پیش از تاریخ

حرية الوصول المقاله

1 - بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان درمیان، خراسان جنوبی
محسن دانا علی‌اصغر محمودی‌نسب حسین صدیقیان میثم نیکزاد

10.30495/peb.2023.1993390.1025

شرق ایران به ویژه خراسان جنوبی یکی از مناطقی است که تحقیقات باستان ‌شناسی محدودی در آن انجام شده است و با وجود داشتن آثار تاریخی فراوان، سیمای باستان‌شناسی آن ناشناخته باقی مانده است. شهرستان درمیان یکی از مناطق استان خراسان جنوبی است که نسبت به سایر شهرستان‌ های استان أکثر

شرق ایران به ویژه خراسان جنوبی یکی از مناطقی است که تحقیقات باستان ‌شناسی محدودی در آن انجام شده است و با وجود داشتن آثار تاریخی فراوان، سیمای باستان‌شناسی آن ناشناخته باقی مانده است. شهرستان درمیان یکی از مناطق استان خراسان جنوبی است که نسبت به سایر شهرستان‌ های استان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این شهرستان در شرق استان قرار گرفته و هم‌ مرز با کشور افغانستان است. با توجه به بررسی باستان‌ شناسی که در سال ۱۳۹۴ و در سطح شهرستان صورت گرفت، تعداد ۲۱۳ اثر تاریخی در آن شناسایی شد. این آثار شامل محوطه‌ های تاریخی، مسجد، قلعه، برج، حمام، آرامگاه، آسیاب ، آسباد، حوض‌انبار، قبرستان، غار های تاریخی و سنگ‌ نگاره است که قدمت آن‌ها به دوره‌های پیش از تاریخ (هزاره سوم پ.م) تا دوران اسلامی متأخر (پهلوی) باز می‌ گردد. بیشترین تعداد این محوطه‌ ها مربوط به دوران اسلامی بوده و کهن‌ ترین آنها، محوطه شاه‌ولی، مربوط به هزاره سوم پ.م است. نظر به این که بسیاری از آثار تاریخی این شهرستان برای نخستین بار شناسایی شده بودند، ضرورت داشت که در پژوهشی مستقل به بررسی و تحلیل آن‌ها پرداخته شود. بدین سبب، هدف اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل آثار تاریخی شناسایی شدۀ شهرستان درمیان است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی بوده که داده‌ های آن از طریق بررسی میدانی و مطالعات کتابخانه‌ ای جمع‌آوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آثار تاریخی این شهرستان، نسبت به برخی از مناطق هم جوار از قدمت کمتری برخوردار است، اما عموماً با حوزه‌ های فرهنگی شمال شرقی و جنوب شرقی ایران ارتباطات نزدیکی داشته است. علاوه بر این، چنین مشخص شد که شهرستان درمیان در دو بازۀ زمانی دورۀ اشکانی و سده‌های میانی اسلامی از اهمیت و رونق زیادی در منطقه برخوردار بوده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

2 - بررسی و مطالعه محوطه‌های پیش از تاریخ شهرستان فسا
مجید منصوری احمدعلی اسدی

شهرستان فسا، در شرق مرکزی استان فارس قرار گرفته است. این شهرستان ابتدا توسط استاین در سال ۱۹۳۴ و سپس در سال ۷۲-۱۹۷۱ بوسیلۀ دومیروشیجی بررسی شد. فسا بار دیگر در سال ۱۳۸۸ توسط یک تیم ایرانی بررسی شد که در پژوهش حاضر، ۳۰ محوطۀ پیش از تاریخی که از این بررسی بدست آمده، مورد أکثر

