Investigating the relationship between disclosure of environmental performance, financial performance and the value of companies admitted to the Tehran Stock Exchange

 

Subject Areas : Financial Economics

محمدتقی خسروی لاریجانی ¹ , محمود یحیی زاده فر ² , سید علی نبوی چاشمی ³ , ناصر علی یداله زاده طبری ⁴

1 - گروه مدیریت مالی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
2 - گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
3 - گروه مدیریت مالی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
4 - گروه مدیریت مالی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

Received: 2022-06-11 Accepted : 2024-01-29 Published : 2024-07-10

Keywords:

Graphical Abstract:

Investigating the relationship between disclosure of environmental performance, financial performance and the value of companies admitted to the Tehran Stock Exchange

 

Mohammad Taghi Khosravi Larijani^[i]

Mahmoud Yahyazadeh Far^[ii]

Seyed Ali Nabovi Chashmi^[iii]

Naser Ali Yadalezadeh Tabari^[iv]

 

Received: 26 / April / 2024      Accepted: 07 / June / 2024

 

Abstract

Currently, the idea of corporate social responsibility is the answer to this broad challenge that they are not only involved in economic and financial discussions but also involved in social, human and environmental interactions. Any company that wants to ensure the sustainable development of performance, must not ignore the advantage of interaction in a social approach. The purpose of this research is to examine the relationship between disclosure of environmental performance, financial performance and company value; The approach of the research is descriptive-correlational in terms of practical purpose and considering the analysis of relationships between variables. By carefully studying the subject, five design hypotheses and a statistical sample including 130 companies have been selected from among the companies admitted to the Tehran Stock Exchange for a 5-year period of 1395-1400. The test was performed using multiple regression equations based on consolidated data. The findings of the research indicate that according to the first and second hypothesis, financial performance is not related to environmental disclosure, but the financial performance of the previous period is related to environmental disclosure. Regarding the third hypothesis, environmental disclosure is not related to company value, and the results obtained from the fourth and fifth research hypotheses reject the effect of environmental disclosure on the relationship between financial performance and company value and environmental performance and company value.

Keywords: environmental disclosure, environmental performance, financial performance, company value

JEL classification: Q15, M14

 

[i] Department of Financial Management, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, [e-mail]

[ii]Department,Business Management Department, Mazandaran University, Babol, Iran. (Corresponding author). [e-mail]

[iii] Department of Financial Management, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, [e-mail]

[iv] Department of Financial Management, Babol Branch, Islamic Azad University, Babol, [e-mail]

Full-Text:



بررسي ارتباط میان افشاي عملكرد زيست محيطي، عملكرد مالي و ارزش شركت­هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بررسي ارتباط میان افشاي عملكرد زيست محيطي، عملكرد مالي و ارزش شركت­هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

چکیده

در حال حاضر ایده مسئولیت اجتماعی شرکت ها، پاسخ گوی این چالش گسترده است که نه تنها درگیر بحث های اقتصادی و مالی بلکه درگیر تعاملات اجتماعی، انسانی و زیست محیطی نیز باشند. هرشرکتی که می خواهد از توسعه پایدار عملکرد اطمینان یابد، به ناچار نباید از مزیت تعامل در یک رویکرد اجتماعی چشم پوشی کند. هدف از انجام این پژوهش بررسی ارتباط بین افشاي عملكرد زيست محيطي، عملكرد مالي و ارزش شركت است؛ رویکرد پژوهش از لحاظ هدف کاربردي و با توجه به تجزیه و تحلیل روابط بین متغیرها از نوع توصیفی-همبستگی است. با مطالعه دقیق موضوع، پنج فرضیه طراحی و نمونه آماری شامل 130 شرکت از بین شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای یک دوره 5 ساله 1395-1400 انتخاب شده است. با بهره گیري از معادلات رگرسیونی چندگانه مبتنی بر داده هاي تلفیقی، آزمون انجام شد. یافته هاي پژوهش حاکی از آن است که با توجه به فرضیه اول و دوم عملکرد مالی با افشای زیست محیطی رابطه ندارد اما عملکرد مالی دوره قبل با افشای زیست محیطی مرتبط است. درمورد فرضیه سوم افشای زیست محیطی با ارزش شرکت رابطه ندارد و نتایج بدست آمده از فرضیه چهارم و پنجم پژوهش، اثر افشای زیست محیطی بررابطه بین عملکرد مالی با ارزش شرکت و عملکرد زیست محیطی با ارزش شرکت را رد می­کند.

واژه های کلیدی: افشاي زيست محيطي، عملکرد محیطی، عملكرد مالي، ارزش شركت.­

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

در حال حاضر مسائل محيط‌زيستی يكي از مهم‌ترين مسائل مطرح در سطح جهاني و ملي در بسياري از كشورهاي دنيا است به نحوی که تاكنون كنفرانس‌ها و نشست‌هاي بين‌المللي مهمي‌ در اين خصوص برگزار شده و كشورها به معاهدات و كنوانسيون‌ هاي متعددي براي جلوگيري از بدتر شدن وضعيت محيط‌زيست جهاني متعهد شده‌اند(Seneff, 2021: 43). داشتن اطلاعات كافي از وضعيت محيط‌زيست كشورها و بررسي روند تغييرات محيط ‌زيستی يكي از موضوعات مورد توجه مجامع جهاني طي سال های اخير بوده است(Nadakavukaren and Caranavos, 2020: 55). اين موضوع در شناخت و درك صحيح از وضعيت موجود براي تعيين تغييرات لازم در نحوه مديريت و ارائه برنامه‌هاي مديريتي نقش بسيار مهمي‌ ايفا مي‌‌كند(Rogers, 2020: 78). به اين دليل تاكنون شاخص‌هاي محيط ‌زيستی متعددي نيز براي نظارت بر فرایندهای تخريب محيط‌زيست از سوي سازمان ملل‌متحد و دانشگاه ها مطرح شده است. از اين شاخص‌ها مي‌توان شاخص‌‌هاي توسعه پايدار سازمان ملل متحد، آرمان هفتم اهداف توسعه هزاره، گزارش‌هاي شاخص‌هاي توسعه بانك جهاني را نام برد(Abril, 2021: 39). يكي از مهم‌ترين اين شاخص‌ها كه در حال حاضر به‌صورت گسترده ملا‌ك مقايسه كشورها بوده و در خصوص حفاظت از محيط زيست به صورت سالا‌نه منتشر مي‌‌شود، شاخص پايداري محيط زيست ESI و شاخص عملكرد محيط‌زيست EPI است كه توسط دانشگاه ييل و دانشگاه كلمبيا و با همكاري مجمع جهاني اقتصاد منتشر شده است(Barnes et al., 2020: 66).

اهمیت این مسئله را می توان در این نکته دانست که اصولا انتشار اين گزارش‌ها در سال های اخير و جايگاه ايران در اين رتبه‌بندي‌ها در كشور ما بحث برانگيز بوده است.  به همین سبب، در طول سال های اخیر همواره این سوال در بین صاحب نظران،نظریه پردازان و محققان حسابداری و جوامع اقتصادی وتجاری وجود داشته است که آیا بین عملکرد مالی و عمکرد زیست محیطی شرکت ها رابطه معناداری وجود دارد یاخیر؟ آیاتولید و ارائه کالا وخدمات سازگار بامحیط زیست می تواند به عنوان وجه تمایز بین شرکت ها با عملکرد خوب و شرکت هایی. با عملکرد ضعیف مورد استفاده قرار گیرد. یا به عبارت دیگرآیا می توان تولید و ارائه کالاو خدمات سازگار بامحیط زیست را راهکاری برای کسب سود بیشتر و ارتقای بازده دارایی درنظر گرفت؟ این پرسش که آیا عملکرد زیست محیطی وعملکرد مالی دارای رابطه معناداری هستندیا خیر، همواره موضوع مورد بحث و جدل های علمی طولانی در میان محققین بوده است. 

