• Home
  • The impact of economic sanctions on Iran’s macroeconomic variables and economic growth

Share To

Article Url


Manuscript ID : eco-1192360 Visit : 258 Page: 109 - 134

https://doi.org/10.71849/ECO.2024.1192360

https://sanad.iau.ir/Journal/eco/Article/1192360

Article Type: Original Research

The impact of economic sanctions on Iran’s macroeconomic variables and economic growth

Subject Areas : Economic Development, Innovation, Technological Change, and Growth

Hosein Jahangiri 1 , Morteza Ezzati 2 , Mohammadreza Farzin 3 , Karim Emami 4 , Abbas Memarnezhad 5

1 - Phd Candidate in Economics at Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran h.jahangiri76@yahoo.com
2 - Associate Professor, Faculty of Economics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, (Crossponding Authur), mezzati@modares.ac.irدانشگاه تربیت مدرس
3 - Associate Professor, Faculty of Management, Allameh Tabatabaee University, Tehran, Iran, b_farzin@yahoo.com
4 - Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, karim_emami@yahoo.com
5 - Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, memarnejad@srbiau.ac.ir

Received: 2024-06-30 Accepted : 2024-12-02 Published : 2024-12-02

Keywords: Economic growth, Inflation, Currency, Unemployment, Sanction JEL Classification: E24, O24, E31, O16,

Abstract :

This research estimates the simultaneous effects of sanctions, unemployment, inflation, and other factors with potential negative impacts on the economy, focusing on the context of Iran. The analysis applies a vector autoregression (VApR) model to data spanning Iran's economy from 1358 to 1400 (1979–2021). The findings highlight the detrimental influence of United Nations economic sanctions on Iran's economic growth. Increased government spending, higher unemployment rates, and rising inflation exert negative pressures on long-term economic growth. In contrast, increased investment and higher foreign exchange rates (in rials) enhance long-term economic growth but contribute to economic instability. This study addresses a critical need in economic policymaking by simultaneously assessing these factors' impacts.

References:

- امیدی¬فتح کوهی، طاهره، عزتی، مرتضی و حسن¬زاده، رقیه (1401). بررسی آثار سیاست پولی، کنترل دولتی و تحریم بر سرمایه¬گذاری در ایران. سیاست¬های راهبردی و کلان، 10(37)، 98-130.
- امیدی¬فتح کوهی، طاهره، عزتی، مرتضی و حسن¬زاده، رقیه (1402). تحلیل آثار سیاست پولی، کنترل دولتی و تحریم بر رشد تولید در ایران. راهبرد توسعه، 19(75)، 86-115.
- حقيقت، جعفر و محرم جودي، نازیلا (1395). تاثیر شوک مخارج دولتی بر رشد تولید ناخالص داخلی در ایران: رهیافت ARDL. مدلسازی اقتصادی، 10(4)، 141-166.
- حلافي، حمیدرضا (1386). نـرخ واقعـي ارز و رشـد اقتصادي. تحقیقات اقتصادی، 42(79)، 175-151.
- خلیلزاده، جواد، حیدری، حسن و بشیری، سحر (1398). تأثیر مخارج دولت و حجم اعتبارات بانکی با لحاظ سیاست‌های پولی بر رشد اقتصادی در قالب یک مدل DSGE (مطالعه موردی ایران). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 10(39)، 75-92.
- درگاهی، حسن و شربت‌اوغلی، رؤیا (1389). تعیین قاعده‎ی سیاست پولی در شرایط تورم پایدار اقتصاد ایران با استفاده از روش کنترل بهینه. تحقیقات اقتصادی، 45(4)، 1-27.
- روشن‌رو، محمد، ابراهیمی، مهرزاد و زارع، هاشم (1402). بررسی آثار تحریم‏های اقتصادی بر اقتصاد ایران با تأکید بر سرمایه انسانی. مدلسازی اقتصادی، 17(64)، 71-96.
- زارعی، افسانه، فلاحی، محمدعلی و ملک ساداتی، سید سعید (1403). تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران با تاکید بر نقش صندوق توسعه ملی: رویکرد مدل DSGE. سیاست‌گذاری اقتصادی، 16(31)، 35-58.
- ژيلايي اقدم، جعفر، دقيقي اصلي، عليرضا، افشاري، مجيد، اسماعيل‌زاده مقري، علي و دامن كشيده، مرجان (1398). اثر آستانه ای بدهی های عمومی دولت بر رشد اقتصادی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (رهیافت انتقال ملایم لجستیکی در داده های تابلویی). مطالعات و سياست‌هاي اقتصادي، 6(12)، 58-29.
- ستوده¬نیا، سلمان؛ احمدی¬راد، حسین، دانش¬نیا، محمد، احمدی¬راد، فرنگیس و قزلباش، اعظم (1397). اقتصاد مقاومتی، سیاست¬های پولی و مالی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران. سیاست¬های راهبردی و کلان، 6(شماره ویژه)، 730-749.
- سعدی، محمدرضا، عریانی، بهاره، موسوی، میرحسین و نعمت¬پور، معصومه (1388). تحلیل ارتباط مخارج دولتی و رشد اقتصادی در چارچوب مدل رشد بارو. پژوهشنامه اقتصادی، 10(38)، 173-145.
- شاکری، عباس (1399). اقتصاد کلان، نظریه¬ها و سیاست¬ها، جلد اول و دوم. رافع: تهران.
- شربتی، محمد، زراعت کیش، سید یعقوب، محبی، محمد و نگهداری، ابراهیم (1399). پیش بینی اثر تحریم، و نوسانات اقتصادی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران. پژوهشنامه اقتصاد کلان، 15(30)، 232-255.
- صلاح منش، احمد، آرمن، سیدعزیزاله و بختیاری، صدیقه (1397). بررسی رابطه تورم ـ بیکاری، رشد ـ بیکاری و تورم ـ رشد در اقتصاد ایران: رهیافت مدل¬های STR. اقتصاد کاربردی، 8(25)، 33-47.
- عزتی، مرتضی، حیدری، حسن و مریدی، پروین (1399). اثر تحریم¬های اقتصادی بر تولید و اشتغال بخش صنعت ایران. سیاست¬های راهبردی و کلان، 8(1)، 38-65.
- عزتي، مرتضی و سلماني، يونس (1393). برآورد اثر تحریم‌های اقتصادي بر رشد اقتصادي ايران، مطالعات راهبردي بسیج، 18(‏67)، 69-101.
- عزتي، مرتضی و سلماني، يونس (1396). بررسی آثار مستقیم و غیرمستقیم تحریم ها در رشد اقتصادی ایران با تاکید بر بخش خارجی اقتصاد. آفاق امنیت، 7(25)، 149-175.
- عزتی، مرتضی و کوهکن، رسول و حیدری، حسن (1395). اثر تبعیض اقتصادی بر بیکاری، سیاست¬های راهبردی . کلان، 4(13)، 64-41.
- عزتی، مرتضی, شهریاری، لیلا، نجفی، محدثه و شفیعی، علی (1392). برآورد اثر تبعیض اقتصادی بین منطقه¬ای بر رشد اقتصادی استان¬های کشور. پژوهش¬های رشد و توسعه اقتصادی، 3(12)، 56-39.
- علمی مقدم، مصطفی، شکری، مصطفی و محمودیان، یعقوب (1402). اثر تحریمهای اقتصادی بر سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران: رهیافت فازی. مدلسازی اقتصادی، 17(63)، 71-92.
- فرازمند، حسن و کیان‌پور، پرتو (۱۳۹۱). تحلیل اثر تحریم اقتصادی بر تولید صنایع عمده ایران، ارایه شده در کنفرانس ملی مساله¬ها و راهکارهای تحریم¬های اقتصادی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک، اراک، ایران، 113-132.
- گرجی، ابراهیم و مدنی، شیما (1388). اقتصاد کلان دینامیک (نظریه‌های رشد)، سمت: تهران.
- مطهری، محب¬اله، لطفعلی‌پور، محمدرضا و احمدی شادمهری، محمدطاهر (1396). اثرات نرخ ارز واقعی بر رشد اقتصادی در ایران: یافته‌هایی جدید با رویکرد غیرخطی. پژوهش¬های کاربردی، 4(15)، 175-198.
- نجارزاده رضا، آقایی خوندابی، مجید و طلعتی، مصطفی (1386). اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر رشد اقتصادی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC). پژوهشنامه بازرگانی، 44، 194-161.
- پایگاه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران https://www.cbi.ir
- پایگاه داده‌های مرکز آمار ایران https://amar.org.ir
- Alhdiy, F. M., Johari, F., Mohd Daud, S. N. & Abdul Rahman, A. (2015). Short Term and Long Term Relationship between Economic Growth and Unemployment in Egypt: An Empirical Analysis. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(4), 454.
- Aman, Q., Ullah, I., Imran Khan, M. & Khan, S. D. (2017). Linkages between exchange rate and economic growth in Pakistan (an econometric approach). European Journal of Law and Economics, 44(1), 157-164.
- Bastina, H., Sabetb, S. A. H., Salehi, M. & Razouhc, A. (2021). Investigating the non-linear affects of the economic sanctions index on the relationship between monetary policy transmission channels and economic growth in Iran. Int. J. Nonlinear Anal. Appl. 12(Special Issue), 1719-1730. (in Persian)
- Choi, J. & Son M. (2016). A note on the effects of government spending on economic growth in Korea. Asia Pacific Economy, Taylor & Francis Journals, 21(4), 651-663. https://www.kdi.re.kr/eng/introduce/history
- Conceição, P., Heitor M. V. & Oliveira, P. (1998). University-based Technology Licensing in the Knowledge Based Economy. Technovation, 18(10), 615-625.
- Connolly, M. & Li, C. (2016). Government spending and economic growth in the OECD countries, Journal of Economic Policy Reform. http://dx.doi.org/10.1080/17487870.2016.1213168Published online: 31 Aug 2016.
- Dargahi, H. & Sharbat Oghli, R. (2010). Determining the rule of monetary policy in the conditions of stable inflation of the Iranian economy using the optimal control method. Economic Research, 45(4), 1-27. (in Persian)
- Elmimoghaddam, M., Shokri M. & Mahmoudian Y. (2023). The impact of economic sanctions on foreign direct investment in Iran: A fuzzy approach. Economic Modeling, 17(63), 71-92. (in Persian)
- Ezzati, M. (2016). Analyzing Direct and Indirect Effects of Economic Sanctions on I. R. Iran Economic Growth: Focusing on the External Sector of the Economy. Open Journal of Marine Science, 6, 457-471.
- Ezzati, M., & Salmani, U. (2017). The welfare effects of economic sanctions on final consumers of goods and services in Iran. International Journal of Environmental and Science Education, 12(4), 679-692.
- Ezzati, M., Heidari, H. & Moridi, P. (2020). The effect of economic sanctions on the production and employment of Iran's industrial sector. The Macro and Strategic Policies, 8(1), 38-65. (in Persian)
- Ezzati, M. & Salmani, U. (2014). Estimating the effect of economic sanctions on Iran's economic growth. Basij Strategic Studies, 18(67), 101-69. (in Persian)
- Ezzati, M. & Salmani U. (2017). Investigating the direct and indirect effects of sanctions on Iran's economic growth with an emphasis on the foreign sector of the economy, Afaq Security, 7(25), 149-175. (in Persian)
- Ezzati, M., Heidari, H. & Koohkan R. (2016). The effect of economic discrimination on unemployment. The Macro and Strategic Policies, 4(13), 41-64. (in Persian)
- Ezzati, M., Shahriari, L., Najafi M. & Shafiei A. (2013). Estimation of the effect of inter-regional economic discrimination on the economic growth of the country's provinces. Researches on Economic Growth and Development, 3(12), 56-39. (in Persian)
- Farazmand, H. & Kianpour P. (2012). Analysis of the effect of economic sanctions on the production of major industries in Iran. Paper presented in National Conference on Problems and Solutions of Economic Sanctions, Islamic Azad University of Arak, Arak, Iran, 113-132. (in Persian)
- Gorji, E. & Madani, S. (2009). Dynamic Macroeconomics (Theories of Growth). Samt: Tehran. (in Persian)
- Fasanya, I. O., Onakoya, A. B. & Agboluaje, M. A. (2013). Does Monetary Policy Influence Economic Growth in Nigeria?. Asian Economic and Financial Review, 3(5), 635–646.
- Fedyunina, A. A., Simachev, Y. V. & Drapkin, I. M. (2023). Intensive and Extensive Margins of Export: Determinants of Economic Growth in Russian Regions under Sanctions. Ekonomika regiona / Economy of regions, 19(3), 884-897.
- Gala, P. & Claudio R. L. (2006). Exchange rate misalignment and growth: Old and new econometric evidence. Journal of Economic Literature, 7, 165–87.
- Ghali, K. (2003). Government Spending, Budget Financing, and Economic Growth: The Tunisian Experience. The Journal of Developing Areas, 36(2), 19-37.
- Girijasankar, M. & Chowdhury A. (2011). Effect of inflation uncertainty, output uncertainty and oil price on inflation and growth in Australia. Journal of Economic Studies, 38(4).
- Habib, M. M., Mileva, E. & Stracca, L. (2016). The real exchange rate and economic growth: revisiting the case using external instruments. European Central Bank (ECB), Working Paper Series, No 1921.
- Haghighat, J. & Moharam Joudi, N. (2016). The impact of government expenditure shock on the growth of GDP in Iran: ARDL approach. Economic Modeling, 10(4), 141-166. (in Persian)
- Hallafi, H. (2017). Real exchange rate and economic growth. Economic Research, 42(79), 151-175. (in Persian)
- Hasnul, A. G. (2015). The Effects of Government Expenditure on Economic Growth: The Case of Malaysia. Munich Personal RePEc Archive, No. 71254.
- Heydarian, S., Pahlavani, M. & Mirjalili, S. H. (2021). Financial Sanctions and Economic Growth: An Intervention Time-series Approach. International Economics Studies, 51(1), 1-14.
- Holland M., Vieira F. V., Silva, C. G., & Bottecchia, L. C. (2011). Growth and Exchange Rate Volatility: A Panel Data Analysis. Textos Para Discussão, 296.
- Kandil, M. & Mirzaie, I. A. (2021). Macroeconomic policies and the Iranian economy in the era of sanctions. Middle East Development Journal, 13(1), 78-98,
- Khalilzadeh, J., Heidari, H. & Bashiri, S. (2019). The effect of government spending and the volume of bank loans in terms of monetary policies on economic growth in the form of a DSGE model (Iranian case study). Economic Growth and Development Research, 10(39), 75-92. (in Persian)
- Laudati, D. & Pesaran, M. H. (2023). Identifying the effects of sanctions on the Iranian economy using newspaper coverage, applied econometrics, 38(3), 271-294.
- Rowshanroo, M., Ebrahimi, M. & Zare. H. (2024). The effect of economic sanctions on Iran's economy with an emphasis on human capital. Economic Modeling, 17(64), 71-96. (in Persian)
- Mosikari, T. J. (2013). The Effect of Unemployment Rate on Gross Domestic Product: Case of South Africa. Mediterranean Journal of Social, 4(6), 429-434.
- otahari, M. A., Lotfalipour, M. R. & Ahmadai Shadmehri, M. T. (2017). The effects of real exchange rate on economic growth in Iran: new findings with a non-linear approach. Applied Theories of Economics, 4(15), 175-198. (in Persian)
- Najjarzadeh, R., Aghaei Khondabi, M. & Talaati, M. (2007). The effect of information and communication technology (ICT) on the economic growth of the member countries of the Organization of Islamic Conference (OIC). Trade Studies, 44, 161-194. (in Persian)
- OmidiFathkoohi, T., Ezzati, M. & hasanzadeh, R. (2022) Reviewing the Effects of Monetary Policy, Government Control and Sanctions on Investment in Iran, The Macro and Strategic Policies, 10(37), 98- 130. (in Persian)
- OmidiFathkoohi, T., Ezzati, M. & Hasanzadeh, R. (2023) Analysis of the Effects of Monetary Policy, Government Control and Sanctions on Production Growth in Iran. Development Strategy, 19(75), 85-15. (in Persian)
- Portela, C. & Mora-Sanguinetti, J. S. (2023). Sanctions effectiveness, development and regime type. Are aid suspensions and economic sanctions alike?. World Development, 172, 106370.
- Precious, C. & Palesa, M. K. (2014). Impact of Monetary Policy on Economic Growth: A Case Study of South Africa, Mediterian Journal of social Sciences, 5(15), 76-84.
- Saadi, M. R., Oryani, B., Mousavi M. H. & Nematpour, M. (2009). Analysis of the relationship between government spending and economic growth in the framework of the Barrow growth model. Economic Research Journal, 10(38), 145-173. (in Persian)
- Sabau, G. L. (2010). Know, live and let live: Towards a redefinition of the knowledge-based economy- sustainable development nexus. Ecological Economics, 69(6), 1193-1201.
- Salah Manesh, A., Arman, S. A. & Bakhtiari, S. (2018). Investigating the relationship between inflation-unemployment, growth-unemployment and inflation-growth in the Iranian economy: the approach of STR models. Applied Economics, 8(25), 33- 47. (in Persian)
- Shakeri, Abbas (2020) Macroeconomics, theories and policies, volumes 1 & 2. Rafee: Tehran. (in Persian)
- Sharbati, M., Zeraat Kish, S. Y., Mohebbi, M. & Negahdari, E. (2020). Forecasting the effect of sanctions and economic fluctuations on foreign direct investment in Iran. Macroeconomic Research Journal, 15(30), 232-255. (in Persian)
- Sotoudeh Nia, S., Ahmadi Rad, H., Daneshnia, M., Ahmadi Rad, F. & Qezelbash, A. (2018). Resistance economy, monetary and financial policies and its impact on economic growth in Iran. The Macro and Strategic Policies, 6(Special number), 749-730. (in Persian)
- Thangavel, P. & Chandra, B. (2024). Impact of sanctions on Russia on global economy, International Journal of Business Forecasting and Marketing Intelligence, 9(1), 1-8.
- Ufoeze, L. O., Odimgbe, S. O., Ezeabalisi, V. N. & Lajekwu, U. B. (2018). Efect of Foreign Exchange Rate Fluctuations on Nigerian Economy, Annals of Spiru Haret University, Economic Series, 18(1), 105–122.
- Zareei, A., Falahi, M. A. & Malek Sadatim S. S. (2024). The impact of international sanctions on Iran's economy with an emphasis on the role of the National Development Fund: DSGE model approach. Economic Policy, 16(31), 35-58. (in Persian)
- Zhilaei Aghdam, J., Daghighiasli, A., Afsharirad, M., Damankeshide, M. & Esmaelzadeh, A. (2019). Threshold effect of public debt of the government on the economic growth of the countries of the Middle East and North Africa region 1 (smooth logistic transition approach in panel data. Economic Studies and Policies, 6(2), 29-58. (in Persian)
- https://www.cbi.ir
- https://amar.org.ir.
Full-Text:


