The Effectiveness of Uniformity of Procedure in Iranian Criminal Law and Islamic Jurisprudence

Subject Areas : All jurisprudential issues

Mohsen Mohammad Akbari ¹ , Elham Heidari ² , Karim Salehi ³

1 - PhD student in Criminal Law and Criminology, Department of Law, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Law, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
3 - Assistant Professor, Department of Law, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran.

Received: 2023-06-01 Accepted : 2023-12-29 Published : 2024-09-22

Keywords: Opinions on procedural uniformity, criminal law, judicial coherence, predictability, justice and fairness, and Islamic jurisprudence,

Abstract :

In the Iranian legal system, unanimous opinions are recognized as key tools for ensuring uniformity and coherence in the interpretation and enforcement of criminal laws. The purpose of this study is to examine the effects and effectiveness of these opinions in strengthening stability and predictability in the Iranian criminal law system and Islamic jurisprudence. Using documentary and library methods, this study analyzes the legal materials and theoretical foundations related to unanimous opinions and examines the role of these opinions in resolving conflicts and disagreements in the interpretation of criminal laws. The findings indicate that unanimous opinions, which are issued by the General Board of the Supreme Court, help maintain coherence and uniformity in the judicial system by creating uniform interpretations of laws and prevent the issuance of contradictory judgments. Also, by ensuring uniform enforcement of laws and promoting justice and fairness, these opinions increase public trust in the judicial system and strengthen its legitimacy. On the other hand, unanimous opinions, as a monitoring tool, prevent deviations and misinterpretations and help adapt laws to social developments and current needs.

References:

1- اسلامی پناه، علی. (1397). رویه قضایی به منزله ی منبع حقوق. فصلنامه تحقیقات حقوقی, 21(84), 265-243.
2- رضاقلی زاده، ابراهیم. (1402). نظارت دیوان عالی کشور در فرایند دادرسی کیفری (مطالعه تطبیقی حقوق ایران و فرانسه). اندیشه حقوقی معاصر, 4(4), 81-67.
3- رفیعی، محمدرضا. (1398)، ایجاد وحدت رویه قضایی؛ بررسی مسائل بنیادین. فصلنامه قضاوت, 19(98), 124-101.
4-صداقتی، سهام؛ عالی پور، حسن؛ صالحی، کریم؛ دهشیری، مهدی. (1399). نقش رویه قضایی در قانونگذاری کیفری. مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی, 50(2), 438-415.
5-صدرالحفاظی، سید نصراله. (1372). نظارت قضائی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری. تهران: شهریار.
6-علی نژاد، محمدجواد. (1403)، اصلاح نظام عدالت کیفری: راهبردهایی برای افزایش انصاف و عدالت،دهمین کنفرانس بین المللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، تهران.
7-گلدوزیان، ایرج، (1403)، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات میزان.
8-منصور، جهانگیر. (1400)، قوانین آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات دوران.
9-منصور، جهانگیر. (1403)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات دوران.
10-منصور، جهانگیر. (1403)، قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، تهران: انتشارات دوران.
11-منصوری دهبید، عبدالرضا؛ رمضانی، احمد؛ عطاشنه، منصور. (1400). نظارت قضایی بر تعقیب و تحقیق در نظام دادرسی کیفری ایران. تحقیقات حقوقی بین المللی، 14(51 )، 397-379.
12- مولا بیگی، غلامرضا. (1393). صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری.تهران: انتشارات جنگل.
13- میرزایی، اقبالعلی. (1400)، نقش اصول حقوقی در تفسیر و رفع تعارض قوانین؛ مطالعه موردی قوانین کیفری و مدنی ایران، دوره 85، شماره 113، 313-309.
14- نجفی، رضا؛ گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ تقی زاده، علی. (1398). رویکرد تفسیری دیوان عالی کشور در حمایت از حقوق و آزادی ها با تاکید بر آراء حقوقی. پژوهش حقوق عمومی, 20(62), 320-293.
15- ولیدی، محمد صالح. (1394)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات سمت، تهران: چاپ سوم، جلد اول.

Full-Text:



 

Biannual journal of jurisprudential principles of Islamic law Vol.16— no.2— Automn and Winter 2023— Issue 32

 

 

 

Research Article

The Effectiveness of Unified Judicial Opinions in Iranian Criminal Law

Mohsen Mohammad Akbari¹, Elham Heidari², Karim Salehi³

 

Received: 2023/06/01 Accepted: 2023/10/30

Abstract

In Iran's legal system, unifying judicial precedents are recognized as key tools for ensuring consistency and coherence in the interpretation and application of criminal laws. The aim of this research is to examine the effects and efficiency of these rulings in enhancing stability and predictability within Iran’s criminal justice system. By utilizing documentary and library-based methods, the study analyzes legal provisions and theoretical foundations related to unifying precedents, and explores the role these rulings play in resolving conflicts and differing interpretations of criminal laws. The findings indicate that unifying judicial precedents, issued by the General Board of the Supreme Court, contribute to maintaining coherence and uniformity in the judiciary by creating unified interpretations of laws, thus preventing the issuance of contradictory rulings. Additionally, these precedents, by ensuring uniform implementation of laws and promoting justice and fairness, increase public trust in the judicial system and strengthen its legitimacy. Moreover, as supervisory tools, these rulings prevent deviations and incorrect interpretations, aiding in the alignment of laws with social developments and current needs.

 

Keywords: unifying judicial precedents, criminal law, judicial coherence, predictability, justice and fairness.

 

 

---

[1]  - PhD student in Criminal Law and Criminology, Department of Law, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran.

[2] -Assistant Professor, Department of Law, Shahrekord University, Shahrekord, Iran (corresponding author) [e-mail]

[3] - Assistant Professor, Department of Law, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran

 

مقاله پژوهشی

اثربخشی آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی

محسن محمداکبری ¹، الهام حیدری²، کریم صالحی³

 

چکیده

در نظام حقوقی ایران، آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزارهایی کلیدی برای تضمین یکنواختی و انسجام در تفسیر و اجرای قوانین کیفری شناخته می‌شوند. هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات و کارآیی این آراء در تقویت ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در نظام حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی است. این تحقیق با بهره‌گیری از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای، به تحلیل مواد قانونی و مبانی نظری مرتبط با آراء وحدت رویه پرداخته و نقش این آراء در رفع تعارضات و اختلاف‌نظرهای تفسیر قوانین کیفری را بررسی می‌کند. یافتهها مبین آن است که آراء وحدت رویه، که توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌شوند، با ایجاد تفسیرهای واحد از قوانین، به حفظ انسجام و یکنواختی در نظام قضائی کمک کرده و از صدور احکام متناقض جلوگیری می‌کنند. همچنین، این آراء با تأمین اجرای یکنواخت قوانین و ارتقاء عدالت و انصاف، موجب افزایش اعتماد عمومی به سیستم قضائی و تقویت مشروعیت آن می‌شوند. از سوی دیگر، آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزار نظارتی، از انحرافات و تفسیرهای نادرست جلوگیری کرده و به تطابق قوانین با تحولات اجتماعی و نیازهای روز کمک می‌کنند.

واژگان کلیدی: آراء وحدت رویه، حقوق کیفری، انسجام قضائی، پیش‌بینی‌پذیری، عدالت و انصاف، فقه اسلامی. 

 

مقدمه

اصطلاح "وحدت رویه" به معنای ایجاد هماهنگی در روش‌ها و شیوه‌های دادرسی در محاکم و نهادهای قضایی مختلف است. با صدور آرای وحدت رویه، اختلافات نظری و عملی میان محاکم برطرف شده و اجرای هماهنگ قوانین و عدالت در سطح کشور تضمین می‌گردد. این نوع آرا به عنوان یکی از ابزارهای اساسی در نظام قضایی بر افراد اثرگذار است و بر حقوق و تعهدات آنان تأثیر مستقیم می‌گذارد. صدور احکام مشابه در پرونده‌های یکسان، اعتماد عمومی را به نظام قضایی افزایش می‌دهد و افراد اطمینان می‌یابند که در مواجهه با شرایط مشابه، تصمیمات دادگاه‌ها عادلانه خواهد بود. افزون بر این، رأی وحدت رویه از نظر حقوقی موجب تثبیت اصول عدالت می‌شود و تفسیری هماهنگ از قوانین ارائه می‌دهد که به رفع ابهام‌های حقوقی کمک می‌کند. در نهایت، این نوع رأی به عنوان یکی از ارکان اساسی دادرسی، نقشی مهم در تقویت اعتماد عمومی به سیستم قضایی و حمایت از حقوق شهروندان ایفا می‌کند. اگرچه پیش‌تر وحدت رویه قضایی به عنوان تکمیل‌کننده قوانین مطرح می‌شد، امروزه نقش و اعتبار رویه قضایی در کنار قوانین رسمی افزایش یافته و به آن وزنی برابر با قانون داده می‌شود (صداقتی و همکاران، 1399). طبق اصل 161 قانون اساسی، یکی از اهداف اصلی دستگاه قضایی در کشور ما ایجاد هماهنگی قضایی است. برای دستیابی به این هدف، روش‌ها و ابزارهای متنوعی وجود دارد که یکی از آن‌ها صدور آراء وحدت رویه است. این آراء که توسط هیأت عمومی دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری صادر می‌شوند، به منظور تفسیر قوانین و ارائه راه‌حل‌های مناسب در پرونده‌های پیچیده حقوقی به دادگاه‌ها کمک می‌کنند (گلدوزیان، 1403: 460). مطابق اصل 166 قانون اساسی، قوه قضائیه موظف است احکامی صادر کند که مستند به قانون و دلایل حقوقی باشند و محاکم مکلفند که هر رویداد کیفری را با مواد قانونی تطبیق دهند و حکم مقتضی را صادر نمایند. با وجود اینکه قوه قضائیه نمی‌تواند به طور عمومی قوانین وضع کند، وظیفه‌ای که به قوه مقننه اختصاص دارد، قانونگذار اجازه داده است که در صورت بروز اختلاف در آرای قضایی، برای حفظ هماهنگی در دادگاه‌ها و جلوگیری از تشتت آرای مختلف، رأی وحدت رویه صادر شود (ولیدی، 1394: 79).

