بررسی تأثیر برخی از شرایط رویشگاهی بر کمیت و کیفیت اسانس کاکوتی کوهی (Ziziphora clinopodioides Lam)

Subject Areas : Journal of Medicinal Herbs, "J. Med Herb" (Formerly known as Journal of Herbal Drugs or J. Herb Drug)

غلام رضا بخشی خانیکی ¹ , فاطمه سفیدکن ² , زینب دهقان ³

1 - استاد، دانشگاه پیام نور
2 - استاد، مؤسسه تحقیقات جنگل¬ها و مراتع کشور
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور

Received: 2010-01-14 Accepted : 2010-03-11 Published : 2010-06-01

Keywords: اسانس, رویشگاه, پولگون, Zizphora chinopodiodes Lam, 8, 1-سینئول,

Abstract :

مقدمه و هدف: گیاهان خانواده نعناعیان از قرن­ها پیش در اکثر کشورها به عنوان چاشنی یا ادویه غذاها و هم­چنین به عنوان دارو برای هضم غذا و مقابله با بیماری­های ویروسی استفاده می­شده­اند. این تیره در ایران 46 جنس و 410 گونه و زیر گونه دارد. یکی از گونه­های ارزشمند و دارویی این خانواده کاکوتی کوهی  Ziziphora clinopodioides Lam. است. این گونه دارای اسانسی حاوی پولگون است که از آن به عنوان آرام بخش، مقوی معده، درمان سرماخوردگی، افسردگی، اسهال، سرفه، میگرن، تب و به عنوان ضد عفونی کننده استفاده می شود. به منظور بررسی تأثیر شرایط رویشگاهی بر کمیت و کیفیت اسانس Ziziphora clinopodioides Lam. این تحقیق برای اولین بار در کشور، انجام شد. روش تحقیق: سرشاخه گلدار گیاه، از 4 منطقه رویشی آن در دو استان غربی کشور (همدان و کردستان) در مرحله گلدهی کامل جمع‌آوری شد. مهمترین شرایط رویشگاهی مناطق (از قبیل ارتفاع، جهت و درصد شیب، طول و عرض جغرافیایی و هم­چنین خصوصیات خاک و گونه های همراه) ثبت گردید. از نمونه‌های جمع‌آوری شده از هر منطقه، در سه تکرار اسانس‌گیری به عمل آمد. اسانس­ها توسط دستگاه­های GC و GC/MSتجزیه شیمیایی شدند. میانگین بازده اسانس ها توسط آزمون مقایسه ای دانکن مقایسه شدند. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی دار در بازده اسانس در سطح یک درصد می‌شود. همچنین شناسایی ترکیب‌های موجود در اسانس‌ها نشان داد که میزان ترکیب‌های عمده اسانس (پولگون و 8،1-سینئول) و سایر ترکیب‌ها در نمونه های مختلف متفاوت است که نشان دهنده تأثیر شرایط رویشگاهی بر کیفیت اسانس است.توصیه کاربردی/ صنعتی: با توجه به اهمیت و خاصیت ضدمیکروبی ترکیب پولگون در گونه کاکوتی کوهی بهترین منطقه رویشگاه این گیاه با هدف تولید بیشتر ترکیب اخیر مربوط به منطقه نهاوند در استان همدان می باشد. بنابراین استفاده از جمعیت کاکوتی کوهی این منطقه جهت کشت و کار و نیز ایجاد شرایط اکولوژیکی (خاک ، آب و هوا، جغرافیایی) شبیه منطقه مورد مطالعه برای تولید کمی وکیفی اسانس این گیاه توصیه می شود.

References:

ابراهیمی‌نژاد، ص، 1383. مطالعه و شناسایی ترکیبات اسانس گیاهان Ziziphora clinopodioides، Stachys schschegleevii، Salvia sahendica و Stentonia nudicalus و بررسی خواص بیولوژیکی اسانس و عصاره‌های مختلف آن‌ها. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی.

باباخانلو، پ.، میرزا، م.، سفیدکن، ف.، احمدی، ل.، برازنده، م. و عسگری، ف .1372. بررسی ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس کاکوتی کوهی (Ziziphora clinopodioides Lam.). مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 2: 114-103.

جاویدنیا، ک. 1375. شناسایی ترکیبات موجود در اسانس گیاهان Ziziphora teniur، Zataria multiflora و Matricaria decipiens و بررسی اثرات ضد میکروبی آن‌ها. رساله دکتری، رشته داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.

جعفری، م. 1381. بررسی اثر ضد میکروبی اسانس و عصاره کاکوتی کوهی روی هلیکوباکتر پیلوری. رساله دکتری، رشته داروسازی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مشهد.

رضایی، م.ب.، مجد، ا.، جایمند، ک.، شریفی، ا. و احسانی، ر. 1380. بررسی اثر زمان برداشت بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه Ziiphora clinopodioides. همایش ملی گیاهان دارویی ایران، 24-26 بهمن، 72.

ضرابی، م. 1379. بررسی گیاه‌شناسی، خرده‌نگاری، تجزیه و شناسایی اجسام موجود در اسانس گیاه آویشن باریک Ziziphora clinopodioides subsp. rigida. رساله دکتری، رشته داروسازی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

عسگری، ف. 1378. بررسی تأثیر عوامل اکولوژیک بر روی

کیفیت و کمیت اسانس Thymus pubescens Boiss. et kotschyet Celak. و تعیین فعالیت آنزیم‌های پراکسیداز و نیترات ردوکتاز در آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

کلوندی، ر. 1382. بررسی تأثیر عوامل بوم‌شناختی مختلف بر کمیت و کیفیت ماده مؤثره گیاه داروییThymus ericalyx (Ronniger.) در استان‌های همدان، مرکزی، کرمانشاه و کردستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم گیاهی، دانشگاه بوعلی سینا،  همدان.

مهرابیان، ص.، ملاباشی، ز. و مجد، ا. 1375. بررسی اثر ضد میکروبی سه گونه از گیاهان تیره نعناع (کاکوتی، مریم گلی و
نعناع)، بر 15 سویه باکتری بیماری‌زای روده‌ای و عامل
مسمومیت غذایی. نشریه علوم، 8 (1): 11-1.

مهربان سنگ آتش، م.، کاراژیان، ر. و بیرقی طوسی، ش. 1386. مطالعه اثر ضد میکروبی عصاره Ziziphora clinopodioides بر باکتری‌های مولد فساد و بیماری‌زای مواد غذایی. مجله گیاهان دارویی، 6 (23): 51-46.

نجفی، ق. 1383. بررسی اکوفیزیولوژیکی گیاه دارویی Tanacetum polycephalum و اثر شرایط رویشگاهی بر کمیت و کیفیت ماده مؤثره. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم گیاهی، دانشگاه تربیت مدرس. هوشیدری، ف.1384. بررسی تأثیر عوامل اکولوژیک بر روی کمیت و کیفیت اسانس Salvia bracteata Banks & Soland. در استان کردستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.

Chachoyan, A. A. & Oganesyan, G. B. 1996. Antitumor activity of some spices of the family Lamiaceae. Rastitelnye Resursy, 32(4): 59-64.                                                            

Chitsaz M, Barrton, M. D, Naseri, M., Kamali Nrjad, M & Bazargan M. 2007. Essential oil Composition and antibacterial effects of Ziziphora clinopodioides Lam. 17th European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases ICC, Munich, Germany, 31 Mar-04 Apr: Abstract number: 1733-303.                     

Gozde E. Yavaşoğlu N. Ülkü K. & Öztürk B. 2006. Antimicrobial activity of endemic Ziziphora taurica subsp. cleonioides (Boiss.) P. H. Davis Essential Oil. Acta Pharmaceutica Sciencia, 48: 55-62.              

Meral, G.E., Konyalioglu, S., & Ozturk, B. 2002. Essential oil composition and antioxidant activity of endemic  Ziziphora taurica subsp cleonioides. Fitoterapia, 73(7-8): 716-718.         

Salehi, P., Sonboli, A., Eftekhar, F., Nejad Ebrahimi, S. & Yousef Zadi, M. 2005. Essential oil composition, antibacterial and antioxidant activity of oils and various extracts of Ziziphora clinopodioides subsp rigida (Boiss). Rech. f. from Iran. Biological & Pharmaceutical Bulletin, 28 (10): 1892-1896.

Salehi, P., Mirjalili, M.H., Hadian, J., Nejad Ebrahimi, S. & Yousef Zadi, M. 2006. Antibacterial activity and composition of the essential oil of Ziziphora clinopodioides subsp bungeana (JUZ.). Rech. F. from Iran. Z. Naturforsch, 61: 677-680.

Verdianrizi, M. R. 2008. Composition of the essential oil and biological activity of Ziziphora clinopodioides Lam. from Iran. Sustainable Agriculture, 2(1): 69-71.