Economic Modeling

sanad.iau.ir/journal/eco

 

img0 

Original Article

The impact of economic sanctions on Iran’s macroeconomic variables and economic growth

Hosein Jahangiri1img0, Morteza Ezzati2img0, Mohammadreza Farzin3img0,

Karim Emami4img0, Abbas Memarnejhad5img0

DOI

Abstract 

This research estimates the simultaneous effects of sanctions, unemployment, inflation, and other factors with potential negative impacts on the economy, focusing on the context of Iran. The analysis applies a vector autoregression (VApR) model to data spanning Iran's economy from 1358 to 1400 (1979–2021). The findings highlight the detrimental influence of United Nations economic sanctions on Iran's economic growth. Increased government spending, higher unemployment rates, and rising inflation exert negative pressures on long-term economic growth. In contrast, increased investment and higher foreign exchange rates (in rials) enhance long-term economic growth but contribute to economic instability. This study addresses a critical need in economic policymaking by simultaneously assessing these factors' impacts.

Received:

27/07/2024

 

Accepted

02/12/2024

 

Keywords:

Words Economic growth, Inflation, Currency, Unemployment, Sanction

 

JEL Classification:

 3-5 Cods

E24, O24, E31, O16

 

 

 


 

1. Literature Review

This research analyzes the destabilizing impact of economic variables on Iran's economy, with economic sanctions exerting a significant negative influence on economic growth. The unemployment rate, exchange rate, inflation rate, and government budget deficit (expenditure) shape Iran's economic conditions and impose substantial negative effects, as supported by various studies and theories. The study integrates United Nations sanctions and other destabilizing variables into a model based on recent findings. It presents an introduction, a review of the literature and research background, an explanation of the analytical model, and a discussion of the model's estimation results. The study concludes with a summary of findings and their implications.

 

2. Methodology

This study uses annual data spanning 44 years, from 1357 to 1400 (1978–2021). Economic growth serves as the dependent variable, while the explanatory variables include the sanctions index, government spending (measured by annual budget performance), investment, inflation rate, exchange rate, and unemployment rate. The data come from the online portals of the Statistical Center of Iran and the Central Bank of Iran. The analysis applies the vector autoregression (VAR) econometric method using EViews version 12 software. This method effectively estimates long-term relationships among variables.

 

3. Analysis and Discussion

The model estimation using the vector autoregression method and normalized co-integration analysis confirms the presence of long-term effects. The long-term model shows that investment positively impacts economic growth, aligning with theoretical expectations. The exchange rate also demonstrates a positive effect on growth. In contrast, government expenditures impose the most significant negative impact, while sanctions and unemployment further contribute to negative effects. Inflation shows only a minor negative influence on economic growth.

To clarify the role of sanctions, the analysis re-estimates the model using the co-integration method without the sanctions variable. Table 6 illustrates that, in this revised model, government spending loses its significance, while inflation's impact increases substantially. These findings underscore economic sanctions' profound and significant role in shaping Iran's economy, emphasizing their centrality to understanding the country's economic challenges.

 

4. Results

The findings confirm that sanctions have significantly reduced Iran's economic growth, cutting it by 500% over the long term. Sanctions also disrupt key economic variables, including trade, unemployment, exchange rates, inflation, oil sales, and taxes, amplifying their overall negative impact. Additionally, government spending, unemployment, and inflation adversely affect growth, though inflation’s impact is relatively minor. In contrast, investment and exchange rate increases contribute positively to long-term economic growth. Specifically, a 1% increase in government spending reduces growth by 0.073%, while a 1% rise in the exchange rate boosts growth by 0.045%, and a 1% increase in investment raises growth by 0.25%.

To address these challenges, removing sanctions must be a priority to unlock economic potential. Government spending reforms are essential, as inefficient expenditures harm growth by crowding out private sector activity. Policies should prioritize reducing expenses over raising taxes to address budget deficits. Additionally, contractionary monetary policies targeting inflation should balance production needs to avoid suppressing growth. Enhancing investment is crucial; expanding production-focused bank facilities and attracting foreign capital can reverse declining investment trends. With these measures, Iran can mitigate the economic damage caused by sanctions and foster long-term growth.

 

Funding

There is no funding support.

 

Declaration of Competing Interest

The author has no conflicts of interest to declare regarding the content of this article.

 

Acknowledgments

We sincerely thank the journal members and anonymous reviewers for their invaluable feedback and contributions to improving the quality of this article.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]  * Phd Candidate for Economics, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran h.jahangiri76@yahoo.com

[2] ** Associate Professor, Faculty of Economics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, (Crossponding Authur), mezzati@modares.ac.ir 

[3] + Associate Professor, Faculty of Management, Allameh Tabatabaee University, Tehran, Iran, b_farzin@yahoo.com

[4] ++ Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, email memarnejad@srbiau.ac.ir

[5] ´ Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran, email memarnejad@srbiau.ac.ir

How to Cite: Jahangiri, H.  et.al. (2024). The impact of economic sanctions on Iran’s macroeconomic variables and economic growth, Economic Modeling, 18(66): 109-134

پژوهشی

برآورد اثر تحریم­های اقتصادی در چارچوب متغیرهای کلان اقتصادی 
بر رشد اقتصادی ایران 1

حسین جهانگیری2، مرتضی عزتی3*، محمدرضا فرزین4، کریم امامی5+، عباس معمارنژاد6

 

DOI

 

تاریخ دریافت:

06/05/1403

تاریخ پذیرش:

12/09/1403

 

واژگان کلیدی: 

رشد اقتصادی، تورم، ارز، بیکاری، تحریم 

طبقه‌بندی JEL:

E24, O24, E31, O16

چکیده

درباره اثر متغیرهایی که می‌توانند بر اقتصاد اثر منفی داشته باشند مانند تحریم، بیکاری و تورم، دیدگاه­هایی ارائه شده است، ولی با وجود اینکه از نیازهای سیاستگذاری اقتصادی شناسایی همزمان اثر این عوامل است، در ایران بررسی مشترکی بر این عوامل انجام نشده است. این مقاله تلاش دارد اثر متغیرهایی که می‌توانند بر اقتصاد اثر منفی داشته باشند را همزمان در یک مدل با روش خودرگرسیون برداری برآورد کند. در این مقاله داده­های اقتصاد ایران برای سال‌های 1358 تا 1400 از درگاه­های بانک مرکزی و مرکز آمار ایران استفاده شده است. تجزیه و تحلیل با روش اقتصادسنجی خودرگرسیون برداری (VAR) و با نرم­افزار ایویوز انجام شده است. اصلی­ترین یافته­های این بررسی آن است که تحریم­های اقتصادی سازمان ملل اثر منفی بر رشد اقتصادی ایران داشته است. افزون بر این، افزایش هزینه­های دولت، نرخ بیکاری و تورم بر رشد اقتصادی بلندمدت اثر منفی و افزایش سرمایه­گذاری و نرخ ارزهای خارجی (به ريال) بر رشد اقتصادی بلندمدت اثر مثبت داشته است.

 


 

1. مقدمه

برخی متغیرها در اقتصاد اثر بی‌ثبات‌کنندگی شدیدی دارند. یکی از آنها تحریم­های اقتصادی است که اقتصاد و به­ویژه رشد اقتصادی ایران را تحت تاثیر قرار داده است. افزون بر این بیکاری، نرخ ارز، تورم و کسری بودجه (مخارج) دولت، متغیرهای مهم و کلیدی موثر بر وضعیت اقتصادی کشور هستند که بر پایه برخی نظریه‌ها و بررسی‌ها اثر منفی گسترده‌ای بر اقتصاد دارند که نه تنها خود نشانه نابسامانی اقتصاد هستند، بلکه تغییرات آنها ­نیز بر نرخ رشد اقتصادی اثرگذار بوده است. افزون بر این متغیرهای دیگر نیز بر رشد اقتصادی اثرگذار هستند.

