Manuscript ID : 140305091127718 Visit : 46 Page: -

Article Type: Original Research

Obey of the lady from husband and the husband's presidency from the perspective of civil law and society

Subject Areas : فقه و تاریخ تمدّن

مریم اسکافی ¹ , غلامرضا صدیق اورعی ² , aliasghar yasaghi ³

1 - استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گناباد
2 - استادیار جامعه شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی
3 - Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences, Islamic Azad University, Mashhad Branch

Received: 2024-07-30 Accepted : 2025-01-21 Published : 2025-03-14

Keywords: Obey of the Lady, husband's chair, common law, religion,

Abstract :

Any abnormality in the family structure can be considered a pathological phenomenon, one of which is structural imbalance in the roles of husband and wife. Therefore, the purpose of the present research is to know the concept and limits of women's authority over their husbands, in the Holy Sharia, the civil law of Iran, and the common customs of the people, and to compare them with each other. The method of this research is an exploratory combination. That is, it has been done in two qualitative and quantitative phases. In the first phase, it has been tried to create a tool for women's compliance by using documents and in-depth interviews. In the second phase of the questionnaire, revision was carried out in three cities of Mashhad, Tehran and Ahvaz. Sampling was by multi-stage cluster method proportional to the volume. In the qualitative part, common duties in custom and sharia were identified as 1- preparing food 2- washing dishes and clothes 3- cleaning and arranging household items 4- adapting to the economic status of the husband 5- bearing children 6- raising children 7- with a slight difference in meaning and Cases: Obedience to the husband (preparation for sexual intercourse, accepting the husband's excuses, complying with the husband's wishes, entering and leaving the house and inviting people to the house, behaving well with the husband, etc.) The collection of the customary concept of obedience to the husband. These items were organized in 29 terms, and after achieving the norms of the society, the questionnaire was designed and then implemented in the three cities of Mashhad, Tehran and Ahvaz. The results of the quantitative part showed that: first, obedience Women are accepted in the society both by the majority of people (90%) and by the level of practice in the family (99%). Third, there is a lot of confusion in the "belief about the opinion of the majority of the society", while this is not the case in the case of "action in the family", but the amount of "ignorance" of the society is also high It can be said that there is a lot of abnormality in the society between "believing about the opinion of the majority of people".

References:

اسپردلی، ج.پ و مک‌کوردی، د. و دیولیو، ی.1. (1390)، پژوهش فرهنگی، (مردم نگاری در جوتمع پیچیده)، مترجم: بیوک محمدی، تهران:: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ 3#
اسلامی، س.ف. بررسی مفهوم و نتایج ریاست بر خانواده در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی. ]پایان نامه کارشناسی ارشد گیلان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی ۱۳۹۳#
بحرانی، یوسف بن احمد (1369)، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم : موسسه النشر الاسلامی، جلد 1 تا 25#
جعفری مهر، ح. کرسی مرد بر خانواده و تأثیر حقوقی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد ریگتس قم: جامعة المصطفی العالمیه 1396#
حر عاملی، محمدبن حسن (1416)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، جلد 1 تا 15.
خمینی، روح الله (1987/ 1407)، تحریرالوسیله، جلد 1 و 2#
خوئی، سید ابوالقاسم (1340)، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، جلد 5#
خوئی، سید ابوالقاسم (1350)، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، جلد 1 و 2#
صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر (1362)، جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، جلد 1 تا 31#
صديق اورعي، غلامرضا (1393)، تبيين هنجارهاي اسلامي خانواده در الميزان، معرفت فرهنگي اجتماعي، سال 5، ش 2، پياپي 18، صص 93-106#
طباطبائی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، جلد 3#
محقق حلی، جعفربن حسن (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، نشر اسماعیلیان، جلد 1 تا 4#
مرکز آمار ایران. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵#
هادوی، م. (1393)، ماهیت، شرایط و آثار ریاست مرد بر خانواده، ]پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق #
قوجائی خامنه؛ مریم؛ سالاری‌فر، محمدرضا (1402)، ارائۀ راه‌حلی برای تبیین حقوق جنسی بانوان بر اساس رویکردهای حقوقی و اخلاقی، فقه و حقوق خانواده، 79 024): 212-189#
احمدوند، دکتر خلیل‌الله؛ شنبه‌پور، حدیث (1402)، بررسی تطبیقی دو قاعده لاضرر و نفی عسر و حرج در اعسار زوج از پرداخت نفقه با لزوم تمکین زوجه، قانون‌یار، 26 (16): 228-213#
طباطبایی لطفی، عصمت السادات و دیگران (1402)، حق حبس زوجه با وجود علم به اعسار زوج در هنگام عقد، مطالعات فقهی و فلسفی، 53 (13): 87-75#
زبده ،محمد؛ حقیقت‌پور، (1402)، حسن تحلیل فقهی عرضه؛ فراتر از تمکین، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 56 (1): 83-67#
ناظمی هرندی، حمیدرضا و دیگران (1401)، حق تمتع زوجه از حریم شخصی و چگونگی تزاحم آن با تمکین وی، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 27 (15): 1210-1196#
رستمی، سهیلا؛ حفیدی، رویا؛ احمدیف ابوبکر (1401)، بررسی تطبیقی مبانی تعلق نفقه زوجه در فقه اسلامی و آثار آن در زندگی زناشویی، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 70 (19): 117-99#
اسماعیلی فلاح، مرضیه؛ شاکری گلپایگانی، طوبی (1401)، تحدید تمکین از منظر فقه امامیه و حقوق ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 29 (34): 124-91#
شهسوار، احسان؛ حق پناه، رضا؛ امامی، محمد (1401)، ارزیابی استحقاق زوجه به نفقه وکیفر ترک نفقه در فرض عدم تمکین مُجاز
مطالعات راهبردی زنان، 98 (27): 109-83#
پروین، فرهاد؛ رادپنسد، لیلا (1401)، نقش عرف سیاسی در حقوق غیرمالی زوجین از دیدگاه حقوق ایران (مذاهب اسلامی وادیان رسمی)، مجله:جامعه شناسی سیاسی ایران، 25 (24) : 714-691#

Full-Text:

مقايسۀ تمكين بانو و ریاست شوهر از ديدگاه قانون و جامعه

مریم اسکافی1 غلامرضا صدیق اورعی2 علی اصغر یساقی3

1 استادیار گروه جامعه شناسی، واحد گناباد، دانشگاه آزاد اسلامی، گناباد، ایران . mar.eskafi@iau..ac.ir

2 استادیار جامعه شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه فردوسی ، مشهد، ایران(نویسنده مسئول)

3 استاد یار گروه علوم قرآن و حدیث ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

نویسنده مسئول: sedouraee@gmail.com

تاریخ دریافت: 09/05/ 1403 تاریخ پذیرش: 02/11/ 1403

چکیده

هرگونه بي‌هنجاري در ساختار خانواده مي‌تواند نوعي پديده مرضي محسوب گردد که يكي از انواع آن، عدم تعادل ساختاري در نقش‌هاي بانويي و شوهري است. از اين رو، هدف از انجام تحقیق حاضر، شناخت مفهوم و حدود تمكين بانو از شوهر، در شرع مقدس، قانون مدني ايران و عرف رايج مردم و مقايسه آنها با يكديگر است. روش این تحقیق از نوع ترکیبیِ اکتشافی است. یعنی در دو فاز کیفی و کمی انجام شده است. در فاز اول سعی شده است با استفاده از اسناد و مصاحبه‎‌های عمیق، ابزار تمکین بانو ساخته شد. در فاز دوم پرسشنامه، رواسازی و در سه شهر مشهد، تهران و اهواز اجرا شد. نمونه‌گیری به روش خوشه‌اي چندمرحله‌اي متناسب با حجم بود. در بخش کیفی وظایف مشترک در عرف و شرع مشخص شد که عبارتند از ۱-آماده‌کردن غذا ۲- شستوی ظرفها و لباسها ۳- نظافت و مرتب کردن وسایل منزل ۴- سازگاری با وضع اقتصادی شوهر۵- فرزندآوری۶- فرزندپروری ۷- با اندکی تفاوت درمعنی و موارد: اطاعت از شوهر (آمادگی برای آمیزش،پذیرفتن عذرهای شوهر، رعایت خواسته شوهر درآمد ورفت به منزل و بیرون منزل و دعوت افراد به منزل، خوشرفتاری با شوهر و...مواردی است که در متون شرعی جداگانه مطرح شده است و می‌تواند زیر مجموعه مفهوم عرفی اطاعت از شوهر باشد. این موارد در ۲۹‌ عبارت تنظيم شد و پس از دستیابی به هنجارهای جامعه، پرسشنامه طراحی و رواسازی و سپس در سه شهر مشهد، تهران و اهواز اجرا شد. نتایج بخش کمّی نشان داد: اول اينكه، تمکین بانو هم از نظر اکثر افراد جامعه (90%) و هم از نظر میزان عمل در خانواده (99%) امر پذیرفته شده‌ای در جامعه است. دوم، میزان عمل به هنجارهای تمکین بانو در خانواده بیشتر است تا میزان «اعتقاد به رایج‌بودن این هنجارها». سوم، در «اعتقاد دربارۀ نظر اکثر افراد جامعه» تشتت زیادی وجود دارد، حال آنکه در مورد «عمل در خانواده» چنین نیست. یعنی هرچند عمل در خانواده زیاد است، اما میزان «بی‌نظردانستن» افراد جامعه نیز زیاد است و لذا می‌توان گفت که بی‌هنجاری در جامعه بین «اعتقاد درباره نظر اکثر افراد» زیاد است.

