خوانش عرفانی معراج در دیوان ملاپریشان
الموضوعات :
علی فتح الهی
1
(دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد)
مسعود سپهوندی
2
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد)
الکلمات المفتاحية: معراج, پیامبر اکرم(ص), ملاپریشان, قاب قوسین, خلع نعل,
ملخص المقالة :
ملاپریشان لرستانی شاعری توانا و از عرفای بزرگ نیمۀ دوم قرن هشتم هجری و از شاگردان و معاصران شیخ‌رجب بُرسی است. وی آشنایی عمیقی با مفاهیم کلامی و فلسفی داشته و از دانش وسیعی در عرصۀ هستی‌شناختی عرفانی بهره می‌برده است. کاربرد آیات، روایات، امثال، حکم و مصطلحات فلسفی‌عرفانی هم بیانگر احاطۀ او بر زبان و ادب عربی است و هم مبیّن شناخت ژرف او از این منابع. در این نوشتار، روایت عارفانۀ مبتنی‌بر مبانی قرآنی‌روایی ملاپریشان از واقعۀ عظیم معراج پیامبر(ص) را براساس اشعار مندرج در دیوان او باز می‌خوانیم و آن را با نگرش دیگر عرفای مسلمان مقایسه می‌کنیم. این پژوهش به‌روش کتابخانه‌ای و براساس تحلیل محتوا است. ملاپریشان نگرش شیعی خود از معراج را تبیین و ضمن تأویل موضوع، بر تقدم فضل حضرت رسول(ص)، تاکید کرده است. وی از سنت ادب عرفانی فارسی تأثیر پذیرفته است
۱. قرآن کریم.
۲. آملى، حیدر، 1368، جامع‌الأسرار و منبع‌الأنوار، چ۱، تهران: علمی و فرهنگی.
۳. آملی، حیدر، 1367، المقدمات من کتاب نص‌النصوص، چ۲، تهران: توس.
۴. جوادی آملی، عبدالله، 1372، تحریرتمهید القواعد صائن الدین ابن‌ترکه اصفهانی، چ۱، تهران: الزهرا.
۵. ابن‌عربى، محیی الدین، ۱۳۷۰، فصوص‌الحکم، به‌تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهرا.
۶. ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین، 1410، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
۷. ادیب بهروز، محسن، 1374، معراج از دیدگاه قرآن و روایات، چ۱، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
۸. بورکهارت، تیتوس، 1389، درآمدی بر آیین تصوف، ترجمۀ یعقوب آژند، چ۲، تهران: مولی.
۹. پریشان، ابوالقاسم، 1361، دیوان، به‌تصحیح اسفندیار غضنفری امرائی، چ۱، خرم‌آباد: کتاب‌فروشی رشنو.
۱۰. جمالی، شهروز، 1389، «معراج و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصلنامۀ علمی عمومی زبان و ادب فارسی (گرایش عرفان)، س۱، ش۲.
۱۱. حسن‌زاده آملى، حسن، 1378، ممدالهمم در شرح فصوص‌الحکم، چ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
۱۲. رازى، ابوعبدالله‌محمد فخرالدین، 1420، مفاتیح‌الغیب، چ۳، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربى.
۱۳. روح‌بخشان، عبدالمحمد، 1383، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی: پریشان لُر، ج13، چ۱، مرکز دائرة‌المعارف.
۱۴. سبزواری، ملاهادی، 1375، شرح مثنوی، به‌کوشش دکتر مصطفی بروجردی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
۱۵. سلیمانی، مرضیه، 1388، اصطلاحات صوفیان (مرآت عشاق)، چ۲، تهران: علمی و فرهنگی.
۱۶. شبستری، شیخ محمود، 1368، گلشن راز، به‌تصحیح صمد موحد، چ۱، تهران: کتابخانۀ طهوری.
۱۷. طباطبایی، محمدحسین، 1374، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چ۵، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
۱۸. عطار نیشابوری، فریدالدین، 1386، الهی‌نامه، به‌تصحیح فؤاد روحانی، چ۹، تهران: زوار.
۱۹. عطار نیشابوری، فریدالدین، 1386، مصیبت‌نامه، به‌تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ۲، تهران: سخن.
۲۰. غزالى، ابوحامد، (بی‌تا)، احیاءعلوم‌الدین، ترجمۀمحمد خوارزمی، دارالکتاب‌العربى.
۲۱. غضنفری امرائی، اسفندیار، 1387، شرح دیوان ملا پریشان، به‌کوشش اسعد غضنفری، چ۱، خرم‌آباد: شاپورخواست.
۲۲. فرغانى، سعیدالدین سعید، 1379، مشارق‌الدرارى (شرح تائیه ابن‌فارض)، مقدمه و تعلیقات سیدجلال‌الدین آشتیانى، چ۲، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
۲۳. فروزانفر، بدیع‌الزمان، 1361، احادیث مثنوی، چ۳، تهران: امیرکبیر.
۲۴. کتاب مقدس، ترجمۀ تفسیری، (بی‌تا) انجمن کتاب مقدس.
۲۵. محمدی، گردآفرین و جلیل نظری، 1387، «مقایسۀ نگاه ارداویراف‌نامه و رساله الغفران در دنیای پس از مرگ»، فصلنامۀ ادبیات تطبیقی، س۲، ش8.
۲۶. موحدی، محمدرضا، 1390، «خلع نعلین در تفسیر عارفان»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی، س۷، ش23.
۲۷. موسوی الخمینى، روح‌الله، 1376، مصباح‌الهدایةإلی‌الخلافة و الولایة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
۲۸. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد، 1362، مثنوی معنوی، به‌تصحیح نیکلسن، چ۱، تهران: امیرکبیر.
۲۹. المیبدی، ابوالفضل رشیدالدین، 1371، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، به‌تصحیح علی‌اصغر حکمت، چ۵، تهران: امیرکبیر.
۳۰. نخجوانى، نعمت‌الله‌بن‌محمود، 1999، الفواتح‌الالهیة و المفاتح‌الغیبیة، چ۱، دار رکابی للنشر.
۳۱. نظامی گنجوی، الیاس‌بن‌یوسف، 1386، کلیات، تهران: زوار.
۳۲. ویرژیل، کونستان و گیورگیو، 1386، محمد پیامبری که از نو باید شناخت، ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری، چ۵، تهران: امیرکبیر.
۳۳. هجویری، ابوالحسن علی، 1371، کشف‌المحجوب، به‌تصحیح ژوکوفسکی، چ۲، تهران: کتابخانۀ طهوری.
۳۴. همایی، جلال‌الدین، 1374، مولوی‌نامه (مولوی چه می‌گوید)، تهران، هما