شهرستان فسا، در شرق مرکزی استان فارس قرار گرفته است. این شهرستان ابتدا توسط استاین در سال ۱۹۳۴ و سپس در سال ۷۲-۱۹۷۱ بوسیلۀ دومیروشیجی بررسی شد. فسا بار دیگر در سال ۱۳۸۸ توسط یک تیم ایرانی بررسی شد که در پژوهش حاضر، ۳۰ محوطۀ پیش از تاریخی که از این بررسی بدست آمده، مورد مطالعه قرار گرفته است. با توجه به مجموعه‌ های سطحی، پیش از تاریخ منطقه به دوره‌ های مختلف تقسیم شده و هر دوره به طور جداگانه بررسی شده و در نهایت یک گاهنگاری مقایسه‌ ای برای پیش از تاریخ منطقه ارائه شده است. در ناحیۀ فسا هیچ‌گونه محوطۀ نوسنگی بدون سفال تا کنون شناسایی نشده، ولی محوطه ‌های نوسنگی باسفال، یک فرهنگ بومی را در منطقه نشان می ‌دهند. در دورۀ باکون افزایش شدیدی در شمار محوطه بوجود آمد و بخش های مختلفی از دشت توسط ساکنین این دوره اشغال شد. در این دوره ارتباط شرق فارس با دیگر حوزه های فرهنگی از جمله حوضۀ رود کر آغاز شد و تا شکل ‌گیری فرهنگ ‌های محلی ادامه یافت. به دلیل کمبود داده‌ های سطحی، دوره های فرا ـ باکونی در این منطقه زیاد مشخص نیست، ولی به نظر می‌ رسد چندین فرهنگ بومی با مشخصۀ سفال قرمز ساده و منقوش تا دورۀ کفتری وجود داشته تا این‌که فرهنگ کفتری جایگزین آن می ‌شود. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

3 - ماهیت مبادلات بازرگانی در پیش از تاریخ
حمیدرضا ولی‌پور

مـوضوع مبـادلـه و بـازرگانـی در دهـه‌های هفتـاد و هشتـاد میلادی یکی از موضوعات مهم و مورد علاقه باستان‌شناسان و انسان‌شناسان بود. امروزه اگرچه از تاکید فراوان بر نقش محوری بازرگانی در تطور فرهنگی-اجتماعی جوامع کاسته شده است، اما همچنان به عنوان یکی از عوامل مهم تطور فره أکثر

مـوضوع مبـادلـه و بـازرگانـی در دهـه‌های هفتـاد و هشتـاد میلادی یکی از موضوعات مهم و مورد علاقه باستان‌شناسان و انسان‌شناسان بود. امروزه اگرچه از تاکید فراوان بر نقش محوری بازرگانی در تطور فرهنگی-اجتماعی جوامع کاسته شده است، اما همچنان به عنوان یکی از عوامل مهم تطور فرهنگی-اجتماعی مطرح است. این مقاله، به بررسی برخی نظریات مطرح در بازرگانی و مکانیزم‌های مبادلات بازرگانی در پیش از تاریخ می‌پردازد. نگارنده معتقد است بدون درک درستی از ساختار اجتماعی یک جامعه، ﭘرداختن به مبادلات بازرگانی آن اگر غیر ممکن نباشد، بسیار ناقص است. جوامع پیش از تاریخی بنا به شرایط زیست‌محیطی، جغرافیایی و اقتصادی از چند مرحله فرهنگی گذشته‌اند، مطالعه اقتصاد و بازرگانی این جوامع بدون شناخت ویژگی‌های فرهنگی – اجتماعی آن‌ها میسر نیست. نهایتاً این‌که صورت‌های مختلف مبادلاتی ارتباط مستقیمی با این مراحل فرهنگی دارد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

4 - دومین تحول فرهنگی پیش از تاریخ، از «دیدگاه انرژیک»
عباس یلوه‌ای

پس از وقوع اولین تحول فرهنگی انسان در حدود ۴۰ هزار سال قبل در اروپا، دومین تحول در حدود ۱۰-۱۲ هزار سال قبل، در نقاطی از آسیای جنوب غربی آغاز شد. این دگرگونی اغلب با عناوین نه چندان بامسمایی مانند نوسنگی، انقلاب نوسنگی، فرآیند نوسنگی‌شدن، انقلاب کشاورزی، انقلاب نمادها و أکثر

