Investigating the Effect of Soil and Fodder Macro Elements on the Serum Levels of Macro Elements of Sheep Grazing in Pastures of Golestan Province

Subject Areas : Journal of Animal Biology

Jalal-e-din Khallizadeh ¹ , Mohammad Asadi ²

1 - Department of Soil Science, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
2 - Department of Animal and Poultry Nutrition, Golestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Gorgan, Iran

Received: 2024-10-21 Accepted : 2024-12-26 Published : 2025-05-27

Keywords: Soil, Pasture fodder, Blood parameters, Ewe, Macro mineral,

Abstract :

Every year, many cases of clinical diseases caused by the lack of mineral elements in sheep are reported in Golestan province; while researches related to soil and plant elements and their interaction effects on livestock in the region are limited. The aim of the present study is to investigate the effect of soil and fodder macro elements on the serum levels of macro elements of sheep grazing in pastures of Golestan province. For this purpose, 50 soil samples, pasture fodder and sheep blood serum samples from 5 regions were collected and tested. The results showed that there was a significant difference in the amounts of organic carbon, phosphorus, magnesium and potassium of soil samples in case study pastures (p < 0.05), so that the highest amount of these elements was found in the pasture of Qoranaq. While the amounts of calcium, sulfur, sodium and chlorine in soil samples were not significantly different among different pastures. A significant difference was observed in the amounts of phosphorus, magnesium and potassium of plant samples in different pastures (p < 0.05), but there was no significant difference in the amounts of calcium, sulfur, sodium and chlorine in these pastures. A significant difference was found in the concentration of phosphorus and magnesium in the blood serum of grazing sheep in different pastures (p < 0.05), so that the concentration of phosphorus in the blood serum of grazing sheep in Qoranaq region was higher than that of sheep in other pastures, and also the concentration of magnesium in the blood serum of grazing sheep in Haji Goshan region was lower. It was from sheep of other pastures (p < 0.05). While there was no significant difference in the concentration of calcium, potassium, sulfur, sodium and chlorine in the blood of grazing sheep in different pastures. In general, the results showed that the amount of mineral elements of soil and pasture plants can influence the status of serum mineral elements of grazing sheep in Golestan pastures.

References:

1. Asadi M., Toghdory A., Ghoorchi T., Hatami M. 2024. The effect of maternal organic manganese supplementation on performance, immunological status, blood biochemical and antioxidant status of Afshari ewes and their newborn lambs in transition period. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 108:493-499.
2. Ashraf M.Y., Khan A., Ashraf M., Zafar S. 2006. Studies on transfer of mineral nutrients from feed, water, soil and plants to buffaloes under arid environments. Journal of Arid Environments, 65:632-643.
3. Beeson K.C., Matrone G., 1976. The soil factor in nutrition: Animal and Human, Nutrition and Clinical Nutrition Volume 2, Marcel Dekker. New York.
4. Bi X., Li B., Zhang L., Nan B., Zhang X., Yang Z. 2020. Response of grassland productivity to climate change and anthropogenic activities in arid regions of Central Asia. Peer-reviewed journal, 8: 9797.
5. Cabrera MC., Saadoun A. 2014. An overview of the nutritional value of beef and lamb meat from South America. Meat Science, 98: 435¬44.
6. Das K.C., Malik S., Subudhi P.K. 2006. Chemical composition of tree leaves and shrubs used as fodder in Mizoram. Indian Journal of Animal Sciences, 76:163-164.
7. Dove H., Masters D.G., Thompson A.N. 2016. New perspectives on the mineral nutrition of livestock grazing cereal and canola crops. Animal Production Science, 56:1350¬60.
8. Edwards R.A. 1923. Animal nutrition. Nature, 111:651.
9. Freer M, Dove H, Nolan JV. Nutrient requirements of domesticated ruminants. Collingwood Australia: CSIRO Publishing; 2007.
10. Jackson M.L. 1967. Soil Chemical Analysis, Prentice Hall of India Private Limited, New Delhi. 205p.
11. Jiang W., Yuan L., Wang W., Cao R., Zhang Y., Shen W. 2015. Spatio-temporal analysis of vegetation variation in the Yellow River Basin. Ecological Indicators, 51:117-126.
12. Khalili M., Lindgren E., Varvikko T. 1993. A survey of mineral status of soil, feeds and cattle in the Seale Ethiopian highlands. Tropical Animal Health and Production, 25:193-201.
13. Khan Z.I., Ahmed K., Ashraf M., Valeem E.E., Javed I. 2008. A comparative study on mineral status of blood plasma of small ruminants and Pastures in Punjab, Pakistan. Pakistan Journal of Botany, 41: 67-72.
14. Khallizadeh J., Ghorbani Nasrabadi R., Etesami H. 2025. Synergistic effects of silicate and Streptomyces chartreusis on water deficit resistance in soybean (Glycine max L.). Rhizosphere, 34:101064.
15. Kumaresan A, Bujarbaruah K. M., Pathak K.A., Brajendra., Ramesh T. 2010. Soil¬ plant animal continuum in relation to macro and micro mineral status of dairy cattle in subtropical hill agro ecosystem. Tropical Animal Health and Production, 42: 569-5¬77
16. Kumaresan A., Prabhakaran P.P., Bujarbaruah K.M., Pathak K. A., Chhetri B., Ahmed S.K. 2009. Reproductive performance of crossbred dairy cows reared under traditional low input production system in the eastern Himalayas. Tropical Animal Health and Production, 41(1):71-78.
17. Kuria S.G., Wahome R.G., Gachuiri C.K. Wanyoike M.M. 2004. Evaluation of forages as mineral sources for camels in western Marsabit, Kenya. South African Journal of Animal Science, 3:3.
18. Lewis D. 1969. Applied Animal Nutrition. Outlook on Agriculture, 6:89-89.
19. Long R.J., Zhang D.G., Wang X., Hu Z.Z., Dong S.K. 1999. Effect of strategic feed supplementation on productive and reproductive performance in yak cows. Preventive Veterinary Medicine, 38:195¬-206.
20. Marschner P. 2011. Marschner’s Mineral Nutrition of Higher Plants: Third Edition. Marschner’s Mineral Nutrition of Higher Plants: Third Edition, 651 p.
21. Mcdowell L.R. 1996. Feeding minerals to cattle on pasture. Animal Feed Science and Technology, 60(3-4):247-2¬71.
22. McDowell L.R., Conrad J.H. 1977. Trace mineral nutrition in Latin America. World Animal Review, 24:24.
23. McDowell L.R., Conrad J.H., Hembry, F.G. 1993. Minerals for grazing ruminants in tropical regions. University of Florida, Gainseville
24. Ndebele N., Mtimuni J.P., Mpofu I.D.T., Makuza S., Mumba, P. 2005. The status of selected minerals in soil, forage and beef cattle tissues in a semi-arid region of Zimbabwe. Tropical Animal Health and Production, 37:381-393.
25. Nelson D.W., Sommers L.E. 1996. Total carbon, organic carbon, and organic matter. In A.L. Page etal (Eds.), Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and microbiological properties (pp. 961-1010). 2nd Edition, Agronomy Series No. 9, ASA SSSA, Madison.
26. Olsen S. R., Cole C. V., Watanabe F. S., Dean L. A. 1954. Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. Circular, Vol 939 (p. 19). Washington, DC: US Department of Agriculture.
27. Page A.L., Miller R.H. Keeney D.R. 1982. Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Methods. American Society of Agronomy. Soil Science Society of America. Madison, WI.
28. Pereira J.V., McDowell L.R., Conrad J.H., Wilkinson N., Martin F. 1997. Mineral status of soils, forages and cattle in Nicaragua. I. Micro minerals. Revista de la Facultad de Agronomía, 14:73-89.
29. Reid R.L., Horvath D.J. 1980. Soil chemistry and mineral problems in farm livestock: a review. Animal Feed Science and Technology, 5:95.
30. Reisenauer H.M. 1966. Mineral nutrients in soil solution. In: Altman, PL., Dittmer, DS (EDS), Environmental Biology. Federation of American Societies for Experimental Biology, Bethesda, Pp:507-508
31. Saha S.K., Pathak N.N. 2021. Fundamentals of Animal Nutrition.
32. Schonewille J.T. 2013. Magnesium in dairy cow nutrition: an overview. Plant Soil, 368:167¬-178.
33. Sedat Ç., Fatmagül Y. 2016. Levels of trace elements in muscle and kidney tissues of sheep with fluorosis. Biological Trace Element Research,174 (1):82-¬84.
34. Sharma M.C., Joshi C., Gupta S. 2003. Prevalence of mineral deficiency in soils, plants and cattle of certain districts of Uttarpredesh. Indian Journal of Veterinary Medicine, 23:4-8.
35. Simeanu D., Radu-Rusu R.M. 2023. Animal Nutrition and Productions. Agriculture, 13:943.
36. Sparks D.L., Page A.L., Helmke P.A., Loeppert R.H. 2020. Methods of soil analysis, part 3: Chemical methods. John Wiley & Sons. Pp:1424.
37. Su Y., Ma X., Le J., Li K., Han W., Liu X. 2021. Decoupling of nitrogen and phosphorus in dominant grass species in response to long-term nitrogen addition in an Alpine Grassland in Central Asia. Plant Ecology, 222:261-274.
38. Suttle N., 2022. Mineral nutrition of livestock. 5th Edition, 609 p. DOI:10.1079/9781789240924.0003.
39. Tilman D., Reich P.B., Knops J.M.H. 2006. Biodiversity and ecosystem stability in a decade-long grassland experiment. Nature, 441:629–632.
40. Wang H., Liu Y.M., Qi Z.M. 2014. The estimation of soil trace elements distribution and soil¬plant¬animal continuum in relation to trace elements status of sheep in huangcheng area of qilian mountain grassland, China. Journal of Integrative Agriculture, 13:140¬7.
41. Whitehead D.C. 2000. Nutrient elements in grassland: soil-plant-animal relationships. Introduction. Nutrient Elements in Grassland: Soil-Plant-Animal Relationships, Pp:1-14.
42. Wu Q., Ren H., Wang Z., Li Z., Liu Y., Wang Z., Li Y., Zhang R., Zhao M., Chang S.X., Han G. 2020. Additive negative effects of decadal warming and nitrogen addition on grassland community stability. Journal of Ecology, 108:1442-1452.
43. Xin G.S., Hu Z., Zhou W., Yang Z.Q., Guo X.S., Long R.J. 2010. Determination of inorganic elements in the soil-grass-animal system by sealed microwave digestion ICP-AES. Spectroscopy and Spectral Analysis, 30(2):546-550.
44. Xin G.S., Long R.J., Guo X.S., Irvine J., Ding L.M., Ding L.L. Shang Z.H. 2011. Blood mineral status of grazing Tibetan sheep in the Northeast of the Qinghai–Tibetan Plateau. Livestock Science, 136(2-3):102-107.

Full-Text:



 

 

 

 

Investigating the Effect of Soil and Fodder Macro Elements on the Serum Levels of Macro Elements of Sheep Grazing in Pastures of Golestan Province

 

Jalal-e-din Khallizadeh1*, Mohammad Asadi2 

 

1- Department of Soil Science, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran

2- Department of Animal and Poultry Nutrition, Golestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Gorgan, Iran

*Corresponding author: [e-mail]

Received: 21 October 2024                                 Accepted: 26 December 2024

DOI: 10.60833/ascij.2025.1187831

 

Abstract

Every year, many cases of clinical diseases caused by the lack of mineral elements in sheep are reported in Golestan province; while researches related to soil and plant elements and their interaction effects on livestock in the region are limited. The aim of the present study is to investigate the effect of soil and fodder macro elements on the serum levels of macro elements of sheep grazing in pastures of Golestan province. For this purpose, 50 soil samples, pasture fodder and sheep blood serum samples from 5 regions were collected and tested. The results showed that there was a significant difference in the amounts of organic carbon, phosphorus, magnesium and potassium of soil samples in case study pastures (p < 0.05), so that the highest amount of these elements was found in the pasture of Qoranaq. While the amounts of calcium, sulfur, sodium and chlorine in soil samples were not significantly different among different pastures. A significant difference was observed in the amounts of phosphorus, magnesium and potassium of plant samples in different pastures (p < 0.05), but there was no significant difference in the amounts of calcium, sulfur, sodium and chlorine in these pastures. A significant difference was found in the concentration of phosphorus and magnesium in the blood serum of grazing sheep in different pastures (p < 0.05), so that the concentration of phosphorus in the blood serum of grazing sheep in Qoranaq region was higher than that of sheep in other pastures, and also the concentration of magnesium in the blood serum of grazing sheep in Haji Goshan region was lower. It was from sheep of other pastures (p < 0.05). While there was no significant difference in the concentration of calcium, potassium, sulfur, sodium and chlorine in the blood of grazing sheep in different pastures. In general, the results showed that the amount of mineral elements of soil and pasture plants can influence the status of serum mineral elements of grazing sheep in Golestan pastures.

 

Keywords: Soil, Pasture fodder, Blood parameters, Ewe, Macro mineral.

 

 

 

بررسی اثر مقادیر عناصر ماکرو خاک و علوفه بر روی سطوح سرمی عناصر ماکرو در گوسفندان تحت چرای مراتع استان گلستان

جلال­الدین خال ­لی­زاده1*، محمد اسدی2

1- گروه مهندسی علوم خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

2- گروه تغذیه دام و طیور، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، گرگان، ایران

*مسئول مکاتبات: [e-mail]

   تاریخ دریافت: 30/07/1403 تاریخ پذیرش: 06/10/1403

DOI: 10.60833/ascij.2025.1187831

چکیده

سالانه موارد زیادی از بیماری­های بالینی ناشی از کمبود عناصر معدنی در گوسفندان در استان گلستان گزارش می­شود؛ در حالیکه پژوهش­ها در رابطه با عناصر خاک و گیاه و اثرات متقابل آنها بر دام­های منطقه محدود است. هدف از مطالعۀ حاضر بررسی اثر مقادیر عناصر ماکرو خاک و علوفه بر روی سطوح سرمی عناصر ماکرو گوسفندان تحت چرا در مراتع استان گلستان می­باشد. نتایج نشان داد که در مقادیر کربن آلی، فسفر، منیزیم و پتاسیم نمونه­های خاک در چراگاه­های مورد مطالعه، تفاوت معنی­داری مشاهده گردید (05/0p <)، بطوریکه بالاترین مقدار این عناصر در چراگاه قرناق یافت شد. در حالیکه مقادیر کلسیم، گوگرد، سدیم و کلر نمونه­های خاک در بین چراگاه­های مختلف تفاوت معنی­داری نداشت. مقادیر فسفر، منیزیم و پتاسیم نمونه­های گیاهی در چراگاه­های مختلف، تفاوت معنی­داری مشاهده گردید (05/0p <) اما در این چراگاه­ها مقادیر کلسیم، گوگرد، سدیم و کلر نمونه­های گیاهی اختلاف معنی­داری نداشت. در غلظت فسفر و منیزیم سرم خون گوسفندان چراکننده در مراتع مختلف تفاوت معنی­داری یافت شد (05/0 p <) بطوریکه غلظت فسفر سرم خون گوسفندان چراکننده در منطقه قرناق بیشتر از گوسفندان سایر چراگاه­ها بود و همچنین غلظت منیزیم سرم خون گوسفندان چراکننده در منطقه حاجی قوشان کمتر از گوسفندان سایر چراگاه­ها بود (05/0p <). در حالیکه در غلظت کلسیم، پتاسیم، گوگرد، سدیم و کلر سرم خون گوسفندان چراکننده در مراتع مختلف تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. در حالت کلی نتايج نشان داد که میزان عناصر معدنی خاک و گیاهان مرتعی میتواند بر وضعیت عناصر معدنی سرم میش­های چراکننده در مراتع گلستان مؤثر باشد.

کلمات کلیدي: خاک، علوفه مرتعی، فراسنجه­های­هاي خونی، میش، ماکرو مینرال.

مقدمه

 

مراتع اکوسیستم­های مهمی هستند که تقریباً 30 درصد از مساحت زمین را تشکیل می­دهند و منابع مهمی برای تولید علوفه دام و حفاظت از تنوع زیستی هستند (4). تغییرات آب و هوایی و فعالیت­های بشر سبب کاهش بهره­وری مراتع و از بین رفتن تنوع گونه­ای اکوسیستم­های مرتعی شده است (11، 37). تولیدات گیاهی و غنای گونه­ای دو ویژگی اساسی مراتع هستند و این دو ویژگی می­توانند ساختار و عملکرد اکوسیستم­های مرتعی را منعکس کنند (39، 42). فلات لسی استان گلستان دارای مراتع با اهمیتی 
می­باشد که یکی از اصلی­ترین کاربرد آن­ها تامین علوفه و چرای دام­ها است. در استان گلستان و به ویژه در مراتع فلات لسی شهرستان­ کلاله، مطالعه­ای با توجه به وسعت و تنوع مراتع در زمینه میزان عناصر معدنی خاک و گیاهان مرتعی و ارتباط آن با وضعیت تأمین عناصر معدنی در دام­های چراکننده در مراتع که فقط از گیاهان مرتعی به­عنوان منبع تغذيه استفاده می­کنند، انجام نگرفته است، بنابراين ضرورت دارد تحقیقاتی در اين زمینه انجام و میزان اطلاعات بومی، منطقه­ای و ملی در اين ارتباط افزايش يابد. ارتباط بین محتویات و در دسترس بودن عناصر معدنی در خاک با ترکیبات معدنی در گیاهان و محتوای مواد معدنی که به حیوانات منتقل می­شود بسیار مهم است. ترکیب معدنی گیاهان علوفه­ای تحت تأثیر عوامل خاک-گیاه از جمله pH خاک، زهکشی، کوددهی، گونه­های علوفه و بلوغ علوفه قرار می­گیرد (20). مواد معدنی مختلف بر عملکرد تولید مثلی نشخوارکننده به تنهایی یا در ترکیب با عناصر دیگر تأثیر می‌گذارند، دام­ها معمولاً بیشتر مواد معدنی خود را از خوراک و علوفه­هایی که مصرف می­کنند به دست می­آورند (41) و میزان مواد معدنی آن­ها تحت تأثیر عواملی است که میزان مواد معدنی گیاهان را تعیین می­کند، غلظت تمام مواد معدنی در دام­ها تا حد زیادی به چهار عامل: (i) ژنوتیپ گیاه، (ii) عناصر خاک، (iii) آب و هوا و (vi) مرحله بلوغ دام بستگی دارد (38). در میان این عوامل، خاک نقش عمده­ای در تولید و سلامت دام ایفا می­کند، زیرا دام­ها مواد مغذی خود را از خوراک و علوفه به دست می­آورند که به نوبه خود مواد مغذی را از خاک به دست می­آورند (15). نقش خاك و كيفيت تغذيه­اي گياهان با توجه به سلامت و توليد دام بسيار مهم می­باشد و از مكاني به مكان ديگر متفاوت است (41). عواملی که بر ترکیب مواد معدنی در گیاهان تأثیر می­گذارند بسته به محل رشد آن­ها بسیار متفاوت هستند و به طور کلی ترکیب شیمیایی گیاهان تا حد زیادی تحت تأثیر خواص ذاتی خاک است (17). با این حال ممکن است تمام مواد معدنی مورد نیاز گوسفندان تحت چرا از علوفه مراتع تامین نشود (13)، این موضوع می­تواند باعث رشد ضعیف حیوانات و مشکلات تولید مثلی حتی زمانی که عرضه علوفه کافی باشد، شود و می‌تواند مستقیماً با کمبود مواد معدنی ناشی از غلظت کم مواد معدنی در خاک و علوفه‌ها مرتبط باشد (15). عناصر کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلر و گوگرد به مقدار نسبتا زیادی برای دام­ها مورد نیاز هستند که برای حیوان اهمیت حیاتی دارند (23). کلسیم ، فسفر و منیزیم در متابولیسم وظایف مشابهی به عهده دارند، یکی از مهم­ترین وظایف آن­ها مشارکت در ساختمان استخوان و دندان­ها می­باشد (38). همچنین عناصر کلسیم و منیزیم برای فعال کردن یک سری آنزیم­ها نیز حائز اهمیت می­باشند؛ مثلاً کلسیم فعال­کننده آنزیم­های هضمی (تریپسین) و همچنین آنزیم­های متابولیسم میانی از جمله ترمبوکیناز که برای انعقاد خون مهم است، می­باشد و منیزیم فسفاتازهای قلیائی، ارژینازها و کینازها را فعال می­کند (31). کلسیم و منیزیم علاوه بر این برای تحریک اعصاب و انقباض ماهیچه­ها نیز ضروری هستند (23). گذشته از اين­ها كلسیم بطور کلی بر نفوذپذیری سلول­ها تأثیر داشته و موجب انتقال مواد از جدار مشترك سلول­ها می­شود. فسفر که در بدن حیوان فقط به شکل ترکیبات اسید اورتوفسفریک یافت می­شود، در ساختمان اسیدنوکلئیک، فسفو پروتیدها و فسفوپپتیدها و بسیاری از آنزیم­ها مشارکت دارد و بنابراین برای فرآیندهای حیاتی از اهمیت بنیادی برخوردار است (8، 31). علاوه بر این فسفر در انتقال و ذخیره انرژی نقش اساسی دارد و در خون و مایعات درون سلولی به عنوان آنیون وظیفه توازن بار الکتریکی را بر عهده دارد (38). عناصر سدیم، پتاسیم و کلر برای حفظ فشار اسمزی مایعات بدن و موجودی اسید و باز ضروری می­باشند؛ همچنین وجود سدیم توأم با پتاسیم برای پولاریزاسیون غشاء سلول­های عصبی و تحریک تارهای عضلانی ضروری است (31، 35). این دو عنصر سهم عمده­ای نیز در حفظ پتانسیل غشاء سلول­ها دارند، در نتیجه بر انتقال مواد مغذی تاثیر گذار هستند (18). همچنین پتاسیم فعال کننده آنزیم­های متابولیسم کربوهیدرات و چربی نیز می­باشد و کلر نیز به عنوان کوآنزیم آلفا آمیلاز پانکراس در واکنش­های آنزیمی مشارکت دارد و برای تولید اسید کلریدریک معده نیز ضروری است (31، 38). فلات لسی استان گلستان دارای مراتع با اهمیتی می­باشد که یکی از اصلی­ترین کاربرد آن­ها تامین علوفه و چراگاه دام­ است. در استان گلستان و به ویژه در مراتع فلات لسی شهرستان­ کلاله، مطالعه­ای با توجه به وسعت و تنوع مراتع در زمینه میزان عناصر معدنی خاک و گیاهان مرتعی و ارتباط آن با وضعیت تأمین عناصر معدنی در دام­های چراکننده در مراتع که فقط از گیاهان مرتعی به­عنوان منبع تغذيه استفاده می­کنند، انجام نگرفته است، بنابراين ضرورت دارد تحقیقاتی در اين زمینه انجام و میزان اطلاعات بومی، منطقه­ای و ملی در اين ارتباط افزايش يابد. با توجه به این که نقش خاك و كيفيت تغذيه­اي گياهان بر سلامت و توليد دام بسيار مهم می­باشد، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر مقادیر عناصر ماکرو خاک و علوفه بر روی سطوح سرمی عناصر ماکرو گوسفندان تحت چرا در مراتع استان گلستان صورت گرفت.

مواد و روش­ها

نمونه برداری: این مطالعه در خرداد ماه فصل بهار سال 1402 در شهرستان کلاله انجام گرفت، تعداد 50 نمونه خاک از 5 منطقه مختلف شهرستان کلاله (روستاهای آق چاتال، یلی بدراق، گچی سو، قرناق، حاجی قوشان) از هر منطقه 10 نمونه به فاصله 500 متر از عمق 15-0 سانتی متری خاک (وزن هر نمونه 250 گرم) و نیز تعداد 50 نمونه علوفه بالغ مرتعی که ترکیب همگنی از گونه­های علوفه­ای بودند (وزن خشــک شده هر نمونه خشک 50 گرم) زمین چیده و پس از بسته­بندی، برای اندازه­گیری مقادیر عناصر کلسیم، فسفر، منیزیم، پتاسیم، گوگرد، سدیم و کلر به آزمایشگاه منتقل شدند؛ همچنین تعداد 50 نمونه خون گوسفندان مناطق تحت بررسی (هر منطقه 10 رأس) که به صورت تصادفی انتخاب شدند، با هدف ارزیابی مقدار سرمی عناصر ماکرو خون نیز به آزمایشگاه منتقل گردید. لازم به ذکر است که همه­ی گوسفندان مورد مطالعه ماده­ی بالغ با سن بیش از یک سال بودند. پرورش گوسفندان در هر پنج منطقه مورد مطالعه به صورت سنتی و تغذیه­ی آن­ها در سه ماه منتهی به بررسی حاضر، به طور غالب متکی به مراتع مناطق مورد مطالعه بوده است.

خصوصیات شیمیایی و عناصر خاک: پس از هوا خشک و الک کردن، پ‌هاش خاک به روش الکترود شیشه‌ای در عصاره 1:5 خاک و آب اندازگیری شد. در این روش 4 گرم خاک را در ارلن 100 میلی­لیتری ریخته و مقدار 20 میلی­لیتر آب مقطر به آن اضافه کرده و 15 دقیقه تکان داده شد. سپس به مدت 1 ساعت استراحت داده و بعد از آن به مدت 5 دقیقه (100 دور در دقیقه) سانتریفیوژ و سپس صاف و قرائت شد (10). قابلیت‌هدایت‌الکتریکی در عصاره ‌اشباع با استفاده از دستگاه هدایت‌سنج‌الکتریکی دیجیتال و تصحیح آن برای دمای 25 درجه سانتی‌گراد انجام شد (10). کربن ‌آلی به روش والکی­بلاک اصلاح شده، توسط دی‌کرومات‌پتاسیم در مجاورت اسیدسولفوریک غلیظ اکسید و سپس توسط آمونیوم‌ فروسولفات نیم نرمال در مجاورت معرف اورتوفنانترولین با روش تیتراسیون اندازگیری شد (25). درصد کربنات‌کلسیم ‌معادل (آهک) با روش تیتراسیون اسید اضافه با سود، اندازگیری شد (27). فسفر قابل‌جذب در خاک با عصاره‌گیری خاک با بی‌کربنات‌سدیم 5/0 نرمال و به روش رنگ آبی در طول موج 660 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتری تعیین شد (26). پتاسیم قابل‌جذب و سدیم خاک با استات‌آمونیوم یک نرمال پ­هاش خنثی عصاره­گیری و با دستگاه فلیم فتومتری قرائت شد (14). غلظت عناصر کلسیم و منیزیم خاک به روش تیترسنجی تشکیل کمپلکس با EDTA و غلظت کلر خاک به روش تیتراسیون با نیترات نقره تعیین شد (36). گوگرد خاک به روش کدورت سنجی و در طول موج 420 نانومتر با دستگاه اسپکتوفتومتر قرائت شد (36).

عناصر علوفه: جهت آگاهی از عناصر معدنی در نمونه­های علوفه، از دستگاه پلاسمای جفت­شده القایی (Agilent Technologies, 700 series ICP- OES, USA) استفاده گردید. به­منظور حداقل کردن تأثیر اندازه ذرات روی خصوصیات اندازه­گیری شده، تمامی نمونه­های علوفه پس از آسیاب، از الک 63 میکرومتر عبور داده شد. نیم گرم نمونه را با دو اسید HClO4 و HF به نسبت 10:4 در ظروف تفلونی مربوط به حجم چهار اسیدی مخلوط کرده و روی دستگاه گرمکن به مدت 48 ساعت قرار داده شدند. پس از شکستن بافت نمونه­ها توسط این دو اسید محلول ژل­های شفافی به­دست آمد. در مرحله بعد، دومین هضم اسیدی بعد از خنک شدن کامل این محلول ژل­ها به­وسیله دو اسید HNO3 و HClO4 به نسبت 4:2 به مدت دو ساعت در دمای  150-170درجه سانتی­گراد در دستگاه گرمکن انجام گرفت که نتیجه این هضم، ماده شفاف رنگی است که رنگ آن بسته به نوع عنصر موجود در نمونه متفاوت است. در ادامه، پس از خنک شدن در بالن­های 50 میلی­لیتری و عملیات رقیق­ سازی با آب، ماده به حجم 50 رسانده و با کاغذ صافی واتمن 42 صاف گردید؛ سپس بلافاصله نمونه­ها برای خواندن با دستگاه ICP-OES به فالکون­ها منتقل شدند (43).

اندازه­گیری عناصر سرم خون: نمونه­های خون جهت اندازه گیری عناصر سرمی در صبح زود از ورید گردن اخذ گردید. عمل خون­گیری با استفاده از لوله‎های ونوجکت صورت گرفت و بلافاصله نمونه­ها به منظور جداسازی پلاسما در 3000 دور به مدت 10 دقیقه سانتریفیوژ شده و تا روز آزمایش در فریزر در دمای20- درجه سانتی‌گراد نگهداری شد. غلظت کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلر و گوگرد با استفاده از دستگاه آنالیز خودکار (SFT-526/King hawk-China) و کیت­های شرکت پارس آزمون تعیین شد (1).

طرح آزمایشی و تحلیل آماری داده‏ها: اطلاعات حاصل از آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 10 تکرار بـا استفاده از نرم‏افزار آماري SAS ويرايش 1/9 (2004) تجزیه آماری گردید. مدل آماری به­صورت زیر بود و مقایسات میانگین‌ها با آزمون توکی در سطح معنی‌داری پنج درصد و محاسبه ضریب همبستگی پیرسون انجام شد.  که Yij= هر مشاهده از متغیر مورد اندازه­‌گیری، µ= میانگین کل، Ti= اثر تیمار i ام و eij= اثر خطای آزمایشی مربوط به تیمار i ام در تکرار j ام می­باشند.

نتایج

اطلاعات مربوط به خصوصیات خاک مراتع مورد استفاده در آزمایش در جدول 1 آمده است. نتایج نشان داد که در مقادیر کربن آلی، فسفر، منیزیم و پتاسیم نمونه­های خاک در چراگاه­های مختلف، تفاوت معنی­داری مشاهده گردید (05/0p <)، بطوریکه بالاترین مقدار این عناصر در چراگاه قرناق یافت شد و در مرتع حاجی قوشان مقدار کربن آلی، فسفر و منیزیم کمترین مقدار بوده است، همچنین مقدار پتاسیم در خاک مرتع گچی سو نسبت سایر مراتع کمتر بوده است. در حالیکه مقادیر کلسیم، گوگرد، سدیم و کلر نمونه­های خاک در بین چراگاه­های مختلف تفاوت معنی­داری نداشت (05/0 p >). اطلاعات مربوط به عناصر ماکرو علوفه­های مرتعی مناطق مورد آزمایش در جدول 2 آمده است. نتایج نشان داد که مقادیر فسفر، منیزیم و پتاسیم نمونه­های گیاهی در چراگاه­های مختلف، تفاوت معنی­داری مشاهده گردید (05/0p <) بطوریکه بالاترین مقدار این عناصر در چراگاه قرناق یافت شد و در گیاهان علوفه­ای مرتع حاجی قوشان مقدار فسفر و منیزیم کمترین مقدار بوده است، همچنین مقدار پتاسیم در علوفه مرتع گچی سو نسبت به سایر مراتع کمتر بوده است. اما در این چراگاه­ها مقادیر کلسیم، گوگرد، سدیم و کلر نمونه­های گیاهی اختلاف معنی­داری نداشت (05/0 p >). اطلاعات مربوط به عناصر ماکرو

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سرم گوسفندان چراگر مناطق مورد آزمایش در جدول 3 آمده است. در غلظت فسفر و منیزیم سرم خون گوسفندان چراکننده در مراتع مختلف تفاوت معنی­داری یافت شد (05/0p <) بطوریکه غلظت فسفر سرم خون گوسفندان چراکننده در منطقه قرناق بیشتر از گوسفندان سایر چراگاه­ها بود و همچنین غلظت منیزیم سرم خون گوسفندان چراکننده در منطقه حاجی قوشان کمتر از گوسفندان سایر چراگاه­ها بود (05/0p <). در حالیکه در غلظت کلسیم، پتاسیم، گوگرد، سدیم و کلر سرم خون گوسفندان چراکننده در مراتع مختلف تفاوت معنی­داری مشاهده نشد (05/0 p >). اطلاعات مربوط به رابطه رگرسیونی عناصر ماکرو بین خاک، مرتع و دام در جدول 4 آمده است. بیشترین مقدار همبستگی بین خاک و گیاه مراتع در عناصر فسفر (1867/0=R2)، پتاسیم (1746/0=R2) و منیزیم (1341/0=R2) مشاهده گردید. بیشترین مقدار همبستگی بین دام و گیاه مراتع مربوط به منیزیم (2355/0=R2) و بیشترین مقدار همبستگی بین دام و خاک مربوط به فسفر (2918/0=R2) بوده است.

 

جدول 1- خصوصیات و غلظت عناصر ماکرو در خاک های مراتع مختلف استان گلستان

Table 1- Characteristics and concentration of macro elements in the soils of different pastures of Golestan province

Mineral	Unit	Pasture name					SEM	p
		Agh Chatal	Ghernagh	Haji Ghoshan	Yelli Badragh	Gachi Su
EC	dS/m	2.40	2.14	2.44	2.13	2.91	0.613	0.0688
pH	-	7.81	7.68	7.64	7.77	7.69	0.277	0.6320
CaCO3	%	19.26	19.60	19.47	19.87	19.16	0.769	0.2696
OC	%	1.65bc	2.27a	1.12d	1.86b	1.36cd	0.311	0.0001
Ca	mg/Kg	2815.90	2684.30	2741.20	2785.80	2717.60	123.755	0.1443
P		14.99b	18.03a	10.65c	15.29b	13.11b	1.748	0.0001
Mg		1476.80a	1493.60a	1288.80b	1517.80a	1587.20a	145.48	0.0007
K		372.60a	381.70a	326.90bc	354.20ab	303.70c	31.472	0.0001
S		497.70	446.70	496.80	492.80	463.10	28.380	0.3829
Na		56.91	63.45	55.71	65.05	57.06	5.722	0.2716
Cl		55.79	58.80	63.64	55.51	60.38	7.021	0.5380

 

جدول 2- غلظت عناصر ماکرو در گیاهان مراتع مختلف استان گلستان

Table 2- Concentration of macro elements in plants of different pastures of Golestan province

Mineral	unit	Pasture name					SEM	p
		Agh Chatal	Ghernagh	Haji Ghoshan	Yelli Badragh	Gachi Su
Ca	%	0.58	0.58	0.60	0.61	0.57	0.055	0.4937
P		0.38b	0.43a	0.33c	0.39b	0.38b	0.061	0.0023
Mg		0.25a	0.27a	0.20b	0.25a	0.26a	0.036	0.0483
K		1.44a	1.44a	1.33ab	1.45a	1.23b	0.136	0.0413
S		0.26	0.25	0.24	0.26	0.24	0.031	0.4085
Na		0.13	0.15	0.14	0.14	0.14	0.021	0.6230
Cl		0.04	0.05	0.05	0.06	0.04	0.027	0.5245

 

جدول 3- غلظت عناصر ماکرو در سرم خون گوسفندان شیری

Table 3- The concentration of macro elements in the blood serum of dairy sheep

Mineral	unit	Pasture name					SEM	p
		Agh Chatal	Ghernagh	Haji Ghoshan	Yelli Badragh	Gachi Su
Ca	mg/dl	11.43	11.09	11.08	11.37	11.22	0.582	0.5671
P	mg/dl	6.18b	7.15a	5.63c	6.21b	6.25b	0.347	0.0434
Mg	mg/dl	1.54a	1.54a	1.27b	1.54a	1.53a	0.111	0.5469
K	mg/dl	4.99	5.01	5.04	5	4.98	0.172	0.9313
S	µg/dl	0.36	0.35	0.38	0.36	0.35	0.048	0.6554
Na	mg/l	152.78	153.01	151.14	151.35	151.21	6.395	0.9634
Cl	mg/dl	109.31	109.44	108.19	106.35	107.53	4.889	0.6042

 

جدول 4- رابطه رگرسیون عناصر ماکرو در خاک-مرتع-دام

Table 4- Regression relationship of macro elements in soil-pasture-animal

Mineral	Soil and Plant	R2	Plant and Blood	R2	Soil and Blood	R2
Ca	y = 9E-05x + 0.345	0.0433	y= -0.0101x + 0.7068	0.0278	y= -5.6025x + 2812.4	0.0016
P	y = 0.0064x + 0.1047	0.1867	y = 0.0171x + 0.0658	0.0918	y = 2.0627x - 2.1863	0.2918
Mg	y = 8E-05x + 0.1348	0.1341	y = 0.1144x + 0.0773	0.2355	y = 226.96x + 1134.8	0.0406
K	y = 0.0017x + 0.7827	0.1746	y = -0.1899x + 2.3327	0.0337	y = -22.531x + 460.67	0.0081
S	y = 1E-05x + 0.2491	0.0023	y = -0.0681x + 0.2797	0.0113	y = 480.54x + 302.87	0.0332
Na	y = -5E-05x + 0.1472	0.0008	y = 0.0006x + 0.0469	0.0341	y = 0.339x + 8.2049	0.031
Cl	y = -0.0003x + 0.0692	0.0166	y = -0.0011x + 0.1703	0.0389	y=0.4305x + 12.262	0.0303

بحث

 

به طور کلی، اطلاعات بسیار کمی در مورد مشخصات عناصر ماکرو در میش­های چراکننده در مناطق تپه ای نیمه گرمسیری در دسترس است، اگرچه مشخصات بیوشیمیایی آنها گزارش شده است (6، 16). مطالعه حاضر محتوای مواد معدنی در خاک، علوفه و میش را ارزیابی کرد و زنجیره خاک- علوفه-حیوان را در اکوسیستم کشاورزی تپه نیمه گرمسیری گزارش کرد. تغییرات گسترده­ای در غلظت مواد معدنی خاک مراتع گزارش شده است (12، 24، 28، 34). عوامل متعددی به تغییرات غلظت مواد معدنی در خاک مراتع و منطقه تپه­ای نسبت داده شده است. خاک­های منطقه تپه­ای شمال شرقی ایران عمدتاً قلیایی (7 <pH ) هستند. بالا بودن pH خاک در منطقه اساساً به دلیل مقدار آهک بالا می­باشد. در مطالعه حاضر، از آنجاییکه سطوح کلسیم و فسفر خاک در حد بهینه بوده، تمام نمونه‌های علوفه­های مرتعی کلسیم و فسفر بالاتری از حد بحرانی داشتند که همسو با نتایج سایر مطالعات بوده است (2، 22). همچنین دلیل بالا بودن سطح کلسیم در خاک را می­توان به آهکی بودن خاک منطقه مورد مطالعه نسبت داد. در پژوهش حاضر، در مرتع قرناق مقدار فسفر خاک و علوفه در بالاترین میزان بوده و در سرم خون میش­های چراکننده در این مراتع نیز افزایش فسفر خون نسبت به سایر مراتع مشاهده شد. همسو با نتایج حاضر گزارش شده که منابع علوفه­ای غنی از فسفر سبب افزایش فسفر خون دام می­شود. همچنین همبستگی مثبت فسفر علوفه و سرم خون دام توسط کاماریسان و همکارن (2008) گزارش شده است (15). در پژوهش حاضر مقدار منیزیم و پتاسیم خاک مراتع آق­چاتال، پلی بدراق و قرناق بیشتر از سایر مراتع بوده و همان نسبت مقدار این عناصر در علوفه­های مرتعی این مراتع بیشتر از سایر مراتع بوده است. همسو با نتایج حاضر اشرف و همکاران (2006) بیان داشتند که افزایش عناصر منیزیم و پتاسیم در خاک سبب افزایش این عناصر در پوشش گیاهی منطقه می­شود (2). در مراحل اولیه رشد، گیاه معمولا حاوی مقدار زیادی فسفر و پتاسیم است، اما با بالغ شدن گیاه به سرعت کاهش می­یابد. این یافته‌ها با یافته‌های گزارش‌شده توسط لانگ و همکاران (1999) مطابقت داشت (19)، که در آن به نظر می‌رسد خطر کمبود فسفر و پتاسیم در گاومیش‌های چراکننده در اواخر زمستان گسترده است. در پژوهش حاضر، در مرتع حاجی قوشان مقدار منیزیم خاک و علوفه در پایین­ترین میزان بوده و در سرم خون میش­های چراکننده در این مراتع نیز کاهش منیزیم خون نسبت به سایر مراتع مشاهده شد. همسو با نتایج کاماریسان و همکارن (2008) نشان دادند که منابع علوفه­ای غنی از منیزیم سبب افزایش منیزیم خون دام می­شود (15). گوگرد برای کاهش اسیدیته خاک ضروری است و همچنین به عنوان یک ماده غذایی ضروری برای رشد طبیعی گیاه استفاده می‌شود. در پژوهش حاضر مقدار گوگرد خاک مراتع اندک بوده است که سبب افزایش pH خاک می­شود (30). در pH قلیایی مقدار جذب عناصر در دسترس گیاه کاهش می­یابد و در نتیجه مقدار این عناصر در علوفه­های مرتعی منطقه کم بوده است (28). اکثر گیاهان حاوی غلظت نسبتاً کمی سدیم در مقایسه با نیازهای حیوانات هستند که توسط مک داول (1996) گزارش شده است (21). بررسی حاضر نشان داد که غلظت سدیم علوفه مراتع مورد مطالعه بسیار کم است (جدول 3) و دلیل این امر شوری اندک خاک منطقه می­باشد. همچنین فریر و همکاران (2007) گزارش کردند که دام­های چراکننده در مراتع لسی در معرض کمبود سدیم و کلر قرار می­گیرند، لذا مصرف مکمل­های بلوک نمک را پیشنهاد نمودند (9). در تقابل با این نتایج ژین و همکاران (2011) در پژوهشی نشان دادند که سدیم نسبتاً کافی در سرم گوسفند می­تواند به دلیل هضم خاک باشد زیرا رفتار خاک لیسیدن گوسفند مشهود است (44). این تا حدی توضیح می­دهد که اگرچه سطح کمی سدیم در مرتع وجود دارد، سدیم سرم نسبتاً بالاتری در گوسفند ممکن است وجود داشته باشد. محتوای معدنی علوفه­ها به نوع خاک و شرایط محیطی که در آن رشد می­کنند بستگی دارد (3، 21). فقط مقدار کمی از مواد معدنی موجود در خاک بسته به ترکیبات ژئوفیزیکی و شیمیایی توسط گیاهان جذب می­شود (29). غلظت کم مواد معدنی خاص در خاک باعث کاهش محتوای مواد معدنی در گیاهان رشد شده در چنین خاکی می­شود. با این حال، خاک غنی از یک ماده معدنی خاص ممکن است به سطح بالاتر آن در گیاه منجر نشود و این امر می­تواند به دلیل مکانیسم جذب موجود در ریشه گیاهان باشد (23). محتوای غیرعادی عناصر معدنی در حیوانات، به ویژه در خون، کلیه، کبد و سایر قسمت‌ها، می‌تواند نشان‌دهنده بیماری یا مسمومیت حیوان باشد (33). در هنگام چرا، عناصر معدنی موجود در خاک و علوفه در نهایت در دام منعکس می شود (40). عناصر معدنی موجود در علوفه تأثیر مهمی بر محتوای و تعادل عناصر معدنی در دام دارند. کمبود عناصر معدنی در علوفه در نهایت منجر به وضعیت کمبود غلظت سرمی دام­های چرا می­شود (5). به عنوان مثال، گاوهای در حال چرا به سطوح بالاتر منیزیم در دوران شیردهی نیاز دارند (32). رشد حیوانات جوان و حیوانات مولد به سطوح معدنی بالاتری نسبت به سایر مراحل فیزیولوژیکی نیاز دارد (7). همبستگی مثبت بین خاک، علوفه و دام تمام عناصر بجز کلسیم در پژوهش کاماریسان و همکارن (2010) آمده است. همچنین خلیلی و همکاران (1993) همبستگی مثبت بین علوفه و خون و لبنیات دام در رابطه با عناصر کلسیم و منیزیم را گزارش نمودند (12).

نتیجه­گیری

از مطالعه حاضر می­توان نتیجه گرفت که در خاک و علوفه مراتع استان گلستان با وجود این که عناصر ماکرو در حد بهینه وجود دارد اما میش­های شیری چراکننده در این مراتع در معرض کمبود مواد معدنی هستند و مصرف مکمل­های معدنی به دام­های چراکننده در این مراتع قابل توصیه و برای تولید بهینه ضروری است. علاوه بر این، مطالعه حاضر رابطه بین خاک، علوفه و دام را در منطقه تپه نیمه گرمسیری نشان داد.

منابع

1.       Asadi M., Toghdory A., Ghoorchi T., Hatami M. 2024. The effect of maternal organic manganese supplementation on performance, immunological status, blood biochemical and antioxidant status of Afshari ewes and their newborn lambs in transition period. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 108:493-499.

2.       Ashraf M.Y., Khan A., Ashraf M., Zafar S. 2006. Studies on transfer of mineral nutrients from feed, water, soil and plants to buffaloes under arid environments. Journal of Arid Environments, 65:632-643.

3.       Beeson K.C., Matrone G., 1976. The soil factor in nutrition: Animal and Human, Nutrition and Clinical Nutrition Volume 2, Marcel Dekker. New York.

4.       Bi X., Li B., Zhang L., Nan B., Zhang X., Yang Z. 2020. Response of grassland productivity to climate change and anthropogenic activities in arid regions of Central Asia. Peer-reviewed journal, 8: 9797.

5.       Cabrera MC., Saadoun A. 2014. An overview of the nutritional value of beef and lamb meat from South America. Meat Science, 98: 435­44.

6.       Das K.C., Malik S., Subudhi P.K. 2006. Chemical composition of tree leaves and shrubs used as fodder in Mizoram. Indian Journal of Animal Sciences, 76:163-164.

7.       Dove H., Masters D.G., Thompson A.N. 2016. New perspectives on the mineral nutrition of livestock grazing cereal and canola crops. Animal Production Science, 56:1350­60. 

8.       Edwards R.A. 1923. Animal nutrition. Nature, 111:651.

9.       Freer M, Dove H, Nolan JV. Nutrient requirements of domesticated ruminants. Collingwood Australia: CSIRO Publishing; 2007.

10.       Jackson M.L. 1967. Soil Chemical Analysis, Prentice Hall of India Private Limited, New Delhi. 205p.

11.       Jiang W., Yuan L., Wang W., Cao R., Zhang Y., Shen W. 2015. Spatio-temporal analysis of vegetation variation in the Yellow River Basin. Ecological Indicators, 51:117-126.

12.       Khalili M., Lindgren E., Varvikko T. 1993. A survey of mineral status of soil, feeds and cattle in the Seale Ethiopian highlands. Tropical Animal Health and Production, 25:193-201.

13.       Khan Z.I., Ahmed K., Ashraf M., Valeem E.E., Javed I. 2008. A comparative study on mineral status of blood plasma of small ruminants and Pastures in Punjab, Pakistan. Pakistan Journal of Botany, 41: 67-72.

14.       Khallizadeh J., Ghorbani Nasrabadi R., Etesami H. 2025. Synergistic effects of silicate and Streptomyces chartreusis on water deficit resistance in soybean (Glycine max L.). Rhizosphere, 34:101064. 

15.       Kumaresan A, Bujarbaruah K. M., Pathak K.A., Brajendra., Ramesh T. 2010. Soil­ plant animal continuum in relation to macro and micro mineral status of dairy cattle in subtropical hill agro ecosystem. Tropical Animal Health and Production, 42: 569-5­77

16.       Kumaresan A., Prabhakaran P.P., Bujarbaruah K.M., Pathak K. A., Chhetri B., Ahmed S.K. 2009. Reproductive performance of crossbred dairy cows reared under traditional low input production system in the eastern Himalayas. Tropical Animal Health and Production, 41(1):71-78.

17.       Kuria S.G., Wahome R.G., Gachuiri C.K. Wanyoike M.M. 2004. Evaluation of forages as mineral sources for camels in western Marsabit, Kenya. South African Journal of Animal Science, 3:3.

18.       Lewis D. 1969. Applied Animal Nutrition. Outlook on Agriculture, 6:89-89.

19.       Long R.J., Zhang D.G., Wang X., Hu Z.Z., Dong S.K. 1999. Effect of strategic feed supplementation on productive and reproductive performance in yak cows. Preventive Veterinary Medicine, 38:195­-206. 

20.       Marschner P. 2011. Marschner’s Mineral Nutrition of Higher Plants: Third Edition. Marschner’s Mineral Nutrition of Higher Plants: Third Edition, 651 p.

21.       Mcdowell L.R. 1996. Feeding minerals to cattle on pasture. Animal Feed Science and Technology, 60(3-4):247-2­71.

22.       McDowell L.R., Conrad J.H. 1977. Trace mineral nutrition in Latin America. World Animal Review, 24:24.

23.       McDowell L.R., Conrad J.H., Hembry, F.G. 1993. Minerals for grazing ruminants in tropical regions. University of Florida, Gainseville

24.       Ndebele N., Mtimuni J.P., Mpofu I.D.T., Makuza S., Mumba, P. 2005. The status of selected minerals in soil, forage and beef cattle tissues in a semi-arid region of Zimbabwe. Tropical Animal Health and Production, 37:381-393.

25.       Nelson D.W., Sommers L.E. 1996. Total carbon, organic carbon, and organic matter. In A.L. Page etal (Eds.), Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and microbiological properties (pp. 961-1010). 2nd Edition, Agronomy Series No. 9, ASA SSSA, Madison.

26.       Olsen S. R., Cole C. V., Watanabe F. S., Dean L. A. 1954. Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. Circular, Vol 939 (p. 19). Washington, DC: US Department of Agriculture.

27.       Page A.L., Miller R.H. Keeney D.R. 1982. Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Methods. American Society of Agronomy. Soil Science Society of America. Madison, WI.

28.       Pereira J.V., McDowell L.R., Conrad J.H., Wilkinson N., Martin F. 1997. Mineral status of soils, forages and cattle in Nicaragua. I. Micro minerals. Revista de la Facultad de Agronomía, 14:73-89.

29.       Reid R.L., Horvath D.J. 1980. Soil chemistry and mineral problems in farm livestock: a review. Animal Feed Science and Technology, 5:95.

30.       Reisenauer H.M. 1966. Mineral nutrients in soil solution. In: Altman, PL., Dittmer, DS (EDS), Environmental Biology. Federation of American Societies for Experimental Biology, Bethesda, Pp:507-508

31.       Saha S.K., Pathak N.N. 2021. Fundamentals of Animal Nutrition.

32.       Schonewille J.T. 2013. Magnesium in dairy cow nutrition: an overview. Plant Soil, 368:167­-178.

33.       Sedat Ç., Fatmagül Y. 2016. Levels of trace elements in muscle and kidney tissues of sheep with fluorosis. Biological Trace Element Research,174 (1):82-­84.

34.       Sharma M.C., Joshi C., Gupta S. 2003. Prevalence of mineral deficiency in soils, plants and cattle of certain districts of Uttarpredesh. Indian Journal of Veterinary Medicine, 23:4-8.

35.       Simeanu D., Radu-Rusu R.M. 2023. Animal Nutrition and Productions. Agriculture, 13:943.

36.       Sparks D.L., Page A.L., Helmke P.A., Loeppert R.H. 2020. Methods of soil analysis, part 3: Chemical methods. John Wiley & Sons. Pp:1424.

37.       Su Y., Ma X., Le J., Li K., Han W., Liu X. 2021. Decoupling of nitrogen and phosphorus in dominant grass species in response to long-term nitrogen addition in an Alpine Grassland in Central Asia. Plant Ecology, 222:261-274.

38.       Suttle N., 2022. Mineral nutrition of livestock. 5th Edition, 609 p. DOI:10.1079/9781789240924.0003. 

39.       Tilman D., Reich P.B., Knops J.M.H. 2006. Biodiversity and ecosystem stability in a decade-long grassland experiment. Nature, 441:629–632.

40.       Wang H., Liu Y.M., Qi Z.M. 2014. The estimation of soil trace elements distribution and soil­plant­animal continuum in relation to trace elements status of sheep in huangcheng area of qilian mountain grassland, China. Journal of Integrative Agriculture, 13:140­7.

41.       Whitehead D.C. 2000. Nutrient elements in grassland: soil-plant-animal relationships. Introduction. Nutrient Elements in Grassland: Soil-Plant-Animal Relationships, Pp:1-14.

42.       Wu Q., Ren H., Wang Z., Li Z., Liu Y., Wang Z., Li Y., Zhang R., Zhao M., Chang S.X., Han G. 2020. Additive negative effects of decadal warming and nitrogen addition on grassland community stability. Journal of Ecology, 108:1442-1452.

43.       Xin G.S., Hu Z., Zhou W., Yang Z.Q., Guo X.S., Long R.J. 2010. Determination of inorganic elements in the soil-grass-animal system by sealed microwave digestion ICP-AES. Spectroscopy and Spectral Analysis, 30(2):546-550.

44.       Xin G.S., Long R.J., Guo X.S., Irvine J., Ding L.M., Ding L.L. Shang Z.H. 2011. Blood mineral status of grazing Tibetan sheep in the Northeast of the Qinghai–Tibetan Plateau. Livestock Science, 136(2-3):102-107.

155