«بررسی ادبیات آیینی و عاشورایی در اشعار حبیب الله چایچیان»
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودان، دانشگاه آزاد اسلامی، رودان، ایران.
کلید واژه: حبیب الله چایچیان, ادبیات آیینی, شعر عاشورایی, مدح و مرثیه سرایی ائمه معصومین (ع).,
چکیده مقاله :
شعر آیینی به عنوان یکی از غنیترین گونههای ادبیات فارسی، همواره بازتابدهنده اعتقادات، باورهای دینی و آرمانهای مذهبی مردم ایران بوده است. شعر آیینی شعریست که مضمون آن پیرامون محورباورها، مناسک، شخصیت ها و رخدادهای مذهبی شکل می گیرد. این شعر می تواند حماسی، عرفانی، مرثیه ای یا ستایشگرانه باشد و بیشتر درباره شخصیت های اهل بیت، پیامبر اسلام(ص) مفاهیم توحیدی، اخلاق اسلامی و مناسبت های دینی سروده می شود. در این میان، حبیب الله چایچیان متخلص به «حسان» از برجستهترین شاعران معاصر در حوزه شعر آیینی و از با اخلاص ترین شاعران اهل بیت(ع) به شمار میرود که آثارش عمیقاً تحت تأثیر آموزههای وحیانی، فرهنگ عترت و ولایت شکل گرفته است. بررسی شعر آیینی و عاشورایی وی نشان دهنده پیوند عمیق میان ایمان، فرهنگ شیعی و هنر شاعری است. وی به مضامینی چون مدح و مرثیة ائمة معصومین و برخی دیگر از علمای اسلام پرداخته است. که این شخصیت ها را نه فقط به عنوان شخصیت های تاریخی، بلکه الگوهای اخلاقی، انسانی و ایمانی معرفی می شوند. او با خلق تصویرهای زنده ، این مفاهیم را به شعور دینی مخاطب منقل می کند. این مقاله به بررسی ویژگیهای شعر آیینی و تحلیل جایگاه هنری و محتوایی اشعار حسان میپردازد.
Devotional poetry (shiʿr-e āyīnī), as one of the richest genres of Persian literature, has long reflected the religious convictions, spiritual beliefs, and sacred ideals of the Iranian people. Defined by themes that revolve around faith, rituals, religious figures, and sacred events, this poetry may take epic, mystical, elegiac, or laudatory forms. It is most frequently composed in praise or lamentation of the Ahl al-Bayt, the Prophet of Islam (ṣ), monotheistic concepts, Islamic ethics, and religious occasions. Within this tradition, Ḥabībullāh Chāychiyān, known by his pen name Ḥassān, stands out as one of the most prominent contemporary devotional poets and one of the most devoted literary voices in service of the Ahl al-Bayt (as). His works are profoundly shaped by Qur’anic teachings, the heritage of the Prophet’s household, and the doctrine of wilāyah. An examination of his devotional and Ashuraic poetry reveals a deep interweaving of faith, Shi‘i culture, and poetic artistry. Ḥassān’s poems frequently address themes such as praise and elegy for the Infallible Imams and notable Islamic scholars, portraying these figures not merely as historical personalities but as moral, spiritual, and ethical exemplars. Through vivid imagery and evocative expression, he conveys these concepts to the religious consciousness of his audience. This article examines the defining features of devotional poetry, analyses the artistic and thematic dimensions of Ḥassān’s work, and explores the influence and reflection of post-revolutionary historical and social developments in his devotional and Ashuraic poetry.
منابع و مآخذ:
1. الهی قمشه ای، مهدی، ( 1380ش)، قرآن کریم، تهران: انتشارات پیام آزادی.
2. ابن بابویه، محمد بن علی، (1380ش)، علل الشرایع، قم: باب الداوری.
3. ابوناجي، محمود حسن، (1402ق)، الرثاء في الشعر العربي، بيروت: الطبعة الثانية.
4. آذر، امیر اسماعیل، (1381ش)، میراث عشق، تهران: پیک علوم.