آراء وحدت رویه در حقوق کیفری به دلیل ماهیت حساس و پیچیده‌ای که این حوزه از حقوق دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در حقوق کیفری، هرگونه تفسیری از قوانین می‌تواند مستقیماً بر سرنوشت فرد تأثیرگذار باشد و تصمیمات اشتباه ممکن است به بی‌عدالتی‌های جدی منجر شود. بنابراین، آراء وحدت رویه در تلاش است تا با هماهنگ‌سازی تفاسیر قضایی، عدالت را در دادرسی‌های کیفری تضمین کند. یکی از چالش‌های اساسی در رابطه با آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران، مسئله‌ی انعطاف‌پذیری و دقت این آراء است. از یک سو، وحدت رویه باید به نحوی باشد که بتواند نیازهای زمان و شرایط خاص هر پرونده را در نظر بگیرد، و از سوی دیگر باید به‌گونه‌ای عمل کند که تفسیرهای فردی و جزئی قضات را محدود نکند. این تضاد می‌تواند به کاهش اثربخشی آراء وحدت رویه در حقوق کیفری منجر شود. موضوع دیگر این است که آراء وحدت رویه در بعضی موارد تنها به ایجاد انسجام در اجرای قوانین کمک نمی‌کنند، بلکه ممکن است باعث تقویت تفسیرهای نادرست شوند. در واقع، گاهی اوقات آراء وحدت رویه به دلیل ماهیت غیرقابل انعطاف خود، ممکن است باعث شود که قضات نتوانند قوانین را به شکلی منصفانه و در راستای عدالت تفسیر کنند. این مشکل زمانی بیشتر به چشم می‌آید که قوانین کیفری موجود خود نیازمند اصلاح و بازنگری باشند. علاوه بر این، یکی دیگر از مشکلات موجود در نظام آراء وحدت رویه، زمان‌بر بودن روند صدور این آراء است. در مواردی که تعارضی میان آراء قضایی به وجود می‌آید، تا زمانی که هیأت عمومی دیوان عالی کشور به بررسی و صدور رأی بپردازد، ممکن است زمان زیادی بگذرد و این موضوع می‌تواند به طولانی شدن روند دادرسی‌ها و تأخیر در اجرای عدالت منجر شود. با وجود این چالش‌ها، آراء وحدت رویه نقش مهمی در توسعه حقوق کیفری ایران ایفا کرده‌اند. بسیاری از این آراء توانسته‌اند به تفسیر دقیق‌تر و شفاف‌تر قوانین کیفری کمک کرده و از بروز اختلافات بزرگ‌تر در نظام قضایی جلوگیری کنند. به عنوان مثال، در مواردی که قوانین به صورت کلی و مبهم نگاشته شده‌اند، آراء وحدت رویه می‌توانند به عنوان یک ابزار تفسیری مؤثر عمل کنند و محاکم را در رسیدن به تصمیمات عادلانه‌تر یاری دهند. اما اثربخشی این آراء در عمل همواره مورد نقد بوده است. یکی از نقدهایی که بر آراء وحدت رویه وارد می‌شود، عدم توانایی این آراء در انعطاف‌پذیری نسبت به تغییرات اجتماعی و حقوقی است. جامعه و حقوق در حال تغییر هستند و نیاز به قوانین جدید و تفاسیر نوین بیشتر از گذشته احساس می‌شود. اما آراء وحدت رویه به دلیل ساختار نسبتا ثابت و غیرقابل تغییر خود، ممکن است نتوانند به سرعت با این تغییرات هماهنگ شوند. مسئله دیگر، عدم تطابق برخی آراء وحدت رویه با اصول حقوق بشر و استانداردهای بین‌المللی است. در برخی موارد، آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران به گونه‌ای تفسیر شده‌اند که با تعهدات بین‌المللی کشور در تضاد قرار گرفته‌اند. این موضوع می‌تواند نه تنها باعث ایجاد مشکلات حقوقی داخلی شود، بلکه ممکن است به ایجاد تنش‌های بین‌المللی نیز منجر گردد. همچنین، مسئله عدم همخوانی میان آراء وحدت رویه و قوانین جدیدی که در نظام حقوقی ایران تصویب می‌شود، یکی دیگر از چالش‌های جدی است. قوانین جدید ممکن است به سرعت وارد سیستم حقوقی کشور شوند، اما تطابق این قوانین با آراء وحدت رویه موجود همواره به سادگی ممکن نیست و این عدم هماهنگی می‌تواند به سردرگمی‌های حقوقی و قضایی منجر شود. یکی دیگر از نکات قابل توجه در بحث اثربخشی آراء وحدت رویه، نحوه اجرای این آراء در محاکم است. در بسیاری از موارد، قضات ممکن است به دلیل عدم آگاهی کافی یا تفسیر نادرست از آراء وحدت رویه، این آراء را به درستی در پرونده‌های کیفری اجرا نکنند. این مسئله می‌تواند منجر به ناهماهنگی‌های بیشتر در نظام قضایی کشور شود. به علاوه، مشکلات مربوط به منابع انسانی در دیوان عالی کشور و کمبود قضات مجرب و متخصص در زمینه آراء وحدت رویه نیز می‌تواند یکی از عوامل کاهش اثربخشی این آراء در حقوق کیفری ایران باشد. قوه قضاییه نیازمند تقویت و به‌روزرسانی کادر قضایی خود در این زمینه است تا بتواند به بهترین نحو از ظرفیت آراء وحدت رویه بهره‌برداری کند.

در نهایت، آراء وحدت رویه به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم در حقوق کیفری ایران همواره در معرض نقد و بررسی بوده است. از یک سو، این آراء می‌توانند به ایجاد انسجام و هماهنگی در نظام قضایی کشور کمک کنند و از سوی دیگر، عدم انعطاف‌پذیری و مشکلات اجرایی آن‌ها می‌تواند به کاهش اثربخشی آن‌ها منجر شود. با توجه به این مسائل، نیاز به بازنگری و بهبود این سیستم در راستای تقویت حقوق کیفری ایران احساس می‌شود. از اینرو، پرسش اصلی تحقیق این است که اثربخشی آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران تا چه حد می‌تواند در ایجاد هماهنگی و تضمین عدالت در تفسیر و اجرای قوانین کیفری مؤثر باشد؟ به منظور پاسخ به پرسش تحقیق، از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای استفاده شده است. در این تحقیق، ابتدا با بررسی مستندات قانونی و منابع کتابخانه‌ای، مواد قانونی و مبانی نظری مرتبط با آراء وحدت رویه تحلیل شده است. این روش شامل مطالعه قوانین، مقررات، و نظریات حقوقی است که به تحلیل و ارزیابی تأثیرات آراء وحدت رویه در نظام حقوق کیفری ایران کمک می‌کند. با بهره‌گیری از این روش‌ها، تحقیق به بررسی تأثیرات مثبت و چالش‌های اجرایی آراء وحدت رویه پرداخته و سعی شده تا ابعاد مختلف اثربخشی این آراء را در ایجاد هماهنگی و تضمین عدالت در تفسیر و اجرای قوانین کیفری تحلیل کند.

