• Home
  • Analysis of the Role of Natural Factors Influencing the Future Development of Ahvaz City

Share To

Article Url


Manuscript ID : JSHSP-2306-2849 (R1) Visit : 431 Page: 71 - 87

Article Type: Original Research

Analysis of the Role of Natural Factors Influencing the Future Development of Ahvaz City

Subject Areas : Environmental hazards and human settlements

mahnaz ameri 1 , Mohammad Ebrahim Afifi 2 , marziyeh moghali 3

1 - Ph.D Student of Geography and Urban Planning, Department of Geography, Larestan Branch, Islamic Azad University of Larestan, Iran
2 - Assistant Professor, Department of Geography, Larestan Branch, Islamic Azad University of Larestan, Iran
3 - Associate Professor of Department of Geography, Larestan Branch, Islamic Azad University of Larestan, Iran

Received: 2023-06-14 Accepted : 2023-07-08 Published : 2024-08-22

Keywords: Development, Physical Development, Natural Factors, Geomorphological Factors, Ahvaz City,

Abstract :

Introduction: Today, population growth and physical development in Iranian cities, especially Ahvaz, is increasing. The pattern of urban expansion in Ahvaz city has also moved in a new direction due to the rapid urbanization in Iran in the past several years, under the influence of the urbanization process, population expansion and increase in migration, so that the master plan has not been able to provide a suitable model for the expansion of this city.  Therefore, one of the most important issues facing the development of this city is the location of its future development, and in this regard, natural parameters are considered to be the main factors that determine the direction of the physical development of Ahvaz.

Research aim: The purpose of this research is to analyze the role of natural factors influencing the future development of Ahvaz city and to provide a suitable location according to these factors for the future development of this city.

Methodology: The current research is descriptive-analytical in terms of its practical purpose and in terms of methodology. The territory of the current research is the city of Ahvaz. In this research, the physical development status of Ahvaz city was investigated using GIS software, then the directions of the city's expansion from the perspective of geomorphological and natural factors were investigated in the ARC GIS environment using FUZZY OVERLAY and GAMMA operator.

Studied Areas: The geographical area of this research is the city of Ahvaz

Results: The findings of the research showed that in the planning for the development of Ahvaz city, the capabilities and natural hazards have been neglected and the physical development of this city has taken place regardless of the geomorphological limitations.

Conclusion: According to the final map of the geomorphologically prone areas, a significant part of the northern part of Ahvaz city is in poor condition, in the west it is in poor condition, in the east it is in average condition and in the south it is in good condition. Therefore, the southern areas of Ahvaz city are more suitable for the future development of this city.

References:

ابراهیم¬زاده آسمین، حسین. (1395). تحلیلی بر نقش پارامترهای جغرافیايی در الگوهای توسعه فیزيكی شهرها موردشناسی؛ شهر صوفیان. فصلنامه برنامه¬ريزی منطقه¬ای، 6(23)، 236-225.
امانپور، سعید؛ علیزاده، مهدی و دامن باغ، صفیه. (1399). شناسایی و تحلیل الگوی گسترش ‌شهر اهواز در بازه زمانی 1360 تا 1400. فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه¬ای، 1(1)، 96-77.
امانپور، سعید؛ حسینی¬شه پریان، نبی¬اله و ملکی، سعید. (1395). تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلان شهر اهواز از خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی. پژوهش¬های جغرافیای برنامه¬ریزی شهری، 4(3 )، 517-495.
ترکی، فرشاد. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلان شهر اهواز بر الگوی گسترش آن در افق 1400. جغرافیا و مطالعات محیطی, 8(30), 104-91.
حاتمی¬نژاد، حسین؛ قربانی، رامین و فرهادی، ابراهیم. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلانشهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 112-91.
زندی، فردین. (1396). تحلیل فضایی و پهنه¬بندی مخاطرات ژئومورفولوژیکی جهت توسعه فیزیکی شهر مریوان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، استاد راهنما: شهرام روستایی.
سامی، ابراهیم؛ کرباسی، پوران و افضلی, زهرا. (1398). امکان¬سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر بناب. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 14(4)، 868-847.
سرور، هوشنگ؛ خیری‌زاده آروق، منصور و لاله‌پور، منیژه. (1393). نقش عوامل محیطی در امکانسنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان. پژوهش و برنامه ریزی شهری، 5(18)، 114-95.
صادقی، محمدعلی.(1401). بررسی موانع ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر زاهدان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، استاد راهنما: صمد فتوحی استاد مشاور: رضا منصوری.
عالی، نگین؛ رجبی، معصومه؛ حجازی، میراسداله و روستایی، شهرام. (1399). تحلیل ساختار ژئومورفولوژی در مکانیابی و توسعه نقاط شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان). جغرافیا و برنامه ریزی، 24(71 )، 243-221.
عفیفی، محمد ابراهیم. (1402). پهنه¬بندی مناطق مستعد توسعه شهری با تأکید بر محدودیت¬ها و مخاطرات ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی: شهر شیراز). مخاطرات محیط طبیعی، 12(35)، 20-1.
قربانی، محمد صدیق؛ علیمرادی، مسعود؛ ویسی، فرزاد و قربانی، رامین. (1397). تحلیلی بر کارکرد و نقش عوامل طبیعی در مکان‌گزینی و گسترش کالبد‌ شهری (مطالعه موردی: شهر کامیاران). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاههای انسانی، 13(2)، 527-505.
کنارکوهی، الهه و صابری، حمید. (1396). تعیین سطح توسعه در مناطق شهری اهواز با استفاده از مدلهای تاپسیس و ANP. مطالعات مدیریت شهری، 9(29)، 16-1.
مشکینی، ابوالفضل؛ مولائی قلیچی، محمد و خاوریان گرمسیر، امیررضا. (1395). روندهای پراکنده روی شهری و برنامه ریزی توسعه ی فضایی پایدار (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران). معماری شهری پایدار، 4(2)، 54-43.
نیک پور، عامر؛ رضازاده، مرتضی و الهقلی تبار نشلی، فاطمه. (1398). الگوی گسترش کالبدی شهر آمل با رویکرد رشد هوشمند شهری. آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 190- 175.
Anbalagan, R., Kumar, R., Lakshmanan, K., Parida, S., & Sasidharan, N. (2015). Landslide hazard zonation mapping using frequency ratio and fuzzy logic approach, a case study of Lachung Valley, Sikkim. Geoenvironmental Disasters, 2(6), 1-17. doi: 10.1186/s40677-014-0009-y.
Bchari, F.E., Theilen-Willige, B., & Ait Malek, H. (2019). Landslide hazard zonation assessment using GIS analysis at the coastal area of Safi (Morocco), Proceedings of the International Cartographic Association, 2, 29th International Cartographic Conference (ICC 2019), 15–20 July 2019, Tokyo, Japan: 1-7. doi:10.5194/ica-proc-2-24-2019.
Bragagnolo, L., daSilva, R.V., & Grzybowsk, J.M.V. (2020). Artificial neural network ensembles applied to the mapping of landslide susceptibility. CATENA, Vol 184,10424:1-19. doi:10.1016/j.catena. 2019. 104240.
Han, H., & Jia, H. (2020). Simulating the spatial dynamics of urban growth with an integrated modeling approach: A case study of Foshan, China. Ecological Modelling, Vol 23, 107-116. doi:10.1016/j.ecol model.2016.04.005.
J.A.G. Jaeger et al.(2010). Suitability criteria for measures of urban sprawl, Ecological Indicators, 10, 397-406. doi: 10.1016/j.ecolind.2009.07.007.
Kaya. S., & Curran, P.J. (2006). Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area. international journal of applied earth observation and geoinformation, 8, 18-25. doi: 10.1016/j.jag.2005.05.002.
Murgante, B., Borruso, G., & Lapucci, A. (2009). Geocomputation and Urban Planning. Geocomputation and Urban Planning, 176,1-17. doi: 10.1007/978-3-540-89930-3_1.
Van Acker, V., Goodwin, P., & Witlox, F. (2016). Key research themes on travel behavior, lifestyle, and sustainable urban mobility. Int. J. Sustain. Transp, 10, 25–32. doi: 10.1080/15568318.2013.821003.
Zhang, JX., Cheng, JW., Philbin, SP., Ballesteros-Perez, P., Skitmore, M., & Wang, G. (2023). Influencing factors of urban innovation and development: a grounded theory analysis. Environ Dev Sustain. 25(3), 2079-2104. doi: 10.1007/s10668-022-02151-7.
Full-Text:
مقاله منطقه 9

img0img0 

img0 

Research Article                                                                                    Dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                    

 

Analysis of the role of natural factors influencing the future development of Ahvaz city

 

Receive Date: 11 June 2023

Accept Date: 5 September 2023 

ABSTRACT

Introduction: Today, population growth and physical development in Iranian cities, especially Ahvaz, is increasing. The pattern of urban expansion in Ahvaz city has also moved in a new direction due to the rapid urbanization in Iran in the past several years, under the influence of the urbanization process, population expansion and increase in migration, so that the master plan has not been able to provide a suitable model for the expansion of this city. Therefore, one of the most important issues facing the development of this city is the location of its future development, and in this regard, natural parameters are considered to be the main factors that determine the direction of the physical development of Ahvaz.

Research aim: The purpose of this research is to analyze the role of natural factors influencing the future development of Ahvaz city and to provide a suitable location according to these factors for the future development of this city.

Methodology: The current research is descriptive-analytical in terms of its practical purpose and in terms of methodology. The territory of the current research is the city of Ahvaz. In this research, the physical development status of Ahvaz city was investigated using GIS software, then the directions of the city's expansion from the perspective of geomorphological and natural factors were investigated in the ARC GIS environment using FUZZY OVERLAY and GAMMA operator.

Studied Areas: The geographical area of this research is the city of Ahvaz.

Results: The findings of the research showed that in the planning for the development of Ahvaz city, the capabilities and natural hazards have been neglected and the physical development of this city has taken place regardless of the geomorphological limitations.

Conclusion: According to the final map of the geomorphologically prone areas, a significant part of the northern part of Ahvaz city is in poor condition, in the west it is in poor condition, in the east it is in average condition and in the south it is in good condition. Therefore, the southern areas of Ahvaz city are more suitable for the future development of this city.

 

KEYWORDS: Development, physical development, natural factors, geomorphological factors, Ahvaz city

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

 دوره 17، شماره 2  (پیاپی 59)، تابستان 1401

شاپای چاپی 5968- 2535   شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص. 519-501

 مقاله پژوهشیDor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                                                                                                                

تحلیلی بر نقش عوامل طبیعی اثرگذار در توسعه آینده شهر اهواز

 

تاریخ دریافت:20 خرداد1402 2 دی 1398 

تاریخ پذیرش:

چکیده   

مقدمه: امروزه رشد جمعیت و گسترش فیزيکي در شهرهاي ايران به خصوص شهر اهواز روندي رو به افزايش دارد. الگوی گسترش شهری در شهر اهواز نیز به تبع جریان سریع شهرنشینی در ایران در چندین سال گذشته تحت تأثیر روند شهرنشینی، گسترش جمعیت و افزایش مهاجرت به سمت و سویی جدید رفته به گونه­ای که طرح جامع نتوانسته است الگویی مناسب برای گسترش این شهر ارائه دهد. بنابراین یکی از مهم ترین مسائلی که در برابر توسعه این شهر قرار دارد، مکان توسعه آتی آن است و در این راستا پارامترهاي طبيعي از عوامل اصلي و تعيين کننده جهات توسعه­ي فيزيکي شهر اهواز محسوب مي­شوند.

هدف: هدف این پژوهش، تحلیل نقش عوامل طبیعی اثرگذار در توسعه آینده شهر اهواز و ارائه مکان مناسب با توجه به این عوامل جهت توسعه آتی این شهر است..

روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر از نظـر هـدف کـاربردي و از لحاظ روش شناسی، توصیفی- تحلیلی است. قلمرو پژوهش حاضر نیز شهر اهواز است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از نرم افزار GIS به بررسی وضعیت توسعه کالبدی شهر اهواز پرداخته شده، سپس جهات گسترش شهر از دید عوامل ژئومورفولوژیکی و طبیعی در محیط ARC GIS با استفاده FUZZY OVERLAY  و عملگر GAMMA مورد بررسی قرار گرفته است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهر اهواز می­باشد.

یافته­ها: یافته­های پژوهش نشان داد که در برنامه ریزی برای توسعه شهر اهواز قابلیت و مخاطرات طبیعی نادیده گرفته شده­اند و توسعه فیزیکی این شهر بدون توجه به محدودیت­های ژئومورفولوژی به وقوع پیوسته است.

نتایج: بر اساس نقشه نهایی وضعیت مناطق مستعد توسعه از لحاظ ژئوموفولوژیکی، بخش قابل توجهی از قسمت شمالی شهر اهواز در وضعیت نامناسب، در غرب وضعیت بیشتر نامناسب، در شرق وضعیت متوسط و در جنوب نیز وضعیت مناسب را نشان می­دهد. بنابراین مناطق جنوبی شهر اهواز برای توسعه آتی این شهر مناسب­تر است.

کلیدواژه­ها: توسعه، توسعه فیزیکی، عوامل طبیعی، عوامل ژئومورفولوژیکی، شهر اهواز

مقدمه 

شهر را می­توان به عنوان یک اکوسیستم پیچیده «جامعه-اقتصاد-طبیعی» در نظر گرفت و در این میان توجه به همزیستی هماهنگ انسان و طبیعت جزء کلیدی نوآوری و توسعه شهری است(Zhang etal,2023:2095). از طرفی گسترش سریع شهرها، اکثر کشورهاي جهان را با مشکلات متعددي مواجه ساخته است، هر چند افزایش جمعیت علت اولیۀ گسترش سریع شهرها محسوب می­شود، لیکن پراکندگی نامعقول آن اثرات نامطلوبی بر محیط طبیعی و فرهنگی جوامع می­گذارد(نیک پور و همکاران، 175:1398). در حال حاضر بيش از نيمي از جمعيت جهان در شهرها زندگي مي­كنند و پيش­بيني مي­گردد تا سال ۲۰۲۵ افزون بر ۶۵ درصد جمعيت جهان در شهرها زندگي كنند(Kaya,2006:19). اين در حالي است كه افزايش سريع پراكندگي شهري در بسياري از كشورها تبدیل به يك نگراني بزرگ شده است. زيرا اين پراكندگي سريع اثرات زيان باري بر محيط برجاي مي­گذارد(Jaeger etal,2010:397) و انتظار می رود که همه رشد آتی جمعیت در نواحی شهري و به ویژه نواحی شهري کشورهاي درحال توسعه رخ دهد. پاسخگویی به رشد روزافزون جمعیتی شهرها، خواه ناشی از رشد طبیعی جمعیت و خواه براثر مهاجرت، رشد کالبدي شهرها را گریزناپذیر ساخته است(حاتمی نژاد و همکاران، 91:1398). بنابراین یکی از مهم ترین مسائلی که در برابر توسعه شهری قرار می­گیرد مکان توسعه آتی آن­ها است. در واقع توسعه کالبدی شهر، فرایندی پویا و مداوم است که طی آن محدوده­های فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهات افقی و عمودی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابند(Van Acker etal,2016:28). از سوی دیگر رشد و گسترش کالبدی شهر فرآیندی است که علیرغم تأثیر پذیری از ساختارهای موجود، بر تمام نظام­ها و ساختارهای شهر به طور مستقیم یا غیر مستقیم تأثیر می­گذارد به همین دلیل چنان­چه این فرآیند جریان درستی را طی نکند، اثرات نامطلوب بسیاری بر اجزای مختلف شهر بر جای می­گذارد که می­توان به مواردی همانند وجود فقر و عدم مشکلات اقتصادی و بیکاری ناراحتی­های عصبی و روانی ساکنان شهرها مهاجرت­های وسیع به شهرها، که نتیجه عمده آن حاشیه نشینی و ایجاد محلات فقیر نشین(ترکی،92:1398)، ناهنجاری­های کالبدی، ناهنجاری­های تأسیساتی، آسیب­های اقتصادی و آلودگی­های زیست محیطی (ابراهیم زاده آسمین، ۲۲۶:۱۳۹۵). بنابراین وجود مشکلات گسترده در راه توسعه­ی شهرها یک ضرورت اساسی در برنامه های توسعه پایدار شهری است. چرا که یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود امکانات زیربنایی، تعیین جهت مناسب توسعه فیزیکی شهر برای پاسخگویی به نیازهای فعلی و پیش بینی برای آینده است (مشکینی و همکاران ، ۴۴:۱۳۹۵). استقرار و توسعه فیزیکی شـهرها پـیش از هـر چیـز متأثر از شرایط محیطی و طبیعی جایگاه شهر است. بنابراین شـهر خـوب شـهری اسـت کـه کالبـدش نیازهای مردمش را با توجه به تغییرات زمان تأمین نماید. در میان طیف وسیع منابع شهری، زمین مهم­ترین و حساس­ترین منبع به شمار می­رود. بنابراین برنامه­ریزی اصولی برای استفاده بهینه از آن الزم است(قربانی و همکاران،506:1397).

بنابراین توجه به پدیده­های ژئومورفولوژیکی و عملکرد آن­ها در برنامه­ریزی نقش مهمی در مکان­یابی، مکان گزینی و تکامل و گسترش فیزیکی و تعیین جهات گسترش شهر، مورفولوژی شهر و ساخت و سازهای شهری دارد. سر آغاز شناخت جغرافیایی شهر ارزیابی موقعیت شهر و محدوده­ها و مخاطرات آن است. موقعیت جغرافیایی شهر با مجموعه­ای از داده­های طبیعی، اقتصادی و انسانی موجود در فضای ناحیهای که شهر در آن تکوین یافته مشخص می­شود(زندی،2:1396). با توجه به اینکه تمامي تحولات شهری در بستر طبيعي زمين شکل گرفته و به وقوع مي­پيوندند، توجه به عوامل جغرافيايي و محيطي از اين جهت که بستر و جايگاه اصلي شهر را تشکيل داده و کليه عناصر و اجزاي طراحي شهري نظير مکان، شکل، ساختار و بافت شهر را تحت تاثیر قرار می­دهند از اهمیت بسزایی برخوردارند. در واقع عوارض و پدیده­های طبیعی در مکان­یابی پراکندگی حوزه نفوذ توسعه، فیزیکی، مورفولوژی شهر و امثال آن اثر قاطعی دارند (سرور و همکاران،95:1393)، بدین معنی که گاه به عنوان یـک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می­کننـد. بـه طـور معمول توجه صرف به عوامل فیزیکی بدون تاکید و شناخت پارامترهای طبیعی و بوم شناختی اتفاق می­افتد، بنابراین لازم است علاوه بر سایر فاکتورهای اقتصادی اجتماعی و سیاسی به فاکتورهای طبیعی و خصوصیات زمین به عنوان پایه و عناصر اصلی توسعه فیزیکی شهر توجه کافی و لازم مبذول گردد؛ چرا که برنامه ریزی مقررات توسعه شهري نامناسب مي­تواند آسيب­پذيري در مقابل بلاياي طبيعي را تشديد نمايد(عالی و همکاران،224:1399). به طور معمول توجه صرف به عوامل فیزیکی بدون تاکید و شناخت پارامترهای طبیعی و بوم شناختی اتفاق می­افتد؛ بنابراین، لازم است علاوه بر سایر فاکتورهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به فاکتورهای طبیعی و خصوصیات زمین به عنوان پایه و عناصر اصلی توسعه فیزیکی شهر توجه کافی و لازم مبذول گردد. چرا که برنامه ریزی مقررات توسعه شهری نامناسب می­تواند آسیب پذیری در مقابل بلایای طبیعی را تشدید نماید. از آنجایی که ژئومورفولوژی علمی است که درباره تغییر اشکال زمین و برنامه‌ ریزی ژئومورفولوژی بحث می­کند، به ما کمک می­کند که بهترین راه حل را برای استفاده از زمین پیدا کنیم و نقش قابل توجهی در مسائلی نظیر انتخاب مسیر توسعه آتی شهر، انتخاب محل کاربری­های زمین و مورفولوژی شهری و غیره دارد(صادقی،2:1401). بنابراین شرایط طبیعی و محدودیت­های فیزیکی مختلفی تعیین کننده تناسب یک ناحیه برای توسعه شهر است و نادیده گرفتن اثرات و عوامل و شرایطی همچون موقعیت دشت سیلابی و اراضی مرطوب، خاک­های رسی، شیب­های تند، بالا بودن سطح سفره­های آب زیرزمینی، وجود سنگ بستر، اراضی کشاورزی مرغوب و ... در امر توسعه می­تواند مسائل حادی را موجب شود(Murgante etal, 2009: 20). براین اساس امروزه یکی از موارد بسیار مهم و پیچیده برای برنامه­ریزان شهری، تصمیم­گیری در مورد مکان­های مناسب جهت گسترش آتی شهر و تعیین اراضی مناسب توسعه می­باشد که این مهم تنها با نگاهی جامع نسبت به تمام عوامل تأثیرگذار در جهت­یابی توسعه­ی فیزیکی شهر، محقق خواهد شد(سامی و همکاران،868:1398). 

شهر اهواز به عنوان مرکز و پرجمعیت­ترین شهر استان خوزستان، در سال­های اخیر رشد شتابان و لجام گسیخته ای داشته و به علت داشتن رشد طبیعی جمعیت، مهاجرت پذیری، گسترش خدمات، عنوان مرکز استان، تغییرات اجتماعی، اقتصادی و... تحولات جمعیتی و کالبدی زیادی به خود دیده است(امانپور و همکاران،496:1395). الگوی گسترش شهری در شهر اهواز نیز به تبع جریان سریع شهرنشینی در ایران در چندین سال گذشته تحت تأثیر روند شهرنشینی، گسترش جمعیت و افزایش مهاجرت به سمت و سویی جدید رفته و با توجه به زمین­های خالی درون بافت شهر از الگوی گسترش متأثر از طرح جامع به خصوص در پیرامون شهر با جهت گیری­های خاصی همراه بوده است به گونه­ای که همانند بسیاری از شهرهای دیگر طرح جامع نتوانسته است الگویی مناسب برای گسترش این شهر ارائه دهد تداوم این فرایند منجر به الگوی توسعه ناپیوسته و غیر متمرکز شده و در نهایت پدیده "پراکنده روی شهری را در شهر اهواز موجب شده است (امانپور و همکاران،6:1399) به گونه­ای که با رشد افسار گسیخته و به مراتب فراتر از ظرفیت و ساختار زیربنایی خود پذیرایی جمعیت بسیار زیادی شده است. نتایج این رشد متعدد و عبارت اند از: کاهش و از دست رفتن هزاران هکتار از زمین­های کشاورزی که اغلب در بهترین و حاصل­خیزترین نواحی این شهر واقع شده اند، ساختن خانه های کم دوام گسترش نواحی فقر زده، عدم کفایت راه ها و وسایل حمل ونقل، وضع بهداشتی تأسف آور، بیکاری و نبود امنیت که مشکلات اجتماعی وخیم و بی شماری را به وجود می آورد اوضاع را انفجار آمیز و مهار آن را بسیار دشوار می کند بر مبنای آنچه گفته شد، گسترش فیزیکی و الگوی نامناسب ارتباط مناطق شهری به صورت زنجیره وار با تعامل های رفت و برگشتی موجب می شود تا اراضی طبیعی شهر اهواز با تهدید جدی روبه رو شوند. از سوی دیگر در شهر اهواز با تغییرات شدید در گسترش پراکنده منجر به پیامدهای متعددی شده است که بررسی این تبعات تنها به واسطه آگاهی از روند تغییرات و میزان تغییرات میسر است. تغییرات فوق سبب بر هم خوردن تعادل بین کاربری­های مختلف شده است؛ در این راستا پارامترهاي طبيعي از عوامل اصلي و تعيين کننده جهات توسعه­ي فيزيکي شهرهاي بزرگی نظير اهواز محسوب مي­شوند. بنابراين شناسايي و ارزيابي عوامل تأثيرگذاربر توسعه فيزيکي آینده اين شهر از اهميت بسزايي برخوردار است. در واقع توسعۀ ‌فیزیکی شهر اهواز و چگونگی برخورد آن با واحدهای مختلف طبیعی و ژئومورفولوژیک شامل شیب، رودخانه و غیره مسائل مهم و چالش برانگیزی را به همراه داشته است. در این راستا پژوهش حاضر در پی تحلیل نقش عوامل طبیعی اثرگذار در توسعه آینده شهر اهواز و ارائه مکان مناسب با توجه به این عوامل جهت توسعه آتی شهر اهواز است.

ژان باستیه نیز در مکانیابی شهر بیشتر به عوامل طبیعی مکان تاکید ورزیده و معتقد است که نقش آینده شهرها با انتخاب مکان­های ویژه در ارتباط است. شهرها با توجه به گستردگی سطح شان زمین­های وسیعی را به خود اختصاص مـی دهنـد. ایـن زمـین هـا از ترکیب واحدهای مختلف توپوگرافی و مورفولوژیک تشکیل می شوند. هر اندازه که شـهرهـا گسترش پیدا کند، برخورد آنها با واحدهای گوناگون توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آن ها بیشتر می شود. لذا اهمیت و ضرورت شناخت ویژگی­های محیط طبیعی جهت تمیز و تشخیص نقاط مناسب بـرای ایجاد بناها و ساختمان ها، از مناطق نامساعد، معلوم می­شود. برای شناخت بخش اعظمی از ویژگی­های محیط طبیعی نیاز به مطالعه ژئومورفولوژی است. در سایه کسب این گونه آگاهی است که میتوان قدم­هـای مـؤثری در انتخاب مناسب­ترین مکان برای ایجاد و گسترش شهرها برداشت و نسبت به جلوگیری از خطر پدیده­های طبیعی و یا مقابله با آن­ها اقدامی جدی به عمل آورد. هدف ژئومورفولوژی شهری درک متقابل آثار فرایندهای شهری و ژئومورفولوژی و در نهایت خـدمت بـه مـردم و رفاه آن­ها است. از طرفی دیگر آگاهی و استانداردسازی برای شهرسازان، سیاست گذاران و برنامه­ریزان شهری نیز از اهداف دیگـر آن به شمار می­آید. متخصصان ژئومورفولوژی شهری در این زمینه چهار کار عمده به شرح زیر را انجام می­دهند:

-شناخت زمینی که شهر بر روی آن احداث شده است و یا برای احداث آماده می شود. این شناخت باید به طور عام جغرافیایی طبیعی و به طور خاص ژئومورفولوژی باشد.

-درک و تشخیص فرآیند های کنونی که در شهر وجود دارد و یا بر اثر گسترش شهرنشینی و شهرگرایی به وجود می آید.

-پیش بینی تغییرات ژئوموفولوژیکی آتی که احتمال دارد توسعه شهری ناشی شود که نیازمند شناخت گذشته، درک زمان حاضر و توان پیش بینی آینده است(صادقی،3:1401).

بررسی پیشینه مربوط به مطالعات تاثیر عوامل ژئومورفولوژیکی در مکان گزینی و توسعه شهری نیز نشان می­دهد محققین خارجی و داخلی مختلفی به اهمیت این عوامل در توسعه شهری پرداخته­اند؛ باگان و یاماگاتا1 (2012) روند رشد فضایی و زمانی شهر توکیو را در طی 40 سال گذشته با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره­ای لندست مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. تحلیل همبستگی فضایی نشان دهنده یک همبستگی مثبت قوی بین رشد و گسترش شهر و تغییرات تراکم جمعیتی است. لارسن و جیمز2 (۲۰۱۳) به مکان­یابی جهات بهینه توسعه شهری در شهر لندن، با استفاده از نقشه­های ژئومورفولوژیکی و با تاکید بر پیش بینی افزایش و کاهش جمعیت در بازه­های زمانی مختلف پرداختند. جیانگ3 و همکاران (2013) تاثیر گسترش شهرها بر نحوه کاربری اراضی کشاورزی در چین را مورد بررسی قرار دادند و بیان داشتند که گسترش شهری  منابع طبیعی اطراف و حومه شهر را به شدت تحت فشار قرار داده و در آینده نیز این فشار تداوم خواهد داشت. رنژی لیو4 (۲۰۱۴) پس از بررسی و تجزیه و تحلیل تناسب اراضی برای استفاده و توسعه شهر پکن چند توصیه برای بهبود بلندمدت طرح­های توسعه این شهر ارائه داده است و به تجزیه و تحلیل راهکارهای مناسب در برنامه ریزی بهینه از زمین پرداخته است. کیت ویلیام5 (۲۰۱۴) به بررسی توسعه دوره بعد از جنگ و اینکه چگونه الگوی سکونتگاه­ها در ارتباط با سرمایه گذاری در زیر ساخت تکامل یافته پرداخته است. این تحقیق عواقب مثبت و منفی الگوهای کلیدی توسعه استقرار شهرها و شهرک­ها و توسعه مسکن شهری و شهرک­های جدیدتر و رشد پراکنده آن­ها بررسی گردیده است. انبالاگان6 و همکاران (۲۰۱۵) به بررسی شاخص­های ژئومورفولوژی پشتیبانی برای برنامه ریزی شهری پرداختند که با توجه به نتایج پژوهش از شاخص­های ژئومورفولوژی میتوان به عنوان مبنایی برای تجزیه و تحلیل مرحله برنامه ریزی ساخت کلان شهرها استفاده کرد و ابزاری مهم برای اجرای برنامه های عملی هستند. بی چیر7 و همکاران (۲۰۱۹) به مطالعه ی تأثیرات شهرنشینی بر ژئومورفولوژی در شهر گویلیو هند پرداختند. نتایج نشان داد رشد شهری در طی چهل سال سه برابر بوده و توسعه بیشتر در مناطق دشتی و تپه ماهوری انجام گرفته است. هان و جیا8 (۲۰۲۰) در پژوهش خود به بررسی تغییرات کالبدی و توسعه شهری در شهر فوشان چین پرداختند که با استفاده از الگوی توسعه آن در ۲۰ سال گذشته روند تغییرات آن را با استفاده از پارامترهای محیطی برای سال ۲۰۲۵ پیش بینی کردند. براگنانو9 و همکاران (2020) پتانسیل منطقه­ای تریلاکا در مرکز یونان را برای توسعه ی شهر و صنعت براساس مخاطرات ژئومورفولوژیکی زمین شناسی مطالعه کردند نتایج نشان داد که رشد شهرها و توسعه ی صنعت متناسب با توان محیطی نیست و شرایط ژئومورفولوژیک و زمین شناسی مورد توجه قرار نگرفته­اند.

گیوه چی و همکاران(1390)، الگوي گسترش کالبدي شهر اهواز را مورد بررسی قرار دادند و نتایج آن­ها نشان داد که شهر اهواز داري رشد و گسترش بد قواره شهري می­باشد و عوامل محدود کننده طبیعی در بخش غربی شهر به عنوان مهم ترین عامل توسعه کالبدي این بخش شهر معرفی شده است. قرخلو و همکاران (1390) به مکانیابی بهینه توسعه فیزیکی شهر بابلسر با استفاده از شاخص­های طبیعی پرداختند. با توجه به محصور بودن بابلسر در اراضی کشاورزی، به این نتیجه رسیدند که مناسب ترین مکان جهت گسترش آتی شهر جنوب شرقی و در اولولیت دوم جنوب غربی بابلسر است. امانپور و همکاران (1392)، مدل AHP را به منظور مکانیابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل مورد استفاده قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که عوامل محیطی دارای اهمیت و وزن بیشتری در بحث مکان­یابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل است. احمدی و همکاران (1392) محدودیت­ها و قابلیت­های ناشی از واحدهای ژئومورفیک در توسعه و برنامه­ریزی شهر خرم­آباد را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که خطرات احتمالی، بیشترین تاثیرگذاری را در اولویت­بندی مناطق جهت سکونت و توسعه شهر داشته است. سرور و همکاران(1393) با بررسی نقش عوامل محیطی در امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان به این نتیجه رسیدند که ویژگی‌های طبیعی منطقه، فرصت­های زیادی را برای توسعه فیزیکی شهر فراهم نموده است و بهترین جهت برای توسعه فیزیکی شهر ملکان، قطاعی با روند شرقی- غربی یعنی شمال­غرب هسته اصلی شهر و جنوب شهرک ولیعصر است. عنابستاني و همکاران(1396) پس از تحليل روش­هاي فازي در مکان­يابي توسعه بهينه شهر درود لرستان به اين نتيجه رسیدند که مدل گاماي فازي نيز بهترين مسير توسعه را به شکل خطي و در امتداد خطوط حمل و نقل (جاده متدل به شهر از سمت شمال غرب) نشان مي­دهد. کنار کوهی و صابری(1396) در طی پژوهشی در خصوص تعیین سطح توسعه در مناطق شهری اهواز به این نتیجه رسیدند که مناطق دو و یک بترتیب از توسعه­ی شهری بیشتری برخوردارند و سایر مناطق دیگر از نظر وضعیت توسعه یافتگی در زمره­ی مناطق محروم از توسعه قرار گرفته­اند. زندی(1396) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به تحلیل فضایی و پهنه بندی مخاطرات ژئومورفولوژیکی جهت توسعه فیزیکی شهر مریوان به مکان­یابی مناسب برای گسترش بهینه شهر با در نظر گرفتن مخاطرات ژئومورفولوژیکی پرداخته است. قربانی و همکاران (1397) در پژوهش خود به تحلیل کارکرد و نقش عوامل طبیعی در مکان‌گزینی و گسترش کالبد‌ شهر کامیاران پرداخته­اند. براساس نتایج، تقریباً 33 درصد از محدوده کنونی شهر کامیاران در پهنه‌های دارای تناسب مطلوب احداث شده­اند و نزدیک به 29 درصد از مساحت این شهر، از تناسب زیاد و خیلی‌زیاد برای توسعه برخوردار بوده که در شمال‌شرقی، شمال‌غربی‌، غرب و جنوب‌غربی موقعیت کنونی شهر کامیاران قرار گرفته‌اند. سامی و همکاران(1398) در پژوهشی با عنوان امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر بناب به این نتیجه رسیده­اند که 66.24 درصد از منطقه موردمطالعه در کلاس کاملاً نامناسب و 9.56 درصد از منطقه موردمطالعه در کلاس کاملاً مناسب قرار می‌گیرد و پهنه‌های مساعد جهت توسعه شهر بناب بیشتر در بخش شمال‌شرقی و جنوب‌غربی قرار دارند. عالی و همکاران(1399) پژوهشی با عنوان تحلیل ساختار ژئومورفولوژی در مکان­یابی و توسعه نقاط شهری(مطالعه موردی: شهر مریوان)، به این نتیجه رسیدند که مناسب­ترين مسير براي توسعه آتي شهر مريوان سمت شرقي و تا حدي جنوب شرقي اين شهر مي­باشد. عفیفی (1402) در پژوهش خود به پهنه بندی مناطق مستعد توسعه شهری با تأکید بر محدودیت ها و مخاطرات ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی شهر شیراز) پرداخته است. نتایج نشان داد که توسعه فیزیکی شهر شیراز در طی دهه­های گذشته تابع شرایط توپوگرافی بوده و مخاطرات و محدویت­های ژئومورفولوژیکی بسیار زیادی در محدودة مورد مطالعه وجود دارد؛  بطوریکه 54 درصد از مساحت منطقه جهت توسعه شهر مناسب نمی باشد و تنها 19 درصد از مساحت محدوده مورد مطالعه، جهت توسعه شهر مناسب بوده و همچنین با توجه به نتایج تحقیق مکانیابی بهینه توسعه شهر شیراز در جهت شرق می­باشد. همان طور که پیشتر اشاره گردید تا کنون مطالعات زیادی در زمینه مکانیابی توسعه شهری انجام گرفته است و پژوهشی با عنوان تحلیلی بر نقش عوامل طبیعی اثرگذار در توسعه آینده شهر اهواز صورت نگرفته است. بر اساس بررسی پیشینه پژوهش، با درک مسئله و اهميت مطالعات ژئومورفولوژي و عوامل طبیعی در توسعه شهري، این پژوهش در پي تحلیلی بر نقش عوامل طبیعی اثرگذار در توسعه آینده شهر اهواز است و به طور در پس پاسخگویی به دو سؤال است: 1- تا چه میزان در توسعه شهر اهواز، قابلیت­ها و مخاطرات ژئومورفولوژیکی در نظر گرفته شده است؟ 2- با توجه به مخاطرات طبیعی و ژئوموفولوژیکی در آینده جهت توسعه شهر اهواز چگونه خواهد بود؟ 

 

روش پژوهش         

 

پژوهش حاضر از نظـر هـدف کـاربردي اسـت و از لحاظ روش شناسی، ترکیبـی از رهیافت­هاي توصیفی- تحلیلی در بخـش­هـاي مختلـف آن مورد استفاده قرار گرفته است. قلمرو پژوهش حاضر شهر اهواز است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از نرم افزار GIS به بررسی وضعیت توسعه کالبدی شهر اهواز پرداخته شده، سپس جهات گسترش شهر از دید عوامل ژئومورفولوژیکی و طبیعی مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله بعد با تطبیق اطلاعات به دست آمده وضعیت گذشته، فعلی و آینده شهر اهواز مورد  مطرح و بررسی گردیده است. در این از پژوهش مراحل مختلفی را جهت رسیدن به پاسخ به سؤالات طرح شده با استفاده از نرم افزار و روش­های مختلفی انجام شده است. در ابتدا تصاویر ماهواره جهت بررسی وضعیت رشد و توسعه شهر اهواز در بازه 27 ساله دانلود و هر کدام را در نرم افزار envi طبقه بندی و کاربری­های ساخته شده مشخص شده اند. سپس در نرم افزار GIS هر کدام مورد تحلیل قرار گرفته اند. در ادامه مراحل انجام کار به تفکیک توضیح داده شده است.

گام اول: تحلیل و پایش تصاویر ماهواره­ای و وضعیت کاربری زمین شهر اهواز با استفاده از نرم افزار ENVI  و با استفاده از چهار تصویر مربوط به سال­های 1997 تا 2022 مورد تحلیل قرار گرفته­اند. تمامی تصاویر در نرم افزار envi برش خورده­اند و سپس طبقه بندی شده­اند. کاربری­های ساخته شده جهت بررسی رشد شهر مورد بررسی قرار گرفته­اند. در جدول(1) مشخصات تصاویر دریافت شده ماهواره لندست نشان داده شده است. همچنین در شکل­های شماره(1) تا (4) نقشه کاربری­های ساخته شده در سال 1997 تا 2022 نشان داده شده است.

جدول1. مشخصات تصاویر دریافت شده ماهواره لندست

ماهواره

سنجنده

تاریخ تصویربرداری

قدرت تصویر

لندست

OLE

1997

30*30

لندست

OLE

2006

30*30

لندست

OLE

2012

30*30

لندست

OLE

2022

30*30

منبع: یافته­های پژوهش

 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\1-1.png 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\2-2.png 

شکل1. نقشه کاربری­های ساخته شده در سال 1997

شکل2. نقشه کاربری های ساخته شده سال 2006

منبع: یافته­های پژوهش

 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\3-3.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\4-4-2.jpg 

شکل3. نقشه کاربری­های ساخته شده در سال 2012

شکل4. نقشه کاربری های ساخته شده سال 2022

منبع: یافته­های پژوهش

img0گام دوم: سنجش صحت نتایج تصاویر طبقه بندی شده برای بررسی صحت نتایج طبقه بندی از ضریب کاپا استفاده می­شود ضریب کاپا یکی از پارامترهای دقت است که از ماتریس خطا استخراج می­شود و دقت طبقه­بندی را نسبت به یک طبقه­بندی کامال تصادفی محاسبه می­کند به دست می­آید(رابطه1). در جدول (2) صحت سنجی طبقه بندی های انجام شده نشان داده شده است.

رابطه1

 

 

                                                     جدول2. صحت سنجی طبقه بندی های انجام شده

تصویر طبقه بندی شده

صحت کلی

ضریب کاپا

1996

97.23

0.9285

2006

96.82

0.9252

2012

98.42

0.9416

2017

97.98

0.9312

منبع: یافته­های پژوهش

برای بررسی وضعیت توسعه شهر اهواز اطلاعات طرح جامع شهر با اطلاعات تصاویر ماهواره­ای تطبیق داده شد و توسعه شهر تا سال 1395 مشخص گردید(شکل5).

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\5-5.png 

شکل5. هسته اولیه و توسعه ادواری شهر اهواز     ماخذ: تنظیم نگارندگان براساس نقشه پایه طرح جامع شهر اهواز

 

 

قلمرو جغرافیایی پژوهش

    محدوده مورد مطالعه شهر اهواز است، که از نظر جغرافیایی در 31 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 40 دقیقه طول شرقی در جلگه­ای با ارتفاع 18 متر از سمت دریا قرار گرفته است وسعت شهر اهواز در محدوده قانونی شهری 220 کیلومتر مربع است. این شهر دارای هشت منطقه است و بر اساس آمار سال 1395 شهر اهواز دارای 591/302/1 نفر جمعیت بوده است (مرکز آمار،1395). شکل (6) بیانگر  محدوده جغرافیایی شهر اهواز می­باشد.

C:\Users\safiyeh\Desktop\موقعیت شهر اهواز.jpg 

شکل6. موقعیت جغرافیایی شهر اهواز        ترسیم کنندگان: نگارندگان، 1402

یافته­ها و بحث 

در این بخش از پژوهش به بررسی وضعیت توسعه شهر اهواز و وضعیت شاخص­های طبیعی در محدوده این شهر پرداخته شده است. در خصوص توسعه فیزیکی شهر اهواز می­توان گفت که این شهر به دلیل دارا بودن زمین­های پست و هموار در اطراف خود در تمامی جهات رشد و گسترش داشته است و در واقع مانع طبیعی برای رشد آن نبوده است. این ویژگی باعث رشد همه جانبه شهر اهواز بوده است. در این پژوهش از 10 شاخص طبیعی و ژئوموفولژیکی برای بررسی جهت بهینه گسترش شهر در حال و گذشته استفاده شده است. در جدول شماره (3) ویژگی­های هر شاخص شرح داده شده است و وضعیت هر شاخص نسبت به محدوده مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است.

جدول3. شاخص استفاده شده جهت برسی توسعه بهینه شهر اهواز

شاخص

مکانیزم اثر هر شاخص

وضعیت در محدوده شهر اهواز

گسل اصلی

 

مکان توسعه بهینه باید 1000 تا 4000 هزار متر از گسل اصلی فاصله داشته باشد

یک گسل اصلی در محدوده شهر اهواز در جهت غرب به شرق وجود دارد.

گسل فرعی

مکان توسعه بهینه باید 500 تا 2500 متر از گسل های فرعی فاصله داشته باشد.

یک گسل فرعی در محدوه و مناطق ساخته شده شهر اهواز وجود دارد.

شیب

مکان توسعه بهینه باید حداکثر دارای 5 درصد شیب باشد

 

اکثر زمین ها در محدوده شهر اهواز به عنوان یک شهر هموار دارای شیب بین 0 تا 8 درصد است و تنها قسمت های جزیی در محدوده شهر دارای شیب بالای 8 درصد است.

فاصله از رودخانه

مکان توسعه بهینه باید حداقل 100 متر از رودخانه فاصله داشته باشد

رودخانه اصلی شهر اهواز رودخانه کارون است که شهر را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است.

شکل زمین

مکا توسعه بهینه باید در زمین های هموار مکانیابی شود.

زمین های پست و تپه ها تا شیب نهایت 50 درصد در محدوده هشر اهواز وجود دارند.

جنس خاک

مکان توسعه بهینه باید در زمین های با جنس خاک اینسپتی سولها10 و در مرحله بعد خاک با انتی سولها11 باشد

محدوده شهر اهواز دارای دو نوع جنس خاک است:

انتی سولها، اینسپتی سولها

کاربری زمین

اولویت توسعه باید زمین های بایر و با قابلیت تغییر کاربری بدون تخریب محیط زیست باشند

در کاربری زمین اطراف شهر اهواز 8 کاربری مشخص شده است:

کاربری شهری، آب، ماسه بادی و جنگل، زمین مرغوب کشاورزی، تالاب، زمین بایر، زمین با کاربری ضعیف کشاورزی زمین با کاربری متوسط کشاورزی

فرسایش

جهت توسعه بهینه باید کمترین فرسایش را داشته باشد.

سه دسته فرسایش زیاد، متوسط و کم در محدوده شهر طبقه بندی شده اند

ژئولوژی

جهت توسعه شهر باید با اولویت ویژگی های ژئولوژیکی انتخاب شود.

از لحاظ ژئولوژی محدوده شهر به دو دسته تقسیم شده اند:

یک: رسوبات مخروط افدنهای و تراس

دو: سنگ قهوهای مایل به خاکستری،

فاصله از شهر

جهت توسعه بهینه شهر انتخاب زمین های چسبیده به شهر جهت جلوگیری از افزایش هزینه های زیرساختی ضروری است.

------

منبع: (ابراهیم زاده آسمین، 1395؛ حاتمی نژاد و همکاران،1398؛ زندی،1396؛ سرور و همکاران،1393؛ عالی و همکاران،1399؛ قربانی و همکاران،1397)

 

مرحله اول: آماده­سازی داده­ها؛ با توجه به رویکرد حاکم تهیه بانک داده و تفکیک کابری­های پژوهش به عنوان گام نخست این پژوهش است. انتخاب و دسته بندی کاربری­ها کاری زمان بر و نیازمند دقت است. در این پژوهش تمام شاخص های مربوطه در محدوده شهر اهواز مورد بررسی و تفکیک شده و با توجه به اطلاعات موجود کاربری­ها از منظر برنامه ریزی شهری در 10 طبقه تقسیم گردیده­اند، لازم به ذکر است که بعضی از شاخص­ها با توجه به فواصل اقلیدیسی در محیط GIS تهیه و تعیین شده­اند و و به همراه لایه­هایی که به صورت سطحی پلیگون بوده­اند، تبدیل به رستر شده و کلاس بندی مجدد شده­اند. در ادامه نقشه­های تهیه شده آورده شده­اند.

 

بررسی شاخص­های طبیعی در وضعیت توسعه شهر اهواز

فرسایش: محدوده شهر اهواز از لحاظ وضعیت فرسایش به سه دسته فرسایش کم، فرسایش متوسط و زیاد تقسیم شده است. با توجه به نقشه فرسایش محدوه شهر اهواز می­توان گفت که بخش زیادی از قسمت­های شمالی و جنوبی شهر که همسو با رودخانه کارون است دارای فرسایش کم و تنها قسمتی از زمین­های شرق و غرب دارای فرسایش زیاد هستند که با رنگ قهوه­ای نمایش داده شده­اند(شکل7).

گسل اصلی: یک گسل اصلی از سمت شرق به غرب شهر اهواز را در بر گرفته است که متاسفانه این شهر را با خطر مواجه ساخته است. این گسل در نزدیکی مرکز شهر است، جایی که هسته اولیه شهر اهواز در آنجا واقع شده است. در این پژوهش جهت پیدا کردن جهت بهینه رشد شهر با ویژگی­های ژئوموفولوژی وضعیت گسل نیز به عنوان یک خطر زمین شناختی بالقوه برای رشد شهر در نظر گرفته است(شکل8).

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\6-6.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\7-7.jpg 

شکل7. نقشه فرسایش خاک در محدوده شهر اهواز

شکل8. نقشه گسل اصلی شهر اهواز

منبع: یافته­های پژوهش

ژئومورفولوژی: از لحاظ ویژگی­های ژئوموفولوژیکی موقعیت و محدوده شهر اهواز دارای دو ویژگی رسوبات مخروط افکن­ها و تراس­ها، و سنگ­های قهوه­ای مایل به خاکستری است. مخروط افکنه­ها یکی از مناسب­ترین مناطق برای ایجاد سکونتگاه­های شهری هستند؛ بنابراین توسعه پروژه­های عمرانی بر سطح آن­ها اجتناب ناپذیر است. از لحاظ ژئومورفولوژی مقر و محدوه شهر اهواز می­توان مشاهده کرد که اکثر محدوده شهر با توجه به خروط افکنه­ها می­تواند آزادانه رشد و توسعه پیدا کند(شکل9).

شکل زمین: لند فرم‌ها به صورت ویژگی‌های فیزیکی طبیعی که روی سطح زمین یافت می‌شوند، تعریف می‌شوند. آن­ها با اعمال نیروهای متعدد طبیعت عمدتاً باد، آب و یخ ایجاد می‌شوند. در بیشتر موارد فعالیت فرسایشی و رسوبی است که توسط این نیروهای طبیعت (عوامل فرسایشی و رسوبی) حمل می‌شوند و منجر به شکل­گیری لند فرم‌های مختلف می‌گردند. با توجه به نقشه شکل زمین در مقر و محدوده شهر اهواز می توان مشاهده کرد که مخروط افکنه­ها و دشت­های رسوبی سطحی هموار را برای رشد شهر ایجا کرده­اند و در مقابل سنگ­های قهوه­ای مایل به خاکستری که تقریبا همان تپه­های اطراف شهر را شامل می­شوند محدودیتی ژئومورفولوژیکی برای توسعه شهر ایجاد کرده­اند(شکل10).

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\9-9.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\10-10.jpg 

شکل9. نقشه ژئولوژی محدوده شهر اهواز

شکل10. نقشه فرم زمین در محدوده شهر اهواز

منبع: یافته­های پژوهش

کاربری زمین: کاربری اراضی محدوده شهر اهواز به 8 بخش ماسه بادی/جنگل، کشاورزی، شهر، کشاورزی با پوشش ضعیف،کشاورزی با پوشش متوسط، زمین بایر،آب و تالاب تقسیم شده است. قسمت­هایی که از لحاظ ژئومورفولوژیکی دارای سنگ­های قهوه­ای متمایل به خاکستری هستند، داری پوشش ضعیف از لحاظ کشاورزی هستند اما با توجه به شیب بیشتر خود برای توعه شهر مناسب نیستند. مخروط افکنه­های اطراف شهر یا به شهر تبدیل شده­اند و یا در حال حاضر کاربری بیشتر کشاورزی را دارا می­باشند(شکل11).

رودخانه: رود کارون بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه ایران است که بخش قابل‌توجهی از آن در استان خوزستان قرار دارد. نواحی اولیه توسعه شهر اهواز در اطراف کارون بوده است که هم اکنون مرکز شهر اهواز است. کارون شهر را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. از ویژگی های مهم رودخانه شهر کارون جلوگیری از فرسایش زمین های اطراف خود است که در نقشه فرسایش نیز به وضوح نمایان است(شکل12).

 

 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\11-11.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\12-12.jpg 

شکل11. نقشه کاربری زمین در محدوده شهر اهواز

شکل12. نقشه فاصله از رودخانه اصلی شهر اهواز

منبع: یافته­های پژوهش

خاک­شناسی: محدوده شهر اهواز دارای دو نوع جنس خاک: انتی سول­ها و اینسپتی سول­ها است(شکل13). اکثر خاک­هایی که از مواد رسوبی خرد شده و غیر محکم بوجود آمده­اند در ابتدای جوانی جزء خاک­های آنتی سول می­باشند. عواملی از قبیل شیب­های تند که فرسایش در آن­ها بسرعت انجام می­گیرد، مدت زمان کم و محدود یا انتقال و حرکت مواد (مانند حرکت تپه­های شنی) در تشکیل این گونه خاک­ها موثر است. انتی سول­ها از خاک­های رسوبی تشکل شده­اند و به دلیل جایگزینی خاک جدید با رسوب­ها برای شهرسازی نمی­توانند ایده­آل باشند و اینسپتی سول­ها افق­هایی که تغییر یافته­اند دارد. این خاک­ها جوانند و یا در ابتدای مراحل به وجود آمدن قرار دارند. ان­ها به مقدار زیاد و به صورت کم عمق به روی سنگ بستر هستند یا روی زمین­های پر شیب واقع شده­اند. این نوع خاک از آنتی سول­های برای توسعه شهر مناسب­تر است.

گسل فرعی: علاوه بر گسل اصلی شهر اهواز،گسل فرعی دیگری نیز در راستای همان گسل اصلی وجود دارد. این گسل با فاصله چند صد متری از گسل اصلی قرار دارد و همان جهت شرقی-غربی را دارا می­باشد. متاسفانه بر روی این گسل نیز ساخت و سازهای شهری صورت گرفته است(شکل14).

 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\13-13.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\14-14.jpg 

شکل13. نقشه خاک محدوده شهر اهواز

شکل14. نقشه گسل فرعی محدوده شهر اهواز

منبع: یافته­های پژوهش

فاصله از کاربری­های ساخته شده: جهت شناخت مکان­های بهینه توسعه شهر باید فاصله را در نظر گرفت. با توجه به موارد ذکر شده شهر اهواز به دلیل عدم موانع طبیعی زیاد می­تواند در جهات مختلف رشد و توسعه پیدا کند و این یک مزیت برای شهر محسوب می­گردد. اما با توجه به هدف این پژوهش عوامل طبیعی و ژئومورفولوژیکی می­تواند جهت­های مختلف توسعه شهر را با محدودیت روبه رو کند(شکل15).

شیب: اکثر زمین­ها در محدوده شهر اهواز به عنوان یک شهر هموار دارای شیب بین 0 تا 8 درصد است و تنها قسمت­های جزیی در محدوده شهر دارای شیب بالای 8 درصد است. بیشترین شیب 50 درصد است که قسمت کمی از محدوده شهر را در کنار تپه ها شامل می­شود. جز منطقه هفت  شهر اهواز که دارای شیب می­باشد باقی مناطق در زمین­های کاملا همراه رشد و توسعه پیدا کرده­اند(شکل16).

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\15-15.jpg 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\16-16.jpg 

شکل15. نقشه فاصله از محدوده کاربری های ساخته شده

شکل16. نقشه شیب در محدوده شهر اهواز

منبع: یافته­های پژوهش

 

تلفیق نقشه­ها با استفاده از روش گاما فازی

     در مدل فازی به هر یک از پیکسل­ها در هر نقشه فاکتور مقداری بین صفر تا یک اختصاص داده می­شو. موفقیت  در به کارگیری ریاضیات فازی در کاربردهای مختلف تا حد زیادی به تعریف توابع عضویت مناسب بستگی دارد. با توجه به تأثیر عوامل مختلف در توسعه فیزیکی یک شهر و نیز وضعیت داد­ های موجود مربوط به آن­ها دو نوع تابع عضویت در نظر گرفته م­ شود:

تابع نوع اول(خطی چند تکه): از این تابع در تهیه نقشه­های فاکتوری استفاده می شود، که در آنها درجه تناسب به صورت تدریجی و پیوسته تغییر می­یابد.

تابع نوع دوم(غیرخطی): با توجه به ماهیت برخی از عوامل و نیز داده­های موجود، امکان بررسی تغییرات تدریجی درجه مناسبت مکان­های مختلف در نقشه­های فاکتور مربوط به آن­ها وجود ندارد. برای این عوامل تابع عضویت به صورت میله ای مشخص خواهد شد. عملگر عمده فازی برای تحلیل به شیوه منطق فازی در 5 عملگر خلاصه م­ شوند که عبارتند از: عملگر,AND OR ،Sum، Product و Gama.

در عملگر Gamaفازی و رابطه بیان شده برای آن مقدار 𝛿بین صفر تا یک متغیر هست اگر مقدار یک انتخاب شود تبدیل به یک عملگر Sum فازی می­گردد و اگر صفر انتخاب شود به عملگر Product δ تبدیل می­گردد. در این پژوهش در محیط ARC GIS با استفاده FUZZY OVERLAY  و عملگر GAMMA در جهت بررسی وضعیت بهینه توسعه با توجه به شاخص های ژئوموفولوژیکی در شهر اهواز صورت گرفته است. در شکل (17) نقشه جهت بهینه توسعه شهر اهواز با استفاده از روش فازی نشان داده شده است.

 

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\30-2.jpg 

شکل17. نقشه جهت بهینه توسعه شهر اهواز با استفاده از روش فازی   منبع: یافته­های پژوهش

در مرحله آخر نقشه­های تولید شده با استفاده از روش عملگر گاما همپوشانی شده و نقشة نهایی جهت بهینه توسعه شهر اهواز با استفاده از روش فازی استخراج شده است. بدین صورت پهنه بندی محدوده شهر از نظر مطلوبیت مشخص شده و نقشه خروجی حاصل از شاخص­ها بدست آمده است. نقشه نهایی به پنج دسته مناسب تا کاملا نامناسب تقسیم شده است. در ادامه روند توسعه شهر اهواز و نقشه حاصل از شاخص های 10 گانه مورد مقایسه قرار خواهد گرفت و وضعیت چگونگی رشد شهر با توجه به وضعیت ژئوموفولوژیکی بررسی خواهد شد.

پس از بررسی وضعیت توسعه شهر اهواز و نقشه جهت بهینه توسعه شهر اهواز با استفاده از روش فازی مشخص گردید که هیج کدام از مناطق شهر اهواز در وضعیت بسیار مناسب نبوده­اند و فقط دارای وضعیت مناسب، متوسط، نامناسب و خیلی نامناسب هستند. درشکل(18) نقشه توسعه شهر اهواز به همراه وضعیت ژئومورفولوژیکی آن آورده شده است.

C:\Users\safiyeh\Desktop\نقشه عامری\32-jadid.jpg 

شکل18. نقشه وضعیت ژئومورفولوژیکی شهر اهواز    منبع: یافته­های پژوهش

در ادامه برای روشن شدن وضعیت ویژگی­های هر دوره از توسعه در قالب جدول(4) وضعیت و درصد مساحت هر کدام آورده شده است. در این جدول اعداد به درصد است. بهترین توسعه از لحاظ ژئوموفولوژیکی مربوط به سال­های 1345 تا 1355 است که 53 درصد مساحت توسعه یافته این 10 سال در وضعیت مناسبی قرار دارند. در مقابل بدترین دوره توسعه از هسته اصلی تا سال 1345 بوده است که در مجموع حدود 40 درصد توسعه در وضعیت نامناسب و خیلی نامناسب است. همان­طور که در جدول(4) نیز مشخص است هیچ دوره­ای وضعیت خیلی مناسبی را به خود اختصاص نداده است.

 

جدول4. وضعیت و درصد مساحت ویژگی­های هر دوره از توسعه در شهر اهواز

 

هسته

تا 45

تا 55

تا 65

تا75

95-85

خیلی مناسب

0

0

0

0

0

0

مناسب

14.07459

16.60464

53.30435

6.05787

33.88417

25.81113

متوسط

54.56382

42.69955

25.9279

71.84188

47.74329

46.26076

نامناسب

30.89198

37.83322

18.36407

22.08881

18.2668

24.58779

خیلی نامناسب

0.469613

2.862595

2.403685

0.011439

0.105749

3.340317

منبع: یافته­های پژوهش

با توجه به نقشه وضعیت ژئومورفولوژیکی شهر اهواز و همچنین جدول ارائه شده مشخص گردید که جز در بازه زمانی 1345 تا 1355 هیچ دوره­ای درصد بالایی از وضعیت مناسب جهت توسعه شهر اهواز را ندارد. در بازه 55 تا 65 بدترین توسعه از لحاظ مناسب بودن را شاهد بوده­ایم که تنها 6 درصد توسعه در مناطقی بوده­اند که برای توسعه مناسب است. در سال­های 1365 تا 1375 وضعیت مناسبت­تر شده و این عدد به 33.88 درصد رسیده است. همچنین درصد توسعه در وضعیت خیلی نامناسب نیز در بازه 1385 تا 1395 بیشترین درصد مساحتی یعنی 3.34 را داشته است. بنابراین می­توان ادعا کرد که در توسعه شهر اهواز توجه مخاطرات طبیعی فراز و نشیب هایی داشته است اما تمامی اعداد برای سال­های 1385 تا 1395 نشان دهنده توجه کمتر به عوامل و مخاطرات طبیعی است و وضعیت توسعه در وضعیت خیلی مناسب صفر و در وضعیت مناسب 25 درصد است در صورتی که این عدد در سال 1355 برابر با 53 درصد است. در کل در تمامی دوره­های ذکر شده تنها سال 1355 است که درصد آن بالاتر 50 درصد است و در تمامی سال­های دیگر درصد توسعه مطلوب پایین است. بنابراین می­توان که در برنامه ریزی برای توسعه شهر اهواز قابلیت و مخاطرات طبیعی نادیده گرفته شده­اند. برای درک بهتر مطالب ذکر شده در شکل(19) وضعیت توجه و به کارگیری قابلیت و مخاطرات طبیعی در توسعه شهر اهواز در دوره­های مختلف آورده شده است.

 

            img0

شکل19. وضعیت توجه و به کارگیری قابلیت و مخاطرات طبیعی در توسعه شهر اهواز در دوره­های مختلف(برحسب درصد)

     منبع: یافته­های پژوهش

 

جهت تعیین مناطق مستعدی برای توسعه آینده شهر اهواز با توجه به مخاطرات طبیعی و ژئوموفولوژیکی نیز مؤلفه­های طبیعی از جمله گسل اصلی، گسل فرعی، شیب، فاصله از رودخانه، شکل زمین، جنس خاک، کاربری زمین، فرسایش و ژئولوژی مورد سنجش و بررسی قرار گرفتند و در نهایت این لایه­های اطلاعاتی با هم ادغام شدند و به صورت یک نقشه نهایی(شکل18) که وضعیت مناطق مستعد توسعه از لحاظ ژئوموفولوژیکی را نشان می­دهد، مشخص شده است. با توجه به این نقشه قسمت زیادی از قسمت شمالی شهر اهواز در وضعیت نامناسب، در غرب وضعیت بیشتر نامناسب، در شرق وضعیت متوسط و در جنوب نیز وضعیت مناسب را نشان می­دهد.

نتیجه­گیری     

فرایند شهرنشینی و رشد شهری در شهر اهواز با توجه به شدت و ضعف عوامل محرک و تحولات جامعه، در هر دورۀ زمانی خود را در قالب الگوهای خاصی بازنمایی کرده است. شهر اهواز در طول حیات پرفراز و نشیب خود بافت‌های کالبدی متنوعی به خود دیده است. با گذشت زمان کاربری اراضی شهر اهواز به واسطه وجود عوامل و نیروهای محرک دستخوش تغییرات زیادی شده است و گسترشی نامطلوب داشته است به گونه­ای اراضی کشاورزی را بشدت تحت تاثیر قرار داده است. از طرفی پارامترهاي طبيعي از عوامل اصلي و تعيين کننده جهات توسعه­ي فيزيکي شهرهاي بزرگی نظير اهواز محسوب مي­شوند. بنابراين شناسايي و ارزيابي عوامل تأثيرگذاربر توسعه فيزيکي اين شهر از اهميت بسزايي برخوردار است. در واقع عوامل و پديده­هاي طبيعي در مکان­يابي، پراکندگي، حوزه نفوذ، توسعه فيزيکي، مورفولوژي شهر و امثال آن اثر قاطعي دارند. بر این اساس در تحقیق حاضر با درک مسئله و اهمیت مطالعات ژئومورفولوژی در توسعه شهری در پی شناسایی و مکان یابی توسعه بهینه شهر اهواز پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد که این شهر به واسطه قرار گرفتن در موقعیت مرزی پس از پایان جنگ تحمیلی با رشد و توسعه کالبدی چشم­گیر و بی­سابقه­ای روبرو بوده است و این امر سبب گردیده تا توسعه در این شهر گاهاً بدون توجه به محدودیت­های ژئومورفولوژی به وقوع بپیوندد. بررسی نقشه وضعیت ژئومورفولوژیکی شهر اهواز نشان داد که جز در بازه زمانی 1345 تا 1355 هیچ دوره­ای درصد بالایی از وضعیت مناسب جهت توسعه شهر اهواز را ندارد. در طی سال­های 55 تا 65 بدترین توسعه از لحاظ مناسب بودن را شاهد بوده­ایم که تنها 6 درصد توسعه در مناطقی بوده­اند که برای توسعه مناسب است. در سال­های 1365 تا 1375 وضعیت مناسبت­تر شده و این عدد به 33.88 درصد رسیده است. همچنین درصد توسعه در وضعیت خیلی نامناسب نیز در بازه 1385 تا 1395 بیشترین درصد مساحتی یعنی 3.34 را داشته است. بنابراین می­توان ادعا کرد که در توسعه شهر اهواز توجه مخاطرات طبیعی فراز و نشیب هایی داشته است اما تمامی اعداد برای سال­های 1385 تا 1395 نشان دهنده توجه کمتر به عوامل و مخاطرات طبیعی است و وضعیت توسعه در وضعیت خیلی مناسب صفر و در وضعیت مناسب 25 درصد است در صورتی که این عدد در سال 1355 برابر با 53 درصد است. در کل در تمامی دوره­های ذکر شده تنها سال 1355 است که درصد آن بالاتر 50 درصد است و در تمامی سال­های دیگر درصد توسعه مطلوب پایین است. بنابراین می­توان که در برنامه ریزی برای توسعه شهر اهواز قابلیت و مخاطرات طبیعی نادیده گرفته شده­اند. نتایج پژوهش حاضر در خصوص عدم توجه به عوامل ژئومورفولوژیکی در توسعه فیزیکی شهر اهواز مطابق با یافته­های پژوهش­های مربوط به مطالعات تاثیر عوامل ژئومورفولوژیکی در مکان گزینی و توسعه شهری از جمله لارسن و جیمز (۲۰۱۳) ، رنژی لیو (۲۰۱۴)، کیت ویلیام (۲۰۱۴)، براگنانو12 و همکاران (2020)  بوده است که نتایج این پژوهش­ها نشان داد که رشد شهرها و توسعه­ی فیزیکی آن­ها متناسب با توان محیطی نیست و در توسعه  شهرها شرایط ژئومورفولوژیک و زمین شناسی مورد توجه قرار نگرفته­اند.

همچنین یافته­­های این پژوهش نتایج پژوهش­های گیوه چی و همکاران(1390)، در خصوص رشد و گسترش بد قواره شهر اهواز، احمدی و همکاران (1392) محدودیت­ها و قابلیت­های ناشی از واحدهای ژئومورفیک در توسعه و برنامه­ریزی شهر خرم­آباد، سرور و همکاران(1393) در خصوص نقش عوامل محیطی در امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان، زندی(1396) در خصوص تحلیل فضایی و پهنه بندی مخاطرات ژئومورفولوژیکی جهت توسعه فیزیکی شهر مریوان، قربانی و همکاران (1397) در زمینه تحلیل کارکرد و نقش عوامل طبیعی در مکان‌گزینی و گسترش کالبد‌ شهر کامیاران، سامی و همکاران(1398) در خصوص امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر بناب، عفیفی (1402) در خصوص پهنه بندی مناطق مستعد توسعه شهری با تأکید بر محدودیت­ها و مخاطرات ژئومورفولوژیکی شهر شیراز را مبنی بر عدم توجه به عوامل ژئومورفولوژیکی در توسعه فیزیکی این شهرها را مورد تأیید قرار می­دهد. هم­چنین یافته­های این پژوهش همسو با نتایج پژوهش شکور و همکاران (۱۳۹۵) در خصوص نقش عوامل ژئومورفولوژیک در توسعه فیزیکی بخش میمند استان فارس بوده است که نشان داد نقش عوامل ژئومورفولوژیک در مکان گزینی بخش میمند بسیار موثرتر از دیگر عوامل محیطی بوده است و بخش میمند و محلات مختلف آن در معرض تهدید عوامل مختلف محیطی قرار دارند. همچنین خاکپور و همکاران (۱۳۹۴) در ارزیابی و مکان یابی توسعه بهینه جهت­های توسعه فضایی کالبدی شهر بوکان به این نتیجه رسیده­اند، عدم توجه به عوامل ژئوموفولوژیکی مشکل­های اقتصادی و زیست محیطی زیادی را برای شهر بوکان ایجاد کرده است. بخشی دیگر از یافته­های پژوهش نیز وضعیت مناطق مستعد توسعه از لحاظ ژئوموفولوژیکی را نشان داد که با توجه به این یافته­ها که به صورت نقشه نهایی مشخص شد، قسمت زیادی از قسمت شمالی شهر اهواز در وضعیت نامناسب، در غرب وضعیت بیشتر نامناسب، در شرق وضعیت متوسط و در جنوب نیز وضعیت مناسب را نشان می­دهد. در این زمینه پیشنهاداتی به شرح زیر ارائه می­گردد:

- توجه به محدودیت­های ژئومورفولوژیکی شهر اهواز و لحاظ کردن آن در برنامه ریزی­های آتی شهر اهواز

- آماده کردن و برنامه ریزی و تهیه نقشه­های کاربردی با اهداف شهری و ژئومورفولوژیک با افق­های ۱۴5۰ و بیشتر

- نگاه برنامه­ریزی به رویکرد سیستمی و جامع در فعالیت­های آتی شهر و منطقه پیرامونی

- ایجاد طرح­های مربوط به کنترل فرسایش در مناطق مختلف شهری به منظور جلوگیری از فرسایش بیشتر در راستای توسعه پایدار

- رعایت حرایم مربوط به گسل­ها مسیل­های اصلی و فرعی و همچنین نقاط کانونی وقوع زلزله در سمت و سو دادن به توسعه شهر در طرح­های توسعه شهر اهواز

- تشکیل بانک اطلاعات ژئومورفولوژی مبتنی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی برای برنامه ریزی شهر اهواز

- رعایت ضوابط و مقررات و آیین نامه­های موجود در زمینه ساخت و ساز در محیط های شهری در راستای به حداقل رساندن سطح آسیب پذیری در مقابل مخاطرات طبیعی نظیر سیل، زلزله و ....

- ارزیابی الگوهای توسعه شهری با توجه به مناسبت اراضی پیرامونی شهر اهواز و انتخاب الگوی متناسب با قابلیت­های اراضی برای نیل به پایداری توسعه شهری

 

تقدیر و تشکر

این مقاله مستخرج از رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری در دانشگاه آزاد واحد لارستان است.

منابع

ابراهیم زاده آسمین، حسین. (1395). تحلیلی بر نقش پارامترهای جغرافیايی در الگوهای توسعه فیزيكی شهرها موردشناسی؛ شهر صوفیان، فصلنامه برنامه­ريزی منطقه­ای، سال 6 ، شمارۀ پیاپی 23، صص236-225.

امانپور, سعید, علیزاده, مهدی, دامن باغ, صفیه. (1399). شناسایی و تحلیل الگوی گسترش ‌شهر اهواز در بازه زمانی 1360 تا 1400. فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای, 1(1), 77-96.

امانپور، سعید، حسینی شه پریان، نبی اله، و ملکی، سعید. (1395). تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلان شهر اهواز از خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی. پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 4(3 )، 495-517.

ترکی, فرشاد. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلان شهر اهواز بر الگوی گسترش آن در افق 1400. جغرافیا و مطالعات محیطی, 8(30), 91-104.

حاتمی نژاد, حسین, قربانی, رامین, فرهادی, ابراهیم. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلانشهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد. مجله آمایش جغرافیایی فضا, 9(31), صص91-112.

زندی، فردین(1396)، تحلیل فضایی و پهنه بندی مخاطرات ژئومورفولوژیکی جهت توسعه فیزیکی شهر مریوان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، استاد راهنما: شهرام روستایی.

سامی, ابراهیم, کرباسی, پوران, افضلی, زهرا. (1398). امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر بناب. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی, 14(4), 847-868.

سرور, هوشنگ, خیری‌زاده آروق, منصور, لاله‌پور, منیژه. (1393). نقش عوامل محیطی در امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری, 5(18), 95-114.

صادقی، محمدعلی(1401)، بررسی موانع ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر زاهدان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، استاد راهنما: صمد فتوحی استاد مشاور: رضا منصوری.

عالی، نگین، رجبی، معصومه، حجازی، میراسداله، و روستایی، شهرام. (1399). تحلیل ساختار ژئومورفولوژی در مکان یابی و توسعه نقاط شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان). جغرافیا و برنامه ریزی، 24(71 )، 221-243.

عفیفی, محمد ابراهیم. (1402). پهنه بندی مناطق مستعد توسعه شهری با تأکید بر محدودیت ها و مخاطرات ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی شهر شیراز). مخاطرات محیط طبیعی, 12(35), 1-20.

قربانی, محمد صدیق, علیمرادی, مسعود, ویسی, فرزاد, قربانی, رامین. (1397). تحلیلی بر کارکرد و نقش عوامل طبیعی در مکان‌گزینی و گسترش کالبد‌ شهری (مطالعه موردی: شهر کامیاران). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی, 13(2), 505-527.

کنارکوهی، الهه، و صابری، حمید. (1396). تعیین سطح توسعه در مناطق شهری اهواز با استفاده از مدلهای تاپسیس و ANP  مطالعات مدیریت شهری، 9(29)، 1-16.

مشکینی، ابوالفضل، محمد مولائی قلیچی و امیررضا خاوریان گرمسیر. (1395). روندهای پراکنده روی شهری و برنامه­ریزی توسعه­ی فضایی پایدار مطالعه موردی: منطقه 2 تهران، فصلنامه معماری شهری پایدار، سال چهارم، شماره دوم، صص54-43.

نیک پور, عامر, رضازاده, مرتضی, الهقلی تبار نشلی, فاطمه. (1398). الگوی گسترش کالبدی شهر آمل با رویکرد رشد هوشمند شهری. مجله آمایش جغرافیایی فضا, 9(31),صص 175-190.

 

Anbalagan, R., Kumar, R., Lakshmanan, K., Parida, S., Sasidharan, N. (2015). Landslide hazard zonation mapping using frequency ratio and fuzzy logic approach, a case study of Lachung Valley, Sikkim, Geoenvironmental Disasters, 2 (6): 1-17.

Bchari, F.E., Theilen-Willige, B., Ait Malek, H. (2019). Landslide hazard zonation assessment using GIS analysis at the coastal area of Safi (Morocco), Proceedings of the International Cartographic Association, 2, 29th International Cartographic Conference (ICC 2019), 15–20 July 2019, Tokyo, Japan: 1-7. 10.5194/ica-proc-2-24-2019.

Bragagnolo, L., daSilva, R.V., Grzybowsk, J.M.V. (2020). Artificial neural network ensembles applied to the mapping of landslide susceptibility, CATENA, Vol 184, 10424: 1-19.

Han, H.; & Jia, H. (2020). “Simulating the spatial dynamics of urban growth with an integrated modeling approach: A case study of Foshan, China”, Ecological Modelling, V. 23, pp: 107-116.

J.A.G. Jaeger et al.)2010(. Suitability criteria for measures of urban sprawl, Ecological Indicators, 10, 397-406.

Kaya. S, Curran, P.J. )2006(. Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation, 8, 18-25.

Murgante, B., Borruso, G., Lapucci, A. )2009(. Geocomputation and Urban Planning. Springer. 280 p.

Van Acker, V.; Goodwin, P.; Witlox, F. )2016(. Key research themes on travel behavior, lifestyle, and sustainable urban mobility. Int. J. Sustain. Transp, 10, 25–32.

Zhang JX, Cheng JW, Philbin SP, Ballesteros-Perez P, Skitmore M, Wang G. (2023). Influencing factors of urban innovation and development: a grounded theory analysis. Environ Dev Sustain. 25(3):2079-2104. doi: 10.1007/s10668-022-02151-7. Epub 2022 Feb 2. PMID: 35125938; PMCID: PMC8809240.

 

 

[1]  . Bagan and Yamagata

[2]  . Larsen & James

[3]  . Jiang

[4]  . Renzhi Liu

[5]  . Katie Williams

[6]  . Anbalagan

[7]  . Bchari

[8]  . Han & Jia

[9]  . Bragagnolo

[10]  - انواع خاکی را گویند که دارای اپی پدونهای آمبریک، مالیک، پلاگن و یاافق کامبیک باشد

[11]  - به انواع خاک هایی که به تازگی تشکیل شده اند خاک انتی سول گویند. اگر خاکی نشانه ای از تکامل افقهای پیدایش درآن دیده نشود و یا بسیار کم باشد را خاک انتی سول می نامند.

[12]  . Bragagnolo


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]