5. آذرنوش، آذرتاش، (1363ش)، مقدمة الشعر و الشعرای ابن قتیبه در آیین نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
6. افسری کرمانی، عبدالرضا، (1376ش)، نگرشی به مرثیهسرایی در ایران، چ 2، تهران: اطلاعات.
7. امامی، نصرالله، (1369ش)، مرثیهسرایی در ادبیات فارسی (تا پایان قرن هشتم)، اهواز: جهاد دانشگاهی.
8. امینپور، قیصر، (1383ش)، سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی.
9. ترکمانیان، حسین، (1388ش)، تجلی عاشورا در شعر معاصر پس از انقلاب، مشهد: آستان قدس رضوی.
10. چایچیان، حبیب الله، (1368ش)، ای اشک ها بریزید، تهران: علمیه اسلامیه.
11. حسيني كازروني، احمد، (1382ش)، عاشورا سرايي در ادب فارسي، تهران: ارمغان.
12. حسینی، حسن، (1360ش)، هم صدا با حلق اسماعیل، تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
13. حكیمی، محمدرضا، (بیتا)، حماسة غدیر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
14. خاقانی، افضل الدین بدیع، (1386ش)، دیوان اشعار، تصحیح دکتر سجادی، تهران: زوار.
15. خزعلي، انسيه، (ش1383)، امام حسين(ع) در شعر معاصر عربي، تهران: اميركبير.
16. زرقانی، مهدی، (1387ش)، چشم انداز شعر معاصر ایران، چاپ سوّم، تهران: نشر ثالث.
17. زرّین کوب، حمید، (1358ش)، چشم انداز شعر نو فارسی، تهران: انتشارات توس.
18. زرینکوب، عبدالحسین، (1355ش)، شعر بیدروغ، شعر بی نقاب، چ 2، تهران: جاویدان.
19. سنگری، محمدرضا، (1379ش)، پیوند دو فرهنگ (فرهنگ عاشورا و فرهنگ دفاع مقدس)، قم: یاقوت.
20. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1390ش)، با چراغ و آینه، تهران: سخن.
21. ـــــــــــ. (1387ش)، شاعر آیینه ها، تهران: آگاه.
22. ــــــــــ (1385ش)، صور خیال، تهران: آگاه.
23. شمیسا، سیروس، (1378ش)، کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس.
24. ـــــــــــــ ، (1385ش)، سبک شناسی شعر، تهران: فردوس.
25. شهریار، محمد حسین، (1384ش)، دیوان اشعار، دو جلدی، چاپ بیست و دوم. تهران: نگاه.
26. صفا، ذبیح الله، (1355ش)، تاريخ ادبيات در ايران، تهران: اميركبير.
27. الفاخوری، حنا، (1427 ق)، الجامع فی التاریخ االادب العربی، ج 1 ، بیروت: ذوی القربی.
28. كرباسی، محمدصادق محمد، (1421ق)، دايره المعارف الحسينيه، لندن: المركز الحسينی للدراسات.
29. کاظمی، محمدکاظم، (1390ش)، ده شاعر انقلاب، تهران: سوره مهر.
30. کافی، غلامرضا، (1388ش)، شرح منظومه ظهر ، چاپ دوم، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
31. کرمی، اکرم، (1389ش)، عرفان در ادبیات عاشورایی (از دورة صفویه تا زمان معاصر)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
32. کرمی، اکرم، (1389ش)، عرفان در ادبیات عاشورایی (از دورة صفویه تا زمان معاصر)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
33. مجاهدی، محمدعلی، (1379ش)، پژوهشی در مقتلهای فارسی، قم: زمزم هدایت.
34. ـــــــــــــــ ، ( 1379ش)، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی ، چاپ اول، قم: پیک جلال.
35. محدثی خراسانی، زهرا، (1388ش)، شعر آیینی و تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر آن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
36. _________ ، (1372ش)، حماسة حسینی، 3ج. تهران: صدرا.