بررسی‌های مختلفی درباره اثرهای اقتصادی تحریم‌های اقتصادی ایران انجام شده است. برخی از این بررسی‌ها بر اثر تحریم بر رشد اقتصادی تمرکز داشته‌اند. در باره این بررسی‌ها نیز دو نکته قابل تامل وجود دارد: یکی اینکه برخی از این بررسی‌ها مانند عزتی و سلمانی (1393) اثر تحریم پیش از سال 1391 را بر رشد اقتصادی معنادار نیافته‌اند و برخی مانند امیدی فتح‌کوهی و همکاران (1403)، حیدریان و همکاران (2021) و لودتی و پسران (2023) اثر تحریم را بر رشد اقتصادی منفی یافته‌اند و دوم اینکه برخی از این بررسی‌ها به عوامل دیگری در اثرگذاری تحریم بر رشد اقتصادی نپرداخته‌اند، مانند لودتی و پسران (2023) و عزتی و سلمانی (1393). در برابر اینها برخی بررسی‌ها مانند امیدی فتح­کوهی، عزتی و حسن­زاده (1402)، پورتالا و موراسانگوینتی (2023)، شربتی، زراعت­کیش و ابراهیم نگهداری (1399)، زارعی، فلاحی و ملک­ساداتی (1403) و تانگاول و چاندرا (2024) عوامل دیگر را در اثرگذاری تحریم موثر دانسته‌اند. نکته نخست بیشتر به این بازمی‌گردد که چه متغیری برای تحریم استفاده شده است. نکته دوم نیز به واقعیت‌های عینی و خطای بررسی‌های پیشین بازمی‌گردد.

با بررسی دقیق‌تر پژوهش‌های موجود مشاهده می‌شود بررسی‌هایی مانند عزتی و سلمانی (1393) که تحریم سال‌های پیش از 1391 را در نظر گرفته‌اند، اثر تحریم را معنادار نیافته‌اند. همچنین در بررسی‌هایی مانند عزتی و سلمانی (1396) که سال‌های پیش و پس از تحریم‌های هسته‌ای همه­جانبه سازمان ملل متغیر را یکجا درنظر گرفته و سال‌های محدودی پس از 1391 را وارد مدل کرده‌اند، اثر تحریم معنادار نبوده است. در برابر این، بررسی‌هایی که به‌گونه‌ای پیش و پس از تحریم همه­جانبه سازمان ملل را متفاوت وارد مدل کرده‌اند و سال‌های بیشتری از دهه 1990 را بررسی کرده‌اند، مانند عزتی، حیدری و مریدی (1399)، عزتی (2016)، امیدی فتح‌کوهی، عزتی و حسن‌زاده (1401)، لودتی و پسران (2023) و امیدی فتح‌کوهی و همکاران (1402) اثر دوره تحریم سازمان ملل را معنادار و دارای شدت بیشتری نشان داده­اند. بر این پایه می‌توان گفت اثرگذاری تحریم‌های سازمان ملل بر اقتصاد ایران معنادار بوده است.

درباره وارد کردن متغیرهای دیگر در بررسی نیز روشن است که در بررسی‌های اقتصادی نباید متغیرهای موثر بر متغیر وابسته را از مدل خارج کرد، در این­صورت مدل تورش‌دار خواهد شد. بررسی‌های جدیدتر به این مهم توجه بیشتر داشته‌اند. در این بررسی تلاش شده است بر پایه یافته‌های جدیدتر، هم متغیر تحریم‌های سازمان ملل را به‌صورت مستقل و هم متغیرهای مهم اثرگذار بر کاهش رشد اقتصادی وارد مدل شود، مانند بیکاری، تورم، اندازه هزینه‌های دولت و نرخ ارز، به­ویژه در اینجا تمرکز بر اثر متغیرهای دیگری است که می‌توانند بر رشد اقتصادی اثر منفی داشته باشند. این کار اثر واقعی‌تری از تحریم را نشان خواهد داد.

این مقاله دربرگیرنده مقدمه، ادبیات موضوع و مرور پیشینه پژوهش، معرفی الگوی تحلیلی و پس از آن ارائه یافته‌های برآورد الگو و بحث درباره آنهاست در پایان نیز جمع­بندی مقاله ارائه می­شود.

2. ادبيات موضوع

1-2. آثار تحريم­هاي اقتصادی 

تحريم اقتصادي، بیشتر به عنوان جايگزين جنگ و اعمال قوه قهريه دانسته مي‌شود. اکشورهاي مختلف از تحريم­هاي محدود اقتصادي براي مقاصد سياسي خود عليه کشورهاي هدف استفاده مي‌کنند، ولي اين نوع تحريم عموما کم اثر بوده است. تحريم­هاي همه­جانبه از سوي سازمان­هاي بين­المللي تا پیش از سال 2000 به ندرت اعمال شده است. جامعه ملل که در فاصله بين دو جنگ جهاني اول و دوم هماهنگي امور جهان را بر عهده داشت، تنها چهار بار دست به اعمال تحريم زد که دو بار آن موفق بود7. سازمان ملل متحد نيز سه بار دست به تحريم همه جانبه زد.8 در دهه‌های اخیر تحریم­های بیشتری اعمال شد مانند: ليبریا (2003)، جمهوري دمكراتيك كنگو (2004)، گروه­هاي تروريستي و بازيگران غيردولتي (2004)، ساحل عاج (2004)، سودان (2004)، مظنون­ها به قتل رفيق حريري (2005)، جمهوري دمكراتيك خلق كره (2006) و پس از آن تحریم محدود ایران در سال 2007 آغاز و تا 2011 به بالاترین حد رسید (عزتی، 2016). پس از آن (1394) با اجرای برجام9، تحریم­های ایران برداشته و در سال 1397 با خروج آمریکا از برجام تحریم­های آمریکا به­صورت گسترده، جایگزینی نزدیک به تحریم­های سازمان ملل شد. تحریم­ها را با رویکردهای گوناگون دسته­بندی کرده‌اند که به چند دسته­بندی اشاره می­کنیم.

-       از نظراقتصادي، تحریم­ها به دو دسته تقسیم می­شوند: تحريم تجاري که در آن صادرات و واردات به کشور هدف، محدود يا قطع مي­شود و اعمال محدوديت­ها يا قطع مناسبات مالي.

-       از نگاه هدف تحريم، تحریم­ها را بر دو دسته جدا مي­کنند: تحريم اقتصادي با هدف­هاي راهبردی و تحريم براي منافع اقتصادي يا غير راهبردی دیگر. تحريم براي هدف­هاي راهبردی، بیشتر جايگزين گزينه جنگ مي­شود و هزينه اقتصادي آن از جنگ کمتر و براي تحريم کنندگان توجيه دارد.

-       با نگاه دیگر، تحریم­ها را به اقتصادی و غیراقتصادی دسته­بندی می­کنند. تحريم­های غيراقتصادي پیش از تحريم­هاي اقتصادي آغاز مي­شود و هدف آن ترغيب کشور هدف به تغيير سياست است. تحريم غيراقتصادي بسته به نوع کشور و شرايط، متفاوت است.از سوی دیگر تحریم­ها می­تواند بر پایه تصویب‌کننده آن و اجراکننده آن هم دسته­بندی شود. از این لحاظ می­توان تحریم­ها را به 3 دسته تقسیم کرد: تحريم­هاي يک­جانبه مانند تحریم آمریکا علیه ایران، تحريم ازسوي چند کشور یا اتحادیه مانند تحریم­ اتحادیه اروپا علیه ایران و تحريم ازسوي شوراي امنيت سازمان ملل متحد مانند تحریم­های شوراي امنيت علیه ایران (عزتی و سلمانی، 1393).

در چند سال گذشته در زمینه اثر تحریم­ بر اقتصاد ایران بررسی­های علمی خوبی انجام شده است که نشان می­دهند تحریم­های دهه 1390 بر بخش­های مختلف اقتصاد مانند تولید، تورم، نرخ ارز، صادرات، سرمایه­گذاری، قیمت­ها و فعالیت­های اقتصادی اثر معنادار داشته است. بخشی از این بررسی­ها و نتیجه آنها در پیشینه آورده شده است.

اثر تحریم‌ها بر رشد اقتصادی

تحریم اقتصادی ابزاری است که توسط آن کشورهای دیگر را تحت فشار قرار می‌دهند. نگاهی به تحریم‌های ایران نشان می‌دهد که این تحریم‌ها بسیار گسترده بوده‌اند. همچنین این تحریم‌ها همزمان سوی کشورهای گوناگون با درجه‌های ناهمسان به­کار برده شده‌اند. این تحریم از راه اثرگذاری بر متغیرهای کلان، بر بخش‌های مختلف اقتصاد اثر می‌گذارند (عزتی و سلمانی، 1396)، ولی تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل بسیار گسترده بوده و همه کشورها در آن مشارکت کردند. ازاین‌رو این تحریم‌ها اثرگذاری بیشتری داشته‌اند. با این تحریم‌ها انتظار بر این بوده است که فشار مالی بر دولت و جامعه به‌شدت افزایش یابد. همچنین رشد اقتصادی را کاهش دهد (فرازمند و کیان‌پور، ۱۳۹۱). افزون بر این آنچه در عمل دیده شده است با اجرای تحریم‌ها در سال 1390 و اعلام بیرون رفتن آمریکا از برحام در سال 1396، رشد اقتصادی ایران منفی شد و در طول کل دهه 1390، غیر از سال‌های اجرای برجام به طور متوسط حدود منفی 5/2% بوده است. این می‌تواند نشان‌دهنده اثر تحریم بر رشد اقتصادی ایران باشد. البته همزمان با افزایش تحریم‌ها نرخ ارزهای خارجی نیز افزایش داشته است، همزمان در برخی از تحریم‌ها تورم بالا رفته، بیکاری نیز افزایش داشته است. در پی تحریم‌ها هزینه‌های دولت نیز کاهش داشته است. با همه اینها، این پرسش پایه‌ای مطرح است که کاهش رشد اقتصادی در اثر کدام متغیرها رخ داده است.

 

2-2. نظريه‌هاي رشد اقتصادي و اثر متغیرها

برای بررسی عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی، الگوی تحلیلی برپایه نظریه­های رشد پایه­گذاری می‌شود. ازاین­رو نظریه‌های رشد اقتصادی مرور می­شود. نظریه­هاي رشد اقتصادي در گذر زمان از يانگ10، هارود ـ دومار11، سولو ـ سوآن12، کالدور13، ارو14، رومر15 و لوکاس16 تا سده 21 دگرگونی­های بسياري از دیدگاه عوامل اثرگذار بر رشد، درون­زايي و برون‌زايي متغيرها داشته­اند. درباره عوامل رشد اقتصادي، سه دسته نظريه­هاي رشد كلاسيك، رشد نئوکلاسيک و رشد درون‌زا ارائه شده­اند. ديويد هيوم17 و آدام اسميت18 پيشگامان نظریه­پردازی رشد کلاسيک هستند. نزد آدام اسميت تخصصي شدن و تقسيم کار، موتور رشد تولید است. اقتصاددانان کلاسيک منابع طبيعي را محدوديت اصلي فرصت‌هاي رشد تولید می‌دانند. ديدگاه نئوکلاسيک در دهه ١٩٥٠ ازسوی سولو19 (1956) و سوآن20 (1956) ارائه شد. نظريه‌هاي نئوکلاسيک، برای رشد توليد، تکنولوژي را عامل برون‌زا و انباشت سرمايه را درون‌زا مي‌دانند. ويژگي پایه­اي مدل سولو ـ سوآن شکل تابع توليد است. فرض­های اين تابع، بازدهي ثابت به مقياس، بازدهي نزولي براي هر نهاده و کشش جانشيني مثبت بين نهاده‌هاي توليد هستند. تابع توليد نئوکلاسيک با نرخ ثابت پس‌انداز مدل ساده تعادل عمومي را بنا می­کند. آبرامويتز21 (1959) و چنري22 (1986) از ديگر اقتصاددان‌هایی هستند که در اين زمینه کار کرده‌اند.

نظريه­هاي رشد درون‌زا دسته دیگری از نظریه­های رشد هستند. اصلي­ترین انديشمندان اين دسته، ارو23 (1962)، رومر24 (1986)، لوکاس25 (1988)، گروسمن26 (1987) و هلپمن27 (1998) هستند. این نظريه که بر پایه پژوهش­های نظري و تجربي دهه 1980 ارائه شده است، فرض­هاي کلاسيک و نئوکلاسيک درباره بازارهاي ايدئال و بازده نزولي عوامل به­ويژه برای سرمايه را رد می­کند. عواملي همچون بازده فزاينده پژوهش و توسعه و انتقال دانش و اطلاعات، فرآيند يادگيري از راه تجربه، پراکندگي فناوري، سرمايه اجتماعي، مذهب و دیگر متغیرها را از عواملي می‌دانند که برروي رشد اقتصادي اثر می­گذارند. بر پایه آنچه گفته شد در هفت دهه گذشته، سه جریان در زمینه نظريه رشد وجود داشته است که به آنها اشاره می­کنیم.

 

1-2-2. دسته نخست نظريه­هاي رشد اقتصادي

در نظريه رشد کلاسيک هارود ـ دومار، هارود مراحل رشد را سه مرحله مي‌داند: رشد پايدار و پیوسته28، واحد بودن رشد پايدار و ثبات رشد پايدار. يکي از نکات در اين زمینه، به­کار گیری مفهوم کالاي ترکيبي است که هارود آن را دسته‌اي از کالاها معرفي مي‌کند که از دو عامل (سرمايه و نيروي کار) به­وجود مي‌آيد و اين ترکیب مستهلک نمي‌شود. در مدل هارود نسبت سرمايه و نيروي کار ثابت است (گرجي و مدني، 1388). 

 

2-2-2. دسته دوم نظريه­هاي رشد اقتصادي

در چارچوب نظريه رشد نئوکلاسيک­ها، مدل رشد بلندمدت سولو بر پایه جانشيني بين کار و سرمايه ارائه شده است. سولو برای سادگي فرض مي‌کند که در هر کشور يک کالاي همگن توليد و مصرف مي‌شود. اين محصول همان واحدهاي توليد ناخالص داخلي آن کشور است. يک تابع توليد کاب-داگلاس براي اقتصاد کلان در نظر مي‌گيرد که بازدهي نسبت به مقياس ثابت را به نمايش مي‌گذارد. سولو همچنين فرض مي‌کند در بلندمدت نسبت سرمايه به تولید () ثابت است و مردم نسبت ثابتي از درآمدشان را پس‌انداز و نسبت ثابتي از زمان­شان را صرف انباشت مهارت مي‌کنند. اين فرض برای ساده‌سازي مدل است. در اين مدل همچنين فرض مي‌شود وضعيت تکنولوژي و پيشرفت فني برون‌زاست. همچنین، همه نهاده‌ها در دو گروه دسته‌بندی مي‌شوند: سرمايه (K) و نيروي کار(L) (شاکري، 1399).