ضرورت بررسی این مسئله را می توان از این بعد مورد مداقه قرار داد که نتایج مطالعات و تحقیقات پیشین درمورد ارتباط بین این دو مفهوم متفاوت بوده است. برخی از این تحقیقات بیانگر رابطه مثبت معنادار بین عملکرد مالی و زیست محیطی بوده و این در حالی است که برخی دیگر این رابطه معنادار را نیافته اند. از طرفی، مطالعه ای که بیانگر رابطه منفی معنادار بین عملکرد مالی و عملکرد زیست محیطی باشد نیز یافت نشد. اکثر این تحقیقات در اقتصاد های توسعه یافته مانند ایالات متحده آمریکا و اروپا انجام شده است که سطح بینش زیست محیطی آنان بالاتر است. اما مطالعات اندکی نیز در این باره درکشورهای در حال توسعه انجام گرفته است. یکی ازدلایل این موضوع می تواند فقدان شاخص و معیاری مناسب و مشخص برای ارزیابی عملکرد زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه باشد. البته در برخی از این کشورها شاخص هایی برای ارزیابی عملکرد زیست محیطی وجود دارد اما قابلیت اتکا و دقت آنها پائین است. مقاله حاضر با توجه به اهميت موارد ذكر شده، به بررسي رابطه بين افشاي عملكرد زيست محيطي با عملكرد مالي و ارزش شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران خواهد پرداخت.

 

2-چارچوب نظری:

2-1-مبانی نظري و پیشینه پژوهش

مسئولیت اجتماعی شرکت ها  موضوع حساسیت برانگیز و مورد توجه در سال های اخیر بوده است، تا آنجا که سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا، استانداردهایی را در این زمینه ارائه کرده اند. همچنین به خوبی آشکار شده که شرکت ها و صنایع به طور قابل توجهی رشد کرده اند و بر رفاه اجتماعی تاثیر می گذارند(Chandler, 2019: 107). در دهه 1850، نقش شرکت ها صرفا اقتصادی بود و به ایجاد حداکثر سود برای سهام داران محدود شده بود. در این رابطه، چنین رویکردی مطابق با دیدگاه کلاسیک بود که هر شرکتی به طور عمده مدیران و سهام داران را در نظر می گرفت(Gorbet, 2021: 90). شرکت ها ضمن آنکه موسسه ای اقتصادی هستند، اساسا نهادهایی اجتماعی اند و لذا باید به پیامدهای اجتماعی فعالیت های خود اهمیت داده و بین مسئولیت های متضادی که نسبت به گروه های ذینفع مختلف دارند، تعادل برقرار سازند و خود را به عنوان شرکت هایی با مسئولیت اجتماعی به تصویر بکشند(Zhang, 2021: 83). طرح ها و ابتکارات مسئولیت اجتماعی شرکت ها می تواند از طریق استفاده از محرک های اجتماعی- محیطی به نوآوری و یا محرک های توسعه پایدار برای ایجاد محصولات و خدمات جدید منجر شود (Woo et al., 2021: 9). یکی از مزایای اصلی عملکرد اجتماعی برای شرکت ها و سازمان ها ارتباط مثبت آن با عملکرد محیطی است، زیرا شرکت های غیر قانونی و مسئولیت ناپذیر به احتمال زیاد دارای سودآوری زیادی نیستند و در درازمدت این شرکت ها درآمدزایی ندارند. بنابراین امروزه سازمان ها در زمینه های گوناگون تحت فشار شدید برای جلب اعتماد عمومی و حفظ رقابت در بازار جهانی قراردارند. رسوایی های اخیر تجاری، موجب خدشه دار شدن وجهه عمومی سازمان های خصوصی و افزایش توقع عموم مردم به پاسخگویی، شفافیت و درستکاری شده است(Giannarakis et al., 2016: 175).

   امروزه بسیاري ازصاحب نظران معتقدند که براي حل مشکلات اجتماعی و زیست محیطی، دولت ها به دلایلی همچون خصوصی سازي و انتقال قدرت اقتصادي از دولت ها به سازمان ها و در نتیجه کوچک شدن دولت ها، داراي منابع و قدرت لازم نیستند وسازمان ها باید دولت ها را در این زمینه یاري نمایند. شاید یکی از دلایل این فقدان پیشرفت در ایران، اقتصاد دولتی باشد، اما می توان گفت که نوع نگرش و بینش مدیران ارشد سازمان ها به این مقوله نیز در آن بی تاثیر نبوده است(اسکندری و دیگران، 1400: 456). مسئولیت اجتماعی شرکت ها به طبقات اقتصادی، اجتماعی و محیطی تقسیم می شود. مرکز جهانی توسعه پایدار کسب و کار، جهت بهبود کیفیت زندگی، تعهد کسب و کار در توسعه اقتصادی پایدار، کارکردن با کارمندان، خانواده، جامعه  محلی و به طور کلی جامعه را ملاک قرار داده است(Li et al., 2018: 68).

به طور کلی، سه نظریه در مورد مفهوم مسئولیت هاي اجتماعی شرکت ها وجود دارد که به شرح زیر قابل تبیین است:

نظریه اول یا دیدگاه کلاسیک: این دیدگاه در نظریه هاي کلاسیک اقتصادي ریشه دارد. طبق این مفهوم، شرکت فقط و فقط یک هدف دارد و آن به حداکثر رساندن سود و به تبع آن حداکثر سازي ثروت سهام داران است.  البته، این موضوع تا جایی پذیرفته شده و قابل حمایت است که چارچوب اخلاقی و حقوقی را براي تحقق این هدف رعایت کند. میلتون فریدمن¹ در سال 1962 نظریه کلاسیک مفهوم مسئولیت هاي اجتماعی شرکت ها را ارائه کرده است. ضعف اصلی این رویکرد این است که حداکثر سازي ارزش، براي سهام داران منعکس کننده منافع کوتاه مدت به جاي سود آوري  بلند مدت است (Prado et al., 2019: 373).

نظریه دوم یا دیدگاه مسئولیت پذیري:  این دیدگاه در دهه 1970 میلادي ارائه شده است. بر اساس دیدگاه مسئولیت پذیری، به حداکثر رساندن سود مورد توجه نیست. به طور خلاصه صاحب نظران معتقدندکه حیات سازمان، وابسته به حیات جامعه است و سازمان، درون دادهاي خود را از جامعه می گیرد و برون دادهاي خود را به جامعه وارد می کند. بنابراین، مسئولیت هاي اجتماعی سازمان ها، همه جانبه و فراگیر است و آنها باید در حل مشکلات اجتماعی، با جامعه همکاري داشته باشند( صالحی عمران،1391).  تئوري ذینفعان، یک رویکرد هنجاري بر مبناي نگرش اخلاقی است و بر این مفهوم تأکید دارد که شرکت ها در جامعه به گروه هایی غیر از سهام داران و فراتر از آنچه که توسط قوانین و قراردادها است، تعهد دارند و بر اساس این رویکرد، هدف اصلی مسئولیت اجتماعی شرکت ها ایجاد ارزش براي ذینفعان بدون تفکیک کسب و کار از اخلاق است (Vogt and Pekovic, 2020: 1110). 

نظریه سوم یا دیدگاه عمومی: این دیدگاه دامنه گسترده تر از دیدگاه مسئولیت پذیري دارد. دیدگاه عمومی، بنگاه هاي اقتصادي را به عنوان شرکای دولت و سایر موسسات و نهادهاي جامعه تعریف کرده و معتقد است که سازمان، ملزم است تا جهت حل مسائل و مشکلات جامعه و نیز بهبود کیفیت زندگی عموم افراد در کنار سایر موسسات عمومی فعالیت نماید. در نتیجه سود آوري، تنها یکی از اهداف بنگاه اقتصادي محسوب می گردد. طرفداران این فلسفه معتقدند چون جامعه اجازه فعالیت و استفاده از منابع کمیاب را به سازمان اعطاء کرده و محیط مناسب کسب سود را ایجاد نموده، لذا سازمان مدیون جامعه است  و همواره باید  خود را خدمت گذار جامعه بداند(Maqbool and Hurrah ,2020: 161).

همچنین، براساس پژوهش های صورت گرفته، وجود سه نوع رابطه مثبت، منفی و خنثی (عدم وجود رابطه) بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی وجود دارد. دیدگاه اول معتقد است رابطه ای میان هزینه های کمی شرکت ها مثل پرداخت های بهره به دارندگان اوراق قرضه  و هزینه های کیفی آنها مثل کیفیت تولیدو هزینه امنیتی وجود دارد. همچنین، فرضیه اثر اجتماع به عنوان پایه و اساس ارتباط مثبت بین عملکرد اجتماعی و عملکرد مالی شرکت ارائه شده است. در واقع این فرضیه پیشنهاد می کند که تامین مجموع نیازهای ذینفعان غیر مالک شرکت اثر مثبتی بر روی عملکرد مالی خواهد داشت. دیدگاه دوم معتقد است شرکت های موفق از لحاظ مالی، برای بالا بردن عملکرد مالی خود منابع کمتری را به کار می گیرند و در نتیجه می توانند بخش اعظم منابع خود را به عملکرد اجتماعی اختصاص دهند. دیدگاه سوم نیز بیان می کند که شرکت هایی که مسئولیت اجتماعی بیشتری می پذیرند کمتر در معرض ریسک رویدادهای منفی هستند زیرا احتمال کمتری وجود دارد که  جریمه های سنگینی برای آلودگی محیط زیست پرداخت کنند، یا احتمال کمی وجود دارد که دعاوی پرهزینه علیه آنها وجود داشته باشد، یا به ندرت فعالیت های منفی اجتماعی که ممکن است برای اعتبار آنها مخرب باشد انجام دهند که این موارد در نهایت بر عملکردمالی شرکت ها تأثیر مثبت دارد. به طور کلی، اگر دو شرکت که از هر نظر یکسان هستند و تنها تفاوت آنها در پذیرش مسئولیت اجتماعی در سطح وسیع توسط یکی از این دو شرکت و عدم پذیرش مسئولیت اجتماعی توسط شرکت دیگری باشد، می توان انتظار داشت که شرکت اولی ریسک منفی کمتری داشته باشد و با رویدادهای زیان آور کمتری مواجه شود(Semenova, 2021: 4-6). همچنین، فرضیه فرصت طلبی مدیریت نیز به عنوان یک پایه و اساس برای ارتباط منفی بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی مطرح شده است . این فرضیه بیان  می­کند زمانی که عملکرد مالی قوی است، مدیران، هزینه های مرتبط با مسئولیت اجتماعی را کاهش می دهند زیرا آنها از این طریق می توانند سودآوری کوتاه مدت را افزایش دهند و در نتیجه پاداش فردی خود را که با سودآوری کوتاه مدت مرتبط است؛ افزایش دهند. در جهت عکس، زمانی که عملکرد مالی ضعیف است، مدیران به افزایش هزینه های آشکار برنامه ریزی اجتماعی توجه می کنند. ارتباط خنثی (عدم وجود رابطه) بین این دو متغیر نیز از طریق برخی از پژوهش ها اثبات شده است. این پژوهش ها بیان می- کنند چون موقعیت عمومی شرکت و اجتماع بسیار پیچیده است، در نتیجه ارتباط مستقیمی بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی آن وجود ندارد((Aouadi and Marsat, 2018: 1033.

به طور کلی می توان اذعان داشت که ارتباط مسئولیت اجتماعی شرکت ها و عملکرد مالی آنها مثبت است و مسئولیت اجتماعی شرکت برای بهبود عملکرد مالی آن ضروری است. علت اصلی تلاش برای یافتن ارتباط میان مسئولیت اجتماعی شرکت ها و عملکرد مالی شرکت ها، به مطالعه تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت ها بر میزان سود آنها برمی گردد که البته تحت تاثیر عوامل بسیار پیچیده ای قرار دارد. ماهیت تعامل میان مسئولیت اجتماعی شرکت ها و عملکرد مالی برای محققان نامشخص باقی مانده است و این ممکن است به این دلیل باشد که محققان موفق به نتیجه گیری در مورد رابطه خاص بین مسئولیت اجتماعی شرکت ها و عملکرد مالی نشده اند چرا که این رابطه پیچیده و درک آن نیز دشوار است.

 

2-2-پیشینه تحقیق

مولائی ایل ذوله و همکاران (1399) به بررسی تأثير مسئوليت اجتماعي شركت و پاداش مديران برگزارشگري متهورانه مالياتي پرداخته و براي دستیابی به هدف پژوهش، 98 شرکت از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سال های 1388 الی 1396 را مورد مطالعه قرار داده است. یافته هاي پژوهش نشان مي دهد بين مسئوليت اجتماعي شركت با گزارشگري متهورانه مالياتي، رابطه منفي و معناداري وجود دارد ولي با پاداش مديران، داراي رابطه ي مثبت و معناداري است. همچنين نتايج پژوهش حاكي از آن است كه مسئوليت اجتماعي شركت، ارتباط مستقيم بين پاداش مديران وگزارشگري متهورانه مالياتي را تضعيف مي- كند. علاوه برآن، درزمينه رابطه ي مسئوليت اجتماعي شركت و پاداش مديران، مدل نرخ موثر مالياتي از توان تبيين بيشتري نسبت به مدل تفاوت بين ماليات ابرازي وتشخيصي برخوردار است.

صراف و همکاران (1401) به بررسی تأثیر افق مالکیت  نهادی بر مسئولیت اجتماعی و ارزش سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1389 الی 1399 پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که افق مالکیت نهادی بلند مدت، بر مسئولیت اجتماعی و ارزش سهام شرکت ها تاثیر مثبت و معنا داری دارد و همچنین افق مالکیت نهادی کوتاه مدت بر مسئولیت اجتماعی و ارزش سهام شرکت ها تاثیر منفی و معناداری دارد.

خان احمدی و همکاران (1400) جهت تبیین عوامل تعیین کننده افشای مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران، به بررسی ارتباط سودآوری و شهرت شرکت پرداخته است. برای این منظور از اطلاعات 127 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سالهای 1387 الی 1396 استفاده نموده و نتایج تحقیق نشان می دهد در ایران شهرت شرکت، بعنوان یک عامل تعیین کننده برای مسئولیت اجتماعی نیست. احتمالا شرکتهای با شهرت بالا، منافع حاصل از انجام و افشای فعالیتهای اجتماعی را به حد مطلوب دریافت نموده اند و در این حوزه، به کمال رسیده اند. بنابراین، لزومی برای افشای فعالیت های جاری نمی بینند.

زندی و فغانی (1397) پژوهشی را با عنوان «بررسي تاثير عملكرد اجتماعي، زيست محيطي و اخلاقي بر عملكرد مالي شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار» انجام دادند. بر اين اساس، ياداشت هاي همراه صورت هاي مالي و گزارش فعاليت هاي هيات مديره براي دوره زماني 1394-1387 با استفاده از تحليل محتوا مورد بررسي قرار گرفته و تاثير عملكرد اجتماعي، زيست محيطي و اخلاقي بر عملكرد مالي تعيين شده است.نتایج بررسی داده هاي حاصل از تحليل محتوا با استفاده از آزمون هاي مقايسه اي، نشان داد بين عملكرد اجتماعي ،زيست محيطي و اخلاقي و عملكرد مالي شركت ها تاثير مستقيم و معناداري وجود دارد.

اکبری و پورزمانی (1397) پژوهشی را با عنوان: «ساختار مديريت شركت، حسابرسي زيست محيطي و كيفيت گزارشگري مالي» انجام دادند. در این راستا حسابرسی محیط زیست اساساً یک ابزار مدیریت زیست محیطی برای اندازه­گیری اثرات فعالیت­های خاص در محیط زیست مطابق معیارها و استانداردهای تعیین شده است که به ارتقای کیفیت گزارشگری مالی کمک خواهد کرد. حسابرسی محیط زیست جهت بهبود فعالیت­های انسانی، با هدف کاهش اثرات نامطلوب این فعالیت ها بر محیط زیست استفاده می شود. در اين تحقيق تعداد 175 شركت پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زماني1394- 1389 مورد بررسي قرار گرفته است. جهت آزمون فرضيه ها با انجام تحليل هاي آماري به روش داده هاي پانل، از ابزار نرم افزاري Eviews و مدل رگرسيون خطي استفاده شده است. يافته هاي پژوهش نشان مي­دهد ساختار مديريت شركت بر رابطه حسابرسي زيست محيطي و كيفيت گزارشگري مالي آن تاثير دارد.

دسوانتي و سيروگار² (2018) به بررسي رابطه بين افشاي محيطي با عملكرد مالي، عملكرد محيطي و ارزش شركت در اندونزي پرداختند. هدف نویسندگان بررسي ارتباط مستقيم و غير مستقيم بين افشاي محيطي با عملكرد مالي، عملكرد محيطي و ارزش شركت ها بوده است. نمونه آماري اين تحقيق شركت هاي بورسي كشور اندونزي در صنايع کشاورزی، معدن، صنعت پایه و مواد شیمیایی و صنعت کالاهای مصرفی كشور اندونزي در بين سال هاي 2012 تا 2014 است. داده ها از گزارش های معتبر، گزارش سالانه و صورتهای مالی سالانه جمع آوری شده است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد كه عملكرد مالي بر افشاي محيط زيست تاثيرگذار نيست.

وو و هوانگ³ (2019) طی پژوهشی با عنوان: «آیا مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت می­تواند از ریسک سقوط قیمت سهام بکاهد؟» با بررسی صنعت انرژی در کشور چین با تعداد 100 شرکت بخش انرژی از جمله شرکت­های تولید برق و معادن برای دوره سال های 2014 تا 2016 به این نتیجه رسیدند که مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت بطور معنادار بر ریسک سقوط قیمت سهام در بخش انرژی اثرگذار است.

دیانتی مالا⁴ (2018) در تحقيقي به بررسي اثر تعديل كنندگي افشاي پايدار بر روابط بين عملكرد مالي و ارزش شركت در كشور اندونزي پرداخت. متغير وابسته در اين تحقيق ارزش شركت است كه از نسبت كيو توبین براي اندازه گيري آن استفاده شده است. متغير تعديل گر در اين تحقيق متغير افشاي پايدار بوده كه از شاخص SDI براي اندازه گيري آن استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که نقدینگی بالاتر باعث تقویت مدیریت جهت افشاي پايدار است. از طرف ديگر افشاي پايدار بيشتر، رابطه معناداري با افزايش ارزش شركت ها دارد. با این حال رابطه ی اثر اهرم، سودآوری و اندازه شرکت با افزايش ارزش شركت ها معنادار نيست.

گتیبو و موکاریا⁵(2016) در تحقيقي به بررسي تأثیر افشاسازي محیط زیست شرکت بر عملکرد مالی شرکت های پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار نایروبی پرداختند. این مطالعه از داده های ثانویه طولی از گزارش های سالانه و صورتهای مالی شرکت های بورسي نایروبی استفاده می کند. در اين تحقيق از يك روش نمونه گيري سيستماتيك استفاده شده و در نهايت از 61 شركت به عنوان نمونه آماري اين تحقيق استفاده شده است. در اين تحقيق از يك مدل رگرسيون خطي براي تعيين روابط علت و معلولي بين افشاي محيط زيست و عملكرد مالي استفاده شده است. بر اساس نتايج بدست آمده از اين تحقيق رابطه معنادار و مثبتي بين عملكرد مالي و افشاي زيست محيطي وجود دارد.

مارا⁶ و همکاران (2017)، در تحقیقی توصیفی و کمی به بررسی عوامل موثر بر افشای اطلاعات زیست محیطی در شرکت های برزیلی پرداختند و با بررسی گزارشات پایداری و نیز گزارشات مالی سالانه 31 شرکت به این نتیجه رسیدند که اندازه شرکت، حسابرسی محیطی و الزامات گزارشگری جهانی در زمینه پایداری، با شاخص افشای پایداری شرکت و میزان اطلاعات افشا شده در این خصوص، قیمت سهام شرکت، و میزان آلوده ساز بودن شرکت، نظام راهبری شرکتی، بازده دارایی ها و نیز بازده حقوق صاحبان سهام ارتباط دارند.

 

3-فرضیه های پژوهش

فرضيه  اول: عملكرد مالي شركت تاثير مثبت و معناداري روي افشای زيست محیطي دارد.

فرضيه  دوم : عملكرد مالي دوره قبل شركت تاثير مثبت و معناداري روي افشاي زيست محيطي دارد.

فرضيه سوم : افشاي زيست محيطي تاثير مثبت و معناداري روي ارزش شركت دارد.

فرضيه چهارم: افشاي زيست محيطي تاثير معناداری بر رابطه بين عملكرد مالي و ارزش شركت دارد.

فرضیه پنجم: افشاي زيست محيطي تاثیر معناداری بر رابطه بين عملكرد محیطی و ارزش شركت دارد.

 

4-جامعه آماری و نمونه گیری

پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردي بوده و باتوجه به تجزیه وتحلیل روابط بین متغیرها از نوع توصیفی-همبستگی است. جامعه آماري مورد نظر دراین پژوهش، کلیه شرکت هاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. قلمرو زمانی پژوهش از سال تا 1395-1400 است. دراین پژوهش، براي انتخاب نمونه، از روش حذف سیستماتیک استفاده شده و شرایط نمونه عباتند از:

1.کلیه شرکت هایی که بعد از سال 1395 در بورس پذیرفته شده باشند.

2. شرکت هایی که بعد از سال 95  و قبل از سال 1400 از بورس خارج و وارد فرابورس شده اند.

3.شرکت­هایی که در بازه زمانی پژوهش، اطلاعات آنها در دسترس نباشد.

4. شرکت‌هایی که  ماهیت سرمایه گذاری و واسطه گری مالی (هلدینگ، لیزینگ و بانک ها) داشته باشند.

5. شركتهایی که در فاصله زماني پژوهش تغيير دوره مالي داده و سال مالي آنها منتهي به 29 اسفند نباشد.

جدول۱:  انتخاب حجم نمونه آماری با روش تصادفی ساده

نام شرایط	تعداد شرکت ها
کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در تاریخ 29/12/1396	555
شرکت‌هایی که بعد از انتهای سال 1392 در بورس پذیرفته شده اند.	(88)
شرکت هایی که بعد از سال 92  و قبل از سال 96 از بورس خارج و وارد فرابورس شده اند.	(95)
شرکت­هایی که در بازه زمانی پژوهش، اطلاعات آنها در دسترس نباشد.	(22)
شرکت‌هایی که ماهیت سرمایه گذاری و  واسطه گری مالی (هلدینگ، لیزینگ و بانک­ها) داشته باشند.	(68)
شركت هایی که در فاصله زماني پژوهش تغيير دوره مالي داده و سال مالي آنها منتهي به 29 اسفند نباشد.	(152)
کل نمونه آماری قابل آزمون با در نظر گرفتن پیش فرض­ها	130

منبع: یافته های پژوهشگر

مبتنی بر ملاك هاي گفته شده، از بین شرکت هاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در مجموع 130 شرکت به عنوان نمونه آماري پژوهش انتخاب شده است. در نهایت با توجه به دوره زمانی 5 ساله، داده هاي مربوط به 650 شرکت، از طریق نمونه گیري فوق استخراج شده است. به منظور جمع آوري داده هاي مورد نیاز، از اطلاعات صورتهاي مالی حسابرسی شده شرکت ها و گزارشات هیات مدیره استفاده گردیده است. داده هاي مورد نظر از طریق بانک اطلاعاتی رایانه اي(نرم افزار ره آورد نوین) و بانک جامع بورس اوراق بهادار جمع آوري گردیده است. در نهایت داده هاي جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار اکسل و به کمک نرم افزار Eviews انجام می گردد.

 

5-متغیر های پژوهش و نحوه سنجش متغیرها

در این پژوهش با بهره­گیری از پژوهش کیوستا و همکاران (2018) از مدل رگرسیون چند متغیره و چندگانه بصورت ذیل استفاده می­شود:

مدل فرضیه اول و دوم پژوهش:

TENDi,t = α0 +𝛽1(ROS) i,t +𝛽2(ROS) i,t-1 +𝛽3(SIZE) i,t +𝛽4 (LEV) i,t +𝛽5 (FnActs) +𝛽6(MB) i,t  + 𝜀 i,t

مدل فرضیه سوم پژوهش:

PRICEi,t = α0 +𝛽1(TEND) i,t +𝛽2(SIZE) i,t +𝛽3 (LEV) i,t +𝛽4(ROA) +𝛽5(EPS) i,t  + 𝜀 i,t

مدل فرضیه چهارم پژوهش:

PRICEi,t = α0 +𝛽1(ROS)i,t +𝛽2(ROS) i,t-1 +𝛽3(TEND) i,t(ROS)i,t +𝛽4(TEND) i,t  (ROS) i,t-+𝛽5(SIZE) i,t +𝛽6 (LEV) i,t +𝛽7 (FnActs) +𝛽8(BVPS) i,t +𝛽9(ROA) +𝛽10(EPS) i,t  + 𝜀 i,t

مدل فرضیه پنجم پژوهش:

PRICEi,t = α0 +𝛽1(ENP)i,t +𝛽2(ENP) i,t-1 +𝛽3(TEND) i,t(ENP)i,t +𝛽4(TEND) i,t  (ENP) i,t-+𝛽5(SIZE) i,t +𝛽6 (LEV) i,t +𝛽7 (FnActs) +𝛽8(BVPS) i,t +𝛽9(ROA) +𝛽10(EPS) i,t  + 𝜀 i,t

متغیر وابسته

ارزش شرکت: در این پژوهش با بهره­گیری از پژوهش دسوانتي و سيروگار (2018)، ارزش شرکت از طریق زیر محاسبه می­شود:

ارزش شرکت = (قیمت سهام شرکت* تعداد سهام­های منتشر شده شرکت)

PRICE= Pi,t*Ni,t

Pi,t= قیمت سهام شرکت i در سال t

Ni,t= تعداد سهام­های منتشر شده شرکت i در سال t

متغیرهای مستقل 

1.عملکرد مالی:

در این پژوهش با بهره­گیری از پژوهش دسوانتي و سيروگار (2018)، عملکرد مالی از طریق زیر محاسبه می­شود:

عملکرد مالی (ROS): از طریق نسبت سود قبل از بهره و مالیات به خالص فروش شرکت اندازه­گیری می­شود.

ROS= EBITi,t/NET SALEi,t

EBITi,t = سود قبل از بهره و مالیات شرکت i در سال t

NET SALEi,t= خالص فروش شرکت i در سال t

2.عملکرد محیطی:

یک متغیر مجازی است. اگر شرکت مدیریت سبز (تامین و خرید سبز، طراحی سبز، تولید سبز، حمل و نقل سبز و بسته­بندی سبز) را افشا کند عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر به آن تعلق می­گیرد.

عملکرد زیست محیطی: متغیر مستقل این پژوهش شاخص عملکرد محیطی است. عملکرد محیطی شرکت­ها از طریق رده بندی سازمان حفاظت محیط زیست (دارا بودن گواهینامهISO14000) مورد ارزیابی قرار گرفته اند و بصورت تحلیل محتوا و بصورت چک لیست حاوی سوالات خود ساخته اندازه گیری شده­اند. لازم به توضیح است که از آنجا که در ایران شاخص مشخصی برای رتبه بندی عملکرد محیطی شرکت ها وجود ندارد، بنابراین در این پژوهش با توجه به مورد مطالعه قرار دادن شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از دارا بودن گواهینامه  ISO14000به عنوان شاخص عملکرد محیطی استفاده شده است. به همین منظور، پنج موضوع گزارشگري زیست محیطی، شامل دو مورد مرتبط با افشاء در یادداشت­هاي توضیحی صورت هاي مالی و سه مورد مرتبط با افشاء درگزارش هیأت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام، براي تعیین میزان افشاي عملکرد زیست محیطی شرکت­ ها در نظرگرفته شده است. با مشاهده صورت­هاي مالی حسابرسی شده و گزارش هاي هیأت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام، افشاء و یا افشاء نکردن هر یک از پنج موضوع مورد نظر برای سال­های 1395 الی 1400 مشاهده شده و سپس در کارت ثبت مشاهدات منعکس شده است. این پنج موضوع، بیانگر آن دسته از رویدادهاي مالی و غیرمالی است که بر اساس قوانین و مقررات الزام آور زیست محیطی و استانداردهاي حسابداري، به رعایت و افشاي آن تأکید شده است. موضوع آلایندگی، یکی از ویژگی هاي عملیاتی شرکت هاي آلاینده محسوب می-شود و با در نظر گرفتن اشاره تلویحی استانداردهاي حسابداري، شرکت هاي آلاینده به استناد قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از محیط زیست، ملزم به افشاي عملکرد زیست محیطی در صورت هاي مالی اساسی و یادداشت هاي توضیحی آن هستند. وجود قوانین و مقررات متعدد در حوزه محیط زیست (به شرح جدول ۲)، ضرورت افشای عملکرد مالی زیست محیطی شرکت های آلاینده را در صورت های مالی ایجاب می کند و افشای عملکرد مالی زیست محیطی صرفاً مستلزم وجود استاندارد حسابداری خاص در حوزه حسابداری محیط زیست نیست. هرچند که در استاندارد حسابداری شماره ۱، به صورت تلویجی به لزوم افشای اطلاعات اضافی جهت ارائه عملکرد مالی واحد تجاری به نحو مطلوب تأکید شده است.

متغیرهای کنترلی

در این پژوهش و مطابق با ادبیات پژوهش کیوستا و همکاران (2018) متغیرهای کنترلی شامل موارد ذیل می­باشند:

1- اندازه شرکت (SIZE): از طریق لگاریتم طبیعی دارایی کل شرکت اندازه­گیری می­شود.

SIZE = Ln (ASSETS)

2-اهرم (LEV): از طریق نسبت کل بدهی به دارایی کل شرکت اندازه­گیری می­شود.

LEV= TD/TA

TD= مجموع بدهی

TA= مجموع دارائی

3- فعالیت­های شرکت (FnActs)): از طریق نسبت درآمد حاصل از سرمایه­گذاری در سهم به دارائی اندازه­گیری می­شود.

FnActs= Net proceeds from the issuance of common /Total Assets

 

Net proceeds from the issuance of common = درآمد حاصل از سرمایه­گذاری در سهم

TA= مجموع دارائی

4-نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری (MB): از طریق نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام اندازه­گیری می­شود.

MB= ME/BE

ME= ارزش بازار حقوق صاحبان سهام

BE= ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام

5- سود هر سهم (EPS): از طریق نسبت سود خالص به تعداد سهام شرکت اندازه­گیری می­شود.

EPS = Earning/ stocks outstanding

Earning = سود خالص

Stocks outstanding= تعداد سهام شرکت

6- بازده دارائی (ROA): از طریق نسبت سود خالص به دارائی اندازه­گیری می­شود.

ROA = Earning/ Assets

Earning = سود خالص

Assets = دارائی

 

6-یافته­هاي پژوهش

آمار توصیفی

آمار توصیفی مربوط به متغیرهاي مورد استفاده در این تحقیق در طی دوره 1395-1400 جدول ۲ آورده شده است.آماره هاي گزارش شده دربرگیرنده شاخص ها و معیارهاي مرکزي شامل میانگین، میانه، ماکزیمم، مینیمم و شاخص هاي پراکندگی شامل انحراف معیار و ضریب چولگی متغیرهاي مورد استفاده در این تحقیق است.

جدول ۲. آمار توصیفی مربوط به متغیرهاي مورد استفاده

متغییر	میانگین	میانه	بیشینه	کمینه	انحراف معیار	ضریب چولگی	ضریب کشیدگی
افشائ زیست محیطی	13.96885	14.00000	19.00000	6.000000	2.214450	-0.506357	3.199075
عملکرد زیست محیطی	2.173770	2.000000	11.00000	0.000000	2.304982	0.925148	3.107242
ارزش شرکت	25.53797	25.29021	33.06033	20.63033	2.058611	0.522447	3.151906
عملکرد مالی	0.272817	0.147411	44.08623	-2.523147	1.802826	23.58358	573.7479
اندازه شرکت	14.09475	13.82301	19.30306	9.410502	1.678530	0.666833	3.618525
بازده دارائی	0.133178	0.111235	0.664091	-0.855135	0.158168	0.013367	7.670802
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	1.074075	1.027298	3.142857	0.714286	0.170911	6.904303	65.51564
اهرم	0.547437	0.567750	0.885610	0.100058	0.198179	-0.414499	2.367283
سود هر سهم	1381.208	541.1150	129055.7	-2855.612	6122.299	16.76790	326.4539

منبع: یافته های پژوهشگر

 

جدول ۳ همبستگی پیرسون را برای همه متغیرها نشان می دهد. اندازه گیری ما ازمتغیرها نشان می دهد که بین افشای زیست محیطی با ارزش شرکت همبستگی مثبت اما معنادار نیست ولی بین عملکرد زیست محیطی با ارزش شرکت همبستگی مثبت و معنادار و بین بین افشای زیست محیطی و عملکرد زیست محیطی با عملکرد مالی همبستگی منفی وجود دارد اما معنادار نیست.

 

جدول ۳. همبستگی پیرسون متغیرها

متغیر	افشائ	عملکرد زیست محیطی	ارزش شرکت	عملکرد مالی	اندازه شرکت	بازده دارائی	نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	اهرم	سود هر سهم
افشائ زیست محیطی	1.00000
	-----
عملکرد زیست محیطی	0.034197	1.00000
	0.3992	-----
ارزش شرکت	0.011496	0.197972	1.00000
	0.7769	0.0000	-----
عملکرد مالی	-0.030401	-0.016147	0.029308	1.000000
	0.4536	0.6906	0.4700	-----
اندازه شرکت	-0.022945	0.241207	0.719107	0.036620	1.000000
	0.5717	0.0000	0.0000	0.3666	-----
بازده دارائی	0.071027	0.144041	0.125293	0.155246	0.064474	1.000000
	0.0796	0.0004	0.0019	0.0001	0.1117	-----
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-0.063550	0.032637	-0.397568	-0.013547	-0.094719	-0.039329	1.000000
	0.1169	0.4210	0.0000	0.7385	0.0193	0.3322	-----
اهرم	-0.017694	-0.121272	-0.096270	-0.005077	-0.035847	-0.331280	-0.037773	1.000000
	0.6627	0.0027	0.0174	0.9004	0.3768	0.0000	0.3517	-----
سود هر سهم	-0.067199	0.036025	-0.011320	0.029634	0.199750	0.156086	-0.032206	-0.065229	1.000000
	0.0973	0.3744	0.7802	0.4650	0.0000	0.0001	0.4272	0.1075	-----

منبع: یافته های پژوهشگر

تعيين الگوی مناسب برای آزمون فرضیه­ها

پيش از تخمين مدل با استفاده از داده­هاي ترکيبي، بايد در مورد روش مناسب بکارگيري اين گونه داده­ها در تخمین، تصميم­گيري نمود. براي اخذ تصميم اخير از آماره آزمون F (لیمر) استفاده مي­شود. براساس نتايج اين آزمون، باید از روش داده­های پانل استفاده نمود. در نتیجه بحث انتخاب از بین مدل­های اثرات ثابت و تصادفی پیش می­آید که برای این منظور از آزمون هاسمن استفاده می­شود. نتایج آزمون بیانگر آن است که در مدل پژوهش باید از روش اثرات تصادفی استفاده نمود، در نهایت برای بررسی وجود مشکل ناهمسانی واریانس از آزمون به روش پاگان – کوک و ویسبرگ استفاده شده است. در مدلهای اول و دوم­­ پژوهش مشکلی وجود ندارد اما در مدل سوم، چهارم و پنجم مشکل ناهمسانی واریانس وجود دارد، بنابراین تخمین نهایی مدل­ با استفاده از آزمون GLS صورت می­گیرد.

نتیجه آزمون فرضیه­ها

فرضيه  اول: عملكرد مالي شركت تاثير مثبت و معناداري روي افشای زيست محیطي دارد.

ضریب برآوردی متغیر مستقل عملکرد مالی در جدول ۴ نشان­دهنده عدم رابطه معنادار میان عملکرد مالی با افشای زیست محیطی در سطح خطای 0.05 است. زیرا میزان p-value محاسبه شده برای ضریب این متغیر ، بيشتر از 0.05 بدست آمده است. بنابراین می­توان گفت بین عملکرد مالی با افشای زیست محیطی در سطح اطمینان 95% رابطه معناداری وجود ندارد. از طرفی با توجه به سطح معناداری بدست آمده برای مدل 81 درصد تغییرات متغیر وابسته مربوط به متغیرهای گنجانده شده در مدل رگرسیون می­باشد و آماره دوربین واتسون نشان می دهد که بین جملات خطا همخطی وجود ندارد و سطح معناداری آماره فیشر حاکی از معنادار بودن مدل رگرسیون می­باشد. نتیجه این فرضیه با نتایج پژوهش وو و همکاران (2019)، هم راستا و مخالف نتایج پژوهش گتیبو و موکاریا(2016)، می­باشد.

جدول ۴. عدم رابطه معنادار میان عملکرد مالی با افشای زیست محیطی

متغیر	افشای زیست محیطی
	ضرایب	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری )P-VALUE(	آزمون VIF	نتیجه
عرض از مبدأ	14.86460	0.601821	24.69937	0.0000	------	مثبت و معنادار
عملکرد مالی	-0.007230	0.006133	-1.178764	0.2390	1.028432	منفی و بی معنا
بازده دارائیها	0.268766	0.313143	0.858286	0.3911	1.199350	مثبت و بی معنا
اندازه شرکت	0.016049	0.040713	0.394208	0.6936	1.044861	مثبت و بی معنا
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-0.775980	0.253090	-3.066023	0.0023	1.012337	منفی و معنادار
اهرم	-0.463781	0.254360	-1.823323	0.0688	1.144328	منفی و بی معنا
سود هر سهم	-1.80E-05	7.87E-06	-2.288038	0.0225	1.064178	منفی و معنادار
ضریب تعیین	0.817756		آماره فیشر	17.08444
دوربین واتسون	1.548114		سطح معناداری	0.000000

منبع: یافته های پژوهشگر

 

فرضيه  دوم : عملكرد مالي دوره قبل شركت تاثير مثبت و معناداري روي افشاي زيست محيطي دارد.

ضریب برآوردی متغیر مستقل عملکرد مالی دوره قبل در جدول ۵ نشان­دهنده رابطه معنادار میان عملکرد مالی دوره قبل با افشای زیست محیطی در سطح خطای 0.05 است. بنابراین می­توان گفت بین عملکرد مالی دوره قبل با افشای زیست محیطی در سطح اطمینان 95% رابطه معناداری وجود دارد. شمار قابل توجهی از محققان بررسی نموده­اند که تنوع و تفاوت­ها از حیث انتشار (آلودگی) چه تأثیری بر عملکرد مالی شرکت­ها دارد. دو مجموعه استدلال متفاوت مطرح گردیده­اند: استدلال برد – برد و استدلال برد – باخت. در رویکرد برد ـ برد پیشنهاد می­شود که هرگونه تلاش در راستای کاهش انتشارها منتهی به بهبود توان رقابتی شرکت­ها خواهد گردید. در حالیکه رویکرد برد– باخت مشخص می­کند که تلاش­ها و زحمات طاقت فرسای شرکت­ها برای کاهش انتشارهای آنها هزینه­بر خواهد بود و می­تواند از توان رقابتی آنها نیز بکاهد. نتایج آزمون این فرضیه با نتایج پژوهش دسوانتي و سيروگار (2018) مخالف می­باشد.

جدول ۵. ضریب برآوردی متغیر مستقل عملکرد مالی

متغیر	افشای زیست محیطی
	ضرایب	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری (P-VALUE)	آزمون VIF	نتیجه
عرض از مبدأ	14.39062	0.550979	26.11826	0.0000	-------	مثبت و معنادار
عملکرد مالی دوره قبل	-0.002989	0.000387	-7.733084	0.0000	1.003416	منفی و معنادار
بازده دارائیها	0.140178	0.338915	0.413608	0.6794	1.171175	مثبت و بی معنا
اندازه شرکت	0.024615	0.019538	1.259860	0.2085	1.044983	مثبت و بی معنا
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-0.776700	0.283120	-3.076023	0.0043	1.012344	منفی و معنادار
اهرم	-0.508693	0.423547	-1.201032	0.2305	1.141722	منفی و بی معنا
سود هر سهم	-1.70E-04	7.86E-05	-2.387138	0.0325	1.064324	منفی و معنادار
ضریب تعیین	0.848219		آماره فیشر	15.89604
دوربین واتسون	2.169452		سطح معناداری	0.000000

منبع: یافته های پژوهشگر

فرضيه سوم : افشاي زيست محيطي تاثير مثبت و معناداري روي ارزش شركت دارد.

با توجه به نتایج جدول ۶ ارتباط بین افشای زیست محیطی و ارزش شرکت مثبت و بی معناست بنابراین می­توان گفت بین افشای زیست محیطی با ارزش شرکت  در سطح اطمینان 95% رابطه معناداری وجود ندارد. کلول و همکاران(2010) به بررسی واکنش بازار به رویدادهای زیست محیطی منفی 11 شرکت نفت و گاز عضو S&P500 پرداختند. آنها 5 شرکت در سطح بالا و 5 شرکت در سطح پایین رتبه بندی شده برمبنای سرمایه بازار را در نظر گرفتند. نتایج تحقیق آنها نشان داد در شرکت هایی که سرمایه زیادی دارند، ارزش سهام آنها در بازار نسبت به درجه اخبار منفی زیست محیطی واکنش اساسی ندارد و در مورد 11 شرکتی که آنها بررسی کردند فقط 6 شرکت بازده منفی غیراساسی تجربه کردند. پژوهشگران چنین استدلال کردند که بازار، تمام شرکت هایی که رفتار زیست محیطی منفی دارند را جریمه و تنبیه نمی کند. نتایج این فرضیه با نتایج زندی و فغانی، (1397)،  مارا و همکاران (2017)، منطبق نیست.

جدول ۶. ارتباط بین افشای زیست محیطی و ارزش شرکت

متغیر	ارزش شرکت
	ضرایب	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری )P-VALUE(	آزمون VIF	نتیجه
عرض از مبدأ	26.75192	0.834418	32.06058	0.0000	-------	مثبت و معنادار
افشای زیست محیطی	0.005467	0.022162	0.246700	0.8052	1.014257	مثبت و بی معنا
بازده دارائیها	0.405050	0.234903	1.724330	0.0852	1.173594	مثبت و بی معنا
اندازه شرکت	0.392389	0.044546	8.808718	0.0000	1.045128	مثبت و معنادار
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-6.116447	0.309743	-19.74685	0.0000	1.016544	منفی و معنادار
اهرم	-0.445961	0.191654	-2.326905	0.0204	1.141847	منفی و معنادار
سود هر سهم	-4.98E-05	9.64E-06	-5.167535	0.0000	1.069629	منفی و معنادار
ضریب تعیین	0.965404		آماره فیشر	106.2475
دوربین واتسون	2.197986		سطح معناداری	0.000000

منبع: یافته های پژوهشگر

فرضيه چهارم : افشاي زيست محيطي تاثير معناداری بر رابطه بين عملكرد مالي و ارزش شركت دارد.

ضریب برآوردی اثر تعاملی عملکرد مالی با افشای زیست محیطی در جدول ۷ نشان­دهنده عدم تاثير معنادار افشای زیست محیطی بر رابطه بين عملكرد مالي و ارزش شركت است. بنابراین می­توان گفت: افشاي زيست محيطي بر رابطه بين عملكرد مالي و ارزش شركت در سطح اطمینان 95% تاثير معناداری ندارد. همچنین با توجه به نتایج رابطه بین عملکرد مالی با ارزش شرکت و افشای زیست محیطی با ارزش شرکت نیز مثبت اما معنادار نمی­باشد. با توجه به پژوهش (لی ، 2018 ) تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر روی عملکرد مالی شرکت مشروط به ویژگی های صنعت است که اغلب به عنوان سطح قابل قبول سیرت، اخلاقیات و اهمیت فعالیت های اجتماعی مسئولانه یا غیر مسئولانه تعریف شده است نتایج آزمون این فرضیه با نتایج دیانتی مالا (2018) مخالف می­باشد.

جدول ۷. ضریب برآوردی اثر تعاملی عملکرد مالی با افشای زیست محیطی

متغیر	ارزش شرکت
	ضرایب	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری )P-VALUE(	آزمون VIF	نتیجه
عرض از مبدأ	26.47177	0.850128	31.13858	0.0000	-------	مثبت و معنادار
عملکرد مالی	0.740515	0.607467	1.219022	0.2234	1.028432	مثبت و بی معنا
افشای زیست محیطی	0.015192	0.023398	0.649293	0.5164	1.014257	مثبت و بی معنا
عملکرد مالی* افشای زیست محیطی	-0.062438	0.050487	-1.236718	0.2168	-------	منفی و بی معنا
بازده دارائیها	0.535828	0.247343	2.166334	0.0307	1.173594	مثبت و معنادار
اندازه شرکت	0.403396	0.044905	8.983300	0.0000	1.045128	مثبت و معنادار
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-6.111256	0.309146	-19.76820	0.0000	1.016544	منفی و معنادار
اهرم	-0.456981	0.194117	-2.354153	0.0189	1.141847	منفی و معنادار
سود هر سهم	-4.96E-05	9.64E-06	-5.148520	0.0000	1.069629	منفی و معنادار
ضریب تعیین	0.965815		آماره فیشر	105.5860
دوربین واتسون	2.202805		سطح معناداری	0.000000

منبع: یافته های پژوهشگر

فرضیه پنجم: افشاي زيست محيطي تاثیر معناداری بر رابطه بين عملكرد محیطی و ارزش شركت دارد.

ضریب برآوردی اثر تعاملی افشای زیست محیطی با عملکرد محیطی در جدول ۸ نشان­دهنده عدم تاثير معنادار افشای زیست محیطی بر رابطه بين عملكرد محیطی و ارزش شركت است. بنابراین می­توان گفت: افشاي زيست محيطي بر رابطه بين عملكرد محیطی و ارزش شركت در سطح اطمینان 95% تاثير معناداری ندارد. ولی با توجه به سطح معناداری عملکرد محیطی با ارزش شرکت بین عملکرد محیطی با ارزش شرکت رابطه مثبت و معنادار وجود دارد اما بین افشای زیست محیطی با ارزش شرکت رابطه معنادار وجود ندارد. مطالعات انجام شده به این نکته اشاره دارد که اگر چه مسائل زیست محیطی به اعمال اثر بر عملکرد بازار سهام گرایش دارد، عدم تقارن در میزان حساسیت بازده سهام به اخبار زیست محیطی نیز موثر است.به عنوان مثال، کلارکسن⁷(1995) به این نتیجه رسید که واکنش تغییرات قیمت سهام به اخبار منفی درباره عملکرد زیست محیطی شرکت، از اخبار مثبت بیشتر است. در زمان بحران مالی،  شرکت ها برای کاهش هزینه ها از طریق ساختار دهی مجدد و کاهش کارکنان و انجام شیوه های ریاضت اقتصادی، تقلا و تلاش می کنند. این نتایج، با نتایج اکبری و پورزمانی(1397)، مطابقت دارد.

جدول ۸. ضریب برآوردی اثر تعاملی افشای زیست محیطی با عملکرد محیطی

متغیر	ارزش شرکت
	ضرایب	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری )P-VALUE(	آزمون VIF	نتیجه
عرض از مبدأ	26.91544	0.762460	35.30078	0.0000	-------	مثبت و معنادار
عملکرد محیطی	0.174097	0.087404	1.991860	0.0470	1.093481	مثبت و معنادار
افشای زیست محیطی	0.018129	0.022307	0.812731	0.4168	1.017018	مثبت و بی معنا
عملکرد محیطی* افشای زیست محیطی	-0.009858	0.005849	-1.685248	0.0926	--------	منفی و بی معنا
بازده دارائیها	0.357081	0.248422	1.437397	0.1513	1.169880	مثبت و بی معنا
اندازه شرکت	0.387807	0.056263	6.892713	0.0000	1.116843	مثبت و معنادار
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-6.438253	0.341375	-18.85979	0.0000	1.021336	منفی و معنادار
اهرم	-0.434580	0.131778	-3.297828	0.0010	1.133508	منفی و معنادار
سود هر سهم	-4.97E-05	1.30E-05	-3.827338	0.0001	1.071875	منفی و معنادار
ضریب تعیین	0.945274		آماره فیشر	64.27152
دوربین واتسون	2.234813		سطح معناداری	0.000000

منبع: یافته های پژوهشگر

7-بحث و نتیجه گیری

هدف مقاله حاضر بررسي ارتباط میان افشاي عملكرد زيست محيطي، عملكرد مالي و ارزش شركت های پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. امروزه بسیاری از شرکت ها با مسائل زیست محیطی روبرو هستند و در جستجوی شیوه ای مناسب برای گزارش و افشای اطلاعات برای عموم مردم می باشند. مسئله ی آلودگی محیط زیست از مهم ترین معضلات جامعه بشری امروز و در ایران به قدری شدت یافته که پایتخت آن به عنوان یکی از آلوده ترین شهرهای جهان شناخته شده است. این امر لزوم به کارگیری حسابداری زیست محیطی را به عنوان تلاشی در جهت حفاظت از محیط زیست توصیه می-کند. با توجه رد فرضیه های اول، سوم، چهارم و پنجم و تایید فرضیه دوم پژوهش، پیشنهاد می­گردد که شرکت­ها جهت افزایش فروش خود، سیستم بازاریابی خود را بر افشای عملکرد زیست محیطی مبتنی کنند. افشای این عملکرد زمینه جذب فروش در شرکت را بیشتر کرده و بدهی مالی شرکت را کاهش و عملکرد مالی را افزایش می­دهد. بدون تردید در صورت استقرار نظام مطلوب حسابداری زیست محیطی در کشور، با افزايش ارزش شركت ها، حسابداران می توانند بازوی قدرتمندی برای دولت در ارتباط با کنترل های اقتصادی و مالی باشند. برای رسیدن به این هدف باید اهداف و وظایف حسابداری زیست محیطی مشخص و به طور دقیق تعریف و استاندارد ها و ضوابط و معیار ها بر اساس اصول منطقی و عملی پایه گذاری و تدوین گردد. حسابداری سبز محیطی یکی از جنبه­های نو ظهور علم حسابداری است که در آینده ای نزدیک، بر شرکت ها تاثیر می­گذارد.

8- منابع

- اسکندری، نادر؛ رحیمی کلور، حسین و باشکوه اجیرلو، محمد. (1400). تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر واکنش مصرف‌کننده با تعدیل گری شایستگی‌های محوری شرکت، فصلنامه کاوش های مدیریت بازرگانی، (25): 449 - 473 .

-اکبری، احمد، پورزمانی، زهرا .(1397). ساختار مديريت شركت، حسابرسي زيست محيطي و كيفيت گزارشگري مالي، فصلنامه دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، (26): 114-133.

-خان احمدی محبوبه، و همکاران (1400) به بررسی ارتباط سودآوری و شهرت شرکت جهت تبیین عوامل تعیین کننده
افشای مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 15 شماره 55: 269-296.

-زندی، آناهیتا، فغانی ماکرانی، خسرو .(1397). بررسي تاثير عملكرد اجتماعي، زيست محيطي(محيطي) و اخلاقي بر عملكرد مالي شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار، فصلنامه دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 7(26): 145-186.

- صالحی عمران ابراهیم و همکاران (1391)، بررسي اهميت شاخص هاي مسووليت اجتماعي شرکت ها در مراکز صنعتي و دانشگاه ها، نشریه آموزش عالی ایران، بهار 91، دوره 4 شماره 2 : 1-35.

-صراف فاطمه، کریمی مجتبی، بشارت پور فاطمه (1401) بررسی تأثیرافق مالکیت  نهادی بر مسئولیت اجتماعی و ارزش سهام  شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه اقتصاد مالی ، دوره 16 شماره 58 : 173-192.

مولائی ایل ذوله و همکاران (1399) بررسی تأثيرمسئوليت اجتماعي شركت وپاداش مديران برگزارشگري متهورانه مالياتي، فصلنامه اقتصاد مالی، سال چهاردهم شماره 52: 101-127.

 

-Abril, P. (2021). Business Law and the Legal Environment, Boston: Cengage Learning.

-Aouadi, A., Marsat, S. (2018). Do ESG controversies matter for firm value? Evidence from international data, Journal of Business Ethics, (151): 1027-1047

-Barnes, J., Perry, J., Prenkert, D., Haugh, T and Stemler, A. (2020). Business Law: The Ethical, Global, and Digital Environment, NewYork: McGraw Hill.

-Chandler, D. (2019). Strategic Corporate Social Responsibility: Sustainable Value Creation, London: SAGE.

-Clarkson, M. (1995). A Stakeholder Framework for Analysing and Evaluating Corporate Social Performance, Academy of Management Review, 20(1), 92-118.

-Deswanto, R., Siregar, S. (2018). Association between Environmental Disclosures with Financial Performance, Environmental Performance, and Firm Value, Social Responsibility Journal, 14(4): 73-91.

-Diantimala, Y. (2018). The Mediating Effect of Sustainability Disclosure on the Relationship between Financial Performance and Firm Value, Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(2): 32-48.

-Gatimbu, K., Mukaria, H. (2016). Effect of Community Involvement Disclosure on Financial Performance of Firms Listed at Nairobi Securities Exchange, Journal of Transactions on Industrial, Financial & Business Management, 4(10): 1-14.

-Giannarakis, G., Konteos, G., Zafeiriou, E., Partalidou, X. (2016). The impact of corporate social Responsibility on financial performance, Investment Management and Financial Innovations, 13(3): 171-183.

-Gorbet, B. (2021). The Banner of Corporate Social Responsibility: How Business Leaders Leverage CSR, NewYork: Independently Publications.

-Li, Y., Gong, M., Zhang, X., Koh, L. (2018).The impact of environmental, social, and governance disclosure on firm value: The role of CEO power, Journal of British Account Review (50): 60-75.

-Nadakavukaren, A., Caranavos, J. (2020). Our Global Environment: A Health Perspective, Illinois: Waveland Press,

-Maqbool, S., Hurrah, S. (2020). Exploring the Bi-directional relationship between corporate social responsibility and financial performance in Indian context, International Journal of Social Responsibility, 14(8): 155-179.

-Mara, V., Nelson, H., Fabricia, S., Larissa, D. (2017). Relationship between determinant factors of disclosureof information on environmental impacts of Brazilian companies, ESTUDIOS GERENCIALES.

-Prado, G., Piekarski, C., Da Luz, L., Salvador, R. (2019). Sustainable development and economic performance: Gaps and trends for future research, Journal of Sustainable Development, (28): 368-384.

-Rogers, A. (2020). Human Behavior in the Social Environment: Perspectives on Development, the Life Course, and Macro Contexts, London: Routledge.

-Semenova, (2021). Management control systems in response to social and environmental risk in large Nordic companies, International Journal of Corporate Social Responsibility, 6(13): 1-14.

-Seneff, S. (2021). Toxic Legacy: How the Weedkiller Glyphosate Is Destroying Our Health and the Environment, London: ‎ Chelsea Green Publishing.

-Vogt, S., Pekovic, S. (2020). The fit between corporate social responsibility and corporate governance: The impact on a firm’s financial performance. Journal of Review Management Science, (15): 1095-1125.

-Woo, S., Rhee, Yu, S., Rhee, H. (2021). Corporate Social Responsibility and Sustainable Employability: Empirical Evidence from Korea, Journal of Sustainability, (13): 1-14.

-Zhang, Z. (2021). Investigating the effects of corporate social responsibility on financial performance, Journal of Physics Conference Series, 46(1): 69-88.

-Wu, H., Huang, I. (2019). The January Effect and the Relationships between Stock Returns, Market Beta, Firm Size, and Book-to-Market, Journal of Banking and Finance, 2(2): 23-31.

 

16

 

---

[1] 1. Milton Friedman

[2] 1. Deswanto and Siregar

[3] 2. Wu and Huang

[4] 3. Diantimala

[5] 2. Gatimbu and Mukaria

[6] 3. Mara

[7] 1. Clarkson

---