2- جایگاه و اهمیت صدور آراء وحدت رویه

در نگاه اول، ممکن است صدور رأی ایجاد رویه در صورت صدور آراء مشابه قابل انتقاد و مغایر با اصول حقوقی به نظر برسد. زیرا علی‌الاصول رأی وحدت رویه که در حکم قانون است و بر اساس ماده 89 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری (اصلاحی ۱۴۰۲) و همچنین ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری (مصوب ۱۳۷۸) برای محاکم لازم‌الاتباع می‌باشد، زمانی صادر می‌شود که از شعبه دیوان عالی کشور یا هر یک از دادگاه‌ها نسبت به موارد مشابه با استنباط از قوانین، آراء مختلف صادر شود. در مواردی که آراء متعارض صادر نمی‌شود، تکثر و تعدد رویه وجود ندارد تا موجبی برای ایجاد وحدت رویه گردد. از طرفی صدور رأی وحدت رویه به نوعی ارائه تفسیر و استنباط صحیح از حکم قانونگذار است و تفسیر قانون معمولاً در مواردی ضرورت پیدا می‌کند که نتوان از منطوق حکم قانونی مراد مقنن را استنباط کرد، لذا صدور آراء مشابه در یک موضوع، مبین آن است که مراد قانونگذار روشن بوده و نیازی به تفسیر ندارد. این نظر در جایگاه خود صحیح است لیکن با صدور آراء هیأت عمومی در موارد صدور آراء مشابه در موضوع واحد مباینت ندارد. زیرا صدور آراء مشابه در موضوع واحد از ناحیه شعب مختلف، حاکی از مبتلا بودن موضوع است و بر این نکته دلالت دارد که آن موضوع مورد تنازع بوده و طرفین شکایت، برداشت واحدی از حکم قانون ندارند ولو اینکه در شعب دیوان استنباط واحد وجود داشته باشد (مولابیگی، 1393: 143). لذا طرح موضوعی که در عالم حقوق مورد مناقشه است و چند شعبه مختلف آراء مشابه صادر کرده‌اند، در جلسه هیأت عمومی، موجب می‌شود تا در صورتی که استنباط حقوقی شعب مختلف صادرکننده آراء مشابه مورد تأیید قرار گیرد، موضوع از استحکام حقوقی بیشتری برخوردار شده و در موارد مشابه لازم‌الاتباع باشد و چنانچه آراء مشابه صادر شده از شعب مختلف بر خلاف حکم قانونگذار باشد، با صدور رأی هیأت عمومی، از تکرار آراء ناصحیح و مخالف منظور مقنن جلوگیری به عمل آید. بنابراین، صدور رأی ایجاد رویه در موارد صدور آراء مشابه از شعب مختلف نیز مفید است.

1-2- پشتوانه های فلسفی برای صدور رأی ایجاد وحدت رویه

صدور آرای ایجاد رویه در نظام‌های حقوقی، به ویژه در چارچوب نظام قضایی ایران، از منظرهای فلسفی و حقوقی گوناگونی تحلیل‌پذیر است. این نظریه‌ها به تبیین اهمیت این ابزار در حفظ یکپارچگی و عدالت قضایی کمک می‌کنند. در ادامه، این اصول از زوایای مختلف فلسفی و با توجه به قوانین و اصول مورد بررسی قرار می‌گیرد:

1-1-2- فلسفه عدالت و تساوی

 در زمینه فلسفی عدالت و تساوی، اهمیت رأی‌های وحدت رویه در پیشگیری از تبعیض و نابرابری به‌وضوح مشخص می‌شود. عدالت به معنای برخورد یکسان با همه افراد در اجرای قوانین است و قاضی باید از هر گونه پیش‌داوری یا برداشت غیرمنطقی دوری کند. بر اساس اصل 167 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در صورت بروز خلأ قانونی، قاضی موظف است به منابع اسلامی و فتواهای معتبر مراجعه کند تا در فرآیند قضاوت از اصول و مقررات دینی پیروی کند. این اصل بر لزوم رعایت عدالت و تساوی حقوقی تأکید دارد و موجب می‌شود که تصمیمات قضائی در چارچوب قوانین و اصول اسلامی گرفته شوند. عدم وجود آرای هماهنگ و یکسان در پرونده‌های مشابه می‌تواند به نقض عدالت و عدم تحقق تساوی حقوقی منجر شود. رأی‌های وحدت رویه با ایجاد تفسیرهای هماهنگ و یکدست از قوانین، بستر مناسبی برای تحقق عدالت و رعایت حقوق افراد فراهم می‌آورد. این رویه به قاضی‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات قضائی خود را بر اساس اصول ثابت و غیرمتناقض اتخاذ کنند و از بروز نابرابری و تبعیض در اجرای قوانین جلوگیری نمایند. بدین ترتیب، رأی‌های وحدت رویه نقش کلیدی در ارتقاء عدالت و تساوی در نظام قضائی ایفا می‌کنند.

2-1-2- فلسفه پیش‌بینی‌پذیری و استحکام حقوقی

 پیش‌بینی‌پذیری و استحکام در حوزه حقوق، از اصول کلیدی فلسفی برای صدور رأی‌های وحدت رویه به‌شمار می‌آید. اصل 166 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح می‌کند که احکام دادگاه‌ها باید بر مبنای دلایل قانونی و مستند صادر شوند. این اصل بر اهمیت وجود قواعد و اصول ثابت در صدور احکام تأکید دارد تا از بروز تغییرات مداوم و بی‌نظم جلوگیری شود. اگر احکام قضائی به‌طور مکرر و بدون ثبات تغییر کنند، این مسئله می‌تواند موجب ایجاد بی‌اعتمادی عمومی و ضعف در نظام قضائی گردد. رأی‌های وحدت رویه با ارائه تفسیرهای هماهنگ و مستمر از قوانین، به‌طور مؤثری به استحکام نظام حقوقی و افزایش پیش‌بینی‌پذیری احکام کمک می‌کنند. این فرآیند باعث می‌شود که مراجع قضائی و شهروندان بتوانند به‌طور دقیق و قابل اعتماد به حقوق و تعهدات قانونی خود عمل کنند. به این ترتیب، رأی‌های وحدت رویه نقش اساسی در حفظ ثبات قانونی و تقویت اعتماد عمومی به نظام قضائی دارند.

3-1-2- فلسفه حاکمیت قانون و تفکیک اختیارات

حاکمیت قانون و تفکیک قوا از اصول بنیادین در نظام‌های حقوقی هستند که بر لزوم پایبندی به قوانین و استقلال قوا تأکید دارند. اصل 57 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح می‌کند که تمامی قوا باید در محدوده قوانین کشور عمل کنند و قوه قضائیه باید از دخالت‌های نامشروع سایر قوا مصون بماند. این اصل به معنای ضرورت حفظ استقلال قوه قضائیه و جلوگیری از هرگونه فشار یا دخالت خارجی در فرآیند قضائی است. آراء وحدت رویه، با تأسیس تفسیرهای منسجم و هماهنگ از قوانین، به‌طور مؤثر از اختیارات قانونی محاکم حمایت می‌کنند و تضمین می‌کنند که قوانین به‌درستی و مطابق با نیت قانونگذار اجرا شوند. این رأی‌ها با نظارت مستمر بر تطابق احکام قضائی با اصول قانونی، به حفظ و تقویت حاکمیت قانون کمک کرده و از اجرای منصفانه و دقیق قوانین اطمینان حاصل می‌کنند. بدین ترتیب، رأی‌های وحدت رویه نقش کلیدی در تضمین استقلال قوه قضائیه و اجرای صحیح قوانین در چارچوب اصول تفکیک قوا ایفا می‌کنند.

4-1-2- فلسفه انسجام و هماهنگی قضایی

 یکی دیگر از اصول فلسفی پشتیبان آرای وحدت رویه، حفظ انسجام و هماهنگی در نظام قضایی است. بدون ایجاد رویه قضایی، ممکن است تفسیرهای مختلف و ناهماهنگ از قوانین منجر به سردرگمی و تضاد در اجرای عدالت شود. رأی ایجاد رویه با برقراری انسجام و تفسیر یکدست قوانین، زمینه‌ای برای نظام حقوقی یکپارچه و هماهنگ فراهم می‌کند که باعث جلوگیری از تناقض در آرای محاکم می‌شود. یکی از اصول بنیادی در فلسفه آرای وحدت رویه، حفظ انسجام و هماهنگی در نظام قضائی است که به‌طور ویژه در اصول قانون اساسی ایران مورد تأکید قرار گرفته است. اصل 161 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌طور صریح به وظیفه دیوان عالی کشور در نظارت بر اجرای صحیح قوانین و حفظ یکنواختی در تفسیر آنها اشاره دارد. بدون ایجاد رویه قضائی ثابت و هماهنگ، تفسیرهای مختلف و ناهماهنگ از قوانین می‌تواند منجر به سردرگمی و تضاد در اجرای عدالت شود. رأی وحدت رویه با برقراری انسجام و تفسیر یکدست قوانین، زمینه‌ای برای یکپارچگی و هماهنگی در نظام حقوقی فراهم می‌آورد و از بروز تناقض در آرای محاکم جلوگیری می‌کند. با توجه به این اصل، قضاوت‌های دادگاه‌ها ممکن است شامل برداشت‌های متفاوت از متون قانونی باشد و این تفاوت‌ها به‌طور طبیعی ناشی از نظرات شخصی قضات است. اما این امر نباید منجر به اختلاف در نتیجه نهایی گردد، چرا که هدف قانونگذار در هر ماده قانونی باید ثابت بماند. بنابراین، در صورت وجود اختلاف میان آرای محاکم، مرجع ایجاد رویه باید هدف اصلی قانونگذار را مشخص کرده و از تفسیرهای غیرمنطبق با قانون جلوگیری نماید. به علاوه، مراجع صدور رأی وحدت رویه نباید تنها به انتخاب یکی از آرای متناقض اکتفا کنند؛ بلکه ممکن است تمامی آرا مخالف قانون تشخیص داده شوند. در چنین مواردی، هیئت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه مناسب، علاوه بر رفع ابهامات، وظیفه محاکم در موارد مشابه را به‌طور دقیق مشخص می‌کند. این فرآیند به حفظ انسجام و هماهنگی در اجرای قوانین کمک کرده و از ناهماهنگی‌های حقوقی و قضائی جلوگیری می‌کند. بدین ترتیب، اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به‌ویژه اصل 161، به‌طور مؤثری در تقویت ثبات و انسجام در نظام قضائی کشور نقش ایفا می‌کنند.

