Survey of the Disabled Community on the Appropriateness of Spaces in Office Entrances (Case Study: Rud Zard Machin City)

Subject Areas : Geography and Urban Planning

Dr.abbas maroofnezhad ¹

1 - Department of Geography and Urban Planning, Mahs.C., Islamic Azad University, Mahshahr, Iran.

Received: 2025-04-06 Accepted : 2025-07-21 Published : 2025-09-23

Keywords: Appropriateness, Urban Space, Satisfaction Level, Disabled Community, Rud Zard Machin City,

Abstract :

Abstract

Disabled people like other people have the right to move easily in urban spaces, especially in offices, hospitals and sidewalks without facing problems or obstacles. The failure to comply with the rules of appropriateness and the removal of architectural barriers in the city has created numerous issues for disabled people, war damaged veterans, people with disabilities, the elderly and others. This research was conducted with the aim to assess the views of disabled people regarding the appropriateness of spaces in office entrances in Rud Zard Machin City. The research method is descriptive-analytical and applied research based on the nature of the subject and goals. The statistical population disabled people and war damaged veterans from Rud Zard Machin City was    randomly selected 100 people. Descriptive and inferential statistical methods were used to analyze the data. Inferential operations were conducted using Excel and SPSS software that T-test and TOPSIS fuzzy were applied to analysis them. The research findings indicate that based on the results of the T-test, the overall average obtained (4.70) which is greater than the average (3). In addition, based on  the fuzzy TOPSIS analysis the index for creating sloped surfaces (ramps) at the entrances of public centers with a relative weight of (0.756), the index for the levelness of the building entrance with the sidewalk with a relative weight of (0.747), and the index of using non-slip mats on the floors of restrooms with relative weight of (0.635) were ranked first to third, respectively.

Keywords: Appropriateness, Urban Space, Satisfaction Level, Disabled Community, Rud Zard Machin City

 

Extended Abstract

Introduction

The unrestricted use of urban spaces is a fundamental right of citizenship. Individuals with sensory and mobility limitations demand urban services that are appropriate for their conditions due to their sensory organs. Considering the large number of people with disabilities, as well as the increase in traffic accidents and other unexpected events that contribute to the rising number of disabled people, it is essential to scientifically address the needs and challenges faced by these individuals. Today, the work environment in office buildings has become more importance than ever. Consequently, attention has been paid to how design the work environment. Employees spend more than one-third of their daily time in their workplaces. Therefore, it is crucial to implement suitable solutions to meet the physical and psychological needs of employees and enhance comfort in work environments. The physical conditions of an office building play a significant role in the satisfaction and comfort of both employees and visitors.

 Data and Method

This research is a descriptive-analytical type and applied research based on the nature of the subject and goals. The statistical population consists of the disabled and war damaged veterans in the city of Rudzard Machin. Due to the lack of access to accurate statistics on the number of disabled people 100 individuals were randomly selected. In the present study descriptive and inferential statistical methods have been applied for data analysis and to clarify and refine the data at the descriptive level, frequency distribution indices, average and standard deviation have been used. Inferential operations have been performed using Excel and SPSS software which were analyzed using T-test and TOPSIS fuzzy analysis for their analysis.

 Results and Discussion

A significant part of the urban landscape in cities across the country, such as Rudzard Machine still requires proper and principal manner; because some of the measures have not been effective due to the failure to adhere to certain standards and have not yielded desirable results and in the parts  where no action  have been taken in terms of  adaption people with  physical  disabilities unable to utilize sidewalks and in general , public spaces in streets and squares for movement and dangers constantly threaten them . Issues such as inadequate paving, the absence of warning signs for the disabled, lack of appropriate facilities and equipment for people with disability, unsuitable entrances to public places are among the challenges currently faced by most offices in Rudzard Machine city. The total of these factors has created a chaotic and unhealthy environment for various social groups, particularly for people with physical and mobility disabilities. This undesirable situation requires a precise and coherent planning approach to improve the current situation, enhance safety and comfort and finally create a lively and joyful social environment with the presence of physical and mobility disabilities.

 Conclusion

Based on the results of the T-test, the overall average was (4.70) which is greater than the average (3). In addition, based on the results of the fuzzy TOPSIS analysis, the index for creating sloped surfaces (ramps) at the entrances of public centers with a relative weight of (0.756), the index for the levelness of building entrances with sidewalks, with a relative weight of (0.747), and the index of using non-slip mats on the floors of restrooms with relative weight of (0.635) were ranked first to third, respectively. The final results of this research indicate that the city of Rud Zard has inappropriate conditions and numerous issues and problems in the field of urban furniture, equipment and spaces (entrances of offices) for people with disabilities. The concepts of accessibility and the adaptation of office entrance spaces have more importance for people with disabilities and impairments. In recent years, there has been a lack of attention to the issue of adaptation in our country. However, in recent years, there has been increased attention to this matter by the authorities. It is hoped that with the increase in adapted spaces in the city, we will witness an increase in the presence of people with disabilities.

References

• Akbari Oghaz., Z. & Hanai., T. (2019). Explanation of factors increasing security to enhance social interactions of physically-motor disabled individuals. Journal of Sustainable Urban Architecture, 7(1), 85-98. (In Persian)
• , S. & Ebrahimi., A. (2023). Evaluation and analysis of the distribution and dispersion of administrative-governmental land uses in the city of Ahvaz with a spatial approach. Journal of Geography and Human Relations, 6(3), 946-933. (In Persian)
• , C. (2016). Regeneration works? Disabled people and area-based urban renewal. Journal of Critical Social Policy,29(4): 613 – 633.
• , H. Abdollahi., A.A. & Moradzadeh., F. (2021). Urban space planning to meet the needs of disabled individuals and veterans (Case study: District 2 of Kerman city), Journal of Spatial Planning, 11(2), 163-186. (In Persian)
• , S. (2016). A Research on Accessibility of Urban Parks by Disabled Person: The Case Study of Birlik Park، Konya-Turkey. Environmental Sustainability and Landscape Management، 496.
• , S.M. (2005). Civil society and urban life, University of Fine Arts Publishing, 7th edition, 129 pages. (In Persian)
• Haeri Zadeh., S.M.S. & Qamishi., M. (2021). Environmental factors affecting the design of office buildings. Journal of Shabak, 7(3), 73-82. (In Persian)
• , D. (1985). The Urbanization of Capital The urban experience Baltimore: Johns Hopkins University press. Pages: 23.
• Jalili Sadrabad., S. Shia., I. Norouzi Pour., F. Minoushahr., M. & Bayat., R. (2021). Investigation of the suitability of urban spaces for the presence of individuals with disabilities (Case study: Enqelab-e Eslami Street, Tehran). Journal of Urban Economics and Planning, 2(3), 169-186. (In Persian)
• Jom'e Pour., M. Ayiilu., A.A. & Eisailu., Sh. (2016). Assessment of urban spaces' capabilities in responding to the needs of physically-motor disabled groups, case study: Central district of Qom city. Journal of Urban Research and Planning, 7(26), 21-36. (In Persian)
• Meshbaki Isfahani., A. & Meshbaki Isfahani., M.R. (2019). Identification of effective criteria for enhancing environmental quality in the architectural design of rehabilitation centers for physically-motor disabled individuals. Journal of Applied Studies in Social Sciences and Sociology, 2(7), 37-50. (In Persian)
• , B, Yavuz., G, (2018). Physical and social barriers for disabled urban park users: case study from Kastamonu, Turkey Engelli kent parkı kullanıcılarının fiziksel ve sosyal sorunları:
• Pars Ab Azma Consulting Engineers (2022). Urban development plan for Rood Zard Machine. 147 pages. (In Persian)
• , N. (2013). Contesting Urban Space and Disability in Highland Ecuador, City and Society, 25(1),25–46.
• , M. & Nasiri Ardali., H. (2019). Evaluation of the responsiveness of urban public spaces to the needs of physically-motor disabled individuals (Case study: Ferdowsi Street, Sanandaj). Researches in Urban Planning Geography, 7(3), 532-509. (In Persian)
• , I. (2000). Responding to the Design Needs of Disabled. Journal of Urban Design. 199- 219.
• , M. Ashnavi., A. & Ganjipour., M. (2016). Examination of the optimization of urban spaces for the accessibility of disabled individuals and veterans (Case study: Government offices in Kashan city), Journal of Geographic Space Planning, 59-75. (In Persian)
• , N. Biranvand Zadeh., M. Radmanesh., M. & Vashnavay., A. (2016). Optimization of urban public spaces for veterans and disabled individuals; case study: Lorestan province. Journal of Martyrdom Culture Studies, 1(1), 35-40. (In Persian)
• , M. & Moradi., G. (2005). Examination of the status of pathways in the city of Isfahan based on existing criteria and regulations for the accessibility of disabled individuals and veterans. Journal of Sepehr, 15(57), 9-15. (In Persian)
• , C.J. Bogopane., H.I. Camba., J. Venkatesh, Rickert., T.E. Mulikita., N. and Maunder., D.C.(2002). Improving accessibility for People with disabilities in urban areas. Conference of Togo, Pages: 4-5.
• Yari Hesaar., A. Saeedi Zarangi., S. Zarangi Zhila., F. & Eskandari Ain al-Din., H. (2020). Evaluation of the optimization of urban spaces for disabled individuals and those with physical-motor disabilities (Case study: Ardabil city). Journal of Urban Studies, 9(36), 117-132. (In Persian)
• , K. Pour Ahmad., A. Hatami Nejad., H. & Vanargani., Sh. (2021). Appropriate model for optimizing recreational spaces for the disabled and veterans, case study: Yazd city. Journal of Urban Tourism, 8(2), 33-17. (In Persian)
• https://hamyarnazer.com, 1399.

 

References:

). اکبری اوغاز، زهرا، و حنایی، تکتم(1398).تبیین عوامل افزایش امنیت به منظور ارتقا تعاملات اجتماعی معلولین جسمی-حرکتی. نشریه معماری شهری پایدار، 7(1)، 85-98.
2). امانپور، سعید، و ابراهیمی، اعظم(1402). ارزیابی و تحلیل پراکنش و توزیع کاربری های اداری–دولتی در شهر اهواز بارویکرد آمایشی. نشریه جغرافیا و روابط انسانی، 6(3)، 946-933.
3). تقوایی، مسعود، و مرادي، گلشن(1384). بررسی وضعیت معابر شهر اصفهان بر اساس معیارها و ضوابط موجود براي دسترسی معلولان و جانبازان. نشریه سپهر، 15(57)، 9-15.
4). جلیلی صدرآباد، سمانه، شیعه، اساعیل، نوروزی‌پور، فیروز، مینوسپهر، مریم، و بیات، رضا(1400). بررسی میزان مناسب بودن فضای شهری برای حضور افراد کم توان و ناتوان(نمونۀ مطالعاتی: خیابان انقلاب اسلامی تهران). فصلنامه اقتصاد و برنامه ریزی شهری، 2(3)، 169-186.
5). جمعه‌پور، محمود، عییلو، علی‌اصغر، و عیسی‌لو، شهاب الدین(1395). توانسنجي فضاهاي شهري در پاسخدهي به نياز گروههاي كم توان جسمي- حركتي، مطالعه موردي: بخش مركزي شهر قم. نشريه پژوهش و برنامه ريزي شهري، 7(26)، 21-36.
6). حایری‌زاده، سیدمحمدصادق، و قمیشی، محمد(1400). فاکتورهای مؤثر محیطی در طراحی ساختمان‌های اداری. نشریه شباک، 7(3)، 73-82.
7). حبیبی، سید محسن(1384). جامعه مدنی و حیات شهري، نشر دانشگاه هنرهاي زیبا، چاپ 7، 129 صفحه.
8). رضایی، مریم، و نصیری‌اردلی، هانیه(1398). ارزیابی میزان پاسخگویی فضاهای عمومی شهری به نیازهای معلولان جسمی حرکتی(مطالعة موردی:خیابان فردوسی شهر سنندج). پژوهش¬های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 7(3)، 532-509.
9). زیاری، کرامت‌الله، پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین، ونارگانی، شهاب(1400). الگوي مناسب‌سازي‌فضاهاي گردش گري ويژه معلولين و جانبازان مطالعه موردي: شهر يزد. فصلنامه گردشگري شهري، 8(2)،33-17.
10). سبحانی، نوبخت، بیرانوندزاده، مریم، رادمنش، معصومه، واشنوای، امیر(1395). مناسب سازی فضاهای عمومی شهری برای جانبازان و معلولان؛ مطالعه موردی استان لرستان. فصلنامه مطالعات فرهنگ ایثار،1(1)، 35-40.
11). شاطریان، محسن، اشنویی، امیر، وگنجی‌پور، محمود(1395). بررسی مناسب‌سازي فضاهاي شهري جهت دسترسی معلولین و جانبازان(نمونه موردي: ادارات دولتی شهر کاشان)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 59-75.
12). غضنفرپور، حسین، عبدالهی، علی‌اصغر، ومرادزاده، فیروزه(1400). برنامه‌ریزی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان وجانبازان (نمونة پژوهش: منطقة دو شهری‌کرمان)، فصلنامه برنامه ریزی فضایی، 11(2)، 163-186.
13). مشبکی‌اصفهانی، علیرضا، و مشبکی‌اصفهانی، محمدرضا(1398). شناسایی معیارهای مؤثر برارتقاء کیفیت محیطی در طراحی معماری مراکز توانبخشی معلولین جسمی-حرکتی. فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه شناسی ، 2(7)، 37-50.
14). مهندسین مشاور پارس آب آزما(1401). طرح هادی شهری رود زرد ماشین. 147 صفحه.
15). یاری‌حصار، ارسطو، سعیدی زارنجی، سمیرا، زارنجی ژیلا، فرزانه، و اسکندری عین الدین، هادی(1399). ارزیابی مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان وافراد کم توان جسمی-حرکتی (مطالعه موردی: شهر اردبیل). نشریه مطالعات شهری، 9(36)، 117-132.
16). Edwards., C. (2016). Regeneration works? Disabled people and area-based urban renewal. Journal of Critical Social Policy,29(4): 613 – 633.
17). Gungor., S. (2016). A Research on Accessibility of Urban Parks by Disabled Person: The Case Study of Birlik Park، Konya-Turkey. Environmental Sustainability and Landscape
Management، 496.
18). Harvey., D. (1985). The Urbanization of Capital The urban experience Baltimore: Johns Hopkins University press. Pages: 23.
19). Nur., B, Yavuz., G, (2018). Physical and social barriers for disabled urban park users: case study from Kastamonu, Turkey Engelli kent parkı kullanıcılarının fiziksel ve sosyal sorunları:
20). Rattray., N. (2013). Contesting Urban Space and Disability in Highland Ecuador, City and Society, 25(1),25–46.
21). Rob., I. (2000). Responding to the Design Needs of Disabled. Journal of Urban Design. 199- 219.
22). Venter., C.J. Bogopane., H.I. Camba., J. Venkatesh, Rickert., T.E. Mulikita., N. and Maunder., D.C.(2002). Improving accessibility for People with disabilities in urban areas. Conference of Togo, Pages: 4-5.
23). https://hamyarnazer.com, 1399.

Full-Text:



نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره 3، شماره 9، صفحات: 81-100 شاپا: 1473-2981   تاريخ دريافت: 17/01/1404 تاريخ پذيرش نهايي: 30/04/1404

 

 

نظرسنجی از جامعه معلولین در مناسب سازی فضای ورودی ادارات

(مطالعه موردی: شهر رود زرد ماشین)

 

عباس معروف‌نژاد

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

 

چکیده

معلولان مانند سایر افراد حق دارند که به راحتی در فضاهای شهری به ویژه ادارات، بیمارستان هاو پیاده رو ها تردد کنند و در این رابطه با مشکل و مانعی مواجه نباشند. رعایت نکردن قوانین مناسب سازی و رفع موانع معماری در سطح شهر مشکلات عدیده ای برای افراد معلول، جانباز، افراد کم توان، سالمندان و...ایجادکرده است. این پژوهش با هدف سنجش نظر معلولین از مناسب سازی فضای ورودی ادارات در شهر رود زرد ماشین انجام شد. روش تحقیق بنا به ماهيت موضوع و اهدافي كه براي آن پيش بيني شده، از نوع توصيفي  تحليلي و در زمره تحقيقات كاربردي است. جامعه آماری معلولین و جانبازان شهر رودزرد ماشین به تعداد 100 نفر بصورت تصادفی انتخاب شده است. به منظور تحلیل داده ها، از روش های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. عملیات استنباطی با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و SPSS انجام گرفته است که برای تحلیل آنها از آزمون T و تحلیل فازی تاپسیس استفاده شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد براساس نتایج آزمون T میانگین کلی بدست آمده(70/4) که بزرگتراز میانگین (3)است. همچنین براساس تحلیل فازی تاپسیس شاخص ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی با وزن نسبی(756/0)،شاخص همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو با وزن نسبی(747/0) و شاخص استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی با وزن(635/0) در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند.

کلمات کلیدی: مناسب سازی، فضای شهری، میزان رضایتمندی، جامعه معلولین، شهر رود زرد ماشین

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

با گسترش جغرافيایی شهرها، مردم برای دسترسی به تسهيلات و امکانات شهری، نياز به تحرک و جابجایی دارند(imrie,2000,199). پس از ظهور مشکلات ناشی از شهرنشين شدن خيل عظيم جمعيت، یکی از همين نيازها، لزوم توجه به برنامه های نوسازی شهری بود. اما در این برنامه ها، افراد معلول به ندرت مورد توجه قرار گرفته اند(Edwaeds,2016,614). حضور مداوم و پیوستۀ تمامی گروه های شهروندان، نیازمند ایجاد شرایطی است که همۀ افراد بدون نیاز به کمک دیگران بتوانند در فضای شهری حضور یابند. این امر لزوم اعمال مناسب سازی در فضاهای شهری از جمله ادارات، میدان، خیابان، پارک و...را تشدید می کند(جلیلی صدر آباد،1400: 169). استفاده كردن از فضاهاي شهري بدون محدوديت از حقوق شهروندي است.­ افراد داراي محدوديت حسي حركتي به خاطر محدوديت در اندام حسي خود، خدمات شهري متناسب با وضعيتشان را طلب مي كنند. با توجه به تعداد زياد معلول و نيز افزايش تصادفات رانندگي و حوادث غيرمترقبه ديگر كه تعداد معلولين را افزايش مي دهد و همچنين نياز روحي شديد اين افراد به كاهش مشكلات، تعمق در رفع نيازها و تنگناهاي فراروي معلولين به صورت علمي اجتناب ناپذير است(زیاری و همکاران،1400: 18). فراهم آوردن بستر مناسب براي توسعه ارتباطات جمعي معلولين از طريق سازمان هاي مردم نهاد و مراكز فرهنگي و ورزشي با ساير افراد جامعه در يك محيط مناسب، نشاط اجتماعي را به همراه خواهد آورد كه نتيجه آن يك وضعيت رواني مثبت توأم با رضايتمندي اجتماعي و رواني خواهد بود (شاطريان،1397: 156). با توجه به اهمیت مسأله، معابر عمومی، مراکزتفریحی و ادارات دولتی، باید طوري احداث شوند که مورد استفاده افراد ناتوان جسمی و معلولان نیز قرارگیرند. تقسیم بندي فضاهاي داخلی این اماکن، باید به نحوي انتخاب شود که اشیاء ثابت یا متحرك داخلی آن ها، کوچک ترین مشکلی براي عبور نابینایان و صندلی چرخدار به وجود نیاورد. براي دستیابی به این هدف، آن ها محتاج به فضایی هستند که نه براي دیگران مزاحمتی ایجاد نمایند و نه دیگران براي آن ها مشکلی به وجود آورند. متأسفانه معابر عمومی، مراکز تفریحی و ادارات دولتی نیز همانند دیگر تأسیسات اجتماعی (کاربري هاي شهري)قادر به میزبانی از معلولان نیستند و به آن ها بهرة کافی نمی رساند(شاطریان و همکاران،1395: 60). شهر رودزرد ماشین بعنوان یک شهر جدید از تاسیس، ازتوزیع امکانات، تجهیزات و مبلمان شهري (به ویژه مورد نیاز معلولین و جانبازان) پیش نرفته و در بیشتر ادارت شهر، شاهد کمبود یا نبود آن هستیم. در این شهر بتعداد زیادی معلول، جانباز و سالمند به نوعي دچار محدوديت و كم تواني هستند. به علت عدم رعايت اصول مناسب سازي در بسياري از ادارات، معابر و... ، حضور شايسته و فعالي در جامعه كه متناسب با توانمندي هاي آنان باشد، ندارند و هر ساله نيز به تعداد معلولين شهر افزوده مي شود كه در صورت فقدان برنامه ريزي لازم و اتخاذ تدابير و راهكارهاي مناسب، عملاً بر حجم مشكلات شهر در حوزة توان بخشي معلولين به ميزان قابل ملاحظه افزوده خواهد شد. هدف پژوهش حاضر، مناسب سازی فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین جسمی – حرکتی در شهر رود زرد ماشین ، با استفاده از بهبود و فراهم آوردن شرایط و الزامات اجراي ضوابط و معیارهاي موجود، مناسب سازي محیط در جهت توانمندسازي معلولان در بهره گیري از ادارات دولتی و سازگار ساختن این اماکن شهري، با نیازهاي این قشر از جامعه می باشد. براین اساس یک سوال و یک فرضیه در این پژوهش مطرح می شود:

·       ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمان ها و مراکزاداری، چه تأثیری بر افزایش سطح رضایتمندی آنها در شهر رودزرد ماشین دارد؟

·       ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمانها و مراکز اداری، بر افزایش سطح رضایتمندی آنها در شهر رودزرد ماشین تأثیرگذار است.

مبانی نظری

به طور رسمي و جدي از دهه هفتاد ميلادي به بعد مناسب سازي، در دستور كار كشورها قرار گرفت. بر اساس مشكلاتي كه معلولين در نقاط مختلف جهان داشته اند، از سال 1977اصولي را جهت فضاي شهري و معلولين تعيين كردند. تجارب ارزشمند بسياري از كشورها در اين زمينه نشان داد كه چگونه با تمهيدات ساده اي مي توان از توانمندي نيروي عظيمي از افراد كه تا قبل از آن در خانه محبوس بودند در برنامه هاي توسعه بهره برد. در سطح ملي، از سال 1365بحث در زمينه مناسب سازي معماري وشهرسازي براي معلولين جسمي و حركتي در مركز تحقيقات ساختمان و مسكن شروع شد، هر چند بسياري از افراد به اولويت مسئله اعتقاد نداشتند. اولويت به ساختمان هاي عمومي و آموزش داده شد و اين تفكر حاكم بود كه معلول در خانه خود و در دل خانواده اش به هر صورتي كه باشد مناسب سازي انجام مي­شود. هشدار پژوهندگاني كه خود معلول بودندنشان دادند كه مناسب سازي زيست شخصي نيز يك ضرورت است و جداي از مناسب سازي فضاهاي عمومي نيست(زیاری و همکاران،1400: 18).

 

مناسب سازي¹ و کاربری اداری²

مناسب سازي فضا، اصلاح محيط و تدارك وسايل حمل ونقل است به طوري كه افراد معلول قادر باشند تا آزادانه و بدون خطر در محيط پيرامون خود اعم از اماكن عمومي،معابر، محيط شهري و بين شهري و ساختمان هاي عمومي حركت كنند و از تسهيلات محيطي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي با حفظ استقلال فردي لازم بهره مند شوند(Hannaford,2011:14).

مناسب سازي فضاهاي شهري بستر کالبدي در راستاي رسیدن به فرصت هاي برابر همه ي افراد و اقشار جامعه به منظور حرکت در سطح شهر و دسترسی هر فرد به تمامی فضاهاي شهري، ازضروریات رشد و توسعه ي جامعه می باشد(تقوایی و مرادی،1384: 9).مناسب سازي فضاهاي شهري و بهبود قابلیت دسترسی و تحرك افراد معلول در کاهش فقر بسیار مهم است. تمامی افراد معلول در کشورهاي در حال توسعه به ویژه کشور ما، از میزان بالاي شیوع فقر و عدم دسترسی به فرصت هاي برابر اجتماعی و اقتصادي و بالتبع نامناسب بودن فضاهاي شهري رنج میبرند. فضاهاي عمومی مهمترین فضاهاي شهري اند که همواره شاهد بیشترین حجم استفاده کننده بوده و به عنوان مهمترین بخش شهر به عمده ترین نیازهاي شهروندان در ابعاد مختلف پاسخ می دهند،فضاهاي عمومی به عنوان بستر کالبدي حیات مدنی تبلور می یابند(حبیبی،1384: 129). امروزه محیط کاری درساختمان‌های اداری بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده‌اند. از اینرو توجه به چگونگی طراحی محیط کار مورد توجه قرار گرفته است. کارمندان بیش از یک سوم زمان روزانه خود را در فضای محل کار خود مشغول به کار هستند. از اینرو راه کارهای مناسب در جهت تأمین خواسته‌های جسمی و روانی و بالابردن آسایش در فضاهای کاری کارمندان ضروری است. شرایط کالبدی ساختمان اداری نقش عمده‌ای در رضایت‌مندی وراحتی کارکنان و مراجعه کنندگان دارد. بنابراین طراحی می بایست در ابتدا تمامی زوایای طراحی را بررسی و آنالیز کند و بعد اقدام به طراحی کند. چرا که رعایت تمامی این عوامل محیطی باعث ایجاد فضایی مناسب و کارآمد می‌شود وعدم توجه به این عوامل وطراحی نادرست باعث ایجاد اضطراب شغلی و پایین آمدن راندمان کاری می‌گردد(حایری‌زاده وقمیشی،1400: 73). تراکم بسیاری از کاربری -ها خصوصا ً(تجاری، اداری) در مکانهایی‌خاص، مسائل نسبتا ً حادی را درزمان حال وبخصوص در آینده به همراه داشته و خواهد داشت. عدم سیاست گذاری صحیح در کنترل توسعه شهری و مدیریت زمین، باعث پیچیدگی مشکلات شهری گردیده است که کمبود کاربری‌های عمومی یکی از این مشکلات می‌باشد از آنجا که کاربریهای اداری_دولتی مورد مراجعه روزانه بسیاری از شهروندان قرار می‌گیرند، مشکلات ترافیکی بسیاری را ایجاد می‌کنند؛ بنابراین چنانچه این نوع از کاربری ها به صورت نامناسب در شهر توزیع شده باشند تاثیر زیادی در تولید سفرهای زائد درون شهری خواهند داشت(امانپور وابراهیمی،1402: 935).

 

معلول1³

بر اساس تبصره ماده قانون جامع حمایت از معلولان، معلول به افرادی اطلاق می شود که به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهزیستی در اثر ضایعه جسمی، روانی و یا توأم، اختلال مستمر در سلامت و کارایی عمومی ولی ایجاد گردد به طوری که موجب کاهش استقلال در زمینه های اقتصادی و اجتماعی گردد(مشبکی اصفهانی و همکار،1398: 39).

 

معلولیت2⁴

در خصوص واژه معلولیت، تعاریف مختلفی ارائه شده است. سازمان بهداشت جهانی در سال 1981معلولیت را وجود اختلال در رابطه فرد با محیط تعریف کرده است. هر نوع کمبود یا فقدان توانایی (ناشی از اختلال) که فعالیت فرد را برای انجام امری به روشی که افراد عادی انجام می دهند محدود سازد یا دامنه فعالیت او را از حالت طبیعی خارج کند معلولیت گفته می شود(مشبکی اصفهانی و همکار،1398: 39).

 

معلولیت جسمي – حركتي3⁵

عبارت از هرگونه اختلال جسمي است كه اساسا یک یا چند فعالیت عمده زندگي فردی را محدود مي كند. این دسته از معلولین به دو گروه تقسیم مي شوند: گروهي كه به هنگام جابه جایي مجبور به استاده از وسایل كمكي )انواع عصا، واكر و...)  هستند و گروهي كه برای جابه جایي خود مجبور به استفاده از صندلي چرخدارند(اکبری اوغاز و حنایی،1398: 89).

 

فضای شهری1⁶

فضای شهری بخشی از فضای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند؛ یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند.  فضایی است که به همۀ مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. این فضا باید توسط یک نهاد عمومی مدیریت شود تا در جهت منافع عمومی و جامعۀ مدنی اداره و نیازهای آن تأمین شود.امروزه، فضاهاي شهري در برنامه هاي توسعۀ شهري نيز جايگاه مهمي يافته اند. اين امر ناشي از تأثير این فضاها در تقويت وجه فرهنگي - اجتماعي شهر و درنتيجه، توليد سرمايه هاي اجتماعي است.از آنجا که ساکنان شهرها، حقوق برابر در استفاده از اين فضاهاي شهري دارند، ايجاد فضاهايي مناسب و مطلوب براي تمام گروه هاي سني وجنسي، به ویژه گروه هاي آسیب پذیر (کودکان، زنان، سالخوردگان، ناتوانان جسمي و...) بخشي از وظايف برنامه هاي توسعۀ شهري قلمداد می شود(جلیلی صدرآباد وهمکاران،1400: 174). فضای عمومی شهری در مطالعات مربوط به برنامه ریزیشهری ،شهرسازی و معماری حائز اهمیت می باشد. فضاهای عمومی شهری و چگونگی مختصات آنها نقش تعیین کننده در تسهیل امور شهر و فراهم آوردن امکان زیست بهتر در شهر داشته است(Harvey, 1985 : 23).

 

فضاهاي شهري و معلوليت

از ديرباز، فضاهاي عمومي شهري بستر كالبدي تعاملات اجتماعي انسانها بوده اند. هر چند ويژگي هاي كمي و كيفي فضاهاي شهري طي زمان و در اثر عوامل مختلفي تغيير كرده است، اما همواره شهروندان و ساير استفاده كنندگان از شهر به چنين فضاهايي نيازمند بوده اند چرا كه اين فضاها علاوه بر تامين خدمات رفاهي، بستر ديدارهاي رسمي و غير رسمي (اتفاقي)، ديدن و ديده شدن و ارتباط متقابل ميان روابط و رفتارها را فراهم مي نمايد(جمعه پور و همکاران،1395: 25).

شاطریان و همکاران(1395) در مقاله ای با عنوان «بررسی مناسب سازي فضاهاي شهري جهت دسترسی معلولین و جانبازان. نمونه موردي: ادارات دولتی شهر کاشان» یافته هاي پژوهش بیانگر آن است که بیشتر این ساختمان ها براي رفت و آمد معلولان جسمی مناسب نیستند. بهترین عملکرد در بین ادارات مورد مطالعه مربوط به اداره تأمین اجتماعی و اداره بهزیستی می باشد. ضعیف ترین عملکرد نیز به اداره صنعت معدن و تجارت تعلق دارد. همچنین یافته هاي پژوهش نشان می دهد که در هیچ کدام ادارات و ساختمان هاي دولتی تجهیزات خاصی براي معلولان فراهم نشده است و مجموع این عوامل، فضاي آشفته، ناسالم و فاقد ایمنی و راحتی را جهت گروه هاي مختلف اجتماعی بویژه معلولین در این فضاها ایجاد کرده است که این وضعیت نامطلوب نیازمند یک برنامه ریزي دقیق و منسجم به منظور بهبود وضع موجود و افزایش ایمنی و راحتی و در نتیجه ایجاد محیط اجتماعی سرزنده و شاد با حضور معلولین می باشد.

سبحانی و همکاران(1395) در مقاله خود با عنوان «مناسب سازی فضاهای عمومی شهری برای جانبازان و معلولان؛ مطالعه موردی استان لرستان» یافته ها حاکی از آن است که: از لحاظ شاخص های مناسب سازی، اداره کل بهزیستی استان لرستان درخرم آباد، اداره بهزیستی بروجرد و اداره آموزش و پرورش کوهدشت در وضعیت مطلوبی قرار داشتند. بین تناسب فضاهای عمومی شهری براساس شاخص ویکور و نظر جانبازان و معلولان در مورد مشکلات دسترسی و رفت وآمد به فضاها، عدم احساس ایمنی و راحتی در فضاها، عدم مشارکت و درگیرشدن معلولان و جانبازان به فعالیت های متنوع شهری، اجرایی شدن آیین نامه های مربوط به طراحی فضاهای عمومی شهر برای معلولان و جانبازان و قابلیت دسترسی و مناسب بودن امکانات فضاها همبستگی معنی دار مثبت مشاهده شد. رضایی و نصیری اردلی(1398) در مقاله خود با عنوان «ارزیابی میزان پاسخگویی فضاهای عمومی شهری به نیازهای معلولان جسمی حرکتی(مطالعة موردی:خیابان فردوسی شهر سنندج)» نتایج نشان مي دهد در زمینة طراحي و برنامه ریزی شهری برای معلولان در خیابان فردوسي سنندج اقدامات مناسب و کافي صورت نگرفته و هیچ یک از فضاها و کاربری­های مورد سنجش در محدودة مورد مطالعه از نظر میزان پاسخ دهي برای نیازهای معلولان وضعیت مطلوبي ندارند که در این میان قابلیت دسترسي و وضعیت حمل و نقل عمومي به مراتب وضعیت بدتری داشته و انزوای معلولان را به همراه داشته است. یاری حصار و همکاران(1399) در مقاله "ارزیابی مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان و افراد کم توان جسمی-حرکتی (مطالعه موردی: شهر اردبیل)" نتایج به دست آمده از مطالعه حاکی از آن است که با توجه به اقدامات صورت گرفته به منظور مناسب سازی بخش مرکزی شهر اردبیل، شرایط کالبدی, اجتماعی_اقتصادی, وضعیت مبلمان شهری و مدیریت کنونی قادر به رفع نیازهای معلولان به شکل شایسته نیست. غضنورپور و همکاران(1400) در مقاله "برنامه‌ریزی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان و جانبازان نمونة پژوهش: منطقة دو شهری کرمان" نتایج حاصل از مدل SWOT نشان می‌دهد که با در نظر گرفتن ماتریس داخلی و خارجی جایگاه وضعیت برنامه‌ریزی در محدوده شماره IV قرار می‌گیرد. بنابراین راهبرد برنامه‌ریزی راهبرد تدافعی است و ضرورت دارد اقدام مؤثری در مناسب‌سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولین صورت گیرد.

ونتر2⁷وهمکاران2(2002) در پژوهش خود « به بررسی بهبود قابلیت دسترسی برای افراد دارای معلولیت در فضاهای شهری کشورهای آفریقای جنوبی،هند،مالاوی،موزامبیک و مکزیک» در طول سه سال پرداختند. نتایج نشان داد که بهبود قابلیت دسترسی و تحرک افراد درای معلولیت در کاهش فقر،ایجاد اشتغال،کاهش معلولیت ها،دسترسی معلولین به خدمات و تسهیلات شهری بسیار موثر می باشد.

ابیر و هوک3⁸(2011) در پژوهش خود با عنوان«بررسی مشکل تحرك افراد معلول درشهر داکا»نتایج نشان می دهد که دولت و جامعۀ دغدغۀ چندانی در مورد دسترسی افراد معلول ندارند. اگرچه تلاش می شود از طریق ترکیب مفهوم طراحی جهانی، دسترسی افراد داراي معلولیت را تضمین کند، اما ازاین مطالعه مشخص شد که عملکرد دسترسی در شهر داکا بی اهمیت است. روش دسترسی بیشتر به مکان هاي عمومی محدود می شود. اما به دلیل عدم ادغام تسهیلات ارائه شده تأثیر قابل توجهی ندارد.

راتري4⁹(2013) به بررسی تجارب افراد معلول در مواجه با فضاهاي شهري غیر قابل دسترس در اکوادور پرداخته است. نتایج تحقیق وي نشان می دهد که وجود فضاهاي عمومی شهري نامناسب براي معلولین باعث شده است که معلولین کمتر از فضاهاي عمومی شهري استفاده کرده و در انزوا و تنهایی به سر برند و محرومیت اجتماعی در آن ها بیشتر شود.

گونگور1¹⁰(2016) در تحقیقی درباره دسترسی پارك های شهری توسط معلولین در پارك بیرلیک شهر قونیه ترکیه پرداخته است. مطالعات انجام شده در پارك قونیه بیرلیک نشان داد که اکثر مسیرهای پیاده روی در این پارك به اندازه کافی گسترده هستند و اجازه عبور ویلچر را می دهند، اما برخی از مسیرها حتی برای عبور یک ویلچر مناسب نیست.

نربلکایالی2¹¹(2018) در مقاله‌ای با عنوان «موانع جسمی و اجتماعی برای کاربران معلول پارک‌های شهری» بیان می‌کند بیش از یک میلیارد نفر در جهان از نوعی معلولیت رنج می‌برند که بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می‌گذارد. برخی از افراد بسته به نوع ناتوانی خود، معایب فیزیکی یا اجتماعی را تجربه می‌کنند. معایب اجتماعی ناشی از سیاست‌های مدنی است که نیازهای افراد معلول را در نظر نمی‌گیرد.

 

روش شناسی پژوهش

اين پژوهش بنا به ماهيت موضوع و اهدافي كه براي آن پيش بيني شده، از نوع توصيفي  تحليلي و در زمره تحقيقات كاربردي است. جامعه آماری معلولین و جانبازان شهر رودزرد ماشین می باشند. به دلیل عدم دسترسی به آماردقیق از تعداد معلولین، تعداد 100 نفر بصورت تصادفی انتخاب شده است. در پژوهش حاضر به منظور تحلیل داده ها، از روش های آماری توصیفی و استنباطی استفاده و به منظور گویا نمودن و پالایش داده‌ها در سطح توصیفی، از شاخص‌های توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار استفاده شده است. عملیات استنباطی با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و SPSS انجام گرفته است که برای تحلیل آنها از آزمون T و تحلیل فازی تاپسیس استفاده شده است.

 

محدوده مورد مطالعه

بخش رودزرد ماشین، یکی از بخش های شهرستان رامهرمزدر استان خوزستان ایران است. مرکز این بخش، شهر رودزرد ماشین است.موقعیت ریاضی آن بین 31 درجه و 22 درجه و 12 دقیقه عرض جغرافیایی و 49 درجه و 43 دقیقه و 19 دقیقه طول جغرافیایی واقع شده است و حدود 365 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. شهر رودزرد از شمال به سد جره و از جنوب به شهر رامهرمز. از غرب به شهر هفتگل و شرق آن به شهر میداود می رسد(مهندسین مشاور پارس آب آزما، 1401 : 2).

 

شکل1: موقعیت محدوده مورد مطالعه

ماخذ: نگارنده،1403

 

یافته های پژوهش

یافته های توصیفی

با توجه به پرسشنامه های تکمیل شده توسط افراد مورد پرسش در جمع بندی یافت های توصیفی این نتایج حاصل شد

65 درصددارای جنسیت مرد و 35درصد دارای جنسیت زن هستند. 79درصدمتاهل و 21درصدمجرد هستند. در بین گروه های سنی مورد پرسش گروه سنی(30-18) 13 درصد، گروه سنی(43-31) 18 درصد، گروه سنی(56-44) 32 درصد و گروه سنی(57 سال به بالا) 37 درصد هستند در بین افراد مورد پرسش از نظر وضعیت سطح تحصیلات، مقطع متوسطه 24 درصد، مقطع دیپلم 28 درصد، مقطع کاردانی 21 درصد، مقطع کارشناسی15 درصد و مقطع کارشناسی ارشد و بالاتر12درصد هستند.با توجه به نوع معلولیت از ناحیه پا (33 درصد)، معلولیت از ناحیه دست (20 درصد)، ناهنجاری های مربوط به استخوان بندی (14درصد)، نابینایی (23 درصد) و معلولیت اختلالات سیستم عصبی و ضایعات نخاعی (10 درصد) هستند.

 

یافته های تحلیلی

آیا ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمانها و مراکزاداری، بر افزایش سطح رضایتمندی ناتوانان جسمی-حرکتی تأثیرگذار است؟

برای بررسی «تاثیرگذاری ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمانها و مراکزاداری، بر افزایش سطح رضایتمندی ناتوانان جسمی-حرکتی) از 12 گویه استفاده شده که چگونگی توزیع نسبی پاسخگویی به گویه ها این جدول (1) آمده است. میانگین کل شاخص ها برابر(4.70) است. این میانگین در بازه 1 تا 5 تعریف شده است. با توجه به این جدول ملاحظه می شود میانگین شاخص ها از لحاظ رتبه از وضعیت مناسبی برخوردار می باشد. بالاترین میانگین مربوط به گویه شماره 3(تأثیر نصب درب های گردان ورودی با میانگین4.82)،گویه شماره­7(تأثیراحداث سرویس بهداشتی ویژه معلولین(سرویس فرنگی) با میانگین4.78)،گویه شماره 1(تاثیر ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی با میانگین 4.75) و گویه شماره 4(تأثیر آسانسور اختصاصی ویژه معلولین، با میانگین 4.75) دررتبه های اول تا سوم قرار دارند.

 

جدول 1:شاخص تاثیرگذاری ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمانها و مراکزاداری، بر افزایش سطح رضایتمندی ناتوانان جسمی-حرکتی

ردیف	گویه	خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد	میانگین
1	تاثیر ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	0	0	3	15	82	75/4
2	تأثیر نصب درب های اتوماتیک ورودی	0	1	1	18	80	61/4
3	تأثیر نصب درب های گردان ورودی	0	0	1	14	85	82/4
4	تأثیر آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	0	0	3	15	82	75/4
5	تأثیر نصب خط بریل در کنار دکمه های آسانسور  (برای نابینایان)	0	0	3	17	80	67/4
6	تأثیر استفاده از چراغ و رنگ ها در طول مسیر به منظور هدایت افراد کم بینا	0	1	2	17	80	69/4
7	تأثیراحداث سرویس بهداشتی ویژه معلولین (سرویس فرنگی)	0	0	0	15	85	78/4
8	تأثیر ارتفاع قرارگیری دستگیره بر درب سرویس بهداشتی	0	0	1	17	82	64/4
9	تأثیر باز شدن درب سرویس بهداشتی به سمت بیرون	0	0	10	9	81	71/4
10	تأثیر استفاده از شیرهای اهرمی هوشمند در سرویس های بهداشتی(توالت)	0	1	2	17	80	69/4
11	تأثیر استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی	0	1	2	15	82	74/4
12	تاثیر احداث آبخوری کوتاه و در دسترس	0	1	2	20	77	62/4
جمع							70/4

 

شناسایی و رتبه بندی فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین براساس مدل تاپسیس

یکی از روش های برنامه ریزی چند شاخصه روش (TOPSIS) می باشد. این روش در سال 1981 توسط هوانگ و یون معرفی شد. ایده این روش تکنیکی جهت مرتب کردن اولویت ها(شاخص ها) بر اساس شباهت با یک ایدال است که خلاصه این تکنیک بدین شرح است:

گزینه ای از رتبه بهتری برخوردار است که به ایده ال مثبت نزدیکتر و از ایدال منفی دورتر باشد.

بر این اساس:

ایده ال مثبت: یک گزینه مجازی است که در همه شاخص ها دارای بهترین مقدار است و آن را () می نامیم.

ایده ال منفی: یک گزینه مجازی است که در همه شاخص ها دارای بدترین مقدار است و آن را () می نامیم.

در این پژوهش برای رتبه بندی عوامل اثرگذار برفضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین با توجه به شاخص های مورد بررسی از روش تاپسیس یا رتبه بندی ترجیحات بر اساس تشابه به پاسخ ایده ال و آنتروپی بهره گرفته شده است که الگوریتم TOPSIS به شرح زیر می باشد:

رابطه1

1- ماتریس تصمیم‌گیری            

 

جدول2:تشکیل ماتریس داده‌ها، ماتریس تصمیم‌گیری

شاخص ها	ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	سرویس بهداشتی ویژه معلولین(سرویس فرنگی)	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی
عوامل اثرگذاربر فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین	9	9	8	8	9	8

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

2- محاسبه وزن شاخص‌ها

رابطه2

در ادامه برای هریک از شاخص های مورد مطالعه باید وزن دهی انجام گیرد.برای وزن دهی از روش آنتروپی بهره گرفته شده است. در مرحله اول از روش آنتروپی، برای حذف اثر واحدهای متفاوت و امکان پذیر بودن انجام عملیات جبری روی شاخص ها، ماتریس داده های تشکیل شده در قسمت قبل (به کمک نرم 1) با استفاده از رابطه2، بی مقیاس می شود تا ماتریس استاندارد شده تشکیل شود این ماتریس در جدول (3) آمده است.

 

در این رابطه  شاخص i ام در واحد j ام و  استاندارد شاخص i ام در واحد j ام است.

 

 

 

 

 

جدول 3: تشکیل ماتریس استاندارد داده‌ها

شاخص ها	ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	سرویس بهداشتی ویژه معلولین(سرویس فرنگی)	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویسهای بهداشتی	نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین
عوامل اثرگذاربر فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین	175/0	166/0	143/0	140/0	135/0	146/0

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

رابطه3

در اینجا وزن شاخص ها به گونه ای است که مجموع وزن آنها برابر با یک می باشد و شاخص های دارای اهمیت بیشتر از وزن بالاتری برخوردار هستند بر همین اساس، برای  از مجموعه ی  ها رابطه3، وجود دارد.

 

 

رابطه4

در ادامه نیز مقدار درجه انحراف () از رابطه4، محاسبه می شود که هرچه پراکندگی در مقادیر یک شاخص بیشتر باشد آن شاخص از اهمیت بیشتری برخوردار است.

 

 

رابطه5

و در نهایت برای محاسبه وزن ها() از رابطه5، استفاده شد:

 

با توجه به موارد و رابطه های ذکر شده در بالا وزن دهی شاخصها بصورت جدول4، می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4: محاسبه مقادیر و کمیات روش آنتروپی و وزن شاخص‌ها

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

همانطور که این جدول4، نشان می دهد مهمترین شاخص مورد مطالعه از نگاه صاحبنظران شاخص نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی شناخته شد که با توجه به وزن محاسبه شده یعنی 0.266 می باشد. همچنین، با توجه به وزن های محاسبه شده، شاخص همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو با وزن 0.257 در رتبه دوم، شاخص آسانسور اختصاصی ویژه معلولین با وزن 0.241 در رتبه سوم، شاخص سرویس بهداشتی ویژه معلولین(سرویس فرنگی)برقی)با وزن0.235 در رتبه چهارم، شاخص استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی با وزن 0.233 در رتبه پنجم، شاخص نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی با وزن 0.226 در رتبه ششم، قرار می گیرد.

3- مرحله سوم

شاخص آماره ها	همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویسهای بهداشتی	سرویس بهداشتی ویژه معلولین  (سرویس فرنگی)	نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی
	887/0	895/0	512/0	974/0	955/0	889/0
	24/0	055/0	33/0	058/0	26/0	035/0
	257/0	241/0	266/0	233/0	235/0	226/0

رابطه6

در مرحله سوم روش تاپسیس ماتریس داده های تشکیل شده در قسمت اول (به کمک نرم 2) با استفاده از رابطه6، بی مقیاس می شود تا ماتریس استاندارد شده تشکیل شود این ماتریس در جدول (5) آمده است.

 

دررابطه6،  شاخص i ام در واحد j ام و  استاندارد شاخص i ام در واحد j ام است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5: تشکیل ماتریس استاندارد داده‌ها

نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی	سرویس بهداشتی ویژه‌معلولین (سرویس فرنگی)	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	شاخص
226/0	233/0	235/0	241/0	257/0	266/0	امتیاز
6	5	4	3	2	1	رتبه

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

4-ساختن ماتریس وزن‌دارشده 

رابطه7

ماتریس تصمیم وزندار، از ضرب وزن شاخص ها که در مرحله دوم بدست آمده اند در عناصر ستون مربوط به ماتریس استاندارد مرحله سوم بدست می آید یعنی قرار می دهیم:

 

ماتریس تصمیم گیری وزن دار شده در جدول (6)آورده شده است.

 

جدول 6: ماتریس تصمیم‌گیری وزن‌دارشده

	ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی	نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	سرویس بهداشتی ویژه معلولین (سرویس فرنگی)
عوامل اثرگذاربر فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین	975/0	971/0	948/0	944/0	968/0	951/0

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

5-محاسبه ایده آل مثبت و منفی

برای نشان دادن بیشترین تاثیر گذاری هر شاخص که آن را با  نشان می دهند و کم اثرترین تاثیر گذاری هر شاخص که آن را با  نشان می دهند، از رابطه های (8 و9) استفاده می شود. در واقع، می توان گفت بزرگترین و کوچکترین عدد رابطه های (8 و9) مربوط به هر شاخص در ماتریس وزن دار شده مرحله قبل بعنوان پاسخ های ایده ال مثبت و منفی لحاظ می شوند که شرح آن در جدول (7)آمده است.

رابطه8

رابطه9

 

 

 

 

جدول 7: تعیین ایده‌آل‌های مثبت و منفی

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

6-محاسبه فاصله گزینه‌ها تا ایده‌آل

برای تعیین معیار فاصله ای گزیدارها یا آلترناتیوهای حداقل() و ایده ال مثبت () در رابطه با فاصله ی گزینه ی i ام از ایده ال مثبت با توجه به رابطه10، داریم:

ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	همسطح بودن ورودي ساختمان با     پیاده رو	استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویسهای بهداشتی	نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	سرویس بهداشتی ویژه معلولین (سرویس فرنگی)	شاخص ها
066/0	115/0	074/0	088/0	068/0	177/0	ایده ال مثبت()
208/0	212/0	225/0	235/0	247/0	256/0	ایده ال منفی()

رابطه10

  

رابطه11

بطور مشابه فاصله گزینه ی i ام از ایده ال منفی بصورت رابطه11، محاسبه می شود:

 

هرچه کمتر یعنی به ایده ال مثبت نزدیکتر و هرچه بیشتر یعنی از ایده ال منفی دورتر می باشیم. جدول(8)

 

 

 

 

 

جدول 8: معیار فاصله برای آلترناتیوهای حداقل و حداکثر

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

7-محاسبه شاخص نزدیکی نسبی

گزینه ها
عوامل اثرگذاربر فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین	188/0	157/0

رابطه12

در این مرحله نزدیکی نسبی  به  محاسبه می گردد. هدف این مرحله، تعیین ضریبی است که برابر با فاصله آلترناتیو ایده ال() تقسیم بر مجموع فاصله ی آلترناتیو حداقل () و فاصله آلترناتیو ایده ال () می باشد این ضریب با () نشان داده می شود و از رابطه (11) بدست می آید.

 

اگر  آنگاه  و اگر  آنگاه ؛ پس، هر قدر فاصله ی گزینه از راه حل ایده ال کمتر باشد، یعنی به آن نزدیکتر باشد  به واحد نزدیکتر خواهد بود. در نهایت، رتبه بندی شاخص های شیوه های گذران اوقات فراغت بر اساس میزان  انجام می گیرد که میزان آن بین "صفر و یک" در نوسان است؛ بنابراین، هر قدر فاصله ی عوامل موثر بر امنیت از ایده ال مثبت کمتر باشد،یعنی به آن نزدیکتر باشد،  به واحد (عدد یک) نزدیکتر خواهد بود و برعکس. در واقع هر چه  بیشتر باشد نشان می دهد که گزینه مورد نظر از رتبه بالاتری برخوردار است و بنابراین گزینه ها را بر اساس مقادیر نزولی  مرتب می کنیم. نتایج این مرحله در جدول (9) نشان داده شده است.با توجه به رابطه فوق شاخص های نزدیکی نسبی بصورت زیر می باشند:

 

جدول9: رتبه‌بندی شاخص های تاثیرگذار فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین براساس مدل تاپسیس بر اساس  (نتایج کلی حاصل از تاپسیس)

مآخذ:یافته های تحلیلی،1403

 

آزمون فرضیه: ایجاد و گسترش امکانات مورد نیاز معلولین درساختمانها و مراکزاداری، بر افزایش سطح رضایتمندی ناتوانان جسمی-حرکتی تأثیرگذار می باشد.

پس از تعیین میانگین شاخص‌ها جدول(1) برای سنجش شاخص «فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین » از آزمونT استفاده شده است.

 

جدول10: نتایج آزمونT تأثیرگذاری­فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین

گزینه ها				رتبه
ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی	33/0	257/0	756/0	1
همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو	24/0	266/0	747/0	2
استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی	26/0	235/0	635/0	3
نصب درب های اتوماتیک و گردان در ورودی	058/0	233/0	625/0	4
آسانسور اختصاصی ویژه معلولین	035/0	256/0	512/0	5
سرویس بهداشتی ویژه معلولین(سرویس فرنگی)	055/0	241/0	508/0	6
میانگین: 630/0
بیشینه: 756/0			کمینه: 508/0

Test Value:3 =3

 

 

شاخص تاثیرگذاری فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین	ميانگين	انحراف معیار	خطاي معيار ميانگين	مقدار آمارهT	سطح معني دار)sig(
	70/4	824/0	095/0	569/173	000/0

مآخذ: نگارنده،1403

 

طبق جدول10، نتایج تحلیل آزمون T شاخص تاثیرگذاری فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین آمده است. با توجه به داده های جدول فوق چون مقدارp-value  از 0.05a= کوچکتر است، بنابراین تفاوت بین میانگین بدست آمده و میانگین جامعه در سطح 95 درصد اطمینان معنادار می باشد. چنانکه قدر مقدار T استاندارد (3) می باشد و میانگین کلی بدست آمده(70/4) بزرگتر از میانگین جامعه(3) می‎باشد. در نتیجه فرضیه تایید می شود.

 

نتیجه گیری

مدتي است كه جنبش مناسب سازي فضاهاي عمومي شهري با هدف تردد آسان معلولين در ايران شكل گرفته كه وضوح مي توان در چارچوب مصوبات، قوانين، مقررات و اقدامات انجام شده اين موضوع را درك نمود. با اين وجود، همچنان بخش قابل توجهي از سطح شهرهاي كشور نظير شهر رودزرد ماشین همچنان نيازمند مناسب سازي به شكل مناسب و اصولي است؛ چرا كه برخي اقدامات انجام شده به دليل عدم رعايت برخي از استاندارها از كارايي چنداني برخوردار نبوده و نتايج مطلوب را به همراه نداشته است و بخش هايي كه نيز كه اقدامي به لحاظ مناسب سازي صورت نگرفته موجب شده تا افراد دچار كم توان جسمي-حركتي نتوانند از پياده روها و به طور كلي فضاهاي عمومي خيابان و ميادين جهت تردد استفاده نمايند و خطراتي همواره آنها را تهديد نمايد. كف سازي هاي نامناسب، عدم وجود علائم هشدار دهنده براي معلولان، عدم وجود تاسيسات و تجهيزات مناسب براي معلولان، ورودي هاي نامناسب امكان عمومي، و... از جمله مسائل و مشكلاتي است كه در حال حاضر دراغلب ادارات شهر رودزردماشین دست به گريبان است. مجموع این عوامل، فضای آشفته و ناسالمی را برای گروه های مختلف اجتماعی به ویژه معلولین جسمی و حرکتی ایجاد کرده است. این وضعیت نامطلوب نیازمند یک برنامه ریزی دقیق و منسجم به منظور بهبود وضع موجود و افزایش ایمنی و راحتی و در نتیجه، ایجاد محیط اجتماعی سرزنده و شاد با حضور معلولین جسمی و حرکتی میباشد. رضایتمندی استفاده کنندگان که تأثیر بسزایی در سلامتی روانی و رفتاری  آنها داشته است مسئولین امر را ترغیب خواهد کرد تا این امکانات را گسترش دهند؛ زیرا نه تنها باعث ارتقای سلامت آنها شده است بلکه در پیشگیری از افزایش معلولیت نیز تأثیر داشته است. این پژوهش با هدف مناسب سازی فضای ورودی ادارات براساس میزان رضایتمندی معلولین در شهر رود زرد ماشین انجام شد. براساس نتایج آزمون T میانگین کلی بدست آمده(70/4) که بزرگتراز میانگین (3)است.همچنین براساس نتایج تحلیل فازی تاپسیس شاخص ایجاد سطوح شیبدار(رمپ)در ورودی­های مراکز عمومی با وزن نسبی(0.756)،شاخص همسطح بودن ورودي ساختمان با پیاده رو با وزن نسبی(0.747) و شاخص استفاده ازکفپوش غیرلغزنده در کف سرویس های بهداشتی با وزن(0.635) در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. نتایج نهایی این تحقیق نشان می دهد که شهر رود زرد ماشین دارای شرایط  نامناسب و مسائل و مشکلات زیادی در حوزه مبلمان و تجهیزات و فضاهای شهری(ورودی ادارات) برای معلولین است. مفاهیم دسترسی و مناسب سازی فضای ورودی ادارات از اهمیت بیشتری برای افراد کم توان و ناتوان دارند. طی سال های گذشته به موضوع مناسب سازی در کشور ما کم توجهی شده است. با این حال، در سال های اخیر توجه بیشتری به این موضوع از سوی مسئولان شده است. امید است با افزایش فضاهای مناسب سازی شده در سطح شهر شاهد افزایش حضورپذیری افراد کم توان و ناتوان باشیم.در ادامه پیشنهاداتی در این خصوص ارائه می شود:

1. تجهیز پل هاي ارتباطی به نرده هاي حفاظ در ورودي ساختمانهاي عمومی  ادارات

2. طراحی وساخت رمپ با شیب مناسب و استاندارد در ورودی ساختمان‌های اداری بویژه برای معلولین با صندلی

چرخدار(شکل2)

 

 

شکل2: طراحی شیب استاندارد رمپ برای معلولین با صندلی چرخدار

ماخذ: https://hamyarnazer.com, 1399

 

3. طراحی وساخت سرویس‌های بهداشتی ویژه با ابعاد استاندارد برای معلولین دراماکن اداری(حداقل با ابعاد 170 در 150 سانتی‌متر).

4. استفاده از ترمز رمپ جهت جلوگیری ازسرخوردن در رمپ‌های صندلی‌چرخدار ورمپ‌های پله بویژه در سرویس‌های بهداشتی کاربری‌های اداری با طول 30 cm و عرض 7 cm و ارتفاع کف 7 mm و ارتفاع تاج 3 mm (شکل3).

 

 

شکل3: ظوابط طراحی ترمز رمپ برای صندلی چرخدار و پله

ماخذ: https://hamyarnazer.com, 1399

 

5. پله های برقی باید به نحوی طراحی شوند که ویلچر به راحتی روی آن قرار گیرد.

6. تعریف کاربري‌هاي عمومی در  طبقۀ اول و همکف به منظور استفادة راحت افراد معلول.

7. طراحی پارکینگ ویژه برای معلولین در ادارات با رعایت ضوابط استاندارد(به ازای هر8 واحد پارکینگ معمولی یک پارکینگ برای معلولان در نظر گرفته شود. نزدیکترین پارکینگ به آسانسور و ورودی باید به معلولان اختصاص یابد. طول و عرض پارکینگ برای معلولان 5/3 در 5 متر باشد)(شکل4).

 

 

شکل4: ظوابط طراحی پارکینگ ویژه معلولین

ماخذ: https://hamyarnazer.com, 1399

 

 

 

 

 

 

 

منابع و ماخذ

1). اکبری اوغاز، زهرا، و حنایی، تکتم(1398).تبیین عوامل افزایش امنیت به منظور ارتقا تعاملات اجتماعی معلولین جسمی-حرکتی. نشریه معماری شهری پایدار، 7(1)، 85-98.

2). امانپور، سعید، و ابراهیمی، اعظم(1402). ارزیابی و تحلیل پراکنش و توزیع کاربری های اداری–دولتی در شهر اهواز بارویکرد آمایشی. نشریه جغرافیا و روابط انسانی، 6(3)، 946-933.

3). تقوایی، مسعود، و مرادي، گلشن(1384). بررسی وضعیت معابر شهر اصفهان بر اساس معیارها و ضوابط موجود براي دسترسی معلولان و جانبازان. نشریه سپهر، 15(57)، 9-15.

4). جلیلی صدرآباد، سمانه، شیعه، اساعیل، نوروزی‌پور، فیروز، مینوسپهر، مریم، و بیات، رضا(1400). بررسی میزان مناسب بودن فضای شهری برای حضور افراد کم توان و ناتوان(نمونۀ مطالعاتی: خیابان انقلاب اسلامی تهران). فصلنامه اقتصاد و برنامه ریزی شهری، 2(3)، 169-186.

5). جمعه‌پور، محمود، عییلو، علی‌اصغر، و عیسی‌لو، شهاب الدین(1395). توانسنجي فضاهاي شهري در پاسخدهي به نياز گروههاي كم توان جسمي- حركتي، مطالعه موردي: بخش مركزي شهر قم. نشريه پژوهش و برنامه ريزي شهري، 7(26)، 21-36.

6). حایری‌زاده، سیدمحمدصادق، و قمیشی، محمد(1400). فاکتورهای مؤثر محیطی در طراحی ساختمان‌های اداری. نشریه شباک، 7(3)، 73-82.

7). حبیبی، سید محسن(1384). جامعه مدنی و حیات شهري، نشر دانشگاه هنرهاي زیبا،  چاپ 7، 129 صفحه.

8). رضایی، مریم، و نصیری‌اردلی، هانیه(1398). ارزیابی میزان پاسخگویی فضاهای عمومی شهری به نیازهای معلولان جسمی حرکتی(مطالعة موردی:خیابان فردوسی شهر سنندج). پژوهش­های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 7(3)، 532-509.

9). زیاری، کرامت‌الله، پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین، ونارگانی، شهاب(1400). الگوي مناسب‌سازي‌فضاهاي گردش گري ويژه معلولين و جانبازان مطالعه موردي: شهر يزد. فصلنامه گردشگري شهري، 8(2)،33-17.

10). سبحانی، نوبخت، بیرانوندزاده، مریم، رادمنش، معصومه، واشنوای، امیر(1395). مناسب سازی فضاهای     عمومی شهری برای جانبازان و معلولان؛ مطالعه موردی استان لرستان. فصلنامه مطالعات فرهنگ ایثار،1(1)، 35-40.

11). شاطریان، محسن، اشنویی، امیر، وگنجی‌پور، محمود(1395). بررسی مناسب‌سازي فضاهاي شهري جهت دسترسی معلولین و جانبازان(نمونه موردي: ادارات دولتی شهر کاشان)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 59-75.

12). غضنفرپور، حسین، عبدالهی، علی‌اصغر، ومرادزاده، فیروزه(1400). برنامه‌ریزی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان وجانبازان (نمونة پژوهش: منطقة دو شهری‌کرمان)، فصلنامه برنامه ریزی فضایی، 11(2)، 163-186.

13). مشبکی‌اصفهانی، علیرضا، و مشبکی‌اصفهانی، محمدرضا(1398). شناسایی معیارهای مؤثر برارتقاء کیفیت محیطی در طراحی معماری مراکز توانبخشی معلولین جسمی-حرکتی. فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه شناسی ، 2(7)، 37-50.

14). مهندسین مشاور پارس آب آزما(1401). طرح هادی شهری رود زرد ماشین. 147 صفحه.

15). یاری‌حصار، ارسطو، سعیدی زارنجی، سمیرا، زارنجی ژیلا، فرزانه، و اسکندری عین الدین، هادی(1399). ارزیابی مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان وافراد کم توان جسمی-حرکتی (مطالعه موردی: شهر اردبیل). نشریه مطالعات شهری، 9(36)، 117-132.

16). Edwards., C. (2016). Regeneration works? Disabled people and area-based urban renewal. Journal of Critical Social Policy,29(4): 613 – 633.

17). Gungor., S. (2016). A Research on Accessibility of Urban Parks by Disabled Person: The Case Study of Birlik Park، Konya-Turkey. Environmental Sustainability and Landscape

Management، 496.

18). Harvey., D. (1985). The Urbanization of Capital The urban experience Baltimore: Johns Hopkins University press. Pages: 23.

19). Nur., B, Yavuz., G, (2018). Physical and social barriers for disabled urban park users: case study from Kastamonu, Turkey Engelli kent parkı kullanıcılarının fiziksel ve sosyal sorunları:

20). Rattray., N. (2013). Contesting Urban Space and Disability in Highland Ecuador, City and Society, 25(1),25–46.

21). Rob., I. (2000). Responding to the Design Needs of Disabled. Journal of Urban Design. 199- 219.

22). Venter., C.J. Bogopane., H.I. Camba., J. Venkatesh, Rickert., T.E. Mulikita., N. and Maunder., D.C.(2002). Improving accessibility for People with disabilities in urban areas. Conference of Togo, Pages: 4-5.

23). https://hamyarnazer.com, 1399.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  .Customization

[2] 2. Office Occupancy

[3] 1. Disabled

[4] 2 .Disability

[5] 3 .Physical Disability - Movement

[6] 1. Urban Space

[7] 1 .Venter et al

[8] 2 .Abir & Hoqeu

[9] 3 .Rattray

[10] 1. Gungor

[11] 2. Nur Belkayah

---