در مدل نئوکلاسيک، دانش (که سرمايه انساني و تکنولوژي بخشي از آن است) يک کالاي خصوصي يا عمومي است، تکنولوژي برون‌زا و بیرون‌ از چارچوب تعيين شده است و رشد نشان­دهنده بازدهي نزولي است.

تا دهه 1970 مدل‌های رشد هارود ـ دومار و سولو ـ سوآن، راهنماي سياستگذاران اقتصادي بود. بر پایه رهيافت اين مدل‌ها، تشويق به سرمايه­گذاري فيزيکي از راه افزايش نرخ پس­انداز امکانپذير نبود و وام و کمک‌های بین‌المللی براي دستیابی به رشد اقتصادي پيشنهاد شد (کانسیکا، هیتور و اولیویرا29، 1998).

 

3-2-2. دسته سوم مدل­هاي رشد اقتصادي

مدل‌های رشد درون­زا حاصل دو نظریه پایه­ای اقتصادي براي توضیح اثر دانش و تکنولوژي براي ساختن رشد اقتصادي پايدار است: نظريه­هاي تکاملي و نظريه­هاي رشد جدید.

نظريه­هاي تکاملي که نظريه سيستم ناميده می‌شوند، چند جریان فکري را دربرمي­گيرد. همه در آغاز بر پایه منطق ویرانی خلاق پایه­ریزی شده است. پایه اين نظریه‌ها اين است که یک بخش که نوآوري و تکنولوژي و تغييرات ساختاري همراه با آن شکل می­گیرد و رشد می­کند، محرک کليدي رشد اقتصادي درنظر گرفته می­شود. در این زمینه در سال 1982 نلسون30 و وينتر31 يک مدل رسمي رشد اقتصادي را در شرکت‌هایی که بر پایه نظریه تکاملي زيست‌شناسي و بر پایه مدل محدود يا رویه‌های عقلاني بنا شده بود توسعه دادند. مدل آنها بيشتر بر نقش دانش در بنگاه‌هایی که در شرايط عدم اطمينان فعاليت می‌کنند پایه­ریزی شده است. نتايج نظریه افزايش بازدهي و عدم اطمينان آردر32 بيان می‌کند که يک پژوهش استاندارد بر کاربردهاي مختلف اشکال دانش اقتصاد (مدون و ضمنی) تمرکز می‌کند (سبوا33 ، 2010).

نظريه­های رشد جديد­ (که به آن نظريه­ رشد درون­زا گفته مي­شود)، دانش (تکنولوژي) را به­عنوان يک کالاي ویژه در نظر می­گیرد و از مدل‌های تعادل عمومي استاندارد براي تجزيه و تحلیل توليد، مبادله و کاربرد دانش استفاده می‌کند. اين نظریه‌ها دو سازوکار رشد را برجسته می‌کنند: يادگيري افزايشي و سرمايه­گذاري در پژوهش و توسعه (نوآوري) (سبوا، 2010). در این رويکرد دو سازوکار پایه­ای برای رشد اقتصادي وجود دارد. نخست توانايي اقتصاد براي توليد جديد افزايش می‌یابد، سپس رشد بر توانايي اقتصاد براي پذیرش نوآوري با غلبه بر ناکارايي­‌هاي اقتصادي و اجتماعی يا مقاومت در برابر روش‌های جديد تمرکز می­کند.

پيشگامان الگوهاي رشد درون‌زا، در آغاز دهه 1980، پل رومر و رابرت لوکاس اقتصاددانان کلان‌نگر بودند که رشد اقتصادي را با تأکيد بر اقتصاد اندیشه‌ها و سرمايه انساني بررسی کردند. با کمک پیشرفت‌های نو در نظريه رقابت ناقص، رومر اقتصاد فناوري را معرفي کرد. پس از اين پیشرفت‌های نظري، بررسی­های تجربي ازسوی شماری از اقتصاددانان، مانند رابرت برو براي کمي کردن و آزمون نظریه‌های رشد شکل گرفت (نجارزاده و همکاران، 1386). لوکاس در بررسی‌های خود بهره‌وری نهايي سرمايه اجتماعي را معرفي کرد (ربيعي، 1388). پس از لوکاس می‌توان رومر، گراسمن و هلپمن، آفيون و هويت را از پيشگامان نظریه رشد درون­زا نام برد که رشد را از راه ترکيب جنبه­هاي خصوصي و عمومي سرمايه­گذاري در تحقيق و توسعه توضيح می‌دهند که انگيزه­هاي اقتصادي براي نوآوري را فراهم مي­کند. با اين­حال برخي از دانش­هاي جديد به دیگر بخش­ها سرريز می‌شود و سرمايه­گذاري اجتماعي دانش عمومي را افزايش مي­دهد و کمک می‌کند که نوآوري­هاي جديد پرورش يابد و ازاين­رو به رشد اجازه ادامه يافتن مي­دهد (سبوا، 2010).

نظریه جديد رشد بعد رومر شکوفا شد و از ایده‌های آرو34 درباره پيامدهاي اقتصادي يادگيري همراه با کار استفاده شد که بر پایه آن اثر مثبت تجربه روي بهره­وري شکل می­گیرد و می‌تواند در زمان خلق دانش به­عنوان يک محصول جانبي سرمايه­گذاري يا انباشت سرمايه شکل گیرد که به شکل ریاضی چنین نشان داده می­شود: img0 که در آن Ai مي­تواند به­عنوان شاخص دانش قابل دسترسي براي بنگاه باشد.

 

4-2-2. اثر متغیرها در مدل رشد

به­طور كلي درباره اثر هزینه­های دولت بر رشد اقتصادي دو ديدگاه اصلی وجود دارد. یک دیدگاه اصلی اثر آن را مثبت می­داند این ديدگاه دولت را هماهنـگ­كننده منـافع عمومي و خصوصي می­داند و ادعا می­کند افزايش هزینه­های دولت توان هماهنگی را بالا می­برد و اثر مثبت بر توليد و رشد اقتصادي می­گذارد. همچنـين، در نبود بـازار توسـعه­يافتـه سرمايه، بيمه و اطلاعات، دولت مي­تواند با شكل دادن به بازار محصول و عوامل توليد، ايجـاد زيرسـاخت­هـاي مناسـب اقتصادي، توسعه سرمايه انسـاني و بهبـود فنّاورانـه، كـارايي را افزايش دهد و زمينه فعاليت كاراي بخش خصوصي را فراهم کند (قالی35، 2003). در دیدگاه دیگر افزايش هزینه دولت رشد اقتصادي را كاهش مي­دهد. هزینه دولت از جیب تولیدکنندگان و مصرف­کنندگان خصوصي (از طریق مالیات) برداشته می­شود. هزینه­هایی که می­توانست در بخش خصوصی کارا مصرف شود در بخش دولتی ناکارا هزینه خواهد شد. افزون بر این انتقال منـابع از بخـش خصوصي به بخش دولتي برای افزايش هزینه­های دولت مانع انباشـت سـرمايه و گسـترش تحقيقـات و نـوآوري در بخـش خصوصـي و بـه­تبـع آن در كـل اقتصـاد مـي­شود و درنتيجه موجب كـاهش توليد و رشد اقتصادي خواهد شد (قالی، 2003).

افزایش نرخ ارز می­تواند دو اثر متضاد بر رشد اقتصادی داشته باشد. یک اثر از طریق ارزان­تر شدن نسبی قیمت کالاهای صادراتی و گران­تر شدن نسبی قیمت کالاهای وارداتی که موجب تقویت توان رقابتی تولیدات داخل در مقایسه با رقبای خارجی می­شود و درنتیجه با تقویت صادرات، افزایش تولید داخل به افزایش رشد اقتصادی منجر می­شود. اثر دیگر از راه افزایش هزینه­های تولیدکنندگان به علت گران­تر شدن مواد اولیه، کالاهای واسطه­ای و سرمایه‌ای وارداتی است که می­تواند به تضعیف تولید داخل و رشد اقتصادی منجر شود. ازسوی دیگر با افزایش نرخ ارز و افزایش تقاضای کالاهای تولید داخل، قیمت این کانال­ها رفته رفته افزایش می­یابد و از این منظر و همچنین افزایش دستمزد ناشی از افزایش تقاضای نیروی کار، قدرت تولید در مقایسه با رقبای خارجی تضعیف می­شود و بر رشد اقتصادی تاثیر منفی می گذارد (مطهری، لطفعلی‌پور و احمدی شادمهری، 1396).

از دیدگاه نظریه سرمایه­گذاری، تورم پایین و ملایم سود سرمایه­گذاری را افزایش می­دهد و بر رشد اقتصادی و تولید اثر مثبت دارد، ولی تورم بالا و مستمر ممکن است بی­ثباتی ایجاد کند و رکود و کندی رشد را همراه داشته باشد. تورم افزون بر نااطمینانی، می­تواند توزیع درآمد واقعی و تخصیص مجدد منابع، محیط کسب­وکار و بستر توسعه اقتصادی را برای بهبود کیفیت، ارتقای تکنولوژی و ابداع و نوآوری نامناسب کند.

یک نابسامانی دیگر بیکاری است. اوکان (1962) ارتباط نرخ بیکاری و رشد اقتصادی را بررسی کرده و با استفاده از داده­های فصلی اقتصاد آمریکا نشان داده است که به­ازای یک درصد کاهش (افزایش) در نرخ بیکاری، حدود سه درصد تولید حقیقی افزایش (کاهش) می­یابد. نبود شغل مناسب با توانایی­ها و انتظارات افراد، به­ویژه برای دارندگان تحصیلات دانشگاهی در دوره­ای که تصمیم انتخاب شغل در آن انجام می­شود، آثار و پیامدهای زیانباری برای جامعه و افراد خواهد داشت. بیکاری به معنای هدر رفتن سال­ها سرمایه و وقت اختصاص یافته برای تربیت نیروی کار کشور است که آثار آن در ابعاد مختلف نمود پیدا خواهد کرد. فقر، اعتیاد، طلاق، بزهکاری، مشکلات روانی، کم شدن نرخ رشد سالیانه جمعیت، افزایش سن ازدواج و بسیاری از ناهنجاری­ها از پیامدهای نامطلوب بیکاری در جامعه است که برای جبران آنها باید چندین برابر بیشتر از اشتغال­زایی هزینه کرد. این ناهنجاری­ها از جنبه­های مختلف بر کارایی و رشد تولید اثر منفی دارند. در توضیح نظریه رشد کلاسیک گفته شد که در کنار نیروی کار، سرمایه­گذاری یک عامل اصلی کلاسیک در تابع تولید است. افزایش سرمایه­گذاری علتی برای افزایش تولید دانسته می­شود.

 

2-3. پیشینه بررسی­های تجربی پژوهش

به­صورت بسیار خلاصه، نمونه­ای از بررسی­های انجام شده درباره اثر تحریم و دیگر متغیرهای اقتصادی بر رشد اقتصادی در جدول 1 ارائه شده است.

 

جدول 1. پیشینه بررسی­های تجربی پژوهش

ردیف

پدیدآورندگان (سال)

موضوع

یافته

1

تنگاول و چاندرا36 (2024)

تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه در ارتباط با اقتصاد جهانی

اثر تحریم‌های روسیه به علت قدرت اقتصادیروسیه و سهم بالای آن در تامین کالاهای اساسی کم اثر شده است

2

زارعی و همکاران (1403)

تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران با تاکیذ بر نقش صندوق توسعه ملی

تحریم ها بر رشد اقتصادی اثر منفی داشته است ولی صندوق توسعه ملی نتوانسته است مانع اثر آن شود

3

فدیونیا، سیماچو، یو و دراپکین37 (2023)

آثار حاشیه­ای گسترش یا محدودیت صادرات: عوامل تعیین کننده رشد اقتصادی مناطق روسیه در دوره تحریم

تحریم­های روسیه در سال 2014 و 2022 موجب کاهش صادرات کل و نیز صادرات غیرنفتی روسیه و همزمان موجب کاهش رشد اقتصادی در روسیه شده است، ولی بر تولید در بخش­هایی که صادرات حفظ شده و یا افزایش یافته اثر چندانی نداشته است.

4

امیدی فتح کوهی و همکاران (1402)

تحلیل آثار سیاست پولی، کنترل دولتی و تحریم بر رشد تولید در ایران

سیاست­های پولی در قالب تنظیم نرخ بهره (سود) بانکی بر رشد اثر معنادار ندارد ولی در قالب تغییر حجم نقدینگی رشد اقتصادی اثر مثبت معنادار دارد. همچنین کنترل دولتی و تحریم اقتصادی بر رشد اقتصادی اثر منفی دارد.

5

لودتی و پسران (2023)

شناسایی اثر تحریم با استفاده از پوشش روزنامه‌ای بر اقتصاد ایران

شدت تحریم‌ها موجب کاهش صادرات نفت، ارزش ربال و رشد اقتصادی ایران شده است.

6

پورتالا و موراسانگوینتی38 (2023)

اثربخشی تحریم­ها، توسعه و نوع رژیم: آیا ترکیب و تحریم­های اقتصادی اثرگذارند؟

کشورهای تک­حزبی و پادشاهی در برابر تحریم­ها مقاومت می­کنند. تحریم‌ها بر رژیم‌های مختلف دیگر اثر معنادار دارد. ثروت، مقاومت هدفمند در برابر تحریم­های خارجی را تقویت می­کند. مسیرهای تجاری جایگزین تحریم‌ها را خنثی می‌کنند.

7

عزتی و همکاران (1399)

بررسی اثر تحریم بر اشتغال و تولید بخش صنعت ایران

تشدید تحریم‌ها بر رشد تولید و اشتغال بخش صنعت، اثر منفی داشته است

8

حیدریان، پهلوانی و میرجلیلی (2021)

تحریم­های مالی و رشد اقتصادی

تحریم­های اقتصادی در بلند مدت سالانه 19/0% رشد اقتصادی را کاهش می­دهد و در کوتاه مدت در سال­های 2014-2010 بیشترین کاهش سالیانه را (54/0%) داشته است.

9

کاندیل و میرزایی39 (2021)

سیاست­های اقتصاد کلان و اقتصاد ایران تحت شرایط تحریم

تحریم­ها درآمدهای نفتی و دیگر درآمدهای خارجی ایران را کاهش و نرخ ارز را افزایش می­دهند. کاهش درآمدهای خارجی رشد اقتصادی در ایران را کاهش می­دهد. سیاست­های ارزی نمی­تواند جلوی افزایش نرخ ارز را بگیرد.

10

باستین، ثابت، صالحی زاروح و حسین‌پور (2021)

بررسی اثر غیرخطی شاخص تحریم اقتصادی بر کانال اثرگذاری سیاست پولی بر رشد اقتصادی ایران

در شرایط تحریم، نرخ ارز اثر منفی و اعتبارات بانکی اثر مثبت بر رشد اقتصادی در ایران دارد. نرخ بهره اثر معناداری بر رشد ندارد.

11

عزتی (2016)

آثار مستقیم و غیرمستقیم تحریم بر رشد اقتصادی ایران

تحریم‌های پیش از 1390 اثر معناداری بر رشد اقتصادی نداشته، ولی تحریم‌های همه­جانبه سازمان‌ ملل رشد اقتصادی را کاهش داده است.

12

عزتی و سلمانی (1393)

برآورد اثر تحریم‌های اقتصادی بر رشد اقتصادی ایران

رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت سرانه نیروی کار در ایران از تحریم‌های اقتصادی، تا پیش از تحریم‌های گسترده نفتی و بانکی سال 1390، اثر مستقیم معناداری نمی­پذیرد. پس از آن اثر عمده دارد.

 

3. الگوی تحلیلی

در یک جمع­بندی از ادبیات پژوهش می­توان گفت، بررسی مشخصی که در پی ارزیابی همزمان اثر متغیرهایی که موجب بی‌ثباتی اقتصاد می‌شوند بر تولید ناخالص داخلی، مشاهده نشد. بر این پایه وارد کردن همزمان متغیرهای تحریم، تورم و بیکاری، همراه با متغیرهای هزینه­های دولت و سرمایه­گذاری، در یک مدل رشد اقتصادی درون‌زا و برآورد اثر آنها می­تواند یک نوآوری این بررسی باشد که موجب می­شود اثر متغیرها واقعی­تر نشان داده شود. آزمون خود رگرسیون برداری و برآورد اثر بلندمدت این متغیرها به­ویژه تحریم بر تولید ناخالص داخلی نیز یک نوآوری قابل توجه است.

برپایه ادبیات نظری، رشد اقتصادی تابعی از سرمایه­گذاری و نیروی کار است. بیکاری دوگان اشتغال نیروی کار است و جایگزین نیروی کار وارد مدل شده است. تحریم بر تولید اثر منفی دارد. هزینه­های دولت اثر مثبت و در برخی بررسی­ها اثر منفی داشته است. در بیشتر بررسی­ها اثر تورم بر تولید مثبت و در برخی بررسی­ها اثر منفی به­دست آمده است. در بیشتر بررسی­ها اثر نرخ ارز خارجی بر تولید مثبت، ولی در برخی بررسی­ها اثر آن منفی دیده شده است.

بر پایه ادبیات پژوهش، الگوی تحلیلی این بررسی دربرگیرنده متغیر وابسته تولید ناخالص داخلی و متغیرهای توضیح­دهنده سرمایه­گذاری، بیکاری (دوگان نیروی کار)، هزینه­های دولت، تورم، نرخ ارز و تحریم به­صورت زیر است.

 

که در آن متغیرها عبارتند از EG نرخ رشد اقتصادی به قیمت­های ثابت، SANC شاخص تحریم­های اقتصادی ایران/ متغیر مجازی تحریم، GC مخارج سالیانه دولت در بودجه به قیمت ثابت، IN خالص سرمایه­گذاری به قیمت ثابت، EXR نرخ دلار بازار آزاد به ريال، UR نرخ بیکاری سال و INF نرخ تورم سالیانه

   در برآورد از لگاریتم متغیرها استفاده می­شود که نشان­دهنده نرخ تغییرات آنهاست. لگاریتم تولید ناخالص داخلی نیز رشد اقتصادی را نشان می­دهد. برای نرخ بیکاری از داده‌های مرکز آمار استفاده شده و داده‌های متغیرهای دیگر به قیمت ثابت سال 1395 و از بانک داده‌های بانک مرکزی گرفته شده است. درباره متغیر تحریم گفتنی است تحریم­ها بسیار گسترده بوده­اند. همچنین این تحریم­ها همزمان ازسوی کشورهای گوناگون با درجه­های ناهمسان به­کار برده شده­اند. عددی کردن اینها و ساختن شاخص برای آنها بسیار دشوار است. چون تحریم­ها در زمان­های نزدیک به هم آغاز و ازسوی سه منبع اصلی به کار برده شده است و همپوشانی بسیاری دارند، متغیر دامی با داده­های صفر و یک برای هر تحریم برآورد را دچار مشکل می­کند. بررسی­های مختلفی نیز نشان داده­اند بیشتر تحریم­های یک­جانبه آمریکا و برخی کشورهای دیگر که تا دهه 1390 اثر چندانی بر ایران نداشته‌اند (عزتی و سلمانی، 1394). بر این پایه و برای سادگی و ایجاد قابلیت وارد کردن در مدل، سال­های تحریم سازمان ملل و تحریم پس از خروج آمریکا از برجام را سال تحریم در نظر می­گیریم و برای متغیر تحریم در این سال­ها مقدار 1 و برای دیگر سال­ها عدد صفر را قرار می‌دهیم.

 

4. روش پژوهش

این بررسی از داده­های سالیانه 44 سال از سال 1357 تا سال 1400 استفاده می­کند. متغیر وابسته رشد اقتصادی و متغیرهای توضیحی شاخص تحریم، هزینه­های دولت برابر عملکرد بودجه سالیانه، سرمایه­گذاری، نرخ تورم، نرخ ارز و نرخ بیکاری است. ماخذ داده­ها ­درگاه­های اینترنتی مرکز آمار و بانک مرکزی ایران است. تجزیه و تحلیل­ها به روش اقتصادسنجی خودرگرسیون برداری40 برای رابطه بلندمدت و با استفاده از نرم­افزار ایویوز41 نسخه 12 انجام می­شود.

 

 

1-4. آزمون­های مقدماتی

الف) آزمون ریشه واحد

پیش از برآورد مدل­های خود رگرسیون برداری، باید ویژگی متغیرها را از نظر مانایی یا نامانایی بررسی شوند. مانایی مفهومی کلیدی در فرآیند سری­ زمانی است. چنانچه سری­های زمانی نامانا باشند نتایجی که از تحلیل رگرسیون به­دست می­آید نامعتبر خواهد بود. رگرسیون­هایی که دارای سری­های نامانا باشند، ممکن است فاقد معنای خاصی باشند و  رگرسیون کاذب نامیده می­شوند. ازاین­رو بررسی مانایی متغیرها ضروری است. در اینجا برای آزمون ریشه واحد از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد همه متغیرها در سطح نامانا هستند و در تفاضل مرتبه اول مانا هستند. می­توان فرضیه وجود ریشه واحد در تفاضل مرتبه اول سری­های زمانی مورد نظر را در سطح 5 درصد رد کرد. یعنی تفاضل مرتبه اول همه متغیرها در سطح 95 درصد ماناست.

 

جدول 2. نتایج آزمون دیکی فولر تعمیم یافته در سطح متغیرها

ADFt

ADFx

متغیر

50/0-

2/2-

LGDP

63/0-

05/2-

LGC

02/1-

24/2-

LEXR

36/2-

27/2-

LUR

036/0-

07/4-

LINF

48/2-

08/2-

LIN

80/4-

76/4-

DLGDP

81/2-

33/4-

DLGC

18/5-

2/5 -

DLEXR

07/5-

06/5-

DLUR

83/6-

81/6-

DLINF

39/5-

43/5-

DLIN

منبع: یافته­های پژوهش

 

ب) آزمون تعیین وقفه­های بهینه

برای انجام آزمون همجمعی، وقفه­های بهینه تعیین می‌شود، وقفه­های بهینه با استفاده از تجمیع نتایج آزمون­های مختلف حداکثر درستنمایی42، آکائیک43، شوارتز بیزین44 و حنان کویین45، تعداد وقفه بهینه برای این داده­ها برابر یک است.

 

جدول 3. نتایج آزمون تعیین وقفه بهینه الگوی (VAR)

تعداد وقفه

LR

FPE

AIC

SC

HQ

0

-

01/1

6/12

8/12

-

1

0/428*

7-e53/4*

4/2*

1/4*

3/3*

2

5/42

7-e477/6

6/2

8/5

83/3

3

3608

7-e78/9

7/2

4/7

51/4

منبع: یافته­های پژوهش

 

پ) آزمون شکست ساختاری

برای بررسی وجود شکست ساختاری داده­ها، آزمون وقفه همراه شکست ساختاری انجام شد. نتیجه آن نشان می­دهد شکست ساختاری برای متغیر وابسته معنادار نیست بنابر این برآورد مدل با روش خودرگرسیون برداری متداول مشکلی ندارد. همچنین نتایج این آزمون نشان می­دهد سال شکست ساختاری که برای برخی متغیرهای توضیح­دهنده مدل معنادار شده است سال 1390، 1393 و 1395 است که اینها نیز با متغیر مجازی تحریم که برای سال­هاای 1390 تا 1393 و 1396 تا 1400 عدد یک و برای دیگر سال­ها عدد صفر را دارد نشان داده می­شوند.

 

جدول 4. نتایج آزمون شکست ساختاری همراه تعیین وقفه بهینه

متغیر

 

L?(-1)

D(L?(-1))

C

شکست عرض از مبدا

شکست مسیر(دامی)

سال شکست

LGDP

آماره t

0/27

82/2

73/0

006/0

58/1

1395

احتمال

0/0

01/0

47/0

99/0

12/0

LGC

آماره t

0/19

 

55/1

57/5

56/2-

1393

احتمال

0/0

 

13/0

0/0

01/0

LEXR

آماره t

43/9

 

77/3

63/3

26/1-

1390

احتمال

0/0

 

0/0

0/0

21/0

LIN

آماره t

9/43

 

77/3

36/3

26/1-

1390

احتمال

0/0

 

86/0-

99/0-

78/0

INF

آماره t

49/2

94/1

62/3

31/2

72/1-

1395

احتمال

02/0

06/0

0/0

03/0

09/0

UR

آماره t

94/7

66/2

07/3

58/1-

79/1

1390

احتمال

0/0

01/0

0/0

12/0

08/0

منبع: یافته‌های پژوهش

 

ت) آزمون همجمعی جوهانسون و جوسلیوس (آماره ماتریس و آماره حداکثر مقادیر ویژه)

همجمعي به­معنای وجود يك رابطه تعادلي بلندمدت است كه سیستم در طول زمان به سمت آن حركت مي­كند. رابطه همجمعی نشانه نبود رگرسیون کاذب و ارتباط واقعی بین متغیرهای مدل است. آزمون آن برپايه رابطه بين مرتبه يك ماتريس و ريشه مشخصه آن بنا شده و در آن دو نوع آزمون براي شناسایی تعداد بردارهاي همجمعي معرفی شده است: آزمون اثر و آزمون حداکثر مقادیر ویژه که بودن یا نبودن رابطه بلندمدت میان متغیرها را بررسی می­کنند.

 

جدول 5. نتایج آزمون همجمعی جوهانسون و جوسیلیوس

مقدار بحرانی سطح 05/0

آماره حداکثر مقادیر ویژه46

مقدار بحرانی

سطح 05/0

آماره اثر47

فرضیه مقابل

فرضیه صفر

44/5

13/69

7/117

7/156

R=1

R=0

3/38

09/35

8/88

6/87

R=2

R<1

1/32

04/23

8/63

5/52

R=3

R<2

8/25

64/15

9/42

48/29

R=4

R<3

4/19

46/9

9/25

83/13

R=5

R<4

5/12

37/4

5/12

37/4

R=6

R<5

منبع: یافته‌های پژوهش

 

با توجه به نتایج آزمون، در هر دو آزمون اثر و حداکثر مقادیر ویژه، مقدار آماره آزمون در سطوح معنادار از مقادیر بحرانی بزرگ­تر است، پس می­توان فرضیه صفر مبنی­بر اینکه رابطه بلندمدت میان متغیرها برقرار نیست را رد کرد و وجود رابطه بلندمدت میان متغیرها را در سطح 95 درصد اطمینان پذیرفت. بودجه دولت، بیکاری و تورم در کوتاه‌مدت و بلندمدت منفی است و بیشترین اثر را در بلندمدت شوک بیکاری دارد.

 

4-2. آزمون اثر شوک متغیرها

آزمون واکنش شوک متغیرهای مختلف به رشد اقتصادی و دوره تعدیل اثر آن نیز نشان می­دهد به­ترتیب شوک­های (به اندازه یک انحراف معیار متغیرهای) بیکاری، تحریم، تورم و هزینه­های دولت اثر منفی بیشتری داشته­اند. با وجود این در بلندمدت این اثر کاهش می­یابد، ولی همچنان منفی است. در برابر این اثر کوتاه­مدت و بلندمدت شوک­های تولید ناخالص داخلی و سرمایه­گذاری بر رشد اقتصادی مثبت است. اثر شوک نرخ ارزهای خارجی (دلار به ريال) نخست اندکی منفی و در بلندمدت مثبت است.

 

img0 

نمودار 1. واکنش شوک متغیرهای مختلف به رشد تولید ناخالص داخلی و دوره تعدیل اثر آن

 

3-4. نتایج برآورد الگوی تحلیلی

نتایج برآورد مدل به روش خودرگرسیون برداری و نیز هم انباشتگی نرمال شده، وجود اثر بلندمدت را نشان می­دهند. بر پایه برآورد، سرمایه­گذاری بیشترین اثر مثبت را بر رشد اقتصادی دارد. نرخ ارز خارجی نیز برابر نظریه­ها اثر مثبت بر رشد اقتصادی دارد. بیشترین اثر منفی را هزینه­های دولت دارد. تحریم و بیکاری نیز اثر منفی دارند. برای اینکه اثر تحریم بر رشد اقتصادی روشن­تر شود، الگوی تحلیلی این بررسی با کنار گذاشتن متغیر تحریم یک بار دیگر با روش هم­انباشتگی برآورد شد. نتایج به­دست آمده در جدول 6 آورده شده است. چنانچه مشاهده می­شود اثر هزینه­های دولت از معناداری افتاده است و اثر تورم نیز بسیار افزایش یافته است. شاید بتوان این­گونه بیان کرد که تحریم­های اقتصادی اثر معنادار و مهمی در اقتصاد ایران دارند و نمی­توان اثر تحریم­ها بر اقتصاد ایران را نادیده گرفت.

 

جدول 6. نتایج برآورد مدل هم انباشتگی نرمال شده: متغیر وابسته لگاریتم تولید ناخالص داخلی

TREND

INF

LGC

LEXR

UR

LIN

SANC

C

متغیر

 

021/0+

003/0 -

073/0 -

045/0+

050/0–

25/0+

051/0 -

42/11

ضریب

با تحریم

 (029/0)

(001/0)

 (042/0)

 (026/0)

 (006/0)

(041/0)

 (029/0)

 

انحراف معیار

03/5

88/2

74/1

71/1

01/8

07/6

74/1

 

آماره t

023/0+

01/0-

073/0- 

 062/0+

066/0- 

075/0- 

 

29/13-

ضریب

 بی تحریم

 (006/0)

(002/0)

(062/0)

  (038/0)

(009/0)

 (061/0)

 

 

انحراف معیار

03/5

62/5

59/0

64/1

32/7

81/3

 

 

آماره t

منبع: یافته‌های پژوهش

 

5. تحلیل یافته‌ها و نتیجه‌گیری

چنانچه از برآورد مدل نشان می­دهد تحریم، اثر بلندمدت بر رشد اقتصادی ایران داشته است. تحریم در بلندمدت سالیانه 05/0% رشد را کاهش داده است. تحریم از کانال اثرگذاری بر دیگر متغیرها مانند تجارت، بیکاری، نرخ ارز، تورم، کاهش فروش نفت، افزایش مالیات و مانند اینها نیز بر رشد اقتصادی اثر می­گذارد که در مجموع اثر بسیار زیادی خواهد بود. برای اینکه اثر متغیر تحریم در مدل بهتر نشان داده شود، الگوی تحلیلی برای برآورد اثر بلندمدت متغیرها با روش هم­انباشتگی یک بار دیگر برآورد شد. نتایج نشان داد اثر هزینه­های دولت از معناداری افتاد و اثر تورم نیز بسیار افزایش یافت. این نتیجه نشانه آن است که تحریم­های اقتصادی اثر معنادار و مهمی بر اقتصاد ایران دارند. به‌ویژه بر پایه تجربه دهه 1390 که تحریم­ها بر اقتصاد ایران حاکم بوده است، نشان می­دهد اقتصاد آسیب زیادی دیده است. ازاین­رو نمی­توان متغیر تحریم را در مدل­های اقتصادی وارد نکرد.

برخی بررسی­ها مانند عزتی و سلمانی (1394) اثر تحریم­ها تا سال 1391 را چندان معنادار نشان نمی­دهند. همچنین عزتی (2016) اثر مستقیم تحریم­های تا سال 1391 را بر رشد اقتصادی معنادار نیافته است. بررسی­های دیگر مانند حیدریان، پهلوانی و میرجلیلی (2021)، امیدی فتح­کوهی، عزتی و حسن­زاده (2024) درباره اثر تحریم­های هسته­ای دهه 1390 بر رشد اقتصادی ایران این اثر را معنادار به­دست آورده­اند. براین پایه می­توان پذیرفت که تحریم‌های اقتصادی دهه 1390 بر رشد اقتصادی ایران اثر منفی معناداری داشته است.  

دیگر یافته­های به­دست آمده در این بررسی نشان می­دهند افزون بر اثر منفی تحریم، اثر هزینه­های دولت، بیکاری و تورم بر رشد اقتصادی منفی بوده است. هرچند اثر تورم بسیار اندک بوده است. در برابر این اثر نرخ ارز و سرمایه‌گذاری بر رشد اقتصادی مثبت به­دست آمده است. همچنین برای بحث درباره یافته­های این برآورد می­توان گفت: بر پایه برآورد انجام شده یک درصد افزایش هزینه­های دولت، نرخ رشد اقتصادی در بلندمدت، 073/0درصد کاهش می­یابد. چنانکه گفته شد درباره اثر هزینه­های دولت بر رشد اقتصادی دو دیدگاه مقابل هم وجود دارد. یکی به علت پایین بودن کارایی هزینه­های دولت، اثر آن را منفی می­داند و دیگری اثر هزینه­های دولت را به­عنوان یک تقاضا بر رشد اقتصادی مثبت می­داند. نتیجه مدل برآورد شده، با دیدگاه نخست هماهنگ­تر است. به این معنا که هزینه­های دولت از محل درآمدهای بخش خصوصی (مالیات) انجام می­شود و با افزایش مالیات و مخارج دولت، مخارج بخش خصوصی کاهش می­یابد. در واقع این دو هزینه جایگزین یکدیگر هستند. ازاین­رو با انتقال و تبدیل هزینه­های بخش خصوصی به هزینه­های دولتی، کارایی این هزینه­ها و کل اقتصاد کاهش می­یابد. این کاهش، رشد اقتصادی را کاهش می­دهد. این یافته با واقیت­های اقتصادی ایران و پایین بودن بهره­وری دولت هماهنگ است. در برابر یافته­های به­دست آمده در این بررسی، بررسی­هایی مانند خلیل­زاده و همکاران (1398) درباره ایران و چوی و سون48 (2016) در کره جنوبی، اثر هزینه­های دولت بر رشد اقتصادي را مثبت دانسته­اند. همچنین عزتی، شهریاری، نجفی و شفیعی (1392) در اقتصاد ایران هزینه­های دولت در استان­ها را در قالب تبعیض تخصیص هزینه­ای بر رشد استانی مثبت یافته­اند. با وجود این، یافته­های بررسی انجام شده در این مقاله با یافته­های بررسی­هایی مانند هاسنول49 (2015) در مالزی، کونولی و لی (2005) در كشورهاي عضـو OECD هماهنگ است که اثر مخارج دولت را بر رشد اقتصادی منفی دانسته­اند. با وجود این برخی بررسی­ها مانند حقيقت و جودي (1395) اثر مخارج دولت بر توليد ناخـالص داخلـي را معنادار به‌دست نیاورده­اند. بررسی­هایی مانند سعدی، عریانی، موسوی و نعمت‌پور (1388) اثر مخارج دولت بر رشد اقتصادی در ایران و ژیلایی اقدم، دقيقي اصلي، فشاري، اسماعيل‌زاده مقري، دامن كشيده (2016) در كشورهاي منطقه خاورميانـه و شـمال آفريقـا، این اثر را دوگانه دانسته­اند. با توجه به اینکه مخارج دولت در ایران بالاست، یافته­های این مقاله با بررسی­های یاد شده هماهنگ است. ممکن است علت اینکه برخی بررسی­ها اثر هزینه­­های دولت بر رشد اقتصادی را مثبت به­دست آورده­اند این باشد که در آنها اثر بلندمدت دیده نشده است و در کوتاه­مدت اثر به خوبی نشان داده نشده است.

بر پایه نتیجه برآورد انجام شده با یک درصد افزایش در قیمت دلار (به ریال)، رشد اقتصادی بلندمدت 045/0 درصد افزایش می­یابد. این نتیجه برابر مبانی نظری اشاره شده در بحث اثر نرخ ارز است. با افزایش نرخ ارزهای خارجی، قیمت­های نسبی داخلی کاهش و قدرت رقابتی تولید داخلی افزایش می­یابد، تقاضای خارجی برای کالاهای داخلی افزایش می­یابد و می­تواند به رشد تولید منجر شود. در برابر این یافته­ها، باستین و دیگران (2021) و ستوده­نیا، احمدی‌راد، دانش‌نیا، احمدی‌راد، قزلباش (1397) نشان داده­اند که در شرایط تحریم افزایش نرخ ارز اثر مثبت بر تولید نداشته است. بررسی اوفویز، اودیمگبو، ازیبالیسی و لاجکو50 (2018) درباره نیجریه که غیرتحریمی است نیز اثر نرخ ارز را منفی به­دست آورده است. با وجود این یافته­های پژوهش حاضر با نتیجه مطالعاتی مانند حبیب، میلوا و استراکا51 (2016) درباره پاکستان، گالا و لوسيندا52 (2006) درباره کشورهای درحال توسعه و همچنین امان، اولته، عمران خان و خان53 (2017) درباره کشورهای در حال توسعه هماهنگ است و برابری می­کند. برخی پژوهش­ها مانند ابراهيمي (1390)، حلافي (1386) و هولاند، وییرا، سیلوا و بوتچیا54 (2011) نیز نشان می­دهند نوسان نرخ ارز موجب کاهش تولید می­شود. اثر منفی نوسان نرخ ارز نیز روی دیگری از نظریه اقتصادی است که شاید با بررسی آن نتیجه مشابهی به دست آید. در بررسی اثر شوک متغیرها در بررسی حاضر نشان داده شده است که اثر جهش نرخ ارز در گام نخست بر رشد تولید منفی است ولی در میان­مدت و بلندمدت مثبت است.

بر پایه برآورد انجام شده در این بررسی در بلندمدت با یک درصد افزایش در سرمایه­گذاری، نرخ رشد اقتصادی 0.25 درصد افزایش می­یابد. این نتیجه کمتر از انتظار است و منطقی است که در یک اقتصاد پایدار اثر بیشتری داشته باشد، ولی اثر مثبت و قابل توجه آن با نظریه­های پایه رشد اقتصادی هماهنگ است. بر پایه نظریه­های رشد اقتصادی سرمایه یکی از اصلی­ترین عوامل تولید است که بدون آن رشد اقتصادی رخ نمی­دهد. این متغیر باید در مدل رشد اقتصادی مثبت باشد و در همه بررسی­ها اینگونه به دست می­آید. با این وجود اثرگذاری سرمایه بر رشد اقتصادی ایران در این بررسی محدود به دست آمده است. شاید بتوان علت آن را پایین بودن بهره­وری در ایران و نیز کاهش اثرگذاری متغیرهای دیگر بر رشد اقتصادی در اثر تحریم باشد.

نیروی کار مانند سرمایه در جایگاه یک عامل اصلی تولید، بر تولید اثر مثبت دارد. بیکاری دوگان اشتغال نیروی کار در تولید است و باید اثر منفی بر تولید داشته باشد. با وارد کردن بیکاری در مدل، به صورت منفی اثر اشتغال نیروی کار در تولید را نیز نشان می­دهد. اثر نیروی کار بر تولید با توجه به نظریه­های موجود باید مثبت باشد و اثر بیکاری افزون بر اینکه معکوس اشتغال نیروی کار است به عنوان یک نابسامانی نیز در اقتصاد اثر منفی دارد. آزمون اثر شوک بیکاری بر رشد اقتصادی نیز نشان می­دهد اثر شوک بیکاری بر رشد اقتصادی منفی است و بیشترین و با ثبات‌ترین اثر منفی را میان متغیرهای وارد شده در الگو دارد. بر پایه دیدگاهی که برای نخستین بار اوکان (1962) مطرح کرد هر چه نیروی کار از چرخه تولید خارج شود یا به سخن دیگر بیکار شوند، موجب کاهش رشد اقتصادی می­شود. نتیجه برآورد انجام شده در بررسی حاضر نیز نشان می­دهد با یک درصد افزایش در نرخ بیکاری، در بلندمدت نرخ رشد اقتصادی 6.6 صدم درصد کاهش می­یابد. عزتی، حیدری و کوه‌کن (1395) و صلاح­منش، آرمن و بختیاری (1398) در اقتصاد ایران و موسیکاری55 (2013) درباره اقتصاد آفریقای جنوبی نیز در بررسی­های خود به نتیجه مشابهی رسیده­اند. با این وجود برخی بررسی­های دیگری رابطه بیکاری با رشد اقتصادی را معنادار ندانسته­اند. مانند بررسی الهدیه، جوهری، محمد دود و عبدالرحیم56 (2015) که بین نرخ بیکاری و رشد اقتصادی در مصر ارتباطی نیافته است.

بر پایه برآورد انجام شده یک درصد افزایش نرخ تورم، در بلندمدت نرخ رشد اقتصادی را 35/0 صدم درصد کاهش می­دهد. چنان­که مشاهده می­شود این اثر بسیار ناچیز است. بر پایه نظریه انتظار می­رود تورم بر تولید اثر مثبت داشته باشد. ازاین­رو این یافته با نظریه هماهنگ نیست. این یافته بر خلاف بررسی­های دیگری مانند بررسی پرسیوس و پالسا57 (2014) درباره آفریقای جنوبی و فسانیا، ائناکاوا و آقبولای58 (2014) درباره نیجریه و درگاهی و شربت‌اوغلی (1389) درباره ایران است که نشان می­دهند اثر تورم بر رشد اقتصادی مثبت است. با وجود این در برخی بررسی­ها مانند صلاح­­منش و همکاران (1398) در ایران و گریجاسانکار59 (2011) در استرالیاست که اثر تورم بر رشد تولید را منفی به­دست آورده­اند.

 

6. نتیجه­گیری

اثر تحریم­های اقتصادی ایران در دهه 1390 بر رشد اقتصادی منفی و شدید بوده است. بخش مستقیم آن در این بررسی برآورد شد و نشان داده شد که نمی­توان از اثر تحریم­ها بر رشد اقتصادی ایران چشم­پوشی کرد. در نظریه­های رشد، سرمایه­گذاری و اشتغال نیروی کار، دو نهاده اصلی تولید هستند که دو عامل رشد اقتصادی شناخته می­شوند. افزون بر این بر پایه نظریه­های رشد درون­زا رشد اقتصادی افزون بر این دو عامل می­تواند تحت تاثیر عوامل درون اقتصاد مانند نوع هزینه­ها و برخی متغیرهای درون­زای دیگر باشد. افزون بر این نظریه­های اقتصاد بین­الملل اثر نرخ ارز را بر رشد اقتصادی توضیح می­دهند و در سیاست پولی، اثر تورم بر رشد اقتصادی توضیح داده می­شود. بر پایه یافته‌های این بررسی هزینه­های دولت بر رشد اقتصادی اثر منفی دارد. در نظریه­های مرتبط نظریه­ای که قائل بر ناکارا بودن دولت است، هزینه­های دولت را موجب کاهش رشد اقتصادی می­داند. البته برخی بررسی­ها اثر هزینه­های دولت بر رشد اقتصادی را در کشورهایی که سهم هزینه­های دولت بالاست منفی دانسته­اند. در ایران نیز چون هزینه­های دولت سهم بالایی دارد و مدیریت­های دولتی بخش بزرگی از اقتصاد را در اختیار گرفته­اند. و بی­شک توان دولت اداره این حجم بزرگ از فعالیت­ها نیست، ناکارایی هزینه­های دولتی نمایان شده و هزینه­های دولتی بر رشد اقتصادی اثر منفی دارند.

   در شرایط عادی، تغییرات نرخ ارزهای خارجی بر رشد اقتصادی اثر مثبت دارد. در این بررسی نیز این اثر مثبت به‌دست آمده است. هرچند برخی بررسی­ها، اثر نوسانات نرخ ارز و همچنین اثر نرخ ارز بر رشد را در برخی کشورها مثبت به­دست نیاورده­اند، ولی بیشتر پژوهش‌ها رابطه این دو را مثبت به دست آورده‌اند.  

اثر تورم بر رشد اقتصادی در این بررسی مثبت به­دست آمده است. با وجود اینکه نظریه اصلی اثر تورم بر رشد اقتصادی را مثبت می­داند و این بررسی نیز اثر مشابهی را به­دست آورده است، برخی بررسی­ها نیز اثر تورم را در نرخ‌های بالای تورم بر رشد اقتصادی منفی می­دانند. چون در این بررسی اثر بلندمدت برآورد شده است و داده­ها برای 60 سال گذشته ایران است و در این 60 سال نرخ­های تورم بسیار بالا در سال­های محدودتری وجود داشته است. البته اینکه نرخ بسیار بالا چه نرخی است نیز برای هر کشور و اقتصادی می­تواند متفاوت باشد. چون نرخ­های تورم دو رقمی در اقتصاد ایران نهادینه شده است. شاید به این علت نرخ تورم دو رقمی در اقتصاد ایران اثر منفی بر رشد نداشته است.

اثر سرمایه­گذاری بر رشد اقتصادی مثبت به‌دست آمده مدهو روشن است که باید مثبت باشد. در کنار این اثر نیروی کار نیز باید مثبت باشد. چون در این بررسی اثر بیکاری یک نابسامانی است که وارد مدل شده است و بیکاری آن روی سکه اشتغال است، باید این اثر منفی به دست بیاید. در ایران رشد تکنولوژی بالا نیست، سرمایه نیز محدود است و بیکاری ناشی از جایگزینی سرمایه و دانش فنی به جای نیروی کار وجود ندارد. بر این پایه اثر بیکاری بر تولید منفی خواهد بود. بر این پایه این یافته با واقعیت­های اقتصادی ایران و بسیاری از کشورهای در حال توسعه سازگار است.

بر پایه یافته­های این بررسی می­توان پیشنهادهای زیر را ارائه کرد. چنانچه هدف رشد اقتصادی است یک عامل بسیار مهم اثرگذار بر رشد اقتصادی، تحریم است که باید تلاش جدی برای برطرف کردن آنها انجام شود تا رشد اقتصادی بهتری داشته باشیم. هزینه­های دولت نیز در ایران ناکارا هستند. افزایش هزینه­های دولت که از محل افزایش مالیات و کاهش هزینه­های بخش خصوصی انجام می­شود برای رشد اقتصادی زیان­آور است. بر این پایه دولت به جای افزایش مالیات برای کاهش کسری بودجه باید به کاهش هزینه­های خود همت گمارد. افزون بر این سیاست­های پولی انقباضی که موجب کاهش تورم می­شود، موجب کاهش تولید نیز می­شوند. اگر هدف افزایش رشد اقتصادی باشد باید تمرکز سیاست­ها بر ایجاد رشد اقتصادی باشد و از افزایش تورم نگرانی کمتری داشته باشیم. افزایش نرخ ارز همراه اینکه نشانه­ای برای نابسامانی­های اقتصادی است، چنانچه در چارچوب تحریم­ها نباشیم می­تواند به مزیت نسبی تولید در ایران کمک کند و درنتیجه رشد اقتصادی را بهبود بخشد. مهمتر از همه اینها سرمایه­گذاری است که عامل مهم رشد اقتصادی در ایران و همه کشورهاست. با توجه به کاهش سرمایه­گذاری در کشور آینده نامناسبی برای رشد اقتصادی پیش­بینی می­شود. بر این پایه باید با جدیت بسیار بالا درپی راه­های افزایش سرمایه­گذاری همچون افزایش تسهیلات بانکی برای سرمایه­گذاری در بخش تولید و نیز جذب سرمایه­های خارجی بود.

 

 

 

 

 

حامی مالی

این مقاله حامی مالی ندارد.

تعارض منافع

تعارض منافع وجود ندارد.

سپاسگزاری

نویسندگان از تمامی اعضای فصلنامه و نیز داوران ناشناس که در بهبود کیفبت مقاله کمک کرده‌اند تشکر می‌کنند.

 

ORCID

 

منابع

-       امیدی­فتح کوهی، طاهره، عزتی، مرتضی و حسن­زاده، رقیه (1401). بررسی آثار سیاست پولی، کنترل دولتی و تحریم بر سرمایه­گذاری در ایران. سیاست­های راهبردی و کلان، 10(37)، 98-130. 

-       امیدی­فتح کوهی، طاهره، عزتی، مرتضی و حسن­زاده، رقیه (1402). تحلیل آثار سیاست پولی، کنترل دولتی و تحریم بر رشد تولید در ایران. راهبرد توسعه، 19(75)، 86-115.

-       حقيقت، جعفر و محرم جودي، نازیلا (1395). تاثیر شوک مخارج دولتی بر رشد تولید ناخالص داخلی در ایران: رهیافت ARDL. مدلسازی اقتصادی، 10(4)، 141-166. 

-       حلافي، حمیدرضا (1386). نـرخ واقعـي ارز و رشـد اقتصادي. تحقیقات اقتصادی، 42(79)، 175-151. 

-       خلیل‌زاده، جواد، حیدری، حسن و بشیری، سحر (1398). تأثیر مخارج دولت و حجم اعتبارات بانکی با لحاظ سیاست‌های پولی بر رشد اقتصادی در قالب یک مدل DSGE (مطالعه موردی ایران). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 10(39)، 75-92. 

-       درگاهی، حسن و شربت‌اوغلی، رؤیا (1389). تعیین قاعده‎ی سیاست پولی در شرایط تورم پایدار اقتصاد ایران با استفاده از روش کنترل بهینه. تحقیقات اقتصادی، 45(4)، 1-27. 

-       روشن‌رو، محمد، ابراهیمی، مهرزاد و زارع، هاشم (1402). بررسی آثار تحریم‏‌های اقتصادی بر اقتصاد ایران با تأکید بر سرمایه انسانی. مدلسازی اقتصادی، 17(64)، 71-96. 

-       زارعی، افسانه، فلاحی، محمدعلی و ملک ساداتی، سید سعید (1403). تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران با تاکید بر نقش صندوق توسعه ملی: رویکرد مدل DSGE. سیاست‌گذاری اقتصادی، 16(31)، 35-58. 

-       ژيلايي اقدم، جعفر، دقيقي اصلي، عليرضا، افشاري، مجيد، اسماعيل‌زاده مقري، علي و دامن كشيده، مرجان (1398). اثر آستانه ای بدهی های عمومی دولت بر رشد اقتصادی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (رهیافت انتقال ملایم لجستیکی در داده های تابلویی). مطالعات و سياست‌هاي اقتصادي، 6(12)، 58-29. 

-       ستوده­نیا، سلمان؛ احمدی­راد، حسین، دانش­نیا، محمد، احمدی­راد، فرنگیس و قزلباش، اعظم (1397). اقتصاد مقاومتی، سیاست­های پولی و مالی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران. سیاست­های راهبردی و کلان، 6(شماره ویژه)، 730-749. 

-       سعدی، محمدرضا، عریانی، بهاره، موسوی، میرحسین و نعمت­پور، معصومه (1388). تحلیل ارتباط مخارج دولتی و رشد اقتصادی در چارچوب مدل رشد بارو. پژوهشنامه اقتصادی، 10(38)، 173-145. 

-       شاکری، عباس (1399). اقتصاد کلان، نظریه­ها و سیاست­ها، جلد اول و دوم. رافع: تهران.

-       شربتی، محمد، زراعت کیش، سید یعقوب، محبی، محمد و نگهداری، ابراهیم (1399). پیش بینی اثر تحریم، و نوسانات اقتصادی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران. پژوهشنامه اقتصاد کلان، 15(30)، 232-255. 

-       صلاح منش، احمد، آرمن، سیدعزیزاله و بختیاری، صدیقه (1397). بررسی رابطه تورم ـ بیکاری، رشد ـ بیکاری و تورم ـ رشد در اقتصاد ایران: رهیافت مدل­های STR. اقتصاد کاربردی، 8(25)، 33-47. 

-       عزتی، مرتضی، حیدری، حسن و مریدی، پروین (1399). اثر تحریم­های اقتصادی بر تولید و اشتغال بخش صنعت ایران. سیاست­های راهبردی و کلان، 8(1)، 38-65.  

-       عزتي، مرتضی و سلماني، يونس (1393). برآورد اثر تحریم‌های اقتصادي بر رشد اقتصادي ايران، مطالعات راهبردي بسیج، 18(‏67)، 69-101. 

-       عزتي، مرتضی و سلماني، يونس (1396). بررسی آثار مستقیم و غیرمستقیم تحریم ها در رشد اقتصادی ایران با تاکید بر بخش خارجی اقتصاد. آفاق امنیت، 7(25)، 149-175. 

-       عزتی، مرتضی و کوهکن، رسول و حیدری، حسن (1395). اثر تبعیض اقتصادی بر بیکاری، سیاست­های راهبردی . کلان، 4(13)، 64-41. 

-       عزتی، مرتضی, شهریاری، لیلا، نجفی، محدثه و شفیعی، علی (1392). برآورد اثر تبعیض اقتصادی بین منطقه­ای بر رشد اقتصادی استان­های کشور. پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، 3(12)، 56-39. 

-       علمی مقدم، مصطفی، شکری، مصطفی و محمودیان، یعقوب (1402). اثر تحریم‌های اقتصادی بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران: رهیافت فازی. مدلسازی اقتصادی، 17(63)، 71-92.

-       فرازمند، حسن و کیان‌پور، پرتو (۱۳۹۱). تحلیل اثر تحریم اقتصادی بر تولید صنایع عمده ایران، ارایه شده در کنفرانس ملی مساله­ها و راهکارهای تحریم­های اقتصادی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک، اراک، ایران، 113-132.

-       گرجی، ابراهیم و مدنی، شیما (1388). اقتصاد کلان دینامیک (نظریه‌های رشد)، سمت: تهران.

-       مطهری، محب­اله، لطفعلی‌پور، محمدرضا و احمدی شادمهری، محمدطاهر (1396). اثرات نرخ ارز واقعی بر رشد اقتصادی در ایران: یافته‌هایی جدید با رویکرد غیرخطی. پژوهش­های کاربردی، 4(15)، 175-198. 

-       نجارزاده رضا، آقایی خوندابی، مجید و طلعتی، مصطفی (1386). اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر رشد اقتصادی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC). پژوهشنامه بازرگانی، 44، 194-161. 

-       پایگاه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران https://www.cbi.ir  

-       پایگاه داده‌های مرکز آمار ایران  https://amar.org.ir

-       Alhdiy, F. M., Johari, F., Mohd Daud, S. N. & Abdul Rahman, A. (2015). Short Term and Long Term Relationship between Economic Growth and Unemployment in Egypt: An Empirical Analysis. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(4), 454. 

-       Aman, Q., Ullah, I., Imran Khan, M. & Khan, S. D. (2017). Linkages between exchange rate and economic growth in Pakistan (an econometric approach). European Journal of Law and Economics, 44(1), 157-164. 

-       Bastina, H., Sabetb, S. A. H., Salehi, M. & Razouhc, A. (2021). Investigating the non-linear affects of the economic sanctions index on the relationship between monetary policy transmission channels and economic growth in Iran. Int. J. Nonlinear Anal. Appl. 12(Special Issue), 1719-1730. (in Persian)

-       Choi, J. & Son M. (2016). A note on the effects of government spending on economic growth in Korea. Asia Pacific Economy, Taylor & Francis Journals, 21(4), 651-663. https://www.kdi.re.kr/eng/introduce/history

-       Conceição, P., Heitor M. V. & Oliveira, P. (1998). University-based Technology Licensing in the Knowledge Based Economy. Technovation, 18(10), 615-625. 

-       Connolly, M. & Li, C. (2016). Government spending and economic growth in the OECD countries, Journal of Economic Policy Reform. http://dx.doi.org/10.1080/17487870.2016.1213168Published online: 31 Aug 2016.

-       Dargahi, H. & Sharbat Oghli, R. (2010). Determining the rule of monetary policy in the conditions of stable inflation of the Iranian economy using the optimal control method. Economic Research, 45(4), 1-27. (in Persian)

-       Elmimoghaddam, M., Shokri M. & Mahmoudian Y. (2023). The impact of economic sanctions on foreign direct investment in Iran: A fuzzy approach. Economic Modeling, 17(63), 71-92. (in Persian)

-       Ezzati, M. (2016). Analyzing Direct and Indirect Effects of Economic Sanctions on I. R. Iran Economic Growth: Focusing on the External Sector of the Economy. Open Journal of Marine Science, 6, 457-471.

-       Ezzati, M., & Salmani, U. (2017). The welfare effects of economic sanctions on final consumers of goods and services in Iran. International Journal of Environmental and Science Education, 12(4), 679-692. 

-       Ezzati, M., Heidari, H. & Moridi, P. (2020). The effect of economic sanctions on the production and employment of Iran's industrial sector. The Macro and Strategic Policies, 8(1), 38-65. (in Persian)

-       Ezzati, M. & Salmani, U. (2014). Estimating the effect of economic sanctions on Iran's economic growth. Basij Strategic Studies, 18(67), 101-69. (in Persian)

-       Ezzati, M. & Salmani U. (2017). Investigating the direct and indirect effects of sanctions on Iran's economic growth with an emphasis on the foreign sector of the economy, Afaq Security, 7(25), 149-175. (in Persian)

-       Ezzati, M., Heidari, H. & Koohkan R. (2016). The effect of economic discrimination on unemployment. The Macro and Strategic Policies, 4(13), 41-64. (in Persian)

-       Ezzati, M., Shahriari, L., Najafi M. & Shafiei A. (2013). Estimation of the effect of inter-regional economic discrimination on the economic growth of the country's provinces. Researches on Economic Growth and Development, 3(12), 56-39. (in Persian)

-       Farazmand, H. & Kianpour P. (2012). Analysis of the effect of economic sanctions on the production of major industries in Iran. Paper presented in National Conference on Problems and Solutions of Economic Sanctions, Islamic Azad University of Arak, Arak, Iran, 113-132. (in Persian)

-       Gorji, E. & Madani, S. (2009). Dynamic Macroeconomics (Theories of Growth). Samt: Tehran. (in Persian)

-       Fasanya, I. O., Onakoya, A. B. & Agboluaje, M. A. (2013). Does Monetary Policy Influence Economic Growth in Nigeria?. Asian Economic and Financial Review, 3(5), 635–646.

-       Fedyunina, A. A., Simachev, Y. V. & Drapkin, I. M. (2023). Intensive and Extensive Margins of Export: Determinants of Economic Growth in Russian Regions under Sanctions. Ekonomika regiona / Economy of regions, 19(3), 884-897.

-       Gala, P. & Claudio R. L. (2006). Exchange rate misalignment and growth: Old and new econometric evidence. Journal of Economic Literature, 7, 165–87.

-       Ghali, K. (2003). Government Spending, Budget Financing, and Economic Growth: The Tunisian Experience. The Journal of Developing Areas, 36(2), 19-37. 

-       Girijasankar, M. & Chowdhury A. (2011). Effect of inflation uncertainty, output uncertainty and oil price on inflation and growth in Australia. Journal of Economic Studies, 38(4).

-       Habib, M. M., Mileva, E. & Stracca, L. (2016). The real exchange rate and economic growth: revisiting the case using external instruments. European Central Bank (ECB), Working Paper Series, No 1921.

-       Haghighat, J. & Moharam Joudi, N. (2016). The impact of government expenditure shock on the growth of GDP in Iran: ARDL approach. Economic Modeling, 10(4), 141-166. (in Persian)

-       Hallafi, H. (2017). Real exchange rate and economic growth. Economic Research, 42(79), 151-175. (in Persian)

-       Hasnul, A. G. (2015). The Effects of Government Expenditure on Economic Growth: The Case of Malaysia. Munich Personal RePEc Archive, No. 71254.

-       Heydarian, S., Pahlavani, M. & Mirjalili, S. H. (2021). Financial Sanctions and Economic Growth: An Intervention Time-series Approach. International Economics Studies, 51(1), 1-14.

-       Holland M., Vieira F. V., Silva, C. G., & Bottecchia, L. C. (2011). Growth and Exchange Rate Volatility: A Panel Data Analysis. Textos Para Discussão, 296. 

-       Kandil, M. & Mirzaie, I. A. (2021). Macroeconomic policies and the Iranian economy in the era of sanctions. Middle East Development Journal, 13(1), 78-98,

-       Khalilzadeh, J., Heidari, H. & Bashiri, S. (2019). The effect of government spending and the volume of bank loans in terms of monetary policies on economic growth in the form of a DSGE model (Iranian case study). Economic Growth and Development Research, 10(39), 75-92. (in Persian)

-       Laudati, D. & Pesaran, M. H. (2023). Identifying the effects of sanctions on the Iranian economy using newspaper coverage, applied econometrics, 38(3), 271-294.

-       Rowshanroo, M., Ebrahimi, M. & Zare. H. (2024). The effect of economic sanctions on Iran's economy with an emphasis on human capital. Economic Modeling, 17(64), 71-96. (in Persian)

-       Mosikari, T. J. (2013). The Effect of Unemployment Rate on Gross Domestic Product: Case of South Africa. Mediterranean Journal of Social, 4(6), 429-434.

-       otahari, M. A., Lotfalipour, M. R. & Ahmadai Shadmehri, M. T. (2017). The effects of real exchange rate on economic growth in Iran: new findings with a non-linear approach. Applied Theories of Economics, 4(15), 175-198. (in Persian)

-       Najjarzadeh, R., Aghaei Khondabi, M. & Talaati, M. (2007). The effect of information and communication technology (ICT) on the economic growth of the member countries of the Organization of Islamic Conference (OIC). Trade Studies, 44, 161-194. (in Persian)

-       OmidiFathkoohi, T., Ezzati, M. & hasanzadeh, R. (2022) Reviewing the Effects of Monetary Policy, Government Control and Sanctions on Investment in Iran, The Macro and Strategic Policies, 10(37), 98- 130. (in Persian)

-       OmidiFathkoohi, T., Ezzati, M. & Hasanzadeh, R. (2023) Analysis of the Effects of Monetary Policy, Government Control and Sanctions on Production Growth in Iran. Development Strategy, 19(75), 85-15. (in Persian)

-       Portela, C. & Mora-Sanguinetti, J. S. (2023). Sanctions effectiveness, development and regime type. Are aid suspensions and economic sanctions alike?. World Development, 172, 106370.

-       Precious, C. & Palesa, M. K. (2014). Impact of Monetary Policy on Economic Growth: A Case Study of South Africa, Mediterian Journal of social Sciences, 5(15), 76-84. 

-       Saadi, M. R., Oryani, B., Mousavi M. H. & Nematpour, M. (2009). Analysis of the relationship between government spending and economic growth in the framework of the Barrow growth model. Economic Research Journal, 10(38), 145-173. (in Persian)

-       Sabau, G. L. (2010). Know, live and let live: Towards a redefinition of the knowledge-based economy- sustainable development nexus. Ecological Economics, 69(6), 1193-1201.

-       Salah Manesh, A., Arman, S. A. & Bakhtiari, S. (2018). Investigating the relationship between inflation-unemployment, growth-unemployment and inflation-growth in the Iranian economy: the approach of STR models. Applied Economics, 8(25), 33- 47. (in Persian)

-       Shakeri, Abbas (2020) Macroeconomics, theories and policies, volumes 1 & 2. Rafee: Tehran. (in Persian)

-       Sharbati, M., Zeraat Kish, S. Y., Mohebbi, M. & Negahdari, E. (2020). Forecasting the effect of sanctions and economic fluctuations on foreign direct investment in Iran. Macroeconomic Research Journal, 15(30), 232-255. (in Persian)

-       Sotoudeh Nia, S., Ahmadi Rad, H., Daneshnia, M., Ahmadi Rad, F. & Qezelbash, A. (2018). Resistance economy, monetary and financial policies and its impact on economic growth in Iran. The Macro and Strategic Policies, 6(Special number), 749-730. (in Persian)

-       Thangavel, P. & Chandra, B. (2024). Impact of sanctions on Russia on global economy, International Journal of Business Forecasting and Marketing Intelligence, 9(1), 1-8. 

-       Ufoeze, L. O., Odimgbe, S. O., Ezeabalisi, V. N. & Lajekwu, U. B. (2018). Efect of Foreign Exchange Rate Fluctuations on Nigerian Economy, Annals of Spiru Haret University, Economic Series, 18(1), 105–122.

-       Zareei, A., Falahi, M. A. & Malek Sadatim S. S. (2024). The impact of international sanctions on Iran's economy with an emphasis on the role of the National Development Fund: DSGE model approach. Economic Policy, 16(31), 35-58. (in Persian)

-       Zhilaei Aghdam, J., Daghighiasli, A., Afsharirad, M., Damankeshide, M. & Esmaelzadeh, A. (2019). Threshold effect of public debt of the government on the economic growth of the countries of the Middle East and North Africa region 1 (smooth logistic transition approach in panel data. Economic Studies and Policies, 6(2), 29-58. (in Persian)

-       https://www.cbi.ir

-       https://amar.org.ir.

109

img0 

[1]  این مقاله مستخرج از رساله دکترای نویسنده اول است.

[2] * دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، h.jahangiri76@yahoo.com

[3] ** دانشیار اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران ( نویسنده مسئول)، mezzati@modares.ac.ir 

[4] +  دانشیار اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران، b_farzin@yahoo.com

[5] ++  استادیار اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، karim_emami@yahoo.com

[6] ´دانشیار اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، memarnejad@srbiau.ac.ir

[7]  در واقع جامعه ملل نتوانست با بهره­گيري از تحريم مانع حمله موسوليني به اتيوپي و تصرف آن کشور در سال­هاي 1935 و 1936 شود.

[8]  يکي بر عليه رودزيا (زیمبائوه) در سال 1966 و ديگري تحريم تسليحاتي همه­جانبه عليه آفريقايي جنوبي در سال 1977 و سومی تحریم عراق پس از حمله به کویت (1990).

[9]  برنامه راهبردی جامع اقدام مشترک، (Joint Comprehensive Plan of Action) توافقنامه میان ایران و 5 کشور عضو دائم شورای امنیت و آلمان برای کاهش فعالیت‌های هسته‌ای ایران.

[10]  Young, 1928

[11]  Harrod – Domar, 1948

[12]  Solow – Sowan, 1957

[13]  Kaldor, 1962

[14]  Arrow, 1962

[15]  Romer, 1986

[16]  Lucas, 1988

[17]  David Hume

[18]  Adam Smith

[19]  Solow

[20]  Sowan

[21]  Abramovitz

[22]  Chenery

[23]  Arrow

[24]  Romer

[25]  Lucas

[26]  Grossmn

[27]  Helpman

[28]  Steady State

[29]  Conceicao, V. Heitor, Oliveira

[30]  Nelson

[31]  Winter

[32]  Arthur, 1994

[33]  Sabau

[34]  Arrow

[35]  Ghali, 2003

[36]  Thangavel and Chandra, 2024

[37]  Fedyunina, A. A., Simachev, Yu. V. & Drapkin, I. M., 2023

[38]  Portela, Clara & Mora-Sanguinetti, Juan S., 2023

[39]  Kandil & Mirzaie

[40]  Vector Outoregressive

[41]  EViews

[42]  maximum likelihood

[43]  Akaike

[44]  Schwarz-Beyesian

[45]  Hannan-Quinn

[46]  Max-Eigen Value

[47]  Trace

[48]  Choi & Son

[49]  Hasnul

[50]  Ufoeze, Odimgbe, Ezeabalisi & Lajekwu

[51]  Habib, Mileva & Stracca

[52]  Gala & Lucinda

[53]  Aman, Ullah, Imran Khan & Khan

[54]  Holland, Vieira, Silva & Bottecchia

[55]  Mosikari

[56]  Alhdiy, Johari, Mohd Daud & Abdul Rahman

[57]  Precious & Palesa

[58]  Fasanya, Onakoya & Agboluaje

[59]  Girijasankar


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]