کلیدواژه: تمکین بانو، ریاست شوهر، عرف، شرع

مقدمه و بيان مسأله

خانواده واحدی پویاست كه در طول زمان در معرض دشواری‌ها و سختی‌های متعدد و متنوعی قرار می‌گیرد که عملکرد آن را متأثر و آن را از حالت تعادل خارج ساخته و به يك پديده مرضي مبدّل مي‌سازد. تحقیقاتی نیز در این زمینه از زواياي مختلف انجام شده است كه همگي به موضوع تمكين بانو به نحوي اشاره دارند. از جمله تحقيقات قوجائی خامنه و سالاری‌فر، (1402)؛ احمدوند و شنبه‌پور (1402) و طباطبایی لطفی و دیگران (1402) و آمار طلاق نیز به نوعی نشانگر این اهمیت است. نگاه اجمالی به آمار طلاق نشان میدهد که سال به سال بر تعداد تقاضای طلاق افزوده میشود. همانطور که جدول 1 نشان می‌دهد، درصد زنان مطلقه از سال 1385 (9/0 درصد) نسبت به 1390 (4/1درصد) و سال 1395 (2/2 درصد) افزایش یافته است. یعنی بیش از 2 برابرشده است و در سال 1395 به ازای3/63 درصد مرد دارای همسر 3/64 درصد زن همسردار وجود دارد و این نشاندهنده ازدواج مجدد مردان است که عاملی برای طلاق است. از طرفی تعداد زنان بیهمسر بر اثر طلاق در سال 1395 (2/2 درصد) بیشتر از مردان (2/1درصد) است و درصد این آمار نسبت به سال 1390 در زنان افزایش یافته است. یعنی از 4/1 درصد به 2/2 درصد بالغ گشته است. این هم نشان از این دارد که مردان بیهمسر بر اثر طلاق زودتر از زنان بیهمسر ازدواج میکنند. اين آمار نيز خود به نوعي بيانگر عدم تعادل در خانواده است كه مي تواند به زوال جامعه منجر شود، زيرا جامعه را از حالت سلامت طبيعي خارج مي‌سازد.

جدول1- وضعیت جمعیت بر اساس جنس و وضع تأهل از سال 1395-1385 در کشور

منبع: (مرکز آمار ایران)

این مشکلات ریشه در نوع روابط زوجین با یکدیگر دارد. ساختار تعاملي خانواده در سطح تعاملات دروني زمینه ساز سطح تعاملات بيروني است. بخشي از اين نظام تعاملي دروني شامل روابط ميان بانو و شوهر است كه سطحی بسیار گسترده و بسیار متنوع در طول زمان دارد. تحقیقات زیادی از جمله تحقیقات (تکیرا و الکارو، 2014) و (داندوران، 2013) نشانگر اين مسأله است. بررسي آمار و تحقيقات پيشين، حکایت از وجود مشکلات و اختلالاتی در سیستم خانواده ایرانی می‌کند و مطالعه دقیق آن را در اولویت قرار می‌دهد. در خانواده، موقعیت‌های بانویی و شوهری اصلی‌تر هستند و موقعیت‌های فرزندی، مادری، پدری و خواهری و برادری در ادامه آن مطرح‌اند. در رابطه بین موقعیت‌ها و تعامل‌های بین آنان ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد ولی پیدایش و زوال سازمان خانواده به رابطه و تعامل‌های درون رابطه بانویی و شوهری بستگی دارد و مطالعه مشکلات مربوط به آن در اولویت بیشتری است. مشکلات خانواده ابعاد گوناگون دارد و برای هر بعد از این مشکلات دلایل و عللی وجود دارد. در یک تقسیم کلی نارضایی و کشمکش (نزاع) بانو و شوهر می‌تواند ناشی از رفتار نابهنجار (کجروی) یکی از زوجین یا هر دوی آنان باشد و به عبارت دیگر می تواند نتیجه تخلف آنان از مقرات سازمان خانواده باشد؛ و نیز ممکن است هیچ یک از زوجین از نظر خودش هنجارشکن نباشد و به هنجارها پایبند باشد، اما به علت مشکلات ساختاری خانواده، نارضایتی و کشمکش زوجین وجود داشته باشد.

واكاوي تحقيقات و مطالعات اكتشافي نشان داده است كه، نزاع ممکن است ناشی از عدم رعایت هنجارها و انجام ندادن وظایف و يا ناشی از ویژگی‌های هنجار و نقش باشد آن طور که زوجین در عین پایبندی به رعایت هنجارها و انجام‌ندادن وظایف باشد و ممکن است ناشی از ویژگی‌های هنجار و نقش باشد آن طور که زوجین در عین پایبندی به رعایت هنجارها و انجام دادن وظایف خود باز به نزاع برسند، نزاعی که به آسانیِ مورد اول حل نمی‌شود. در مورد تمکین و نزاع بر سر آن نیز مسئله همینطور است؛ گاهی بانو از شوهر اطاعت نمی‌کند و با اطلاع از وظیفه خود درباره تمکین نسبت به شوهر، تمکین نمی‌کند ولی گاهی گمان بانو این است که کاملاً تمکین کرده است و هیچ وظیفه‌ای را فرو نگذاشته است اما از منظر شوهر بانو متهم به عدم تمکین است و یا بالعکس درباره شوهر و انجام‌دادن وظایفش نسبت به بانو. از اين رو، شناخت مفهوم و حدود تمکین بانو از شوهر در شرع مقدس و در قانون مدنی ایران و در عرف رایج مردم در کنار هم و همزمان و مقایسه آن ها با یکدیگر، باید انجام شود تا ریشه ها و ابعاد مشکل شناسایی گردد و امکان اصلاح فراهم آید. با توجه به آنچه طرح شد و اهمیتی که این موضوع در تعادل یا عدم تعادل ساختار خانواده میتواند داشته باشید مطالعه آن ضرورتي انكارناپذیر می‌یابد. از اين رو، اهداف این پژوهش، یافتن هنجارهای موجود در عرف جامعه ما در خصوص تمکین بانو از شوهر و حدود و موارد آن و مقایسه آن با مقررات شرع و قانون است تا بتوان عدم تعادل‌ها و ریشه‌های نزاعهای زوجین را که ناشی از این امر است، شناسایی کنیم.

روش تحقيق

با توجه به اهداف پژوهش روش این تحقیق از نوع ترکیبی اکتشافی است. از بین طرح‌های ترکیبی، طرح متناسب با هدف این مقاله، طرح دومرحله‌ای اکتشافی است که نتایج روش اول (کیفی) باعث شکل‌گیری و روشن‌شدن روش دوم (کمّی) شود. طرح اکتشافی بر این پیش‌فرض بنا شده است که به چند دلیل نیازمند اکتشاف هستیم: اندازه‌گیری‌ها یا ابزارها دردسترس نیستند، متغیرها ناشناخته هستند یا چارچوب هدایت‌کننده یا نظریه‌ای وجود ندارد (به نقل از کراسول، 1390: 83). از آنجا که این تحقیق به صورت کیفی آغاز می‌شود بیشتر مناسب کشف یک پدیده است. «این طرح بیشتر زمانی مفید واقع می‌شود که به دلیل مهیانبودن ابزار پژوهشی، پژوهشگر به تدوین و آزمایش چنین ابزاری نیاز دارد یا زمانی که متغیرها ناشناخته هستند باید متغیرهای مهم را شناسایی نماید تا بتواند مطالعه خود را به صورت کمّی انجام دهد. همچنین استفاده از طرح اکتشافی زمانی که پژوهشگر می‌خواهد نتایج را به گزوه های دیگر تعمیم دهد، جنبه‌های مختلف یک نظریه یا طبقه‌بندی را آزمایش کند و یا به صورت عمیق یک پدیده را شناسایی و حضور آن را اندازه‌گیری نمیاد، مناسب است» (به نقل از کراسول، 1390: 83). با توجه به اینکه همه موارد ذکر شده به نوعی در این تحقیق لحاظ شده است استفاده از این طرح به عنوان روش تحقیق مناسب و ضروری به نظر می‌رسد.

در بخش اسنادی و کیفی تحقیق، مراحل زير طي شده است:

اول: بدست‌آوردن موارد و محدوده وظایف بانو درقبال شوهر در متون شرعی و در قانون مدون

دوم، مطالعه نوشته‌های معاصر؛ مثلاً مطالعه مقالاتی که در روزنامه‌ها و مجلات، ازدیدگاه موافق یا مخالف، دراین باره نوشته شده است.

سوم: انجام مصاحبه‌های عمیق با تعدادی از مردان و زنان با ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی

چهارم: مقایسه دیدگاه‌های فقهی حقوقی با عرف جامعه

پنجم: طراحی ابزاری برای سنجش تمکین بانو

در بخش کمّی، ابتدا پرسشنامه در بين اعضاي نمونه اجرا شده است. جامعه آماری افراد متأهل در سه شهر مشهد، تهران و اهواز بودند. براي تعيين نمونۀ معرف از شیوۀ نمونه‌گیری خوشه‌اي چندمرحله‌اي متناسب با حجم (pps) استفاده شد كه در آن، خطای نمونه‌گیری برای محاسبۀ حجم نمونه برای دو شهر مشهد و اهواز، 05/0(هر کدام 400 نمونه) و برای تهران 04/0(650 نمونه) و بوده است.

به این ترتیب هم پرسشنامه رواسازی شده و اعتبار و روایی آن در سه شهر به دست آمده است، هم بین سه شهر دیدگاههای مختلف مقایسه شده است.

يافته‌هاي تحقيق

نتایج گام اول: مبانی فقهی و حقوقی

در این بخش سعی بر این است که از منظر فقهی پاسخی برای این سوال بیابیم. تمکین بانو از شوهر یعنی چه؟ و بر عدم تمکین بانو چه آثاری بار می‌شود؟ «در تمکینِ شوهربودنِ» بانو امری است که در سیره و عرف مسلمین غیرقابل انکار می‌باشد که همان در اختیارِ شوهربودنِ بانو، است و در صورت خروج بانو از تمکین، زندگی از درون با تزلزل مواجه می‌شود. برای روشن‌شدن مفهوم تمکین و پاسخ صحیح به سوال مطرح شده و سوالاتی که از آن منشعب می‌شوند ابتدا آیات و روایاتی که جهت اثبات وجوب تمکین شوهر توسط بانو، مورد استدلال واقع می‌شوند بررسی و پس از آن به بیان و استدلال فقها پیرامون تمکین بانو پرداخته می‌شود.

بررسی آیات

از آنجا که در قرآن کریم به تمکین بانو تصریح نشده است، مقدمه ابتدا به طور خلاصه به بررسی مفهوم لغوی تمکین و پس از آن به بحث از آیات و روایات خواهیم پرداخت.

در لغت تمکین، یک بزرگی و بالایی و برتری نهفته است در نتیجه تمکین‌کردن، پذیرفتن آن بالایی، بزرگی و برتری است و معنایی که معین ارائه کرده برای روشن شدن این مفهوم اقرب به صواب است. فرمان‌بردن، اطاعت‌کردن، قبول‌کردن، پذیرفتن.

یکی دیگر از راه‌های آشنایی با معانی لغت آشنایی با معانی لغت مترادف و یا متضاد آن است در فقه و حقوق اسلامی تمکین در مقابل نشوز استعمال شده و ضد نشوز است با معنی‌کردن این لغت مفهوم روشن‌تری از تمکین بدست خواهد آمد. از آنجا که لفظ تمکین و نشوز در مقابل هم و ضد یکدیگرند، بانوان یا در تمکین شوهران خود می باشند و یا ناشزه هستند. به بانوانی که التزام عملی به ریاست شوهر در خانواده دارند بانوان مطیع و یا در تمکین شوهر گفته می‌شود ولی به بانوانی که التزام عملی به ریاست شوهر در خانواده ندارند، بانوان ناشزه گفته می‌شود. بنابراین به مطلق اطاعت شوهر توسط بانو، تمکین عام اطلاق می شود. در مقابل این اطاعت عام، اطاعت شوهر در کام گرفتن از بانو و عمل زناشویی است که به آن تمکین خاص گفته می‌شود. باید توجه داشت که در تمکین عام بودن بانو، مجوز خودداری بانو از تمکینِ خاص نیست چه هدف ازدواج را ایجاد انس میان دو جنس مخالف بدانیم و چه هدف از آن را استمتاع و بهره وری جنسی و یا توالد و تناسل بدانیم.

از آنچه گذشت نتیجه می‌گیریم که نشوز و تمکین دو لفظ متضاد هستند بنابراین در اينجا با بحث از آیات نشوز در واقع بحث قرآنی تمکین را مقدم داشته شده است. معناي نشوز در آيه 34 نساء «وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا». «نشوز، نافرمانی زوج است، و اصل نشوز ترّفع و بالارفتن بر زوج است در مسیری خلاف او. بنابراین نشوز در این آیه فقط از ناحیه بانو است» (طباطبائی، 1374). فعظوهن، یعنی آنها را از خدا بترسانید، و اگر نپذیرفتند، خوابگاه آنها را ترک کنید.

اما آیه‌ای که دربارۀ نشوز مرد نازل شده است آیه ۱۲۸سوره نساء می باشد: «و ان امراة خافت من بعلها نشوزاً أو اعراضاً فلا جناح عليهما ان يصلحا بينهما صلحاً والصلح خير واحضرت الانفس الشيح و ان تحسنوا و تتقوا فان الله بما تعملون خبيرا». یعنی و اگر زنی از جفا و رویگردانی شوهرش بترسد، عیبی ندارد که بین خودشان صلحی برقرار کنند که صلح بهتر است و بخل در همۀ نفسها حاضر شده. اگر نیکی کنید و تقوی پیشه سازید. خدا از هر چه می‌کنید. خبردار است. علامۀ طباطبائی (1374) در تفسیر آیه شریفه آورده است: این آیه ترس از نشوز و اعراض را معتبر دانسته نه محقق‌شدن آنرا زیرا موضوع صلح از همان هنگامی محقق می‌شود که علائم و آثاری که ترس در پی دارد، به ظهور رسد. سیاق آیه دلالت دارد که مراد از صلح این است که زن از همۀ حقوق زناشویی چشم بپوشد تا انس و الفت و موافقت مرد را جلب کند و نگذارد که کار به جدایی بکشد و بدین ترتیب صلح کند که صلح بهتر است. جمله «واحضرت الانفس الشیخ» معنایش این است که شحّ یا بخل از غرائز نفسانی است که خدا نفس آدمی را با آن سرشته است تا منافع خود را بدین وسیله حفظ کند و نگذارد. ضایع شود پس هر نفسی همان اندازه بخلی که داراست پیشش حاضر است. زن از حقوقی که در زناشویی دارد مانند لباس و خرجی و همخوابگی و اعمال زناشویی بخل میکند و مرد هم اگر میل جدائی دارد و معاشرت را دوست ندارد از موافقت و میل زن بخل میورزد و در چنین حال چه اشکال دارد که بین خودشان صلح برقرار سازند یعنی یکی از هر دو نفر از پاره‌ای حقوق خود اغماض کنند. بعد می‌فرماید: «وان تحسنوا و تتقوا فانّ الله کان بما تعملون خبیرا» (طباطبائی، 1374) این موعظه‌ای است برای مردان که از راه احسان و تقوی پا فراتر نگذارند و در معاشرت ظلم نکنند و متذکر باشند که خداوند از هر کاری که انجام میدهند با خبر است و اگر چه زنان می‌توانند از حق خود بگذرند ولی مردها نباید ایشان را مجبور کنند که آنان حقوق خود را لغو کنند.

بررسی روایات

وظایف بانو

به منظور استخراج وظایف بانو، در این بخش به 9 دسته از روایات استناد شده است که عبارتند از:

روايات دسته اول، روایاتی هستند كه به خارج‌نشدن بانو از منزل دلالت دارند. روایات دسته دوم، روایاتی هستند كه به مهیاشدن بانو جهت عرضه خود به شوهر دلالت دارند. روایات دسته سوم، روایاتی که به عرضه بانو به شوهر در هر زمان و مکانی که شوهر بخواهد دلالت دارند. از مفهوم مخالف روایات دسته سوم استفاده می‌شود که عدم عرضه به شوهر از جانب بانو منع شرعی دارد. روایات دسته چهارم به این نکته تصریح و یا اشاره دارد. روایات دسته پنجم نيز بر اين موضوع تأكيد كرده اند كه بهره بری از بانو، مختص شوهر و از لوازم در اختیار شوهر بودن بانو است بنابراین بانو از عرضه خود به غیر منع شده است، همانگونه که از آرایش برای غیر شوهر منع شده است. روایات دسته ششم، روایاتی است که به جلب رضایت شوهر در عمل به عبادات مستحبی دلالت دارند. این عبادت یا غیر مالی است که تصرف در جان خود و استفاده از اوقات خود است و یا مالی که تصرف در اموال خود می باشد. این مسلم است که بانو حق تصرف در اموال شوهر را ندارد. روایات دسته هفتم، روایاتی که بر اطاعت و عدم نافرمانی بانو از شوهر دلالت دارد. روایات دسته هشتم، روایاتی که بر آزارنرساندن بانو به شوهر دلالت دارد. روایات دسته نهم، روایاتی که بر خوشرفتاری و خدمت بانو به شوهر دلالت دارند (صدیق اورعی، 1390). بنابراین، اولین چیزی که از «در تمکینِ شوهربودنِ بانو» به ذهن می آید، این است که بانو در اختیار شوهر باشد، موارد زیر را می‌توان از مصادیق در اختیار شوهربودن بانو، دانست که از روایات بدست می‌آید:

۱- خارج‌نشدن از منزل، ۲- مهیاشدن بانو برای عرضه به شوهر ۳- عرضه به شوهر ۴- حرمت خودداری از عرضه به شوهر ۵- حرمت عرضۀ خود به غیرشوهر 6- جلب رضایت شوهر در عمل به عبادات مستحبی غیرمالی و مالی 7- اطاعت و عدم نافرمانی از شوهر 8- آزارنرساندن به شوهر و 9- خوشرفتاری و خدمت به شوهر.

خلاصه آیات و روایات

خلاصه آیات: به جهت ویژگی خاصی که مردان در خلقت خود دارند، که امری است غیراختیاری و نیز به جهت وظایفی که شرع به عهده مردان گذاشته است، مهریه و نفقه، طبق دو آیه مذکور، که قبلاً شرح داده شد، ریاست خانواده با شوهر است.

خلاصه روایات: وظایف الزامی و غیرالزامی بانو بنا بر روایات به شر ح زیر است:

‏وظایف الزامی بانو

‏2/1- بانو باید ‏خود را برای شوهر مهیاکند (خود را بیاراید و برای شوهر خوشبوکند). ، ٢ /٢ ‏- بانو نباید خود را برای غیر شوهر بیاراید. ٢‏/3 ‏- بانو باید در هر زمان ‏و مکانی که شوهر بخواهد از اوکام بگیرد (بهره ببرد، آمیزش کند) خود را در اختیار شوهر قرار دهد. 3/4- بانو نباید از عرضه به شوهر خودداری کند، مگر اینکه عذر شرعی داشته باشد. 2/5- بانو نباید خود را به غیر شوهر عرضه کند. 2/6 - بانو باید در تزاحم میان عبادات و عرضه به شوهر، عرضه به شوهر را انتخاب کند مگر واجبات مضیق. 2/7- بانو باید ‏برای انفاق از مال شوهر رضایت او راکسب کند. 2/8- بانو باید از شوهر اطاعت کند. 2/9- بانو باید کینه توزی و لجبازی باشوهر را ترک کند. 2/10- بانو نباید شوهر راملزم به چیزی کندکه در توان او نیست.

‏وظایف غیر الزامی بانو عبارتند از:

٢ ‏/ 11- خوب است بانو همیشه برای کامروایی شوهر اماده باشد. ٢ ‏/ 12‏- خوب است بانو همیشه خود را به شوهر عرضه کند.

٢ ‏/13- خوب است بانو درکنار شوهر حیاء راکنار بگذارد. 2/14- خوب است عبادات مستحبی بانوبا اجازه شوهر باشد. ٢ ‏/15- لازم نیست بانو در انفاق مال خود برای والدین وصله رحم رضایت شوهر راکسب کند. 2/16- خوب است بانو در سختی های زندگی وکمبود معیشتی شوهر صبر پیشه کند. 2/17- خوب است بانو خدمت به شوهرکرده ‏کارهای منزل را انجام دهد. 2/18- خوب است بانو به سوء‏اخلاق و آزار شوهر صبرپیشه کند. ‏خلاصه خوب شوهر داری بانو جهاد او در راه خدا است. ‏بنابراین، از جمع آیات و روایات این نتیجه به دست می‌آید که، بانو باید ‏در تمکین شوهر باشد.