3- پیشینه تحقیق

اسلامی‌پناه (1397) مطالعه‌ای درباره نقش رویه قضایی به‌عنوان منبع حقوق انجام داد. در این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی و نقد نقش محاکم در ایجاد قواعد حقوقی پرداخته شد. نتایج نشان داد که در نظام حقوقی ایران، رویه قضایی به دو معنای گسترده و محدود تعریف می‌شود. در معنای گسترده، تمامی آراء صادره از دادگاه‌ها در سطوح مختلف به عنوان رویه قضایی شناخته می‌شوند، اما در معنای محدود، تنها آراء کلی و اصولی که توسط هیأت عمومی دیوان عالی کشور به منظور رفع تعارضات صادر می‌شوند و برای سایر محاکم الزام‌آور هستند، رویه قضایی به معنای خاص در نظر گرفته می‌شوند. بر اساس این مطالعه، آراء نوع اول منبع حقوق محسوب نمی‌شوند، در حالی که آراء نوع دوم به عنوان منبع حقوق شناخته می‌شوند. همچنین، رفیعی (1397) به تحلیل مسائل اساسی در رابطه با ایجاد وحدت رویه قضایی پرداخت. نتایج این پژوهش که با روش اسنادی صورت گرفت، نشان داد که با وجود دلایل قابل توجه برای حمایت از ایجاد وحدت رویه، مانند تأمین عدالت قضایی، استقرار حاکمیت قانون و کاهش هزینه‌های قضایی، دلایلی نیز علیه این مسئله وجود دارد. این دلایل شامل اصولی همچون تفکیک قوا، استقلال قضایی، عدم تحدید حقوقی و حفظ پویایی نظام قضایی می‌باشد که هر چند به طور کامل مانع ایجاد وحدت رویه نمی‌شود، اما محدودیت‌هایی جدی را بر این فرآیند اعمال می‌کند. علاوه براین، نجفی و همکاران (1398) رویکرد دیوان عالی کشور در تفسیر و حمایت از حقوق و آزادی‌ها را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق که با رویکرد توصیفی-ت حلیلی انجام شد، نشان داد که هرچند دیوان عالی کشور توانسته تا حدی در راستای وحدت تفسیر و حمایت از حقوق و آزادی‌ها عمل کند، اما همچنان چالش‌هایی در هماهنگی بین این دو هدف مشاهده می‌شود. بررسی‌ها نشان داد که تفسیرهای انعطاف‌پذیر و پویا از سوی دیوان عالی کشور، اغلب منجر به تحقق عدالت و حمایت از حقوق می‌شوند. همچنین، صداقتی و همکاران (1399) به بررسی نقش رویه قضایی در قانون‌گذاری کیفری پرداختند. در این پژوهش که با روش تحلیلی انجام شد، بر نیرومند شدن نقش رویه قضایی در ایران تأکید شد و به تأثیر آن بر قانون‌گذاری کیفری اشاره شد. نتایج نشان داد که رویه قضایی نقش «هدایت‌گر» و «پیشرو» در نظام حقوقی ایران ایفا کرده و پیشنهاد شد که نهادی اختصاصی برای ارزیابی و هماهنگی بهتر میان رویه قضایی و قانون‌گذاری ایجاد شود.

با مطالعه این تحقیقات مشخص می‌شود که تحقیقات پیشین به موضوعات مختلفی پیرامون نقش رویه قضایی در نظام حقوقی ایران پرداخته‌اند. اما تحقیق حاضر، در مقایسه با مطالعات فوق دارای رویکردی متمرکزتر بر تأثیرات آراء وحدت رویه بر ثبات و پیش‌بینی‌پذیری نظام حقوق کیفری است. برخلاف تحقیقاتی که به‌طور کلی به بررسی نقش رویه قضایی پرداخته‌اند، این پژوهش بر تحلیل خاص آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزارهای انسجام قضائی تمرکز کرده و نقش آن‌ها را در جلوگیری از تفسیرهای متناقض بررسی می‌کند. همچنین، این تحقیق نوآوری دیگری در بررسی نقش آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزاری نظارتی ارائه می‌دهد که می‌تواند با تحولات اجتماعی همگام شود و از انحرافات در تفسیر قوانین جلوگیری کند، امری که در تحقیقات پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته است. نکته نوآورانه دیگر این تحقیق، تأکید بر نقش آراء وحدت رویه در افزایش اعتماد عمومی به سیستم قضائی و تقویت مشروعیت آن است. در حالی که مطالعات قبلی بیشتر بر روی تحلیل نظری و قانونی نقش رویه قضایی و چالش‌های آن متمرکز بوده‌اند، این پژوهش با توجه به اثرات عملی آراء وحدت رویه، به بررسی چگونگی تأثیرگذاری آن‌ها بر عدالت و انصاف و اعتماد عمومی به دستگاه قضائی می‌پردازد.

4- کارایی آراء وحدت رویه در حقوق کیفری

آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران به عنوان ابزار کلیدی در ایجاد انسجام و یکنواختی در تفسیر قوانین، نقشی بسیار حیاتی ایفا می‌کنند. این آراء که توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌شوند، به منظور رفع تعارضات و اختلاف‌نظرهای موجود بین شعب مختلف دادگاه‌ها و ارائه تفسیر واحد از قوانین طراحی شده‌اند. در این بخش، به بررسی اثربخشی آراء وحدت رویه با توجه به قوانین ایران و تحلیل نقش آن‌ها در حقوق کیفری پرداخته شده است:

1-4- حفظ انسجام قضائی در حقوق کیفری

آراء وحدت رویه در نظام قضائی ایران نقش بسیار مهمی در تضمین یکنواختی و انسجام تفسیر و اجرای قوانین کیفری دارند. این آراء که توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌شوند، به‌عنوان ابزاری برای حل تعارضات و اختلاف‌نظرهای بین شعب مختلف دادگاه‌ها در تفسیر قوانین عمل می‌کنند. هرگاه در یک موضوع مشخص، شعب مختلف دیوان عالی یا دادگاه‌ها آرای متفاوتی صادر کنند، دیوان عالی کشور وظیفه دارد با صدور رأی وحدت رویه، تفسیر صحیح و واحدی را ارائه کند. این امر از ایجاد تناقضات در سیستم قضائی جلوگیری کرده و به حفظ یکپارچگی در اجرای قوانین کمک می‌کند. بر اساس ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری، آراء وحدت رویه برای تمامی دادگاه‌ها و مراجع قضائی لازم‌الاجرا هستند و همگی موظفند طبق این آراء عمل کنند. یکی از اهداف اصلی آراء وحدت رویه جلوگیری از صدور احکام متناقض در موضوعات مشابه است. در یک سیستم قضائی کارآمد، هماهنگی و یکپارچگی در تفسیر و اجرای قوانین اهمیت بسیاری دارد. اگر تفسیرهای مختلف از یک قانون وجود داشته باشد، امکان صدور احکام متناقض و ناهماهنگ وجود دارد که می‌تواند اعتماد عمومی به عدالت و نظم قضائی را تضعیف کند. آراء وحدت رویه با ارائه تفسیر واحد، به جلوگیری از این‌گونه تناقضات کمک می‌کند. این آراء به دادگاه‌ها یک مسیر روشن برای تفسیر قوانین کیفری ارائه می‌دهند، به‌طوری‌که تمامی دادگاه‌ها و قضات باید بر اساس این تفاسیر واحد عمل کنند.

الزام قانونی آراء وحدت رویه در سراسر کشور تضمین می‌کند که قوانین به‌طور یکنواخت و هماهنگ در سطح ملی اجرا شوند. به‌عبارت‌دیگر، دیوان عالی کشور به‌عنوان نهاد بالاترین مرجع قضائی، با صدور آراء وحدت رویه موجب تثبیت انسجام و هماهنگی در نظام قضائی می‌شود. این رویه‌ها به یکسان‌سازی تفاسیر مختلف از قوانین کیفری کمک کرده و دادگاه‌ها را ملزم به پیروی از یک تفسیر واحد می‌کنند. این الزام قانونی نقش مهمی در تقویت اعتماد عمومی به نظام قضائی ایفا می‌کند، زیرا مردم انتظار دارند که عدالت به‌صورت یکنواخت و غیرمتناقض در سطح کشور اجرا شود. بنابراین، آراء وحدت رویه به عنوان ابزاری برای حفظ عدالت و جلوگیری از اختلافات تفسیری عمل می‌کنند. از منظر قانون اساسی، اصل 167 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به قضات اجازه می‌دهد که در صورت عدم وجود قانون مدون، به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر رجوع کنند. اما آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزاری دقیق‌تر و مشخص‌تر، به قضات در تفسیر و اجرای قوانین کمک می‌کنند. این آراء به‌نوعی نقش نظارتی بر تفسیر و اعمال قوانین توسط قضات دارند و از تفسیرهای شخصی و نادرست جلوگیری می‌کنند. در واقع، آراء وحدت رویه به‌عنوان یک چارچوب قانونی عمل می‌کنند که موجب می‌شود تمامی قضات بر اساس یک تفسیر واحد و دقیق از قانون عمل کنند و این امر به حفظ اصول قانونی بودن و جلوگیری از اعمال سلیقه‌های مختلف در تفسیر قوانین کیفری منجر می‌شود.

