Analytical evaluation of Iran's national architecture competitions and explanation of its effective components in promoting the country's contemporary architecture

Seyyed mohammad Soghrati ¹ (Member of the Faculty of Architecture, Fouman and Shaft Branch, Islamic Azad University, Fouman, Iran)
Heydar Jahan bakhsh ² (Associate Professor, Faculty of Engineering, Payam Noor University, Tehran, Iran)
Hossein Safari ³ (Department of Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.)

Submited date : 2023-10-11 accepted date : 2023-12-08

Keywords: Architecture, , , , , architectural competitions, , , , , national architectural competitions of Iran, , , , , contemporary architecture of Iran, , , , , judging architectural competitions,

Abstract :

This research was carried out in a situation where attention to the concept of quality and returning to one's identity is the focus of attention of the country's officials. Examining the process of holding Iran's national architectural competitions as a platform for expressing intellectual tendencies and comparing the language of contemporary architectural elites can play a significant role in identifying the cities and contemporary architecture of the country. The current research was conducted with the aim of identifying the effective components of Iran's national architecture competitions in promoting the country's contemporary architecture in the 1390s. And it is in the applied qualitative-quantitative research group, which collects first qualitative data and then quantitative data with the help of an exploratory design with a mixed method. Its data was obtained through in-depth interviews with 30 experts and experts and after reaching theoretical saturation, the qualitative data collection process was completed. The quantitative part of the current research was conducted in the form of a survey according to the obtained indicators, and then a preliminary questionnaire was designed. After collecting the questionnaires, the answers were analyzed in two parts, descriptive and inferential. Structural equation modeling was done using Amos Graphic software for the inferential analysis of the research, and the most important factors were obtained from second-order confirmatory factor analysis. In this research, the components involved in holding Iran's national architecture competitions, which can be effective in the growth and promotion of the country's contemporary architecture, were identified and explained.

Full-Text:



 

 

ارزیابی تحلیلی مسابقات ملی معماری ایران و تبیین مولفه‌های موثر آن بر ارتقای معماری معاصر کشور¹

 

 

چکیده

این پژوهش در شرایطی که توجه به مفهوم کیفیت و بازگشت به هویت خود در کانون توجه مسئولان کشور است، انجام شده است. بررسی روند برگزاری مسابقات ملی معماری ایران به عنوان بستری جهت بیان گرایشات فکری و مقایسه زبان نخبگان معماری معاصر می تواند نقش بسزایی در هویت یابی شهرها و معماری معاصر کشور داشته باشد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های مؤثر مسابقات ملی معماری ایران در ارتقای معماری معاصر کشور در دهه 1390 انجام شده است و در گروه تحقیقات کمی-کیفی کاربردی قرار دارد که با روشی آمیخته ابتدا داده های کیفی و سپس داده های کمی را با کمک یک طرح اکتشافی گردآوری می کند.

داده های آن از طریق مصاحبه عمیق با 30 نفر از کارشناسان و صاحب نظران به دست آمده و پس از رسیدن به حد اشباع نظری، فرآیند گردآوری داده های کیفی تکمیل گردید. بخش کمی پژوهش حاضر با توجه به شاخص های حاصله به صورت پیمایشی انجام گرفت و سپس پرسشنامه اولیه طراحی شد. پس از جمع آوری پرسشنامه ها، پاسخ ها در دو بخش توصیفی و استنباطی، تجزیه و تحلیل گردید. مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار Amos Graphic برای تحلیل استنباطی پژوهش انجام شد و مهم‌ترین عوامل از تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم به‌دست آمدند. در این تحقیق مولفه های دخیل در برگزاری مسابقات ملی معماری ایران که می تواند در رشد و ارتقای معماری معاصر کشور موثر باشد، شناسایی و تبیین شد.

 

 

واژگان کلیدی: معماری، مسابقات معماری، مسابقات ملی معماری ایران، معماری معاصر ایران، داوری مسابقات معماری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

پژوهش در حوزه معماري معاصر ايران و ارائه دستاوردهاي جديد مرتبط با آن به موضوعی مهم در محافل معماري بدل شده‌است(مهدوی نژاد و سعادتجو، 1392). طرح اين پرسش که «آيا بايد از گذشته الهام گرفت يا براي پديد آوردن چيزي نو کوشيد؟» (محسن فروغی، به نقل از : ثبات ثاني, 1392) ، حکايت از دغدغه‌ی پيوند معماري گذشته با معماري امروز و فرايند ابداع و ابتکار در آثار معماري معاصر دارد.‌ در حالي که ارتباط فضاي رسانه با انعکاس دستاورد معماران صاحب سبک و قدرت تاثيربخش آن بر قسمت عظيمي از جامعه معماري کشور بر کسي پوشيده نيست؛ به نظر مي‌رسد مطالعه مسابقات ملي معماري ايران و انعکاس نتايج آن می‌‌تواند ضمن تبيين نقش مسابقات ملي معماري ايران در تحولات معماري معاصر کشور، ارتقاي وجوه کيفي معماري معاصر ايران و ساماندهي آن را در پی داشته باشد. اين پژوهش با توجه به اهميت مسئله طراحي در معماري و قرارگيري در برهه‌اي از زمان که توجه به مفهوم کيفيت، هويت و بازگشت به خويشتن در عالي‌ترين سطوح مسئوليتي کشور مطرح مي‌باشد؛ مسابقات ملي معماري ايران را طي سال‌هاي1390(ه.ش) تا 1397(ه.ش) به مثابه عصاره‌ي گرايشات فکري و زبان نخبگان معماري معاصر کشور مورد بررسی قرار می‌دهد. با وجود جوان بودن قانون برگزاري مسابقات معماري در ايران و انتقادات وارده بر آيين‌نامه‌هاي اجرايي آن، همچنان از اين مسابقات به عنوان کارآمدترين روش‌ها در اخذ تضمين‌هاي اطمينان بخش براي انتخاب برترين آثار و دست‌يابي به طرح‌هايي خلاقانه، سنجيده و همه سو نگر در سرنوشت يک پروژه ياد مي‌شود(مظاهریان، خدادادی و تاجیک، 1397). در شرايط حاضر و پس از گذشت قريب به دو دهه از ابلاغ آيين‌نامه مسابقات معماري، بررسي اين نقل قول که «مسابقات معماري در ايران در اکثر موارد موفقيت آميز نبوده و نتايج آن به بهبود اوضاع معماري کشور کمک چنداني نکرده‌است(دفتر تدوین ضوابط, 1381)، می‌تواند حائز اهمیت باشد. پژوهش حاضر با ارزیابی مسابقات معماری در ایران در دهه 1390 به دنبال ارائه مدل فراروند بهينه مسابقات ملي معماري ايران بر پايه ارزيابي تاثيرات آن در ارتقائ معماري معاصر کشور است.

با توجه به مطالب ذکر شده هدف اصلي اين پژوهش، "تبيين فراروند بهينه مسابقات ملي معماري ايران بر پايه ارزيابي تاثيرات آن در ارتقای معماري معاصر کشور در دهه 1390" بوده و سوالات  آن عبارتند از :

-       مولفه‌هاي سازماندهي برگزاري مسابقات کدامند؟ و نقش آن در ارتقاي معماري معاصر ايران در دهه 139 چیست؟

-       مولفه‌هاي داوري موثر بر ارتقاي معماري معاصر ايران در دهه 1390 کدامند؟

-       ويژگي های طرح‌هاي حائز رتبه ي مسابقات ملي معماري ايران چیست؟

پیشینه تحقیق

از مهم‌ترین پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص مسابقات معماری و معماری معاصر ایران می‌توان به پژوهشی اشاره نمود که با رویکردی تحلیلی نسبت به مسابقات دهه 1380 شمسی در ایران به اهمیت نقش داوران مسابقات معماری در تایید روش‌ها و الگوهای طراحی در میان نسل جوان و سطح جامعه حرفه‌ای اشاره دارد(اسلامی و سلیمانی, 1391). دیگر پژوهشی که با رویکردی انتقادی و تحلیل علمی بر روی تاثیرگذاری مسابقات معماری در شکل‌دهی معماری معاصر انجام گرفته‌است با تمرکز به نتایج مسابقات جایزه معمار (آثار ساخته شده)، ضرورت وجود شفافیت و یک نهاد مدیریتی را در برگزاری مسابقات مطرح می‌نماید. از دیگر دستاوردهای پژوهش اخیر اهمیت تاکید بر اهمیت انتخاب داوران در رشد نوآوری و خلاقیت‌های شرکت‌کنندگان است(اسلامی و صادقی, 1399). از دیگر مطالعات مرتبط با پژوهش حاضر می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

 

جدول 1- پیشینه پژوهش های داخلی و خارجی

ردیف	عنوان مقاله	نگارنده(گان)	سال انتشار
	رويكردى تحليلى به كيفيت محيط مسكونى معاصر	معینی و اسلامی	1391
●       کارآمدی مسابقات در تصمیمات اطمینان‌بخش ●       نقش مسابقات در دست‌یابی به طرح‌های خلاقانه، سنجیده و همه سو نگر
	ارائه سازوکارمبتنی برروش‌های تصمیم‌گیری علمی جهت داوری مسابقات معماری	یعقوبی	1396
●       عدم موفقیت مسابقات در بهبود اوضاع معماری کشور
	مقدمه‌اي بر برخي عوامل تاثيرگذار بر معماري معاصر ايران در فاصله سال‌هاي 1320 تا 1357 ه. ش	ثبات ثانی	1392
●       آيا بايد از گذشته الهام گرفت يا براي پديد آوردن چيزي نو کوشيد؟ ●       معرفی سه گرایش کلی در معماری معاصر ایران : 1-معماری مدرن با طعم ایرانی 2- معماری سبک بین الملل 3-معماری بوم گرای ایرانی
	معماری؛‌‌مسابقات وتجربه «جایزه ملی»	اسماعیلی	1387
●       اهمیت قرائت گزارش هیئت داوران و تعیین‌کنندگی معیارهای آثار برنده ●       میزان پرداختن به کیفیت فضای عمومی فراتر از اهداف علمی مرتبط با وضوح عملکردی و فنی یک ساختمان
	مسابقات معماری - مشاهدات تجربی و پیامدهای استراتژیک برای شرکت های معماری	کرینر2		2013
●       برنده شدن در مسابقات یک رویداد شانسی ●       افزایش کیفیت محیط ساخته‌شده ●       افزایش رضایت بین معماران و مشتریان
	مسابقات معماری و مشارکت مردمی	برن و پر گانر3		2022
●       توجه به جنبه‌های دموکراتیک و مشارکتی در مسابقات ●       عبور از چالش‌ها ●       ایجاد شهری جذاب
	مسابقات معماری- تاریخچه و تمرین	4رون		2011
●       تبدیل مسابقات به عرضه‌ای برای پژوهش، مقررات‌زدایی و جهت‌گیری بازار
	مسابقات معماری: ایجاد گفتگو و ارتقای تعالی؟	خان5		2020
●       تاثیر مثبت مسابقات معماری در آموزش تدریجی معماران، هیئت داوران، مشتریان و عموم مردم ●       تاثیر مثبت مسابقات بر احداث بناهایی که در آینده ساخته می‌شوند ●       ایجاد دانش نظری جدید متکی بر مطالعه اطلاعات آرشیو مسابقات ●       توسعه مهارت‌های آماده‌سازی و ارائه اسناد
	قضاوت بر اساس طراحی: به سمت مدلی برای مطالعه و بهبود روند رقابت درمعماری و طراحی شهری	چاپین6		2011
●       ارزیابی کیفیت معماری و راه‌حل‌های پیشنهادی در مسابقات ●       ارتباط فرآیند داوری با منافع جمعی ●       شواهد علمی ناشی از مقایسه طرح‌های معماری برگزیده و پروژه‌های اجرا شده ●       داوری به‌عنوان سنت نظام‌دهنده در مسابقه
	مسابقات معماری در زمینه شهرسازی	برن7		2017
●       اهمیت ابعاد زیبایی‌شناسی اثر در داوری مسابقات معماری نسبت به اهمیت تعامل طرح‌های پیشنهادی با محیط پیرامون و توجه به مسائل فنی پروژه ●       تبعیت صلاحیت داوران از دانش ضمنی انباشته و دیدگاه نظری ●       تاثیر صلاحیت داوران و توافق بر مناسب‌ترین راه‌حل‌ها در انتخاب آثار برگزیده
	صحبت از معماری مطالعه ارزیابی هیئت منصفه در یک مسابقه دعوت شده	اسونسون8		2009
●       تاثیر افکار عمومی بر روند ارزیابی ●       حضور استراتژی نقد و عادات فردی داوران در فرآیند ارزیابی و تصمیم‌گیری ●       وجود معیارهای ارزیابی به عنوان ملاک عمل داوری ●       کنترل آرای داوران غیر متخصص از برنامه‌ها و خلاصه‌ی دستورالعمل مسابقات ●       امتیاز مصادیق تفکر خلاق ، انتقادی و مباحث زیبایی‌شناختی در تحلیل داوران متخصص
	"موقعیت‌یابی عملکرد معماری ستاره" معماری و نقش آن در تغییر موقعیت شهرهای گراتس، لوسرن و ولفسبورگ	الیلی متار9 و همکاران		2018
●       توجه به ابعاد اثربخش (معماری ستاره) در شهر ●       ارتباط نظام سرمایه با بازنمایی ویژگی‌های شاخص بصری در تولید آثار معماری ●       ایجاد روابط متنی و متکی بر ظرفیتهای تاریخی-طبیعی موجود در زمینه ●       ارتباط ویژگی‌های بیانی و نمادین اثر معماری با واکنش‌های اجتماعی و فرهنگی
	مسابقات گیجی یا امید؟	پلارایت10		2014
●       تحلیل تاثیرات ارائه گرافیکی و علایق بصری نسبت به کیفیت فضایی و تجربی ●       توسعه اندک در برنامه، سیرکولاسیون، سازه یا دیگر جنبه‌های فضایی و فنی ایده‌های برتر در مسابقات معماری

بررسی‌ها نشان می‌دهد تاکنون مطالعات معدودی در ایران با تمرکز بر موضوع مسابقات معماری صورت گرفته‌است که عمدتا این پژوهش‌ها به اهمیت جایگاه داوری در مسابقات معماری پرداخته‌اند. این پژوهش بطور خاص با مطالعه مسابقات معماری ایران در فاصله سال‌های 1390 تا 1397، کشف ارتباط موثر مسابقات ملی معماری بر معماری معاصر ایران را دنبال می‌کند.

مبانی نظری

مسابقات معماري

مسابقه طراحي معماري نوعي مسابقه¹¹ است که در آن سازماني که قصد ساخت يک ساختمان جديد را دارد از معماران دعوت مي‌کند تا طرح پيشنهادي خود را ارائه دهند. طرح برنده معمولاً توسط يک هيئت مستقل از متخصصان طراحي و ذينفعان انتخاب مي‌شود. اين روش اغلب براي ايجاد ايده‌هاي نوين در طراحي ابنيه، برانگيختن توجه عموم، ايجاد تبليغات براي پروژه و امکان در اختیار قرار‌دادن فرصت‌ها به طراحان نوظهور به اجرا در مي‌آيد. لازم به ذکر است؛ رقابت‌هاي ديگري در حوزه فعاليت‌هاي حرفه ي معماري مطرح مي باشد که مربوط به اهداء «جايزه معماري» است. به عنوان مثال «جايزه معمار اتحاديه جهاني معماران¹²»، جايزه آقاخان¹³، جايزه پريتزکر¹⁴ و "جايزه معمار" در ايران معتبر‌ترين اين گونه از رقابت‌ها در گروه پروژه‌هاي ساخته شده به شمار مي‌روند که در دسته‌بندي مسابقات معماري مورد نظر در اين پژوهش قرار ندارند.

تاریخچه مسابقات معماری

با ظهور انقلاب صنعتی در نیمه‌ی دوم قرن هجدهم و افزایش جمعیت شهرنشین، ساختار شهرهای گذشته دگرگون شد، مدارس جدید معماری تاسیس شدند، تحصیل‌کردگان این رشته افزایش یافت و در نهایت رقابت‌های معماران دچار تغییرات ساختاری و موضوعی شدند تا به تدریج به شکل امروزی آن درآمدند. به استناد مقاله‌ای که درسال 1926میلادی در مجله ریبا به چاپ رسید،‌‌‌‌‌ رقابتی که درسال‌ 448 قبل ازمیلاد برای ساخت بنای یادبود جنگ برگزارشده‌است به عنوان اولین مسابقه معماری مکتوب در تاریخ شناخته می‌شود. آثار رسیده به این مسابقه در معرض بازدید عموم قرار گرفت و مردم به عنوان داوران مسابقه درباره‌ی آثار نظر دادند(بسکی, 1377). مسابقه طراحی ساختمان نمایشگاه بین‌المللی انگلستان نمونه شاخصی است که در سال ۱۸۵۰میلادی، توسط جوزف پاکستون با طرح «قصربلورین» تحولی درعرصه کاربرد فلز و شیشه درساختمان ایجاد کرد(گیدیون, 1384).

در تاریخ از ايوان مدائن در تيسفون به عنوان يکي از قديمي‌ترين آثار معماري ايران نام برده‌اند که ساسانيان طراحي و اجراي آن را به مسابقه گذاشتند(‌اسماعیلی, 1387) اما رویه‌ی برگزاری مسابقات معماری در ایران با ورود نهضت مدرنيسم به کشور در دوران پهلوي جان گرفت و فراخوان این اقدام به تدريج در مجامع حرفه‌ای مورد توجه واقع گردید و اعلان برگزاري اين گونه از مسابقات در روزنامه اطلاعات سابق گواه این امر است‌(بسکی, 1377). سنت واگذاری پروژه به طراحان و مهندسان معمار از طریق مسابقات معماری پس از انقلاب اسلامی نیز با تعریف مسابقات بزرگ دهه 1370 شمسی، زمینه ساز طرح مباحث جدید و متنوعی در معماری کشور شد که در دهه اول انقلاب راکد مانده بود.

پیشینه مسابقات معماری معاصر در غرب

گیدیون از میان رویداد‌های معماری در آغاز قرن بیستم به مسابقه‌ی معماری ساختمان روزنامه "شیکاگو تریبون" اشاره دارد که با اعلام تخصیص جایزه‌‌ یکصد هزار دلاری به طرح برنده، فرصت رقابت ویژه و تقابل اندیشه معماران پر آوازه‌ای را در سال 1922 فراهم ساخت(گیدیون, 1384). پروژه‌های ارائه شده در این رقابت، مجموعه ذی قیمتی است که اوضاع معماری آن روز را معرفی می‌نماید. به واسطه این مسابقات، معماران نوگرا توانستند ایده‌هایشان را در قیاس با تفکرات سنت‌گرایانه عرضه کنند و بستری را برای شکل‌گیری مدرنیسم در قرن بیستم فراهم نمایند. رقابتی که در آن معماری مدرن برای اولین بار در یک صحنه بین‌المللی در مقابل معماری نئوکلاسیک قرار گرفت،‌ طراحی ساختمان "کاخ مجمع اتفاق ملل" در 1927 میلادی بود. در این رقابت، معماران نوگرایی همچون لوکوربوزیه شرکت کردند، که نقطه عطفی در تاریخ معماری مدرن و یکی از عوامل پیدایش اتحادیه جهانی معماران معاصربود. اگرچه این رقابت نیز در نهایت با شکست لوکوربوزیه و دیگر معماران نوگرا همراه بود ولی مقاومت عمومی را برای پذیرش معماری جدید در هم شکسته و مقاصد معماری را توسعه بخشید(گیدیون، 1384).

مسابقات معماری در ایران

مسابقه معماري طبق تعريف ارائه شده در راهنماي برگزاري مسابقات معماري و شهرسازي ايران رقابتی است که در زمينه‌هاي متنوعي همچون معماري، معماري داخلي، طراحي شهري، مرمت آثار، بناها و بافت‌هاي تاريخي، طراحي باغ و منظر و . . . بين اشخاص حقيقي و حقوقي صاحب نظر برپا شده و مي‌تواند يک يا چند حوزه تخصصي را شامل برنامه‌ريزي منطقه‌اي و شهري، طراحي شهري و . . . در بر‌گيرد(دفتر تدوين ضوابط،1381). حفظ سرمايه‌هاي مادي مملکت، رسيدن به کيفيت برتر معماري، نيل به طرح‌هاي کارآمد و بهينه، مناسب با فرهنگ، اقليم، محيط زيست، اقتصاد و . . . و همچنين ارتقاي فرهنگ عمومي در زمينه معماري و شهرسازي از جمله برجسته‌ترين اهداف اين سند است(دفتر تدوین ضوابط, 1381) که تحقق آن‌ها مي‌تواند با فراهم آوردن زمينه شناسايي استعدادها در حوزه نظر و افزايش همکاري‌هاي اجتماعي در ميدان عمل، تشخص معماري خودي و تقويت ريشه‌هاي هويتي آن را رقم زند. علاوه بر اهداف مذکور که بعضاً تشخيص ما به ازائ معماري‌شان نياز به توضيح دارد؛ در فصل 4 نشريه 240 - راهنماي برگزاري مسابقات معماري و شهرسازي در ايران(دفتر تدوین ضوابط, 1381)، استراتژي قانون‌گذار براي احراز صلاحيت اعلام پروژه در قالب مسابقه با ذکر شروطي پيشنهاد شده‌است که مي تواند در جهت پاسخ به بحران معاصر معماري و شهرسازي و نيل به توسعه ملي نقشي اساسي ايفا نمايد(دفتر تدوین ضوابط, 1381)

پژوهش حاضر به بررسی 184 فراخوان مسابقات معماری در ایران به استناد پایگاه های اطلاعاتی " معمار نیوز¹⁵ " و " مسابقات معماری و شهرسازی ایران¹⁶ " در بازه‌ی سال‌های1390-1397 پرداخته‌است¹⁷. تعداد مسابقات ملی معماری برگزار شده طی این مدت در تصویر 1، ارائه شده‌است.

 

تصویر 1- مسابقات برگزار شده در بازه سال‌های 1390-1397

بر اساس اطلاعات نمایه شده در پایگاه‌های تحت وب فوق، اکثر مسابقات ملی برگزار شده در طی این سال‌ها، در حوزه مربوط به "طراحی ساختمان" و سپس "طراحی شهری" است(تصویر 2). با وجود انتقادات فراوان و گزارش‌های متعددی که از مسابقات معماری و شهرسازی سال‌های 97-1390 ثبت شده‌است به نظر می‌رسد اعتبار و مقبولیت مسابقات معماری ایران در دهه 1390 شمسی از مسابقات معماری کشور در دهه 1370 شمسی فاصله گرفته و لااقل پیشرفت چشمگیری را در حوزه‌ی دو عنوان پر تکرار مسابقات ملی معماری به ارمغان نیاورده باشد.

 

 

تصویر 2- موضوع مسابقات برگزارشده در بازه سال‌های 1390-1397

معماري معاصر ايران

از نظر جورجو آگامبن، معاصر بودن با زمان حال پيوندي عميق دارد. مانند رخنه‌اي از گذشته در زمان حال است و گذشته از آن طريق، نوعي ارتباط ناگسستني با زمان حال برقرار مي‌کند( نیک فطرت و عشقی صنعتی, 1401). در تبيين اصطلاح معماري معاصر گفتني است توجه به تفاوت ها نسبت به گذشته از حيث کيفيت معماري، حائز اهميت است و فقط زمان مَد نظر نيست(حسینمردی و صارمی, 1385). اعتقاد بر اين است که مدرن بودن شاخصه اصلي معاصر بودن است. بر اين اساس برخي دوره‌ی ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال اخير را دوره ي تاريخ "معاصر" ايران اطلاق مي‌کنند(کیانی, 1385). و برخي از پژوهشگران معماري نيز بر همين منوال، دوران بعد از انقلاب مشروطه را دوران معماري معاصر ايران معرفي مي‌نمايند. اما به طور کلي، عنوان معماري در دوران معاصر، معنايي فراتر از قرن معاصر را در ذهن متبادر مي‌کند(میرگذار لنگرودی و همکاران، 1398) به عبارتي معماري معاصر ايران از لحاظ بار معنايي، مقارن با 1900 ميلادي(1281 هجري شمسي) و آغاز تحولات معماري در قرن بيستم ميلادي است(اسکندر, 1396). محدوده ی زمانی مورد نظر در این پژوهش، معماری پس از انقلاب اسلامی و بالاخص دهه 1390 می‌باشد.

روش تحقیق

روش تحقيق پژوهش حاضر به شيوه آميخته است که با کمک طرح اکتشافي، ابتدا داده‌هاي کيفي و سپس داده‌هاي کمي گردآوري مي‌شوند به طوري که ابتدا به ساخت و سپس آزمون مدل پرداخته شد. روش تحقیق پژوهش حاضر مطابق مراحل انجام کار به ترتیب گفته شده در تصویر 3 صورت گرفته‌است.

 

تصویر 3- چارچوب عملکردی تحقیق

 

با توجه به رويکرد پژوهش، داده‌هاي واقعي از طريق مصاحبه عميق با 30 نفر خبرگان و متخصصين گردآوري شد و زماني که موضوع به حد اشباع نظري‌رسيد، فرآيند جمعآوري دادههاي کيفي پايان یافت. این متخصصان و کارشناسان از بین اساتید دانشگاهی و داوران مسابقات معماری کشور که مسلط به روند برگزاری مسابقات ملی معماری و نیز دارای سابقه کار تخصصی در زمینه معماری معاصر بودند، انتخاب شدند.‌ بخش کمي پژوهش حاضر با توجه به شاخص‌هاي بدست آمده به صورت پيمايشي انجام و سپس اقدام به طراحي پرسشنامه اوليه گرديد. برای روایی پرسشنامه از روایی صوری استفاده شد‌،‌‌ برای این منظور پرسشنامه در اختیار 30 متخصص قرار گرفت. این پرسشنامه‌ها این امکان را برای متخصصان فراهم آوردند که نظر خود را راجع به اهمیت مولفه‌ها و زیرمولفه‌ها در درجات اهمیت مختلف بیان نمایند. به گونه‌ای که از 81 زیرمولفه‌شناسایی شده و با آزمون آن‌ها، تعداد 36 زیرمولفه با 7 مولفه فرعی و 3 مولفه اصلی به عنوان پایگاه اطلاعاتی و عوامل تاثيرگذار روند مسابقات ملي معماري بر ارتقاي معماري معاصر ايران در دهه 1390 شناخته شد(تصویر 4).

در پژوهش حاضر،به منظور بررسی پایایی پرسشنامه ازضریب آلفای کرونباخ استفاده شد.‌که ضریب 0.95 به دست آمده و بیانگر پایایی پرسشنامه است. جامعه آماری پرسشنامه متخصصان، شرکت‌کنندگان مسابقات و داوران حوزه معماری و کارشناسان مربوطه می‌باشند. استاندارد تعداد پرسشنامه بر مبنای جدول مورگان 100 پرسشنامه بود که در بین جامعه آماری به صورت لینک آنلاین(از طریق پیامک و پست الکترونیکی) توزیع گردید. برای تست نرمال بودن معیارهای پژوهش نیز از آزمون کلموگروف – اسمیرنوف استفاده شد که سطح معنی‌داری آن برای معیارهای رهبری و سیاست گذاری، برنامه ریزی، مدیریت، پاداش و حقوق شرکت‌کنندگان، هئیت داوران، امر داوری و هویت کیفیت به ترتیب 07/0 ، 5/0، 69/0 ، 09/0، 65/0 ، 08/0 و 53/0 بدست آمده‌است و بیانگر این است که معیارهای این پژوهش نرمال هستند. 

 

تصویر 4- عوامل شناسایی شده موثر بر ارتقای معماری معاصر

●       سازماندهی

-       رهبری و سیاست‌گذاری

تبیین خواسته‌ها، برنامه‌ها و شروط پروژه، تعیین دقیق اهداف خرد و کلان در برگزاری مسابقه؛ اطلاع‌رسانی دقیق و جامع مسابقات معماری و رفع ابهامات مربوطه برای شرکت‌کنندگان ؛حمایت از مسابقات معماری به مثابه یک فرهنگ و امر حرفه‌ای در معرفی ایده‌های برتر و استعدادهای نوظهور

-       برنامه‌ریزی

دقت در کفایت زمان‌های پیش‌بینی شده در تقویم مسابقه، پایبندی به چارچوب زمانی در فراخوان و تعهد به اعلام نتایج در همان بازه‌ی زمانی؛ تعیین سرنوشت پروژه‌های خاص و کاربری‌های ویژه از طریق برگزاری مسابقات معماری

-       مدیریتی

سطح‌بندی دقیق مقیاس مسابقه، انجام فراخوان جهت حضور شرکت‌کنندگان بر اساس صلاحیت ایشان و متناسب با ماهیت مسابقه؛ نقش ستاد اجرایی و تیم برگزارکننده‌ی مسابقات معماری در مدیریت و نظارت بر اجرای آیین‌نامه مسابقات، افزایش استقبال شرکت‌کنندگان و تضمین کیفیت رقابت

-       پاداش و حقوق شرکت‌کنندگان

تناسب پاداش‌ها با ارزش کار طراح در پروژه و توسعه دامنه جذابیت‌های مسابقه برای شرکت‌کنندگان ؛ حفظ حقوق شرکت‌کنندگان و انجام تعهدات مربوط به اعطای جوایز

●       داوری

-       هیئت داوران

الزام بر تناسب تجربه و تخصص داوران با موضوع پروژه و ماهیت مسابقات معماری؛ اهمیت جایگاه و اعتبار علمی داوران در مسابقات معماری؛ اهمیت تجربه و اعتبار حرفه‌ای داوران در مسابقات معماری؛ نقش ترکیب نفرات در کمیته داوری با گرایشات متنوع نظری و رویکردهای متفاوت فکری در معرفی آثار برتر؛ تدوین بیانیه(نظر نهایی) هیات داوران و تشریح شیوه‌ی انتخاب و رتبه‌بندی آثار در چارچوب اهداف مسابقه

-       امر داوری

ارزش‌گذاری آثار بر اساس خوانایی نقشه‌ها، میزان بهره‌مندی از قابلیت‌های نرم افزاری و روش‌های ارائه و نیز صحّت و کفایت اسناد و مدارک مربوطه؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به استانداردها، انطباق با ضوابط و رعایت کیفیات فنی در آثار پیشنهادی؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان خلاقیت در ایجاد فرم، بداعت در آفرینش اثر و به کار بستن راهبردهای خلاق در بیان و پردازش مفاهیم؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به جنبه‌های مختلف سایت و پیوند معماری با بافت محیط پیرامون؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به مسئله‌ی انرژی و رعایت ملاحظات اقلیمی در معماری؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان هماهنگی با طبیعت و انطباق با محیط زیست، حفظ و احیای آن؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به حس مکان، مشخصه‌های جغرافیایی، اقلیمی و جنبه‌های مختص هویت بومی و منطقه ای؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به اهمیت فرآیند ایده‌پردازی و اصالت اثر در راستای نیل به اهداف مسابقه؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به تحقق پذیری اثر پیشنهادی و توجیه اقتصادی آن؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به روش‌های ساخت و به کارگیری سطوح فناوری در صنعت ساختمان؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به جلوه‌های بصری و برانگیختن احساس زیبایی در بیننده یا کاربر؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به مسئله در پروژه، مواجهه با موضوع و انتخاب روش طراحی؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به برنامه معماری و تمرکز بر سامان‌دهی و چیدمان عملکردها در فضا؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس میزان توجه به مفاهیم و معانی در زبان معماری و قابلیت در برقراری ارتباط با جامعه و مخاطب؛ ارزش‌گذاری طرح بر اساس نوع به کارگیری مصالح و الگوی ترکیب عناصر معماری در بنا؛ ارزیابی کلی (ذهنی-شهودی) آثار توسط داوران و رتبه‌بندی تجربی ایشان در انتخاب طرح‌های برتر؛ ارزیابی آثار بر اساس چک لیست داوری و ثبت امتیاز توسط داوران جهت معرفی طرح‌های برگزیده؛ اولویت دیدگاه و نظر کلی داوران در ارزیابی آثار در قیاس با تخصیص امتیاز بر اساس معیارهای داوری

●       معماری معاصر

-       کیفیت و هویت

نقش سنت‌ برگزاری مسابقات معماری بر توسعه کمی و کیفی آثار آن در شهر و حضور معماری در جریان زندگی و بطن جامعه؛ بسط الگوها و معرفی ارزش‌های نهفته در معماری به واسطه برپایی مسابقات معماری و نقش آن در حوزه‌ی آموزش دانشگاهی و پرورش جامعه حرفه‌ای؛ تمرکز بر ارزیابی کیفی و بررسی فنی آثار منتخب در قضاوت نهایی؛ نقش مسابقات معماری در حل مسئله هویت‌یابی معماری امروز و ساماندهی وضعیت معماری معاصر ایران

یافته‌های تحقیق

پس از گردآوری پرسشنامه‌ها، تجزیه و تحلیل پاسخ‌ها در دو بخش توصیفی و استنباطی انجام شد. در بخش توصیفی که ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخگویان بررسی شد، نتایج نشان داد که:

جدول2- ویژگی‌های شناختی پاسخگویان

جنسیت		سن (درصد)				تحصیلات(درصد)			شرکت درمسابقه(درصد)		داوری(درصد)
زن	مرد	20-30	31-40	41-50	بالای50	لیسانس	فوق لیسانس	دکترا	حضوردر مسابقه	عدم‌حضور درمسابقه	سابقه داوری
48	52	8	42	38	12	14	55	41	72	28	10

 

به منظور تحلیل استنباطی از مدل سازی معادلات ساختاری از نرم افزار Amos Graphic استفاده شد و مهمترین عوامل از تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم به‌دست آمد. تصویر 5 ضرایب بار عاملی هر یک از عوامل تاثيرگذار روند مسابقات ملي معماري بر ارتقاي معماري معاصر ايران در دهه 1390 را نشان می دهد.

 

تصویر 5- الگوي تاثير مسابقات ملي معماري ايران بر ارتقاي معماري معاصر کشور در سال‌های 1390-1397 در حالت بار عاملي

 

در ادامه، استاندارد بارهای عاملی عوامل تاثیرگذار مسابقات ملي معماري ايران بر ارتقاي معماري معاصر کشور در دهه 1390 و خطای استاندارد و سطح معناداری آن ها برآورد و نتایج آن در جدول 3 ارائه شد. نتایج آن بیانگر این است که ضرایب عاملی 7 عامل ، مثبت بوده و در سطح 05/0 معنی‌دار است. بنابراین 7 عامل شناسایی شده در ارتقاي معماري معاصر کشور در دهه 1390 تاثیر دارند.

 

جدول3- ضریب تاثیر مسیر الگوی عوامل موثر بر ارتقای معماری معاصر کشور در سال‌های 1390-1397

مدل عوامل موثر بر ارتقائ معماري معاصر کشور در دهه 1390	ضريب رگرسيوني استاندارد	آماره t	سطح معناداري
رهبري و سياست گذاري	0.84	27.47	0.001
برنامه ريزي	0.78	18.37	0.001
مديريتي	0.72	20.07	0.001
پاداش و حقوق شرکت کنندگان	0.80	27.39	0.001
هئيت داوران	0.89	30.27	0.001
امر داوري	0.69	16.21	0.001
هويت و کيفيت	0.66	15.23	0.001

در بخش استنباطی تجزیه و تحلیل پاسخ‌های جامعه تحقیق به معیارها و زیرمعیارهای پژوهش، با استفاده از آزمون T تک متغیره، روابط احتمالی میان عوامل شناسایی شده و موثر بر ارتقای معماری معاصر ایران بررسی شد و سطح معنی‌داری اثر این معیارها تعیین شد و نتایج آن در جدول 4 ارائه شده‌است. همان‌طور که نمایان است، سطح معنی‌داری معیارها کمتر از 05/0 بوده و بیانگر این است که اثر معیارهای روند برگزاری مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران معنی‌دار بوده و نتایج آن قابل اعتماد است.

جدول4- مقدار آماره تی معیارهای موثر روند برگزاری مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در بازه 1390-1397

مولفه‌ها	مبنای مقایسه = 3
	آماره t	میانگین	سطح معناداری	اختلاف میانگین	فاصله اطمینان 95درصد اختلاف
					کران پایین	کران بالا
رهبری و سیاست گذاری	11.050	4.39	0.001	3.05	2.4723	3.6277
برنامه ریزی	9.611	4.2	0.001	2.5	1.8125	3.1875
مدیریتی	10.177	4.16	0.001	2.6	2.0653	3.1347
پاداش و حقوق شرکت کنندگان	7.077	4.38	0.001	1.2	1.0079	1.3921
هئیت داوران	13.073	4.41	0.001	2.55	2.1080	2.9920
امر داوری	11.463	4.1	0.001	2.45	1.7629	3.1371
هویت و کیفیت	8.247	4.02	0.001	2.4	1.7142	3.0858

 

جدول فوق مقدار سطح معنی داری برای همه عوامل موثر بر ارتقای معماری معاصر با تاکید بر روند برگزاری مسابقات ملی معماری ایران از 05/0 کمتر است و مقدار میانگین وضعیت موجود 7 عامل از حد متوسط عدد 3 بیشتر است، بنابراین با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت وضعیت موجود همه عوامل تاثیرگذار مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390، در سطح بالایی قرار دارد و میانگین وضعیت موجود عامل هئیت داوران نسبت به سایر عوامل بیشتر است. در این پژوهش، به منظور بررسی ارتباط بین معیارهای مسابقات ملی معماری موثر که در ارتقای معماری معاصر نقش دارند، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد و نتایج آن در جدول 5 ارائه گردید. بر اساس نتایج این آزمون، رابطه بین معیارها در سطح 99 درصد معنی‌دار بوده و گویای این است که تغییر در یک معیار، می‌تواند موجب تغییراتی در معیارهای دیگر شود. بنابراین، نتایج این بخش از پژوهش نشان می‌دهد که معیارهای چگونگی روند برگزاری مسابقات ملی معماری بسیار به هم نزدیک بوده و اثرگذاری آن‌ها در ارتقای معماری معاصر ایران زیاد است.

 

جدول5- ماتریس ضریب همبستگی پیرسون بین مولفه‌های تحقیق

مولفه‌های فرعی	رهبری و سیاست‌گذاری	برنامه ریزی	مدیریتی	پاداش و حقوق شرکت‌کنندگان	هئیت داوران	امر داوری	هویت و کیفیت
رهبری و سیاست گذاری	1
برنامه ریزی	**0.873	1
مدیریتی	**0.760	**0.808	1
پاداش و حقوق شرکت‌کنندگان	**0.820	**0.736	**0.849	1
هئیت داوران	**0.709	**0.888	**0.775	**0.706	1
امر داوری	**0.814	**0.726	**0.830	**0.794	**0.710	1
هویت و کیفیت	**0.816	**0.824	**0.773	**0.712	**0.847	**0.822	1

 

به منظور رتبه‌بندی مولفه‌های فرعی مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390، از آزمون فریدمن استفاده شد و نتایج تجزیه و تحلیل آن در جدول 6 ارائه شده‌است. براساس آن، معیار هئیت داوران با میانگین رتبه ای 88/3 بیشترین اثر را در ارتقای معماری معاصر در روند برگزاری مسابقات دارند؛ بعد از آن نیز رهبری و سیاست‌گذاری مسابقات با میانگین رتبه‌ای 81/3 در رتبه‌ی دوم اولویت ارتقای معماری معاصر قرار گرفت. در ادامه نیز معیارهای پاداش و حقوق شرکت‌کنندگان، برنامه‌ریزی، مدیریتی، امر داوری و هویت و کیفیت به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 80/3، 40/3، 36/3، 29/3 و 75/2 در اولویت‌های بعدی قرار دارند.

جدول6- رتبه بندی مولفه‌های فرعی مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در سال‌های 1390-1397

سطح معناداری	آماره آزمون	میانگین رتبه	مولفه های فرعی	الویت‌بندی
0.001	105.432	3.88	هئیت داوران	1
		3.81	رهبری و سیاست گذاری	2
		3.8	پاداش و حقوق شرکت کنندگان	3
		3.4	برنامه ریزی	4
		3.36	مدیریتی	5
		3.29	امر داوری	6
		2.75	هویت و کیفیت	7

 

 

 

تصویر 6. رتبه بندی مولفه های فرعی مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390

پس از رتبه بندی مولفه‌های فرعی اثرگذار بر ارتقای معماری معاصر براساس روند برگزاری مسابقات ملی معماری، به منظور رتبه‌بندی زیرمولفه‌های نیز از آزمون فریدمن استفاده شد. زیرمولفه‌های به‌دست آمده به همراه نتایج آن در جدول 7 ارائه شده‌است. در این جدول رتبه‌بندی زیر‌مولفه‌ها به ترتیب بیش‌ترین اهمیت آن در ارتقای معماری معاصر ایران را مشاهده می‌نمایید.

جدول7- رتبه بندی ریز مولفه‌های فرعی مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در سال‌های 1390-1397

مولفه اصلی	زیر مولفه (به ترتیب رتبه‌بندی)	میانگین رتبه	آماره آزمون	سطح معناداری
سازماندهي	1.       حمايت از مسابقات معماري به مثابه يک فرهنگ و امر حرفه اي در معرفي ايده هاي برتر و استعدادهاي نوظهور	3.83	94.26	0.001
	2.       سطح‌بندي دقيق مقياس مسابقه، انجام فراخوان جهت حضور شرکت کنندگان بر اساس صلاحيت ايشان و متناسب با ماهيت مسابقه	3.46
	3.       اطلاع رساني دقيق و جامع مسابقات معماري و رفع ابهامات مربوطه براي شرکت‌کنندگان	3.04
	4.       حفظ حقوق شرکت‌کنندگان و انجام تعهدات مربوط به اعطاي جوايز	2.99
	5.       نقش ستاد اجرايي و تيم برگزارکننده‌ي مسابقات معماري در مديريت و نظارت بر اجراي آيين‌نامه مسابقات، افزايش استقبال شرکت‌کنندگان و تضمين کيفيت رقابت	2.87
	6.       دقت در کفايت زمان‌هاي پيش‌بيني شده در تقويم مسابقه، پايبندي به چارچوب زماني در فراخوان و تعهد به اعلام نتايج در همان بازه‌ي زماني	2.82
	7.       تناسب پاداش‌ها با ارزش کار طراح در پروژه و توسعه دامنه جذابيت‌هاي مسابقه براي شرکت‌کنندگان	2.38
	8.       تعيين سرنوشت پروژه‌هاي خاص و کاربري‌هاي ويژه از طريق برگزاري مسابقات معماري	2.01
	9.       تبيين خواسته‌ها، برنامه‌ها و شروط پروژه، تعيين دقيق اهداف خرد و کلان در برگزاري مسابقه	1.99
داوري	1.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به مفاهيم و معاني در زبان معماري و قابليت در برقراري ارتباط با جامعه و مخاطب	7.26	78.09	0.001
	2.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به تحقق پذيري اثر پيشنهادي و توجيه اقتصادي آن	7.25
	3.       اهميت جايگاه و اعتبار علمي داوران در مسابقات معماري	7.16
	4.       ارزش‌گذاري آثار بر اساس خوانايي نقشه‌ها، ميزان بهره‌مندي از قابليت‌هاي نرم افزاري و روش‌هاي ارائه و نيز صحّت و کفايت اسناد و مدارک مربوطه	7.12
	5.       تدوين بيانيه (نظر نهايي) هيات داوران و تشريح شيوه‌ي انتخاب و رتبه‌بندي آثار در چارچوب اهداف مسابقه	7.07
	6.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به جنبه‌هاي مختلف سايت و پيوند معماري با بافت محيط پيرامون	7.05
	7.       الزام بر تناسب تجربه و تخصص داوران با موضوع پروژه و ماهيت مسابقات معماري	7.03
	8.       اهميت تجربه و اعتبار حرفه‌اي داوران در مسابقات معماري	6.92
	9.       نقش ترکيب نفرات در کميته داوري با گرايشات متنوع نظري و رويکردهاي متفاوت فکري در معرفي آثار برتر	6.87
	10.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به برنامه معماري و تمرکز بر سامان‌دهي و چيدمان عملکردها در فضا	6.82
	11.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به روش‌هاي ساخت و به کارگيري سطوح فناوري در صنعت ساختمان	6.79
	12.       ارزيابي آثار بر اساس چک ليست داوري و ثبت امتياز توسط داوران جهت معرفي طرح‌هاي برگزيده	6.44
	13.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به حس مکان، مشخصه‌هاي جغرافيايي، اقليمي و جنبه‌هاي مختص هويت بومي و منطقه اي	6.41
	14.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به مسئله در پروژه، مواجهه با موضوع و انتخاب روش طراحي	6.36
	15.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به استانداردها، انطباق با ضوابط و رعايت کيفيات فني در آثار پيشنهادي	6.18
	16.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان هماهنگي با طبيعت و انطباق با محيط زيست، حفظ و احياي آن	6.15
	17.       ارزيابي کلي (ذهني-شهودي) آثار توسط داوران و رتبه‌بندي تجربي ايشان در انتخاب طرح‌هاي برتر	5.75
	18.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان خلاقيت در ايجاد فرم، بداعت در آفرينش اثر و به کار بستن راهبردهاي خلاق در بيان و پردازش مفاهيم	4.73
	19.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به جلوه‌هاي بصري و برانگيختن احساس زيبايي در بيننده يا کاربر	3.15
	20.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس نوع به کار‌گيري مصالح و الگوي ترکيب عناصر معماري در بنا	2.71
	21.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به اهميت فرآيند ايده‌پردازي و اصالت اثر در راستاي نيل به اهداف مسابقه	2.41
	22.       ارزش‌گذاري طرح بر اساس ميزان توجه به مسئله‌ي انرژي و رعايت ملاحظات اقليمي در معماري	2.01
	23.       اولويت ديدگاه و نظر کلي داوران در ارزيابي آثار در قياس با تخصيص امتياز بر اساس معيارهاي داوري	2
معماري معاصر	1.       بسط الگوها و معرفي ارزش‌هاي نهفته در معماري به واسطه‌ی برپايي مسابقات معماري و نقش آن در حوزه‌ي آموزش دانشگاهي و پرورش جامعه حرفه‌اي	5.27	19.33	0.001
	2.       تمرکز بر ارزيابي کيفي و بررسي فني آثار منتخب در قضاوت نهايي	5.12
	3.       نقش سنت برگزاري مسابقات معماري بر توسعه کمي و کيفي آثار آن در شهر و حضور معماري در جريان زندگي و بطن جامعه	4.49
	4.       نقش مسابقات معماري در حل مسئله هويت‌يابي معماري امروز و ساماندهي وضعيت معماري معاصر ايران	4.37

 

 

 

تصویر 7. رتبه بندی زیر مولفه های سازماندهی مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390

 

تصویر 8. رتبه بندی زیر مولفه های داوری مسابقات ملی معماری بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390

 

تصویر 9. رتبه بندی زیر مولفه های معماری معاصر بر ارتقای معماری معاصر ایران در دهه 1390

بحث و نتیجه‌گیری

مطالعات نشان می‌دهد یکی از برجسته‌ترین مشخصه‌های مسابقات معماری، نقش آن در به اشتراک قراردادن فضای بحث و نظر برای ابراز سلایق معماران و شکل گیری بستری برای آزمودن فرضیه‌های طراحی است. از یک سو مشارکت نخبگان معماری و تنوع دیدگاه‌های ایشان و از سوی دیگر حضور منتقدین و انعکاس رسانه‌ای این رویداد مهم از ظرفیت‌های مثبت مسابقات معماری به‌شمار می‌رود، که در سطوح مختلف متاثر از بازار سرمایه و نظام سیاست‌گذاری است. مسابقات معماری همچنین به تبعیت از انتظارات جامعه می‌تواند با اهتمام به ارائه ایده، الگو و مدل‌های کاربردی در شکل‌گیری هویت شهر و مرزهای توسعه آتی آن مداخله نماید. بدین ترتیب نتایج و دستاوردهای مسابقات معماری با ایجاد پیوندهای عمیق در به‌کارگیری ظرفیت‌های موجود و پیش‌بینی عواقب اتخاذ تصمیماتی که می‌تواند در آینده ساخته شوند، در ساخت لایه‌های تاریخ معماری معاصر مشارکت نموده و نقشی فعال دارد.

 

 

تصویر 10. تاثیر مدل مسابقات معماری بر تحولات معماری معاصر ایران

در این پژوهش مولفه‌های اصلی، فرعی و زیرمولفه‌های موجود در مسابقات ملی معماری که موثر بر معماری معاصر ایران هستند، تبیین گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که با توجه به جایگاه و اهمیت معماری معاصر در تاریخ معماری ایران و نقش مسابقات معماری در رشد و ارتقای آن، توجه به مولفه‌هاي شناسايي شده در تحقيق حاضر بسيار حائز اهميت مي‌باشد.

مسابقات معماری بخش جدایی‌ناپذیر تاریخ معماری است که میزان محبوبیت آن در طول زمان تغییر یافته‌است. برگزاری مسابقات معماری و مولفه‌های سازماندهی آن می‌تواند مقدمه یک رویداد مبتنی بر واقعیت بوده و در ایجاد گفتمان برای عبور از چالش‌ها و افزایش تاثیرگذاری بناهایی باشد که در آینده ساخته خواهند شد. نتایج این پژوهش هم‌راستا با گزارش خان (Khan, 2020) نشان می‌دهد، مولفه‌های سازماندهی مسابقات معماری از تهدید بی‌ارزش نمودن شایستگی‌های یک پروژه از مسیر مسابقه معماری کاسته و نتایج کیفیت‌گرای آن را بهبود می‌بخشند. بر اساس یافته‌های پژوهش، نقش رهبری مسابقات معماری با هدایت فرآیند برگزاری مسابقات و ساز‌وکارهای اجرایی آن بر تحقق اهداف تبیین شده در دستورالعمل مسابقات تمرکز داشته و به عنوان تاثیرگذارترین زیرمولفه از مجموعه مولفه‌های سازماندهی مسابقات معماری نقش غیرقابل تردیدی در ارتقای معماری معاصر کشور خواهد داشت. شایان ذکر است؛ از میان زیرمولفه‌های سازماندهی مسابقات معماری، حمایت از کشف استعدادهای نوظهور و معرفی ایده‌های برتر دارای بیشترین رتبه در میان معیارهای موثر سازماندهی بر معماری معاصر کشور است. شیوه فراخوان متناسب با ماهیت پروژه و توجه به صلاحیت شرکت‌کنندگان در الویت بعدی قرار گرفت. حمایت از حقوق شرکت‌کنندگان و برگزاری مسابقات تحت نظارت یک نهاد واحد پس از معیار اطلاع‌رسانی و شفافیت دستورالعمل‌های مسابقه، جایگاه‌های بعدی را در اختیار دارند. همچنین پایبندی به اجرای تعهدات از پیش گفته در فراخوان و اعطای جوایز منتخبین در افزایش انگیزه‌های رقابت، اعتماد جامعه معماری و ارتقای کیفیت طرح‌های معماری اثرگذار است. در صورت تکرار مسابقات معماری و توجه به اصلاح وجوه ساختاری آن( اسلامی و سلیمانی, 1391) مشارکت حداکثری جامعه حرفه‌ای و نخبگان دانشگاهی رقم خورده و در نهایت ارتقای سطح کیفی معماری را نتیجه می‌دهد. مولفه بسیار مهم دیگر در جریان مسابقات معماری، داوری است. این فرآیند در روند تصمیم‌گیری و انتخاب آثار برتر نقش کلیدی داشته که از سویی تحت تاثیر اهداف مسابقه و خلاصه اطلاعات پروژه قرار دارد و از سوی دیگر میزان خلاقیت طراح در جنبه‌های مختلف پروژه را مورد اررزیابی قرار می‌دهد. یافته‌های پژوهش از میزان اهمیت جایگاه داوران در برگزاری مسابقات معماری حکایت دارد (جدول 7).

نکته مورد توجه در پژوهش اهمیت اعتبار و جایگاه علمی داوران در قیاس با تجارب حرفه‌ای ایشان است. پیامد حضور این گروه از داوران در ترکیب اعضای تیم داوری، مشروط بر وجود ساز‌وکار نظام‌مند و از پیش تعیین شده(یعقوبی, 1396)، قضاوت هایی عادلانه و منطقی خواهد بود. امر داوری به عنوان یک سنت نظام‌دهنده در معماری(Chupin, 2011 ) زیرمولفه‌های متعددی را شامل می‌شود که از آن میان، توجه به مفاهیم و معانی در زبان معماری و قابلیت آن در برقراری ارتباط با جامعه و مخاطب از بالاترین رتبه برخوردار است. پژوهش، ترکیب داورانی با تخصص و تجارب متناسب با موضوع و پیچیدگی مسابقه را نیز در الویت نشان می دهد که بهبود آن نیازمند نظارت دقیق بر صلاحیت‌های داوران است. این موضوع هم راستا با وظایف مدیر مسابقه در آیین نامه جامع برگزاری مسابقات طراحی معماری و شهرسازی می‌باشد(شورای عالی انقلاب فرهنگی, 1381).

از رقابت‌های معماری به عنوان ابزاری برای ایجاد محیط‌های جذاب، نو‌آورانه و هیجان انگیز یاد می‌شود اما در این میان از نقش بیانیه هیات داوران و دلایل انتخاب آثار برتر که گامی در جهت بهبود کیفیت آینده استRonn, 2012))، نمی‌توان غافل شد. ابعاد زیبایی‌شناسی کیفیت می‌تواند استراتژی های کلان طراحی معماری و برنامه‌ریزی شهری را مانند برخی از کشور‌های اروپایی در دهه 1990 میلادی به کمک مسابقات معماری توسعه دهد.

با وجود نقش مثبت برگزاری مسابقات موفق معماری بر سطح معماری کشور، ضعف در ساختار برگزاری مسابقات می‌تواند ضمن اتلاف هزینه و انرژی، موجب بروز آثار و تبعات منفی در زمینه هویت تاریخی و بومی معماری ایران گردد. نتایج بدست آمده در این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش کرینر(2022) نیز هم‌راستا است. او در پژوهش خود به این نتیجه رسید که برای تیم‌های معماری، برنده شدن در یک مسابقه یک رویداد شانسی است، زیرا اقداماتی که باید در انتخاب متد طراحی توسط شرکت‌کنندگان و در نهایت انتخاب اثر برگزیده توسط هیئت داوری انجام گیرد، می‌تواند به یک اندازه دلیل موفقیت و شکست یک اثر باشند. اما با تلقین این فرض که برنده شدن در مسابقات معماری، تنها یک رویداد شانسی است؛ فضای کمی برای تفکر استراتژیک وجود خواهد داشت. خلق یک اثر مطلوب معماری، مستلزم انضباط و دقت در تفکر و تعقل است. نتايج پژوهش سوهانگير و نصيرسلامي(1396) موید آن است که معماری معاصر ایران در میان تعدد تفکرات و گرايش‌هاي نظري جهان مدرن، بخشي از ارزشمندي خود را مديون برداشت هنرمندانه و خلاق از پیشینه معماری ‌است. معماري به مثابه نمود عيني فرهنگ، انديشه و تجلي ارزش هاي معنوي یک ملت، آنجا اهمیت می‌یابد که در کثرت ایسم‌ها و تنوع سبک‌ها با اقتباس شايسته از گذشته غني فرهنگي و ميراث ارزشمند آن از مولفه‌های مشخصی برخوردار بوده و پاسخگوی روح زمان ‌باشد. در این ارتباط سوهانگير و نصيرسلامي نشان داده‌اند که شناختِ معیارهای تأثیرگذار بر طراحی پیش از خلق اثر، از مهم ترین عوامل در یک طرح خلاقانه به شمار می‌رود. ایده پردازی مبتنی بر معماري خودی و بیان معمارانه مفاهیم آن در خلال مسابقات معماری، مجال بيشتری خواهد یافت که زمینه ساز اعتلای هويت معماري ایران و ارتقای کيفيت معماری معاصر باشد. ارائه آثار خلاقانه با هدف بهبود تعاملات انسان و محیط در توسعه دیدگاه‌ها و خلق ایده‌های ارزشمند در معماری امروز ردپایی را از خود در تاریخ معماری برای آیندگان به جای خواهد گذاشت. علاوه بر توزیع مولفه‌هاي شناسايي شده‌ی پژوهش در سطوح متعدد معطوف به موضوع مسابقه و بستر پروژه، نمی‌توان از نقش اهداف و تمرکز بر سیاست‌گذاری‌ها در شکل‌گیری جریان مسابقات معماری ایران و پیشبرد آن غفلت نمود. مطالعات حاضر نشان می‌دهد؛ لزوم تبیین مدل فراروند بهينه مسابقات ملي معماري ايران بسيار حائز اهميت بوده و به کار‌گیری آن را بر پايه ارزيابي تاثيراتش در ارتقائ معماري معاصر کشور به یک اولویت بدل نموده‌است.

با توجه به موارد بیان شده و همچنین بررسی‌های جامع صورت گرفته بر روی موضوع مسابقات ملی معماری ، روند اجرا و نتایج حاصل از آن، پژوهشگران به مدل فراروند بهینه مسابقات ملی معماری ایران و تاثیر آن بر معماری معاصر ایران دست یافتند.

 

تصویر 12. نمودار نتیجه‌گیری(مدل فراروند تاثیر مسابقات معماری ایران بر معماری معاصر ایران)

 

 در راستای نتایج حاصله، موارد زیر پیشنهاد می‌گردد:

●       ابلاغ قوانين تشويقي در تعيين سرنوشت پروژه از طريق برگزاري مسابقات معماري؛

●       تدوين اولويت‌ها جهت حمايت از برگزاري مسابقات معماري در اسناد بالادستي؛

●       استقلال دستگاه نظارت از ستاد برگزاري مسابقات معماري بر فرآيند اجراي مسابقات معماري از ابتدا تا پايان ؛

●       امکان بازخواني قوانين و توسعه ضوابط منطقه‌اي جهت ابلاغ دستورالعمل‌هاي طراحي بر اساس نتايج مثبت مسابقات معماري؛

●       سياست‌گذاري برنامه مسابقات معماري در چارچوب سازماندهي به هويت منطقه‌اي و ارزش‌هاي فرهنگي آن؛

●       حمايت از اجراي طرح‌هاي برگزيده‌ي مسابقات معماري ؛

●       به کارگيري روش‌هايي جهت آموزش داوران مسابقات معماری؛

●       توجه و دقت داوران به استانداردها، انطباق با ضوابط و رعايت کيفيات فني و مقياس انساني؛

●       ايجاد بستري مناسب جهت ارتقاي گفتمان تخصصي در ارتباط با طراحي پروژه‌های معماری؛

●       ترغيب متخصصين و پژوهشگران به نقد و بررسي مسابقات معماري و دستاورد‌هاي آن ؛

●       ميزان توجه داوران به تحقق پذيري اثر پيشنهادي, توسعه پذيري و توجيه اقتصادي آن؛

●       به روز رساني روش‌هاي طراحي و آموزش مهارت‌هاي مربوطه در روند شکل‌گيري و ارائه طرح‌هاي معماري؛

●       جلب توجه عموم به کيفيت نتايج آثار منتخب در مسابقات معماري؛

●       استفاده از ظرفيت‌هاي موجود در مسابقات معماري جهت هويت بخشي و افزايش حس تعلق به سرزمین ؛

●       فراهم ساختن بستر‌هاي لازم جهت دستيابي به الگو و مدل‌هاي طراحي در معماري و ساماندهي سيما و منظر شهري؛

●       تدوين معيارهاي ارزيابي آثار و تعيين نرخ تاثيرگذاري آن‌ها در انتخاب اثر برگزيده.

 

 

منابع

−       اسلامی، غلامرضا و سلیمانی، محمدرضا، (1391)، رویکردی تحلیلی بر عملکرد مسابقات معماری در ایران، چاپ دوم، تهران ،کیمیایی هنر، 93-108.

−       اسلامی، فائزه و صادقی، عباسعلی، (1399)، رویکرد تحلیلی بر تأثیر مسابقات معماری در شکل‌دهی معماری معاصر ،https://civilica.com/doc/1123825

−       اسماعیلی، مرتضی، (1387)، معماری؛ مسابقات و تجربه «جایزه ملی»، چاپ سوم، تهران، کتاب ماه هنر.82-87.

−       افشار نادری، کیومرث، (1400)، معماری امروز ایران و مسئله پیشرفت در معمار، چاپ دوم، تهران، انتشارات نظر.

−       بسکي, سهيلا. (1377). "مرور تجربه ايران" در معمار, 32-36. تهران.

−       ثبات ثانی، ناصر، (1392)، مقدمه اي بر برخي عوامل تاثيرگذار بر معماري معاصر ايران در فاصله سال هاي 1320 تا 1357 ه. ش.، آرمان‌شهر، 5(11): 49-60.

−       حسینمرادی، حمید، (1385)، معماری امروز بی زمان تر،جهانی تر گفتگو با علی اکبر صارمی، فصلنامه آبادی، 16(52): ۱۳۲-۱۲۶.

−       دفتر تدوین ضوابط, ا. ف. و. ت. م، (1381)، راهنمای برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی در ایران- نشریه 240. تهران, مرکز مدارک‌ علمی‌وانتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور: 38.

−       سلیمانی، محمدرضا، اعتصام ، ایرج و حبیب، فرح،(1395)، شناخت مفهوم و اصول هویت در اثر معماری، هویت شهر، 10: 15-26.

−       شورای عالی انقلاب فرهنگی، (1381)، ‎آیین نامه جامع برگزاری مسابقات طراحی معماری و شهرسازی. ف. هنر. تهران, مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران.

−       کیانی، مصطفی، (1385)، معماری روز، معماری معاصر، فصلنامه آبادی، 16(52)-صفحات 5-4.

−       گیدیون، زیگفرید، (1384)، فضا، زمان و معماری، رشد یک سنت جدید، منوچهر مزینی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم.

−       مختاری طالقانی، اسکندر، (1396)، میراث معماری مدرن در ایران، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ دوم.

−       مختاری، اسکندر،(1390)، میراث مدرن معماری ایران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم.

−       مظاهریان، حامد، خدادادی،علی، و تاجیک، فاطمه، (1397)، [در حاشیه مراسم] انتشار کتاب «مسابقات معماری و شهرسازی؛ تجربیات جهانی، الزامات و توصیه‌ها، پایگاه خبری تحلیلی معماری و شهرسازی-ممار نیوز، دسترسی به ۴ مهر.

−       معینی، مهدیه، و اسلامی ، غلامرضا، (1392)، رویکردی تحلیلی به کیفیت محیط مسکونی معاصر، هویت شهر، 6: 47-58.

−       مهدوی نژاد، محمد جواد و سعادتجو ، پریا، (1392) ، هویت گرایی در معماری معاصر کشورهای اسلامی. نمونه موردی: عربستان سعودی، تحقیقات معماری اسلامی، 1: 75-92.

−       میرگذار لنگرودی، صدیقه، نوروز برازجانی، ویدا، منصوری، بهروز، ضمیران، محمد، (1398)، روایت «دیگری» فهم معماری معاصر ایران در مواجهه با دیگری (از منظر معماران)، باغ نظر، 77(16): 59-72.

−       هاشمی طغرالجردی، مجید، (1395)، ارزیابی و نقد مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری در خصوص هویت اسلامی شهرسازی و معماری ایرانی، پژوهش های معماری اسلامی، 4: 21-40.

−       یعقوبی، علی اکبر، (1396)، ارائه سازوکار مبتنی بر روش های تصمیم گیری علمی برای داوری مسابقات معماری، در کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. تهران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.

 

−       Adamczyk, G., 2014, Architectural competitions and new reflexive practices, Between Research and Practice.

−       Alaily-Mattar, Nadia, Dominik Bartmanski, Johannes Dreher, Michael Koch, Martina Löw, Timothy Pape, and Alain Thierstein. 2018. 'Situating architectural performance: ‘star architecture’ and its roles in repositioning the cities of Graz, Lucerne and Wolfsburg', European Planning Studies, 26,900-918.

−       Bern, A, and Per Gunnar R. 2022. 'Architectural competitions and public participation', Cities, 1274,140-159.

−       Bern, A. 2017. 'Architecture competitions in an urban planning context', Journal of Urban design, 23,56.

−       Chupin, J. 2011. 'Judgement by design: Towards a model for studying and improving the competition process in architecture and urban design', Scandinavian Journal of Management, 27: 173-84.

−       Khan, H, 2020. 'Architectural Competitions: Creating Dialogues and Promoting Excellence?', International Journal of Islamic Architecture, 9: 5-1.

−       Kreiner, K, 2013. 'Architectural competitions-empirical observations and strategic implications for architectural firms', NA,21.

−       Plowright. 2014. 'Competitions of Distraction or Hope?, 5th International Conference on Competitions

−       Rönn, M. 2011. 'Architectural quality in competitions. A dialogue based assessment of design proposals',FORMakademisk, 4.

−       Svensson, Charlotte. 2009. 'Speaking of Architecture. A Study of the Jury's Assessment in an invited Competition', NORDISK ARKITEKTURFORSKNING, 21

 

19

 

---

[1]  . این مقاله از رساله دکترای نویسنده اول با عنوان « تبيين مدل فراروند بهينه مسابقات ملي معماري ايران بر پايه ارزيابي تاثيرات آن در ارتقائ معماري معاصر کشور در دهه 1390» در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت با راهنمایی نگارنده دوم و مشاوره نگارنده سوم استخراج شده است.

 

[2]  Kreiner

[3]  Bern&Per Gunnar

[4]  Ronn

[5]  Khan

[6]  Chupin

[7]  Bern

[8]  Svenson

[9]  Alaily-Mattar

[10]  Plowright

[11]  منظور از «مسابقه» در این پژوهش، «مسابقة طراحي معماري» است.

[12]  The International Union of Architects (UIA) – since 1948

[13]  Aga Khan Award for Architecture – since 1977

[14]  The Pritzker Architecture Prize – since 1979

[15]  https://memarnews.com/

[16]  https://archicomp.ir/

[17]   دبیرخانه مسابقات معماری و شهرسازی ایران در سال 1394 دایر و روند برگزاری مسابقات مذکور را مورد نظارت قرار داد.

---