‏در تفکیک مفاهیم مطرح شده در روایات بیان شدکه در آنها به سه وظیفه اساسی برای بانوان تأکید ‏شده است که عبارتند از: در منزل بودنِ بانو، تمکین خاص و عفت بانو، خوشنودی شوهر و ترک آزار ‏او؛ باید توجه داشت که خوشنودی شوهر و ترک آزار او، اعم از تمکین خاص و عفت و در منزل بودنِ ‏بانو است و چه بسا طرح مستقل آن در روایات برای سرایت به سایر موارد باشد و بانویی که به این سه وظیفه عمل کند در تمکین عام شوهر است.

وظایف شوهر

همانگونه که شرع برای بانو وظایفی تعیین کرده است و بانو با عمل به آن وظایف تمکین شوهر قرار می گیرد و نهاد خانواده پایه ریزی می شود، در مقابل جهت تحقق و استحکام این مهم که لازمه اش در تمکینِ شوهربودنِ بانو است، وظایفی را به عهده‌ی شوهر گذاشته است، این روایات در سه دسته زیر مطرح شده اند:

روايات دسته اول: اولین وظیفه‌ای که به عهده‌ی شوهر گذشته شده، پرداخت نفقه به بانو است که دسته اول از روایات به آن دلالت دارند. روایات دسته دوم: وظیفه دیگر شوهر چگونگی رفتار با بانو است که در اطاعت و تمکین بانو از شوهر، کمک مؤثری می کند.

روایات دسته سوم: اگر ایجاد محبت میان دو فرد از دو جنس مخالف، استماع، توالد و تناسل، سه علت اصلی نکاح باشد، لازمه آن ایجاد رابطه جنسی با بانو است. روایات دسته سوم به این مطلب اشاره یا تصریح دارد (حرعاملی، 1416).

خلاصه آیات و روایات

خلاصه آیات: بانو باید در تمکین شوهر باشد و هرگاه شوهر نشانه ای از نشوز و نافرمانی بانو ببیند، اول باید او را نصیحت کند، اگر نصحیت بی اثر بود ترک بستر کند، اگر ترک بستر هم بی اثر باشد بانو را کتک بزند. درمقابل اگر زن علایم نشوز و ناسازگاری شوهر را ببیند باید با شوهر وارد مصالحه شود.

خلاصه روایات

وظایف الزامی شوهر عبارتند از:

1. شوهر باید خوراک، پوشاک و مسکن بانو را تأمین کند. 2. شوهر نباید به بانو ظلم کند، او را آزار داده کتک بزند. 3. شوهر باید هر چهار شب یک مرتبه با بانو همبستر شود. 4. شوهر باید هر چهارماه یک مرتبه با بانو آمیزش جنسی داشته باشد.

وظایف غیرالزامی شوهر عبارتند از :

1. شوهر باید کارهای بیرون از منزل را انجام دهد. 2. شوهر باید در حد کفایت هزینه خانواده را پرداخت کند. 3. شوهر باید در حد عرف و متداول برای خانواده انواع خوردنی و میوه، پوشاک فراهم کند. 4. شوهر باید برای خانواده توسعه ایجاد کند. 5. شوهر باید در صورت توسعه مالی بانو و فرزندانش را از رفاه لازم برخوردار کند. 6. شوهر نباید از بار هزینۀ خانواده شانه خالی کند. 7. شوهر باید بانو را خشنود کند. 8. شوهر باید به بانو نیکی کند. 9. شوهر باید با بانو روابط نیک برقرار کند. 10. شوهر باید همراه خوبی برای بانو باشد. 11. شوهر باید با بانو خوش گفتار باشد. 12. شوهر باید بر بداخلاقی بانو صبر کرده با او مدارا کند. 13. شوهر باید خطاهای بانو راببخشد. 14. شوهر نباید بی دلیل بانو را طلاق دهد. 15. شوهر نباید بیش از توان بانو به او مسئولیت واگذار کند.

16. شوهر باید خود را برای بانو بیاراید. 17. شوهر باید خود را برای بانو خوشبو کند. 18. شوهر باید به هنگام حضور در وطن و منزل بانو بیتوته کند. 19. شوهر باید با بانو آمیزش جنسی داشته باشد و او را ارضاء کند. 20. شوهر باید هرگاه بانو تمایل جنسی داشت با او آمیزش کند. 21. شوهر باید قبل از آمیزش بانو را آماده کند. 22. شوهر نباید برای آمیزش عجله کند. 23. شوهرنباید با شهوت زن دیگری با زن آمیزش کند. 24. شوهر نباید در محل دید کودکان با بانو آمیزش کند. 25. شوهر نباید از ترس بچه دار شدن بانو با او آمیزش نکند. 26. شوهر نباید شبی که می خواهد به سفر برود با او آمیزش کند. 27. شوهر نباید از بچه دار شدن بانو جلوگیری کند. 28. شوهر می تواند از بچه دار شدن بانوی بد اخلاق و بانویی که به بچه شیر نمی دهد جلوگیری کند.

بررسی نظر فقها

در این بخش به بررسی کلام فقها (بحرانی، ؛1369 صاحب‌جواهر، 1362) درباره چهار مسأله مرتبط با تمکین بانو پرداخته شده است. اين چهار بخش عبارتند از: رابطه‌ی تمکین بانو با مهریه، رابطه تمکین بانو با نفقه، بیتوته شوهر با بانو، تأدیب بانو. البته، بخش اخیر مبتنی بر این پیش فرض است که شوهر وظایف خود را انجام دهد ولی بانو ناشزه باشد.

خلاصۀ بخش اول: رابطه تمکین و مهریه

بانو به مجرد عقد مالک مهر می‌شود و می‌تواند آن را مطالبه کند. به علاوه قانون به زن حق داده است که تا مهر خود را دریافت نکرده از تمکین خودداری نماید، فقها (ره) در این مورد به تفصیل بحث کرده اند که خلاصه آن در اینجا ذکر می شود. صاحب حدائق در مسأله چهاردهم از مسائل مهر می نویسد: رابطه میان تمکین و مهر را تحت چهار مسأله مورد بحث قرارداده اند:

1- بانو غیرمدخول بها، مهریه حال و شوهر توان پرداخت مهریه را داشته باشد.

2- بانو غیرمدخول بها، مهریه حال ولی شوهر تنگدست و توان پرداخت مهریه را نداشته باشد.

3- بانو غیرمدخول بها، مهریه مدت دار باشد شوهر توانمند باشد یا تنگدست.

4- بانو مدخول بها، مهریه حال و شوهر توان پرداخت مهریه را داشته باشد.

خلاصۀ مباحث موافق و مخالف در این چهار مسأله این است که:

1- اگر اولین آمیزش صورت نگرفته باشد، مهریه حال و شوهر توان پرداخت آن را داشته باشد، بانو حق دارد از امیزش شوهر ممانعت کند، نفقه بانو بر شوهر واجب است. صاحب حدائق با این نظر مخالف است و می‌گوید بانو حق ممانعت ندارد. می توان نظر صاحب حدائق را اقرب به وصول دانست، زیرا ادله نکاح حلیت بضع را مشروط به پرداخت مهر نکرده اند، بلکه آنچه مهم و شرط است، قصد پرداخت مهریه است، و در صورت عدم قصد شوهر به پرداخت مهریه می توان گفت آمیزش بانو بر شوهر حلال نیست، و گویا از اول وشهر قصد زوجیت با بانو را نداشته است. و همانگونه که صاحب حدائق گفته است رابطه نکاح و عقد ازدواج را باید از دیگر عقود خشک که طرفین به فکر قبض و اقباض هستند استثنی کرد و بیشتر جنبه عاطفی آن را در نظرگرفت و تقویت نمود وگرنه در اول زندگی نشوز طرفینی حاصل می شود که فقها اصطلاحاً به آن اشتقاق می گویند و باید طرفین یا صلح کنند و یا به حکمیت رضایت دهند. در این فرض، وقتی شوهر مهر را نمی‌پردازد، چگونه نفقه را بپردازد و آنکه او را وادار به پرداخت نفقه کند می تواند به پرداخت مهر هم وادار کند.

2- اگر اولین آمیزش صورت نگرفته باشد، مهریه حال و شوهر تنگدست باشد، در این صورت اکثر فقها و حتی متأخرین از آنها بانو را محق به ممانعت از استمتاع شوهر دانسته اند، ولی صاحب حدائق از ابن ادریس یاری گرفته است و به طریق اولی بانو را محق به ممانعت خویش نمی داند.

3- اگر اولین آمیزش صورت نگرفته باشد و همه مهر و یا بعضی از آن مدت دار باشد، شوهر چه تنگدست باشد و چه دست باز، بالاجماع بانو حق ممانعت از استمتاع شوهر را ندارد.

4- اگر اولین آمیزش صورت گرفته باشد، به طریق اولی بانو حق ممانعت از استمتاع شوهر را ندارد.

ذکر این نکته ضروری است که در همه موارد فوث وجوب پرداخت نفقه بر شوهر و عدم وجوب آن مبتنی بر محق بودن و عدم محق بودن بانو است که در صورت محق بودن، بانو ناشزه نیست و باید به او نفقه پرداخت و در صورت عدم محق بودنف بانو ناشزه محصوب شدهف نفقه ای به او تعلق نخواهد گرفت. این حق معروف به حق حبس است.

ماده 1085 قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد: «زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حال نباشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

خلاصۀ بخش دوم: رابطه تمکین و نفقه

با غور در كتاب (آيه 24 سورۀ نساء) و سنت (بحرانی، 1369) در تبیین وجود رابطه میان تمکین و نفقه بالاجماع مشخص شده است كه: نفقه اختصاص به عقد دائم دارد. با این پیشفرض دو نظر مطرح شده است: 1- نفقه به عقد دائم واجب می‌شود ولو اینکه با نشوز ساقط شود و 2- نفقه به عقد دائم با تمکين کامل واجب می‌شود (محقق، 1408).

بنابراين، خلاصه بررسی فقهای موافق و مخالف و ادلۀ آنها این است که، با بررسی و مداقّه ادلّه طرفین و نظریات فقها (بحرانی، 1369) (خمینی، 1987-1407) (خویی، 1350) و (محقق، 1408) دربارۀ وجوب نفقه بانو بر شوهر، دو نظر ذکر شد: 1- تمکین بانو شرط وجوب نفقه توسط شوهر نیست. 2- تمکین بانو برای وجوب پرداخت نفقه توسط شوهر شرط است. ظاهراً قانون مدنی نیز نشوز را مانع می داند زیرا از یک طرف در ماده 1101 آمده است: «هنگامی که نکاح به طور صحت واقع شد و روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود» پس احتیاج به تحقق شرط دیگری از قبیل تمکین زوجه نیست. و از سوی دیگر در ماده 1108، صراحتاً نشوز مانع محسوب شده است. «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود» برخی از حقوقدانان نیز نظریه فوق را ترجیح داده اند، که این ترجیح منطقی به نظر می‌رسد. در بحث از مقدار نفقه، استفاده از خدمتکار برای بانو و عدم آن باید به عرف مراجعه کرد (بحرانی، 1369). در این زمینه نیز نظرات فقها بررسی شده است که از ذکر آن صرفنظر شده است.

خلاصۀ بخش سوم: بیتوتۀ شوهر با بانو

بیتوته یعنی شب را به صبح گذراندن. یکی از وظایف شوهر این است که بانو را در تمام مدت تنها نگذارد و مقداری از اوقات خود را با او بگذراند، و چون روزها مخصوص کارکردن است و فقه بر شوهر واجب است پس باید اوقات استراحت خویش و معمولاً شبها را که ساعت بیکاری است با بانو بگذراند لازم به توضیح است که اگر شوهری زمان کاریش در شب باشد و یا شیفت کاری او در گردش باشد آن زمان از شبانه روز که با بانوبودن بر او واجب است مختص به اوقات فراغت بوده و شب بودن هیچ مدخلیتی در حکم نخواهد داشت. در این بخش نیز مواردی چون تقسیم بیتوته بین بانوان در صورت ازدواج مجدد مرد و واجباتی که در بیتوته بر عهدۀ مرد است و مانند آن بحث شده است که از آن صرفنظر می شود.

خلاصه بخش چهارم: تأديب بانو

در این بخش، به تفسير آيه 34 سوره نساء بیشتر توجه می شود که در اینجا خلاصۀ آن ذکر می شود.

متقدمین از فقها عموماً عدم تمکین خاص از جانب بانو را سبب نشوز می‌دانستند، ولی اکثر متأخرین عدم تمکین عام را موجب نشوز بانو می‌دانند، و حق هم همین است که عدم تمکین عام بانو منجر به ناراحتی و سپس عدم تمکین خاص خواهد شد. در اینصورت اختلاف میان فقها و مفسرین، که عده ای از آنها خوف را به معنای علم دانسته اند و در صورت تحقق نشوز، شوهر را محق به اجرای احکام ثلاثه می‌دانستند و عده ای دیگر که خوف را ترس معنی کرده اند و موعظه را مشروط به آشکار شدن علائم آن دانسته اند و ترک بستر و زدن را منوط به تحقق نشوز، اختلافی لفظی است و گرنه هردو یک مفهوم را پذیرفته اند و آن اینکه درصورت عدم تمکین خاص از جانب بانو شوهر حق دارد ترک بستر کرده، سپس او را کتک بزند، و در صورت عدم تمکین عام، او را نصیحت کند. با توجه به این مسأله می‌توان گفت که برای پیشگیری یا رفع نشوز بانو، در جایی که او برای خودداری از تمکین در برابر شوهر هیچگونه عذر مشروعی ندارد، پس از موعظه و سپس قهر و پشت‌کردن که اوّلی دارای اثر عقلی و احساسی و دوّمی دارای اثر روحی و عاطفی است، به کارگیری روشن هشداردهنده‌ای که بر روحیه و احساسی و دوّمی دارای اثر روحی و عاطفی است، به کارگیری روشن هشداردهنده‌ای که بر روحیه و احساس زن موثر واقع شده و این ممانعت بی دلیل را از بین ببرد کاملاً معقول است، زیرا هنگامی که می‌توان یک معضل خانوادگی را با تدبیری داخل حلّ کرد، طولانی کردن بی‌دلیل آن، یا رساندن آن به خارج از منزل و به محاکم قضایی چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.

البته، ضرب و زدنی که در اینجا مطرح است بیش از آن که جنبه جسمانی داشته باشد به عنوان اعلام نارضایتی و ناخشنودی می‌باشد و حرکتی است به منظور ایجاد تنبّه نسبت به احتمال به خطر افتادن رابطه مودت‌آمیز و عاطفی میان زوجین در اثر تداوم این وضعیت. بنابراین باید به حداقل آن اکتفا کرد تا خود این کار موجب مخدوش شدن و صدمه دیدن مودت و رحمت میان زن و شوهر نگردد. زدن شدید چنانچه به سرخی یا سیاهی یا آسیبی شود حرام و موجب دیه است. با تدابیر فوق اگر زدن متنبّه نشد یقیناً کانون خانواده از هم پاشیده و منجر به طلاق خواهد شد. این گونه تعبیر آوردن از ضرب در روایت شاید بیانی سمبلیک باشد برای توجه دادن مردان که در مسأله ضرب زوجه جنبه عقوبت و مجازات و یا خالی کردن کینه ها و عقده های مرد یا امثال اینها مدنظر نمی‌باشد. وگرنه ضرب به ظهور خود باقی است آن هم با توجه به تعبیراتی که فقهاء در این ضرب ذکر کرده اند. در مورد برخورد زوجه با نشوز و اعراض مرد نیز چنانچه از زاویه ریشه‌یابی و تحلیل روانی به این قضیه بنگریم، همانطور که قرآن کریم نیز از این زاویه نگریسته است، می‌توان گفت که اگر درمان اساسی یا مقطعی و راه چاره کارسازی در این زمینه وجود داشته باشد همانا ایجاد صلح و سازش و برقراری الفت و توافق بین زوجین است، که از این راه شاید بتوان بی‌مهری‌ها و یا تنگ‌نظری هایی را که موجب نشوز است از میان برداشت از میان برداشت و برای حفظ کانون خانواده از خودگذشتگی و صرف نظر از حقوق خود امری است پسندیده. البته از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی موجود در جامعه و اطراف خانواده که موجب دلسردی مرد نسبت به همسر و کانون خانوادگی‌اش می‌شود نباید غفلت کرد زیرا در بسیاری از موارد، نشوز و اعراض مرد تحت تأثیر مشاهدات و القائات یا وسوسه‌هایی است که از بیرون خانه روی عواطف و دیدگاههای مرد صورت می‌پذیرد.

نتیجه اینکه: اگر بانو در تمکین خاص شوهر نباشد قطعاً ناشزه بوده و هر سه حکم را شوهر می‌تواند اجراء کند، ولی صحبت دراین است که اگربانو درتمکین عام شوهر نباشد که آنهم اول در نحوه رفتار وگفتار بانو ظهور پیدا می‌کند شوهر هم باید باگفتار ورفتار خود او را به اشتباهی خود توجه می دهد .اگر گفتار که موعظه است و رفتار که بروز ناراحتی وسپس دوری از بستر بانو است بی تاثیر بود شوهر خود می‌تواند مجری قانون باشد وبانو را درحدی که شرع اجازه داده است کتک بزند. امادرصورت نشوز شوهر بانو فقط حق دارد از شوهر شکایت کند در این صورت تشخیص موضوع اجرای حکم و نحوه ی آن به عهده ی حاکم است.

نتایج گام دوم و سوم و چهارم: مقایسه وظایف بانو در منابع گوناگون و مصاحبه‌ها و انجام پیمایش

مقایسۀ موارد دهگانه در متون دینی با موارد دهگانه از گفته‌ها و نوشته‌های افراد در جدول زیر آمده است.

جدول 1- وظایف بانو براساس متون دینی و منابع

وظایف بانو براساس متون دینی (شرع)	وظایف بانو در منابع و مصاحبه ها (عرف)
1- انجام دادن کارهای درون منزل و خدمت به شوهر	1- آماده کردن غذای منزل
	2- شستشوی ظرفها و لباسها
	3- نظافت منزل
2- سازگاری با وضع اقتصادی شوهر و تنظیم خواسته های خود با آن.	4- سازگاری با وضع اقتصادی شوهر
3- فرزندآوری	5- فرزندآوری
4- فرزندپروری	6- فرزندپروری
5- استقبال از شوهر و بدرقۀ شوهر و دلداری و یاری او در گرفتاریها	7- آموزش عقاید و اعمال مذهبی به فرزندان (تربیت کودک)
6- پذیرفتن عذرهای شوهر	8- احترام به والدین شوهر
7- آراستن خود برای شوهر که موارد و جزئیات متعددی دارد.	9- احترام به خویشاوندان شوهر
8- پذیرفتن نظارت و خواسته شوهر در آمد و رفت به منزل و بیرون منزل	10- اطاعت از شوهر
9- آمادگی کامل در آمیزش با شوهر و کامروایی جنسی
10- خوشرفتاری با شوهر.

موارد مشترک در شرع و عرف یکسان است:

۱-آماده‌کردن غذا ۲- شستوی ظرفها و لباسها ۳- نظافت و مرتب کردن وسایل منزل ۴- سازگاری با وضع اقتصادی شوهر۵- فرزندآوری۶- فرزند پروری ۷- با اندکی تفاوت درمعنی و موارد: اطاعت از شوهر (آمادگی برای آمیزش،پذیرفتن عذر های شوهر،رعایت خواسته شوهر درآمد ورفت به منزل و بیرون منزل و دعوت افراد به منزل، خوشرفتاری با شوهر و...مواردی است که در متون شرعی جداگانه مطرح شده است و می‌تواند زیر مجموعه مفهوم عرفی اطاعت از شوهر باشد) البته با توجه به موارد و جزئیاتی که در روایات دینی وجود دارد و درضمن مصاحبه ها نیز به آن اشاره می‌شد، در تنظیم دقيق‌تر، که موارد جزئی‌تر و مشخص‌تر مطرح می‌‌شود و حتی درجات یک امر قابل بررسی است، موارد بیشتر به نظر می‌رسندکه ابتدا در ۲۹‌عبارت تنظيم شد و برای شروع پیمایش و رسیدن به دیدگاه جامعه دربارۀ گزاره های به دست آمده، باید به هنجارهای جامعه دست یافت.

روش های دستیابی به هنجارها

مشاهده استقرایی عمل‌ها و هیجان‌ها و ادراک و مقایسه موارد مشاهده شده با یکدیگر و دقت در ویژگیهای عامل و طرف مقابل آن و در ویژگیهای زمانی و مکانی آن، عینی ترین راه دستیابی به هنجارها دریک گروه اجتماعی است. مردمشناسان بسیاری با همین روش نه تنها هنجارها که به تدریج ارزشها و باورها و معانی عمل‌های مردمان ناشناخته را کشف کردند و توجه به معانی و مقوله بندی ها را "اصل"قرار داده و استفاده از "اطلاع رسان" را توصیه می‌کنند. زيرا اطلاع رسان یک عضو جامعه تحت مطالعه است که با فرهنگ جامعه خود رشد کرده است و آنرا درک کرده وپذیرفته است و در عین حال توانایی بازگوکردن چند و چون و کی و کجای عمل‌ها درکنار بیان معانی آنها را دارد (اسپردلی، مک‌کوردی، و دیولیو، 1390). محقق با مصاحبه طولانی با اطلاع رسان در کنار حضور در جامعه تحت مطالعه و مشاهده موارد و پرسشهای متعدد و گاهی مکرر درباره مشاهدات به درک فرهنگ مورد بررسی نایل می آید. در تحقیق حاضر، نمونه معرّفی از جامعه آماری برگزیده و از آنها درباره عمل‌ها و عکس‌العملهای اکثریت مردم جامعه خودشان سئوال می‌شود و آنچه را اکثریت این پاسخگویان،"شیوهء عمل اکثریت مردم جامعه خودشان" بدانند و اعلام کنند، هنجارهای جامعه تحت مطالعه محسوب می‌شود. محقق در اين تحقيق از نظرخواهی مستقیم از پاسخگویان صرفنظر کرد زیرا: اوّلاً نظر یکنفر یا حتی نظر نمونه قابل تعمیم از جامعه آماری درباره اینکه:"وظیفه بانو غذا پختن است" مساوی با "شیوه عمل اکثریت مردم که الزامهای گروهی از آن حمایت کند." نیست. چه بسا اکثریت مردم دریک زمان به علل یا دلایلی معتقد شده باشند که آن شیوه عمل صحیح نیست.مانند باور و نظر اکثر جوانان درباره ناصحیح بودن هنجارهای همسر گزینی یا هنجارهای شیوه ازدواج کردن در عین اینکه اکثر جوانان یاد شده طبق هنجارها عمل می‌کنند و اگر عمل نکنند با مجازاتهای اجتماعی روبرو می‌‌شوند. ثانیاً: در اینگونه پرسش و پاسخ مستقیم احتمال کتمان عکس العمل‌ها وجود داردو یا احتمال بروز نظر به صورت همنوایی با آثار روشنفکری و تبلیغات خاص وجود دارد. با پرسش درباره اکثر مردم یا دربارهء"وضع جامعه خود" پاسخگو به عنوان «اطلاع رسان» در نظر گرفته شده است.

طراحی پرسشنامه

همانطور که ذکر شد 29 عبارت برای پرسشنامۀ اولیه طراحی شد. از آنجا که قصد محقق، رسیدن به «هنجارهای نقش بانویی در عرف موجود جامعه کنونی ایران» است و انتظارات موقعیت مقابل از موقعیت دارای نقش، همان نقش مورد نظر است، پس، اگر انتظارات موقعیت شوهری از انتظارات موقعیت بانویی بدست آید، هنجارهای نقش بانویی بدست آمده است. براین اساس می‌توان وظایف بانو را، طبق مطالعات اکتشافی اولیه، که ذکرش رفت در نظرگرفت و با توجه به آن 29 عبارات استخراج شده اولیه را به شوهران در جمعیت آماری مورد بررسی ارائه داد و بر اساس «تراکم اکثریت پاسخگویان در یک نوع پاسخ» به هنجاربودن یا نبودن یک امر پی برد. نکته قابل ذکر دیگر این است که در پژوهش دربارۀ هنجارها و نقش های اجتماعی به اصطلاح مید محقق در پی شناخت دیگران عام است و شاید بهتر باشد از پاسخگویان دربارۀ دیگران سؤال شود نه فقط دیگری مشخص که مربوط به پاسخگوست. در نهایت بعد از طراحی و اجرای 9 پرسشنامه، وظایف نهایی زن در جدول 2 طراحی شد و برای هر عبارت هم اکثر افراد جامعه دربارۀ آن عبارت و هم میزان رعایت آن در خانواده خود از پاسخگو پرسیده شد.

جدول 2- وظایف نهایی شده بانو از نظر عرف (پاسخگویان)

وظایف بانو در رابطه با خوشنودی شوهر
زن وظیفه دارد اگر شوهرش نتواند درخواست او را انجام دهد عذر او را بپذیرد	زن وظیفه دارد موقع ورود و خروج شوهرش به استقبال و بدرقه او برود
زن وظیفه دارد باشوهرش بااحترام سخن گوید	زن وظیفه دارد در حضورهمسرش خوشرو باشد.
زن وظیفه دارد رازهاي شوهرش را به کسی نگوید.	زن وظیفه دارد در مهمانی رفتن و مهان دعوت کردن رضایت شوهر را جلب کند.
زن وظیفه دارد به اقوام نزدیک شوهرش احترام بگذارد	زن وظیفه دارد به پدرومادر شوهرش احترام بگذارد
وظایف بانو در رابطه با روابط جنسی
زن وظیفه دارد در رفت و آمدها بارضایت کامل شوهرش از منزل بیرون برود	زن وظیفه دارد به دستورات شوهرش در امور زندگی عمل کند
زن وظیفه دارد خرجی خانه را مطابق نظر شوهرش خرج کند.	زن وظیفه دارد اموال شخصی (ارث، حقوقف جهیزیه) خود را با رضایت شوهر خرج کند.
زن وظیفه دارد درمورد آمیزش مطابق میل شوهرش عمل کند	زن وظیفه دارد برای شوهرش آرایش کند.
زن وظیفه دارد با آمادگی کامل هر گاه شوهرش قصد آمیزش داشت اطاعت کند.	زن وظیفه دارد در اطاعت از شوهرش برای آمیزش هیچ بهانه ای نیاورد.
وظایف بانو دربارۀ انجام امور منزل
زن وظیفه دارد حامله شدن و زایمان را بپذیرد.	زن وظیفه دارد به فرزندان شیر بدهد.
زن وظیفه دارد نگهداری فرزندان را به عهده بگیرد.	زن وظیفه دارد با وضع اقتصادی شوهرش بسازد.
زن وظیفه دارد غذای منزل را بپزد.	زن وظیفه دارد در انتخاب نوع غذا مطابق میل شوهرش رفتار کند
زن وظیفه دارد نظافت منزل را انجام دهد	زن وظیفه دارد ظرف ها ولباس های منزل را بشوید

نتايج يافته هاي كمّي

همانطور كه قبلاً ذكر شد، برای بررسی تمکین عام بانو در خانواده دو وظیفه مختلف در نظر گرفته شده است شامل وظیفه تمکین عام بانو و وظیفه تمکین خاص بانو برای هر یک از این وظایف نیز هنجارهایی ذکر شده تا به وسیله آن هنجارها حقوق اندازه‌گیری شوند. برای وظیفه تمکین عام بانو 20 هنجار ذکر شده که توصیف نظر افراد در شهرهای مورد بررسی درباره نظر اکثر افراد جامعه درباره این هنجارها و نیز میزان عمل به این هنجارها در خانواده خود افراد مشخص شد. نتايج نشان داد تمام هنجارها مورد موافقت نسبی یا کامل اکثر افراد جامعه از دید افراد هستند و نیز به تمام هنجارها در خانواده افراد به صورت کامل یا تا حدودی عمل می‌شده است. با ساختن شاخص نظر اکثر افراد جامعه نسبت به وظیفه تمکین عام بانو مشاهده می‌شود که 85% در تهران و 96% در مشهد و اهواز معتقدند که اکثر افراد جامعه با شاخص وظیفه تمکین عام بانو موافق هستند و نیز 99% افراد در تهران و اهواز و 100% در مشهد معتقدند که در خانواده آنها به هنجارهای شاخص وظیفه تمکین عام بانو عمل می‌شود. نظر مردم درباره عقیده اکثر افراد جامعه در باب هنجار های وظیفه تمکین عام بانو در جدول3 به تفکیک جنس و شهر محل سکونت آمده است.

جدول 3- میانگین رتبه‌ای نظر مردم در باب نظر اکثر افراد جامعه نسبت به هنجارهای وظیفه تمکین عام بانو به تفکیک شهر و جنس

هنجارهای وظیفه تمکین عام بانو

تهران

اهواز

مشهد

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

فاش نکردن راز شوهر

با احترام سخن گفتن با شوهر

بدرقه و استقبال شوهر

احترام به پدر و مادر شوهر

احترام به اقوام نزدیک شوهر

پذیرش عذر شوهر

خرج اموال شخصی با رضایت شوهر

خرج کردن خرجی خانه مطابق نظر شوهر

ساختن با وضع اقتصادی شوهر

شستن ظرفها و لباس های منزل

نظافت منزل

پختن غذای منزل

پختن غذای مورد تمایل شوهر

شیردادن به فرزندان

نگهداری از فرزندان

تربیت فرزندان

جلب رضایت شوهر در رفت و آمدهای خود

جلب رضایت شوهر در میهمانیهای خود

پذیرش فرزندآوری

خوشرو بودن در حضور شوهر

58/1

59/1

78/0

50/1

41/1

18/1

69/0

32/1

53/1

06/1

07/1

29/1

87/0

11/1

27/1

04/1

60/1

38/1

77/0

54/1

60/1

69/1

36/1

58/1

53/1

30/1

95/0

14/1

61/1

10/1

22/1

42/1

13/1

30/1

52/1

28/1

43/1

53/1

97/0

69/1

59/1

64/1

07/1

54/1

47/1

24/1

82/0

23/1

57/1

08/1

14/1

36/1

00/1

21/1

39/1

16/1

51/1

46/1

87/1

62/1

84/1

0/1

27/1

76/1

62/1

42/1

96/0

21/1

64/1

46/1

56/1

76/1

32/1

57/1

65/1

46/1

77/1

59/1

05/1

78/1

74/1

71/1

14/1

68/1

60/1

20/1

96/0

91/0

53/1

46/1

62/1

63/1

27/1

67/1

61/1

51/1

53/1

42/1

92/0

61/1

79/1

80/1

20/1

72/1

61/1

31/1

96/0

06/1

58/1

46/1

59/1

67/1

30/1

62/1

63/1

49/1

68/1

50/1

98/0

69/1

1/83

77/1

00/1

64/1

46/1

60/1

02/1

29/1

55/1

37/1

50/1

49/1

32/1

52/1

61/1

60/1

62/1

60/1

14/1

69/1

68/1

07/1

48/1

39/1

37/1

75/0

13/1

37/1

60/1

63/1

23/1

48/1

64/1

61/1

54/1

61/1

28/1

68/1

76/1

73/1

03/1

56/1

42/1

49/1

89/0

21/1

46/1

37/1

55/1

56/1

27/1

50/1

66/1

60/1

58/1

61/1

21/1

69/1

جدول4- میانگین رتبه‌ای نظر مردم در باب میزان عمل به هنجار های وظیفه تمکین عام بانو در خانواده به تفکیک شهر و جنس

هنجار های وظیفه تمکین عام بانو

تهران

اهواز

مشهد

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

فاش نکردن راز شوهر

با احترام سخن گفتن با شوهر

بدرقه و استقبال شوهر

احترام به پدر و مادر شوهر

احترام به اقوام نزدیک شوهر

پذیرش عذر شوهر

خرج اموال شخصی با رضایت شوهر

خرج کردن خرجی خانه مطابق نظر شوهر

ساختن با وضع اقتصادی شوهر

شستن ظرفها و لباس های منزل

نظافت منزل

پختن غذای منزل

پختن غذای مورد تمایل شوهر

شیردادن به فرزندان

نگهداری از فرزندان

تربیت فرزندان

جلب رضایت شوهر در رفت و آمدهای خود

جلب رضایت شوهر در میهمانیهای خود

پذیرش فرزند آوری

خوشرو بودن در حضور شوهر

85/2

84/2

23/2

88/2

69/2

33/2

46/2

93/2

83/2

75/2

90/2

26/2

49/2

67/2

39/2

83/2

64/2

14/2

76/2

88/2

87/2

35/2

85/2

83/2

69/2

35/2

32/2

95/2

85/2

91/2

94/2

47/2

83/2

90/2

67/2

68/2

74/2

15/2

65/2

87/2

86/2

29/2

86/2

69/2

34/2

39/2

94/2

84/2

83/2

92/2

36/2

66/2

79/2

53/2

75/2

69/2

14/2

70/2

56/2

75/2

21/2

83/2

75/2

56/2

15/2

41/2

83/2

87/2

88/2

92/2

47/2

77/2

85/2

59/2

84/2

77/2

38/2

69/2

50/2

77/2

15/2

81/2

76/2

50/2

19/2

17/2

79/2

82/2

86/2

87/2

43/2

84/2

80/2

64/2

79/2

64/2

14/2

63/2

52/2

76/2

18/2

82/2

75/2

53/2

17/2

29/2

81/2

85/2

87/2

89/2

45/2

81/2

83/2

62/2

82/2

71/2

26/2

66/2

47/2

76/2

87/1

81/2

74/2

99/1

44/2

82/2

84/2

52/2

93/2

89/2

75/2

78/2

64/2

24/2

77/2

75/2

99/1

81/2

79/2

67/2

37/2

41/2

79/2

84/2

82/2

90/2

45/2

88/2

86/2

76/2

81/2

78/2

48/2

59/2

62/2

76/2

93/1

81/2

80/2

71/2

18/2

42/2

81/2

83/2

87/2

48/2

90/2

87/2

76/2

79/2

71/2

36/2

67/2

تفاوت میان نظر اکثر افراد جامعه و میزان عمل در خانواده در وظايف تمكين عام بانو

نظر اکثر افراد جامعه و میزان عمل در خانواده در دو سطح متفاوت اندازه گیری شده است نظر اکثر افراد جامعه پنج درجه‌ای از کاملا موافق تا کاملا مخالف و میزان عمل در خانواده در سطح چهار درجه‌ای خیر تا بلی اندازه‌گیری شده‌اند. بنابراین برای بدست‌آوردن میزان تفاوت میان این دو ابتدا نمرات به نمره استاندارد تبدیل شده و سپس تفاوت میان نظر اکثر افراد جامعه با میزان عمل در خانواده اندازه گرفته شده است.

جدول5- تفاوت میان نظر اکثر افراد جامعه با میزان عمل در خانواده وظیفه تمکین عام بانو به تفکیک شهر و جنس

هنجارهای وظیفه تمکین عام بانو

تهران

اهواز

مشهد

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

فاش نکردن راز شوهر

با احترام سخن گفتن با شوهر

بدرقه و استقبال شوهر

احترام به پدر و مادر شوهر

احترام به اقوام نزدیک شوهر

پذیرش عذر شوهر

خرج اموال شخصی با رضایت شوهر

خرج کردن خرجی خانه مطابق نظر شوهر

ساختن با وضع اقتصادی شوهر

شستن ظرفها و لباس های منزل

نظافت منزل

پختن غذای منزل

پختن غذای مورد تمایل شوهر

شیردادن به فرزندان

نگهداری از فرزندان

تربیت فرزندان

جلب رضایت شوهر در رفت و آمدهای خود

جلب رضایت شوهر در میهمانیهای خود

پذیرش فرزند آوری

خوشرو بودن در حضور شوهر

33/0-

24/0-

33/0-

17/0-

23/0-

18/0-

20/0-

03/0-

14/0-

16/0-

08/0-

20/0-

07/0-

12/0

01/1

00/0

04/0-

09/0-

27/0-

35/0-

16/0-

04/0-

03/0-

00/0-

06/0-

03/0-

02/0-

10/0-

15/0-

30/0-

18/0-

07/0-

18/0-

16/0-

20/-0

01/0-

03/0-

06/0

10/0

34/0-

20/0-

14/0-

10/0-

11/0-

12/0-

11/0-

03/0-

12/0-

15/0-

19/0-

07/0-

03/0-

07/0-

09/0-

01/0-

04/0-

01/0-

08/0-

33/0

38/0

08/0

31/0

26/0

21/0

15/0

0/0

19/0

10/0

08/0

15/0

07/0

14/0

08/0

13/0

10/0

03/0-

12/0-

15/0

29/0

06/0

04/0

14/0

21/0

09/0-

11/0

00/0

15/0

20/0

17/0

23/0

08/0

14/0

10/0

05/0-

07/0-

01/0

31/0

22/0

06/0

17/0

24/0

15/0

13/0

00/0

17/0

15/0

13/0

19/0

08/0

14/0

11/0

12/0

02/0

01/0-

05/0-

08/0

46/0

15/0

20/0

10/0

03/0-

14/0

33/0

03/0

10/0

11/0

15/0

02/0

12/0

04/0-

02/0

04/0

19/0

13/0

04/0-

10/0-

06/0

14/0

08/0-

06/0-

01/0-

19/0-

07/0-

01/0-

08/0

23/0

13/0

01/0

08/-

04/0

02/0

08/0-

07/0-

03/0-

16/0

17/0

10/0

17/0

01/0

04/0-

08/0

07/0-

02/0-

04/0

10/0

17/0

14/0

01/0

10/0-

00/0

02/0

01/0-

09/0

05/0

06/0

برای وظیفه تمکین خاص بانو چهار هنجار ذکر شد که نتايج نشان داد تمام هنجار های وظیفه تمکین خاص بانو از دید افراد مورد موافقت اکثر افراد جامعه قرار دارد و به تمام این هنجارها در خانواده افراد عمل می‌شود. در مجموع 67% افراد در تهران و 74% در اهواز و84% در مشهد معتقدند اکثر افراد جامعه موافق با شاخص وظیفه تمکین خاص بانو هستند و بیش از 78% افراد در تهران و 85% در مشهد و اهواز معتقدند در خانواده آنها به هنجار های وظیفه تمکین خاص بانو عمل می‌شود. جدول 6 نظر اکثر افراد جامعه درباره هنجار های وظیفه تمکین خاص بانو را نشان داده است.

جدول6- میانگین رتبه‌ای نظر مردم در باب نظر اکثر افراد جامعه نسبت به هنجارهای وظیفه تمکین خاص بانو به تفکیک شهر و جنس

هنجارهای وظیفه تمکین خاص بانو

تهران

اهواز

مشهد

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

آرایش کردن بانو برای شوهر

عمل به میل شوهر در مورد آمیزش

آمادگی کامل بانو برای آمیزش

بهانه نیاوردن در مورد آمیزش

41/1

08/1

74/0

40/0

53/1

26/1

90/0

68/0

47/1

17/1

82/0

54/0

63/1

23/1

92/0

90/0

62/1

02/1

86/0

75/0

62/1

12/1

89/0

83/0

51/1

42/1

30/1

27/1

60/1

32/1

28/1

25/1

55/1

37/1

29/1

26/1

49/1

21/1

95/0

77/0

57/1

23/1

01/1

86/1

53/1

22/1

98/0

82/0

جدول 7- میانگین رتبه‌ای نظر مردم در باب میزان عمل به وظیفه تمکین خاص بانو در خانواده به تفکيک شهر و جنس

هنجارهای وظیفه تمکین خاص بانو

تهران

اهواز

مشهد

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

آرایش کردن بانو برای شوهر

عمل به میل شوهر در مورد آمیزش

آمادگی کامل بانو برای آمیزش

بهانه نیاوردن در مورد آمیزش

38/2

41/2

19/2

87/1

30/2

41/2

18/2

94/1

34/2

41/2

18/2

91/1

54/2

44/2

18/2

01/2

30/2

28/2

09/2

80/1

42/2

36/2

14/2

91/1

25/2

50/2

36/2

99/1

08/2

42/2

40/2

30/2

16/2

46/2

38/2

14/2

38/2

44/2

24/2

94/1

24/2

39/2

23/2

02/2

31/2

42/2

23/2

98/1

تفاوت میان نظر اکثر افراد جامعه و میزان عمل در خانواده در وطايف تمكين خاص بانو

نظر اکثر افراد جامعه و میزان عمل در خانواده در دو سطح متفاوت اندازه گیری شده است نظر اکثر افراد جامعه پنج درجه‌ای از کاملا موافق تا کاملا مخالف و میزان عمل در خانواده در سطح چهار درجه ای خیر تا بلی اندازه گیری شده اند بنابراین برای بدست آوردن میزان تفاوت میان ایندو ابتدا نمرات این دو به نمره استاندارد تبدیل شده اند و سپس تفاوت میان نظر اکثر افراد جامعه با میزان عمل در خانواده اندازه گرفته شده است.

جدول 8 میانگین رتبه ای نظر مردم در باب میزان عمل به وظیفه تمکین خاص بانو در خانواده به تفککی شهر و جنس

هنجار های مرتبط با وظیفه تمکین خاص بانو

تهران

اهواز

مشهد

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

مرد

زن

کل

آرایش کردن بانو برای شوهر

عمل به میل شوهر در مورد آمیزش

آمادگی کامل بانو برای آمیزش

بهانه نیاوردن در مورد آمیزش

19/0-

11/0-

13/0-

20/0-

00/0

04/0

00/0

06/0-

09/0-

03/0-

06/0-

13/0-

12/0-

01/0-

03/0

02/0

10/0

00/0

06/0

11/0

03/0

08/0

11/0

31/0

29/0

08/0

06/0

02/0

29/0

08/0

06/0

02/0

16/0

08/0

16/0

11/0-

03/0-

02/0-

00/0

11/0

04/0

03/0

00/0

بحث و نتیجه‌گیری

در مقاله‌ي «تبيين هنجارهاي اسلامي خانواده»، (صدیق اورعی، 1393) در پاسخ به تعرض به احكام اسلامي زنان و خانواده، فرايند پيدايش بخشي از هنجارهاي خانواده را طبق ديدگاه علامه طباطبايي مطرح كرده است و مهمترين يافتۀ مقاله مذكور، اثبات كاركردهاي هنجارهاي اسلامي خانواده است. بر اين اساس، در اين مقاله نشان داده شده است كه، هنجارهاي اسلامي خانواده، سبب شكل‌دادن به مبادلۀ برابر بي بانو و شوهر و ايجاد شفافيت نسب است. اختصاصی‌شدن رابط جنسـی یـک زن بـه یـک، مرد تملک زن توسط مرد نیست و مستلزم نابهنجار تلقی‌کردن تعدد زوجات به طور عام نخواهد بـود و تکفـل نفقـۀ بـانو توسط شوهر بر اساس ناتوانی زن در تأمين معاش نيست، تحقير زن نيست، نظارت شـوهر بـر تعـاملات بـانو و اقتـدار شوهر در این امر از مفاد قرارداد نکاح است و بدون آن نقض غرض خواهد شد و شفافیت نسـب و احراز پـدري یـک مـرد مشخص بر فرزندان معین نزد او و همۀ اعضاي اجتماع حاصل نمی‌شود (هادوی، 1393). با تغيير جامعه و پيشرفت تكنولوژي و ورود زنان به جامعه و همكاري در نان‌آوري خانواده، به نظر مي‌رسد، اعتقاد به تكليف بودن وظايف و هنجارهاي اسلامي خانواده كمرنگ تر شده است در حاليكه اكثر مقالات و تحقيقاتي كه در اين زمينه انجام شده اند، تمكين بانو در دو وجه عام و خاص را تأييد كرده و در اكثر اين آثار از تفسير آيات مختلف قرآن و استفاده از قوانين حقوق مدني كه در اين مقاله هم به آنها اشاره شده است براي پاسخ به سؤالات تحقيق خود استفاده كرده‌اند. برخي از اين تحقيقات مانند (اسماعیلی و شاکری گلیپایگانی، 1401)، (پروین و رادپسند، 1401) و (شهسوار، حق‌پناه و امامی، 1401؛ جعفری ، 1396) نيز از منظر حقوقی به این مسائل نگریسته‌اند. همۀ اين تحقيقات از زواياي مختلف به اين مهم اشاره كرده‌اند و آنچه در اكثر آنها مشهود است تأييد رياست شوهر است كه تكاليفي را بر بانو با عنوان تمكني خاص و عام بار مي‌كند كه نشان مي‌دهد عدم اعتقاد بانو به اين هنجارها به عنوان تكليف مشكلات زيادي را تا كنون در جامعه ايجاد كرده است كه فراواني تحقيقات مربوط به ناسازگاري زناشويي، رضايت زوجين، دل‌زدگي زناشويي و انواع بيانگر شواهد قوي و پيامد مهم اين عدم پذيرش و تخطي در ميزان پذيرش از آن است.

منابع

اسپردلی، ج.پ و مک‌کوردی، د. و دیولیو، ی.1. (1390)، پژوهش فرهنگی، (مردم نگاری در جوتمع پیچیده)، مترجم: بیوک محمدی، تهران:: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ 3.

اسلامی، س.ف. بررسی مفهوم و نتایج ریاست بر خانواده در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی. ]پایان نامه کارشناسی ارشد گیلان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی ۱۳۹۳.

بحرانی، یوسف بن احمد (1369)، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم : موسسه النشر الاسلامی، جلد 1 تا 25.

جعفری مهر، ح. کرسی مرد بر خانواده و تأثیر حقوقی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد ریگتس قم: جامعة المصطفی العالمیه 1396.

حر عاملی، محمدبن حسن (1416)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، جلد 1 تا 15.

خمینی، روح الله (1987/ 1407)، تحریرالوسیله، جلد 1 و 2.

خوئی، سید ابوالقاسم (1340)، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، جلد 5.

خوئی، سید ابوالقاسم (1350)، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، جلد 1 و 2.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر (1362)، جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، جلد 1 تا 31.

صديق اورعي، غلامرضا (1393)، تبيين هنجارهاي اسلامي خانواده در الميزان، معرفت فرهنگي اجتماعي، سال 5، ش 2، پياپي 18، صص 93-106.

طباطبائی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، جلد 3.

محقق حلی، جعفربن حسن (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، نشر اسماعیلیان، جلد 1 تا 4.

مرکز آمار ایران. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵.

هادوی، م. (1393)، ماهیت، شرایط و آثار ریاست مرد بر خانواده، ]پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق .

قوجائی خامنه؛ مریم؛ سالاری‌فر، محمدرضا (1402)، ارائۀ راه‌حلی برای تبیین حقوق جنسی بانوان بر اساس رویکردهای حقوقی و اخلاقی، فقه و حقوق خانواده، 79 024): 212-189.

احمدوند، دکتر خلیل‌الله؛ شنبه‌پور، حدیث (1402)، بررسی تطبیقی دو قاعده لاضرر و نفی عسر و حرج در اعسار زوج از پرداخت نفقه با لزوم تمکین زوجه، قانون‌یار، 26 (16): 228-213.

طباطبایی لطفی، عصمت السادات و دیگران (1402)، حق حبس زوجه با وجود علم به اعسار زوج در هنگام عقد، مطالعات فقهی و فلسفی، 53 (13): 87-75.

زبده ،محمد؛ حقیقت‌پور، (1402)، حسن تحلیل فقهی عرضه؛ فراتر از تمکین، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 56 (1): 83-67.

ناظمی هرندی، حمیدرضا و دیگران (1401)، حق تمتع زوجه از حریم شخصی و چگونگی تزاحم آن با تمکین وی، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 27 (15): 1210-1196.

رستمی، سهیلا؛ حفیدی، رویا؛ احمدیف ابوبکر (1401)، بررسی تطبیقی مبانی تعلق نفقه زوجه در فقه اسلامی و آثار آن در زندگی زناشویی، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 70 (19): 117-99.

اسماعیلی فلاح، مرضیه؛ شاکری گلپایگانی، طوبی (1401)، تحدید تمکین از منظر فقه امامیه و حقوق ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 29 (34): 124-91.

شهسوار، احسان؛ حق پناه، رضا؛ امامی، محمد (1401)، ارزیابی استحقاق زوجه به نفقه وکیفر ترک نفقه در فرض عدم تمکین مُجاز

مطالعات راهبردی زنان، 98 (27): 109-83.

پروین، فرهاد؛ رادپنسد، لیلا (1401)، نقش عرف سیاسی در حقوق غیرمالی زوجین از دیدگاه حقوق ایران (مذاهب اسلامی وادیان رسمی)، مجله:جامعه شناسی سیاسی ایران، 25 (24) : 714-691.

- Teixeira, A.& Alarcão, M. (2014), Beyond the family life cycle: Understanding family development in the twenty-first century through complexity theories. Fam Sci, 5(1): 52-59.

- Dandurand, C. Jealousy, Intimacy, and Couple Satisfaction: A Romantic Attachment Perspective, ] Ph.D. thesis degree in Clinical Psychology [.Canada: University of Ottawa 2013.

Obey of the lady from husband and the husband's presidency from the perspective of civil law and society

Abstract

Keywords: Obey of the Lady, husband's chair, common law, religion

Share To

Article Url

Obey of the lady from husband and the husband's presidency from the perspective of civil law and society

Sanad

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages