Future research of sustainable development in metropolises areas with emphasis on spatial planning and passive defense criteria (case study: Tabriz metropolis)
Afsaneh Rahimi
1
(
Ph.D. Student, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
)
Ali Panahi
2
(
Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
)
Hassan Ahmadzadeh
3
(
Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
)
Keywords: Sustainable Development, Spatial planning, Passive Defense, Tabriz Metropolis, Future Research,
Abstract :
Spatial planning is a regular and organized process for choosing the best methods in order to achieve sustainable development through the optimal allocation of functions in space and considering a whole complex (neighborhood, city and region). In spatial planning, using a forward-looking approach is one of the main assumptions, and in order to realize it, paying attention to safety and security indicators is an inevitable necessity. Considering the importance of considering security indicators and futurism in spatial planning, the aim of the present research is the futurism of the sustainable development of Tabriz metropolis with an emphasis on spatial planning and passive defense criteria. The research method in the current study is a combination of quantitative-qualitative approaches and with the nature of future research, in order to collect information, the Delphi technique of elites and city managers (30 experts in the field of crisis management) was used, and in order to analyze the information, the technique of cross-effects analysis was used in the MICMAC software. The findings of the research indicate that the greatest effect on the realization of the sustainable development of the Tabriz metropolis based on spatial planning and with an emphasis on passive defense related to the components of improving methods and actions based on modern science, the existence of a single and supra-organizational leadership center, the formation of coordination between organizations and reducing the functional differences are the existence of pre-defined and determined and flexible work methods according to future changes and emphasis on bottom-up planning in the crisis management system. On the other hand, considering the current situation and the lack of key and strategic components that are influential in the development of the system, the future of the sustainable development of Tabriz metropolis will be unstable based on spatial planning and with an emphasis on passive defense criteria.
|
Journal of Regional Planning Autumn 2023. Vol 13. Issue 51 ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051 https://jzpm.marvdasht.iau.ir/ |
|
Research Paper
Future research of sustainable development of metropolises areas with emphasis on spatial planning and passive defense criteria (Case study: Tabriz metropolis)
Afsaneh Rahimi: PhD Student of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
Ali Panahi1: Assistant Professor of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
Hassan Ahmadzadeh: Assistant Professor of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
Citation: Rahimi, A., Panahi, A., & Ahmadzadeh, H. (2023). Future research of sustainable development of metropolises areas with emphasis on spatial planning and passive defense criteria (Case study: Tabriz metropolis). Journal of Regional Planning, Vol 13, No 51, PP: 93-114. DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR: |
Abstract | A R T I C L E I N F O |
Spatial planning is a regular and organized process for choosing the best methods in order to achieve sustainable development through the optimal allocation of functions in space and considering a whole complex (neighborhood, city and region). In spatial planning, using a forward-looking approach is one of the main assumptions, and in order to realize it, paying attention to safety and security indicators is an inevitable necessity. Considering the importance of considering security indicators and futurism in spatial planning, the aim of the present research is the futurism of the sustainable development of Tabriz metropolis with an emphasis on spatial planning and passive defense criteria. The research method in the current study is a combination of quantitative-qualitative approaches and with the nature of future research, in order to collect information, the Delphi technique of elites and city managers (30 experts in the field of crisis management) was used, and in order to analyze the information, the technique of cross-effects analysis was used in the MICMAC software. The findings of the research indicate that the greatest effect on the realization of the sustainable development of the Tabriz metropolis based on spatial planning and with an emphasis on passive defense related to the components of improving methods and actions based on modern science, the existence of a single and supra-organizational leadership center, the formation of coordination between organizations and reducing the functional differences are the existence of pre-defined and determined and flexible work methods according to future changes and emphasis on bottom-up planning in the crisis management system. On the other hand, considering the current situation and the lack of key and strategic components that are influential in the development of the system, the future of the sustainable development of Tabriz metropolis will be unstable based on spatial planning and with an emphasis on passive defense criteria.
| Received:2020/11/20 Accepted:2021/08/29 PP: 93-114
Use your device to scan and read the article online
Keywords: Sustainable development, Spatial planning, Passive defense, Future research, Tabriz metropolis. |
[1] Corresponding author: Ali Panahi, Email: panahi@iaut.ac.ir, Tel: +989141205953
Extended Abstract
Introduction
Spatial planning is a regular and organized process for choosing the best methods in order to achieve sustainable development through the optimal allocation of functions in space and considering a whole complex (neighborhood, city and region). In spatial planning, using a forward-looking approach is one of the main assumptions, and in order to realize it, paying attention to safety and security indicators is an inevitable necessity. Considering the importance of considering security indicators and futurism in spatial planning, the aim of the present research is the futurism of the sustainable development of Tabriz metropolis with an emphasis on spatial planning and passive defense criteria. Unfortunately, spatial plans and programs are rarely seen in Tabriz metropolis, and in the meantime, like other urban development plans, these plans also face many problems from the perspective of the policy system, the content of the plans, and also the implementation. On the other hand, the metropolis of Tabriz, as the largest core and population density in the northwest of the country, houses the largest amount of human power, investment, economic and infrastructure projects, and due to excessive concentration, the existence of extensive worn-out and informal structures, the formation of spatial imbalances in the benefit of resources and facilities, unprincipled placement of hazardous uses and various structural and management problems, especially in the field of knowledge and information management and the way of applying science and techniques in the field of crisis management, have exposed this city to many threats and damages that can in times of crisis, life Citizens face serious problems.
Methodology
The research method in the current study is a combination of quantitative-qualitative approaches with the nature of future research, in order to collect information, the Delphi technique of elites and city managers (30 experts in the field of crisis management) was used, and in order to analyze the information, the technique of cross-effects analysis was used in the MICMAC software. It is worth mentioning that in the framework of the cross effects matrix, the requested statistical sample should be given a score from zero to three based on the influence and effectiveness of the components (factors) on each other, which in this scoring, "0" means no effect, "1" means a weak effect, "2" means a moderate effect, and "3" means a high effect in direct and indirect potential. Finally, the points given in the cross-matrix are entered in order to investigate the effectiveness of each of the components (factors) in the Micmac software.
Results and Discussion
The findings of the research show that among the examined components, the greatest impact on other components in order to realize the sustainable development of Tabriz metropolis based on spatial planning and with emphasis on passive defense related to the components of improving methods and actions based on modern science, the existence of a supra-organizational leadership center and unit In order to organize the dispersion in the field of crisis management, the formation of coordination between organizations and the reduction of functional differences, the existence of pre-defined and determined work methods that are flexible with regard to future changes and possible crises and emphasis on bottom-up planning in the crisis management system. And the most effective is related to the appropriate thematic components of the variables and emphasis on evaluations in quantitative and qualitative dimensions, paying attention to justice and spatial balance in the distribution of basic services and aid, creating a mechanism in line with appropriate capacity measurement and careful examination of the facilities and limitations of different localities, coherence and Proper communication between the components and elements of spatial planning in different social, physical, environmental, economic, safety and functional dimensions and the separation of interventions in various localities and urban contexts. Ray has been Also, among the main components, the most effective is related to the components of integrated and responsive management, and the most effective is related to the components of the content of plans and programs. On the other hand, the components of institutional capacity building have the same effectiveness.
Conclusion
The investigations carried out indicate that the basic inadequacies of the city's spatial planning in different aspects of the decision-making system, the content of the plans and implementation are debatable. The centralized and traditional decision-making and policy-making system and the lack of coordination and participation between government organizations as well as the participation of other stakeholders in the preparation of plans have caused the creation of plans with stereotyped content and the lack of proper thematic and careful examination of variables, as well as the separation of interventions in all types of contexts. On the other hand, partiality and lack of emphasis on holistic and forward-looking approaches are other shortcomings of the city's spatial planning system. The above factors, together with the lack of emphasis on the governance approach and bottom-up planning, have caused us to witness the spread of spatial imbalance in the distribution of facilities and the polarization of the city day by day. This issue will cause irreparable damage to the city in the event of various crises, so it is necessary that the spatial planning system and the use of passive defense criteria in this type of planning be seriously reviewed and the vulnerability and instability of the city be prevented in the future.
مقاله پژوهشی
آیندهپژوهی توسعة پایدار مناطق کلانشهری با تأکید بر برنامهریزی فضایی و معیارهای پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)
افسانه رحیمی: دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
علی پناهی1: استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ايران.
حسن احمدزاده: استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ايران.
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت:30/08/1399 تاریخ پذیرش:07/06/1400 شماره صفحات: 114-93
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
واژههای کلیدی: توسعة پایدار، برنامهریزی فضایی، پدافند غیرعامل، آیندهپژوهی، کلانشهر تبریز.
|
برنامهریزي فضایی روندی منظم و متشکل برای انتخاب بهترین روشها در راستای تحقق توسعة پایدار از طریق تخصیص بهینة عملکردها در فضا و درنظر گرفتن کل یک مجموعه (محله، شهر و منطقه) محسوب میگردد. در برنامهریزی فضایی بهرهگیری از رویکرد آیندهنگری یکی از مفروضات اصلی بوده و بهمنظور تحقق آن، توجه به شاخصهای ایمنی و امنیت از ضروریات اجتنابناپذیر میباشد. با توجه به اهمیت درنظر گرفتن شاخصهای امنیت و آیندهپژوهی در برنامهریزی فضایی، هدف از تحقیق حاضر آیندهپژوهی توسعة پایدار کلانشهر تبریز با تأکید بر برنامهریزی فضایی و معیارهای پدافند غیرعامل است. روش تحقیق در مطالعة حاضر ترکیبی از رویکردهای کمی-کیفی و با ماهیت آیندهپژوهی بوده که در راستای گردآوری اطلاعات از تکنیک دلفی نخبگان و مدیران شهری (30 نفر متخصص حوزة مدیریت بحران) و بهمنظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع در نرمافزار MICMAC استفاده شده است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که بیشترین اثرگذاری بر تحقق توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و با تأکید بر پدافند غیرعامل مربوط به مؤلفههای بهبود روشها و اقدامات براساس علم روز، وجود يک کانون رهبری فراسازمانی و واحد، شکلگیری هماهنگی بین سازمانها و کاهش تفرقهای عملکردی، وجود روشهای انجام کار از پيش تعريف و تعيينشده و انعطافپذیر با توجه به تغییرات آینده و تأکید بر برنامهریزی پایین به بالا در نظام مدیریت بحران میباشد. از طرفی با توجه به وضعیت موجود و کمبود مؤلفههای کلیدی و استراتژیک تأثیرگذار در راستای توسعة سیستم، آیندهی توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل ناپایدار خواهد بود. |
استناد: رحیمی، افسانه؛ پناهی، علی، احمدزاده، حسن. (1402). آیندهپژوهی توسعة پایدار مناطق کلانشهری با تأکید بر برنامهریزی فضایی و معیارهای پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 13، شماره 51، مرودشت: صص 93-114 DOI: 10.30495/JZPM.2021.26592.3787 DOR:
|
[1] نویسنده مسئول: علی پناهی، پست الکترونیکی: panahi@iaut.ac.ir ، تلفن: 09141205953
مقدمه
برنامهریزي فضایی روندی منظم و متشکل برای انتخاب بهترین روشها در راستای تحقق توسعة پایدار (Artmann et al, 2019:4; Bera et al, 2020:6)، از طریق مدیریت یکپارچة منابع اقتصادي، اجتماعی و فیزیکی یک منطقه، شهر و محله است (Johnson, 2002:12925). در برنامهریزی فضایی "بهرهگیری از رویکرد آیندهنگری" یکی از مفروضات اصلی است؛ یعنی برنامهریزی سناریومحور و چشمانداز روشهای معمولی برای "نگاه به آینده" (Salewski, 2012:14). همچنین در این نوع برنامهریزی تعریف آیندة احتمالی شهرها و مناطق در فرایند پایین به بالا در برنامههای قانونی نهادینهشده و مرز اداری مقیاسهای مختلف (شهری، منطقهای و ملی) ضروری است (Balz and Zonneveld, 2015:872). در این راستا، میتوان عنوان کرد که از دهة 1980، افزایش عدم اطمینان در جنبههای مختلف زندگی (ارزشها، فناوری، سیاست، تولید، مذهب و محیطزیست)، تئوریها و شیوههای برنامهریزی فضایی را تغییر داده (Lv & Sarker, 2024:2) و شاهد شکلگیری الگوی حکمروایی پایین به بالا میباشیم. همچنین شیوههای برنامهریزی فضایی با ظهور مدلهای آیندهنگری به تعریف چشماندازهای آیندههای احتمالی مختلف برای یک شهر و یا یک منطقه پرداخته است (Arche, 2019:1328). این موضوع همراه با تحقق برنامهریزی استراژیک بهعنوان شکلی از اقدامات جمعی (Albrechts, 2004:745; Heaey, 2007:32)، شکلگیری فضاهای برنامهریزیشده و توسعهیافته (Allmendinger and Haughton, 2010:804) و دستیابی به شیوههای جدید مدیریت فضا بر مبنای درک بهتر از آینده را سبب خواهد گردید (Lingua and Balz, 2020:11). با این حال بازتابهای کمی از موفقیت برنامهریزی فضایی در کشورهای مختلف به دلیل عدم درگیر کردن کلیة ذینفعان، انعطافپذیری و انسجام برنامهها و همچنین آیندهنگری آنها قابل مشاهده است (Haughton and Allmendinger, 2015:859; Hincks et al, 2017:643). بنابراین آیندهپژوهی بر مبنای شناخت ظرفیتها و تأثیرات ابعاد مختلف بر برنامهریزی فضایی و درنهایت ارائة چشماندازها و راهکارها بر مبنای مشارکت تمامی ذینفعان و بهرهگیری از رویکردهای انعطافپذیر ضروری میباشد (Miller, 2018:6). بدین منظور تحقیق حاضر با هدف آیندهپژوهی توسعة شهری بر مبنای رویکرد برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل در کلانشهر تبریز انجام گرفته است. بهطور کلی میتوان بیان داشت که نظام تصمیمگیری و سیاستگذاری برنامهریزی فضایی بر پایة توسعة شهر ایمن میباشد (Godschalk, 2003:137; Soltani et al, 2017:84) و در راستای تحقق شاخصهای ایمنی و امنیت بهرهمندی از رویکردهایی همچون پدافند غیرعامل ضروری است (Peyvastegar 2017:170; Sartipi et al, 2023:24). متأسفانه در کلانشهر تبریز طرحها و برنامههای فضایی بهندرت دیده میشود و در این بین، همچون سایر طرحهای توسعة شهری این برنامهها نیز از منظر نظام سیاستگذاری، محتوای طرحها و همچنین اجرا با مشکلات عدیدهای روبهرو میباشند. از طرفی کلانشهر تبریز بهعنوان بزرگترین هسته و تراکم جمعیتی شمال غرب کشور، بیشترین میزان نیروی انسانی، سرمایهگذاری، طرحهای اقتصادی و زیرساختی را در خود جایداده است و به علت تمرکز بیشازحد جمعیت و ساختوسازها، وجود بافتهای گستردة فرسوده و غیررسمی، شکلگیری عدم تعادلهای فضایی در بهرهمندی از منابع و امکانات، جانمایی غیراصولی کاربریهای خطرآفرین و انواع معضلات ساختاری و مدیریتی بهخصوص در زمینة مدیریت دانش و اطلاعات و نحوة کاربست علوم و فنون در حوزة مدیریت بحران، این شهر را در معرض تهدیدات و آسیبهای فراوانی قرار داده که میتواند در مواقع بحرانی، زندگی شهروندان را با مشکلات جدی مواجه کند. بنابراین، بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر تحقق برنامهریزی فضایی با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل و آیندهپژوهی توسعة شهری بر این مبنا میتواند اتخاذ سیاستها و راهبردهای مناسب را فراهم نماید. در این راستا، تحقیق حاضر بهدنبال پاسخگویی به سؤالهای اساسی زیر میباشد:
- مهمترین مؤلفههای تأثیرگذار بر تحقق برنامهریزی فضایی بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل در کلانشهر تبریز کدامند؟
- با توجه به وضعیت موجود برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای رویکرد پدافند غیرعامل در این نوع برنامهها، آیندة توسعة کلانشهر تبریز به چه سمتی سوق خواهد یافت؟
پیشینه تحقیق و مبانی نظری
منظور از پدافند غیرعامل ارتقاء تابآوری و پتانسیل جوامع در راستای سازگاری، جذب و انطباق با خطرات میباشد (Bozza et al, 2015:1728). یک سیستم شهری مجهز به پدافند غیرعامل بهطور فعال اثرات خطر را درک کرده و بدون تغییر ماهیت اساسی آن با انواع خطرات مواجه میگردد (López-Marrero and Tschakert, 2011:230). همچنین آسیبهای خطر در سیستمهای شهری ناشی از خطرات در فضاهای مختلف بوده (Rus et al, 2018:312) و نیاز است در بعد فضایی و سیستمهای پیچیدة شهر بهصورت جامع برنامهریزی گردد (Rashed and Weeks, 2003:548). بنابراین تأکید بر برنامهریزی فضایی یکپارچه و پاسخگو در راستای کاهش آسیبپذیری ضروری میباشد (Assarkhaniki et al, 2020:2). در این راستا تأکید بر ابعاد و رشتههای مختلف (اکولوژی، مهندسی، اقتصاد، علوم بهداشتی، علوم زمین و ...) در برنامهریزی فضایی بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل از اصول اساسی میباشد (Adger, 2000:348; Gardner and Dekens, 2007:319; Holling et al, 2012:26; Zhou et al, 2010:22). در این نوع برنامهریزی ایمنی و امنیت بهصورت کمی، کیفی و یا روشهای ترکیبی ارزیابی میگردد (Bera et al, 2020:4; Joerin et al, 2014:541; Mohanty et al, 2020:73; Wang et al, 2019:361). همچنین روشهای ارزیابی ایمنی و امنیت را میتوان بهعنوان یک طبقهبندی از پایین به بالا و یک رویکرد از بالا به پایین مطرح نمود (Anderson et al, 2020:2; Cutter, 2016:742). در رویکرد بالا به پایین ویژگیهای پایة هر واحد اداری (کشور، منطقه و شهر) با توجه به کلیت فضایی جوامع این نوع ارزیابی، از منظر زمانی و فضا دارای مزیت میباشد (Cutter et al, 2016:1237; Li et al, 2016:394; Wang et al, 2019:391). با این حال، این روش برای به تصویر کشیدن اطلاعات محلی، مناسب نیست. از سوی دیگر، رویکرد پایین به بالا میتواند با ارائة وضعیت موجود در سطح محلی دانش جامعه در برنامهریزی فضایی و به تبع آن دستیابی به جامعة ایمن را فراهم نماید (Hidayat and Rasadi, 2019:4; Mavhura et al, 2021:2). در این راستا، دابسون (2017) استدلال میکند، مشارکت جامعه میتواند محلات آسیبپذیر را به محلههای تابآور و تحقق شهرهای فراگیر با رویکرد برنامهریزی پایین به بالا را فراهم نماید (Dobson, 2017). لوپز مرِرو و تاچاکِرت (2011)، بر مشارکت شهروندان در راستای تحقق اهداف برنامهریزی فضایی در راستای تحقق شهر ایمن تأکید داشتهاند (López-Marrero and Tschakert, 2011). لیو و همکاران (2021)، در خصوص بهکارگیری اصول تابآوری در برنامهریزی فضایی با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل بررسی بلوکهای شهری، کاربری اراضی، فضاهای سبز، سازهها، جادهها، شبکههای حملونقل و املاک و مستغلات را مهم برشمردهاند (Lue et al, 2021). آسوما و همکاران (2021)، بیان داشتهاند که کانون برنامهریزی فضایی بایستی در سطح محلی شروع شده و ارائة برنامهها و طرحها در یک رویکرد یکپارچه صورت پذیرد (Assumma et al, 2021). مارو و همکاران (2021)، نیز بر هماهنگی و تعامل نهادی و مشارکت تمامی ذینفعان تأکید داشتهاند (Maru et al, 2021).
بنابراین میتوان عنوان کرد که در راستای تحقق شهر پایدار نیاز به برنامهریزی فضایی و توجه به ایمنی و امنیت شهرها بر مبنای رویکردهایی همچون پدافند غیرعامل، با توجه به پیچیدگیهای سیستمهای شهری و قرار گرفتن در معرض انواع مسائل و مشکلات ضروری میباشد. در این راستا مدل مفهومی تحقیق بر اساس دیدگاههای ذکر شده و ترکیب آنها به شرح شکل شماره 1 است.
شکل 1- تحقق توسعة پایدار شهری بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل (Source: Authors, 2022)
بهطور کلی میتوان بیان کرد که برنامهریزی فضایی به رویکردهایی اشاره دارد که بهطور گسترده توسط دولتها و مؤسسات مختلف بهمنظور توزیع آتی کارکردهای کاربری زمین در یک فضای فیزیکی و استفادة طولانیمدت از فضا از طریق تخصیص زمین مناسب برای عملکردهای مختلف شهری استفاده میگردد (Kapucu et al., 2023:6; Matsukawa et al., 2024:2; Okeke, 2015:154). در این راستا بهمنظور تحقق اهداف برنامهریزی فضایی، یکی از اصول مهم و اولیه تأکید بر شاخصهای ایمنی و امنیت میباشد. نادین و استید (2008)، برنامهریزی فضایی را بر مبنای درک سناریوهای خطر و کاهش بلایا در گذشته، حال و آینده و سازگاری با آنها ذکر کردهاند (Nadin and Stead, 2008). فلیسچاهور و همکاران (2008)، بیان کردهاند که برنامهریزی فضایی رویکردی چندبعدی در راستای جلوگیری از مخاطرات محیطی و انسانی میباشد (Fleischhauer et al, 2008). سوتانتا و همکاران (2010)، یکی از مهمترین اصول برنامهریزی فضایی را کاهش ریسکها، استرسها، شوکها و عدم قطعیتهای شهری عنوان کردهاند (Sutanta et al, 2010). زارع (2016)، برنامهریزی فضایی را عامل اصلی تحقق ایمنی و امنیت شهرها عنوان کرده و بر برنامهریزی پایین به بالا تأکید کرده است (Zare, 2016). ندایی طوسی و حسینینژاد (2019)، برنامهریزی فضایی را بهعنوان انگاشتی برای رویارویی با اختلالات، غافلگیریها و تغییرات غیرمنتظره در سالهای اخیر بهمثابة توانایی مکانها، جوامع و سیستمها در تحمل و ایستادگی در برابر خطرات بهوجود آمده از تنشها و فشارها از طریق تابآور نمودن شهرها مطرح کردهاند (Nedayi Tosi and Hosseininezhad, 2019). تراکاس و همکاران (2019)، برنامهریزی فضایی در سطوح شهری، منطقهای و محلی به دلیل تمایل ذاتی مخاطرات برای گسترش در فضاهای مختلف مهم شمردهاند (Trakas et al, 2019). اِلباغور (2020)، نیز تحقق برنامهریزی فضایی را بر مبنای تابآور نمودن شهرها در یک سیر تکاملی عنوان کرده است (Al-Bqour, 2020).
با توجه به پیشینة مطالعاتی میتوان عنوان کرد که پژوهشهای مرتبط با برنامهریزی فضایی بیشتر در حوزة اهمیت و نقش این نوع برنامهریزی در ارتقاء ایمنی، امنیت و تابآوری شهرها بوده و بررسی وضعیت موجود برنامهریزی فضایی و آیندهپژوهی آن در راستای تحقق پایداری، خلأ پژوهشهای گذشته و نوآوری پژوهش حاضر تلقی میگردد. همچنین در پژوهش حاضر بررسی معیارهای پدافند غیرعامل در برنامهریزی مورد تأکید بوده است.
مواد و روش تحقیق
تحقیق حاضر به دنبال توسعة دانش کاربردی بهمنظور شناسایی مؤلفههای تأثیرگذار بر تحقق برنامهریزی فضایی با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل و آیندهپژوهی توسعة شهری در کلانشهر تبریز است. در این راستا، روش تحقیق در مطالعة حاضر آمیخته ترکیبی از رویکردهای کمی-کیفی با ماهیت آیندهپژوهی و با تأکید بر تحلیل و اکتشاف میباشد. در این راستا، ابتدا با استفاده از روش اسنادی و مصاحبه با مدیران و نخبگان، مؤلفههای تأثیرگذار بر تحقق توسعة پایدار شهری بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل شناسایی و سپس با بهرهگیری از تکنیک دلفی (30 نفر از نخبگان و متخصص حوزة مدیریت بحران و مخاطرات) و کاربست تکنیک تحلیل اثرات متقاطع در نرمافزار MICMAC، تجزیه و تحلیل اطلاعات با رویکرد آیندهپژوهی صورت گرفته است. قابل ذکر است در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع از نمونة آماری خواسته شده بر مبنای تأثیرگذاری و تأثیرپذیری پیشرانها بر یکدیگر امتیازی از صفر تا سه داده شود که در این امتیازدهی، «0» بهمنزلة بدون تأثیر، «1» بهمنزلة تأثیر ضعیف، «2» بهمنزلة تأثیر متوسط و «3» بهمنزلة تأثیر زیاد در اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بهصورت بالقوه میباشد. در نهایت امتیازهای داده شده در ماتریس متقاطع وارد شده تا در نرمافزار میکمک به آیندهپژوهی و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هر کدام از پیشرانها پرداخته شود. بهطور کلی میتوان گفت که روش تحلیل تأثیرات متقابل روشی خبرهمحور (نخبهمحور) است که نتایج کمی از آن بهدست میآید. بنیان اصلی روش تحلیل تأثیرات متقابل بر ماتریسهای تأثیرات استوار است که بهمنظور بررسی سیستم و پایداری/ناپایداری سیستم استفاده میشود (Arcade et al., 1999:16). همچنین قابل ذکر است علت استفاده از روش دلفی در پژوهش حاضر با توجه به ماهیت تحلیلی-اکتشافی و کیفی بودن تحقیق میباشد. شاخصهای استخراجشده بهمنظور تحلیل اطلاعات نیز به شرح جدول شماره 1 میباشد. همچنین قابل ذکر است که از نظر زمانی پژوهش حاضر در تابستان 1401 و از نظر مکانی در کلانشهر تبریز انجام گرفته است.
جدول 1- مؤلفههای مورد بررسی و کدبندی آنها
مؤلفههای اصلی | مؤلفههای فرعی |
مدیریت یکپارچه و پاسخگو (A) | وجود يک کانون رهبری فراسازمانی و واحد برای سامان دادن به پراکندگی در حوزة مديريت بحران A1، شکلگیری هماهنگی بین سازمانها و کاهش تفرقهای عملکردی A2، مسئولیتپذیری و پاسخگو بودن مدیریت حوزة بحران A3، وجود روشهای انجام کار از پيش تعريف و تعيين شده و انعطافپذیر با توجه به تغییرات آینده و بحرانهای احتمالی A4، نظارت دقيق در خصوص رعايت آييننامهها و بخشنامهها در ابعاد مختلف A5، وجود خطوط گزارشدهی و روابط رئيس و مرئوس واضح و روشن در امور مدیریت بحران A6. |
مدیریت محلی (B) | تأکید بر برنامهریزی پایین به بالا در نظام مدیریت بحران B1، تفکیک مداخلات در انواع محلات و بافتهای شهری B2، ایجاد سازوکاری در راستای ظرفیتسنجی مناسب و بررسی دقیق امکانات و محدودیتهای محلات مختلف B3، ایجاد دفاتر رسیدگی به مشکلات و مسائل مختلف در محلات بهویژه محلات آسیبپذیر و مسئلهدار B4، بهرهمندی از دیدگاه شهروندان و نظرخواهی از آنان در بررسی وضعیت موجود محلات B5، بهرهمندی از مشارکت شهروندان در راستای ارتقاء محلات در ابعاد مختلف B6. |
ظرفیتسازی نهادی (C) | بهبود روشها و اقدامات براساس علم روز C1، وجود نسبیت در پیشبینیها و قطعی ندیدن همة مسائل آتی C2، کلنگری و شناخت هدفمند مسائل و مشکلات بافتهای مختلف C3، ارائة طرحهای فضایی مناسب با درنظر گرفتن تعادل در توزیع خدمات C4، بهرهگیری از رویکردهای متنوع در نظام مدیریتی C5، اختصاص بودجة مناسب برای بررسی دقیق ظرفیت شهر C6. |
هماهنگی و مشارکت (D) | مشارکت و تسهیلگری بیننهادی در سازمانهای متولی امور مدیریت بحران D1، مشارکت نهادهای مدنی و خصوصی در برنامهریزی، تصمیمسازی، تصمیمگیری و اجراء طرحهای فضایی و مدیریت بحران D2، وجود هماهنگی ميان مراکز اخذ تصميمهای کليدی و اساسی سازمانی و بینسازمانی متولی امور مدیریت بحران D3، وجود هماهنگی ميان مراکز اخذ تصميمها و فعالیتهای اجرایی در راستای مقابله با بحران D4، ارائة اطلاعات اجرایی سازمانها و نهادهای مختلف بهصورت عملکردی، بهموقع، عينی و شفاف در امور مربوط به مدیریت بحران D5، وجود پایگاههای ارتباطی بین مردم و سازمانهای مسئول جهت تسریع در کیفیت پاسخگویی به نیازها در زمان وقوع بحران و پاسخگویی مسئولان نسبت به این نیازها D6. |
محتوای طرحها و برنامهها (E) | انسجام و ارتباط مناسب بین اجزا و عناصر برنامهریزی فضایی در ابعاد مختلف اجتماعی، کالبدی، زیستمحیطی، اقتصادی، ایمنی و عملکردی E1، موضوعشناسی مناسب متغیرها و تأکید بر ارزیابیها در ابعاد کمی و کیفی E2، برخورداری از نظام مدون نظارت در مراحل اجرای طرحها و برنامههای فضایی با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل E3، توجه به عدالت و تعادل فضایی در توزیع خدمات اساسی و امدادونجات E4، بهرهمندی از دیدگاه متخصصان مختلف در تهیة طرحها E5، تأکید بر رویکرد پایین به بالا در برنامهریزی و اجرای طرحها و عدم تمرکز آنها در سازمانی خاص E6. |
(Source: Authors, 2022)
محدودة مورد مطالعه
در راستای قلمرو پژوهش میتوان گفت که کلانشهر تبریز، بزرگترین شهر شمال غرب ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی میباشد که بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 دارای 1773033 نفر جمعیت بوده و ششمین شهر پرجمعیت ایران پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، کرج و شیراز محسوب میشود. بررسی رشد فیزیکی و جمعیتی تبریز نشان میدهد که در فاصلة زمانی 60ساله (1395-1335)، مساحت این شهر از 1170 هکتار به 19000 هکتار و جمعیت آن از 289996 نفر به 1773033 نفر رسیده است. یعنی جمعیت آن قریب به 6 برابر و توسعة فیزیکی آن حدود 16 برابر رشد داشته است (Master plan of Tabriz, 2016).
شکل 2- موقعیت جغرافیایی شهر تبریز (Source: Authors, 2022)
بحث و یافتههای تحقیق
بهمنظور ارزیابی و آیندهپژوهی توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل، مؤلفههای شناساییشده در قالب 5 مؤلفة اصلی (مدیریت یکپارچه و پاسخگو، مدیریت محلی، ظرفیتسازی نهادی، هماهنگی و مشارکت و محتوای طرحها و برنامهها) و 30 مؤلفة فرعی بر اساس تکنیک تحلیل اثرات متقاطع در نرمافزار MICMAC مورد تحلیل قرار گرفتهاند.
شناسایی شاخصهای اولیه و تشکیل ماتریس اثرات متقاطع
پس از شناسایی و طبقهبندی مؤلفههای مورد بررسی (جدول شماره 1)، ماتریس اولیه n*n (با توجه به تعداد مؤلفهها 30*30) تشکیل یافته است. پس از تشکیل ماتریس اولیه، از نخبگان و مدیران حوزة مدیریت بحران خواسته شده است تا به امتیازدهی مؤلفههای مورد بررسی بپردازند. لذا با توجه به شدت اثرات به متغیرهای مورد بررسی امتیازهایی از 0 تا 3 (بر اساس مدل میکمک) داده شده است. بدین ترتیب که بر اساس نظر حجم نمونه، تأثیر مؤلفهها بر یکدیگر تعیین و مؤلفههای تأثیرگذار، تأثیرپذیر، کلیدی و استراتژیک شناسایی خواهد شد. شایان ذکر است که این شیوه به شیوة اکتشافی معروف بوده و تمرکزش بر این است که چه چیزی تحت شرایط مختلف اتفاق میافتد؟ و با پرسش "چه میشود اگر ..." همراه است. برای مثال "چه میشود اگر استراتژی x یا y را دنبال کنیم؟". تحلیل اولیة دادههای ماتریس و تأثیرات متقاطع نشاندهندة آن است که با توجه به ابعاد ماتریس، در مجموع 900 گزینه برای ماتریس وجود دارد که از این تعداد 30 خانهی ماتریس صفر بوده، یعنی مؤلفهها بر همدیگر تأثیر نداشته یا از همدیگر تأثیر نپذیرفتهاند. از طرف دیگر 486 خانه دارای تأثیر ضعیف، 255 خانه دارای تأثیر میانه و 129 خانه دارای تأثیر قوی میباشند که در مجموع شامل 870 خانه از خانههای ماتریس را به خود اختصاص دادهاند. درجة پرشدگی ماتریس 66/96 درصد میباشد که حاکی از آن است که بیش از 96 درصد از مؤلفههای انتخاب شده بر همدیگر تأثیر داشتهاند. علاوه بر این، ماتریس بر اساس شاخصهای آماری با دو بار چرخش دادهای از مطلوبیت و بهینهشدگی 100 درصد برخوردار بوده است که این موضوع نیز روایی بالای پرسشنامه و پاسخهای آن را نشان میدهد.
جدول 2- تحلیل اولیة دادههای ماتریس و آمارههای آن
ابعاد ماتریس | تعداد چرخش | بدون تأثیر (0) | تأثیر ضعیف (1) | تأثیر میانه (2) | تأثیر قوی (3) | درجة پرشدگی |
30*30 | 2 | 30 | 486 | 255 | 129 | 66/96 درصد |
(Source: Research findings, 2022)
تحلیل ماتریس اثرات مستقیم و غیرمستقیم
پس از تشکیل ماتریس متقاطع، ماتریس تأثیرات مستقیم1 (MDI) بر اساس میانگینهای حاصل از پرسشنامهها تشکیل میشود تا بتوان نتایج حاصل از تأثیرات متقابل، نمودارها و نقشههای گرافیکی مرتبط با آن را بهدست آورد. در ماتریس متقاطع، جمع اعداد سطرهای هر مؤلفه میزان تأثیرگذاری و جمع ستونی نیز میزان تأثیرپذیری آن مؤلفه از مؤلفههای دیگر را نشان میدهد. با یک روش ساده میتوان دریافت که تأثیر مؤلفهها با در نظر گرفتن تعداد گروههای ارتباطی در ماتریس تشکیل شده، قابل سنجش است. مؤلفهای که بر تعداد محدودی از متغیرها یا مؤلفهها تأثیر مستقیم دارد، تأثیرگذاری اندکی نیز در کل سیستم دارد. به این ترتیب، تأثیرپذیری مستقیم یک مؤلفه را نیز میتوان با در نظر گرفتن ستون مربوط در ماتریس بررسی کرد.
همچنین در ماتریس تأثیرات غیرمستقیم2 (MII)، هر یک از مؤلفهها را توسط نرمافزار به توان 2، 3، 4، 5 و غیره رسانده و بر این اساس، تأثیرات غیرمستقیم مؤلفهها سنجیده میشود. اثرگذاری و اثرپذیری مؤلفهها در ماتریس غیرمستقیم همانند ماتریس مستقیم میباشد.
جدول 3- تأثیر مستقیم و غیرمستقیم مؤلفهها بر همدیگر
مؤلفهها | اثرات مستقیم | اثرات غیرمستقیم | مؤلفهها | اثرات مستقیم | اثرات غیرمستقیم | ||||
اثرگذاری | اثرپذیری | اثرگذاری | اثرپذیری | اثرگذاری | اثرپذیری | اثرگذاری | اثرپذیری | ||
A | 329 | 267 | 683105 | 554479 | C4 | 32 | 52 | 67414 | 111040 |
A1 | 64 | 33 | 135294 | 70192 | C5 | 42 | 43 | 88984 | 90581 |
A2 | 60 | 43 | 127146 | 89423 | C6 | 42 | 33 | 88220 | 70378 |
A3 | 52 | 51 | 105342 | 104829 | D | 269 | 246 | 566708 | 508664 |
A4 | 59 | 50 | 120268 | 104011 | D1 | 49 | 46 | 103558 | 94703 |
A5 | 52 | 49 | 105859 | 100516 | D2 | 50 | 38 | 103019 | 78898 |
A6 | 42 | 41 | 89196 | 85508 | D3 | 48 | 39 | 103031 | 80633 |
B | 270 | 285 | 560445 | 596381 | D4 | 50 | 44 | 103543 | 90023 |
B1 | 59 | 47 | 119338 | 98840 | D5 | 39 | 39 | 83522 | 81333 |
B2 | 45 | 55 | 93091 | 117382 | D6 | 33 | 40 | 70035 | 83074 |
B3 | 43 | 57 | 89365 | 118070 | E | 238 | 309 | 499227 | 649945 |
B4 | 44 | 39 | 92107 | 81554 | E1 | 39 | 56 | 81786 | 117999 |
B5 | 41 | 42 | 86446 | 87102 | E2 | 37 | 65 | 76186 | 135600 |
B6 | 38 | 45 | 80098 | 93433 | E3 | 36 | 42 | 76087 | 88245 |
C | 277 | 276 | 582239 | 582255 | E4 | 32 | 60 | 68852 | 128420 |
C1 | 69 | 47 | 142426 | 97655 | E5 | 43 | 47 | 89499 | 97448 |
C2 | 43 | 48 | 91573 | 102408 | E6 | 51 | 39 | 106817 | 82233 |
C3 | 49 | 53 | 103622 | 110193 |
| ||||
(Source: Research findings, 2022)
در جدول شماره 3 مؤلفههای اثرگذار با رنگ آبی و مؤلفههای اثرپذیر با رنگ زرد مشخص گردیدهاند. بر اساس نتایج بهدست آمده بیشترین تأثیرگذاری در بین مؤلفههای مورد بررسی بر سایر مؤلفهها در راستای تحقق توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و با تأکید بر پدافند غیرعامل مربوط به مؤلفههای بهبود روشها و اقدامات براساس علم روز، وجود يک کانون رهبری فراسازمانی و واحد برای سامان دادن به پراکندگی در حوزة مديريت بحران، شکلگیری هماهنگی بین سازمانها و کاهش تفرقهای عملکردی، وجود روشهای انجام کار از پيش تعريف و تعيينشده و انعطافپذیر با توجه به تغییرات آینده و بحرانهای احتمالی و تأکید بر برنامهریزی پایین به بالا در نظام مدیریت بحران و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به مؤلفههای موضوعشناسی مناسب متغیرها و تأکید بر ارزیابیها در ابعاد کمی و کیفی، توجه به عدالت و تعادل فضایی در توزیع خدمات اساسی و امدادونجات، ایجاد سازوکاری در راستای ظرفیتسنجی مناسب و بررسی دقیق امکانات و محدودیتهای محلات مختلف، انسجام و ارتباط مناسب بین اجزا و عناصر برنامهریزی فضایی در ابعاد مختلف اجتماعی، کالبدی، زیستمحیطی، اقتصادی، ایمنی و عملکردی و تفکیک مداخلات در انواع محلات و بافتهای شهری بوده است. همچنین در بین مؤلفههای اصلی بیشترین اثرگذاری مربوط به مؤلفههای مدیریت یکپارچه و پاسخگو و بیشترین اثرپذیری مربوط به مؤلفههای محتوای طرحها و برنامهها میباشد. از طرفی مؤلفههای ظرفیتسازی نهادی دارای اثرگذاری و اثرپذیری یکسانی هستند.
تحلیل پایداری/ناپایداری سیستم بر اساس پلان اثرگذاری و اثرپذیری
نحوة پراکنش مؤلفهها در محور تأثیرگذاری-تأثیرپذیری بیانگر میزان پایداری یا ناپایداری سیستم است. چناچه توزیع آنها به شکل L باشد، سیستم پایدار است و این حالت نشانگر ثبات در مؤلفههای تأثیرگذار و تداوم تأثیر آنها بر سایر مؤلفهها است. چناچه مؤلفهها از سمت محور مختصات به سوی انتهای نمودار و در حوالی آن پخش شده باشند، سیستم ناپایدار است و کمبود مؤلفههای تأثیرگذار، سیستم را تهدید میکند. در سیستمهای پایدار برخی مؤلفهها دارای تأثیرگذاری بالا و برخی دارای تأثیرپذیری بالا هستند. در این سیستمها مؤلفههای کلیدی، مستقل و نتیجه، سه دستة قابل مشاهده هستند. اما در سیستمهای ناپایدار وضعیت پیچیدهتر از سیستم پایدار است. در این سیستمها، مؤلفهها حول محور قطری پراکندهاند و در بیشتر موارد حالت بینابینی از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری را نشان میدهند، این حالت ارزیابی و شناسایی مؤلفههای کلیدی را دشوار میسازد. آنچه از نحوة پراکنش مؤلفهها در محورهای تأثیرگذاری-تأثیرپذیری مستقیم پیداست، ناپایداری سیستم توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر شاخصهای پدافند غیرعامل میباشد.
شکل 3- پراکندگی مؤلفهها و جایگاه آنها در محور تأثیرگذاری- تأثیرپذیری ماتریس تأثیرات مستقیم (Source: Research findings, 2022)
قرارگیری مؤلفهها در پلان اثرگذاری-اثرپذیری و شناسایی مؤلفههای استراتژیک
بر اساس پلان اثرگذاری-اثرپذیری میتوان وضعیت هر یک از مؤلفهها را با توجه به موقعیت آنها در سیستم مشخص کرد. شرح قرارگیری مؤلفهها بدین صورت میباشد:
مؤلفههای تأثیرگذار: شکل پراکنش مؤلفهها نشان میدهد که چهار مؤلفة وجود يک کانون رهبری فراسازمانی و واحد برای سامان دادن به پراکندگی در حوزة مديريت بحران، شکلگیری هماهنگی بین سازمانها و کاهش تفرقهای عملکردی، تأکید بر برنامهریزی پایین به بالا در نظام مدیریت بحران و بهبود روشها و اقدامات براساس علم روز تأثیرگذارترین مؤلفهها در سیستم میباشند. این مؤلفهها بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را داشته و بهعنوان بحرانیترین مؤلفهها، وضعیت سیستم و تغییرات آن وابسته به آنها است. مؤلفههای شناساییشده متغیرهای ورودی سیستم محسوب میشوند و توسط سیستم قابل کنترل نیستند زیرا خارج از سیستم قرار داشته و بهصورت مؤلفههای باثبات عمل مینمایند.
مؤلفههای تأثیرپذیر یا وابسته: مؤلفههای تفکیک مداخلات در انواع محلات و بافتهای شهری، ایجاد سازوکاری در راستای ظرفیتسنجی مناسب و بررسی دقیق امکانات و محدودیتهای محلات مختلف، انسجام و ارتباط مناسب بین اجزا و عناصر برنامهریزی فضایی در ابعاد مختلف اجتماعی، کالبدی، زیستمحیطی، اقتصادی، ایمنی و عملکردی، موضوعشناسی مناسب متغیرها و تأکید بر ارزیابیها در ابعاد کمی و کیفی، ارائة طرحهای فضایی مناسب با درنظر گرفتن تعادل در توزیع خدمات، توجه به عدالت و تعادل فضایی در توزیع خدمات اساسی و امدادونجات و بهرهمندی از دیدگاه متخصصان مختلف در تهیة طرحها با تأثیرگذاری پایین و تأثیرپذیری بسیار بالا مؤلفههایی از سیستم میباشند که نسبت به تکامل مؤلفههای تأثیرگذار و دووجهی بسیار حساس هستند. این مؤلفهها، متغیرهای خروجی سیستم هستند.
مؤلفههای مستقل و مستثنی: مؤلفههای ایجاد دفاتر رسیدگی به مشکلات و مسائل مختلف در محلات بهویژه محلات آسیبپذیر و مسئلهدار، بهرهمندی از مشارکت شهروندان در راستای ارتقاء محلات در ابعاد مختلف، وجود نسبیت در پیشبینیها و قطعی ندیدن همة مسائل آتی، اختصاص بودجة مناسب برای بررسی دقیق ظرفیت شهر، وجود هماهنگی ميان مراکز اخذ تصميمهای کليدی و اساسی سازمانی و بینسازمانی متولی امور مدیریت بحران، ارائة اطلاعات اجرایی سازمانها و نهادهای مختلف بهصورت عملکردی، بهموقع، عينی و شفاف در امور مربوط به مدیریت بحران، وجود پایگاههای ارتباطی بین مردم و سازمانهای مسئول جهت تسریع در کیفیت پاسخگویی به نیازها در زمان وقوع بحران و پاسخگویی مسئولان نسبت به این نیازها و برخورداری از نظام مدون نظارت در مراحل اجرای طرحها و برنامههای فضایی با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل مؤلفههای مستقل سیستم محسوب میشوند. این بدان معناست که این مؤلفهها از سایر مؤلفههای سیستم تأثیر چندانی نپذیرفته و بر آنها نیز تأثیر کمی داشته یا تأثیری ندارند. آنها ارتباط بسیار کمی با سیستم دارند زیرا نه باعث توقف یک شاخص اصلی و نه باعث تکامل و پیشرفت یک متغیر در سیستم میشوند. به عبارتی اهمیت این مؤلفهها به تنهایی بالا بوده ولی به توسعة سیستم تأثیر چندانی نداشتهاند.
مؤلفههای اهرمی ثانویه: مؤلفههای مشارکت نهادهای مدنی و خصوصی در برنامهریزی، تصمیمسازی، تصمیمگیری و اجراء طرحهای فضایی و مدیریت بحران و وجود هماهنگی ميان مراکز اخذ تصميمها و فعالیتهای اجرایی در راستای مقابله با بحران میتوانند بهعنوان مبدأ جهت سنجش و بهعنوان معیار تأثیرگذار بهکار روند.
مؤلفههای دووجهی: مؤلفة وجود روشهای انجام کار از پيش تعريف و تعيينشده و انعطافپذیر با توجه به تغییرات آینده و بحرانهای احتمالی تنها مؤلفهی دووجهی در سیستم محسوب میگردد که اثرگذاری و اثرپذیری آن بر سایر مؤلفهها تا حدود زیادی یکسان میباشد و نقش مؤثری در پایداری سیستم ایفا میکنند.
مؤلفههای ریسک (مخاطره): مؤلفههای مسئولیتپذیری و پاسخگو بودن مدیریت حوزة بحران، وجود خطوط گزارشدهی و روابط رئيس و مرئوس واضح و روشن در امور مدیریت بحران، بهرهمندی از دیدگاه شهروندان و نظرخواهی از آنان در بررسی وضعیت موجود محلات، بهرهگیری از رویکردهای متنوع در نظام مدیریتی و مشارکت و تسهیلگری بیننهادی در سازمانهای متولی امور مدیریت بحران با توجه به تأثیر منفی خود در سیستم مؤلفههای ریسک (بحرانی) محسوب میگردند.
مؤلفههای تنظیمی: مؤلفة تنظیمکنندة نظارت دقيق در خصوص رعايت آييننامهها و بخشنامهها در ابعاد مختلف بهصورت اهرم ثانویه، اهداف ضعیف و یا مؤلفة ریسک ثانویه عمل مینماید.
مؤلفههای تعیینکننده: مؤلفة تأکید بر رویکرد پایین به بالا در برنامهریزی و اجرای طرحها و عدم تمرکز آنها در سازمانی خاص بهصورت مؤلفة تأثیرگذار ثانویه و تعیین تأثیرگذاری عمل مینماید.
مؤلفههای هدف: مؤلفة کلنگری و شناخت هدفمند مسائل و مشکلات بافتهای مختلف بهعنوان هدف اصلی در راستای پایدارسازی کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر رویکرد پدافند غیرعامل در این نوع برنامهریزی محسوب میشود.
مؤلفههای استراتژیک: مؤلفههایی هستند مهم، قابل دستکاری و کنترل که بر پویایی و تغییر سیستم تأثیرگذار میباشند. با این توصیف مؤلفههایی که تأثیر بسیار بالایی دارند، ولی قابل کنترل نیستند را نمیتوان استراتژیک محسوب کرد. ارزیابی صورتگرفته نشان میدهد مؤلفة استراتژیک در سیستم وجود ندارد.
تحلیل گراف اثرگذاری
گراف اثرگذاری نشاندهندة روابط مؤلفهها و چگونگی اثرگذاری آنها بر همدیگر است. این گراف در قالب خطوط قرمز و آبی نشان داده میشود که انتهای هر خط با یک پیکان نشان دادهشده و بیانگر جهت اثرگذاری مؤلفه است. خطوط قرمز نشاندهندة اثرگذاری شدید مؤلفهها بر همدیگر است و خطوط آبی، با تفاوت در ضخامت، روابط متوسط تا ضعیف را نشان میدهد. همچنین این گراف نشان میدهد که چنانچه مؤلفههای مورد بحث تأثیرگذار بر تعداد زیادی از مؤلفهها تأثیرگذار باشند سیستم در آینده به سمت پایداری سوق پیدا خواهد کرد.
شکل 4- تأثیرات مستقیم بین مؤلفهها و روابط آنها (Source: Research findings, 2022)
وضعیت روابط در گراف اثرگذاری بیانگر این است که مؤلفههای تأثیرگذار بر تعداد زیادی از مؤلفهها تأثیر ندارند و برعکس مؤلفههای اثرپذیر دارای تعداد زیادی میباشند. بنابراین میتوان عنوان کرد که با توجه به وضعیت موجود و کمبود مؤلفههای کلیدی و استراتژیک تأثیرگذار در راستای توسعة سیستم، آیندة توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل ناپایدار خواهد بود.
تدوین سناریوهای توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و رویکرد پدافند غیرعامل
بر مبنای تجزیه و تحلیل وضعیت تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مؤلفههای مورد بررسی و همچنین وضعیت موجود برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل در این نوع برنامهریزی، سناریوهای پیشروی احتمالی توسعة پایدار کلانشهر تبریز در آینده به شرح جدول شماره 4 میباشد.
جدول 4- سناریوهای چشمانداز توسعة پایدار کلانشهر تبریز بر مبنای برنامهریزی فضایی و تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل
وجه رفتاری وجه عملکردی | ثبات | آیندهنگر |
عدم تغییرات بنیادی در ابعاد مختلف و تلاش ناموفق در تحقق ایمنی و توسعة شهر در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و ... | سناریوی چشمانداز غیرفعال (Reactive): سناریوی توسعه بر اساس پارادایم جاری و بهرهمندی از استراتژیهای ناهماهنگ و بخشی |
|
بازتعریف نظام برنامهریزی فضایی بر مبنای شناخت دقیق وضعیت موجود و بهرهمندی از رویکردهای یکپارچه، انعطافپذیر و آیندهنگر |
| سناریوی چشمانداز آیندهنگر (Active): سناریوی توسعة یکپارچه، واقعنگر، انعطافپذیر و آیندهنگر |
(Source: Research findings, 2022)
سناریوی اول؛ سناریوی چشمانداز غیرفعال (Reactive): بر مبنای این سناریو با توجه به رویکرد تکنوکراتگرا و سنتی غالب بر نظام مدیریتی عدم تغییرات بنیادی در ابعاد مختلف و تلاش ناموفق در تحقق ایمنی و توسعة شهر در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و ... را شاهد خواهیم بود. در این راستا میتوان بیان داشت که نظام مدیریتی تبریز همچون سایر شهرهای ایران از الگوی سنتی بهره گرفته و تغییر در رویههای موجود به کندی پیش میرود. از طرفی سوق یافتن منافع طرحها به سمت گروههای پردرآمد باعث گردیده تا شاهد عدم تعادل فضایی در بهرهمندی از خدمات اساسی و توزیع فضایی عادلانة آنها باشیم. اثرات این نوع برنامهریزی و مدیریت شهری در تبریز باعث گردیده تا امروزه بهطور گستردهتر دوقطبی شدن شهر در ابعاد مختلف و شکلگیری تبریز نو در شرق و تبریز قدیمی در غرب و مرکز را درک نماییم. شکلگیری ساختمانهای مستحکم و زیبا با معابر استاندارد در شرق شهر شرایط این منطقه از شهر را از منظر پایداری و ایمنی در وضعیت مطلوبی قرار میدهد، درحالیکه مناطق غربی، مرکزی و بخشی اعظمی از شمال و جنوب شهر دارای معابر تنگ و باریک و ساختوسازها و زیرساختهای فرسوده میباشند. همچنین دسترسی به خدمات امدادونجات نیز در این مناطق از شهر با توجه به معابر غیراستاندارد از یکسو و عدم پراکنش فضایی خدمات باکیفیت از مسائل عمدة نظام برنامهریزی فضایی تبریز محسوب میگردد. بنابراین ادامة وضعیت موجود و ثبات درعملکردهای نظام برنامهریزی فضایی شهر با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل تهدید جدی برای تحقق پایداری شهر و افزایش دوقطبی و چندقطبی شدن میباشد.
سناریوی دوم؛ سناریوی چشمانداز آیندهنگر (Active): در سناریوی دوم، سناریوی توسعة یکپارچه، واقعنگر، انعطافپذیر و آیندهنگر از طریق بازتعریف نظام برنامهریزی فضایی بر مبنای شناخت دقیق وضعیت موجود و بهرهمندی از رویکردهای جامع و سیستمی و توزیع فضایی امکانات مطرح میباشد. در این سناریو ابتدا بایستی تغییرات بنیادی در نظام مدیریتی شهری و تحقق رویکرد فضایی با تأکید بر حکمروایی و نظام برنامهریزی پایین به بالا شکل بگیرد. یکی از معضلات اساسی کلانشهر تبریز بهرهمندی از طرحهای کلیشهای متمرکز و عدم مشارکت ذینفعان و شناخت دقیق امکانات مناطق مختلف و همچنین تفکیک مداخلات در بافتهای مختلف میباشد. بدین منظور بایستی ابتدا شناخت دقیق از وضعیت موجود محلات و مناطق مختلف حاصل آید، سپس با بهرهمندی از رویکرد یکپارچه (هماهنگی و مشارکت سازمانی) و مشارکت نهادی خصوصی و مردم به ارائة طرحهای فضایی مناسب با توجه به امکانات و محدودیتهای هر منطقه و محله اقدام نمود. جلوگیری از ساختوسازهای غیرمجاز در مناطق حاشیهای شهر که مستعد آسیبپذیری در مواقع بحرانی هستند، جابهجایی این سکونتگاهها و همچنین تجمیع قطعات بهمنظور ارتقاء معابر استاندارد ازجمله رویکردهای ضروری در این مناطق میباشد. از طرفی بررسی تراکمهای شهری و توزیع مناسب خدمات اساسی نیز از دیگر ضروریات نظام برنامهریزی فضایی تبریز محسوب میگردد.
نتيجهگيري و ارائه پيشنهادها
ایمنی و امنیت از ارکان اساسی توسعة جوامع محسوب میگردد و اکثر صاحبنظران به همراستایی برنامهریزیها با تأکید بر شاخصهای ایمنی و امنیت تأکید داشتهاند. در این راستا تحقیق حاضر با هدف آیندهپژوهی توسعة پایدار کلانشهر تبریز با تأکید بر برنامهریزی فضایی و معیارهای پدافند غیرعامل نگارش شده است. بررسیهای بهعمل آمده حاکی از آن است که نارساییهای اساسی برنامهریزی فضایی شهر در ابعاد مختلف نظام تصمیمگیری-سیاستگذاری، محتوای طرحها و اجرا قابل بحث میباشد. نظام تصمیمگیری و سیاستگذاری متمرکز و سنتی و عدم شکلگیری هماهنگی و مشارکت بین سازمانهای دولتی و همچنین مشارکت سایر ذینفعان در تهیة طرحها، باعث ایجاد طرحهایی با محتوایی کلیشهای و عدم موضوعشناسی مناسب و بررسی دقیق متغیرها و همچنین تفکیک مداخلات در انواع بافتها گردیده است. از طرفی بخشینگری و عدم تأکید بر رویکردهای کلنگر و آیندهنگر از دیگر کاستیهای نظام برنامهریزی فضایی شهر محسوب میگردد. عوامل فوق همراه با عدم تأکید بر رویکرد حکمروایی و برنامهریزی پایین به بالا باعث گردیده که روزبهروز شاهد گسترش عدم تعادل فضایی در توزیع امکانات و قطبی شدن شهر باشیم. این موضوع در شرایط وقوع انواع بحرانها آسیبهای جبرانناپذیری را متوجه شهر خواهد نمود، بنابراین ضروری است که نظام برنامهریزی فضایی و بهرهمندی از معیارهای پدافند غیرعامل در این نوع برنامهریزی مورد بازنگری جدی قرار گیرد و از آسیبپذیری و ناپایداری شهر در آینده جلوگیری گردد.
بررسی تطبیقی نتایج با پیشینة مطالعاتی نیز نشان میدهد که نتایج پژوهش حاضر از منظر آیندهپژوهشی در راستای برنامهریزی فضایی مناسب و کاهش اثرات مخاطرات همراستا با پژوهش نادین و استید (2008)، از منظر تأکید بر رویکرد برنامهریزی محلی و پایین به بالا در تحقق امنیت همراستا با پژوهشهای زارع (1395) و تراکاس و همکاران (2019) و از منظر تأکید بر رویکرد یکپارچگی در نظام برنامهریزی فضایی بهمنظور دستیابی به توسعه و امنیت پایدار همراستا با پژوهش فلیسچاهور و همکاران (2008) میباشد.
درنهایت با توجه به نتایج بهدستآمده، کاربست پیشنهادهای زیر بهمنظور تحقق توسعة پایدار شهر در آینده بر مبنای برنامهریزی فضایی و رویکرد پدافند غیرعامل ضروری میباشد:
تغییر رویة برنامهریزی فضایی کلانشهر تبریز در سطوح تصمیمگیری-سیاستگذاری، محتوای طرحها و اجرا ضروری میباشد. در این راستا، نیاز است که رویکرد تهیة طرحها از متمرکز و بالا به پایین به رویکردهای مشارکتی، محلی و پایین به بالا تغییر یابد. همچنین بهمنظور تهیة طرحها بایستی کارگروهی از متخصصان مختلف (شهرساز، برنامهریز شهری، جامعهشناس، اقتصاددان و ...) و ایجاد دفاتر تسهیلگری بهویژه در بافتهای مسئلهدار تشکیل یابد تا با شناخت دقیق وضعیت موجود، رویکردهای مناسب برنامهریزی ارائه گردد.
مناطق حاشیهای شهر از آسیبپذیرترین نقاط شهر محسوب میگردند. بدینمنظور نیاز است تا با ایجاد رویکردهایی نوین همچون ممیزی املاک شهری از گسترش ساختوسازهای غیرمجاز و تخلفات ساختمانی در این مناطق جلوگیری شود. همچنین با بررسی دقیق محلات و بافتهای مختلف بایستی مداخلات مناسب با هرکدام از این مناطق ارائه گردد.
نظام مدیریتی و شهرداری بهمنظور کسب درآمد اقدام به فروش تراکم در مناطق مختلف مینماید که این موضوع در مناطق آسیبپذیر و کاهش فضاهای باز عمومی صدمات جبرانناپذیری را بهدنبال خواهد داشت. بنابراین بایستی اینگونه اقدامات با بررسی دقیق مناطق و محلات مختلف صورت پذیرد.
نحوة توزیع فضایی و سازگاری کاربریهای در سطح کلانشهر تبریز از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده است. علاوه بر عدم دسترسی مناسب فضایی تمام سطوح شهر به خدمات امدادونجات باکیفیت و استاندارد، شاهد همجواری جایگاههای سوخت با مناطق مسکونی و کاربریهای خدماتی-اداری میباشیم که در زمان وقوع بحران میتواند آسیبپذیری را افزایش دهد. در این راستا، بایستی حدالامکان جایگاههای سوخت خارج از محدودة مسکونی مکانیابی گردد.
بهطور کلی میتوان عنوان کرد که در ارگانهای مسئول مدیریت بحران شهری بایستی پایگاههای اطلاعاتی مبتنی بر آمار و اطلاعات مکانی-جغرافیایی برای شناسایی و اولویتبندی مکانهای حادثهخیز شکل بگیرد و برنامهریزی فضایی با توجه به این اطلاعات به توزیع مناسب فضایی امکانات و جمعیت اقدام نماید. همچنین با بهرهگیری از همکاری مدیریت بحران و تعادل در توزیع فضایی خدمات میتوان در مواقع بحرانی آسیبهای احتمالی را کاهش داد. از طرفی بایستی دیدگاه کلنگر و آیندهنگر با بررسی یکپارچة سطح شهر و درنظر گرفتن آسیبهای احتمالی تحقق یابد.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعة حاضر، دادهها از طریق مصاحبه و پرسشگری و با حضور مستقیم نگارندگان جمعآوری شده است.
حامی مالی: مقالة حاضر که مستخرج از رسالة دکتری بوده، حامی مالی نداشته است.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقالة حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References
1- Aache, P. (2019). Vision making in large urban settings: Unleashing anticipation? In R. Poli (Ed.), Handbook of anticipation. Theoretical and applied aspects of the use of future in decision making (pp. 1327–1348). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-31737-3_43-1
2- Adger, W.N. (2000). Social and ecological resilience: are they related? Progress in Human Geography, 24(3), 347–64. https://doi.org/10.1191/030913200701540465
3- Al-Bqour, N. (2020). Integrating the Resilience Perspective in Urban Planning. Retrieved from. https://www.researchgate.net/publication/338630949_Integrating_the_Resilience_Perspective_ in_Urban_Planning/citations.
4- Albrechts, L. (2004). Strategic (spatial) planning reexamined. Environment and Planning B, 31, 743–758. https://doi.org/10.1068/b3065
5- Allmendinger, P., & Haughton, G. (2010). Spatial planning, devolution, and new planning spaces. Environment and Planning C: Government and Policy, 28, 803–818. https://doi.org/10.1068/c09163
6- Anderson, K., Hotchkiss, E., Myers, L., Stout, S., Grue, N., Gilory, N., Aldred, J.R., & Rits, M. (2020). After the hurricane: validating a resilience assessment methodology. International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101781
7- Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., & Roubelat, F. (1999). Structural analysis with the MICMAC method & Actor's strategy with MACTOR method. Futures Research Methodology, American Council for the United Nations University: The Millennium Project.
8- Artmann, M., Inostroza, L., & Fan, P. (2019). Urban sprawl, compact urban development and green cities. How much do we know, how much do we agree? Ecological Indicators, 96, 3-9. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2018.10.059
9- Assarkhaniki, Z., Rajabifard, A., & Sabri, S. (2020). The conceptualisation of resilience dimensions and comprehensive quantification of the associated indicators: a systematic approach. International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101840
10- Assumma, V., Bottero, M., Angelis, E. de, Lourenço, J.M., Monaco, R., & Soares, A.J. (2021). A decision support system for territorial resilience assessment and planning: an application to the Douro Valley (Portugal). Science of the Total Environment, 756, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.143806
11- Balz, V.E., & Zonneveld, W.A.M. (2015). Regional design in the context of fragmented territorial governance: South wing studio. European Planning Studies, 23(5), 871–891. https://doi.org/10.1080/09654313.2014.889662
12- Bera, S., Guru, B., Chatterjee, R., & Shaw, R. (2020). Geographic variation of resilience to landslide hazard: a household-based comparative studies in Kalimpong hilly region, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 46, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101456
13- Bozza, A., Asprone, D., & Manfredi, G. (2015). Developing an integrated framework to quantify the resilience of urban systems against disasters. Natural Hazards, 78(3), 1729–1748. https://doi.org/10.1007/s11069-015-1798-3
14- Cutter, S.L. (2016). The landscape of disaster resilience indicators in the USA. Natural Hazards, 80(2), 741–758. https://doi.org/10.1007/s11069-015-1993-2
15- Cutter, S.L., Ash, K.D., & Emrich, C.T. (2016). Urban-rural differences in disaster resilience. Annals of the American Association of Geographers, 106(6), 1236–1252. https://doi.org/10.1080/24694452.2016.1194740
16- Dobson, S. (2017). Community-driven pathways for implementation of global urban resilience goals in Africa. International Journal of Disaster Risk Reduction, 26, 78-84. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.09.028
17- Fleischhauer, M. (2008). The role of spatial planning in strengthening urban resilience. In: Pasman, H.J., Kirillov, I.A. (Eds.), Resilience of Cities to Terrorist and Other Threats. NATO Science for Peace and Security Series Series C: Environmental Security. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-8489-8_14
18- Gardner, J.S., & Dekens, J. (2007). Mountain hazards and the resilience of social-ecological systems: lessons learned in India and Canada. Natural Hazards, 41(2), 317–36. https://doi.org/10.1007/s11069-006-9038-5
19- Godschalk, D.R. (2003). Urban Hazard mitigation: creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136–143. 3 https://doi.org/10.1061/(ASCE)1527-6988(2003)4:3(136)
20- Haughton, G., & Allmendinger, P. (2015). Fluid spatial imaginaries: Evolving estuarial city-region spaces. International Journal of Urban and Regional Research, 39(5), 857–873. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12211
21- Healey, P. (2007). Urban complexity and spatial strategies: Towards a relational planning for our times. London: Routledge.
22- Hidayat, B., & Rasadi, A. (2019). Disaster-based participatory development planning. E3S web of conferences 156, 01010 (2020)4th ICEEDM 20.
23- Hincks, S., Deas, I., & Haughton, G. (2017). Real geographies, real economies and soft spatial imaginaries: Creating a ‘more than Manchester’ region. International Journal of Urban and Regional Research, 41(4), 642–657. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12514
24- Holling, C.S., Schindler, D.W., Walker, B.W., & Roughgarden, J. (2012). Biodiversity in the functioning of ecosystems: an ecological synthesis. Biodiver Loss, Cambridge.
25- Joerin, J., Shaw, R., Takeuchi, Y., & Krishnamurthy, R. (2014). The adoption of a climate disaster resilience index in Chennai, India. Disasters, 38(3), 540–561. https://doi.org/10.1111/disa.12058
26- Johnson, D.A. (2002). Regional Planning, History of International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. University of Tennessee, USA: 12925–12930.
27- Kapucu, N., Hu, Q., Sadiq, A.A., & Hasan, S. (2023). Building urban infrastructure resilience through network governance. Urban Governance, 3(1), 5-13. https://doi.org/10.1016/j.ugj.2023.01.001
28- Li, X., Lam, N., Qiang, Y., Yin, L., Liu, S., & Zheng, W. (2016). Measuring county resilience after the 2008 Wenchuan earthquake. International Journal of Disaster Risk Science, 7(4), 393–412. https://doi.org/10.1007/s13753-016-0109-2
29- Lingua, V., & Balz, V.E. (2020). Shaping regional futures: Designing and visioning in governance rescaling. Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-3-030-23573-4
30- López-Marrero, T., & Tschakert, P. (2011). From theory to practice: building more resilient communities in flood-prone areas. Environment and Urbanization, 23(1), 229–249. https://doi.org/10.1177/0956247810396055
31- Lu, Y., Zhai, G., Zhou, S., & Shi, Y. (2021). Risk reduction through urban spatial resilience: a theoretical framework. Human and Ecological Risk Assessment, 27(4), 921–937. https://doi.org/10.1080/10807039.2020.1788918
32- Lv, Y., & Sarker, M.N.I. (2024). Integrative approaches to urban resilience: Evaluating the efficacy of resilience strategies in mitigating climate change vulnerabilities. Heliyon, 10, 1-18. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e28191
33- Maru, M., Worku, H., & Birkmann, J. (2021). Factors affecting the spatial resilience of Ethiopia's secondary cities to urban uncertainties: a study of household perceptions of Kombolcha city. Heliyon, 7(12), 1-13. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e08472
34- Master plan of Tabriz. (2016). Consulting Engineers of Role of Environment. Ministry of Roads and Urban Development, General Department of Roads and Urban Development of East Azerbaijan Province, approved on 2016/11/14. [In Persian].
35- Matsukawa, A., Nagamatsu, S., Ohtsuka, R., & Hayashi, H. (2024). Disaster Resilience Scale for individuals: A fundamental requirement for a disaster-resilient society. International Journal of Disaster Risk Reduction, Journal Pre-proof (2024), 1-38. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2024.104405
36- Mavhura, E., Manyangadze, T., & Raj, K. (2021). International journal of disaster risk reduction a composite inherent resilience index for Zimbabwe: an adaptation of the disaster resilience of place model. International Journal of Disaster Risk Reduction, 57, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102152
37- Miller, R. (2018). Trasforming the future. Anticipation in the 21st century. New York: Routledge.
38- Mohanty, S.K., Chatterjee, R., & Shaw, R. (2020). Building resilience of critical infrastructure: a case of impacts of cyclones on the power sector in Odisha. Climate, 8(6), 73-85. https://doi.org/10.3390/cli8060073
39- Nadin, V., & Stead, D. (2008). Spatial Planning: Key Instrument for Development and Effective Governance. Geneva, United Nations Economic Commission for Europe. Report number: ECE/HBP/146Affiliation: United Nations Economic Commission for Europe.
40- Nedayi Tosi, S., & Hosseininezhad, R. (2019). Regional Resiliency Measurement Framework and Spatial Planning Approaches, Case Study: Central Region of Iran. Journal of Spatial Analysis Environmental hazarts, 6(2), 35-52. http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2816-en.html [In Persian].
41- Okeke, D. (2015). Spatial planning as basis for guiding sustainable land use management. In book: Land Use Management and Transportation Planning (pp.153-183). https://doi.org/10.2495/978-1-78466-077-2/007
42- Peyvastegar, Y. (2017). The optimum selection of multipurpose argent shelters with AHP model (Case study: Kashmar city). Journal of Regional Planning, 7(27), 169-180. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1396.7.27.13.0 [In Persian].
43- Rashed, T., & Weeks, J. (2003). Assessing vulnerability to earthquake hazards through spatial multicriteria analysis of urban areas. International Journal of Geographical Information Science, 17(6), 547–576. https://doi.org/10.1080/1365881031000114071
44- Rus, K., Kilar, V., & Koren, D. (2018). Resilience assessment of complex urban systems to natural disasters: a new literature review. International Journal of Disaster Risk Reduction, 31, 311–330. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2018.05.015
45- Salewski, C. (2012). Dutch new worlds: Scenarios in physical planning and design in the Netherlands (pp. 1970–2000). Rotterdam: 010 Publishers.
46- Sartipi, Z., Modiri, M., & Pishgahifard, Z. (2023). Capacity assessment of sustainable urban development and its aftermath based on passive defense criteria (Case study: Lavasanat District). Journal of Regional Planning, 12(47), 23-38. https://doi.org/10.30495/jzpm.2022.5405 [In Persian].
47- Solatani, A., Moosavi, R., & Zali, N. (2017). Analysis and risk assessment of regional infrastructure with passive defense approach (Case Study: one South Pars Industrial Zone). Journal of Regional Planning, 7(25), 83-96. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1396.7.25.7.0 [In Persian].
48- Sutanta, H., Bishop, I.D.B., & Rajabifard, A.R. (2010). Integrating Spatial Planning and Disaster Risk Reduction at the Local Level in the Context of Spatially Enabled Government. License http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
49- Trakas, D.N., Panteli, M., Hatziargyriou, N.D., & Mancarella, P. (2019). Spatial risk analysis of power systems resilience during extreme events. Special Issue:Advances in Spatial Risk Analysis, 39(1), 195–211. https://doi.org/10.1111/risa.13220
50- Wang, J., Zuo, W., Rhode-Barbarigos, L., Lu, X., Wang, J., & Lin, Y. (2019). Literature review on modelling and simulation of energy infrastructures from a resilience perspective. Reliability Engineering & System Safety, 183, 360–373. https://doi.org/10.1016/j.ress.2018.11.029
51- Zare, S. (2016). Spatial planning with the aim of increasing urban resilience using the spatial model of the coastal cities of Mazandaran (case study: Sorkhrood city). Master's thesis in urban planning, Isfahan University of Arts, Faculty of Architecture and Urban Planning. [In Persian].
52- Zhou, H., Wang, J., Wan, J., & Jia, H. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural Hazards, 53(1), 21–41. https://doi.org/10.1007/s11069-009-9407-y
[1] - Matrix of Direct Influences
[2] - Matrix of Indirect Influences