پس از وقوع اولین تحول فرهنگی انسان در حدود ۴۰ هزار سال قبل در اروپا، دومین تحول در حدود ۱۰-۱۲ هزار سال قبل، در نقاطی از آسیای جنوب غربی آغاز شد. این دگرگونی اغلب با عناوین نه چندان بامسمایی مانند نوسنگی، انقلاب نوسنگی، فرآیند نوسنگی‌شدن، انقلاب کشاورزی، انقلاب نمادها و امثال آن شناخته شده، اما مضامین تحول مذکور و متغیرهای دخیل در آن در متنوع‌تر از آن بوده‌اند که آن را محدود به یک قلمروی خاص فنی، معیشتی یا رفتاری نماییم. تفکر سنتی در باستان‌شناسی پیش از تاریخ، عوامل اقلیمی و زیست‌محیطی را علت اصلی این رویداد معرفی می‌کند، اما بن‌بست‌های ایجاد شده در برابر این تبیین‌ها و در برابر دیگر دیدگاه‌های نوینی که تحلیل‌های یک‌جانبه ارائه می‌کنند، ضرورت یک بازنگری در دومین تحول فرهنگی پیش از تاریخ را مطرح می‌سازد. از دیدگاه انرژیک، متغیرهایی از قبیل حدود ژنتیک فردی، انرژی آموزشی-انگیزشی افزایش‌یافته، شبکه‌های آموزشی-انگیزشی، موضوعیت‌های متنوع، شخصیت‌های عامل، به اضافة اسباب مادی، در وقوع دومین تحول فرهنگی دخالت داشته‌اند. محتویات این تحول نیز شامل یکجانشینی، اهلی‌شدن حیوان و گیاه، تولید خوراک از طریق کشاورزی و دامپروری منظم و برنامه‌ریزی شده، روستاهای دائمی، آغاز سفالگری، کاربرد گسترده و پیچیدة زبان و نماد، توسعه فعالیت‌های فرامعیشتی و مانند آن بوده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

5 - نقش غربال‌سازی در صنعت سفال‌سازی پیش از تاریخ ایران
فرهنگ خادمی ندوشن علیرضا هژبری نوبری طاهره عزیزی‌پور محمد صفاری

سفالگری از جمله هنرهایی است که تا امروز در بین جوامع انسانی باقی مانده است. در منابع نوشتاری برجای‌مانده از دوره اسلامی به غربال‌کردن خاک سفال در صنعت سفالگری اشاره ‌های فراوانی شده است این منابع حاکی از آن است که سفالگران در اثر تجربه با غربال‌کردن خاک آشنا شده بودند و أکثر

سفالگری از جمله هنرهایی است که تا امروز در بین جوامع انسانی باقی مانده است. در منابع نوشتاری برجای‌مانده از دوره اسلامی به غربال‌کردن خاک سفال در صنعت سفالگری اشاره ‌های فراوانی شده است این منابع حاکی از آن است که سفالگران در اثر تجربه با غربال‌کردن خاک آشنا شده بودند و می دانسته ‌اند که دسترسی به گل مناسب چه برای ساخت سفال و چه برای ساخت لعاب بدون غربال‌کردن خاک میسر نیست. در این مقاله، به اهمیت غربال ‌سازی در صنعت سفالگری پیش از تاریخ پرداخته و با استناد به نتایج به دسـت آمـده از آزمایش‌های طیف‌سنجی که بر روی سفال‌های پیش از تاریخ انجام شده به تفسیر این نکته می ‌پردازیم که چگونه غربال‌کردن خاک سفال نقش اساسی در ساخت و پخت سفال مرغوب داشته است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

6 - الگوهای استقراری دوران پیش از تاریخ در حوضه آبریز ابهررود
شکوه خسروی حمید خطیب‌شهیدی حامد وحدتی‌نسب سجاد علی بیگی

استان زنجان و بویژه حوضۀ جغرافیایی ابهررود، به دلیل قرارگیری در میان سه حوضۀ فرهنگی – جغرافیایی فلات مرکزی، شمال غرب و غرب ایران یکی از مناطق مهم، اما ناشناخته در پژوهش‌های باستان‌شناسی به شمار می‌رود. ویژگی‌های اقلیمی، جایگاه خاص جغرافیایی و موقعیت خاص منطقه در ک أکثر

استان زنجان و بویژه حوضۀ جغرافیایی ابهررود، به دلیل قرارگیری در میان سه حوضۀ فرهنگی – جغرافیایی فلات مرکزی، شمال غرب و غرب ایران یکی از مناطق مهم، اما ناشناخته در پژوهش‌های باستان‌شناسی به شمار می‌رود. ویژگی‌های اقلیمی، جایگاه خاص جغرافیایی و موقعیت خاص منطقه در کریدور طبیعی فلات مرکزی به شمال غرب ایران سبب شده که این منطقه از دیرباز مورد توجه گروه‌های انسانی واقع گردد. این موقعیت و وضعیت جغرافیایی به روشنی نشان‌دهندۀ اهمیت حوضۀ آبریز ابهررود در مطالعات باستان‌شناسی ایران است. با این وجود اطلاعات ما دربارۀ تحولات منطقه در دوران مختلف پیش از تاریخ و کیفیت ارتباط این منطقه با سایر حوضه‌های فرهنگی بسیار محدود است. از این رو انجام پژوهش‌های باستان‌شناختی و بویژه بررسی‌های منطقه‌ای بسیار ضروری می‌نمود. اطلاع و آگاهی از الگوهای استقراری این منطقه می‌تواند درک و آگاهی ما را از چگونگی تقابل مناطق فرهنگی-جغرافیایی پیرامون فزونی دهد. بر این اساس بررسی‌های باستان‌شناسی حوضه آبریز ابهررود طی دو فصل در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۴ به انجام رسید و در پی آن آگاهی‌های ارزشمندی در مورد پیشینه استقرار در منطقه پیش روی ما قرار گرفت. در این نوشتار به نتایج حاصل از بررسی‌های باستان‌شناختی حوضه آبریز ابهررود و تحلیل آن‌ها پرداخته شده است. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

