Investigating the Types of Total Reduplication in Sirjani Dialect Based on the Framework of Optimality Theory

Subject Areas : ...

Abbas Ali Ahangar ¹ , Tahereh Ezzatabadi poor ²

1 - Professor of Linguistics, University of Sistan and Baluchistan, Zahedan
2 - Student of Ph.D in General Linguistics, English Language and Literature Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.

Received: 2024-06-22 Accepted : 2024-11-09 Published : 2024-11-10

Keywords: Total Reduplication, Optimality theory, Constraint, Tableau, Sirjani Dialect ,

Abstract :

The present research examines the types of total reduplication processes in Sirjani dialect using a descriptive-analytical approach. This description and analysis grounds in Prince and Smolensky's (1993/2004) Optimality Theory, which employs a constraint-based approach to phonology, morphology, and syntax. Twenty poorly educated male and female Sirjani speakers aged between 40-65 years were randomly selected for this research. Linguistic data were collected from library sources and interviews with Sirjani speakers. Then the data were classified and ranked based on the type of processes that take place as the result of the interaction of faithfulness constraints and markedness constraints. The research results showed that total reduplication process in this dialect is realized in the forms of: 1) non- added total reduplication and 2) added total reduplication, where the latter, in turn, is used in the forms of 1) medial added total reduplication with the suffix /-ā/, 2) ) medial added total reduplication with interfixes /-ā-/, /-mo-/, /-tā-/, and /-be-/ and 3) final added reduplication. Furthermore, the data analysis suggests that to achieve an optimal output, any form of total reduplication manifests its constraints and ranking within the Optimality tableaux.

References:

تفرجی یگانه، مریم، و جهانفر، نعمت (1396). تكرار در گویش كردی كلهری بر اساس نظریۀ بهینگی. زبان فارسی و گویش¬های ایرانی، 2 (2)، 141-159. doi:10.22124/plid.2017.2817
حیدری، فرزانه(1395). تحلیل بهینگی فرایند دوگان‌سازی در گویش لکی دلفان. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، (15) 3، 55-72. doi:10.22126/jlw.2017.1194
خلیفه‎‌لو، سید فرید، و عزت‌آبادی پور، طاهره (1399). بررسی فرایندهای سایشی‌شدگی، ناسوده‌شدگی و حذف در گونۀ زبانی سیرجانی: نظریۀ بهینگی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، 5 (2)، 1-24. doi:10.22099/jill.2021.38003.1210
خلیفه‌لو، سید فرید، و عزت‌آبادی پور، طاهره (1401). بررسی فرایند تضعیف در گویش سیرجانی: واج شناسی خودواحد، ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، (1) 12، 49-74. doi:10.30495/irll.2022.1921575.1415
صیاد، ایمانه، و کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه (1400). فرایند تکرار در گویش شوشتری: نظریۀ بهینگی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، (2) 6، 289- 317. doi:10.22099/jill.2021.41265.1262
عزت آبادی‌پور، طاهره، شهیدی، اشرف‌السادات، و سلیمانیان، مصطفی (1401). بررسی مولکول‌های معنایی نام حیوانات پربسامد در ضرب‌المثل های گویش سیرجانی: معنی‌شناسی شناختی، ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، (4) 12، 113-141. doi:10.30495/irll.2023.1962365.1514
عزت آبادی‌پور، طاهره، و شهیدی، اشرف‌السادات (1398). فرایند سایشی‌شدگی در گونۀ زبانی سیرجانی: واج‌شناسی زایشی، ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، (2) 9، 47-66. doi:10.30495/irll.2019.667860
مؤید محسنی، مهری(1381). گویش مردم سیرجان. مرکز کرمان¬شناسی.

Blutner, R. and Zeevat, H. (2004b) Editor’s Introduction: Pragmatics in Optimality Theory. In R. Blutner & H. Zeevat (Eds.), Optimality Theory and Pragmatics, (pp. 1–24). Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave/ Macmillan. doi.org/10.1515/9781614512776.33
Féry, C., and Van De Vijver, R. (2003). The Syllable in Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press Club.
Hoek, J., & de Hoop, H. (2016). On the Optimal Interpretation of Yes and No in Dutch. In G. Legendre, M.T. Putnam, H. de Swart, & E. Zaroukian (Eds.), Optimality Theoretic Syntax, Semantics, and Pragmatics: From Uni- to Bidirectional Optimization, (Oxford Studies in Theoretical Linguistics; Vol. 61, pp.220-247). Oxford University Press. doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198757115.003.0010
Kager, R. (2004). Optimality Theory. Cambridge University Press.

McCarthy, J. J. (2008). Doing Optimality theory: Applying Theory to Data. Malden. MA: Blackwell.

McCarthy, J. J., & Prince, A. ([1993a]/ 2001). Prosodic Morphology I: Constraint Interaction and Satisfaction. University of Massachusetts, Amherst.

McCarthy, J. J., & Prince, A.)1995(. Faithfulness and Reduplicative Identity. UMOPL: Papers in Optimality Theory (University of Massachusetts), Linguistics, 18: 249-384. https://doi.org/10.7282/T31R6NJ9

Orhan Orgun, C. (1996). Sign-Based Morphology and Phonology with Special Attention to Optimality Theory. University Of California, Berkeley.
Prince, A.,& Smolensky, P. (1993/2004). Optimality Theory: Constraints Interaction in Generative Grammar. Oxford: Blackwell.
Reiss, C., (2003). Language Change without Constraint Reranking. In: Holt, (Ed.), Optimality Theory and Language Change, (pp. 143-168). Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. doi.org/10.1075/cilt.162.05cho
Wilson, C. (2001). Bidirectional Optimization and the Theory of Anaphora. In: G. Legendre, J. Grimshaw & S. Vikner, (Eds.), Optimality-Theoretic Syntax, (pp. 465–507). Cambridge, MA: MIT Press. doi.org/10.7551/mitpress/5161.003.0018

Full-Text:



فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلّی ایران‌زمین
(نشریۀ علمی)
سال چهاردهم- شمارۀ سوم- پاییز 1403- شمارۀ پیوسته 45

بررسی انواع دوگان‌سازی کامل در گویش سیرجانی بر اساس چارچوب نظریۀ بهینگی(ص 1- 24)

عباسعلی آهنگر(نویسندۀ مسئول)،¹ طاهره عزّت‌آبادی‌پور²

نوع مقاله: پژوهشی           تاریخ دریافت: 2/4/1403                         تاریخ پذیرش: 19/1/1404

چکیده

پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی انواع فرایندهای دوگان­سازی کامل در گویش سیرجانی می­پردازد. این توصیف و تحلیل بر اساس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﻬﯿﻨﮕﯽ پرینس و اسمولنسکی (Prince & Smolensky, 1993/ 2004) که رویکردی محدودیت­بنیاد به ساخت واجی، صرفی و نحوی دارد، انجام شده است. به منظور انجام این پژوهش، 20 گویشور مرد و زن کم‌سواد و 40-­65 سالۀ سیرجانی به‌ صورت تصادفی انتخاب شدند. داده‌های زبانی با استفاده از منابع کتابخانه­ای و مصاحبه با گویشوران سیرجانی جمع​آوری گردید. سپس این داده­ها بر اساس نوع فرایندی که در نتیجۀ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪودﯾﺖ­ﻫﺎی وفاداری و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﻧﺸﺎﻧﺪاری صورت می‌گیرد، طبقه­بندی و رتبه­بندی شدند. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ نشان داد که فرایند دوگان­سازی کامل در این گویش در قالبِ 1) دوگان­سازی كامل ناافزوده و 2) دوگان­سازی افزوده، تحقق می­یابد. دوگان­سازی كامل افزوده، به صورت  1) دوگان­سازی كامل  افزودۀ میانی با پسوند «-ا/-ā/ »، 2) دوگان­سازی كامل افزودۀ میانی با بیناوندهای «-آ-/-ā-/ »، «-مُ-/-mo-/ »، «-تا--/tā-/ » و «-به-/-be-/»  و 3) دوگان­سازی كامل افزودۀ پایانی کاربرد دارد. همچنین، تحلیل داده­ها حاکی از آن بود که به منظور تولید برون‌داد بهینه، هر یک از انواع دوگان­سازی کامل، محدودیت­ها و رتبه­بندی خاص خود را در تابلوهای بهینگی به نمایش می­گذارد.

کلمات کلیدی: دوگان‌سازی کامل، نظریۀ بهینگی، محدودیت، تابلو، گویش سیرجانی 

 

1. مقدمه

یکی از فرایندهای واژه­سازی Word Formation)) در گویش سیرجانی، فرایند دوگان­سازی (Reduplication)  است. در فرایند دوگان­سازی، عنصری به پایه‌Base) ) اضافه می­شود که پایه در تعیین شکل آن نقشی اساسی دارد. در زبان­های مختلف فرایند دوگان­سازی کامل (Total Reduplication) به صورت­های دوگان­سازی کامل افزوده ((Added Total Reduplication و ناافزوده (Non- Added Total Reduplication) و دوگان­سازی ناقص به صورت­های پیشوندی ((Prefix Partial Reduplication، پسوندی ((Suffix Partial Reduplication و میانی ((Infix Partial Reduplication وجود دارد که در آن، وندِ افزوده‌شده (جزء مکرّر)Reduplicant)  ( شکل ثابتی ندارد و به شکل پایۀ وابسته است. زبان‌شناسان با مطالعۀ زبان­های مختلف دنیا به این نتیجه رسیده­اند که فرایند دوگان­سازی علاوه بر انواع گوناگون، شامل معانی و مفاهیم مختلف نیز است. این فرایند که در برخی زبان­ها و گویش­ها از جمله گویش سیرجانی، فرایندی زایا برای واژه­سازی است، زمینۀ مطالعات گسترده­ای را در زبان­ها و گویش­های مختلف به‎ویژه در چارچوب گونۀ معیار نظریۀ بهینگی Optimality Theory))؛ یعنی نظریۀ تناظر (Correspondence Theory)، فراهم آورده است. این نظریه، رویکردی جدید به ساخت واجی، صرفی و نحوی زبان­هاست که به جای تکیه بر اصول تخطّی­ناپذیر (Inviolable) و قواعد واجی، صرفی و نحوی، مبتنی بر محدودیت­های همگانی (General Constraint) بر برو‎نداد (Output) زبان­ است. تمام این محدودیت­ها در زبان­ها تخطی­پذیرند Violable)) ولی سلسله‎مراتبHierarchy) ) آن‎ها در زبان­های مختلف بر اساس اهمیت آن‌ها، باعث تفاوت بین زبان­ها می­شود. با توجه به ضعف تحلیل­های پیشین در تحلیل فرایند دوگان­سازی در چارچوب نظریۀ زایشی- گشتاری (Generative Transformational Grammar) و دیگر رویکردها که در دستور زایشی Generative Grammar)) ارائه شده بود و نیز توجه خاص نظریۀ بهینگی به ابعاد واجی، نوایی و صرفی این فرایند به طور همزمان و همچنین تنوع فرایند دوگان­سازی در گویش سیرجانی، این پژوهش می­تواند ارتباط بین واژه­سازی و ساخت واجی، نوایی و صرفی گویش سیرجانی و تعاملی را که بین این بخش­ها وجود دارد، بهتر آشکار سازد. افزون ­بر این، مطالعۀ فرایند دوگان­سازی در گویش سیرجانی در چارچوب نظریۀ بهینگی، از یک سو می­تواند پیوندی بین گویش سیرجانی و نظریه­های جدید زبان­شناسی برقرار ­کند و از سوی دیگر، از آنجا که نظریۀ بهینگی مبتنی بر محدودیت­های همگانی است، برای ما مشخص می­کند که فرایند دوگان­سازی در این گویش تا چه اندازه از این محدودیت­های همگانی پیروی می­کند.

     با توجه به آنچه بیان شد، پرسش­ اصلی پژوهش، چنین است: فرایند دوگان­سازی کامل در گویش سیرجانی چگونه بر اساس اصول و محدودیت­های نظریۀ بهینگی، اِعمال و بازنمایی می­شود؟

پژوهش حاضر مشتمل بر شش بخش است. در بخش اول، با بیان مقدمه‌ به اهمیت موضوع پرداخته ‌شد. در بخش دوم، آثار مرتبط با دوگان‌سازی در گویش سیرجانی و دیگر گویش‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. در بخش سوم، اصول و مبانی نظریه بهینگی معرفی می­گردد. در بخش چهارم، روش‌ پژوهش توضیح داده می‌شود. در بخش پنجم، به توصیف و تحلیل داده‌ها پرداخته خواهد شد. در نهایت، بخش پایانی به بحث و نتیجه­گیری اختصاص دارد.

 

1-1. پیشینۀ تحقیق

طرح اولیۀ نظریۀ بهینگی را پرینس و اسمولنسکی(Prince & Smolensky, 1993/2004)  پایه­­گذاری کردند. از آن زمان به بعد، پژوهش­های زیادی در چارچوب بهینگی در همۀ شاخه‌های زبان­شناسی در میان پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی انجام شده است. در این راستا، با توجه به حوزۀ پژوهش حاضر، در ابتدا پژوهش­های مرتبط با دوگان­سازی در گویش­های مختلف زبان­های ایرانی معرفی می‌شوند، سپس پژوهش­های انجام شده در گویش سیرجانی براساس چارچوب نظریۀ بهینگی و نیز دوگان­سازی ذکر می‌گردند.

1-1-1. پژوهش‌های مرتبط با دوگان‌سازی در گویش‌های مختلف زبان‌های ایرانی 

حیدری(1395) به بررسی انواع فرایند دوگان­سازی در گویش لکی دلفان در چارچوب نظریۀ بهینگی پرداخته ­است. بر اساس نتایج پژوهش، در گویش لکی دلفان، فرایند دوگان­سازی کامل افزوده  و ناافزوده و دوگان‌سازی ناقص پیشوندی و پسوندی وجود دارد.

      تفرجی­ یگانه و جهان­فر(1396) فرایند دوگان­سازی را در گویش کردی کلهری در چارچوب گونۀ معیار نظریۀ بهینگی، که به نظریۀ تناظر مشهور شده است، تحلیل کرده­اند. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که هر دو نوع فرایند دوگان­سازی کامل و ناقص در این گویش وجود دارد.

      صیاد و کردزعفرانلو(1400) به بررسی فرایند دوگان‌سازی در گویش شوشتری پرداخته و از نظریۀ بهینگی به عنوان چارچوب تحلیلی استفاده کرده­اند. این پژوهش نشان می‌دهد که نظریهٔ بهینگی می‌تواند ابزار مؤثری برای تحلیل و تبیین انواع مختلف دوگان‌سازی باشد.

1-1-2. پژوهش­های انجام‌شده در گویش سیرجانی بر اساس چارچوب نظریۀ بهینگی و دوگان‌سازی

در ارتباط با آثار انجام‌شده در گویش سیرجانی براساس چارچوب نظریۀ بهینگی، خلیفه­لو و عزت­آبادی­پور (1400) به توصیف و تحلیل برخی از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی واﺟﯽ تضعیف ((Lenition در گونۀ زبانی سیرجانی پرداخته­اند، براساس ﻧﺘﺎﯾﺞ به دﺳﺖ آﻣﺪه از اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، علت رخداد ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻀﻌﯿﻒ در نظریۀ ﺑﻬﯿﻨﮕﯽ، ﻣﺤﺮک آواﯾﯽ است که سعی در ﮐﺎﻫﺶ ﮐﻮﺷﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪی دارد.

      با توجه به بررسی­های صورت‌گرفته، مؤید محسنی (1381) فقط مواردی از دوگان­سازی را در گویش سیرجانی ذکر کرده است.

       تاکنون در مورد فرایند دوگان­سازی در گویش سیرجانی بر اساس نظریۀ بهینگی، تجزیه و تحلیلی صورت نگرفته است و پژوهش حاضر اولین پژوهشی است که از این منظر به بررسی پدیدۀ دو­گان­سازی کامل در این گویش و در چارچوب نظریۀ بهینگی می­پردازد. همچنین، پژوهش­های دیگری در مورد گویش سیرجانی در حوزۀ واج­شناسی زایشی (Generative Phonology) (عزت­آبادی­پور و شهیدی، 1398)، واج­شناسی خودواحد(Autosegmental Phonology)  (خلیفه­لو و عزت­آبادی­پور، 1401) و معنی­شناسی شناختی (Cognitive Semantics) (عزت­آبادی­پور، شهیدی و سلیمانیان، 1401) صورت گرفته است.

1-2.چارچوب نظری

نظریۀ بهینگی را که به عنوان یک نظریۀ محدودیت بنیاد (Based- Constraints) شناخته می­شود، برای نخستین بار در سال 1993 پرینس و اسمولنسکی (Prince & Smolensky, 1993/ 2004) با عنوان «نظریۀ بهینگی: تعامل محدودیت‌ها» معرفی کردند (مک‌کارتی، 2008: 1). تأثیر این نظریه تنها به حوزۀ واج‌شناسی محدود نمی‌شود، بلکه در زمینه‌های دیگر زبان‌شناسی نیز، مانند صرف (اُرهان (Orhan) ، 1996؛ فِری(Féry)  و ون‌دِویجور Van De Vijver))، 2003)، نحو (ویلسُن (Wilson)، 2001)، معنی‌شناسی و کاربردشناسی (بلاتنر(Blutner) و زیوَت(Zeevat) ،  2004؛ هوک (Hoek) و هوپ  ((Hoop، 2016) و حتی زبان‌شناسی اجتماعی و تاریخی (رایس ( (Reiss،2003) نیز تأثیرگذار بوده است.

مک­کارتی McCarthy, 2008: 13)) بیان می­دارد: «در نظریۀ بهینگی، محدودیت­ها به دو گروه محدودیت­های نشانداری(Markedness Constraints)  که ساخت­های برون‌داد را ارزیابی می­کنند و محدودیت­های پایایی (Faithfulness Constraints)  که مسئول حفظ بازنمایی عناصر زیرساختی در برونداد می­باشند، تقسیم می­شوند».  

افزون­بر این، «تعامل محدودیت­ها در نظریۀ بهینگی بر اساس یک رابطۀ غلبگی Dominance)) یا اولویت رتبه­بندی(Ranking)  است که میان محدودیت­ها حاکم است» (Prince & Smolensky, 1993/ 2004: 32).

رتبه­بندی محدودیت­های نشانداری و پایایی در تابلوی 1 نمایش داده شده است.

 

تابلوی 1: تابلوی بهینگی رتبه­بندی محدودیت­ها (McCarthy, 2008: 4) 

C2	C1
*		Cand Opt  ☞
	*	Cand Comp

 

علاوه بر مجموعۀ محدودیت­های جهانی، نظریۀ بهینگی از دو بخش اصلی مولد (Generator) که تولیدکنندهٔ‌‌ مجموعه­ای از گزینه­های یک درونداد  (Input) خاص است و ارزیاب (Evaluator) که مسئول پیداکردن برونداد بهینۀ (Optimal output) یک درونداد خاص است، تشکیل شده است McCarthy, 2008: 19)).

      مک‌کارتی و پرینس Prince, 1995: 16) (Mccarthy & و کگر (kager, 2004:16)  در نظریهٔ تناظر، برای فرایند دوگان‌سازی محدودیت‌های مختلفی از جمله محدودیت‌های بیشینگی (Maximality)، وابستگی Dependency)) و همانی(Identity)  مطرح کرده­اند و به بررسی آن‌ها پرداخته‌اند. بر اساس محدودیت پایایی بیشینگی یا ضد حذف، حذف هیچ عنصری از درونداد در برونداد اجازه داده نمی‌شود و به ازای هر واحد واجی که در بروداد وجود ندارد، یک علامت تخطی تعیین می‌شود. بر پایه محدودیت وابستگی یا ضد درج، اگر عنصری در درونداد وجود نداشته باشد، نباید به جزء مکرر اضافه شود و به ازای هر واحد واجی که در درونداد غایب است، یک علامت تخطی تعیین می‌شود. بر اساس محدودیت پایایی همانی مشخصه یا ضد تغییر مشخصه، اگر مشخصه‌ای در درونداد حفظ نشود، یک علامت تخطی برای آن مشخصه تعیین می‌گردد. این محدودیت به هرگونه تغییر در مشخصه‌هایی نظیر واک(Voice) ، خیشومی (Nasal) و پسین(Back)  اشاره دارد. این موارد نشان‌دهندهٔ اهمیت محدودیت‌ها در فرایند دوگان‌سازی و نقش آن‌ها در تحلیل ساختارهای زبانی است.

 

1-3. روش پژوهش

در پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر، در ابتدا، پژوهش­های قبلی در مورد نظریۀ بهینگی (Prince & Smolensky, 1993/ 2004) در زبان انگلیسی و فارسی، و همچنین پژوهش­های انجام شده در مورد گویش­ سیرجانی بررسی شده‌اند. سپس داده­های این پژوهش از 20 گویشور سیرجانی شامل 12 مرد  و 8 زن 40-65 ساله و از طریق مصاحبه با استفاده از ضبط گفتار آزاد و منابع کتابخانه­ای موجود در ارتباط با گویش سیرجانی جمع­آوری گردید. سپس داده­های زبانی جمع­آوری‌شده پس از تأیید گویشور بومی پژوهش حاضر و چند گویشور دیگر سیرجانی، آوانویسی گردیدند و فرایندهای دوگان­سازی موجود در آن­ها شناسایی، استخراج و طبقه­بندی شدند. در مرحلۀ بعد، رتبه­بندی ﻣﺤﺪودﯾﺖ­ﻫﺎی نشانداری و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی پایایی و زیرمجموعه­های هر یک از آن‌ها در فرایند دوگان­سازی در گویش سیرجانی مشخص شد. در نهایت، نمونه­هایی از داده­های زبانی این گویش ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ رﺗﺒﻪ­بندی­ها­، در ﻧﻤﻮدارﻫﺎی وﯾﮋۀ ﻧﻈﺮیۀ ﺑﻬﯿﻨﮕﯽ به نام «تابلو» (Tableau)ﮐﻪ ﺧﻮش­ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻮدن ﮔﺰﯾﻨﻪ­ﻫﺎی آواﯾﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺻﻮرت­ﺑﻨﺪی ﻣﯽ­ﺷﻮد، ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ بهینگی ﻗﺮار گرفت.

 

2. توصیف و تحلیل داده‌ها

فرایند دوگان­سازی کامل در گویش سیرجانی کاربرد زیادی دارد. این فرایند در این گویش دارای انواع مختلف است: الف) دوگان­سازی کامل ناافزوده، ب) دوگان­سازی کامل افزوده (شامل افزودۀ پایانی و میانی). در این بخش، به تحلیل انواع فرایند دوگان­سازی کامل در گویش سیرجانی براساس نظریۀ بهینگی پرداخته می­شود.

2-1.دوگان­سازی کامل ناافزوده: در فرایند دوگان­سازی کامل ناافزوده، تمام واژه به صورت کامل تکرار می­شود. در جدول 1، نمونه­هایی از این نوع دوگان­سازی در گویش­ سیرجانی ذکر شده است.

جدول 1: دوگان­سازی کامل ناافزوده

معنی فارسی	آوانویسی گویش سیرجانی	نوع ساخت هجا	معنی فارسی	آوانویسی گویش سیرجانی	نوع ساخت هجا
لفظی برای راندن مرغ و خروس به لانه	[ʤā ʤā]	CV	خوب و زیبا به زبان کودکانه	[ti ti]	CV
صدای پاره شدن پارچه	[ʤer ʤer]	CVC	صدای سرخ شدن چیزی در روغن	[ʤez ʤez]	CVC
کج و معوج	[lonč lonč]	CVCC	تند تند	[zerp zerp]	CVCC
ذره ذره	[četu četu]	CVCV	اصیل و خانواده­دار	[beke beke]	CV.CV
صدای راه رفتن در آب و گل	[čelop čelop]	CVCVC	صدای سوختن هیزم و جرقه زدن	[ʤereq ʤereq]	CV. CVC
براق، شفاف	[beracš beracš]	CVCVCC	صدای برخورد پول خرد و سکه	[ʤeleng ʤeleng]	CV.CVCC
سلانه سلانه	[heylān heylān]	CVCCVC

 

بر اساس آنچه مک­کارتی و پرینس Prince, 1995: 6) &  (McCarthy  مد نظر داشته­اند، نمای کلی رتبه­بندی محدودیت­ها در نظریۀ بهینگی در داده­های جدول 1، که هیچ فرایند آوایی در آن­ها رخ نمی­دهد، به صورت رتبه­بندی 1 است.

رتبه­بندی 1: نمای کلی رتبه­بندی محدودیت­ها در نظریۀ بهینگی براساس مک­کارتی و پرینس Prince, 1995: 6) &  (McCarthy 

IO- Faithfulness, B-R Identity>> Well- formedness

 

رتبه­بندی 1 نشان می­دهد در فرایند دوگان­سازی کامل ناافزوده که هیچ قاعدۀ واجی/ آوایی وجود ندارد، محدودیت­های پایایی درونداد- برونداد و محدودیت­ همانی پایه- جزء مکرّر همرتبه هستند (همرتبگی آن‌ها با ویرگول (،) بین دو محدودیت نشان داده شده است) و این دو در مرتبۀ بالاتری از محدودیت­های نشانداری قرار می­گیرند. محدودیت­های تناظری که نقش اصلی در ساخت این واژه­ها را دارند، محدودیت­های بیشینگی (درونداد- برونداد و پایه- جزء مکرر) هستند. همچنین، این فرایند معانی همچون تاکید، تداوم، تعدد و بی­شماری یا انبوهی را دربردارد.  تعامل محدودیت بیشینگی درونداد- برونداد و محدودیت­ بیشینگی پایه- جزء مکرر که از یک خانواده هستند با محدودیت­های نشانداری را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده به صورت تقسیم­بندی­ 5-1-1 و 5-1-2 نشان داد.

2-1-1. واژه­های پایۀ تک­هجایی

الف) ساخت هجایی CV

در دوگان­ساخت­ها با ساخت هجایی CV، محدودیت­ بیشینگی درونداد- برونداد  (MAX I-O) و محدودیت بیشینگی پایه- جزء مکرر (MAX B-R) ) با محدودیت نشانداری «* واکۀ پایانی» (*V#) که اجازۀ حضور واکه در پایان واژه را نمی­دهد، در تعامل هستند (McCarthy, 2008: 229). بنابراین، تعامل میان این محدودیت­ها‌ را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده با ساخت هجایی CV در دوگان­ساخت [ʤā ʤā] با استفاده از رتبه­بندی 2 در تابلوی 2 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 2: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*واکۀ پایانی» در ساخت هجایی CV 

MAX I-O, MAX B-R>> *V#

تابلوی 2: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*واکۀ پایانی» در ساخت هجایی CV  در دوگان­ساخت [ʤā ʤā]

*V#	MAX B-R	MAX I-O	ʤā + RED
*			☞a. ʤā ʤā
	*!		b. ʤā ʤ
*		*!	c. ʤ- ʤā

 

تابلوی 2 به وضوح نشان می‌دهد که گزینهٔ (b) به علت تخطی مهلک(Fatal Violation)  از محدودیت‌های مربوط به بیشینگی درونداد و برونداد، از فرایند انتخاب حذف می‌شود. گزینهٔ(c)  نیز به دلیل نقض‌ مهلک در محدودیت‌های بیشینگی پایه و جزء مکرر و همچنین عدم رعایت محدودیت محدودیت «*واکۀ پایانی»، از چرخه انتخاب کنار گذاشته می‌شود. در این میان، تنها گزینهٔ (a) در بخش ارزیاب به عنوان گزینۀ بهینه (Optimal Candidate) شناخته می‌شود، چرا که تنها یک تخطی کمینه (Minimal Violation) از محدودیت «*واکۀ پایانی» داشته و این محدودیت در سلسله‌مراتب محدودیت‌ها در پایین‌ترین رتبه قرار دارد.

ب) ساخت هجایی CVC

در دوگان­ساخت­های دارای ساخت هجایی CVC، محدودیت­ نشانداری­ بی­پایانه (NO CODA) که مانع حضور همخوان در پایانهٔ هجا می­شود،‌ با محدودیت­های تناظر بیشینگی درونداد و برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر در تعامل است. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «بی­پایانه» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده با ساخت هجایی CVC در دوگان­ساخت  [ʤez- ʤez] با استفاده از رتبه­بندی 3 در تابلوی 3 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 3: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت هجایی CVC

MAX  I-O, MAX B-R>>  NO CODA

 

تابلوی 3: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت هجایی CVC در دوگان­ساخت [ʤez- ʤez]

NO CODA	Max B-R	Max I-O	ʤez+ RED
**			☞a) ʤez- ʤez
*	*!		b) ʤez- ʤe
*		*!	c) ʤe- ʤez
		*!	d) ʤe- ʤe

 

همان­طور که از تابلوی 3 مشخص است، گزینۀ (b) به جهت داشتن یک تخطی مهلک از محدودیت بیشینگی پایه- جزء مکرر از دور رقابت خارج می­شود و نقض محدودیت بیشینگی درونداد و برونداد توسط گزینه­های c) و (d، دلیل عدم انتخاب این گزینه­ها به عنوان گزینهٔ بهینه توسط ارزیاب شده است. اما گزینۀ (a) با وجود داشتن دو تخطی کمینه از محدودیت رتبۀ پایین «بی­پایانه»، در بخش ارزیاب به عنوان گزینۀ بهینه پذیرفته شده است، زیرا محدودیت­های رتبۀ بالای بیشینگی پایه- جزء مکرر و بیشینگی درونداد و برونداد را رعایت کرده است.

ج) ساخت هجایی CVCC

در دوگان­ساخت­هایی که در آن‌ها پایه و جزء مکرر به خوشۀ دوهمخوانی ختم می‌شوند، محدودیت نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه» ((*CCCODA با محدودیت­های بیشینگی درونداد- برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر در تعامل است. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه»  و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده با ساخت هجایی CVCC در دوگان­ساخت  [lonč- lonč] با استفاده از رتبه­بندی 4 در تابلوی 4 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 4: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه»

MAX I-O, MAX B-R>> *CCCODA

 

تابلوی 4: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه» در ساخت هجایی CVCC در دوگان­ساخت [lonč- lonč]

*CC CODA	Max B-R	Max I-O	lonč + RED
**			a) lonč – lonč
*	*!		b) lonč – lon
		*!	c) lon- lon
*		*!	d) lon- lonč

تابلوی 4 نشان می­دهد که گزینۀ­های (b, c, d) با تخطی مهلک از محدودیت­های رتبۀ بالای بیشینگی از دور رقابت خارج می­شوند. اما گزینۀ (a) با وجود نقض محدودیت رتبۀ پایین«*خوشۀ همخوانی پایانه» به دلیل ارضای ((satisfaction محدودیت­های رتبۀ بالای بیشینگی در بخش ارزیاب به عنوان گزینۀ بهینه برگزیده شده است.

2-1-2. واژه­های پایۀ دو­هجایی

شش نوع ساخت دوهجایی در واژه­های پایه­ای که در دوگان­سازی کامل ناافزوده شرکت داشته­اند، وجود دارد، سه مورد به یک واکه ختم می­شوند:. CV.CV  CVC.CV و CVCC.CV، دو مورد به یک همخوان ختم می­شوند: CV, CVC  وCVC. CVC  و یک مورد نیز به یک خوشۀ همخوانی ختم می­شود: CV.CVCC. تحلیل این واژه­ها در چارچوب نظریۀ بهینگی همانند واژه­های تک­هجایی است که ساختار مشابهی دارند. در این بخش به تحلیل یک مورد از هر یک از این انواع اکتفا می­شود.

الف) ساخت دوهجایی CV.CV

دوگان­ساخت­هایی که دارای ساخت CV.CV هستند هر دو هجایشان به واکه ختم می­شود. در ساخت این واژه­ها، محدودیت نشانداری «* واکۀ پایانی» با محدودیت­های بیشینگی درونداد – برونداد و بیشینگی پایه – جزء مکرر در تعامل است. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «* واکۀ پایانی» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده با ساخت هجایی CV.CV در دوگان­ساخت [be.ke- be.ke] با استفاده از رتبه­بندی 5 در تابلوی 5 بررسی کرد.

 رتبه­بندی 5: رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت دو هجایی CV.CV

MAX  I-O, MAX B-R>> *V#

 

تابلوی 5: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «* واکۀ پایانی» در ساخت دوهجایی CV.CV در دوگان­ساخت [be.ke- be.ke]

*V#	MAX B-R	MAX I-O	be.ke+ RED
*			☞a. be.ke- be.ke
	*!		b. be.ke- bek
		*!	c. bek- bek
*		*!	d. bek.be.ke

 

همان­گونه که از تابلوی 5 مشخص است، علت عدم انتخاب گزینه­های (b, c, d) به عنوان گزینهٔ بهینه، تخطی مهلک از محدودیت­های رتبه بالای بیشینگی درونداد- برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر است. اما گزینۀ (a) که محدودیت­های بیشینگی درونداد- برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر را رعایت کرده است و فقط یک تخطی کمینه از محدودیت «* واکۀ پایانی» داشته است، در بخش «ارزیاب»، به عنوان گزینۀ بهینه انتخاب شده است. از سوی دیگر، در تولید این گروه از دوگان­ساخت­ها می­توان محدودیت نشانداری «بی­پایانه» را نیز با محدودیت­های بیشینگی در تعامل قرار داد. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «بی­پایانه» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده با ساخت هجایی CV.CV در دوگان­ساخت [be.ke- be.ke] با استفاده از رتبه­بندی 5 در تابلوی 6 تحلیل کرد.

تابلوی 6: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت دوهجایی CV.CV در دوگان­ساخت [be.ke- be.ke]

NO CODA	MAX B-R	MAX I-O	be.ke+ RED
			a. be.ke- be.ke☞
*	*!		b. be.ke- bek
**		*!	c. bek- bek
*		*!	d. bek.be.ke

 

تابلوی 6 نشان می­دهد که گزینه­های (b, c , d) که هر یک بیش از یک تخطی از محدودیت­های تناظر بیشینگی و محدودیت نشانداری «بی­پایانه» داشته­اند، بهینه نیستند ولی گزینۀ (a) از هیچ یک از محدودیت­ها تخطی نداشته است و در بخش «ارزیاب» به عنوان گزینۀ بهینه پذیرفته شده است.

ب) ساخت­های دوهجایی CVC.CV،CV.CVC  و CVC.CVC

در ساخت تمامی واژه­هایی که یکی یا هر دو هجایشان به یک همخوان ختم می­شود؛ یعنی دارای ساخت CVC.CV،CV.CVC  و CVC.CVC باشند نیز محدودیت­های بیشینگی درونداد- برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر با محدودیت «* واکۀ پایانی» در تعاملند. از آنجا که هیچ فرایند واجی/ آوایی در تولید این دوگان­ساخت­ها رخ نداده است، همانند دیگر موارد دوگان­سازی کامل ناافزوده محدودیت­های بیشینگی درونداد و برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر در مرتبۀ بالاتری از محدودیت‎های نشانداری قرار دارند. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «* واکۀ پایانی» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده در ساخت‌های دوهجایی CVC.CV،CV.CVC  و CVC.CVC در دوگان­ساخت  [hey. lān -hey. lān] با ساخت هجایی CVC.CVC ، با استفاده از رتبه­بندی 6 در تابلوی 7 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 6: رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت­های دو هجایی CVC.CV،CV.CVC  و CVC.CVC

MAX  I-O, MAX B-R>> NO CODA

تابلوی 7: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت دو هجای CVC.CVC در دوگان­ساخت  [hey. lān -hey. lān] 

NO CODA	MAX B-R	MAX I-O	hey. lān+ RED
****			a. hey. lān -hey. lān☞
***	*!		b. hey. lān -hey. lā
***		*!	c. hey. lā- hey. lān

 

از میان سه گزینهٔ رقیبی که در تابلوی 7 ارائه شده‌اند، گزینه­های (b, c)  به دلیل تخطی مهلک از محدودیت‌های مربوط به تناظر بیشینگی و همچنین داشتن چند تخطی از محدودیت نشانداری «بی‌پایانه»، از فرایند انتخاب حذف می‌شوند. در مقابل، گزینهٔ (a) با اینکه چهار تخطی از محدودیت «بی‌پایانه» دارد اما به دلیل رعایت دو محدودیت بیشینگی که از اهمیت بیشتری برخوردارند، به عنوان گزینهٔ بهینه در ارزیابی‌ها برگزیده می‌شود. این تحلیل نشان می‌دهد که در فرایند انتخاب، ممکن است گزینه‌ای با تخطی‌های بیشتر، به خاطر رعایت محدودیت­های رتبه بالا، در نهایت به عنوان گزینهٔ مطلوب شناخته شود.

 

 

 

ج) ساخت­های دو هجایی CVCC.CV  و CV.CVCC

 واژه­های پایۀ دوهجایی که در ساختار هجایی آن­ها خوشۀ همخوانی وجود دارد، به ندرت در دوگان­سازی کامل افزوده شرکت می­کنند.در ساخت این دوگان­ساخت­ها، محدودیت «* خوشۀ همخوانی» با محدودیت­های بیشینگی درونداد و برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر در تعامل می­باشند. براساس این محدودیت، خوشۀ همخوانی در پایانۀ هجا، به ویژه زمانی که در آغازۀ هجای بعدی نیز همخوانی وجود داشته باشد، به گونه­ای که «خوشۀ سه همخوانی» تشکیل شود، مجاز نیست. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «* خوشۀ همخوانی» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می‌توان در دوگان­ساخت­های کامل ناافزوده در ساخت­های دوهجاییCVCC.CV  و CV.CVCCدر دوگان­ساخت [ʤe.leng- ʤe.leng] با ساخت هجایی CV.CVCC، با استفاده از رتبه­بندی 7 در تابلوی 8 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 7: رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت­های دو هجایی CVCC.CV  و CV.CVCC

MAX I-O, MAX B-R>> *CCCODA

 

تابلوی 8: محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت­های دو هجایی    CV.CVCCدر دوگان‌ساخت [ʤe.leng- ʤe.leng]

*CC CODA	Max B-R	Max I-O	ʤeleng+ RED
**			☞a. ʤe.leng- ʤe.leng
*	*!		b. ʤe.leng- ʤe.len
*		*!	c. ʤe.len- ʤe.len
		*!	d. ʤe.len- ʤe.leng

 

تابلوی 8 نشانگر این است که گزینه‌های (b, c, d) به دلیل نقض مهلک محدودیت‌های مربوط به تناظر بیشینگی و همچنین تخطی از محدودیت «*خوشهٔ همخوانی پایانه» توسط گزینه­های (b, c) از دور رقابت خارج می­شوند. اما، گزینهٔ (a) با وجود اینکه دو تخطی از قاعده «*خوشهٔ همخوانی پایانه» دارد، به عنوان گزینۀ بهینه شناخته می‌شود. این امر به دلیل رعایت دو محدودیت دیگر، یعنی بیشینگی درونداد و برونداد و همچنین بیشینگی پایه-جزء مکرر است.

2-2. دوگان­سازی کامل افزوده

در فرایند دوگان‌سازی کامل افزوده، همزمان با تکرار پایه، یک تکواژ دستوری (Grammatical Morpheme) به ترکیب اضافه می‌شود، که این تکواژ می‌تواند از نوع آزاد free)) یا وابسته(bound)   باشد. فرایند دوگان‌سازی کامل افزوده با توجه به جایگاه این تکواژ دستوری، به دو نوع میانی و پایانی تقسیم می‌شود. در نوع میانی، تکواژ دستوری بعد از پایه (بین پایه و جزء مکرر) قرار می­گیرد و در نوع پایانی، این تکواژ در پایان ساختار یعنی بعد از جز مکرر اضافه می­گردد. در این بخش، رقابت محدودیت­های تناظر و محدودیت­های نشانداری ابتدا در دوگان­ساخت­های افزودۀ میانی و سپس در دوگان­ساخت­های افزودۀ پایانی بررسی خواهد شد.

2-2-1. دوگان­سازی کامل افزودۀ میانی

در این گروه از واژه­ها، یکی از بینا­وندهای (Interfixes) «-ا-/-ā-/ »، «-مُ-/-mo-/ »، «-تا--/tā-/» و «-به-/-be-/ »بین پایه و جزء مکرر قرار می­گیرد. در جدول 2، نمونه­هایی از این نوع دوگان­سازی در گویش­ سیرجانی ذکر شده است.

 

جدول 2: دوگان­سازی کامل افزودۀ میانی

معنی فارسی

آوانویسی گویش سیرجانی

نوع ساخت هجا

معنی فارسی

آوانویسی گویش سیرجانی

نوع ساخت هجا

لباس یا ملحفه­ای اضافی که وقتی یکی را بشویند از دیگری استفاده می­کنند	[šu be šu]	CVC	هر روز	[sāb tā sāb]	CVC
مساوی	[bir ā bir]	CVC	گرم	[d āƔ dāƔ]	CVC
قسمت به قسمت، گوشه و کنار	[gol mo gol]	CVC	ناهموار	[lok mo lok]	CVC

 

2-2-1-1. واژه­های پایۀ تک هجایی

الف) ساخت هجایی CV

این نوع از دوگان‌ساخت‌ها که با ساخت CV شکل گرفته‌اند، تنها با حرف اضافه «به» مشاهده شده­ است. در ساخت این دوگان­ساخت­ها، محدودیت نشانداری «*واکۀ پایانی» با محدودیت­های بیشینگی درونداد و برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر در تعامل می­باشند. این تعامل میان محدودیت‌ نشانداری «*واکۀ پایانی» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را می­توان در ساخت دوگان‌ساخت [šu be šu] با ساخت هجایی CV در تابلوی 9 با استفاده از رتبه­بندی 8 تحلیل کرد.  

رتبه­بندی 8: رتبه­بندی محدودیت­ نشانداری «*واکۀ پایانی» با محدودیت­های بیشینگی در ساخت واژۀ [šu be šu]

MAX I-O, MAX B-R >> * V#

 

تابلوی 9: محدودیت­های بیشینگی و«*واکۀ پایانی» در ساخت هجایی CV  در دوگان­ساخت

]  šu- be-[ šu

*V#	MAX B-R	MAX I-O	šu+ be +RED
*			☞a. šu- be- šu
*		*!*	b. šu – šu
*	*!		c. šu –be- u

 

تابلوی 9 نشان می­دهد در بین گزینه­های رقیب، گزینۀ (b) به دلیل نادیده گرفته شدن حرف­اضافه­ای که بین پایه و جزء مکرر قرار می­گیرد، با تخطی مهلک از محدودیت بیشینگی درونداد و برونداد،به عنوان گزینۀ بهینه شناخته نمی­شود. گزینۀ (c) نیز به دلیل عدم رعایت دوگان­سازی کامل پایه و تخطی مهلک از محدودیت بیشینگی پایه و جزء مکرر بهینه نیست. اما گزینۀ (a) که تنها با یک تخطی کمینه از محدودیت «*واکۀ پایانی» مواجه است، به عنوان گزینۀ بهینه انتخاب می­شود.

ب) ساخت هجایی CVC

 از مجموعۀ دوگان­ساخت­های گردآوری شده، ساخت هجایی CVC بالاترین بسامد را در میان ساخت­های واژه­های پایه­ای دارد که در دوگان­سازی کامل، به ویژه در فرایند دوگان­سازی کامل افزوده شرکت داشته­اند. برخی از واژه­های پایۀ این گروه با حروف­اضافه گوناگون و نیز با بیش از یک نوع بیناوند واژۀ مکرر می­سازند. معنای این دوگان­ساخت­ها بر مبنای حرف­اضافه یا بیناوندی که در این فرایند شرکت می­کند، متفاوت است. برخی از بیناوندهایی که به این دوگان­ساخت­ها افزوده می­شوند بدون آغازه هستند، مانند:«-آ-/ā--/». محدودیت «آغازه» از جمله محدودیت­های تخطی­نا­پذیر در زبان است و تخطی از آن مهلک محسوب می­شود. از این رو در سلسله مراتب هجایی(Syllable Hierarchy)  در بالاترین مرتبه جای دارد، حتی بالاتر از محدودیت­های تناظر. تعامل میان محدودیت‌ نشانداری نظیر «بی­پایانه» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را که شامل درونداد-برونداد و پایه و جزء مکرر می‌شود، می­توان در ساخت دوگان‌ساخت [sāb-tā-sāb] با ساخت هجایی CVC در تابلوی 10 با استفاده از رتبه­بندی 9 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 9: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری در ساخت هجایی CVC

ONSET<< MAX  I-O, MAX B-R>>  NO CODA

 

تابلوی 10: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری در ساخت هجایی CVC در دوگان­ساخت [sāb-tā-sāb]

NO CODA	Max B-R	Max I-O	ONSET	sāb +tā+ RED
**				☞a) sāb -tā- sāb
**	*!	*!*		b) sāb – sāb
**		*!	*!	c) sāb -ā- sāb
*				d) sāb -tā-sā

 

همان­طور که از تابلوی 10 مشخص است، گزینۀ (c) با حذف همخوان/t/، موجب تخطی مهلک از محدودیت «آغازه» شده است. گزینۀ(b) ؛ یعنی دوگان­سازی کامل ناافزوده، نیز با تخطی از محدودیت‌های بیشینگی درونداد- برونداد و نیز تخطی از محدودیت «بی­پایانه» گزینۀ بهینه محسوب نمی­شود. علت عدم انتخاب گزینۀ (d)  به عنوان گزینهٔ بهینه تخطی از محدودیت بیشینگی پایه- جزء مکرر است. اما گزینۀ (a) با ارضای محدودیت­های بیشینگی و تنها با داشتن دو تخطی کمینه از محدودیت «بی‌پایانه»، به عنوان گزینۀ بهینه پذیرفته می­شود. در گزینۀ (a)، واج /t/ با قرار گرفتن در آغازۀ هجای دوم، محدودیت «آغازه» را ارضا کرده است.

اما در مورد دوگان­ساخت­هایی که در ساخت آن‌ها، بیناوندی بدون آغازه وجود دارد، محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا) (ALIGN-R (B- σ))، علاوه بر محدودیت­های «بی­پایانه»، «آغازه» و «محدودیت­های بیشینگی درونداد- برونداد» دخیل است. 

بر اساس محدودیت انطباق راست (پایه –هجا)، حاشیۀ سمت راست پایه باید با حاشیۀ سمت راست هجا مطابقت داشته باشد. از آنجا که این محدودیت تخطی­پذیر است، در مرتبه‌بندی محدودیت­های بهینگی، در مرتبۀ پایین­تری نسبت به محدودیت­های بیشینگی قرار می­گیرد. بنابراین، تعامل میان محدودیت‌ نشانداری نظیر «بی­پایانه» و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی را که شامل درونداد-برونداد، پایه و جزء مکرر و همچنین محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا)» می‌شود، می‌توان در ساخت دوگان‌ساخت [bir-ā- bir] با ساخت هجایی CVC در تابلوی 11 با استفاده از رتبه‌بندی 10 تحلیل کرد.

رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت دوگان­ساخت­ها با ساخت هجایی CCV به صورت رتبه­بندی (10) است.

رتبه­بندی 10: رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در دوگان­ساخت­ها با بیناوندی بدون آغازه در ساخت هجایی CVC

ONSET >> MAX I-O, MAX B-R >> ALIGN-R (B- σ) >> NO CODA

 

تابلوی 11: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری در ساخت هجایی CVC  در دوگان­ساخت [bir-ā- bir]

NO CODA	ALIGN-R (B- σ)	Max B-R	Max I-O	ONSET	bir +ā+ RED
*	*				☞a) bi. rā- bir
**			*		b( bir –bir
**				!*	c) bir-ā- bir
	*	!*			d) bi.rā- bi

 

تابلوی 11 نشان می­دهد که گزینۀ (b) (دوگان­سازی کامل ناافزوده) به دلیل نقض محدودیت بیشینگی درونداد- برونداد قابل قبول نیست. این نشان می­دهد که حضور بیناوند /-ā-/ در واژۀ [bir-ā- bir] اجباری است یعنی واژۀ  [bir bir] در گویش سیرجانی رایج نیست. گزینۀ (c) نیز با وجود آنکه محدودیت­های بیشینگی درونداد- برونداد را ارضا کرده است، به دلیل تخطی مهلک از محدودیت «آغازه» و نیز تخطی از محدودیت «بی­پایانه» پذیرفته نیست. گزینۀ (d) علاوه بر تخطی از محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا)»، از محدودیت «بیشینگی پایه- جزء مکرر» نیز تخطی داشته است و به دلیل نادیده گرفتن دوگان­سازی کامل پایه به عنوان گزینۀ بهینه شناخته نمی­شود. در مقابل، گزینۀ (a) به علت آنکه یک تخطی کمینه از محدودیت «بی‌پایانه» و یک تخطی کمینه از محدودیت انطباق- راست (پایه/ هجا) داشته است و به دلیل رعایت محدودیت­های «آغازه» و «بیشینگی» به عنوان گزینۀ بهینه در بخش «ارزیاب» پذیرفته شده است. در گزینۀ (a)، همخوان /r/ که در جایگاه آغازۀ هجای دوم قرار گرفته است، موجب رعایت محدودیت «آغازه» و همچنین تخطی کمتر از محدودیت «بی­پایانه» شده است.

2-2-2. دوگان­سازی کامل افزودۀ پایانی

در فرایند دوگان­سازی کامل افزودۀ پایانی،جزء مکرر بعد از پایه قرار می­گیرد و پسوند پس از  پایه و جزء مکرر در پایان واژه قرار می­گیرد. داده­های جدول 3 نمونه­هایی از این نوع دوگان­سازی در گویش سیرجانی هستند.

جدول 3: دوگان­سازی کامل افزودۀ پایانی

عنی فارسی	آوانویسی گویش سیرجانی	نوع ساخت هجا	معنی فارسی	آوانویسی گویش سیرجانی	نوع ساخت هجا
زبر، برجسته	[dun dunu]	CVC	خارش چشم ناشی از وجود زخم سطحی و یا شی ریزی در چشم	[rig rigu]	CVC
خوردن آب به صورت کم کم	[qop qopu]	CVC	مکیدن شیر به مقدار کم	[mok moku]	CVC
چروکیده	[korč korču]	CVCC	جرعه جرعه	[koft koftu]	CVCC
نرمک نرمک	[narb narbu]	CVCC	جغجغه	[ʤelng ʤengu]	CVCC
حباب­های ریز و درشت	[golup golup]	CVCVC	تکه­های بلند و باریک پارچه	[šetir šetiru]	CVCVC
قطرات ریز باران که فاصلة ریزش آن‌ها نیز زیاد باشد	[periš perišu]	CVCVC	دانه­های گرد، ریز و درشت	[golul golulu]	CVCVC

        

2-2-2-1. واژه­های پایۀ تک­هجایی

الف) ساخت هجایی CVC

در ساخت دوگان­ساخت­ها با ساخت هجایی CVC، محدودیت­ نشانداری که با محدودیت­های تناظر بیشینگی درونداد ، برونداد و بیشینگی پایه- جزء مکرر و محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا)»  در تعامل است، محدودیت «بی­پایانه» است. بنابراین، تعامل میان این محدودیت­ها‌ را می­توان در ساخت دوگان‌ساخت[qop- qopu] با ساخت هجایی CVC  در تابلوی 12 با استفاده از رتبه­بندی 11 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 11: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت هجایی CVC

 ONSET >> MAX I-O, MAX B-R >> ALIGN-R (B- σ) >> NO CODA

 

تابلوی 12: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در دوگان­ساخت [qop- qopu]

 

NO CODA	ALIGN-R (B- σ)	Max B-R	MAX I-O	ONSET	qop+ RED+u
*	*				☞a) qop- qo.pu
**			*!		b qop- qop
**				*!	c) qop- qop.u

 

بر­اساس تابلوی 12 ، گزینۀ (a) با وجود تخطی از محدودیت «بی­پایانه» و «انطباق- راست (پایه- هجا)»، به دلیل رعایت محدودیت «آغازه» که در بالاترین مرتبه قرار دارد، به عنوان گزینۀ بهینه انتخاب شده است. در این جزء مکرر، برخلاف گزینۀ (c)، همخوان /p/ از جایگاه پایانۀ جزء مکرّر به جایگاه آغازۀ پسوند /u/ رفته است و به همین سبب هم محدودیت «آغازه» را رعایت کرده است و هم موجب شده است که تخطی کمتری از محدودیت «بی­پایانه» رخ دهد. اگر چه این مسئله، منجر به تخطی از محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا)»  شده است.

ب) ساخت هجایی CVCC

دوگان­ساخت­های تک­هجایی مکرر که در آن‌ها پایه و جزء مکرر به خوشۀ دو همخوانی ختم می­شوند، با پسوند /u/ دیده شده است. از آنجا که واژه­های پایه در این گروه از دوگان­ساخت­ها دارای خوشۀ همخوانی پایانه هستند، محدودیت نشانداری­ که در ساخت این واژه­ها با محدودیت­های بیشینگی در تعامل است، محدودیت «خوشۀ همخوانی» است به دلیل این­که پسوندی که در انتهای این دوگان‌ساخت­ها افزوده می­شود، بدون آغازه است. محدودیت «آغازه» که در سلسله مراتب محدودیت­ها در بالاترین مرتبه قرار داد و تخطی­ناپذیر است، از تشکیل چنین ساخت­های نشانداری به بهای تخطی از محدودیت «انطباق- راست (پایه- هجا)»، جلوگیری می­کند. بنابراین تعامل میان محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه» در  دوگان­ساخت [narb- narbu] با ساخت هجایی CVCC را می­توان براساس رتبه­بندی 12 و تابلوی 13 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 12: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه»

ONSET >> MAX I-O, MAX B-R >> ALIGN-R (B- σ) >> *CC CODA

 

تابلوی 13: رتبه­بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «*خوشۀ همخوانی پایانه» در دوگان­ساخت [narb- narbu]

*CC CODA	ALIGN-R (B- σ)	MAX B-R	MAX  I-O	ONSET	narb + RED+u
*	*				a) narb- nar.bu☞
**			*!		b) narb- narb
**				*!	c) narb- narb.u

 

تابلوی 13 نشان می‌دهد که گزینهٔ (b) به دلیل تخطی مهلک از محدودیت‌ بیشینگی درونداد و برونداد و همچنین عدم رعایت محدودیت «*خوشهٔ همخوانی پایانه» از فرایند انتخاب حذف می‌شود. گزینهٔ (c) نیز، به علت نقض مهلک از محدودیت‌های بیشینگی پایه و جزء مکرر و تخطی از محدودیت «*خوشهٔ همخوانی پایانه» از فرایند انتخاب کنار گذاشته می‌شود. در مقابل، گزینهٔ (a) با وجود اینکه برخی محدودیت‌ها از جمله «*خوشهٔ همخوانی پایانه» و «انطباق- راست (پایه- هجا)» را رعایت نکرده است، به دلیل ارضای محدودیت‌های «آغازه» و همچنین محدودیت‌های بیشینگی درونداد، برونداد و پایه و جزء مکرر که از اهمیت بالاتری برخوردارند، به عنوان گزینهٔ بهینه در ارزیابی انتخاب می‌شود.

2-2-2-2. واژه­های پایۀ دو ­هجایی

الف) ساخت دوهجاییCV.CVC  

در ساختار دوهجاییCV.CVC، محدودیت نشانداری «بی‌پایانه» یکی از محدودیت­هایی است که در رقابت با محدودیت‌های بیشینگی قرار دارد. این امر به دلیل آن است که وند افزوده به این واژه‌ها تنها شامل یک واکه می‌شود. از سوی دیگر، محدودیت «آغازه» که در سلسله‌مراتب محدودیت‌ها در بالاترین رتبه قرار دارد، مانع از شکل‌گیری هجای نشانداری می‌شود. این محدودیت به بهای نقض انطباق بین مرز تکواژ و هجا عمل می‌کند و در نتیجه، از تشکیل چنین هجای نشانداری جلوگیری می‌کند. بنابراین، تعامل میان محدودیت­های تناظر و نشانداری «بی‌پایانه» در ساخت­های دو هجاییCV.CVC  در دوگان­ساخت [pe.riš-peri.šu] را می­توان براساس رتبه­بندی 13 و تابلوی 14 تحلیل کرد.

رتبه­بندی 13: رتبه­بندی محدودیت­های تناظر و نشانداری در ساخت­های دو هجاییCV.CVC  

ONSET >> MAX I-O, MAX B-R >> ALIGN-R (B- σ) >> NO CODA

تابلوی 14: محدودیت­های بیشینگی و نشانداری «بی­پایانه» در ساخت دوهجایی CV.CVC. در دوگان­ساخت [pe.riš-peri.šu]

NO CODA	ALIGN-R (B- σ)	MAX B-R	MAX I-O	ONSET	periš+ RED+u
*	*				☞a. pe.riš-peri.šu
**			*!		b. pe.riš-pe.riš
**				*!	c. pe.riš-pe.riš.u

 

از میان سه گزینهٔ رقیبی که در تابلوی 14 ارائه شده‌اند، گزینهٔ (b) به دلیل تخطی مهلک از محدودیت‌های مربوط به بیشینگی درونداد و برونداد و همچنین عدم رعایت محدودیت «بی‌پایانه»، از دور رقابت حذف می‌شود. گزینهٔ (c) نیز به دلیل نقض مهلک محدودیت‌های بیشینگی پایه و جزء مکرر و همچنین تخطی از محدودیت «بی‌پایانه»، از چرخه انتخاب کنار گذاشته می‌شود. در نهایت، گزینۀ (a) که توانسته است، محدودیت‌ بی‌پایانه و همچنین محدودیت‌های مربوط به بیشینگی درونداد و برونداد را به خوبی رعایت کند، به عنوان گزینهٔ بهینه در این ارزیابی انتخاب شده است.

 

3. نتیجه­­گیری

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی انواع دوگان­سازی کامل در گویش سیرجانی در چارچوب نظریۀ بهینگی بود. در بررسی دوگان­ساخت­های کامل در گویش سیرجانی مشخص شد که در این گویش، انواع فرایند دوگان­سازی کامل ناافزوده و افزوده کاربرد دارد، این نتیجه با نتایج پژوهش‌هایی از جمله حیدری (1395)، تفرجی‌یگانه و جهان‌فر (1396) و همچنین صیاد و کردزعفرانلوکامبوزیا (1400) در زمینۀ بررسی انواع دوگان‌سازی کامل، همخوانی دارد. در دوگان‌سازی کامل ناافزوده در گویش سیرجانی، رتبه‌بندی محدودیت‌های بیشینگی و نشانداری در ساخت­های تک‌هجایی CV و دو هجایی   CVCV به صورت رتبه­بندی MAX I-O, MAX B-R>> *V#، نشان داده می‌شود. همچنین، رتبه‌بندی ساخت­های تک‎هجایی CVC و دو هجایی CVC.CV،CV.CVC  و CVC.CVC به صورتMAX I-O, MAX B-R>> NO CODA  تعریف شده ­است. ترتیب محدودیت­ها در مورد ساخت­های تک هجایی CVCC و دو هجایی CVCC.CV  و CV.CVCC  به صورتMAX I-O, MAX B-R>> *CCCODA   در نظر گرفته شده است. یافته‌های این پژوهش با نتایج مطالعات حیدری (1395)، تفرجی‌ یگانه و جهان‌فر (1396) و صیاد و کرد-زعفرانلوکامبوزیا (1400) که به بررسی انواع دوگان‌سازی کامل ناافزوده پرداخته‌اند، هم‌راستا است. در دوگان­سازی کامل افزودۀ میانی و پایانی، رتبه‎بندی محدودیت­های بیشینگی و نشانداری در ساخت­های تک­هجایی CV به صورت MAX I-O, MAX B-R>> *V# است. در مورد ساخت تک هجایی CVC  با بیناوندی که دارای آغازه است محدودیت­ها به صورتNO CODA  ONSET>> AX I-O, MAX B-R>> تعریف می­شوند. اما در ساخت تک‎هجایی CVC با بیناوندی بدون آغازه ترتیب محدودیت­ها به صورت ONSET >> MAX I-O, MAX B-R >> ALIGN-R (B- σ) >> NO CODA  نشان داده می‌شوند. در دوگان­سازی کامل افزوده میانی و پایانی، بیناوندها یا پسوندهایی که به دوگان­ساخت­ها افزوده می­شوند، بدون آغازه هستند. به همین دلیل، وجود محدودیت «آغازه» در بالاترین رتبه، مانع از شکل‌گیری چنین هجاهای نشانداری می­شود. در این شرایط، همخوان پایانی واژۀ اول یا دوم در جایگاه آغازۀ وند افزوده شده قرار می­گیرد تا محدودیت «آغازه» ارضا شود. این یافته‌ها با نتایج پژوهش‌های حیدری (1395)، تفرجی یگانه و جهان­فر (1396) و صیاد و کرد­زعفرانلو­کامبوزیا (1400) در زمینه بررسی انواع دوگان­سازی کامل افزودۀ میانی و پایانی همسو می­باشند. براساس یافته‌های این پژوهش، می‌توان به پرسش پژوهش دربارۀ چگونگی بازنمایی فرایند دوگان‌سازی کامل در گویش سیرجانی براساس نظریۀ بهینگی پاسخ داد. با توجه به اصول و محدودیت‌های مورد نظر در نظریهٔ بهینگی، بازنمایی فرایند دوگان‌سازی کامل در این گویش از طریق رتبه‌بندی محدودیت‌های همگانی و با بهره‌گیری از اصول نظریهٔ بهینگی انجام می‌گیرد؛ به عبارت دیگر، فرایند تولید گزینه‌های متنوع در بخش «مولد» و سپس انتخاب بهترین گزینه‌ها در بخش «ارزیاب» به عنوان دو مرحله کلیدی در این تحلیل به شمار می‌آید.

 

پی‌نوشت‌‌ها

فهرست اختصارات

MAX B_ R	Maximality Base- Reduplicant	B-R Identity	Base- Reduplicant Identity
MAX I_ O	Maximality Input- Output	Can	Candidate
Opt	Optimal	C1	Candidate one
☞	Optimal Candidate	C2	Candidate two
RED	Reduplication	Comp	Competitor
*	Violation-Marks	*CC CODA	Consonant Cluster CODA
		I- O Faithfulness	Input- Output Faithfulness

 

منابع

تفرجی یگانه، مریم، و جهانفر، نعمت (1396). تكرار در گویش كردی كلهری بر اساس نظریۀ بهینگی. زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 2 (2)، 141-159. doi:10.22124/plid.2017.2817

 حیدری، فرزانه(1395). تحلیل بهینگی فرایند دوگان‌سازی در گویش لکی دلفان. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، (15) 3، 55-72. doi:10.22126/jlw.2017.1194

خلیفه­لو، سید فرید،  و عزت­آبادی پور، طاهره (1399). بررسی فرایندهای سایشی­شدگی، ناسوده­شدگی و حذف در گونۀ زبانی سیرجانی: نظریۀ بهینگی. زبان­شناسی گویش­های ایرانی، 5 (2)، 1-24. doi:10.22099/jill.2021.38003.1210

 خلیفه­لو، سید فرید، و عزت­آبادی پور، طاهره (1401). بررسی فرایند تضعیف در گویش سیرجانی: واج شناسی خودواحد،  ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، (1) 12، 49-74. doi:10.30495/irll.2022.1921575.1415

صیاد، ایمانه، و کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه (1400). فرایند تکرار در گویش شوشتری: نظریۀ بهینگی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، (2) 6، 289- 317. doi:10.22099/jill.2021.41265.1262

عزت آبادی­پور، طاهره، شهیدی، اشرف­السادات، و سلیمانیان، مصطفی (1401). بررسی مولکول­های معنایی نام حیوانات پربسامد در ضرب­المثل های گویش سیرجانی: معنی­شناسی شناختی،  ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین، (4) 12، 113-141. doi:10.30495/irll.2023.1962365.1514

عزت آبادی­پور، طاهره، و شهیدی، اشرف­السادات (1398). فرایند سایشی­شدگی در گونۀ زبانی سیرجانی: واج­شناسی زایشی،  ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، (2) 9، 47-66. doi:10.30495/irll.2019.667860 

مؤید محسنی، مهری (1381). گویش مردم سیرجان. مرکز کرمان­شناسی. 

 

Blutner, R. and Zeevat, H. (2004b) Editor’s Introduction: Pragmatics in Optimality Theory. In R. Blutner & H. Zeevat (Eds.), Optimality Theory and Pragmatics, (pp. 1–24). Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave/ Macmillan.  doi.org/10.1515/9781614512776.33

Féry, C., and Van De Vijver, R. (2003). The Syllable in Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press Club.

Hoek, J., & de Hoop, H. (2016). On the Optimal Interpretation of Yes and No in Dutch. In G. Legendre, M.T. Putnam, H. de Swart, & E. Zaroukian (Eds.), Optimality Theoretic Syntax, Semantics, and Pragmatics: From Uni- to Bidirectional Optimization, (Oxford Studies in Theoretical Linguistics; Vol. 61, pp.220-247). Oxford University Press. doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198757115.003.0010

Kager, R. (2004). Optimality Theory. Cambridge University Press.

 

McCarthy, J. J. (2008). Doing Optimality theory: Applying Theory to Data. Malden. MA: Blackwell.

 

McCarthy, J. J., & Prince, A. ([1993a]/ 2001). Prosodic Morphology I: Constraint Interaction and Satisfaction. University of Massachusetts, Amherst.

 

McCarthy, J. J., & Prince, A.)1995(. Faithfulness and Reduplicative Identity. UMOPL: Papers in Optimality Theory (University of Massachusetts), Linguistics, 18: 249-384. https://doi.org/10.7282/T31R6NJ9

 

Orhan Orgun, C. (1996). Sign-Based Morphology and Phonology with Special Attention to Optimality Theory. University Of California, Berkeley.

Prince, A.,&  Smolensky, P. (1993/2004). Optimality Theory: Constraints Interaction in Generative Grammar. Oxford: Blackwell.

Reiss, C., (2003). Language Change without Constraint Reranking. In: Holt, (Ed.), Optimality Theory and Language Change, (pp. 143-168). Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. doi.org/10.1075/cilt.162.05cho

Wilson, C. (2001). Bidirectional Optimization and the Theory of Anaphora. In: G. Legendre, J. Grimshaw & S. Vikner, (Eds.), Optimality-Theoretic Syntax, (pp. 465–507). Cambridge, MA: MIT Press. doi.org/10.7551/mitpress/5161.003.0018

 

---

[1] . استاد زبان‌شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.                     [e-mail]: E-mail

[2] . دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ، زاهدان، ایران.                                                                                Email: [e-mail]

 

---