در نهایت، آراء وحدت رویه تأثیر قابل‌توجهی بر ارتقای کیفیت و یکنواختی اجرای قوانین کیفری دارند. از آنجا که قوانین کیفری به‌طور خاص نیازمند تفاسیر دقیق و منسجم هستند، آراء وحدت رویه می‌توانند به‌عنوان ابزاری کارآمد عمل کنند که تضمین می‌کند قوانین به‌طور صحیح و عادلانه اجرا می‌شوند. این آراء نه تنها به یکپارچگی در نظام قضائی کمک می‌کنند، بلکه به جلوگیری از انحرافات و ناهماهنگی‌های قضائی نیز کمک کرده و در نهایت، عدالت و انصاف را در سطح جامعه تقویت می‌کنند.

2-4- افزایش ثبات و پیش‌بینی‌پذیری حقوق کیفری

افزایش ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در حقوق کیفری ایران یکی از اهداف مهم آراء وحدت رویه است که در نظام قضائی کشور به‌خوبی شناخته شده است. این آراء به‌ویژه توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌شوند و هدف آن‌ها ایجاد یک تفسیر واحد از قوانین کیفری است تا از بروز تفسیرهای متناقض میان شعب مختلف دیوان عالی و دادگاه‌ها جلوگیری شود. مطابق ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری، زمانی که آرای متعارضی از شعب مختلف دیوان عالی یا دادگاه‌ها در موضوعات مشابه صادر شود، هیئت عمومی دیوان عالی کشور موظف است رأی وحدت رویه صادر کند. این آراء به عنوان تفسیر رسمی قوانین کیفری شناخته می‌شوند و برای همه دادگاه‌ها و مراجع قضائی لازم‌الاتباع هستند.

آراء وحدت رویه به عنوان ابزاری جهت ایجاد یکنواختی در تفسیر قوانین و جلوگیری از تناقضات قانونی عمل می‌کنند. این آراء به دادگاه‌ها اطمینان می‌دهند که در مواجهه با موارد مشابه، تفسیرهای یکسانی از قانون اعمال خواهد شد. این رویه به ویژه در مواردی که قوانین کیفری به شکل مبهم یا چندپهلو هستند، اهمیت دارد. بر اساس ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری، آراء وحدت رویه‌ای که توسط دیوان عالی کشور صادر می‌شود نه تنها الزام‌آور است بلکه تمامی محاکم موظفند که در موضوعات مشابه از آن پیروی کنند. این الزام به همگونی و ثبات در تصمیم‌گیری‌های قضائی کمک می‌کند. اصل 166 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز تأکید می‌کند که احکام دادگاه‌ها باید مستدل و مستند به مواد قانونی صادر شوند. در راستای این اصل، آراء وحدت رویه به عنوان یک تفسیر رسمی و الزام‌آور از قوانین، راهنمایی لازم را برای قضات فراهم می‌کنند تا از تفسیرهای نادرست و انحراف از اصول قانونی جلوگیری شود. این اصل موجب می‌شود که قضات هنگام صدور احکام، به مستندات حقوقی معتبر از جمله آراء وحدت رویه توجه کنند و این امر به شفافیت و استناد حقوقی بهتر در روندهای قضائی کمک می‌کند. علاوه براین، در راستای تقویت یکنواختی در اجرای قوانین، ماده 3 ‌قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (‌در امور مدنی) بیان می‌کند که قوانین کیفری باید به صورت دقیق و منطبق بر تفسیرهای صحیح اجرا شود. این ماده بر اهمیت استناد به تفسیرهای واحد و جلوگیری از تفسیرهای متناقض تأکید دارد. در این چارچوب، آراء وحدت رویه به قضات کمک می‌کنند تا در تطبیق قوانین کیفری با موارد خاص، از اصول یکنواخت پیروی کرده و از تغییرات غیرضروری در تفسیر قانون خودداری کنند. در نهایت، آراء وحدت رویه به بهبود کیفیت و کارایی سیستم قضائی کشور منجر می‌شوند. با رعایت این آراء، دادگاه‌ها می‌توانند از تفسیرهای متفاوت و ناهماهنگ جلوگیری کرده و یک سیستم قضائی مستحکم‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر برای شهروندان فراهم کنند. این امر نه تنها به افزایش اعتماد عمومی به نظام قضائی منجر می‌شود بلکه به تقویت عدالت و انصاف در حقوق کیفری نیز کمک می‌کند.

3-4- الزام‌آور بودن آراء وحدت رویه در حقوق کیفری

الزام‌آور بودن آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران به‌عنوان یکی از اصول اساسی نظام قضائی، نقشی بنیادین در حفظ انسجام و عدالت دارد. طبق ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری، هنگامی که میان شعب مختلف دیوان عالی کشور یا دادگاه‌ها در تفسیر قوانین کیفری یا مقررات مشابه اختلاف‌نظر وجود داشته باشد، هیئت عمومی دیوان عالی کشور می‌تواند رأی وحدت رویه صادر کند. این رأی به‌عنوان تفسیر رسمی و نهایی از قوانین کیفری تلقی شده و تمامی مراجع قضائی موظف به پیروی از آن هستند. این فرآیند کمک می‌کند تا اختلافات تفسیر قوانین از بین برود و قانون به‌طور یکنواخت در سراسر کشور اجرا شود. علاوه براین، ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری نیز بر الزام‌آوری رأی‌های وحدت رویه تأکید دارد. این ماده تصریح می‌کند که تمامی شعب دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها ملزم به رعایت رأی وحدت رویه هستند و هیچ‌یک از مراجع قضائی نمی‌توانند تفسیر یا تصمیم متفاوتی از آن ارائه دهند. این الزام به پیروی از رأی وحدت رویه موجب یکپارچگی در تفسیر قوانین کیفری و جلوگیری از تداخل در آرای دادگاه‌ها می‌شود و به نوعی شالوده‌ای قوی برای هماهنگی میان شعب مختلف قضائی ایجاد می‌کند.

این الزام‌آوری به معنای آن است که تمامی قضات و مراجع قضائی باید به رأی وحدت رویه احترام بگذارند و از هرگونه تفسیر یا تصمیم‌گیری مخالف با آن خودداری کنند. چنین فرآیندی نه‌تنها به حفظ انسجام و ثبات در اجرای قوانین کیفری کمک می‌کند، بلکه از بروز احکام متناقض و غیرقانونی جلوگیری می‌نماید. در نتیجه، رعایت این آراء به کاهش سردرگمی‌های حقوقی میان مراجع قضائی و افزایش دقت و دقت در تفسیر قوانین منجر می‌شود. پیروی از آراء وحدت رویه به‌طور مؤثر نقش مهمی در ارتقاء کیفیت سیستم قضائی ایفا می‌کند. از آنجا که قضات ملزم به رعایت تفسیرهای رسمی و معتبر دیوان عالی هستند، تصمیمات آنها دقیق‌تر و با انسجام بیشتری اتخاذ می‌شود. این امر به بهبود کارایی سیستم قضائی منجر شده و از تصمیم‌گیری‌های پراکنده و ناهماهنگ جلوگیری می‌کند. همچنین، این فرآیند به تسریع در رسیدگی به پرونده‌ها و کاهش بار قضائی کمک کرده و به حفظ اعتماد عمومی به سیستم قضائی کمک می‌کند. علاوه بر این، الزام به رعایت آراء وحدت رویه به افزایش اعتماد عمومی به عدالت قضائی منجر می‌شود. وقتی قوانین به‌طور یکنواخت و بدون تفسیرهای متناقض اجرا می‌شوند، افراد جامعه اطمینان بیشتری نسبت به عدالت و انصاف نظام قضائی پیدا می‌کنند. این اعتماد عمومی، پایه‌ای برای حفظ نظم و امنیت اجتماعی است و با اجرای صحیح آراء وحدت رویه تقویت می‌شود. در نهایت، الزام‌آور بودن آراء وحدت رویه، علاوه بر تقویت انسجام و هماهنگی در تفسیر و اجرای قوانین کیفری، به ارتقاء کیفیت قضائی، کاهش نارضایتی‌های عمومی و تقویت اعتماد به عدالت قضائی منجر می‌شود. این روند به بهبود عملکرد کلی نظام حقوقی کشور کمک کرده و نقش مهمی در حفظ عدالت و ثبات حقوقی دارد.

4-4- جلوگیری از تفسیرهای متناقض در حقوق کیفری

مواد 471 و 472 قانون آیین دادرسی کیفری به طور مؤثری به جلوگیری از تفسیرهای متناقض در حقوق کیفری کمک می‌کنند. این مواد تصریح می‌کنند که وقتی بین شعب مختلف دیوان عالی کشور یا دادگاه‌ها در تفسیر قوانین تضاد وجود دارد، هیئت عمومی دیوان عالی کشور از طریق صدور آراء وحدت رویه، به رفع این تعارض می‌پردازد. آراء وحدت رویه به عنوان مرجع نهایی، تفسیری هماهنگ و یکپارچه از قانون ارائه می‌دهند که برای تمامی دادگاه‌ها و مراجع قضائی لازم‌الاجرا است. با الزام قضات به پیروی از این آراء، دیگر نمی‌توان تفاسیر متفاوت و متناقض از یک قانون ارائه داد. این امر باعث ایجاد ثبات و یکپارچگی در تفسیر و اجرای قوانین کیفری می‌شود. به عبارت دیگر، با صدور آراء وحدت رویه، قواعد و اصول قانونی به صورت یکنواخت در سراسر کشور به کار گرفته می‌شوند و از ایجاد اختلاف در اجرای عدالت کیفری جلوگیری می‌شود. این فرآیند به کاهش سردرگمی حقوقی و افزایش اعتماد عمومی به نظام قضائی کمک می‌کند، زیرا افراد می‌دانند که قوانین به صورت هماهنگ و عادلانه اعمال خواهند شد. این نقش راهنمایی‌کننده آراء وحدت رویه به ایجاد انسجام و هماهنگی در تفسیر و اجرای قوانین توسط مراجع قضائی کمک می‌کند. با توجه به این نقش، قضات موظف‌اند از این تفاسیر پیروی کنند و تصمیمات خود را بر اساس راهنمایی‌های قانونی این آراء تنظیم کنند. این امر از ایجاد تفسیرهای مختلف و متناقض در پرونده‌های مشابه جلوگیری می‌کند و به نوعی استانداردسازی در عملکرد قضات منجر می‌شود. نتیجه این فرایند، افزایش همگونی در اجرای عدالت و کاهش بی‌نظمی‌های حقوقی است، چرا که تصمیمات قضائی بر اساس اصولی ثابت و معتبر اتخاذ می‌شوند. در نتیجه، ر آراء وحدت رویه با ارائه تفاسیر رسمی و معتبر، به قضات کمک می‌کنند که تصمیمات قضائی خود را بر پایه اصول حقوقی ثابت و معین اتخاذ کنند. این رویه علاوه بر افزایش کارایی، به تقویت اعتماد عمومی به عدالت قضائی نیز کمک می‌کند. شهروندان می‌دانند که قوانین به‌طور یکسان برای همه افراد و در تمام موارد اجرا می‌شوند و تفسیرهای متناقضی وجود نخواهد داشت. همچنین، آراء وحدت رویه به جلوگیری از صدور احکام متناقض در پرونده‌های مشابه کمک می‌کنند و از ایجاد تشتت و اختلاف در نظام حقوقی کشور جلوگیری می‌کنند. این امر، انسجام و هماهنگی بیشتری در اجرای قوانین به وجود می‌آورد. در نهایت، پیروی از آراء وحدت رویه به کاهش نارضایتی‌ها و اعتراضات در جامعه کمک می‌کند، زیرا افراد اطمینان دارند که تصمیمات قضائی بر اساس تفاسیر قانونی یکسان و اصولی اتخاذ می‌شوند و این عامل باعث افزایش ثبات در نظام حقوقی کشور می‌شود.

5-4- ارتقاء عدالت و انصاف در نظام کیفری

ارتقاء عدالت و انصاف در نظام کیفری ایران به‌طور جدی تحت تأثیر قوانین و مقررات خاصی است که هدف آن ایجاد یک سیستم قضائی منصفانه و عادلانه می‌باشد. در واقع، قوانین باید به‌گونه‌ای اجرا شوند که عدالت رعایت شود و از هرگونه تفسیر نادرست و متناقض جلوگیری گردد (علینژاد، 1403). بر این اساس، اجرای یکنواخت قوانین کیفری و پیشگیری از تفسیرهای نادرست، به تحقق عدالت و انصاف در نظام قضائی کمک می‌کند. به این ترتیب، عدم تفسیر نادرست قوانین و حفظ انسجام در اجرای آنها از اصول اساسی عدالت است.

آیین دادرسی کیفری نیز به اهمیت پیروی از اصول واحد در تفسیر و اجرای قوانین اشاره می‌کند. بر این اساس، قضات موظف‌اند از تفسیرهای واحد پیروی کرده و از تغییرات ناگهانی در تفسیرها اجتناب کنند (میرزایی، 1400). این رویکرد به ایجاد ثبات و یکنواختی در تصمیم‌گیری‌های قضائی کمک کرده و از صدور احکام متناقض جلوگیری می‌کند. ثبات در تفسیر و اجرای قوانین موجب ارتقاء عدالت و انصاف در نظام قضائی می‌شود. علاوه براین، پیروی از تفسیرهای صحیح و هماهنگ موجب کاهش نارضایتی‌ها و افزایش اعتماد عمومی به سیستم قضائی می‌شود. همچنین، ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری نقشی کلیدی در ارتقاء عدالت و انصاف در نظام قضائی ایفا می‌کند. این ماده تصریح می‌کند که در صورت بروز اختلاف‌نظر میان دادگاه‌ها در تفسیر قوانین کیفری، هیئت عمومی دیوان عالی کشور می‌تواند با صدور رأی وحدت رویه، راه‌حل مناسبی ارائه دهد. این رأی به‌عنوان مرجع رسمی تفسیر قوانین، به‌طور مستقیم به کاهش تناقضات و اختلافات در تفسیرهای حقوقی کمک می‌کند و به نوعی نقش هماهنگ‌کننده میان دادگاه‌ها را بر عهده دارد، که نتیجه آن تقویت عدالت در تصمیم‌گیری‌های قضائی است. از آنجا که وجود اختلاف‌نظر در تفسیر قوانین می‌تواند به نابرابری و عدم انصاف منجر شود، صدور آراء وحدت رویه از سوی دیوان عالی کشور به این اطمینان می‌انجامد که قوانین کیفری به‌صورت یکسان و هماهنگ در سراسر کشور اجرا شوند. این هماهنگی به جلوگیری از اجرای نادرست یا تفسیرهای متناقض کمک کرده و از بروز ناعدالتی‌های احتمالی جلوگیری می‌کند. به‌علاوه، ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری تأکید می‌کند که این آراء وحدت رویه برای تمامی دادگاه‌ها و مراجع قضائی لازم‌الاجرا هستند. این الزام به رعایت آراء وحدت رویه، موجب می‌شود که نظام قضائی به‌صورت یکپارچه عمل کند و عدالت در اجرای قوانین کیفری تضمین شود. در نتیجه، هرگونه احتمال نابرابری در صدور احکام کاهش یافته و انصاف به عنوان یک اصل کلیدی در فرآیند دادرسی تقویت می‌شود. اجرای الزامی این آراء در سطح کشور، مانع از صدور احکام متناقض در پرونده‌های مشابه می‌شود و به ایجاد ثبات در نظام قضائی یاری می‌رساند. این انسجام در تفسیر و اجرای قوانین، عدالت را در نظام کیفری تقویت کرده و اطمینان عمومی به عدالت قضائی را افزایش می‌دهد. در نهایت، آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزار قانونی برای هماهنگی و رفع اختلافات تفسیر قوانین، به تقویت انصاف و عدالت در رسیدگی‌های قضائی کمک می‌کنند و موجب می‌شوند که تمامی افراد در برابر قانون با یک معیار ثابت مورد قضاوت قرار گیرند. این فرآیند علاوه بر تأمین عدالت، نقش بسزایی در افزایش اعتماد عمومی به دستگاه قضائی دارد.

6-4- تأثیر بر نظارت قضائی و قانونی بودن

نظارت قضائی و قانونی بودن در نظام قضائی ایران، نقش اساسی در تضمین اجرای صحیح و منصفانه قوانین دارد (منصوری و همکاران، 1400). دیوان عالی کشور به‌عنوان مرجع نهایی نظارت بر اجرای صحیح قوانین عمل می‌کند. این ماده به دیوان عالی کشور اجازه می‌دهد که در صورت بروز اختلافات یا تفسیرهای متناقض در زمینه قوانین کیفری، رأی وحدت رویه صادر کند. این رأی به‌عنوان تفسیر نهایی و رسمی قوانین تلقی شده و به تمام دادگاه‌ها و مراجع قضائی کشور قابل اجرا است. به این ترتیب، دیوان عالی کشور از صدور احکام متناقض و تفسیرهای نادرست جلوگیری کرده و نظارت مؤثری بر اجرای قوانین کیفری دارد. علاوه براین، دیوان عالی کشور به‌عنوان بالاترین مرجع قضائی، وظیفه نظارت بر اجرای قوانین در محاکم و رسیدگی به اختلافات قانونی را بر عهده دارد. این نظارت شامل بررسی تطابق احکام صادره با قوانین و تأمین قانونی بودن آنها است. از این رو، دیوان عالی کشور نقشی کلیدی در تضمین قانونی بودن فرآیندهای قضائی و نظارت بر رعایت اصول قانونی در صدور احکام دارد. همچنین، اصل 161 قانون اساسی نیز به جنبه‌های نظارتی دیوان عالی کشور اشاره می‌کند و به تأکید بر وظایف آن در نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم دادگستری می‌پردازد. طبق این ماده، دیوان عالی کشور مسئول نظارت بر تطابق فعالیت‌های قضائی با قوانین و اصول شرعی است. این نظارت به‌ویژه در مواردی که آراء متناقض یا تفسیرهای نادرست به وجود آمده، حائز اهمیت است و به دیوان عالی کشور امکان می‌دهد تا اقدامات لازم را برای اصلاح و ایجاد یکنواختی در سیستم قضائی انجام دهد. در مجموع، می‌توان نتیجه گرفت که دیوان عالی کشور با استفاده از رأی وحدت رویه، نظارت مؤثری بر اجرای صحیح و قانونی قوانین در محاکم دارد و به تأمین قانونی بودن فرآیندهای قضائی و ایجاد هماهنگی در تصمیم‌گیری‌های قضائی کمک می‌کند. این فرآیند به تقویت اعتماد عمومی به سیستم قضائی و ارتقاء کیفیت و دقت در رسیدگی‌های قضائی منجر می‌شود.

7-4- تأثیر بر تحول و پویایی حقوق کیفری

نظارت قضائی و قانونی بودن در نظام کیفری ایران نقشی محوری در ارتقاء تحول و پویایی حقوق کیفری ایفا می‌کند. یکی از ابزارهای اساسی که در این راستا مورد استفاده قرار می‌گیرد، رأی‌های وحدت رویه‌ای است که توسط دیوان عالی کشور طبق ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری صادر می‌شوند. این رأی‌ها به‌عنوان تفسیر نهایی و رسمی قوانین، برای تمامی دادگاه‌ها و مراجع قضائی الزامی است و کمک می‌کنند تا تفسیرهای متناقض در مسائل حقوقی و کیفری کاهش یابد. این امر به پویایی حقوق کیفری کمک کرده و انسجام و یکنواختی در اجرای قوانین را تضمین می‌نماید. ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری نیز بر الزام‌آوری رأی‌های وحدت رویه تأکید دارد و تصریح می‌کند که تمامی دادگاه‌ها و شعب دیوان عالی موظف به پیروی از این رأی‌ها هستند. این الزام به تبعیت، باعث می‌شود که تحول در حقوق کیفری به سمت یکپارچگی و یکنواختی پیش رود. پیروی از تفسیرهای رسمی دیوان عالی کشور، موجب می‌شود که قوانین کیفری به شکل پویایی تغییر کرده و از تفسیرهای مختلف و گاه متناقض جلوگیری شود. این فرآیند به پایداری و توسعه مستمر حقوق کیفری کمک شایانی می‌نماید. از سوی دیگر، نظارت دیوان عالی کشور بر اجرای صحیح قوانین در محاکم، مطابق با اصل 161 قانون اساسی، ابزار دیگری است که به پویایی حقوق کیفری منجر می‌شود. این ماده به دیوان عالی کشور اجازه می‌دهد تا با نظارت بر تطابق اجرای قوانین با اصول شرعی و قانونی، در صورت لزوم تغییرات و اصلاحات لازم را اعمال نماید. این نظارت باعث می‌شود که قوانین کیفری به‌صورت پویاتر و متناسب با نیازهای روز جامعه بهبود یابند و تطبیق دقیق‌تری با اصول عدالت و انصاف پیدا کنند. علاوه بر این، نقش رأی‌های وحدت رویه در حفظ نظارت قضائی و جلوگیری از تفسیرهای ناهماهنگ به تحول و پویایی نظام حقوق کیفری کمک می‌کند. وقتی تمامی مراجع قضائی موظف به رعایت تفسیرهای واحد و رسمی هستند، اختلاف‌نظرها کاهش یافته و امکان تغییرات سازنده در تفسیر و اجرای قوانین بیشتر می‌شود. این امر باعث می‌شود که تحول در حقوق کیفری نه تنها به‌صورت هماهنگ، بلکه به‌صورت مؤثر و مطابق با نیازهای حقوقی جامعه پیش رود.

در نتیجه، تأثیر این مواد قانونی و رأی‌های وحدت رویه در توسعه و پویایی حقوق کیفری بسیار گسترده است. دیوان عالی کشور با صدور رأی‌های الزام‌آور، نقش مهمی در تحول نظام قضائی ایفا می‌کند و باعث می‌شود که حقوق کیفری به‌صورت پویا و همگام با تحولات اجتماعی پیشرفت کند. این پویایی به ایجاد سیستمی مؤثرتر و کارآمدتر در اجرای عدالت کیفری منجر می‌شود. به‌طور کلی، رأی‌های وحدت رویه نه تنها ابزارهایی برای نظارت و یکپارچگی در نظام قضائی هستند، بلکه عامل اصلی در تحول و به‌روز رسانی حقوق کیفری به حساب می‌آیند. این رویه‌ها با ایجاد هماهنگی و پیشگیری از ناهماهنگی در تفسیر قوانین، به ارتقاء پویایی حقوق کیفری کمک می‌کنند و نظام قضائی کشور را در جهت عدالت و انصاف هدایت می‌نمایند.

8-4- نقش آموزشی و آگاهی‌بخشی

دیوان عالی کشور به عنوان بالاترین مرجع قضائی در نظام حقوقی ایران، نقش بسیار مهمی در ارتقاء آموزش و آگاهی بخشی در حوزه قضائی ایفا می‌کند. طبق ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور موظف به صدور رأی وحدت رویه است که این رأی‌ها نه تنها به رفع اختلافات قضائی کمک می‌کنند، بلکه به عنوان منابع آموزشی ارزشمندی برای قضات و دیگر مراجع قضائی نیز به کار می‌روند. این رأی‌ها به قضات کمک می‌کنند تا تفسیر صحیح و یکسانی از قوانین کیفری داشته باشند و به هماهنگی و انسجام در اجرای قوانین کیفری یاری می‌رسانند. همچنین، در ماده 472 قانون آیین دادرسی کیفری نیز تأکید شده است که تمامی دادگاه‌ها و مراجع قضائی باید به رأی‌های وحدت رویه صادره از دیوان عالی کشور پایبند باشند. این الزام باعث می‌شود که قضات در تفسیر و اجرای قوانین، به تفسیرهای معتبر و رسمی دیوان عالی توجه کنند و به‌طور مداوم با اصول و تفسیرهای صحیح آشنا شوند. این روند به ارتقاء سطح علمی و آگاهی قضائی کمک کرده و از بروز اشتباهات حقوقی جلوگیری می‌نماید. در نتیجه، رأی‌های وحدت رویه نه تنها به عنوان ابزاری اجرائی، بلکه به عنوان ابزاری آموزشی و آگاهی‌بخش در نظام قضائی نقش دارند. علاوه بر این، ماده 161 قانون اساسی نیز بر مسئولیت دیوان عالی کشور در نظارت بر اجرای صحیح قوانین تأکید دارد. این نظارت، نقش مهمی در اطمینان از تطابق تصمیمات قضائی با اصول شرعی و قانونی ایفا می‌کند. دیوان عالی از طریق صدور رأی‌های وحدت رویه و ارائه تفسیرهای رسمی، قضات را هدایت می‌کند تا تصمیمات خود را بر پایه اصول قانونی اتخاذ کنند. این رویکرد آموزشی باعث می‌شود که قضات از اشتباهات حقوقی در صدور احکام نادرست جلوگیری کنند و سطح دقت و صحت در تصمیم‌گیری‌های قضائی افزایش یابد.

در مجموع، رأی‌های وحدت رویه دیوان عالی کشور به‌عنوان منابع آموزشی معتبر، نقش بزرگی در آگاهی‌بخشی قضات و مراجع قضائی دارند. این رأی‌ها به قضات کمک می‌کنند تا با تفسیر صحیح و معتبر از قوانین کیفری آشنا شوند و از بروز تفسیرهای نادرست جلوگیری کنند. علاوه بر این، نظارت دیوان عالی بر تطابق قوانین با اصول شرعی و قانونی، به افزایش کیفیت آموزش قضائی و ارتقاء سطح آگاهی قضات کمک می‌کند. به این ترتیب، نظام قضائی ایران از طریق رأی‌های وحدت رویه و نظارت دیوان عالی بر اجرای صحیح قوانین، نه تنها به ارتقاء سطح علمی و آگاهی قضات و مراجع قضائی می‌پردازد، بلکه موجب افزایش اعتماد عمومی به عدالت قضائی و حفظ دقت و انصاف در تصمیم‌گیری‌های قضائی می‌شود. این فرآیند آموزشی و آگاهی‌بخشی به بهبود عملکرد قضائی و ارتقاء کیفیت در نظام حقوقی کشور منجر می‌شود.

