Investigating The Relationship Between Sensory Perception And Climatic Parameters In Iranian Bazaar Architecture

Subject Areas :

Fatemeh Sadat Gheibi ¹ , Azadeh Shahcheraghi ² , Alireza Bandarabad ³

1 - Ph.D. Student In Architecture, Department Of Architecture, Faculty Of Art & Architecture, Tehran Science & Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 - Associate Professor, Department Of Architecture, Faculty Of Art & Architecture, Tehran Science & Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 - Associate Professor, Department Of Urban Planning, Faculty Of Architecture & Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

Received: 2024-03-13 Accepted : 2024-05-25 Published : 2024-07-18

Keywords: Environment, Sensory Perception, Climatic Parameters, Historical Bazaar Architecture Of Iran.,

Abstract :

In encountering the environment, sensory perception is an innate precursor in constructing meaning, with climatic parameters being among its most crucial elements. Iranian traditional architecture, especially bazaar architecture, embodies a visual and sensory type of architecture that engages all human sensory stimuli through a process of sensory awareness and understanding, remarkably influencing the audience under the environment's impact. Typically, historical bazaar architecture in Iran is designed and constructed considering the regulation of environmental conditions. Particularly, incorporating compatible designs and utilizing indigenous materials against local climatic indicators can enhance sensory perception as a vital element in human-environment interaction and a prominent characteristic of this vernacular architecture. Iranian historical bazaar architecture draws inspiration from its people's history and culture and now serves as a multidimensional representation of this culture. This research aims to investigate the relationship between sensory perception and climatic parameters as a human experience of the environment in Iranian historical bazaar architecture, aiming to evaluate the connection between environmental features and individuals' sensory experience in these spaces, providing a better understanding of the impact of location's climatic conditions on users' experience in Iranian historical bazaar architecture. The current study employs a combination of quantitative and qualitative research methods, with the main research framework being descriptive-analytical. Moreover, data collection is conducted through documentary studies from library sources and fieldwork using questionnaire surveys and analysis using a combined model of "DEMATEL" and "ANP", along with software such as "SPSS", and "SUPER DECISIONS." The research findings indicate that variables such as "creating connections," "forms", "creating diversity in customer experience" and "access routes", are among the most prominent variables interacting with interpretations in Iranian historical bazaar architecture. The final research result also suggests four variables: "access routes," "ease of movement", "interactive spaces", and "navigable architecture (Iranian)", in presenting variables of "paths and ways", focusing on interaction with interpretations of Iranian historical bazaar architecture due to sensory perception and climatic parameters. Thus, sensory perception in Iranian historical bazaar architecture is the result of the mutual influence and interaction between climatic parameters, shaping the psychological experience of the environment.

References:

• استرنبرگ، رابرت جی. 1398. روان‌شناسی شناختی، ترجمۀ: سیدکمال خرازی و الهه حجازی، چاپ‌یازدهم، تهران: انتشارات سمت.
• ایروانی، محمود. خداپناهی، محمدکریم. 1399. روان‌شناسی احساس و ادراک، چاپ‌بیست‌وچهارم، تهران: انتشارات سمت.
• آیزنک، مایکل. کین، مارک‌ ت،. 1397. روان‌شناسی شناختی: زبان، تفکر، ‌ هیجان‌ها و هشیاری، ترجمۀ: حسین زارع، چاپ اول، تهران: انتشارات ارجمند.
• بصیری، مهرانگیز. 1392. بدن و حواس در رسانه‌های نوین هنری نگاهی از منظر پدیدارشناسی موریس مرلو - پونتی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - کیمیای‌هنر، دورۀ 2، شمارۀ 9، 52-45.
• بنتلی، یان. 1398. محیط‌های پاسخ‌ده: کتابی راهنما برای طراحان، ترجمۀ: مصطفی بهزادفر، چاپ چهاردهم، تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
• بیگلری، اسفندیار. 1356. بازارهای ایران، چاپ اول، همدان: انتشارات همدمی.
