of EPJ Data Science, 1-21. https://doi.org/10.1140/epjds/s13688-022-00354-6
Karaca, Ş. Pola, G. (2022). The Use Of Social Media In Cultural Tourism. Journal Of Sivas İnterdisipliner Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(1): 35-51.
Martins, P.G. Ferreira, A.M.A. Costa, C.M. (2022). Tourism And Third Sector Organisations: Synergies For Responsible Tourism Development?. Journal Of Tourism & Management Studies, 18(1): 7-16. https://doi.org/10.18089/tms.2022.180101
Marti-Parreño, J. Gómez-Calvet, R. (2020). Social Media And Sustainable Tourism: A Literature Review. 3rd International Conference On Tourism Research, Valencia-Spain, 148-153. https://doi.org/10.34190/IRT.20.067. (In Persian)
Partelow, S. (2021). Social Capital And Community Disaster Resilience: Post-Earthquake Tourism Recovery On Gili Trawangan, Indonesia. Journal Of Sustainability Science, 16(1): 203-220. https://doi.org 10.1007/s11625-020-00854-2
Purvis, B. Mao, Y. Robinson, D. (2019). Three Pillars Of Sustainability: In Search Of Conceptual Origins. Journal Of Sustainability Science, 14: 681–695. https://doi.org/10.1007/s11625-018-0627-5
Sharpley, R. (2023). Sustainable Tourism Governance: Local Or Global?. Journal Of Tourism Recreation Research, 48(5): 809-812. https://doi.org/10.1080/02508281.2022.2040295
Šimková, E. Kořínková, B. Obršálová, K. (2024). Environmental Education Of Tourists For Sustainable Tourism Development. Czech Journal Of Tourism 12(1-2): 1-19. https://doi.org/10.2478/cjot-2023-0001