 

 

5- نتیجه‌گیری

بر اساس یافته‌های تحقیق، آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران نقش کلیدی در ارتقاء انسجام قضائی، افزایش ثبات و پیش‌بینی‌پذیری، و ارتقاء عدالت و انصاف دارند. این آراء، که توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌شوند، به عنوان ابزارهایی مهم در رفع تعارضات و اختلاف‌نظرهای موجود در تفسیر قوانین کیفری عمل می‌کنند و به یکسان‌سازی رویه‌های قضائی و جلوگیری از تفسیرهای متناقض کمک می‌کنند. علاوه براین، آراء وحدت رویه به حفظ انسجام قضائی در نظام حقوقی ایران کمک شایانی می‌کنند. با ارائه تفسیر واحد از قوانین کیفری، این آراء به کاهش تعارضات و تفسیرهای متناقض میان شعب مختلف دادگاه‌ها کمک می‌کنند. این انسجام قضائی به جلوگیری از صدور احکام متناقض و متنوع کمک کرده و به تقویت اعتماد عمومی به سیستم قضائی منجر می‌شود. برای افزایش اثربخشی این آراء، لازم است که فرآیندهای نظارتی تقویت شده و اطمینان حاصل شود که تفسیرها و تصمیمات صادر شده با اصول قانونی و عدالت سازگار هستند. همچنین، تأثیر آراء وحدت رویه بر ثبات و پیش‌بینی‌پذیری نظام حقوقی نیز قابل توجه است. هنگامی که دیوان عالی کشور تفسیر واحدی از قوانین ارائه می‌دهد، محاکم دیگر نیز باید مطابق با این تفسیر عمل کنند. این وحدت رویه به کاهش تغییرات و تفسیرهای متفاوت در مورد قوانین و مقررات منجر شده و به تقویت اعتماد عمومی به سیستم قضائی کمک می‌کند. برای حفظ این ثبات، پیشنهاد می‌شود که برنامه‌های آموزشی برای قضات و سایر فعالان حقوقی توسعه یابد تا آن‌ها با اهمیت آراء وحدت رویه و تأثیرات آن‌ها بر نظام قضائی آشنا شوند. الزام‌آور بودن آراء وحدت رویه، مطابق با مواد قانونی مشخص، باعث می‌شود که تمامی دادگاه‌ها باید مطابق با این آراء عمل کنند و از تصمیمات متناقض خودداری نمایند. این الزام قانونی به یکسان‌سازی رویه‌های قضائی و جلوگیری از تفسیرهای شخصی و متناقض کمک می‌کند. برای تقویت این الزام، ایجاد یک سیستم بازخورد برای ارزیابی تأثیرات آراء وحدت رویه بر اجرای قوانین کیفری و تصمیمات قضائی می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف و بهبود مستمر فرآیندهای قضائی کمک کند. علاوه براین، آراء وحدت رویه در جلوگیری از تفسیرهای متناقض از قوانین کیفری مؤثر هستند. با ارائه تفسیر واحد و منسجم از قوانین، این آراء مشکلاتی که به دلیل تفسیرهای مختلف ایجاد می‌شوند را برطرف می‌کنند. این امر به حفظ یکنواختی و انسجام در نظام حقوقی کمک کرده و از بروز تصمیمات متناقض در مسائل مشابه جلوگیری می‌کند. برای تقویت این جنبه، پیشنهاد می‌شود که اقدامات بیشتری برای ارتقاء هماهنگی و همکاری میان محاکم در اجرای آراء وحدت رویه انجام شود. همچنین، ارتقاء عدالت و انصاف یکی دیگر از تأثیرات مثبت آراء وحدت رویه است. با اجرای یکنواخت قوانین کیفری برای تمامی افراد و جلوگیری از تبعیض، این آراء به تحقق عدالت در نظام قضائی کمک می‌کنند. وجود تفسیر واحد از قوانین، به رعایت حقوق همه افراد به طور یکسان کمک کرده و اعتماد عمومی به سیستم قضائی را تقویت می‌کند. برای افزایش عدالت و انصاف، لازم است که دیوان عالی کشور به طور مستمر به تحولات اجتماعی و قانونی توجه کند و در صورت لزوم، آراء وحدت رویه جدیدی صادر کند تا قوانین کیفری با نیازهای روز جامعه منطبق باقی بمانند. علاوه براین، آراء وحدت رویه به‌عنوان ابزاری برای نظارت بر تفسیر و اجرای قوانین کیفری، از چارچوب قانونی و اصول قانونی بودن حمایت می‌کنند. این آراء تضمین می‌کنند که تفسیر و اجرای قوانین در چهارچوب اصول و قوانین اساسی انجام شود و از اعمال قضات خارج از این چارچوب جلوگیری می‌کنند. برای تقویت این نظارت، پیشنهاد می‌شود که دسترسی به آراء وحدت رویه برای عموم قضات، وکلا و شهروندان گسترش یابد تا امکان بهره‌برداری بهتر از این آراء فراهم شود و شفافیت بیشتری در نظام قضائی ایجاد گردد. همچنین، آراء وحدت رویه به تحول و پویایی حقوق کیفری کمک می‌کنند. با توجه به تغییرات و تحولات اجتماعی و قانونی، این آراء به ارائه تفسیر جدید و به‌روز از قوانین می‌پردازند. این فرآیند موجب می‌شود که نظام قضائی کیفری همواره با نیازهای روز جامعه منطبق باقی بماند و به تحولات اجتماعی و قانونی پاسخگو باشد. برای ارتقاء پویایی نظام حقوقی، پیشنهاد می‌شود که دیوان عالی کشور به طور مستمر به تحولات حقوقی توجه کرده و در صورت نیاز، آراء وحدت رویه جدید صادر کند. علاوه براین، نقش آموزشی و آگاهی‌بخشی آراء وحدت رویه نیز بسیار مهم است. این آراء به قضات و سایر فعالان حقوقی کمک می‌کنند تا با تفسیر واحدی از قوانین آشنا شوند و از رویه‌های متناقض جلوگیری کنند. آموزش و آگاهی‌بخشی از طریق آراء وحدت رویه به بهبود کیفیت تصمیم‌گیری‌های قضائی و افزایش دقت در تفسیر قوانین کمک می‌کند. برای تقویت این نقش آموزشی، ایجاد برنامه‌های آموزشی مستمر و جامع برای قضات و وکلا می‌تواند مؤثر واقع شود.

با توجه به این تحلیل‌ها، به‌نظر می‌رسد که اجرای مؤثر آراء وحدت رویه نیازمند اقدامات چندجانبه است. این اقدامات شامل تقویت فرآیندهای نظارتی، توسعه آموزش قضائی، ایجاد سیستم بازخورد، و ارتقاء هماهنگی میان محاکم می‌باشد. همچنین، توجه به تحولات حقوقی و گسترش دسترسی به آراء وحدت رویه می‌تواند به بهبود عملکرد نظام قضائی و افزایش کارایی این آراء کمک کند. توجه به این جنبه‌ها و پیاده‌سازی پیشنهادات مذکور می‌تواند به ارتقاء کیفیت و کارایی نظام حقوقی کیفری ایران منجر شود.

فهرست منابع

کتب

1.       صدرالحفاظی، سید نصراله (1372)، نظارت قضائی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری. تهران: شهریار.

2.       گلدوزیان، ایرج، (1403)، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات میزان.

3.       منصور، جهانگیر. (1400)، قوانین آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات دوران.

4.       ----------  (1403)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات دوران.

5.       -----------(1403)، قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، تهران: انتشارات دوران.

6.       مولا بیگی، غلامرضا. (1393)، صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری.تهران: انتشارات جنگل.

7.       ولیدی، محمد صالح (1394)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات سمت، تهران: چاپ سوم، جلد اول.

 

مقالات

8.       اسلامی پناه، علی (1397). رویه قضایی به منزله ی منبع حقوق. فصلنامه تحقیقات حقوقی, 21(84), 265-243.

9.       رضاقلی زاده، ابراهیم (1402). نظارت دیوان عالی کشور در فرایند دادرسی کیفری (مطالعه تطبیقی حقوق ایران و فرانسه). اندیشه حقوقی معاصر, 4(4), 81-67.

10.       رفیعی، محمدرضا. (1398)، ایجاد وحدت رویه قضایی؛ بررسی مسائل بنیادین. فصلنامه قضاوت, 19(98), 124-101.

11.       صداقتی، سهام؛ عالی پور، حسن؛ صالحی، کریم؛ دهشیری، مهدی. (1399). نقش رویه قضایی در قانونگذاری کیفری. مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی, 50(2), 438-415.

12.       علی نژاد، محمدجواد. (1403)، اصلاح نظام عدالت کیفری: راهبردهایی برای افزایش انصاف و عدالت، دهمین کنفرانس بین المللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، تهران.

13.       منصوری دهبید، عبدالرضا؛ رمضانی، احمد؛ عطاشنه، منصور. (1400). نظارت قضایی بر تعقیب و تحقیق در نظام دادرسی کیفری ایران. تحقیقات حقوقی بین المللی، 14(51 )، 397-379.

14.       میرزایی، اقبالعلی. (1400)، نقش اصول حقوقی در تفسیر و رفع تعارض قوانین؛ مطالعه موردی قوانین کیفری و مدنی ایران، دوره 85، شماره 113، 313-309.

15.       نجفی، رضا؛ گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ تقی زاده، علی. (1398). رویکرد تفسیری دیوان عالی کشور در حمایت از حقوق و آزادی ها با تاکید بر آراء حقوقی. پژوهش حقوق عمومی, 20(62), 320-293.

---

[1] - دانشجوی دکتری، گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران. 

[2] - استادیار، گروه حقوق، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] - استادیار، گروه حقوق، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.