بررسی تأثیر برخی از شرایط رویشگاهی بر کمیت و کیفیت اسانس کاکوتی کوهی (Ziziphora clinopodioides Lam)

Subject Areas : Journal of Medicinal Herbs, "J. Med Herb" (Formerly known as Journal of Herbal Drugs or J. Herb Drug)

غلام رضا بخشی خانیکی ¹ , فاطمه سفیدکن ² , زینب دهقان ³

1 - استاد، دانشگاه پیام نور
2 - استاد، مؤسسه تحقیقات جنگل¬ها و مراتع کشور
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور

Received: 2010-01-14 Accepted : 2010-03-11 Published : 2010-06-01

Keywords: اسانس, رویشگاه, پولگون, Zizphora chinopodiodes Lam, 8, 1-سینئول,

Abstract :

مقدمه و هدف: گیاهان خانواده نعناعیان از قرن­ها پیش در اکثر کشورها به عنوان چاشنی یا ادویه غذاها و هم­چنین به عنوان دارو برای هضم غذا و مقابله با بیماری­های ویروسی استفاده می­شده­اند. این تیره در ایران 46 جنس و 410 گونه و زیر گونه دارد. یکی از گونه­های ارزشمند و دارویی این خانواده کاکوتی کوهی  Ziziphora clinopodioides Lam. است. این گونه دارای اسانسی حاوی پولگون است که از آن به عنوان آرام بخش، مقوی معده، درمان سرماخوردگی، افسردگی، اسهال، سرفه، میگرن، تب و به عنوان ضد عفونی کننده استفاده می شود. به منظور بررسی تأثیر شرایط رویشگاهی بر کمیت و کیفیت اسانس Ziziphora clinopodioides Lam. این تحقیق برای اولین بار در کشور، انجام شد. روش تحقیق: سرشاخه گلدار گیاه، از 4 منطقه رویشی آن در دو استان غربی کشور (همدان و کردستان) در مرحله گلدهی کامل جمع‌آوری شد. مهمترین شرایط رویشگاهی مناطق (از قبیل ارتفاع، جهت و درصد شیب، طول و عرض جغرافیایی و هم­چنین خصوصیات خاک و گونه های همراه) ثبت گردید. از نمونه‌های جمع‌آوری شده از هر منطقه، در سه تکرار اسانس‌گیری به عمل آمد. اسانس­ها توسط دستگاه­های GC و GC/MSتجزیه شیمیایی شدند. میانگین بازده اسانس ها توسط آزمون مقایسه ای دانکن مقایسه شدند. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی دار در بازده اسانس در سطح یک درصد می‌شود. همچنین شناسایی ترکیب‌های موجود در اسانس‌ها نشان داد که میزان ترکیب‌های عمده اسانس (پولگون و 8،1-سینئول) و سایر ترکیب‌ها در نمونه های مختلف متفاوت است که نشان دهنده تأثیر شرایط رویشگاهی بر کیفیت اسانس است.توصیه کاربردی/ صنعتی: با توجه به اهمیت و خاصیت ضدمیکروبی ترکیب پولگون در گونه کاکوتی کوهی بهترین منطقه رویشگاه این گیاه با هدف تولید بیشتر ترکیب اخیر مربوط به منطقه نهاوند در استان همدان می باشد. بنابراین استفاده از جمعیت کاکوتی کوهی این منطقه جهت کشت و کار و نیز ایجاد شرایط اکولوژیکی (خاک ، آب و هوا، جغرافیایی) شبیه منطقه مورد مطالعه برای تولید کمی وکیفی اسانس این گیاه توصیه می شود.