• پاکزاد، جهانشاه. بزرگ، حمیده. 1400. الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان، چاپ هفتم، تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
• پالاسما، یوهانی. 1400 چشمان پوست: معماری و ادراکات حسی، ترجمۀ: رامین قدس، چاپ پنجم، تهران: انتشارات پرهام نقش.
• پروشانی، ایرج و [دیگران]. 1389. بازار در تمدن اسلامی، چاپ اول، تهران: انتشارات کتاب مرجع.
• پناهی آزاد، حسن. 1401. تبیین و مقایسه فرایند تحقق «ادراک حسی»؛ از دیدگاه «معرفت‌شناسی نوصدرایی» و «روان‌شناسی شناختی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - ذهن؛ معرفت‌شناسی و حوزه‌های مرتبط، دورۀ 23، شمارۀ 91، 169-143.
• پهلوان، سمیه. سلطان‌زاده، حسین. حبیب، فرح 1400 انتشار آنلاین. ادراک تنانه از بازار ایرانی: تبیین مؤلفه‌های معماری براساس نظریات مرلوپونتی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - هفت‌حصار، دورۀ 10، شمارۀ 37، در دست چاپ.
• تفکر، ثریا. شاهچراغی، آزاده. حبیب، فرح. 1399. بازخوانی نظریۀ سینومرفی (هم‌ساختی)؛ در معماری بازار محلی ایرانی (بررسی موردی: بازار تجریش تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - نامۀ معماری و شهرسازی، دورۀ 13، شمارۀ 28، 113-93.
• جهاد دانشگاهی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، 1388. بازار ایرانی: تجربه‌ای در مستندسازی بازارهای ایران، چاپ اول، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
ک خیابانی، فرناز. نژاد ابراهیمی، احد. شقاقی، شهریار. بلالی اسکویی، آزیتا. 1402. بُعد به‌وجودآمده از پدیدارشناسی معنای‌مکان در معماری بر مواجهه‌با رویکرد مطالعات فرهنگی (موردپژوهی: بازار تاریخی تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - مطالعات مدیریت‌شهری، دورۀ 15، شمارۀ 56، 91-77.
• دبدبه، محمد. [دیگران]. 1402 ب. پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی؛ (موردپژوهی: مجموعۀ بازار تاریخی تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - معماری و محیط‌پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 4، شیراز، 54-37.
• دبدبه، محمد. 1402. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه؛ (ادراک‌محیط)، تهران.
• دبدبه، محمد. صدیق، مرتضی. رضوان پناه، مجید. 1401. نقد و بررسی کتاب «طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی»؛ از مجموعه آثار معمار دبدبه، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - معماری و شهرسازی؛ معمار شهر، دورۀ 1، شمارۀ 4، 117-98.
• دبدبه، محمد و [دیگران]. 1402 الف. تثبیت‌هویت در معماری و معماری‌داخلی: بامروری‌بر تغییرکاربری انطباقی خانه‌های تاریخی تبریز (دورۀ قاجار)؛ گردآوری از مجموعه آثار معمار دبدبه، چاپ اول، تهران: انتشارات طحان‌گستر.
• رحمانی، سارا. ندیمی، حمید. 1398. تأملی در کیفیت و معنی محیط، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - باغ‌نظر، دورۀ 16، شمارۀ 71، 60-51.
• زومتور، پیتر. 1395. رهیافت پدیدارشناسی در اندیشۀ پیتر زومتور، ترجمۀ: مرتضی نیک فطرت و سیده صدیقه میرگذارلنگرودی، چاپ اول، تهران: مؤسسه و انتشارات علم معمار رویال.
• زومتور، پیتر. لندینگ، ماری. 1398. احساسی از تاریخ، ترجمۀ: مرتضی نیک فطرت و نیما کیوانی، چاپ اول، تهران: انتشارات کتاب فکر نو.
ه سلطان‌زاده، حسین. 1395. بازارهای ایرانی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• سلیمانی روزبهانی، پیمان. 1401. تحلیل معماری بناهای دولتی دورۀ پهلوی با رویکرد زمینه‌گرایی باتأکیدبر اصول ادراکی گشتالت (نمونه موردی: شهر کرمان)، گاهنامۀ کمیتۀ علمی - معماری بومی ایکوموس ایران، 78-67.
• شاهچراغی، آزاده. بندرآباد، علیرضا. 1400. محاط در محیط؛ کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
• شفیعی، راضیه. کاوندی، سحر. 1401. جایگاه بدن در امر ادراک از منظر ابن‌سینا و موریس مرلوپونتی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - الهیات تطبیقی، دورۀ 13، شمارۀ 28، 22-1.
• شیرازی، محمدرضا. 1391. نظریه‌پردازان معماری: معماری حواس و پدیدارشناسی ظریف یوهانی پالاسما، چاپ اول، تهران: انتشارات رخ‌داد نو.
• عباسی، زهرا. حبیب، فرح. مختابادامریی، سید مصطفی. 1397. مروری نُو بر ادراک حسی در معماری بازار ایرانی - اسلامی (نمونه موردی: بازار کاشان)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - نقش‌جهان، دورۀ 8، شمارۀ 2، 90-81.
• غیبی، فاطمه سادات. شاهچراغی، آزاده. بندرآباد، علیرضا. 1402 ج. نقش مؤلفه‌های ادراک حسی بر ارتقا حس مکان در اجتماع بازار تاریخی تبریز، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی - تغییرات اجتماعی - فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 4 (79)، 210-191.
• غیبی، فاطمه سادات. شاهچراغی، آزاده، بندرآباد، علیرضا. 1402 الف. مطالعۀ تطبیقی مناظر حسی در بازارهای تاریخی ایران، اولین کنفرانس ملی معماری فردا_شهر آینده: چالش‌ها و راه کنش‌های عصر هوشمندسازی، تهران، 12-1.
• غیبی، فاطمه سادات. شاهچراغی، آزاده، بندرآباد، علیرضا. 1402 ب. مقایسۀ کاربست تدابیر معمارانۀ اقالیم 4گانه در بازارهای تاریخی ایران (مورد واکاوی: اقلیم سرد و کوهستانی، معتدل و مرطوب، گرم و خشک، گرم و مرطوب)، اولین کنفرانس ملی معماری فردا_شهر آینده: چالش‌ها و راه کنش‌های عصر هوشمندسازی، تهران، 12-1.
• قبادیان، وحید. 1392. تحلیل اقلیمی ساختمان‌های پایدار سنتی در ایران، چاپ‌هشتم، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• قبادیان، وحید. 1397. بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، چاپ اول، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• کسمائی، مرتضی. 1392. اقلیم و معماری، ویراستار: محمد احمدی‌نژاد، چاپ پنجم، تهران: انتشارات خاک.
• گیفورد، رابرت. 1397. روش‌های تحقیق در روان‌شناسی محیط، ترجمۀ: مینو قره بگلو، محمدتقی پیر بابائی و زهرا علی‌نام، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
• لکنر، نربرت. 1385. گرمایش، سرمایش، روشنایی: رویکردهای طراحی برای معماران، ترجمۀ: محمدعلی کی نژاد و رحمان آذری، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
• لنگ، جان. 1397. آفرینش نظریۀ معماری: نقش علوم‌رفتاری در طراحی محیط، ترجمۀ: علیرضا عینی‌فر، چاپ‌دهم، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• معماریان، غلامحسین. 1389. سیری در مبانی‌نظری معماری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سروش‌دانش.
• میرسلیم، سید مصطفی. 1375. دانشنامۀ جهان‌اسلام (جلد 1)، چاپ‌دوم، تهران: انتشارات بنیاد دایره‌المعارف اسلامی (بنیاد دائره‌المعارف اسلامی).
• نوربرگ - شولتز، کریستین. 1392. روح مکان: به‌سوی پدیدار‌شناسی معماری، ترجمۀ: محمدرضا شیرازی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات رخ‌داد نو.
• Abbasi, Zahra. Habib, Farah. Mokhtabadamriyi, Seyed-Mostafa. (2018). A New Review on Sensory Perception in Iranian-Islamic Bazaar Architecture (Case Study: Kashan Bazaar), Scientific-Research Journal of Role of World, Vol. 8, No. 2, pp. 81-90. [In Persian]
• Auer, M.R. (2008). Sensory Perception, Rationalism and Outdoor Environmental Education, International Research in Geographical and Environmental Education, 17(1):6-12.
• Bahmani Kazerooni, S. Pourjafar, M. (2014). Hierarchy Of Cultural Identity In Traditional Markets, Iran, The International Journal Of Engineering & Science (IJES), 3(1): 16-24.
• Basiri, Mehrangiz. (2013). Body and Senses in New Media Art: A Phenomenological Perspective of Maurice Merleau-Ponty, Scientific-Research Journal of Art Alchemy, Vol. 2, No. 9, pp. 45-52. [In Persian]
• Bentley, Ian. (2019). Responsive Environments: A Guidebook for Designers, translated by Mostafa Behzadfar, 14th edition, Tehran: Center for Publications of Iran University of Science and Technology. [In Persian]
• Biglari, Esfandiar (1977). Iranian Bazaars, 1st edition, Hamedan: Hamedmi Publications. [In Persian]
• Chen, X. Liu, Y. Li, S. & Sun, W. (2022). Sensory Perception Mechanism for Preparing the Combinations of Stimuli Operation in the Architectural Experience, Sustainability, 14(13): 2-19.
• Cresswell, T. (2014). Place, Publisher By Chichester: Wiley-Blackwell; 2nd Edition.
• Dabdabeh, Mohammad, et al. (2023a): Consolidation Identity in Architecture and Interior Architecture: Review on Adaptive Land Use Alteration in Tabriz Historical Houses (Qajar Era); A Selection of Architect Dabdabeh's Works, Tehran: Tahangostar Publications, First Edition. [In Persian]
• Dabdabeh, Mohammad. (2021). Handwritten Notes from Dabdabeh's Architectural Works Collection (Environmental Perception), Tehran. [In Persian]
• Dabdabeh, Mohammad. et al. (2024b). The Phenomenology Of Spatial Variations In The Poetics Of Interior Architecture; (Case Study: Tabriz Historic Bazaar Complex) , Journal of Sustainable Architecture and Environment, Vol 1, No 4, Shiraz, pp. 37-54. [In Persian]
• Dabdabeh, Mohammad. Seddigh, Morteza. Rezvanpanah, Majid. (2020). Review of the Book "Design Based on Human Perception and Behavior" from the Works of Architect Dabdebeh, Journal of Architecture and Urban Planning; Ma'mar Shahr, Vol. 1, No. 4, pp. 98-117. [In Persian]
• Esternberg, Robert J. (2019). Cognitive Psychology, translated by Seyyed Kamal Kharazi and Elaheh Hajazi, 11th edition, Tehran: SAMT Publications. [In Persian]
• Eysenck, Michael. Keane, Mark T. (2018). Cognitive Psychology: Language, Thinking, Emotions, and Consciousness, translated by Hossein Zare, 1st edition, Tehran: Arjmand Publications. [In Persian]
• Fritsch, M. et al., 2023. Sensory and Environmental Uncertainty in Perceptual Decision-Making, iScience, 26(4):1-18.
• Ghaibi, Fatemeh-Sadat. Shahcheraghi, Azadeh. Bandarabad, Alireza. (2023). The Role of Sensory Perception Components in Enhancing Sense of Place in the Community of Historical Tabriz Bazaar, Scientific-Research Journal of Socio-Cultural Changes, Vol. 22, No. 4 (79), pp. 191-210. [In Persian]
• Ghaibi, Fatemeh-Sadat. Shahcheraghi, Azadeh. Bandarabad, Alireza. (2023a). Comparative Study of Sensory Landscapes in Historical Bazaars of Iran, Proceedings of the First National Conference on Future Architecture_City Future: Challenges and Responses in the Era of Smartification, Tehran, pp. 1-12. [In Persian]
• Ghaibi, Fatemeh-Sadat. Shahcheraghi, Azadeh. Bandarabad, Alireza. (2023b). Comparison of the Application of Four-climate Architectural Measures in Historical Bazaars of Iran (Case Study: Cold-mountainous, Mild-humid, Hot-dry, Hot-humid Climates), Proceedings of the First National Conference on Future Architecture_City Future: Challenges and Responses in the Era of Smartification, Tehran, pp. 1-12. [In Persian]
• Ghobadian, Vahid. (2013). Climatic Analysis of Sustainable Traditional Buildings in Iran, 8th edition, Tehran: Tehran University Press and Publications Institute. [In Persian]
• Ghobadian, Vahid. (2018). Climatic Survey of Traditional Buildings in Iran, 1st edition, Tehran: Tehran University Press and Publications Institute. [In Persian]
• Gifford, Robert. (2018). Research Methods in Environmental Psychology, translated by Mino Gharehbaglou, Mohammad Taghi Pirbabaei, and Zahra Alinam, 1st edition, Tabriz: Islamic Art University of Tabriz Publications. [In Persian]
• Iravani, Mahmoud. Khodapenahi, Mohammad-Karim. (2020). Psychology of Emotion and Perception, 24th edition, Tehran: SAMT Publications. [In Persian]
• Kasmai, Morteza. (2013). Climate and Architecture, edited by Mohammad Ahmadi-Nezhad, 5th edition, Tehran: Khak Publications. [In Persian]
• Khanian, M. Bolouhar, B. Gheitarany, N. & Manteghi Nezhad, S. (2013). Studying the Causes of Vitality in Traditional Markets of Iran (Case Study: Shoemaking Order of Central Market of Hamadan), World Applied Sciences Journal, 22(6): 831-835.
• Khiabani, Farnaz. Nezhadabrahimi, Ahad. Shaqaqi, Shahriar. Balali-Eskooei, Azita. (2023). The Emergent Dimension of Phenomenology of Place Meaning in Architecture Facing Cultural Studies Approach (Case Study: Tabriz Historical Bazaar), Scientific-Research Journal of Urban Management Studies, Vol. 15, No. 56, pp. 77-91. [In Persian]
• Lang, John. (2018). Creation of Architectural Theory: The Role of Behavioral Sciences in Environmental Design, translated by Alireza A'inifar, 10th edition, Tehran: Tehran University Press and Publications Institute. [In Persian]
• Lekner, Norbert. (2006). Heating, Cooling, Lighting: Sustainable Design Methods for Architects, translated by Mohammad Ali Keynejad and Rahman Azari, 1st edition, Tabriz: Islamic Art University of Tabriz Publications. [In Persian]
• Memarian, Gholamhossein. (2010). A Journey through Theoretical Foundations of Architecture, 4th edition, Tehran: Soroush Danesh Publications. [In Persian]
• Mikhail. A. (2016). Climate And The Chronology Of Iranian History, Iranian Studies 49(6): 963-972.
• Mirsalim, Seyyed-Mostafa. (1996). Encyclopedia of the Islamic World (Volume 1), 2nd edition, Tehran: Islamic Encyclopaedia Foundation. [In Persian]
• Norberg-Schulz, Christian. (2013). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, translated by Mohammad Reza Shirazi, 4th edition, Tehran: Rokhdad-e Now Publications. [In Persian]
• Pahlavan, Samieh. Soltanzadeh, Hossein. Habib, Farah. (2021). Online publication. Embodied Perception of the Iranian Bazaar: Explaining Architectural Components Based on Merleau-Ponty's Theories, Scientific-Research Journal of Haft Hesar, Vol. 10, No. 37, forthcoming. [In Persian]
• Pakzad, Jahanshah. Bozorg, Hamideh. (2021). The Alphabet of Environmental Psychology for Designers, 7th edition, Tehran: Arman-e-Shahr Publications. [In Persian]
• Pallasmaa, Juhani. (2021). The Eyes of the Skin: Architecture and Sensory Perception, translated by Ramin Ghods, 5th edition, Tehran: Parham Negar Publications. [In Persian]
• Panahi-Azad, Hassan. (2022). Explanation and Comparison of the Process of "Sensory Perception" from the Perspectives of "Novusaderian Epistemology" and "Cognitive Psychology", Scientific-Research Journal of Mind; Epistemology and Related Fields, Vol. 23, No. 91, pp. 143-169. [In Persian]
• Parvshani, Iraj. et al. (2010). Bazaars in Islamic Civilization, 1st edition, Tehran: Ketab-e Marja Publications. [In Persian]
• Rahmani, Sara. Nadimi, Hamid. (2019). Reflections on Quality and Meaning of Environment, Scientific-Research Journal of Bagh-e Nazar, Vol. 16, No. 71, pp. 51-60. [In Persian]
• Shafiei, Razieh. Kavandi, Sahar. (2022). The Position of the Body in Perception from the Perspectives of Avicenna and Maurice Merleau-Ponty, Scientific-Research Journal of Comparative Theology, Vol. 13, No. 28, pp. 1-22. [In Persian]
• Shahcheraghi, Azadeh. Bandarabad, Alireza. (2021). Environment in Context; Application of Environmental Psychology in Architecture and Urban Planning, 4th edition, Tehran: Organization of University Jihad of Tehran Publications. [In Persian]
• Shirazi, Mohammad-Reza. (2012). Architectural Theorists: Architecture of Sensation and Delicate Phenomenology of Johann Palasma, 1st edition, Tehran: Rokhdad-e Now Publications. [In Persian]
• Soltani Rouzbahani, Peyman. (2022). Analysis of Architecture of Government Buildings in the Pahlavi Era with an Emphasis on Gestalt Perceptual Principles (Case Study: Kerman City), Quarterly Scientific-Research Journal of Indigenous Architecture Committee of Eco-Modernism Iran, pp. 67-78. [In Persian]
• Soltanzadeh, Hossein. (2016). Iranian Bazaars, 5th edition, Tehran: Dafte Pazhoohaye Farhangi Publications. [In Persian]
• Tafakor, Tharia. Shahcheraghi, Azadeh.Habib, Farah. (2020). Revisiting Synomorphy (Homomorphism); in the Architecture of Iranian Local Bazaars (Case Study: Tajrish Bazaar, Tehran), Scientific-Research Journal of Nameh-ye Memari va Shahrsazi, Vol. 13, No. 28, pp. 93-113. [In Persian]
• University Jihad of Pardis of Fine Arts, University of Tehran (2009). Iranian Bazaar: Experience in Documenting Iranian Bazaars, 1st edition, Tehran: Jahad Daneshgahi Publications. [In Persian]
• Zumthor, Peter. (2016). The Phenomenological Approach in Peter Zumthor's Thinking, translated by Morteza Nikfetrat and Seyedeh-Sadiqeh Mirgolrangroudi, 1st edition, Tehran: Institute and Publication of Architecture Science Royal. [In Persian]
• Zumthor, Peter. Lending, Mary. (2020). Sensing History, translated by Morteza Nikfetrat and Nima Keyvani, 1st edition, Tehran: Ketab-e Fekr-e Now Publications. [In Persian]