7 - گزارش مقدماتی بررسی محوطه‌های پیش ازتاریخ دشت فسا در سال ۱۳۸۸ استان فارس
مجید منصوری احمدعلی اسدی

دشت فسا یکی از حوزه ‌های فرهنگی غنی پیش از تاریخ استان فارس است که متأسفانه نام آن در ادبیات باستان ‌شناختی ایران جز در مواردی کوتاه به میان نیامده است. بررسی ‌ها و کاوش‌ های باستان‌ شناسی در استان فارس، چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن، بطور عمده در حوزۀ رود کر متمرکز ب أکثر

دشت فسا یکی از حوزه ‌های فرهنگی غنی پیش از تاریخ استان فارس است که متأسفانه نام آن در ادبیات باستان ‌شناختی ایران جز در مواردی کوتاه به میان نیامده است. بررسی ‌ها و کاوش‌ های باستان‌ شناسی در استان فارس، چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن، بطور عمده در حوزۀ رود کر متمرکز بوده است. هر چند شهرستان فسا نیز اهمیت باستان ‌شناسی خود را با بررسی میروشجی در سال ۷۳-۱۹۷۲ نمایان ساخت ولی نتایج این بررسی آنچنان که شایسته بود مورد مطالعه قرار نگرفت. به منظور تهیۀ نقشه باستان‌شناسی کشور، شهرستان فسا در فروردین‌ماه سال ۱۳۸۸ بار دیگر به وسیلۀ تیمی ایرانی به سرپرستی احمدعلی اسدی بررسی شد. در نوشتار حاضر به معرفی ۱۵ محوطۀ پیش از تاریخی که در بررسی اخیر شناسایی شده است پرداخته می‌ شود. هر چند که بسیاری از محوطه ‌های پیش از تاریخ فسا از لحاظ داده‌ های فرهنگی سطحی فقیر هستند ولی سعی شده است تا یک گاهنگاری نسبی برای هر کدام از محوطه‌ ها نیز ارائه گردد. تفاصيل المقالة

حرية الوصول المقاله

8 - بررسی شیوه های تدفین در تاریخ ایران باستان
فاطمه رییسی گهرویی

اعتقاد به روح و روان و زندگی پس از مرگ به اشکال گوناگون در سراسر نقاط و مراکز جهان باستان از جمله ایران وجود داشته‌ است. بررسی آداب و رسوم تدفین یکی از مسائل فرهنگی و اجتماعی در هر جامعه ای می باشد و از آنجا که نمودی از باورها و فرهنگ دینی آن جامعه به شمار می آید در شنا أکثر

اعتقاد به روح و روان و زندگی پس از مرگ به اشکال گوناگون در سراسر نقاط و مراکز جهان باستان از جمله ایران وجود داشته‌ است. بررسی آداب و رسوم تدفین یکی از مسائل فرهنگی و اجتماعی در هر جامعه ای می باشد و از آنجا که نمودی از باورها و فرهنگ دینی آن جامعه به شمار می آید در شناسایی و بازسازی فرهنگ جوامع باستان از اهمییت ویژه ای برخوردار است. در ایران باستان از آنجا که از دوره های مختلف تاریخی آن منابع مکتوب و غیر مکتوب در زمینه اعتقادات و باورهای دینی و زندگی اجتماعی بسیار کمیاب است توجه به شیوه های تدفین و رفتار با مردگان می تواند بسیاری از ابهامات و تاریکی درباره دین ایران باستان را بزداید. از این رو در این مقاله الگوهای تدفینی هر دوره به طور مجزا مورد بررسی قرارگرفته تا بتوان به ادیان و باورهایی که در جامعه آن دوره جاری بوده است پی برد. تفاصيل المقالة

فهرس المقالات پیش از تاریخ

سند

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية